არტურ შოპენჰაუერი

ცხოვრების ამაოებისა და ვაების შესახებ

არაცნობიერის წყვდიადიდან სიცოცხლისკენ გამოფხიზლებული ნება საკუთარ თავს ინდივიდუმად

ჭვრეტს უსასრულო და უსაზღვრო სამყაროში, ურიცხვ ინდივიდუმთა შორის, რომელთაგან ყველა
საითმე მიილტვის, იტანჯება და დახეტიალობს; და, თითქოს მტანჯველი სიზმრით შეშფოთებული,
კვლავ წინარე არაცნობიერისკენ მიისწრაფის. მაგრამ სანამ მას არ დაუბრუნდება, მისი სურვილები
უსაზღვროა, მისი პრეტენზიები - დაუშრეტელი, ხოლო ყოველი დაკმაყოფილებული სურვილი
ახალს ბადებს. შეუძლებელია სამყაროში იმგვარი დაკმაყოფილება, რომელიც მის მიზანსწრაფვას
დააოკებდა, დააცხრობდა მის ვნებას და მისი სულის უფსკრულს ამოავსებდა. ამასთანავე, ყურადღება
მიაქციეთ იმას, თუ რაში მდგომარეობს ადამიანისთვის ყოველგვარი დაკმაყოფილება: უმეტესწილად
ეს სხვა არაფერია, თუ არა მწირი შენარჩუნება თავად სიცოცხლისა, რაც დაუღალავი შრომითა და
მუდმივი ზრუნვით უნდა მოიპოვო გასაჭირთან ბრძოლაში, პერსპექტივაში კი სიკვდილი მოჩანს.
ამქვეყნად ყველაფერი გვკარნახობს, რომ ადამიანმა მიწიერ ბედნიერებაში რაღაც მაცდუნებელი,
უბრალო ილუზია უნდა შეიცნოს. ამის წანამძღვრები ღრმად დევს საგანთა არსში. ამიტომაცაა
ადამიანთა უმრავლესობის ცხოვრება ხანმოკლე და მწუხარე. შედარებით ბედნიერი ადამიანები
ბედნიერები არიან მხოლოდ გარეგნულად ან ისინი, დღეგრძელი ადამიანების მსგავსად, იშვიათ
გამონაკლისს წარმოადგენენ, ვისთვისაც ბუნებამ შესაძლებლობა დატოვა, როგორც სატყუარა.
ცხოვრება უწყვეტ სიყალბედ წარმოგვიდგება , როგორც დიდთან, ისე მცირესთან მიმართებით. თუკი
ის იძლევა კიდეც პირობას, არ იცავს მას, ხოლო თუ იცავს, მხოლოდ იმისათვის, რომ გვიჩვენოს, რა
მცირედ სასურველი იყო ის, რაც გვსურდა. ასე გვაცურებს ჩვენ ხან იმედი, ხან კი მისი ახდენა. თუკი
ცხოვრება გვაძლევს რაიმეს, მხოლოდ იმისათვის, რომ წაგვართვას. შორეთის ხიბლი სამოთხისებურ
მშვენიერებას გვიხატავს, მაგრამ ის ოპტიკური ილუზიების მსგავსად ქრება, როდესაც მის ხიბლს
ვნებდებით. ამგვარად, ბედნიერება ყოველთვის მომავალსა და წარსულშია, აწმყოში კი პატარა
საავდრო ღრუბელს წააგავს, რომელსაც ქარი მზით განათებული ხეობის თავზე დააქროლებს: მის წინ
და მის უკან ნათელია, მხოლოდ ისაა, რომელიც გამუდმებით ჩრდილს ჰფენს გარემოს. ამიტომაც:
აწმყო არასოდეს გვაკმაყოფილებს, მომავალი არასანდოა, წარსული კი დაუბრუნებელი. ცხოვრება
მისი ყოველწუთიერი, ყოველდღიური, ყოველკვირეული და ყოველწლიური მცირე და დიდი
ვაებით, გაცრუებული იმედებით, წარუმატებლობითა და გულგატეხილობით - ეს ცხოვრება
გარდუვალი ტანჯვის ისეთ ცხად ბეჭედს ატარებს, რომ რთულია წარმოიდგინო, თუ როგორაა
შესაძლებელი ამის დაუნახაობა, როგორ შეიძლება გწამდეს იმის, რომ ცხოვრება შეიქმნა, რათა
მადლიერებით დატკბე მისით, როგორ უნდა დაიჯერო, რომ ადამიანი შექმნილია, რათა ბედნიერი
იყოს. არა, ეს გამუდმებული ხიბლი და იმედგაცრუება, როგორც მთლიანად ცხოვრების ხასიათი,
როგორც ჩანს, მხოლოდ იმაზეა გათვლილი და გაანგარიშებული, ჩვენში დაბადოს რწმენა, რომ
ამქვეყნად არაფერია ჩვენი ძალისხმევის, ბრძოლისა და სურვილის ღირსი, რომ ყველა სიამე მწირია,
რომ სამყარო სრული კოტრია, ცხოვრება კი ისეთი წამოწყება, რომელიც ხარჯებს ვერ ფარავს. ამ
ყველაფერმა ჩვენი ნება ცხოვრებიდან უნდა შეაბრუნოს.

