SADRŽAJ

1.UVOD............................................................................................................................1

2. Romanika......................................................................................................................2

3. Skulpture ………………………………………………………………………………..……5

3.1. Bernvard Doors………………………………………………….…..……………….6

3.2. Raspeće……………………………………………………………….…………….11

3.3. Figura biskupa………………………………………………………………………12

3.4. ‘Gigantske’ skulpture crkve Sen Serin.............................................................12

3.5. Saint-Pierre ………..…………………...…….......………………………………..13

4. Slikarstvo....................................................................................................................15

4.1. Tapiserija kraljice Matilde………………………………………………………….18

4.2. Oslikani svod opatijske crkve Saint Savin sur Gartempe…………………...….19

5. Primenjene umetnosti………………,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,…….20

5. ZAKLJUCAK………………………………………………..……………………………….21

6. LITERATURA……………...………………………………………………………….…….22
 ISTORIJA UMETNOSTI

1. UVOD

U seminarskom radu obrađujem temu Romanika, dva najznacajnijih umetnička dela.

Bronzana vrata i Saint Pierre su samo jedni od simbola umetnosti Romanike.
Kratak uvod o pravcu koji se razvio u srednjevekovnoj umetnosti u 11. i 13. veku i
raširio u arhitekturi i slikarstvu. Čije se težište izgradnje usredsređuje na osnovna dva
simbola, na izgradnju tvrđava (zamkovi feudalaca) i sakralnih objekata. Mnoge freske,
slike na drvetu, ilustracije knjiga i pergamenta iz romaničkog perioda su izgubljeni.
Teme su najvećim delom iste i za slikarstvo i za skulpturu i pokoravaju se istim
shvatanjima širenja vere pomoću slika.

1
 ISTORIJA UMETNOSTI

2. Romanika

Romanika (od latinskog Romanus - "rimski") je prvi stil u evropskoj umetnosti koji se
razvijao u periodu od 1000. godine do pojave gotike krajem 12. veka, paralelno sa
razvojem monaštva u zapadnoj Evropi. Nasuprot karolinskoj i otonskoj umetnosti koje
su prvenstveno bile vezane za dvor i snažnu carsku podršku, romanika se razvila širom
Evrope u skoro isto vreme. Delimično se zasniva na karolinsko - otonskoj tradiciji ali
združenoj sa drugim uticajima poput kasnoantičkih, ranohrišcanskih i vizantijskih, uz
islamske i keltsko - nemačke elemente u manjoj meri (Slika 1).

Slika 1 - Put Svetog Jakova – Područje u kojem se najpre pojaila i cvetala romanika- http://www.svettajni.com

Određenje stila usledilo je u 19. veku, kada je izmišljen termin ‘romanika’ kako bi se
označila umetnost prvog srednjovekovnog stila, pre gotike. Kao što samo ime kaže,
određen je u odnosu na rimsku umetnost, jer se smatralo da potiče od nje. Način
građenja čvrstih masivnih crkava s bačvastim svodovima bio je inspirisan rimskim
bazilikama. U romanskoj umetnosti odražavaju se duhovna strujanja vremena. Silna
zategnutost između crkve i države stišava se u snažnoj građevinarskoj delatnosti.
Evropski duh ogleda se u obaveznosti umetničkog stila za sveukupni Zapad. Tendencije
prema osobenim nacionalnim formama pokazuju se u raznim delovima zemlje i postaju
tako izrazite da se uobičajilo da se romanika svrstava po zemljama.

2
 ISTORIJA UMETNOSTI

S pojavom prvih konstrukcija arhitekture i prvih velikih portala od 11. veka nastupilo je
doba zrele romanike. Nastaje građanska srednja klasa (zanatlije i trgovci) koji se
učvršcuju između seljaštva i plemstva, kao važan činilac srednjovekovnog društva. U
srednjem veku različite umetničke delatnosti nisu smatrane međusobno nezavisnim i u
okviru takvog shvatanja skulptura i slikarstvo postali su strogo podređeni potrebama i
zahtevima glavne umetnosti romanike, arhitekture.
Za romaničko slikarstvo, kao i skulpturu, postoje određene zajedničke osobine, skoro
zakonitosti, a to su: linearnost, vertikalna perspektiva, metoda redukcije u načinu
prikazivanja religijskih tema, odnosno ikonografije i skromna lestvica boja (zemljane
boje, ciglasto-crvena, oker-žuta i rđavo-smeđa). Linearnost znači da slikar redovno
najpre nacrta prizor, a potom bojom ispunjava pojedine površine ili polja. Dakle,
romanički slikar napušta klasični (rimski) iluzionizam, umesto njega on jasno ocrtane
obrise likova ispunjava svetlim intenzivnim bojama, tako da su obrisi likova jasno
određeni jasnocom crteža. Ako se neki prizor odigrava u sopstvenom prostoru koji mora
prikazati, on ce pojedine planove što su po dubini jedan iza drugog prikazati poput
obojenih traka, jedan iznad drugog (vertikalna perspektiva). Redukcija kao način
prikazivanja bi značio smanjivanje broja likova i pojedinosti na što manji broj.
Vitraži nisu posebno reprezentativni, ali zato postoje izvanredna dela u tehnici tapiserije
I freske. Npr. Tapiserija kraljice Matilde iz Bayeuxa (slika 2), dugačka je 70 m, a uska 50
cm; tkanina je urađena vezom u osam boja koji
prikazuje Normansko osvajanje Engleske.
Prizori se nižu vodoravno, s leva na desno, a
praceni su širokim rubnim trakama s prikladnim
prikazom životinja. Dekorativno, ali i sa
vremenskom dimenzijom nizanja događaja.
Slika 2- Tapiserija kraljice Matilde iz Bayeuxa-
Dok je slobodna skulptura iz umetnosti ranog http://www.svettajni.com

