N UM E R S PE C J AL N Y

ZDROWIE, WITALNOŚĆ
I DŁUGOWIECZNOŚĆ
Terapie młodości dra Thierry’ego Hertoghe’a

Dr Thierry Hertoghe, który obecnie ma

59 lat, poświęcił swoje życie promowa-
niu medycyny skupionej na potrzebach
pacjentów, a zarazem opierającej się na
Rak – jak go unikać
i jak skuteczniej go leczyć?
silnych podstawach naukowych. Jest on
założycielem Hertoghe Medical School
(Akademii Medycznej Hertoghe), która
znajduje się w Belgii, w Brukseli.
Wraz z grupą wybitnych lekarzy wyzna-
czających kierunki rozwoju w dziedzinie Problem raka, a zwłaszcza problem przyszłości osób, które chorowały na raka,
badań naukowych dr Hertoghe pracuje jest mi szczególnie bliski. Dlaczego? Ponieważ moja żona zachorowała na raka
nie tylko nad wyeliminowaniem chorób,
ale przede wszystkim pomaga swoim
kilka lat temu i musiała skorzystać ze wszystkich możliwych metod leczenia,
pacjentom osiągnąć optymalny stan zdro- żeby wyzdrowieć.
wia, opóźniając – a nawet starając się 1
częściowo odwrócić – procesy starzenia. Moja żona wie, ja wiem, wszyscy wiemy, jakie to traumatyczne przeżycie dla
Dr Hertoghe dzieli się zdobytymi infor- chorego i jego rodziny, kiedy otrzymują taką informację. W ciągu pięciu dni
macjami z innymi lekarzami podczas
od poznania tej diagnozy zauważyłem u siebie pierwsze siwe włosy. Rak mojej
organizowanych przez siebie konferencji
medycznych i seminariów, jak również żony był bardzo złośliwy: był to rak inwazyjny (czyli atakujący sąsiednie tkan-
za pośrednictwem książek, artykułów, ki) i anaplastyczny, co oznacza, że komórki rakowe zatraciły swoją strukturę
nagrań audio i wideo, a także w radiu
i telewizji. i nie przypominały już tkanki, z której powstały. To najzłośliwsza postać raka,
która najszybciej prowadzi do śmierci.
Zdrowie, witalność i długowieczność.
Terapie młodości dra Thierry’ego Hertoghe’a Warto nadmienić, że nie był to rak hormonozależny (czyli hormony nie miały
Autor: Dr Thierry Hertoghe
Redakcja: Jean-Marc Dupuis
wpływu na jego powstanie). Całe szczęście: w przeciwnym razie jako lekarz
Konsultacja merytoryczna wydania polskiego: zalecający terapie hormonalne spotkałbym się z dużą krytyką. Moja żona przeszła
dr n. med. Małgorzata Sawicka
Konsultacja farmaceutyczna:
poważną operację, w czasie której usunięto jej cały guz oraz obwodowe węzły
mgr farm. Marcin Adamski chłonne. Poddano ją również chemioterapii, a następnie przeszła naświetlania
Redakcja wydania polskiego:
Małgorzata Latawiec-Jóźwiak zaatakowanego przez nowotwór obszaru ciała. Pomimo tak agresywnej terapii
DTP: Kreatywne Media
obecnie – siedem lat później – żona jest w świetnej formie. W lepszej nawet
Poczta Zdrowia sp. z o.o.
Kontakt: kontakt@pocztazdrowia.pl niż inne kobiety w jej wieku (około pięćdziesięciu lat), które nie przechodziły
żadnych ciężkich chorób. Jej stan zdrowia jest tak dobry, że lekarze ze szpitala -
Adres: ul. Świętojańska 15, 15-277 Białystok
NIP: 542-322-92-15
KRS: 0000445450 – Sąd Rejonowy w Białymstoku,
XII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru uniwersyteckiego, w którym była leczona, zaskoczeni efektami, kierują do nas
Sądowego. Kapitał zakładowy: 10 000 zł
innych pacjentów, którzy chorowali na ten sam rodzaj raka (nie jest ich wielu),
Zdrowie, witalność i długowieczność. Terapie młodo-
ści dra Thierry’ego Hertoghe’a jest chroniony prawem abyśmy zapewnili im równie dobrą opiekę po chorobie.
autorskim. Przedruk bez zgody wydawcy jest zabronio-
ny, z wyjątkiem cytowania publikacji z powołaniem się
na źródło. Informacje zawarte w Zdrowie, witalność i dłu- W niniejszym artykule zamierzam w skrócie opisać, co im zalecamy.
gowieczność. Terapie młodości dra Thierry’ego Hertoghe’a
są publikowane w celu informacyjnym i nie mogą być
traktowane jako indywidualne porady lecznicze. Za-
lecamy, aby przed rozpoczęciem jakiejkolwiek kuracji
skonsultować się z lekarzem lub terapeutą. Wydawca
nie ma intencji wchodzenia ze swoimi Czytelnikami Uwaga: publikowane informacje mają wyłącznie charakter poglądowy i nie stanowią porady
w relację lekarz – pacjent. Wydawca nie odpowiada za
niezawodność, skuteczność ani za poprawne korzysta-
medycznej. Zalecenia te nie są bezwzględne. Istnieją przeciwwskazania do stosowania opi-
nie z informacji zawartych w Zdrowie, witalność i długo- sanych produktów. Nie należy podejmować żadnego leczenia wyłącznie na podstawie porad
wieczność. Terapie młodości dra Thierry’ego Hertoghe’a, zawartych w niniejszym artykule. Czytelnik powinien konsultować się z lekarzem specjalistą
ani za problemy zdrowotne, które mogą wystąpić na
skutek omawianych terapii. Poczta Zdrowia – wydawca
w kwestiach dotyczących jego zdrowia i dobrego samopoczucia. Wydawca nie świadczy usług
Zdrowie, witalnosc i długowiecznosc. Terapie młodosci opieki medycznej i nie może wejść z czytelnikami w relację lekarz–pacjent.
dra Thierry’ego Hertoghe’a – nie jest powiązana w jaki-
kolwiek sposób z producentami preparatów, których
nazwy są wymieniane w treści numeru.

