Professional Documents
Culture Documents
01 Yanma Ve Yangın PDF
01 Yanma Ve Yangın PDF
01 Yanma Ve Yangın PDF
KAVRAMLARI
• Giriş
İÇİNDEKİLER
• Yanma
• Yanma Koşulları YANMA VE YANGIN
• Yanma Türleri
• Gaz Yakıtlar
Doç. Dr. Kemal ÇOMAKLI
• Yakıtlar
• Yangınla İlgili Kavramlar
edinebilecek,
• Yakıt türlerini anlayabilecek,
• Yanmadan kaynaklanan
yangınlar ve yangınla ilgili
kavramları
öğrenebileceksiniz.
ÜNİTE
1
Yanma ve Yangın Kavramları
GİRİŞ
Enerji kullanımı günümüzün en önemli sorunlarının başında gelmektedir.
Enerji deyince aklımıza yakıtlar ve yanma gelmektedir. Çünkü kullandığımız
enerjinin yaklaşık %70’ini yakıtları yakarak temin etmekteyiz. Ancak yakıtların
kullanılması birtakım sorunları beraberinde getirmektedir. Özellikle yanma sonucu
açığa çıkan zararlı gazlar gerek çevreye gerekse tüm canlılara zarar vermektedir.
Ayrıca yanma sonucu çeşitli yangınlar ve afetler ortaya çıkmaktadır. Bu zararların
en aza indirilmesi için yanma ve yangın konusunda yeterince bilgi sahibi
olunmalıdır. Bu ünitede yanma ve yangın konusu kısaca ele alınmıştır.
Günümüzde şehirlerin büyümesi, insanların daha fazla toplu yaşamaya
başlaması birçok riski de beraberinde getirmiştir. Bunlardan en önemlisi de
yangınlardır. Yangınlar sonuçları bakımından insanlara en acı veren doğal
felaketlerden biridir. Şehirlerde binaların iç içe olması ve toplu yaşam bölgeleri
yangı riskini artırmaktadır. Türkiye’de yangınlar önemsenmediğinden, yangın ile
ilgili düzenlemelerin uygulandığı AB ülkelerine göre daha az yangın olmasına
rağmen daha fazla can ve mal kaybı yaşanmaktadır.
YANMA
Bir yakıtın büyük miktarda enerji vererek oksijenle tepkimeye girmesine
yanma denir. Yanma bir kimyasal işlemdir. Amaç kimyasal enerjinin ısı enerjisine
dönüştürülmesidir. Yanma; yanıcı maddenin, ısı ve oksijenle birleşmesi sonucu
oluşur. Yanma olayının oluşabilmesi için aşağıdaki yanıcı madde, ısı ve oksijenin
bir arada bulunması gerekir. Bu olaya “Yangın Üçgeni” adı verilir.
• Yavaş yanma
• Hızlı yanma
• Patlamalı yanma
• Kendiliğinden yanma olarak dörde ayrılabilir.
Demirin paslanması yavaş yanmaya örnek verilebilir. Yakıtların yanması ise
hızlı yanmadır. Gaz yakıtların kontrolsüz yanması patlama şeklinde olur.
Kendiliğinden yanmaya en güzel örnek ise kömür ocaklarında veya depolarında
kömürün kendiliğinden yanmasıdır.
Yanma Koşulları
1. Her üç şart bir arada ve yeter miktardadır. O hâlde yanma olayı vardır.
şeklinde sınıflandırılırlar.
Katı Yakıtlar: Katı yakıtlar için biokütle (odun) ve kömür örnek verilebilir.
Katı yakıtların başında kömür gelir.
Sıvı Yakıtlar: Sıvı yakıtların temeli ham petrole dayanır. Kömür bitkisel
örtünün fosilleşmesi sonucunda oluşurken petrol deniz canlılarının çürümesiyle
oluşur. Ham petrolün damıtılması ile günlük hayatta kullandığımız sıvı yakıtlar elde
edilir. Ham petrolün damıtılması işlemi aslında basit olarak bir ısıtma işlemidir.
Damıtma işleminin sonunda benzin, motorin, gaz yağı, fuel-oil, makine yağları gibi
ürün grupları elde edilir.
Gaz Yakıtlar: Gaz yakıtların çoğu ya fosil yakıttır ya da fosil yakıtların yan
ürünüdür. Temel gaz yakıtlar LPG ve doğal gazdır. Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG);
esas olarak propan ve bütan içerir. Genellikle petrol rafinerilerinin prosesleri
sırasında veya doğal gazın temizlenmesi işlemleri sırasında elde edilir. Normal
koşullarda gaz hâlinde bulunan bütan ve propan basınç altında sıvılaştırılarak
genellikle ev yakıtı olarak kullanılır. Son zamanlarda benzinli motorlarda yakıt
olarak da kullanılmaktadır. Türkiye’de kullanılan LPG’nin bileşimi : % 30 propan, %
70 bütandan oluşmaktadır.