Srednjeg veka gotovo u potpunosti nestala, zadržavajući neprekinutu vajarsku tradiciju

jedino kroz male reljefe i statuete od metala ili slonovače, romanika donosi
monumentalnu obnovu plastike u kamenu. Kao i kod arhitekture, skulptura se brzo
razvila usled jačanja verske revnosti među svetovnim stanovništvom u decenijama pred
prvi krstaški pohod i vezana je za hodočasničke puteve u jugozapadnoj Francuskoj i

3
 ISTORIJA UMETNOSTI

severnoj Španiji, s obzirom na to da je njena uloga u sklopu crkvenih građevina bila da

privuče i podučava vernike. Posebno je bilo bogato ukrašavano zapadno pročelje
francuskih katedrala, poprimajući odlike skluptoralno ukrašene pregrade, sa brižljivo
obrađenim pregradama i arkadama u koje se smeštaju velike figure u sedećem ili
stojećem položaju.
U najraniju romaničku skulpturu spada nekoliko klesanih skulptura većih dimenzija od
prirodne, koje se oko 1090. godine pojavljuju na fasadi crkve Sen Sernin u Tuluzu (Slika
3). Reč je likovima upečatljive veličine predviđenim za gledanje sa veće udaljenosti,
klesanim u kamenu, opipljivim i trodimenzionalnim, mnogo više realnim nego što su to
bili naslikani likovi. Čvrstina oblika odiše snagom klasičnog duha, pa je umetnik
verovatno imao prilike da se ugleda na kasnorimsku skulpturu čiji su ostaci očuvani u
južnoj Francuskoj. Sa druge strane, svečana frontalnost lika i
postavljanje u arhitektonski okvir, ukazuje na vizantijske uzore,
možda sa nekih reljefa u slonovače. Ubrzo posle 1000. godine stvara
se slikarski stil koji odgovara monumentalnim kvalitetima romaničke
skulpture, stvoren u prepisivačkim radionicama manastira Francuske,
Belgije i južne Engleske. Na prvi pogled, ovo se slikarstvo odlikuje
izvijenim I dinamičnim linijama nalik na karolinške minijature ali je
ovde nestao I poslednji trag klasičnog iluzionizma.
Slika 3 - Apostol, oko Sada su plastična modelacija i nagoveštaj svetlosti i prostora
1090. godine, crkva Sent
zamenjeni čvrsto ocrtanim konturama ispunjenim veoma svetlim i
http://visokaturisticka.edu
jakim bojama, dok je trodimenzionalnost slike svedena na naleganje
ravnih planova. Na taj način, žrtvujući i poslednje ostatke modelovanja
pomoću svetlosti i senke, romanički umetnik je svom delu dao jasnoću
I preciznost, spojivši figuralne, simbolične i dekorativne elemente u
jedinstveni sklop (Slika 4).

Slika 4 - Sveti Marko,detalj jevanđelja pisanog u Korbijeu - http://visokaturisticka.edu.rs

4
 ISTORIJA UMETNOSTI

3. Skulpture

U srednjem veku, različite umetničke delatnosti nisu smatrane međusobno nezavisnim

izrazima. Naprotiv, želelo se da svaka od njih doprinese u onoj meri u kojoj je mogla i
sredstvima kojima je raspolagala ostvarenju i dekorativnosti samo onog sto se uzimalo
kao osnovno delo, velike crkve koja je građena. Jasno je kako su u okviru takvog
shvatanja skulptura i slikarstvo postali strogo podređeni potrebama i zahtevima glavne
umetnosti, arhitekture. S druge strane, zahvaljujuci upravo takvom stavu, romanička
građevina deluje kao zamišljeni spoj arhitektonskih delova u užem smislu i isklesanih
naslikanih delova. Na građevini postoji široki prostor za plastilnu i slikarsku dekoraciju.
Izuzetak čine samo nekoliko dela koje su podigle manastirske zajednice, čija su pravila
odbacivala svaku vrstu ukrasa. Te građevine su gotovo potpuno bez skulptura ili slika, a
njihov umetnički izdatak poveren je iskljucivo arhitekturi. Kod ostalih građevina, koje su i
najbrojnije, usvojeni obrazac je sledeci: skulptura se ograničava samo na neke delove,
na funkcionalne ili izražajne „čvorove“ spomenika – portale, kapitele, amvon, konzole i
okvire, površine vrata. Ti delovi su zamišljeni više kao prava skulptorska ostvarenja
nego dekorisane arhitektonske tvorevine. Obrasci prema kojima su ta dela rađena ne
pominjuci koncepcije pojedinačnih skulptura unutar tih obrazaca, veoma su raznovrsni.
Kamena skulptura u romaničkom stilu uglavnom je vezana za arhitekturu. U obliku
dubokog ponekad bojenog reljefa, dekoriše portale, često celu zapadnu fasadu, stub I
stubac crkve I klaustra. U romaničkom srednjem veku ponovo je u procvatu tehnika
livenje bronze u umetničke elemente, kao što je to slučaj kod Bronzanih vrata (Bernvard
Doors). Koriste se materijali kao što su slonove kosti kod Raspeća i timpanoni koji
predstavljaju strašni sud ili Isusovo rađanje.