Nie należy traktować tej publikacji jak indywidualnej

porady lekarskiej. Zawiera ona jedynie wskazówki i in-
formacje zaczerpnięte z praktyki lekarskiej dr. Hertogha w w w . Te r a p i e H o r m o na lne.pl
i literatury naukowej.
 Rak — jak go unikać i jak skuteczniej go leczyć?
Rak nie musi oznaczać nadcho-
dzącego końca naszego życia
Rak przeraża, ponieważ samo sło-
wo budzi grozę. Niestety istnieją ku
temu obiektywne przyczyny: każ-
dego roku rak zabija około osiem
milionów osób na świecie, więcej
niż AIDS i malaria razem wzięte.
W większości krajów rozwiniętych
rak jest obecnie drugą przyczyną
zgonów po chorobach układu ser-
cowo-naczyniowego, a biorąc pod
uwagę, że ogólna liczebność popula-
cji zwiększa się oraz społeczeństwa
się starzeją, przewiduje się, że liczba
zgonów z powodu raka na świecie
osiągnie piętnaście milionów do roku
2 PROFILAKTYKA RAKA:
metody bardziej i mniej znane
Część czytelników zapewne już
wie, że właściwe odżywianie i od-
powiedni tryb życia mają kluczowe
znaczenie w zapobieganiu rozwo-
jowi nowotworów. Ale często nie
jest do końca jasne, co to konkretnie
oznacza. Dlatego zanim przejdę do
omawiania najmniej znanych me-
tod skutecznej profilaktyki raka,
najpierw przypomnę to, co wszyscy
powinni wiedzieć na temat tych naj-
częściej omawianych.
Trzy najważniejsze elementy
diety, które mają działanie
przeciwnowotworowe
Głównym sposobem zapobiegania
rozwojowi raka jest stosowanie diety
przeciwnowotworowej. Nie wystar-
czy unikać nadwagi i otyłości, chociaż
wiadomo, że, oprócz sprzyjania cho-
robom układu sercowo-naczyniowe-
go i cukrzycy, mają one swój udział
także w rozwoju nowotworów.
2030 (na świecie będzie wówczas
około dziewięciu miliardów ludzi).
Te liczby wyjaśniają, dlaczego dla
wielu z nas zachorowanie na raka
to sygnał, że nie zostało nam wiele
życia. Słowo rak jest dla nas synoni-
mem zbliżającego się końca. Ale to
nieprawda. Choroba nowotworowa
nie jest niczym ostatecznym. Wręcz
przeciwnie, istnieje 101 rzeczy, któ-
re możesz zrobić, żeby zwiększyć
swoje szanse na uniknięcie raka
lub zatrzymać jego rozwój. Właś-
nie o tym chciałbym opowiedzieć
w tym artykule.
Chciałbym też opowiedzieć o pro-
gramie, który proponuję moim pa-
Jak wszyscy wiedzą, dieta przeciw-
nowotworowa powinna być przede
wszystkim bogata w świeże owoce
i warzywa. Wiele badań wykazało,
że regularne spożywanie owoców
i warzyw to jedna z najskuteczniej-
szych metod zapobiegania rozwo-
jowi raka. Spożywanie co najmniej
400 g owoców lub warzyw dziennie
zmniejsza ryzyko zachorowania na
raka średnio o 20 do 30%1. Zalece-
nie to jest nawet ważniejsze i ma
wyższą skuteczność w zapobieganiu
nowotworom złośliwym niż suple-
mentacja witamin. Spożywanie wa-
rzyw i owoców bogatych w naturalne
substancje daje lepsze efekty niż
przyjmowanie wyizolowanych su-
plementów w postaci preparatów
wyprodukowanych przez firmy far-
maceutyczne.
Dieta przeciwrakowa zakłada rów-
nież unikanie przyrządzania potraw
w wysokich temperaturach, czyli
www . Te r a p i e H o r m o n a l n e . p l
cjentom, aby zwiększyć ich szansę na
uniknięcie raka lub, jeśli już na niego
chorowali, nie dopuścić, w miarę
możliwości, do nawrotu choroby. Ale
przede wszystkim pragnę zwrócić
Twoją uwagę na fakt, że nawet po
przebyciu raka można być w szczy-
towej formie i cieszyć się w pełni
wartościowym życiem, czując się
świetnie w swoim ciele. Nawet kiedy
nowotwór jest bardzo zaawanso-
wany i złośliwy, nawet kiedy nie da
się go usunąć chirurgicznie i nie ma
odpowiedniej chemioterapii, wciąż
bardzo często udaje się spowolnić
progresję choroby i poprawić jakość
życia pacjenta.
powyżej 85°C, ponieważ tłuszcze
stają się wówczas toksyczne. Spo-
żywanie produktów żywnościo-
wych przyrządzanych w tłuszczu
w wysokiej temperaturze (pomiędzy
170 a 250°C) zwiększa dwukrot-
nie, a czasem czterokrotnie ryzyko
rozwoju raka piersi, a u kobiet ge-
netycznie predysponowanych do
zachorowania na ten rodzaj raka
ryzyko to potrafi wzrosnąć nawet
dziewięciokrotnie2–4.
Innym prostym, ale ważnym sposo-
bem zapobiegania rozwojowi raka
jest picie wody. Działanie wody za-
pobiegające rozwojowi raka pole-
ga na oczyszczaniu organizmu ze
wszystkich substancji rakotwór-
czych i pro-rakotwórczych, które
przyswajamy wraz z pożywieniem.
Dlatego u osób, które piją dużo wody
zamiast innych napojów, ryzyko za-
chorowania na raka zmniejsza się
o 20 do 90% w zależności od rodzaju
 Rak — jak go unikać i jak skuteczniej go leczyć?
raka. To korzystne działanie wody
dotyczy zwłaszcza nowotworów jelit,
ale picie wody skutecznie zmniejsza
też ryzyko zachorowania na inne
rodzaje raka, takie jak rak piersi lub
rak prostaty5–7. Z kolei picie napojów
zawierających kofeinę lub dwóch lub
więcej kieliszków alkoholu dziennie
często wiąże się z większym ryzy-
kiem rozwoju raka, dlatego nie nale-
ży wypijać więcej niż jedną filiżankę
kawy lub jeden kieliszek alkoholu
dziennie, i to nie częściej niż dwa
razy w tygodniu8–14. Te trzy proste
sposoby zapobiegania rozwojowi
raka mają, jak pokazują liczby, duże
znaczenie. Dlatego zalecam moim
pacjentom, aby systematycznie sto-
sowali dietę przeciwnowotworową
przez pięć dni w tygodniu, zwłaszcza
że dieta ta zwiększa też wytwarza-
nie hormonów oraz wzmacnia ich
korzystne działanie.
Uprawianie sportu,
ale w konkretny sposób
Drugim ważnym czynnikiem za-
pobiegania zachorowaniu na raka
jest regularna aktywność fizyczna
w połączeniu z higienicznym stylem
życia, niepaleniem papierosów i pi-
ciem umiarkowanych ilości alkoholu.
Wszystkie prowadzone niedawno ba-
dania wskazują, że u osób regularnie
uprawiających jakiś sport znacząco
zmniejsza się ryzyko zachorowania
na raka okrężnicy i piersi, prawdo-
podobnie również na raka prosta-
ty i możliwe że także na raka płuc
i endometrium. Jeśli chodzi o raka
piersi, u kobiet uprawiających sport
ryzyko zachorowania zmniejsza się
o 30% w porównaniu z kobietami
nieaktywnymi fizycznie (różnica
ta jest jeszcze większa w przypad-
ku kobiet nieaktywnych fizycznie
i otyłych)15–18. Ale żeby aktywność
fizyczna przynosiła skutek, musi
to być aktywność umiarkowana lub
intensywna, trwająca co najmniej
trzydzieści minut dziennie (szybki
marsz, jazda na rowerze, wchodzenie
po schodach, gimnastyka, pływanie).
Najlepiej uprawiać różne rodzaje