Doğalgaz;
• Havaya % 5 ile % 15
arasındaki oranlarda
karışırsa patlayıcıdır.
• Havadan hafiftir.
Kapalı ortamlarda Şekil 1.6 Bir gaz yakıtın ocakta yanması
üst kısımlarda
toplanır, Doğal Gaz: Fosil kaynaklı bir gaz yakıttır. Doğal gaz kompozisyonunda büyük
havalandırma miktarda metan ve az miktarda da diğer gazlardan bulunur. Doğal gazın bileşimi
bacaları tavana kaynağa göre değişir. Fakat tipik değerler şöyle verilmektedir; metan, CH 4 (%90-
yakın veya 95); etan C 2 H 6 (%1-4); propan C 3 H 8 (%1-2) ve azot N 2 (%0-4). Doğal gaz
tavanlarda yapılır. sıkıştırılmış hâlde depolanarak (CNG) taşıtlarda kullanılmaktadır. Doğalgaz renksiz,
kokusuz, zehirsiz bir gazdır. Teneffüs edilmesi durumunda öldürücü etkisi yoktur.
Sadece bir ortamda biriktiği zaman oksijen noksanlığı nedeniyle boğma etkisi
vardır. Kokusu olmadığından kullanılmadan önce koku verici maddeler ilave edilir.
Yanma işleminin iyi anlaşılabilmesi için yanmada kullanılan bazı ifadelerin iyi
bilinmesi gerekir. Bunlar aşağıda sıralanmıştır.
• Hava yakıt oranı (H/Y): Yanmanın gerçekleşmesi için yanma odasına alınan
hava ile yakıtın hacimsel ya da kütlesel miktarlarının oranına denir. Genellikle
kütlesel oran olarak alınır. H/Y ile gösterilir.
𝐻𝐻 𝑚𝑚ℎ𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎
� �= 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘/𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘
𝑌𝑌 𝑚𝑚𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦
• Teorik veya Stokiyometrik Hava/Yakıt Oranı: Bu oran yakıtın tamamen
yanması için gerekli olan minimum hava miktarını verir. Buna göre kuru-hava için
teorik kütlesel hava yakıt oranı aşağıdaki gibi hesaplanır;
(𝑂𝑂𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 ) 1 𝑘𝑘𝑘𝑘 𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦 𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦 𝑖𝑖ç𝑖𝑖𝑖𝑖 𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔 𝑎𝑎𝑎𝑎 𝑎𝑎𝑎𝑎 𝑂𝑂2 𝑘𝑘ü𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
(𝐻𝐻/𝑌𝑌) = =
0,232 0,232 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑂𝑂2 /𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘
• Fazla Hava Yüzdesi: Teorik tam yanma için gerekli minimum hava
miktarına göre gerçek hava miktarının fazlalığı veya azlığı % olarak verilebilir. Bu
tip verilişler genellikle mol esasına göredir (%150-1,5 misli gibi).
Fazla Hava Yüzdesi = 100 (λ –1)
Bir cismin sıcaklığının artmasına neden olan fiziksel bir etkidir ve sıcaklık
farkı nedeniyle aktarılan enerjidir. Farklı sıcaklıklardaki iki cisim yan yana
getirildiğinde ısı, daha sıcak cisimden daha soğuk olana doğru akar. Isı, iletim,
taşınım ve ışınım yayılır.
Isının iletim ile yayılması: Bir metal çubuk bir ucundan ısıtıldığı zaman ısı
çubuk boyunca sıcaktan soğuğa doğru ilerler. Bu tip ısı yayılımındaki esas, ısının
maddenin atomları arasında transferidir. Yanıcı bir maddenin atomları ısıya maruz
kaldıklarında, normalden daha hızlı hareket etmeye başlarlar.
Isının taşınım ile yayılması: Taşınım, ısınan hava veya gazlar sonucu
transferidir ve ortam sıcaklığını artırır. Yangın büyümeye başladığında, etrafındaki
hava da bu yolla ile ısınır. Isınan hava yükselmeye başlar.
Isının ışıma yoluyla yayılması: Buna radyasyon da denir. Isının
elektromanyetik dalgalar sonucu yayılmasıdır.