5
 ISTORIJA UMETNOSTI

3.1. Bernvard Doors

Bernward Doors (German: Bernwardstür) romanska dvokrilna bronzana vrata,

napravljena oko 1015 god; za Hildesheim katedralu u Nemačkoj (Slika 5).
Vrata prikazuju reljefne slike iz Biblije, scene iz Knjiga Postanja na levim vratima i iz
Isusovog života na desnim vratima. Oni se smatraju remek-delom otonske umetnosti i
prikazuju najstariji poznati monumentalni ciklus slike u nemačkoj skulpturi, a takođe i
najstariji ciklus slika koji su odlikovani u metal u
Nemačkoj.
Zajedno sa Bernvard Kolumnom, vrata su deo
projekta Biskupa Bernvarda da stvori kulturnu
nadvladu za sedište svoje eparhije sa umetničkim
remek-delima. Svaki list vrata je stavljen kao jedan
komad. S obzirom na veliku veličinu (levo: 125,0 cm,
desno: 114,5 cm, maksimalna debljina 3,5-4,5 cm) i
ogromna težina (oba vrata 1,85 tona) vrata, ovo je
odlično postignuće za svoje vreme. Sirovi materijal za
livenje bio je Gunmetal, koji se sastojao pretežno od
bakra (iznad 80%) sa približno jednakim delovima
olova, kalaja i cinka (Slika 6). Do danas analiza
materijala nije bila u mogućnosti pokazati od kojeg
rudnog bogatstva je dolazio metal. Bernvard Doors su
proizvedeni korišćenjem procesa izgubljenog voska,
Slika 5 – Bernwars Doors - koji postavlja izuzetne zahteve radnicima livarske
https://arthistory.ace.fordham.edu
radionice, jer se kalup može koristiti samo jednom.
Pojedinačne scene vrata su izrađene od masivnih voskova ili lojevih tableta od strane
modelera, a zatim kombinovane, podržane gvozdenim ramom, što je verovatno kako su
nastale male nepravilnosti u opsezima koji razdvajaju pojedine scene. Čak su i vrata u
obliku grotesknih lavova glava sa prstima milosti u ušima pravljena u originalnom
kalupu, a ne kasnije (Slika 7).

6
 ISTORIJA UMETNOSTI

Tehnička analiza je pokazala da je kalup stajao na dugoj strani i napunjen bronzom,

tako da se metal ravnomerno raspršivao, istraga je pronašla rashladne pukotine u
metal. Rezultat ovog procesa bio je verovatno prilično grub, pokriven metalnim
udarcima od cevi u kalupu kroz koji je sipao metal i kroz koji je zrak izbegao i morao bi
da bude detaljno obrađen i poliran.

Slika 6 – Bernwars Doors - https://arthistory.ace.fordham.edu Slika 7 – Bernwars Doors - https://austria-forum.org/

Bernvard Doors prikazuju scene iz Knjige postanja (leva vrata) raspoređene paralelno
sa scenom iz Jevanđelja (desna vrata) (Slika 8). Scene su organizovane I zasnovane na
principu da se Adam i Hristos međusobno posmatraju - sa Hristovom žrtvenom smrću
otkrivajući Adamov greh. Lieva vrata prikazuju rastući otpor čovečanstva od Boga od
vrha do dna: stvaranje, pad, Kainovo ubistvo Abela. Desna vrata pokazuju Hristovo
otkupno delo od dna do vrha: Blagovest i Božanstvo, Strast, Vaskrsenje. Otkrivanje
desnih vrata, u kojima se rođenje i detinjstvo Isusa odmah prate njegovom strašću i
vaskrsenjem, tematski su dopunjeni prikazom njegovog života i službe na Bernvard
Column-u, koji je verovatno i donirao Bernvard i stajao u istočnom horu Sv. Mihajla do
18v.
U nekim slučajevima, nekoliko događaja koji se hronološki pojavljuju jedan za drugim
prikazani su u jednoj tabli, što dovodi do čudnog osećaja mnoštva. To je bila umetnička
konvencija tog vremena, koja se mnogo koristila u osvetljenim rukopisima. Na primer,
Adam se dva puta pojavljuje na mestu njegovog buđenja od strane Boga Oca.

7
 ISTORIJA UMETNOSTI

Leva vrata:
- Vrh panela: Bog stvara Adama.
Adam nakon stvaranja.
- Drugi panel: Adam i Eva su
predstavljeni
- Treća tabla: pad
- Četvrti panel: Bog ispitivao Adama i
Evu
- Peti panel: proterivanje iz raja
- Šesti panel: Život na zemlji
(Kvaka)
- Sedmi panel: Cain i Abel čine svoju
ponudu Bogu
- Osmi panel: Kain ubija Abela

Desna vrata:
Slika 8 – Bernwars Doors - https://austria-forum.org/
- Vrh panela: Uzvišenje Hrista u nebo
- Drugi panel: Žene na grobu
-Treća tabla: Raspeće
- Četvrti panel: Hrist se pojavio pred Pilatom i Herodom
- Peti panel: Dete Isus je doveden u Hram
- Šesti panel: Pokloni Mudraca
(Kvaka)
- Sedmi panel: Rođenje Hrista
- Osmi panel: Najavljivanje Meri

Da bi shvatili paralelizam između panela levih i desnih vrata, mora se ući u

srednjovekovni način razmišljanja, sa svojim tipološkim čitanjem Starog zaveta prema
otkrivanju Novog zaveta. Tipološke saglasnosti predstavljene na vratima Bernvarda
zasnivaju se uglavnom na teološkim spisima crkvenih očeva, naročito sv. Avgustina.