sportu przez pięć dni w tygodniu.
Trudne, ale konieczne
– odnajdywanie spokoju
To już potwierdzony fakt: oso-
by nerwowe częściej zapadają na
raka. Stres nie jest bezpośrednią
przyczyną zachorowania, ale bez
wątpienia przyczynia się do rozwoju
raka. Według badań ryzyko rozwoju
raka u osób żyjących w stresie jest
o 20 do 100% większe niż u osób
wolnych od stresu. Potwierdzono,
że kobiety, które przeszły raka piersi
i doświadczają nawrotu choroby,
przeżywają znacznie dłużej, jeśli
uda im się wyeliminować stres. U ko-
biet, którym udaje się poradzić sobie
ze stresem związanym z chorobą
i zachować spokój, ryzyko zgonu
z powodu nawrotu raka piersi jest
o 10 do 45 razy mniejsze niż u kobiet,
które odczuwają lęk (i to okazują)
lub, co jeszcze gorsze, które odczu-
wają lęk, ale tłumią go w sobie (w
żaden sposób nie uzewnętrzniają
swoich emocji). Niektóre szczególnie
negatywne emocje mogą z dużym
prawdopodobieństwem sprzyjać
rozwojowi raka: poczucie bezsil-
ności wobec tego, co się dzieje, lęk,
samotność, poczucie winy.
Kluczowe znaczenie równowagi
hormonalnej
To jeden z czynników o kluczowym
znaczeniu w profilaktyce raka: dba-
nie o utrzymanie prawidłowego
poziomu hormonów i równowagi
hormonalnej (równowagi wszystkich
hormonów w organizmie).
„Dobre” hormony
O ile prawidłowo prowadzona te-
rapia hormonalna często zmniejsza
www . Te r a p i e H o r m o n a l n e . p l
ryzyko zachorowania na raka, w żad-
nym wypadku nie można traktować
jej jak panaceum, które eliminuje to
ryzyko raz na zawsze. Jednak kiedy
już rak się rozwinie, istnieje większe
prawdopodobieństwo, że jeśli Twoje
hormony pozostają w równowadze,
będziesz zagrożony mniejszym ry-
zykiem ze strony nowotworów zło-
śliwych.
Po pierwsze powinieneś kontrolować
poziom hormonów tarczycy. Wysokie
poziomy hormonów tarczycy, które
zwiększają odporność na wszystkie
możliwe sposoby, mogą ochronić Cię
przed zachorowaniem na raka. Ich
działanie polega przede wszystkim
na stymulowaniu narządów limfa-
tycznych (szpiku kostnego, grasicy,
węzłów chłonnych, śledziony itp.).
Na przykład eksperymentalne poda- 3
wanie hormonów tarczycy w ramach
leczenia infekcji dawało bardzo do-
bre rezultaty.
Podobne efekty obserwowano w od-
niesieniu do odporności na raka.
Jedno z ważniejszych badań w tej
dziedzinie – prowadzone przez dr.
Schwartza – polegające na moni-
torowaniu pacjentów z niedoczyn-
nością tarczycy przez dłuższy czas
wykazało, że u osób z nieleczoną
lub niedostatecznie leczoną niedo-
czynnością tarczycy ryzyko zacho-
rowania na raka było o 70% większe.
Najczęściej występował u nich rak
jelit (okrężnicy, odbytnicy), następ-
nie nowotwory typowo kobiece (rak
macicy i odbytnicy), rak płuc, a cza-
sami również nowotwory układów
odpowiedzialnych za odporność or-
ganizmu (białaczki i chłoniaki)19.
W innym badaniu z udziałem grupy
kobiet okazało się, że trzy spośród
nich, które cierpiały na niedoczyn-
ność tarczycy (zbyt niski poziom
hormonów tarczycy), nie przeżyły
szesnastu miesięcy od rozpoznania,
chociaż miały tylko jednego guza
 Rak — jak go unikać i jak skuteczniej go leczyć?
umiejscowionego w jednej piersi.
Tymczasem osiem kobiet ze zbyt wy-
sokim poziomem hormonów tarczy-
cy (nadczynnością tarczycy) miało
znacznie bardziej zaawansowanego
raka – guzy w obu piersiach lub prze-
rzuty w miejscach oddalonych od
pierwotnego ogniska nowotworu,
czyli nowotwór o wysokim stopniu
złośliwości. Przeżyły one znacznie
dłużej (pierwsza z nich zmarła osiem
lat po rozpoznaniu, a druga zmarła
długo po pokonaniu choroby, czyli
dwadzieścia lat później).
Melatonina – główny hormon od-
powiedzialny za regulację rytmu
chronobiologicznego oraz regulację
wydzielania wszystkich lub prawie
wszystkich hormonów, wydaje się
również mieć działanie chroniące
4 przed proliferacją komórek rako-
wych, zwłaszcza przed proliferacją
komórek raka piersi u ludzi20–23. Hor-
mony tarczycy i melatonina to dwa
główne rodzaje hormonów, które
zwykle muszę przepisywać swoim
pacjentom z aktywnym nowotwo-
rem złośliwym w pierwszej fazie
leczenia wspomagającego, aby wy-
równać ich niedobór. Inne terapie
hormonalne, takie jak podawanie
hormonów płciowych, a nawet hor-
monu wzrostu, mogą również wyka-
zywać działanie ochronne, jednak
ze względu na kontrowersje, które
taka terapia wzbudza – często, acz
nie zawsze słusznie – nie stosuje się
tych hormonów w początkowej fazie
leczenia raka.
„Właściwa” równowaga
hormonalna u kobiet
Jeżeli kobieta chce uniknąć raka,
a zwłaszcza raka narządów płcio-
wych (piersi, jajnika, macicy itp.),
powinna po pierwsze upewnić się,
że występuje u niej pełna równo-
waga pomiędzy dwoma rodzajami
hormonów płciowych: estrogenami
i progesteronem. Ma to fundamental-
ne znaczenie. Estrogeny (estradiol,
estron i estriol) odpowiadają za roz-
wój drugorzędowych cech płciowych
(czyli cech fizycznych, które odróż-
niają kobiety od mężczyzn, ale nie są
obecne od urodzenia, jak np. piersi)
oraz wywołują cykl menstruacyj-
ny i tym samym odgrywają ważną
rolę w rozmnażaniu. Progesteron,
hormon steroidowy (czyli taki, któ-
rego budowa cząsteczkowa oparta
jest na cząsteczce cholesterolu, jak
np. estrogeny, testosteron – hormon
męski oraz hormony nadnerczy, takie
jak DHEA czy kortyzol) odgrywa
ważną rolę w cyklu menstruacyjnym
i podczas ciąży. Hormony te wchodzą
w skład tabletek antykoncepcyjnych
oraz leków podawanych w okresie
pomenopauzalnym (okresie życia po
przejściu menopauzy) i wzbudzają
liczne kontrowersje, jeśli chodzi o ich
skutki uboczne.
Na przykład nawracające bóle pier-
si sprzyjają rozwojowi raka pier-
si. U kobiet, u których bóle piersi
pojawiają się regularnie w okresie
dłuższym niż pięć lat, ryzyko za-
chorowania na raka piersi podwaja
się i nadal rośnie w miarę trwania
okresu nawracającego bólu. U kobiet
cierpiących na bóle piersi dłużej niż
przez dziesięć lat ryzyko zachoro-
wania na raka piersi zwiększa się
nawet trzy- i czterokrotnie. Badanie
przeprowadzono z udziałem kobiet
niestosujących terapii opartej na
żeńskich hormonach płciowych,
ale wydaje się prawdopodobne, że
taki sam wzrost ryzyka zaobser-
wowanoby u kobiet przyjmujących
bioidentyczne hormony płciowe.
Nie wystarczy zatem przyjmować
preparatów zawierających bioiden-
tyczne hormony dobrze przyswa-