ჩვენი ნების ყველა ობიექტის სიმწირე ინტელექტის წინაშე აშკარავდება, რომელსაც ფესვები
ინდივიდუუმში აქვს, უპირველეს ყოვლისა კი - დროში. ეს ის ფორმაა. რომელშიც საგანთა სიმწირე
გვიცხადდება, როგორც მათი წარმომავლობა: სწორედ დრო აქცევს, ჩვენს ხელთ არარად ჩვენს ყველა
სიხარულსა და სიამოვნებას, ჩვენ კი გაოცებულები ვეკითხებით საკუთარ თავს, რა იქნა ეს
ყველაფერი. შესაბამისად, თავად ეს სიმწირე წარმოადგენს დროის ერთადერთ ობიექტურ ელემენტს.
სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მხოლოდ იგი, სიმწირეა ის, რაც დროს შეესაბამება საგანთა შინაგან
არსში, ანუ ის, რის გამოხატულებასაც დრო წარმოადგენს. ამიტომაცაა დრო ყველა ჩვენი აღქმის
აპრიორი აუცილებელი ფორმა: მასში უნდა გამოვლინდეს ყველაფერი, ჩვენი ჩათვლით . ამის გამო
ჰგავს ჩვენი ცხოვრება გადასახდელს, რომელიც ხურდა ფულითაა დათვლილი, მაგრამ მაინც
დასაფარია: ხურდა ფული - დღეებია, დაფარვა - სიკვდილი. საბოლოო დრო - შეფასებაა, რომელსაც
ბუნება აძლევს ყველა თავის არსებას: ის მათ არარად აქცევს.
ვინც შვა ნათელი, ყინჩი ნათელი, დედაღამეს რომ ეჭიფხება,
რომ ედავება სივრცესა და ძველ ხელმწიფებას,
მაგრამ ფუჭია, რასაც ომობს თავგადაკლული,
რადგან სხეულთა ზედაპირზე რჩება გაკრული.
ამგვარად, სიბერე და სიკვდილი, რომლისკენაც განუხრელად გვაჩქარებს ყოველი ცხოვრება,
სიცოცხლის ნებისათვის საბრალდებო განაჩენს საბრალდებო განაჩენს წარმოადგენს: ეს განაჩენი
თავად ბუნებას გამოაქვს და ამბობს, რომ ეს ნება - სწრაფვაა, რომელიც უკუნითი უკუნისამდე არ
განხორციელდება. „რაც შენ გსურდა, - ამბობს ის. - ასე სრულდება. რაიმე უკეთესი ისურვე“.
ამგვარად, გაკვეთილი, რომელსაც თითოეული ჩვენგანი სწავლობს საკუთარი ცხოვრებისგან, იმაში
მდგომარეობს, რომ ჩვენ სურვილთა ობიექტები ყოველთვის გვაცურებენ, მერყეობენ და იღუპებიან,
მეტი მწუხარება მოაქვთ, ვიდრე სიხარული, სანამ, საბოლოოდ, ის ნიადაგიც არ გამოეცლებათ,
რომელზეც დგანან და არ დაიღუპება თავად სიცოცხლე და უკანასკნელად დაადასტურებს, რომ ჩვენი
ყველა სწრაფვა და სურვილი ფუჭი და მცდარი იყო:
მიგვრეკავს სიბერე და გამოცდილება
ბოლო საათისკენ, როცა დრო იცლება,
სად ტანჯვა-ვაების შევიცნობთ შედეგით
ოდესღაც რომ ფრიად ცრუ გზაზე შევდექით.