8
 ISTORIJA UMETNOSTI

Vrata su sastavljena od više okvira u obliku panela. Međutim, za razliku od rimskih

originala, dizajn u Hildesheimu nije njihov dizajn, već verovatno imitacija drevnih rimskih
primera. Štaviše, uticaj okvira značajno je smanjen u korist figuralnih scena zbog
njihovih ukrasa i ravnog reljefa, tako da izgledaju kao slike savremenog ilustrovanog
rukopisa (Slika 9 i 10).

Slika 9 – Bernwars Doors - https://vangogo.co/ Slika 10 – Bernwars Doors - https://vangogo.co/

Sastav pojedinačnih scena je jednostavan i efikasan. Umetnici su izbegavali bogato

ukrašene pozadine. Pejzaž, koji se sastoji od biljaka (posebno na levom krilu) i
arhitektonskih elemenata (uglavnom na desnom krilu), prikazani su u manjem reljefu i
čuvani na minimumu. Oni su samo tamo gde su neophodni za razumevanje scene ili
zbog kompozitnih razloga. Umesto toga, ogromni prazni prostori pružaju negativan
prostor oko figura na panelima, do velikog efekta. Aleksandar von Reitzenstein je
identifikovao prazan prostor kao "efikasan prostor odgovarajućih pokreta". Sa svojim
pokretom i pojedinačnim pokretima, svaka figura stupa u interakciju sa drugima -
nijedna od figura ne može se shvatiti samostalno, nezavisno od njihovih kolega, bez
gubitka njihovog značenja. Kao uobičajeno u srednjovekovnoj umetnosti, brojke nisu
individualizovane, već ponavljaju nekoliko stilizovanih tipova. Ima nesrazmjerno velika,
ovalna lica koja su karakteristična za predromansksku skulpturu. Njihove velike oči u
obliku badema sede u ravnim utičnicama sa oštrim deljenim obrvama. Kosa je
sastavljena od paralelnih žica od centralnog rastojanja. Ipak, izrazi nekih lica su veoma
individualna i odgovaraju brojevima gestova.

9
 ISTORIJA UMETNOSTI

Posebno je važno u ovom pogledu lik Kain koji pogleda na Božiju ruku na nebu sa
strahovitim, teško pogođenim očima i vuče ogrtač oko tela (Slika 11).
Progresivna karakteristika figura o Bernvard vratima je njihov stil reljefa: cifre ne
proširuju ravnomerno rastojanje od pozadine, već vire iz nje, tako da kada vidimo, skoro
daju utisak "ruže na vrhu, sa klimavim glavama’’. Poseban primer ovoga je figura Meri
sa bebom Isusom u prikazu obožavanja Magi, dok joj donje telo još uvek ima nisko
olakšanje, gornji deo tela je nagnut napred sa Hristom u rukama i na kraju Merina
ramena i glava koja su išla u krug. Ovaj neuobičajeni stil iskorišten je iz umetničkih
razloga, a ne zbog tehničkih ograničenja (Slika 12).

Slika 11 – Bernwars Doors - https://en.wikipedia.org/ Slika 12 – Bernwars Doors - https://en.wikipedia.org

Identitet umetnika odgovornog za Bernvard Doors nije sačuvan. Kao rezultat toga,
starije istraživanje pokušalo je da identifikuje različit broj različitih umetnika na osnovu
stilske analize pojedinačnih panela. Rainer Kahsnitz je od tada stavio ove primedbe u
sumnju, s obzirom na to da su razlike u izvršenju između reljefa toliko marginalne da bi
lako mogle biti rezultat tehničkih zahteva kao različitih umetničkih stilova. Verovatno je
jedan umetnik odgovoran za stvaranje Bernvard Doors-a, sa malom grupom učenika i
pomoćnika. Krila vrata izbegla su oštećenja u vazdušnom napadu Hildesheima 22.
marta 1945. godine samo zato što su ih uklonili (na inicijativu poglavlja katedrale)
gotovo tri godine ranije, zajedno sa brojnim drugim umetničkim radovima katedrale.
Krila vrata odvedena su na tzv. Kehrvieder zid na jugoistoku starog grada, gde su rat
proveli pod zemljom. Pošto su vrata težila nekoliko tona, morali su da ih transportuju
dugo na stabilnoj skeli od strane dva tima konja.

10
 ISTORIJA UMETNOSTI

3.2. Raspeće

Raspeće slonove kosti nalazi se u Arheološkom muzeju, Madrid.

U temi raspeća, koje je rađeno od različitih materijala, romanički skulptori su našli motiv
koje savršeno odgovara njihovoj sklonosti prema gustom i zamršenom ukrašavanju,
njihovoj ljubavi prema živopisnim, obojenim i izvanredno izražajnim efektima, kao i
kompozicijama uklopljenim u unapred određenu strukturu. Ovde je to sam krst na koji je
Spasitelj postavljen (Slika 13).