jane przez ludzki organizm. Należy
jeszcze przyjmować odpowiednie
dawki: nie za wysokie i nie za ni-
www . Te r a p i e H o r m o n a l n e . p l
skie. Zalecam moim pacjentkom, aby
zwracały szczególną uwagę na ból
piersi podczas przyjmowania prepa-
ratów zawierających estrogeny lub
progesteron, niezależnie od tego, czy
są to hormony bioidentyczne, czy
nie. Jeśli u moich pacjentek wystę-
pują bóle piersi (mastalgia), zalecam
im zmniejszenie dawki estrogenów,
które sprzyjają obrzękowi piersi i po-
wodują ból oraz zwiększenie dawki
progesteronu, który zapobiega bó-
lom, likwidując obrzęk.
Hormony bioidentyczne
z hormonami ludzkimi
Hormony bioidentyczne to cząsteczki
mające identyczną budowę i działa-
nie jak hormony wytwarzane przez
ludzki organizm. Są one lepiej dosto-
sowane do naszego organizmu i uwa-
ża się, że są bezpieczniejsze, dlatego
lepiej stosować takie hormony niż
pochodne syntetyczne, wytwarzane
przez przemysł farmaceutyczny. Dla-
tego zalecam moim pacjentkom, aby
w miarę możliwości przyjmowały
hormony bioidentyczne lub takie,
które mają budowę jak najbardziej
zbliżoną do budowy hormonów
ludzkich i potwierdzone działanie
ochronne przed rakiem. Może to być
na przykład pochodna progesteronu
– dydrogesteron (Duphaston), który
jest bardzo podobny do progesteronu
naturalnego, ale charakteryzuje się
dłuższym czasem działania i, jak
udowodniono w badaniach, zmniej-
sza ryzyko zachorowania na raka
piersi o ponad 20%. Należy zwrócić
uwagę, że poza dydrogesteronem
liczne inne postaci progesteronu,
z wyjątkiem bioidentycznych (pro-
gesteron mikronizowany), mogą
zwiększać ryzyko zachorowania
na raka piersi24.
 Rak — jak go unikać i jak skuteczniej go leczyć?
JAK POSTĘPOWAĆ w przypadku pacjentów,
którzy chorowali lub właśnie chorują na raka?
W trakcie konsultacji z moimi współ-
pracownikami opracowaliśmy różne
fazy leczenia wspomagającego, które
należy wdrożyć po zakończeniu lub
jednocześnie z konwencjonalnym
leczeniem raka u pacjentów, któ-
rzy przebyli lub aktualnie chorują
na raka. Mam tu na myśli leczenie
chirurgiczne, polegające na usunię-
ciu guza oraz chemioterapię i ra-
dioterapię, jeśli ich zastosowanie
jest konieczne.
Pierwsza faza leczenia obejmuje
odpowiednie skorygowanie diety,
włączenie suplementacji substancji
odżywczych, jak również wyrówna-
nie niedoborów hormonów tarczycy
i melatoniny, jeżeli takie niedobo-
ry występują.
Leczenie, które zalecamy, opiera
się na trzech filarach.
PIERWSZY FILAR: odżywianie
Tak jak w przypadku profilaktyki
raka, dieta przeciwrakowa powinna
przede wszystkim polegać na:
piciu większych ilości oczysz-
czonej wody (np. z użyciem filtra
wykorzystującego odwróconą
osmozę) – co najmniej 1,5 litra
dziennie,
spożywaniu co najmniej 400
gramów owoców lub warzyw
dziennie,
przyrządzaniu mięsa, ryb, drobiu
w niskich temperaturach (mak-
symalnie 100° C),
unikaniu, na ile to tylko możliwe,
cukru i produktów zawierających
dużo cukrów (czekolady, cukier-
ków, napojów słodzonych, pie-
czywa, w tym pełnoziarnistego
chleba, makaronu, ryżu – nawet
niełuskanego itp.) 25–29.
Dietę tę powinieneś uzupełnić su-
plementacją substancji odżywczych.
W walce z rakiem za najskuteczniej-
sze uważa się:
koenzym Q10 (ubichinol w postaci
bardziej aktywnej) wspomagają-
cy odporność i przeciwdziałający
proliferacji komórek rakowych –
od 100 do 400 mg na dobę,
selen w dawce od 200 µg na dobę,
witaminę A (octan lub palmi-
tynian retinylu) – od 50 000 do
200 000 jednostek międzyna-
rodowych lub od 25 do 100 mg
na dobę,
witaminę C: od 1 do 2 g na dobę.
Uwaga: dawki i rodzaj stosowanych
mikroelementów powinieneś uzależ-
nić od wyników badania krwi30–38.
DRUGI FILAR: program terapii
hormonalnej
Program ten polega na sprawdzeniu,
czy występują u Ciebie niedobory
hormonów i ich wyrównywaniu
w zależności od wyników.
Bardzo często konieczne okazuje się
podawanie preparatu zawierającego
hormony tarczycy. Zazwyczaj pre-
paraty zawierające dwa hormony
tarczycy pochodzenia zwierzęcego
(najczęściej pochodzące od świń)
dają lepsze rezultaty, jeśli chodzi
o wzmacnianie odporności i poprawę
jakości życia, niż preparaty zawiera-
jące samą tyroksynę (zubożone, bo
niezawierające hormonu T3, który
jest najaktywniejszym hormonem
tarczycy). Niestety lekarze rodzinni
www . Te r a p i e H o r m o n a l n e . p l
i endokrynolodzy najczęściej prze-
pisują te drugie, czyli preparaty
zawierające samą tyroksynę. Le-
czenie melatoniną również może
mieć działanie przeciwrakowe. Jed-
nak nawet jeśli wykryto u Ciebie
niedobór hormonów tarczycy czy
melatoniny, nie powinieneś sądzić, że
sama suplementacja tych hormonów
spowoduje, iż rak zniknie. Przyjmo-
wanie hormonów może natomiast
poprawić jakość życia i sprawić, że
organizm będzie skuteczniej walczył
z chorobą.
Konwencjonalne leczenie raka, czyli
5
leczenie chirurgiczne, chemiotera-
pia i radioterapia, jest niezbędne
i często prowadzi do wyleczenia lub
przynajmniej stanowi w danym mo-
mencie najskuteczniejszą możliwą
metodę walki z nowotworem zło-
śliwym. W kolejnych fazach możesz
zastosować inne terapie hormonalne
w zależności od stwierdzonych nie-
doborów (nawet leczenie hormo-
nami płciowymi – w dalszej części
artykułu znajdziesz polemikę na ten
temat), pod warunkiem że podpi-
szesz formularz świadomej zgody.
To dokumentu zgody, który zawie-
ra wszelkie informacje potrzebne,
aby wyjaśnić pacjentowi wszystkie
czynności, które będą wykonywane
w ramach leczenia, oraz ryzyko i ko-
rzyści, które się z nim wiążą.
TRZECI FILAR: program kontroli
emocji
Jak wiesz, stres jest uznawany za
czynnik, jeśli nie wywołujący, to
z pewnością zaostrzający przebieg
chorób w ogóle, a raka w szczegól-
ności. Badania wykazały, że nagły
 Rak — jak go unikać i jak skuteczniej go leczyć?
wstrząs emocjonalny powoduje na-
tychmiastowy spadek odporności.
W ramach walki z chorobą należy
zamienić, na ile to możliwe, wszelkie
negatywne emocje, takie jak cier-
pienie, strach, złość, zmartwienie,
niepotrzebne zdenerwowanie, na
pozytywne emocje, takie jak spo-
kój, łagodność, serdeczność i mi-
łość. Nawet taka prosta czynność,
jak zrobienie porządku w pokoju,
w biurze, w papierach znacznie łago-
dzi napięcie wewnętrzne. Program
kontroli emocji bierze też pod uwagę
odpowiednie nastawienie psychicz-
ne, które jest korzystne dla pacjenta