მაგრამ მოდით, ეს საკითხი უფრო ღრმად განვიხილოთ, რადგან ჩემს სწორედ ამ შეხედულებებს
შეხვდა ყველაზე დიდი წინააღმდეგობა. პირველ რიგში შემდეგ საბუთს მოვიტან ტექსტში მოტანილი
იმ მტკიცებულების დასაცავად , რომ ნებისმიერი კმაყოფილება ანუ ნებისმიერი სიამე და ნებისმიერი
ბედნიერება უარყოფითი ნიშნის მატარებელია, როდესაც ტანჯვა თავისი ბუნებით - პოზიტიურია.
ჩვენ ვგრძნობთ ტკივილს, მაგრამ ვერ ვგრძნობთ უმტკივნეულობას; ჩვენ განვიცდით ზრუნვას,
მაგრამ არ განვიცდით უზრუნველობას ; შიშ და არა უსაფრთხოებას. ჩვენ განვიცდით სურვილს
ისევე, როგორც შიმშილსა და წყურვილს; მაგრამ როგორც კი ეს სურვილი დაკმაყოფილდება, მას
იგივე ემართება, რაც შეჭმულ ლუკმას, რომელიც ჩვენთვის იმ მომენტიდან აღარ არსებობს, როცა იგი
გადავყლაპეთ. მტკივნეულად ვესწრაფვით სიამოვნებასა და მხიარულებას, როდესაც ისინი არ გვაქვს;
ტანჯვის არარსებობა კი თუნდაც, ის დიდი ხნის მოქმედების შემდეგ შეწყდეს, ჩვენს მიერ უშუალოდ
აღიქმება, ჩვენ მისი არარსებობის შესახებ ფიქრი შეგვიძლია მხოლოდ გნზრახულად, რეფლექსიის
მეშვეობით. ამ ყველაფრის მიზეზი ის არის, რომ მხოლოდ ტანჯვა და გაჭირვება შეიძლება
აღიქმებოდეს ჩვენს მიერ პოზიტიურად და ამიტომ ისინი თავად გვიცხადებენ თავს; პირიქით ,
კეთილდღეობას ცალსახად უარყოფითი ხასიათი აქვს. ამ მიზეზით ხდება ის, რომ ცხოვრების
სიკეთეს - ჯანმრთელობას, ახალგაზრდობასა და თავისუფლებას - ასეთებად ვერ ვაცნობიერებთ,
სანამ ისინი გვაქვს: მათ გაცნობიერებას მხოლოდ მას შემდეგ ვიწყებთ, რაც მათ ვკარგავთ; ისინიც ხომ
უარყოფაა. იმას რომ ცხოვრებაში ბედნიერი დღეები გვქონდა, მხოლოდ მას შემდეგ ვამჩნევთ, რაც
ისინი მწუხარების დღეებს უთმობენ ადგილს . რა ოდენობითაც იზრდება სიამე, იმავე ოდენობით
მცირდება მათი აღქმადობა: ჩვეული აღარ გვანიჭებს სიამოვნებას. მაგრამ ამავე მიზეზით იზრდება
ტანჯვის აღქმადობა, რადგან ჩვეულის დაკარგვა, რადგან ჩვეულის დაკარგვა ღრმა მწუხარებას
გვანიჭებს. ამგვარად, ფლობა აუცილებლის საზღვრებს აფართოებს, მასთან ერთად კი ტანჯვის
განცდის უნარს. დრო მით უფრო სწრაფად გადის, რაც უფრო სასიამოვნოა იგი, და მით უფრო
ტაატით, რაც უფრო მტანჯველია, რადგან ტანჯვა და არა სიამოვნებაა ის პოზიტიური, რომელსაც
განვიცდით. ზუსტად ასევე, მოწყნილობისას ვამჩნევთ დროს, მხიარულებისას კი არა. ეს კი იმას
ამტკიცებს, რომ ჩვენი არსებობა მეტად ბედნიერი მაშინაა, როცა ჩვენ მას ყველაზე ნაკლებად
ვამჩნევთ: აქედან დასკვნის სახით გამომდინარეობს, რომ უმჯობესი იქნებოდა, საერთოდ არ
ვარსებულიყავით . დიადი, ცოცხალი სიხარული შეიძლება წარმოვიდგინოთ, როგორც მხოლოდ