Slika 13 – Raspeće od slonovače- https://www.pinterest.com

U reljefu je naglašen grafički splet linija urezanih u kamenu. Složena igra talasastih i
spiralnih linija vise nego modelacija ispupčenih i udubljenih volumena oživljava reljefnu
površinu. Dva lava, kao znameni moci i snage crkve, čuvaju ulaz stražareci sa obe
njegove strane. Iznad njih na bočnim profilisanim stranama, kao ilustracije meseca
prikazani su seoski radovi – klanje svinje, obrezivanje vinograda, kao i znaci zodijaka.
Na krajnjim pilastrima, takođe bočno od ulaza, isklesane su nage stojece figure Adama i
Eve. I ako su u anatomskom smislu nevešto klesane, one se svrstavaju među retke
aktove u srednjovekovnoj umetnosti.
11
 ISTORIJA UMETNOSTI

3.3. Figura Biskupa

Figura biskupa, zaštitnica grada Milana, uokvirena je

vencem arhitektonskog porekla, štaviše
najklasičnijim ukrasom romaničke arhitekture,
polukružnim lukom.
To je kompozicija koja se, od niša u crkvama Slika 14 – Figura biskupa-
https://www.pinterest.com
(i njihovih fasada) do nadgrobnih ploča i svetih
uprava, ponavlja prilično često, posebno kada je reč o razdvajanju figura koje su
postavljene u nizovima. U polukružnom timpanonskom polju iznad ulaza prikazano je
rođenje Hrista. Kompozicija je prilagođena polukružnom arhitektonskom okviru i puna je
svežih i neposrednih detalja iz života, kao što su pastir sa ovcama i scena kupanja
deteta (Slika 14).
3.4. ‘Gigantske’ skulpture crkve Sen
Serin u Tuluzu

U najraniju romaničku skulpturu spada nekoliko

klesanih skulptura vecih dimenzija od
prirodne, koje se pojavljuju oko 1090. na fasadi crkve
Sen Sernin u Tuluzu. Reč je o likovima upečatljive
veličine predviđenim za gledanje sa vece udaljenosti,
klesanim u kamenu, mnogo više realnim nego što su
to bili naslikani likovi. Čvrstina oblika odiše snagom
klasičnog duha, pa je umetnik verovatno imao prilike
da se ugleda na kasnorimsku skulpturu čiji su ostaci
očuvani u južnoj Francuskoj. Sa druge strane,
svečana frontalnost lika i postavljanje u arhitektonski
okvir ukazuje na vizantijske uzore, možda sa nekih Slika 15 – ’Gigantska’figura crkve Sen Serin-

reljefa u slonovači (Slika 15). https://www.pinterest.com

12
 ISTORIJA UMETNOSTI

4. Saint-Pierre

Crkva Saint-Pierre (St. Peter) u Moissac,

Francuska, datira od 1115-30 god; ima jedan
od najupečatljivijih i najsloženijih romaničkih
portala dvanaestog veka. Rezane slike
zauzimaju zidove proširene verande koja vodi
do vrata, samih vrata, pa čak i prostora iznad
Slika 16 – Saint-Pierre - https://www.khanacademy.org
vrata (Slika 16).
Da bismo shvatili šta je prikazano na glavnim područjima oko portala koji vodi u crkvu,
razbijamo ga u svoje sastavne delove. Pojam portala se odnosi na vrata ili ulazak u
zgradu, a romanski portali imaju različite arhitektonske elemente koji su često izrezani
raznim ornamentima i predmetima. U slučaju St. Pierre, portal je podeljen na pola
trimom (vertikalni stub koji nosi nadvratnik), koji je ukrašen na tri od četiri strane. Na
prednjoj strani gledalac se suočava sa tri para prepletenih lavova i lavice koje su tu da
simbolično čuvaju ulazak u svetili prostor crkve (Slika 17). Takva simbolika dolazi iz ranih
hrišćanskih slika gde se vrata Hristovog groba često prikazuju lavovim glavama na
njima. Na istočnoj strani je predstavljanje proroka Jeremije iz Starozavetne (neki
naučnici kažu da je to Isaija), koji drži svitak u njegovim rukama (Slika 18). Na zapadnoj
strani je figura identifikovana kao Sveti Pavle, iz Novog zaveta (Slika 19).

Slika 17, 18, 19 – Saint-Pierre - https://www.khanacademy.org

13
 ISTORIJA UMETNOSTI

Prečnik ulaza je ukrašen sa deset rozeta koji su povezane zajedno sa izrezanim

konopom i imaju ponovljen cvetni uzorak na gornjem i donjem prostoru između svake
rozete (Slika 20). Na levom i desnom kraju prekretnice dizajn konopa i rozete dolazi iz
usta fantastične životinje neke vrste (Slika 21). Detalji kao što su ove, sa maštovitim,
hibridnim životinjama su zajednička karakteristika romanske umetnosti od osvetljenih
rukopisa do skulpture.