i w ramach którego najważniejsze
jest „zarządzanie własnym zdro-
6 INFORMACJE DODATKOWE:
Czy terapia hormonalna może
wywołać raka?
Zasadniczo, jeśli leczenie hormo-
nalne jest prowadzone z zastoso-
waniem odpowiednich dawek, nie
powinno ono sprzyjać rozwojowi
raka. W większości przypadków wy-
równanie niedoborów hormonalnych
stymuluje układ odpornościowy do
walki z rakiem. Jednak jeżeli rów-
nowaga hormonalna zostanie zabu-
rzona, terapia hormonalna, nawet
w przypadku stosowania hormonów
bioidentycznych, może przyczynić
się do rozwoju raka.
Skorzystam teraz z wcześniej przy-
wołanego przykładu. Kobiety cier-
piące na nawracające bóle piersi,
co świadczy o nadmiarze estroge-
nów w stosunku do progesteronu,
którego zazwyczaj jest za mało, są
obarczone od dwóch do czterech
razy większym ryzykiem rozwoju
raka piersi.
wiem”. Zgodnie z założeniami tego
programu to sam pacjent wybiera,
kto będzie jego onkologiem, chi-
rurgiem, osteopatą, psychologiem,
pielęgniarką czy dietetykiem i dołą-
czy do zespołu medycznego, który
będzie się nim opiekował. Udowod-
niono, że taka odpowiedzialność za
przebieg leczenia może prowadzić do
znacznego wydłużenia czasu prze-
życia pacjenta z rakiem, ponieważ
zasada „wyboru” pomaga wytwo-
rzyć pomiędzy pacjentem a osoba-
mi opiekującymi się nim wzajemne
zaufanie, które jest niezbędne i ma
kluczowe znaczenie dla optymalnego
przebiegu leczenia.
Kiedy piersi bolą, oznacza to, że
doszło do zatrzymania wody we-
wnątrz piersi i obrzęku, który uciska
na zakończenia nerwowe. Podob-
nie jak rzeka, która osadza piasek
w miejscach, gdzie jej nurt znacznie
spowalnia, krew, która transportuje
substancje rakotwórcze lub pro-ra-
kotwórcze pochodzące z nieodpo-
wiednich lub przygotowanych w zbyt
wysokiej temperaturze produktów
żywnościowych, osadza substancje
toksyczne tam, gdzie krążenie krwi
jest wolniejsze, na przykład w miej-
scach, gdzie występuje obrzęk.
Jaka jest częstość występowania
raka w populacji moich
pacjentów?
Szczegółowe badanie dotyczące
mojej praktyki medycznej prowa-
dzone od roku 2005 z udziałem 300
kolejnych pacjentów leczonych od
co najmniej dwóch lat (ponieważ
muszą minąć dwa lata, żeby rak się
rozwinął) i obejmujące okres lecze-
www . Te r a p i e H o r m o n a l n e . p l
Bardzo ważne są też wyobrażenia
samego pacjenta dotyczące jego
przyszłości. Nie powinieneś wyob-
rażać sobie swojej śmierci z powodu
raka, która nastąpi w przyszłości,
a przeciwnie, wyobrażać sobie, że
jutro poczujesz się lepiej, i wizua-
lizować sobie, jak rak poddaje się
wobec ataków przeciwciał. Należy
zachować optymizm, gdyż takie
nastawienie psychiczne przynosi
bardzo korzystne efekty. Do tych
trzech filarów powinieneś dodać
aktywność fizyczną, która wzmacnia
efekty leczenia. Pozwala ona na po-
wrót do normalnego życia i pomaga
odzyskać dobrą formę fizyczną, co
dodatkowo poprawia jakość życia.
nia o długości co najmniej sześciu
i pół roku dało następujące wyniki:
obniżenie o 30% ogólnej często-
ści występowania nowotworów
złośliwych zarówno u mężczyzn,
jak i u kobiet,
obniżenie o 31% do 33% często-
ści występowania raka piersi
u kobiet,
obniżenie o 19% częstości wy-
stępowania raka prostaty.
Wyniki porównywano z całością
populacji Francji, Belgii i Stanów
Zjednoczonych. Te liczby są tym bar-
dziej obiecujące, że większość moich
pacjentów jest w kiepskiej formie,
kiedy do mnie trafia na pierwszą
konsultację, więc można uznać, że
ryzyko zachorowania na raka wśród
tych pacjentów jest wyższe niż prze-
ciętnie. Tymczasem pacjenci ci nie
tylko nie chorują częściej na raka,
ale wręcz częstość występowania
raka jest u nich o 30% mniejsza niż
w populacji ogólnej.
 Rak — jak go unikać i jak skuteczniej go leczyć?
Leczenie hormonami żeńskimi
pacjentek, które przeszły raka
piersi, oraz leczenie testostero-
nem pacjentów, którzy chorowali
na raka prostaty
Zdaję sobie sprawę, że jest to
sprzeczne z tym, w co wciąż wierzy
większość lekarzy i ludzi, ale fakty
są takie, jakie są. Dowody naukowe
wskazują wyraźnie, że ci, którzy
sprzeciwiają się stosowaniu leczenia
hormonami płciowymi u pacjentów
z rakiem narządów płciowych w wy-
wiadzie, nie mają racji.
Coraz więcej dowodów naukowych
wskazuje, że w kontrolowanych wa-
runkach – po chirurgicznym usu-
nięciu guza i jeśli nie stwierdza się
żadnych cech obecności aktywnego
nowotworu – można zastosować
leczenie hormonami płciowymi u pa-
cjentek i pacjentów, którzy chorowali
na raka piersi i prostaty, nie tylko po
to, żeby poprawić ich jakość życia
(chociaż samo to można uznać za
wystarczający powód), ale także po
to, żeby życie przedłużyć.
Z całą pewnością przyjmowanie
hormonów płciowych może w nie-
których okolicznościach przedłużać
życie pacjentów. Osobiście przeana-
NASI PACJENCI ZADAJĄ NAM PYTANIA
TRĄDZIK
Doktorze, mam trądzik. Co powin-
nam zrobić?
Trądzik jest efektem współdziałania
kilku czynników:
Współczesna dieta, która sprzyja
występowaniu infekcji mieszków
włosowych (trądzik). Dotyczy
to zwłaszcza, jak wskazuje moje
doświadczenie, spożywania pro-
duktów zawierających duże ilości
lizowałem wiele badań na ten temat
i udało mi się odnaleźć tylko jedno
badanie (zakończone przed czasem),
z którego zdawało się wynikać, że
stosowanie żeńskich hormonów
płciowych u kobiet, które chorowa-
ły na raka piersi, zwiększa ryzyko
nawrotu.
Aż trzynaście innych badań wyka-
zało, że:
w większości przypadków sto-
sowanie leczenia hormonami
płciowymi zmniejszyło częstość
występowania nawrotów choro-
by i zgonów o 20% do 80%!
w niewielu przypadkach stoso-
wanie leczenia miało neutralne
skutki.
W przypadku wyjątkowo złośliwych
nowotworów narządów płciowych
(szybko postępujących i prowa-
dzących do śmierci), opornych na
konwencjonalne leczenie przeciwno-
wotworowe, wyrównanie niedoboru
hormonów płciowych powodowało
– zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn
– że rak ponownie stawał się wrażli-
wy na leczenie. To spowalniało jego
rozwój i przedłużało życie pacjenta,
nie prowadząc jednak do wyleczenia.
cukru, spośród których najgorsze
działanie ma czekolada, lub na-
biału, spośród którego najgorsze
działanie ma jogurt.
Spożywanie dużych ilości tłusz-
czów poddawanych obróbce ter-
micznej może również sprzyjać
powstawaniu trądziku, ponieważ