Cisimlerin tutuşması (yanmaya başlaması) için gerekli olan sıcaklığa
yanma sıcaklığı (noktası) denir. Cisimlerin yanma sıcaklıkları farklı farklıdır.
Örneğin petrol ürünlerinin yanma sıcaklığı 200-650 oC dir. Pamuk 400 oC de
gazete kâğıdı 230 oC de, tahta 240-270 oC de tutuşmaktadır. Bu rakamların yüksek
olması yanma başlangıcının zor olacağı anlamına gelmemelidir. Mesela kibritin
neden olduğu sıcaklık 850-1100 oC arasında yine bir elektrik arkının
oluşturabileceği sıcaklık 550-1000 oC civarında olabilir.
Reaksiyon
Tamamlanmasına
Göre Yanma
Hızlı Yanma: Hızlı yanma iki şekilde meydana gelir. Alevli yanma ve
korlaşma.
a) Alevli Yanma: yanmanın bütün belirtileri (alev, ısı, ışık, korlaşma) ile
oluştuğu bir olaydır. Meydana gelen yanıcı buhar ve gazlar oksijenle
birleşirken alev meydana getirirler.
b) Korlaşma: Katı maddelerde yangının son evresinde meydana gelen
yüksek ısıdaki alevsiz yanma şeklidir. Gazı alınmış kok ve odun
kömürleri, sigaranın yanışı gibi.
Yakıtların madde hallerine göre farklı yanma şekilleri vardır. Katı sıvı veya
gaz olmasına göre yanma şekilleri tablo 1.1 özet olarak verilmiştir.
Yalnız alevle.
(Eğer bu maddeler yanmadan
Zift, katı yağlar vb.
önce, ısıtılarak önce sıvı, daha
KATI sonrada gaz hâline getirilirse.)
YANGIN ve KAVRAMLARI
Yangın, kontrolümüz dışında gerçekleşen yanma işlemidir. Yanmayı
oluşturan üç temel unsurun (yanıcı madde, hava ve yeterli tutuşma sıcaklığı)
kontrolsüz bir şekilde bir araya gelmesi sonucunda yangın başlar. Yangınlar
sonuçları bakımından insanlara en acı veren doğal felaketlerden biridir. Şehirlerde
binaların iç içe olması ve toplu yaşam bölgeleri yangı riskini artırmaktadır.
Duman: Duman, katı ya da gaz hâldeki yanma ürünleri için kullanılan genel
bir terimdir ve yanmamış parçacıklarla, yanıcıdan kimyasal değişim yoluyla çıkan
birtakım gazları birlikte içerir. Yanma sonucu açığa çıkan sıcak karbondioksit, azot,
oksijen gibi gaz, su buharı ve içinde bulunan katı ve sıvı hâldeki parçacıklarından
oluşan bir karışımdır. Duman içinde bulunan gazlar yanıcı maddeye göre değişiklik
gösterir. Duman yanıcı madde ve yanma koşullarına göre renk alır. Tam bir değer
olmamakla birlikte katı yanıcı madde yangınlarında beyaz duman, gaz yanıcı
maddelerde sarımsı ve mavi duman, sıvı yanıcı maddelerde ise yoğun siyah duman
Isı: Sıcaklık farkı sonucu ortaya çıkan enerjidir ve bir cismin sıcaklığının
artmasına neden olan fiziksel etkidir. Farklı sıcaklıklardaki iki cisim yanyana
getirildiğinde, ısı daha sıcak olan cisimden daha soğuk olanına doğru akar. Isı ve
sıcaklık arasındaki en önemli ayrım; ısı bir enerji biçimi, sıcaklık ise bir cisimde
bulunan ısı enerjisi miktarının ölçüsüdür. Isı bir enerji türü olduğundan birimi de
enerji birimi olan Joule (J)’dür. Ancak diğer enerji birimi olan kaloride (cal)
kullanılmaktadır.
Yanma bir ekzotermik reaksiyondur. Yani reaksiyon sonucunda ısı açığa
çıkar. Ekzotermik tepkime örnekleri ve bu tepkimeler sırasında açığa çıkan ısı
miktarlarına ait bazı örnekler aşağıda verilmiştir.