Slika 20– Saint-Pierre - https://www.khanacademy.org Slika 21 – Saint-Pierre - https://www.khanacademy.org

Iznad je polukružni timpanon, koji ima većinu uklesanog ukrasa (i to je slučaj na većini
romaničkih portala). U ovom slučaju, timpanon je okružen sa tri ukrasna arhivolta
(lukova), koji imaju različite foliatne šare uklesane u pojedine blokove kamena, poznate
pod imenom voussoirs, koje ih čine (Slika 22). U romaničkom periodu postojala su dva
predmeta koji su bila popularna za dekoraciju timpanona. Jedan je bio predmet
‘Poslednja presuda’, kada Hrist sedi kao sudija nad onima koji će biti podeljeni u raj i
pakao. U samom središtu kompozicije nalazi se Hristova figura, sedište na prestolu, sa
desnom rukom podignuta gestom blagoslova. U levoj ruci balansira knjigu na kolenu,
možda referencu na Knjigu Otkrivenja. Njegov oreol se upisuje krstom (poznatim kao
krstasti oreol), koji je vidljiv samo kao istaknutog luka iza hristove glave (Slika 23).

Slika 22 – Saint-Pierre - https://www.khanacademy.org Slika 23 – Saint-Pierre - https://www.khanacademy.org

14
 ISTORIJA UMETNOSTI

4. Slikarstvo

Romaničko slikarstvo je kao i skulpture, čvrsto vezano uglavnom uz crkvenu arhitekturu.

A to su freske, oslikani drveni stropovi, oslikani oltarni paneli, tapiserije, vitraži i sve
ređe mozaici. Ali je to doba procvata inkunabula i iluminacije koje su oslikavali redovnici
iz brojnih samostana. Od svetovnog slikarstva ostalo je dosta tapiserija i oslikanih
sanduka.

Romaničko slikarstvo držalo se je klasične šeme za oslikavanje crkve, polazeći od

ranijih primera izvedenih u mozaiku, središnja tačka crkve bila je kalota u apsidi, tu je
obično bio prikaz Hrista u njegovoj slavi ili prikaz Hrista na tronu, okruženog sa
simboličkim prikazom četiri krilate zveri, simbola četiri evanđelista. Ukoliko je crkva bila
posvećena Bogorodici tad je njen lik mogao zameniti Hrista na centralom delu apside.

U ostalom delu apside obično su dolazile slike svetaca i apostola, ili slika sveca kome je
crkva bila posvećena. Na luku iznad svetišta su obično slikani likovi apostola, proroka ili
dvadeset četiri "jahača Apokalipse", koji gledaju u pravcu Hrista ili njegovi simboli
jaganjca, koji je hijerahijski bio na vrhu luka. Na severnom zidu crkvenog broda, slikane
su scene iz Starog zaveta, a na južnom iz Novog zavjeta. Na zapadnom zidu uviek je
slikan Poslednji sud sa Hristom na prestolu.

Romaničko slikarstvo je nešto kasnilo u odnosu na arhitekturu i ostalo dublje pod

uticajem Bizanta, tako da se tek od 12. veka odvojilo od uzora, iako je i nadalje
postojala velika sličnost, kao u Venetu.

Glavni cilj slikarstrva je naracija, a ne likovna lepota. Figure su stilizovane, ne

reprodukuju prirodne proporcije i forne, te pokrete i stavove. Kao i kod vizantijskog
slikarstva tezi se iluziji prostora. Radi se na jednoobraznoj podlozi, svetloj ili tamnoj,
koja služi da istakne predstave figura i predmeta, kao kod Vizantije.

Ljudska figura je dominantna u odnosu na arhitekturu. Od mnoštva regionalnih stilova

najveca ostvarenja proizašla su iz manastirskih pisarnica Francuske, Belgije i Engleske.

Ubrzo posle 1150 g. oseca se znatna promena u stilu: umesto apstraktne šeme javljaju
se trodimenzionalni oblici sa nagoveštavanjem oble mase tela.

15
 ISTORIJA UMETNOSTI

Obnavlja se interesovanje za perspektivu. Polako se sve više uvažava lepota antičkih

umetničkih dela. Romaničko monumentalno slikarstvo koje je ukrašavalo sakralnu
arhitekturu vrlo je slabo sačuvano, što donekle otežava pracenje stilsko-razvojnih linija,
odnosno definisanje umetničkih krugova i radioničke pripadnosti pojedinih ciklusa.
Najveci očuvani spomenik romaničkog zidnog slikarstva, bitno smanjen u odnosu na
originalno stanje je Opatijska crkva Saint-Savin-sur-Gartempe u blizini Poitiersa, u kojoj
je sačuvana vecina zidnih slika na bačvastom svodu broda, kripte, portika i ostalih
delova građevine. Počeci romaničkog slikarstva na zapadu obeleženi su nasleđem
otonske umetničke tradicije, što pokazuju freske u crkvama San Vincenzo a Galliano
(Slika 24) ili San Pietro al Monte u Civateu (Slika 25). U 12. veku definisao se
zreloromanički slikarski stil, stalno pracen novim uticajima koje su donosili umetnici s
istočnog dela Mediterana. Karakteristična romanička stilistika začeta je u velikim
benediktanskim opatijama, među kojima je verojatno najznačajnija bila ona u
Montecassinu u južnoj Italiji.