wówczas główne narządy odpo-
wiedzialne za detoksykację, czyli
wątroba i nerki, są przeciążone.
W tej sytuacji toksyczne tłusz-
www . Te r a p i e H o r m o n a l n e . p l
Opinia francuskiej Naczelnej
Rady Lekarskiej
Po dokładnym przestudiowaniu ba-
dań, w których próbowano ustalić,
czy stosowanie hormonów płciowych
sprzyja rozwojowi raka piersi u ko-
biet i raka prostaty u mężczyzn, oraz
badań, których celem była ocena, czy
w przypadku stosowania hormonote-
rapii nawroty choroby u osób, które
przebyły raka piersi lub prostaty, są
bardziej prawdopodobne (odpowiedź
wydawała się być nie na temat), zde-
cydowałem się napisać list do Naczel-
nej Rady Lekarskiej. Zamieściłem
w nim odniesienia do tych badań
i zapytałem Radę, czy w tej sytuacji
uważa za etyczne to, że lekarz może
zniechęcać pacjentki lub pacjentów,
którzy chorowali na raka piersi lub
7
prostaty, do stosowania leczenia hor-
monami płciowymi. Rada odpisała, że
odpowiedź na to pytanie nie leży w jej
kompetencjach, ponieważ jest to py-
tanie naukowe, które należy kierować
raczej do ośrodków akademickich.
Rada zasugerowała jedynie, że jeśli
pacjentka ma być leczona żeńskimi
hormonami płciowymi, lepiej, aby
odbywało się to w ramach badania
klinicznego zatwierdzonego przez
komisję bioetyczną.
cze muszą być eliminowane przez
znajdujące się w skórze narządy
w drugiej kolejności odpowie-
dzialne za detoksykację, czyli
przede wszystkim gruczoły ło-
jowe. Tłuszcze podrażniają i nad-
każają te gruczoły, prowadząc do
powstania zaskórników i trądziku.
Wysokie poziomy hormonów mę-
skich, zwłaszcza nadmiaru testo-
steronu lub DHEA (rzadko także
innych hormonów męskich).
 Rak — jak go unikać i jak skuteczniej go leczyć?
Trądzik często zaostrza się pod
wpływem niedoborów substancji
odżywczych, takich jak witamina
A lub cynk. Niedobór witaminy A po-
woduje znaczne wysuszenie skóry,
zwane rogowaceniem mieszkowym,
sprawiające wrażenie, jakby na skó-
rze pojawiały się granulki. Wynika to
z gromadzenia się komórek keratyny
na mieszkach włosowych (w miej-
scach na skórze, z których wyrastają
małe włoski). Niedobór cynku pro-
wadzi do powstawania dość dużych
krost wypełnionych ropą.
Jedna z postaci trądziku jest też na-
stępstwem picia chlorowanej wody.
Chlor zaburza równowagę flory
jelitowej i sprzyja występowaniu
zmian skórnych, zwłaszcza trądziku
8 na plecach.
Leczenie powinno polegać przede
wszystkim na wyeliminowaniu z die-
OBFITE MIESIĄCZKI
Od kilku lat moje miesiączki są bardzo
obfite i jestem przez to coraz bar-
dziej osłabiona. Lekarz wykrył u mnie
niedobór żelaza, który trudno jest
uzupełnić, ponieważ z każdą miesiącz-
ką tracę go bardzo dużo. Czy może
mi Pan pomóc lepiej wyregulować
moje miesiączki?
Obfite miesiączki mogą być następ-
stwem kilku czynników. Główną
przyczyną hormonalną jest niedobór
progesteronu spowodowany niepra-
widłowym przebiegiem owulacji, co
z kolei może wynikać z niedoboru
hormonów tarczycy (niedoczynności
tarczycy) lub niedoboru hormonów
nadnerczy (niedoboru kortyzolu).
Hormony tarczycy i kortyzol w od-
powiednich, fizjologicznych daw-
kach pobudzają owulację, a tym
samym wytwarzanie progesteronu
ty wszelkich produktów słodkich,
nabiałowych i w miarę możliwości
wszelkich tłuszczów poddawanych
obróbce termicznej. Zaleca się goto-
wanie, gotowanie na parze lub pie-
czenie w temperaturze 85°C. Jeżeli
występuje niedobór witaminy A,
należy suplementować witaminę
w dawce 10000 j.m. na dobę (odpo-
wiadającej mniej więcej 50 mg na
dobę) przez okres czterech do sześ-
ciu miesięcy, aby wzmocnić natural-
ną odporność oraz poprawić jakość
skóry, tym samym łagodząc objawy
trądziku. Jeżeli występuje niedobór
cynku, zaleca się przyjmowanie 50
mg cytrynianu cynku na dobę rów-
nież przez cztery do sześciu miesięcy,
aby ograniczyć infekcję mieszków
włosowych, chyba że trądzik charak-
teryzuje się występowaniem silnie
ropnych krost – wówczas stosuje się
dawkę 100 mg na dobę. Jeśli trądzik
jest bardzo nasilony, zaleca się sto-
w jajnikach. Jeżeli nie stwierdza się
niedoboru hormonów lub zostały
one wyrównane, a obfite miesiączki
utrzymują się, podobnie jak inne ob-
jawy niedoboru progesteronu, takie
jak ból i obrzęk piersi, ból w dole
brzucha lub wyraźna nerwowość
i drażliwość w okresie przed mie-
siączką (na 7 do 14 dni przed mie-
siączką), powinno się uzupełniać
niedobór progesteronu.
Należy przyjmować w okresie przed
miesiączką – na przykład od 18. do
26. dnia cyklu – 100 mg progesteronu
mikronizowanego, wieczorem przed
położeniem się spać.
Jeżeli miesiączki nadal pozostaną
obfite, a pozostałe objawy niedoboru
progesteronu nie ulegną złagodzeniu,
należy zastosować progesteron jak
najbardziej zbliżony do naturalnego
i chroniący przed zachorowaniem na
www . Te r a p i e H o r m o n a l n e . p l
sowanie wodnego roztworu zawie-
rającego antybiotyk, takiego jak na
przykład zawiesina z klindamycyną
(należy unikać tłustych maści zaty-
kających pory), który należy stoso-
wać miejscowo na zmienioną skórę
przez jeden do dwóch miesięcy, co
pozwala osiągnąć szybsze rezultaty.
W większości przypadków zastoso-
wanie tych środków jest wystarcza-
jące. Pacjent nie powinien wyciskać
zakażonych zaskórników, aby unik-
nąć powstawania blizn. Należy je
zostawić w spokoju, aż same znikną.
Jeśli wyżej opisane metody okażą się
niewystarczające, należy zmniejszyć
o połowę dawki wszystkich leków
zawierających hormony męskie
– testosteron lub DHEA lub całko-
wicie je odstawić na okres dwóch
– trzech miesięcy, aż do całkowitego
ustąpienia trądziku.
raka piersi, taki jak dydrogesteron
(Duphaston),oraz przyjmować wyż-
szą dawkę przez dłuższy okres cza-
su. Na przykład można przyjmować
5 mg (½ tabletki) dydrogesteronu
od 10. do 14. dnia cyklu, a następnie
15 mg dydrogesteronu (1½ tabletki)
od 15. do 25. dnia cyklu, zawsze wie-
czorem przed położeniem się spać.
Inną przyczyną zbyt obfitych mie-
siączek może być niedobór witami-
ny K1: należy przyjmować 150 do
1000 µg witaminy K1 lub 20 µg wi-
taminy K2 na dobę przez kilka dni.
Obfite miesiączki może także powo-
dować przyjmowanie zbyt dużych
ilości aspiryny lub leków przeciw-
zakrzepowych. Wówczas należy
zmniejszyć ich dawkę lub odstawić
je po konsultacji z lekarzem prowa-
dzącym.
 Rak — jak go unikać i jak skuteczniej go leczyć?