C + O 2 → CO 2 + ISI 393 kJ
2CO + O 2 → 2CO 2 + ISI 564 kJ
CH4 + 2O 2 → CO 2 + 2H 2 O + ISI 886 kJ
Yangın Yükü
Yapı Tipi
Konutlar Düşük
Apartman Daireleri Orta
İçinde Kalınan Kuruluşlar (hastane, hapishane...) Düşük
Oteller ve Ahşap Evler Orta
Büro, Ticaret ve Okul Binaları Orta
Dükkanlar Orta
Toplantı ve Eğlence Yerleri Yüksek
Endüstri Yapıları
- Yağ, mobilya ve plastik atl. Çok yüksek
- Garaj, matbaa, tekstil atl. Yüksek
- Metal işleri, çimento fab. Orta
Depolar
- Yüksek yakıt riski Çok yüksek
- Orta yakıt riski Yüksek
- Düşük yakıt riski Orta
Otomobil Park Yerleri Düşük
Alev: Alev; genellikle hızlı tepkimeye girerek yanan maddelerde ısı, çoğu
zamanda ışık yayan gaz kütlesi olarak tanımlanabilir. Yanıcı maddelere göre alev
rengi değişiklik gösterse de yangın yeri, yeterli oksijen alıp alamaması, oluşan
yanma ürünü gazlar alev rengini de belirler. Yeterli oksijen (O 2 ) alan bir yangında
alev kızıl renktedir. Oksijen zayıfladıkça alev sarımtırak renge dönüşür.
Parlayıcı/patlayıcı gazların yoğunlaştığı yerlerde alev maviye doğru renk değiştirir.
Özellikle akaryakıt tank/tanker yangınlarında bu renk değişimi önem kazanır. Şöyle
ki; dolu tank siyah duman ve kızıl alevle yanar. Tank boşaldıkça (yakıt seviyesi
düştükçe) duman kahverengi, alev ise sarıya doğru dönüşür. Tank seviyesi çok
düştüğünde patlayıcı gazlar artmış olur ki bu durumda duman kahveden sarı-mor
karışımına alev ise maviye doğru döner. Mavi alev o tankın infilak etmek üzere
olduğunun işaretidir. Bu nedenle benzeri tank/tankerlerdeki yakıt seviyesi yüksek
tutulmaya çalışılmalıdır (Yakıt azaldıkça su basılabilir) (43).
Yangınların Sınıflandırılması
Yangınların çok farklı kategorilerde sınıflandırılabilmekle birlikte en yaygın
ve önleme söndürme çalışmalarında fayda sağlayacak yaklaşım yanan maddenin
cinsine göre yapılan sınıflandırmadır. Tanımlanması ve uygulanacak söndürücü ve
yöntemlerin de sınıflandırılması amacıyla TS EN 2‘de yangınlar 4 (A, B, C, D ) sınıf
olarak belirlenmiştir. Bu konu bir sonraki bölümde detaylı bir şekilde ele alınmıştır.
Yangın Nedenleri
Yangınlar için birçok neden sıralanabilir. Şekil 1.14.’te Genel kabul gören
nedenler aşağıda sıralanmıştır.
• Korunma önlemlerinin alınmaması
• Bilgisizlik
• İhmal
• Kazalar
• Sıçrama
• Sabotaj
• Doğa olayları
Özet
reaksiyonlardan farkı büyük miktarda ısı açığa çıkmasıdır.
•Yanmanın olabilmesi için üç şartın yerine gelmesi gerekir.
•yakıt
•oksijen
•yeterli sıcaklık
•Yangın ise kontrolümüz dışında gerçekleşen yanma
işlemidir. Yanmayı oluşturan üç temel unsur kontrolsüz bir
şekilde bir araya gelmesi sonucunda yangın başlar. Yangınlar
sonuçları bakımından insanlara en acı veren doğal
felaketlerden biridir.
DEĞERLENDİRME SORULARI
I. Eksik yanma
II. Kısmi eksik yanma
III. Tam yanma
5. Yukardakilerin hangisi ya da hangilerinde hava fazlalık katsayısı 1 (HFK>1)
den büyüktür.
a) Yalnız I
b) Yalnız II
c) Yalnız III
d) I ve II
e) II ve III
I. Yalnız korla
II. Yalnız alevli
III. Alev ve korla
7. Katı yakıtlar yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri yanma şeklinde
yanar?
a) Yalnız I
b) Yalnız II
c) Yalnız III
d) II ve III
e) I, II ve III
I. İletimle
II. Taşınımla
III. Işınımla
8. Bir Yanma olayında ısı yukardakilerden hangisi ya da hangileri vasıtasıyla
taşınır.
a) Yalnız I
b) Yalnız II
c) Yalnız III
d) II ve III
e) I, II ve III
9. Alevlenme noktasındaki yanıcı bir maddeyi; yanma noktasındaki diğer bir yanıcı
maddeden ayıran en önemli özellik aşağıdakilerden hangisidir?