Slika 24 – San Vincenzo a Galliano - http://www.gibart.it Slika 25 – San Pietro al Monte - https://www.eccolecco.it

Najkompletniju sliku romaničke umetnosti pruža špansko slikarstvo, sačuvano u

popriličnom broju spomenika na prostoru Katalonije. U najboljim delima španskog
zidnog slikarstva, koje obeležava izrazito kontrastna boja i do krajnosti dovedena
stilizacija figura (San Clemente de Tahull; Santa Maria de Tahull, (Slika 26, 27)), sa
italijanskim i francuskim osobinama spajaju se elementi vizigotskog I mozarapskog
ranosrednjovekovnog nasleđa.5 Romaničko razdoblje negovalo je takođe tradiciju

16
 ISTORIJA UMETNOSTI

iluminiranih rukopisa, koji su se izrađivali i čuvali u manastirima širom cele Europe, a

neke od najznačajnijih romaničkih škola iluminacija vuku tradiciju iz
ranosrednjovjekovnog razdoblja (Regensburg, Salzburg, Montecassino). Među
najznačajnije manastirske škole XII. st. ubrajaju se Saint-Amand i Cîteaux.

Slika 26 – Santa Maria de Tahull - https://www.pinterest.com Slika 27 – Santa Maria de Tahull - https://www.pinterest.com

Za romaničko slikarstvo, kao i skulpturu, postoje određene zajedničke osobine, skoro

zakonitosti, a to su: linearnost, vertikalna perspektiva, metoda redukcije u načinu
prikazivanja religijskih tema, odnosno ikonografije i skromna lestvica boja (zemljane
boje, ciglasto-crvena, oker-žuta i rđavo-smeđa).
Linearnost znači da slikar redovno najpre nacrta prizor, a potom bojom ispunjava
pojedine površine ili polja. Dakle, romanički slikar napušta klasični (rimski) iluzionizam,
umesto njega on jasno ocrtane obrise likova ispunjava svetlim intenzivnim bojama, tako
da su obrisi likova jasno određeni jasnocom crteža. Ako se neki prizor odigrava u
sopstvenom prostoru koji mora prikazati, on ce pojedine planove što su po dubini jedan
iza drugog prikazati poput obojenih traka, jedan iznad drugog (vertikalna perspektiva).
Redukcija kao način prikazivanja bi značio smanjivanje broja likova i pojedinosti na što
manji broj. Vitraži nisu posebno reprezentativni, ali zato postoje izvanredna dela u
tehnici tapiserije I freske kao što je Tapiserija kraljice Matilde iz Bayeux
4.1. Tapiserija kraljice Matilde
17
 ISTORIJA UMETNOSTI

Tapiserija kraljice Matilde ili Tapiserija iz Bayeuxa (Francuska) je

najpoznatija romanička tapiserija iz oko 1073.-1083., dugačka je 70 m, a uska 50 cm;
priča o Normanskom osvajanju Engleske 1066. godine. Iako se naziva tapiserijom, ona
je zapravo izvezena tkanina napravljena vunenim koncem u boji na
izbeljenom lanenom platnu (Slika 28).

Slika 28 – Tapiserija kraljice Matilde - https://www.khanacademy.org

Tkanina je ukrašena vezom u osam boja koji prikazuje normansko osvajanje Engleske.

Prizori se nižu vodoravno, s leva na desno, a praćeni su širokim rubnim trakama (jedna
pri vrhu i druga pri dnu) s prikladnim prikazom životinja (ptice, psi, jeleni, dr.) i
simboličnih radnji (lov s psima i sl.), prati ih i latinski tekst kojim se objašnjava radnja I
likovi. Tapiserija sadrži 626 ljudskih figura, 731 životinja, 376 brodova i 70 zgrada i
drveća. Takav poduhvat vezenja je verovatno delo više majstora-umjetnika. Tako su
događaji opisani na tapiseriji prikazuju događaje iz normanskog viđenja. Iako latinski
natpisi dodatno objašnjavaju slike, većina događaja prikazana je samo vizualno i mnogi
detalji su ostali tajnoviti. Glatka površina lana je u kontrastu s grubim vezom. Za prikaz
valova, užadi, pramenove konjske grive i obris svih likova korištena je pojedinačna nit.
Svaki lik je obrubljen tamnom niti i prostor između linija je ispunjen jednom bojom. Svi
prizori su izvezeni vezom u osam boja, likovi su uokvireni vidnim linijama, izvedba
kompozicije i detalja sledi zakone romaničkog oblikovnog reda, s tim da, iako se
vremenski sled primećuje, nema prostorne dispozicije (perspektive). Tlo je naznačeno
vijugavom vodoravnom linijom i osim povremenog preklapanja likova, nema težnje za
prikazom trodimenzionalnog prostora. Tapiserija ima jasnu vremensku dimenziju
nizanja događaja (poput stripa).

4.2. Oslikani svod opatijske crkve Saint Savin sur Gartempe

18
 ISTORIJA UMETNOSTI

Unutrašnjost je ukrašena zidnim slikama iz 12. i 13. veka, oslikane direktno na zid,
Tehnika koja je posrednik između freskoslikarstva i tempere. Korišćene su zemljane
boje: braon, oker žuta, oker crvena i zelena, mešane sa belom i crnom (i neki plavi
pigment koji je u to vreme bio jako skup). Svod centralnog broda bio je idealan za prikaz
scena iz Starog zaveta. Monasi bili su prinuđeni da dignu pogled kako bi ih videli, što se
smatralo religioznom gestom gledanja prema Nebesima i Bogu. Ikonografski bogatstvo i
raznolikost zidnih slika (murala) je očigledno, ali takođe i njihovo jedinstvo. Svaki deo
ove manastirske crkve ima različit ciklus: na zidovima trema su slike iz ciklusa
Apokalipse, na galeriji su slike posvećene Muci i uskrsnuće Hrista, dok se na svodu
nalazi pedesetak scena iz Genesisa i Egzodusa, prve dve knjige Starog zaveta. Svod
predstavlja slikovnicu na visini višoj od 17 metara i na oko 460 kvadratnih metara, a kad
bi sve slike povezali u niz, ona bi predstavljala traku dugu 168 metara i visoku 2,5
metra.Slike prikazuju život mučenika i svetaca sv. Savina i sv. Ciprijana (Slika 29).