ZALECENIA
DOKTORA
Sposoby na
Terapie wspomagające konwencjonalne
HERTOGHE'A zapobieganie
leczenie przeciwnowotworowe
rozwojowi raka

• pij co najmniej 1½ litra płynów dziennie,

• spożywaj codziennie przynajmniej 400 g świeżych owoców i warzyw,
• siegaj po produkty ekologiczne,
• produkty żywnościowe przyrządzaj w niskich temperaturach, nie smaż ich i nie piecz w tłuszczu (gotuj na
Dieta
parze, w wodzie, na wolnym ogniu),
• unikaj kofeiny (kawy, herbaty, coca-coli itp.),
• wystrzegaj się alkoholu: możesz wypijać maksymalnie dwa kieliszki dziennie przez dwa dni w tygodniu,
• unikaj wędzonych i grillowanych produktów żywnościowych.

Koenzym Q10 50 mg/dobę 100 mg/dobę

Selen od 100 do 200 µg/dobę od 200 do 500 µg/dobę

Stosowanie
suplementów Witamina A od 10 000 do 30 000 j.m./dobę od 100 000
Nie stosować w trakcie chemioterapii
diety (najlepiej do 300 000 j.m./dobę (może neutralizować działanie chemio-
po oznaczeniu ich terapii)
Witamina D od 500 do 2000 j.m./dobę od 2000 do 4000 j.m./dobę
poziomu we krwi)
Witamina E od 100 do 400 mg/dobę od 400 do 800 mg/dobę

Witamina C od 250 do 1000 mg/dobę od 500 do 2000 mg/dobę

Lepsze nastawienie psychiczne wzmacnia odporność:

• unikaj sytuacji powodujących stres, 9
• wyrażaj pozytywne emocje (miłość do samego siebie),
Poprawa nastawienia psychicznego
• negatywne emocje zamieniaj na pozytywne działania (np. uporządkuj swoje sprawy),
• dobrze zarządzaj kwestiami dotyczącymi własnego zdrowia: otaczaj się najlepszymi specjalistami,
• myśl pozytywnie: uwierz, że jutro i w kolejnych dniach będziesz zdrowy i będziesz czuł się dobrze.

Jeżeli występuje niedobór melatoniny (problemy z zasypianiem, wzmożone napięcie mięśni, natrętne myśli w nocy
itp.), należy wyrównać poziom melatoniny poprzez wyraźne rozgraniczenie dnia i nocy. Codziennie spędzaj co
najmniej 30 minut na zewnątrz w świetle słonecznym, zapewnij sobie mocne oświetlenie w pomieszczeniach
Melatonina
w czasie dziennej aktywności, stosuj grube, nieprzepuszczające światła zasłony w nocy i sypiaj w całkowitej
ciemności z dala od wszelkich urządzeń elektrycznych mogących wytwarzać pole elektromagnetyczne (po-
nieważ pole elektromagnetyczne może zmniejszać produkcję melatoniny).

Jeżeli występują u Ciebie objawy niedoczynności tarczycy (spuchnięta twarz i powieki, sucha skóra, nerwowość itp.):
• przyjmuj niewielkie dawki jodu (lek Jodid): od 150 do 200 µg na dobę rano,
• przyjmuj tyrozynę: od 500 do 2000 mg na dobę rano,
• spożywaj co najmniej jeden (a najlepiej dwa) posiłki dziennie złożone z owoców, najlepiej rano,
• jeżeli lekarz zaleci hormony tarczycy:
Hormony tarczycy – z asugeruj preparaty zawierające dwa hormony tarczycy (T3 oprócz typowo obecnego we wszystkich
preparatach T4), na przykład Novothyral (średnio od ½ do 2 tabletek na dobę). Inne preparaty (w Polsce
Wyrównanie poziomu niedostępne) to Euthyral, Erfa Thyroid lub Armour Thyroid (średnio od 45 do 150 mg na dobę), które, jak
hormonów wynika z mojego doświadczenia, są skuteczniejsze niż preparaty zawierające samo T3,
(terapia hormonalna – kobiety przyjmujące hormony tarczycy powinny dodatkowo przyjmować jod (który może ochronić przed
po konsultacji zachorowaniem na raka piersi).
z lekarzem)
Kobiety, które przyjmują hormony żeńskie, powinny:
• wybierać hormony bioidentyczne (mające taką samą budowę cząsteczki, jak hormony ludzkie),
• unikać bólu piersi, a w razie jego wystąpienia zmniejszyć, za zgodą lekarza prowadzącego, dawkę estrogenów,
Hormony żeńskie
• w przypadku przyjmowania hormonów w okresie menopauzy, czyli w celu innym niż zapobieganie zajściu
u kobiet
w ciążę: wybierać estradiol stosowany na skórę (zamiast stosowanego doustnie) i zawsze jednocześnie
stosować ochronnie progesteron (aby zapobiec nerwowości, obrzękowi piersi i zwiększonemu ryzyku raka
piersi czy raka endometrium).

Mężczyźni, którzy stosują hormony męskie (testosteron), powinni:

• kontrolować stężenie estradiolu, które nie może być wyższe niż 30 pg/ml, a najlepiej, żeby nie przekraczało
Hormony męskie 25 pg/ml, ponieważ w przeciwnym razie może dojść do rozrostu prostaty,
u mężczyzn • unikać kofeiny i w miarę możliwości alkoholu, ponieważ ich spożywanie może zwiększać ryzyko nadmiernego
przekształcania się testosteronu w estradiol. Czasami korzystnie jest przyjmować lek blokujący tę przemianę
(anastrozol).

www . Te r a p i e H o r m o n a l n e . p l
 Rak — jak go unikać i jak skuteczniej go leczyć?

BIBLIOGRAFIA NAUKOWA

1. Freudenheim JL, Marshall JR, Vena JE et al. Premenopausal breast cancer risk and intake of vegetables, fruits, and related nutrients.
J Natl Cancer Inst. 1996 Mar 20; 88(6):340-8.

Nowotwory złośliwe związane z kwasami tłuszczowymi typu trans

2. S atia J.A., Patterson R.E., Herrero R. et al. Study of diet, biomarkers and cancer risk in the United States, China and Costa Rica.
Int. J. Cancer, 82: 28-32, 1999.
3. Michels KB, Rosner BA, Chumlea WC et al. Preschool diet and adult risk of breast cancer. Int J Cancer. 2005 Aug 10.
4. K ing IB, Kristal AR, Schaffer S et al. Serum trans-fatty acids are associated with risk of prostate cancer in beta-Carotene and
Retinol Efficacy Trial. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2005 Apr;14(4):988-92.

Znaczenie picia wody

5. Kleiner SM. Water: an essential but overlooked nutrient. J Am Diet Assoc 1999 Feb;99(2):200-6.
6. Wilkens LR, Kadir MM, Kolonel LN et al. Risk factors for lower urinary tract cancer: the role of total fluid consumption, nitrites
and nitrosamines, and selected foods. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 1996 Mar;5(3):161-6.
7. Morales KH, Ryan L, Kuo TL et al. Risk of internal cancers from arsenic in drinking water. Environ Health Perspect 2000
Jul;108(7):655-61.

Rak piersi a kofeina

8. Vatten LJ, Solvoll K, Loken EB. Coffee consumption and the risk of breast cancer. A prospective study of 14,593 Norwegian women.
10 Br J Cancer. 1990;62(2):267-70.
9. Nagasawa H, Konishi R. Stimulation by caffeine of spontaneous mammary tumorigenesis in mice. Eur J Cancer Clin Oncol 1988
Apr;24(4):803-5.
10. Welsch CW, DeHoog JV, O’Connor DH. Influence of caffeine consumption on carcinomatous and normal mammary gland deve-
lopment in mice. Cancer Res 1988 Apr 15;48(8):2078-82.