Slika 29 – Svod - https://sh.advisor.travel Slika 30 – Svod - https://sh.advisor.trave

Detalj freske iz crkve u St. Savinu, Noina arka (Slika 30) na pozadini, vodoravno i
vertikalno organizovanoj u nijansama zemljanog, smeđeg i sivog, ima likove jasno
podređene kadru. Krivulja broda i dve figure s obe strane stvaraju napetu kompoziciju,
oblici su linearni, a u igri linija i boja apstraktni. Širom zapadne Evrope razvija se
slikarski stil koji odgovara monumentalnim obeležjima romaničke arhitekture i skulpture,
najčešce kroz živopis u tehnici al fresko ili al seko.

19
 ISTORIJA UMETNOSTI

5. Primenjene umetnosti

Za vreme romanike se razvila trgovina relikvijama i oni su postali izuzetno cenjena roba,
kojoj se posvecivalo jako puno vremena i nije štedelo novaca za njihovu izradu. Čak su
I majstori koji su ih izrađivali bili na vecoj ceni od slikara ili arhitekata toga vremena. To
su najčešce bili predmeti od plemenitih metala, ukrašeni draguljima, slonovačom
emajlom, tehnikom koja je tad bila na visokoj ceni. Najpoznatije relikvije tog vremena su
relikvija tri kralja iz katedrale u Kelnu (Slika 31), rad majstora Nikolasa iz Verduna I
njegovih saradnika (oko 1180–1225), triptih iz manastira Stavelot (Slika 32), u kojem se
čuvao ostatak pravog krsta i relikvija sv. Maura iz katedrale u Reimsu (danas u Češkoj,
Bečov nad Teplu), koje su napravili tada izuzetno cenjeni belgijski zlatari iz doline
Meuse. Ti predmeti su takođe bili i mala skulptorska dela, rađena potpuno u skladu sa
ukusom romanike, svaki lik imao je jasno određen prostor - svoju lunetu. 11 Zlatarstvo
je prema pisanim izvorima cvetalo u razdoblju romanike, a spominju se I mnogi majstori.
Mnogobrojne relikvije, korice knjiga, križici, liturgijsko posuđe čuvaju se u crkvenim
riznicama.

Slika 31 – Relikvija tri kralja - https://www.dw.com Slika 32 – Triptih iz manastira Stavelot - https://sh.m.wikipedia.org

20
 ISTORIJA UMETNOSTI

6. ZAKLJUČAK

Romanika uvodi figuraciju u skulpturu, ali se javljaju problemi proporcije i anatomije.

Njeno korisćenje je ograničeno na dekoraciju kapitela i portala. Veoma je retka
slobodna skulptura. Javljaju se raznovrsne dekoracije kapitela, skulptura je
u timpanonu, u niši i uz trimo (srednji stub koji nosi nadvratnik). Skulpture u niši: imaju
arhitektonski okvir - poreklo iz vizantijskog izvora i masivnost. Skulpture uz trimo i
bočne stubove portala: obrađene su sa neverovatnom savitljivosću uz stub, nemaju
samo dekorativnu namenu, već i izrazajnu. Predstavljaju zaleđene demone ili
figurečuvare. Skulpture na portalima: imaju snazan izraz, neobuzdanu mastu i gipkost
oblika - uticaj iz iluminiranih rukopisa.
Skulptor se boji prazne povrsine, te je pretrpava likovima u horizontalnom ili vertikalnom
rasporedu. Nema smisla za red. U kompoziciji postoji nebeska i zemaljska hijerarhija,
nebesko je iznad zemaljskog. Takođe postoji i izokefalij, funkcionalno
dimenzionisanje - delovi tela u akciji su naglašeniji i obrađeniji od onih u mirovanju.

21
 LITERATURA

 https://velikirecnik.com/2016/10/12/romanika/
 https://romanikablog.wordpress.com/
 http://www.scritub.com/limba/croata-sarbo-croata/ROMANIKA35678.php
 http://monstrousbeauty.blogspot.com/2010/12/bernward-doors.html-
http://darksayings.com/doors.htm
 https://globalgeography.org/af/Geography/Europe/Germany/Pictures/Trip_throug
h_Germany/Hildesheim_-_Cathedral_Bernward_Doors_1
 https://smarthistory.org/saint-pierre-moissac/
 https://www.panoramadelart.com/portail-de-l-abbaye-de-saint-pierre-de-moissac
 https://www.khanacademy.org/humanities/medieval-world/romanesque1/a/saint-
pierre-moissac
 http://architecture.relig.free.fr/moissac.htm
 http://www.svettajni.com/drevni-umovi/sta-zaista-otkriva-tapiserija-iz-bajea/
 http://visokaturisticka.edu.rs/skripte/kulturno_nasledje/bojana_13_romanika.pdf
 https://www.slideshare.net/Meggy007/romaniko-slikarstvo
 http://www.wikiwand.com/hr/Romani%C4%8Dko_slikarstvo
ISTORIJA UMETNOSTI