Rak trzustki a alkohol

11. Pfeffer F, Avilas Rosas H, Vargas F et al. Smoking, consumption of alcoholic beverages and coffee as factors associated with the
development of cancer of the pancreas] Rev Invest Clin. 1989;41(3):205-8.

Rak pęcherza moczowego i rak okrężnicy

12. Etherton GM, Kochar MS. Coffee. Facts and controversies. Arch Fam Med.1993; (3): 317-22.
13. Grémy F, Momas I, Daures JP. Risk factors in bladder cancer. A case-control study in the department of Hérault, France. Bull Acad
Natl Med. 1993 Jan;177(1):47-60.

Rak okrężnicy, prostaty, piersi, aktywność fizyczna

14. Slattery ML, Caan BJ, Anderson KE et al. Intake of fluids and methylxanthine-containing beverages: association with colon cancer.
Int J Cancer. 1999 Apr 12;81(2):199-204.
15. Willer A. Reduction of the individual cancer risk by physical exercise. Onkologie. 2003 Jun;26(3):283-9.
16. Moore L, Fradet Y. Lifetime occupational physical activity and incidental prostate cancer (Canada). Cancer Causes Control. 2000
Sep;11(8):759-64.
17. Patel AV, Callel EE, Bernstein L et al., Wu AH, Thun MJ. Recreational physical activity and risk of postmenopausal breast cancer
in a large cohort of US women. Cancer Causes Control. 2003 Aug; 14(6):519-29.
18. Matthews CE, Shu XO, Jin F et al. Lifetime physical activity and breast cancer risk in the Shanghai Breast Cancer Study. : Br J
Cancer. 2001 Apr 6;84(7):994-1001.

Rak: jakich korzyści można się spodziewać w związku z leczeniem hormonami tarczycy?

19. Schwartz SBS. The relationship of thyroid deficiency to cancer: a 50-year retrospective study. J IAPM, 1977, 6 (1):9-2111.

Rak: czy melatonina ma działanie ochronne?

20. M
 ills E, Wu P, Seely D et al. Melatonin in the treatment of cancer: a systematic review of randomized controlled trials and meta-
-analysis. J Pineal Res. 2005 Nov;39(4):360-6.
21. Bartsch C, Bartsch H. Melatonin in cancer patients and in tumor-bearing animals. Adv Exp Med Biol. 1999;467:247-64.

www . Te r a p i e H o r m o n a l n e . p l
 Rak — jak go unikać i jak skuteczniej go leczyć?

22. Cos S, Fernandez R, Guezmes A et al. Influence of melatonin on invasive and metastatic properties of MCF-7 human breast cancer
cells. Cancer Res. 1998 Oct 1;58(19):4383-90.
23. Lissoni P, Rovelli F, Frassineti A et al. Oncostatic activity of pineal neuroendocrine treatment with the pineal indoles melatonin
and 5-methoxytryptamine in untreatable metastatic cancer patients progressing on melatonin alone. Neuroendocrinol Lett.
2000;21(4):319-23.
24. Schneider C, Jick SS, Meier CR. Risk of gynecological cancers in users of estradiol/dydrogesterone or other HRTpreparations.
Climacteric. 2009 Dec;12(6):514-24.Basel.

Rak a produkty żywnościowe zawierające dużo cukru

25. Seely S, Horrobin DF. Diet and breast cancer: The possible connection with sugar consumption. Med Hypotheses. 1983; 11 (3):
319-27.
26. Romieu I, Lazcano-Ponce E, Sanchez-Zamorano LM et al. Carbohydrates and the risk of breast cancer among Mexican women.
Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2004 Aug;13(8):1283-9.
27. Cho E, Spiegelman D, Hunter DJ et al. Premenopausal dietary carbohydrate, glycemic index, glycemic load, and fiber in relation
to risk of breast cancer. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2003 Nov;12(11 Pt 1):1153-8.
28. Augustin LS, Galeone C, Dal Maso L et al. Glycemic index, glycemic load and risk of prostate cancer. Int J Cancer. 2004 Nov
10;112(3):446-50.
29. Tuyns AJ, Haelterman M, Kaaks R. Colorectal cancer and the intake of nutrients: Oligosaccharides are a risk factor, fats are not.
A case-control study in Belgium. Nutr Cancer 1987; 10: 181-96.

Stosowanie koenzymu Q10 w celu przedłużenia życia pacjenta

30. Jameson. Statistical data support prediction for death within six months on low levels of coenzymeQ10 and other entities. Clin
Investig. 1993; 71: S137-9.

Suplementacja selenu, nieskuteczna w przypadku chorób układu sercowo-naczyniowego, ale skuteczna, jeśli chodzi o ogra-
niczanie śmiertelności w nowotworach złośliwych 11
31. Stranges S, Marshall JR, Trevisan M et al. Effects of selenium supple-mentation on cardiovascular disease incidence and mor-
tality: secondary analyses in a randomized clinical trial. Am J Epidemiol. 2006 Apr 15;163(8):694-9. Department of Social and
Preventive Medicine, State University of New York at Buffalo, Buffalo, NY 14214, USA. stranges@buffalo.edu
32. Combs GF Jr, Clark LC, Turnbull BW. Reduction of cancer mortality and incidence by selenium supplementation. Med Klin (Munich).
1997 Sep 15;92 Suppl 3:42-5. Division of Nutritional Sciences, Cornell University, Ithaca, NY, USA. gfc2@cornell.edu
33. Caraballoso M, Sacristan M, Serra C et al. Drugs for preventing lung cancer in healthy people. Cochrane Database Syst Rev.
2003;(2):CD002141. Escuela Nacional de Salud Publica de Cub, Habana, Cuba.

Regularne przyjmowanie witaminy C pomaga ograniczyć śmiertelność z powodu raka

34.K romhout D, Bloemberg B, Feskens E et al. Saturated fat, vitamin C and smoking predict long-term population all-cause mortality
rates in the Seven Countries Study. Int J Epidemiol. 2000 Apr;29(2):260-5.
35. Murata A, Morishige F, Yamaguchi H. Prolongation of survival times of terminal cancer patients by administration of large doses
of ascorbate. Int J Vitam Nutr Res Suppl. 1982;23:103-13 .

Stosowanie wysokich dawek witaminy C przedłuża życie pacjentów

36. Cameron E, Pauling L. Supplemental ascorbate in the supportive treatment of cancer: reevaluation of prolongation of survival
times in terminal human cancer. Proc Natl Acad Sci U S A. 1978 Sep;75(9):4538-42.
37. Jacobs EJ, Connell CJ, McCullough ML et al. Vitamin C, vitamin E, and multivitamin supple-ment use and stomach cancer mortality
in the Cancer Prevention Study II cohort. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2002 Jan;11(1):35-41. Department of Epidemiology
and Surveillance Research, American Cancer Society, 1599 Clifton Road NE, Atlanta, GA 30329-4251, USA.
38. Jacobs EJ, Connell CJ, Patel AV et al. Vitamin C and vitamin E supplement use and colorectal cancer mortality in a large American
Cancer Society cohort. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2001 Jan;10(1):17-23. Department of Epidemiology and Surveillance
Research, American Cancer Society, Atlanta, Georgia 30329-4251, USA.

Czytasz publikację należącą do innej osoby,

a interesują Cię najnowsze wyniki badań dotyczących
jak nadłuższego zachowania zdrowia i wskazówki,
jak uniknąć chorób i dolegliwości wieku podeszłego?

Zaprenumeruj „Zdrowie, Witalność i Długowieczność.

Terapie młodości dra Thierry'ego Hertoghe’a”
na stronie www.TerapieHormonalne.pl

www . Te r a p i e H o r m o n a l n e . p l