წინამორბედი დიადი მწუხარების შედეგი, რადგან ხანგრძლივი კმაყოფილების მდგომარეობას
მხოლოდ მცირედი გართობა ან კმყაოფილება ახლდეს თან. ამიტომაცაა, რომ პოეტები საკუთარ
გმირებს ყველაზე მძიმე და სატანჯველ მდგომარეობაში აყენებენ, რათა შემდეგ მათი
განთავისუფლება შეეძლოთ: დრამა და ეპოსი ყოველთვის მხოლოდ ბრძოლაში ჩაბმულებს,
გატანჯულებსა და ჩაგრულებს გვიჩვენებენ, ხოლო ყველა რომანი - პანორამაა, რომელშიც ადამიანის
ტანჯული გულის კრუნჩხვები მოჩანს. ასეთი ესთეტიკური აუცილებლობა გულუბრყვილოდ
გამოხატა ვალტერ სქოთმა თავის ნოველის, „ოდინდელი მორალი“, ბოლოთქმაში. ჩემს მიერ
აღნიშნულ ჭეშმარიტებასთან სრულ თანხმობაშია ვოლტერი, რომელიც ესოდენ იყო
დაჯილდოებული ნიჭითა და ბედნიერებით: „ბედნიერება მხოლოდ ზმანებაა, მწუხარება კი
რეალობა“, რასაც უმატებს: „აგერ უკვე ოთხმოცი წელია, რაც ამას საკუთარ თავზე განვიცდი. აქედან
მხოლოდ მორჩილებისა და თვინიერების აუცილებლობა დავასკვენი, საკუთარ თავს კი ვეუბნები,
რომ ბუზები იმისათვის, ობობებმა შეჭამონ, ადამიანები კი იმისათვის, რომ მწუხარების ლუკმად
იქცნენ“.
სანამ ესოდენ დაბეჯითებით ვიტყოდეთ, რომ ცხოვრება - სიამეა, რომელიც ჩვენი სურვილებისა და
აღიარების ღირსია, მიუკერძოებლად შეადარეთ ერთმანეთს ყველა წარმოსადგენი სიხარული,
რომელიც კი ადამიანმა ამქვეყნად შეიძლება განიცადოს და ყველა ტანჯვა, რომელსაც ის შეიძლება
შეხვდეს. ვფიქრობ, ბალანსის შედგენა რთული არ უნდა იყოს. მაგრამ არსებითად კამათი იმის
შესახებ, რა უფრო მეტია ამ ქვეყნად - სიკეთე თუ ბოროტება - ფუჭია, რადგან ბოროტების არსებობის
თავად ფაქტი წყვეტს საკითხს: ბოროტებას ხომ ვერ აღმოფხვრი, მას ვერასოდეს გადაწონი იმ
სიკეთით, რომელიც მის გვერდით ან მის შემდეგ არსებობს: „ათასი სიამე ერთ ტანჯვად არ ღირს“
(პეტრარკა). ის გარემოება, რომ ათასობით ადამიანი ბედნიერებასა და სიამეშია ჩაფლული, ვერ
აღმოფხვრის ერთი ადამიანის ტანჯვასა და მწუხარებას; და ზუსტად ასევე, ჩემი ამჟამინდელი
კეთილდღეობა ბერ სპობს ჩემს წარსულ ტანჯვას. ბოროტება იმაზე ასჯერ ნაკლებიც რომ ყოფილიყო
ამ ქვეყნად, ვიდრე დღესაა, ამ შემთხვევაშიც კი მისი არსებობის ფაქტი საკმარისი იქნებოდა იმ
ჭეშმარიტების დასაბუთებისთვის, რომელიც სხვადასხვაგვარად შეიძლება ჩამოყალიბდეს, მაგრამ
რომელიც ვერასოდეს გამოითქმება სრულიად უშუალოდ, იმ ჭეშმარიტებისა, რომ სამყაროს ყოფამ
არა სიხარული, არამედ მწუხარება უნდა მოგვანიჭოს; რომ მისი არყოფნა უმჯობესია მის არსებობაზე;
რომ იგი ისეთ რამეს წარმოადგენს, რაც, არსებითად, არც კი უნდა არსებობდეს და ა.შ. ამ აზრს
არაჩვეულებრივი სიმშვენიერით გადმოსცემს ბაირონი:
„არის რაღაც არაბუნებრივი ჩვენი ცხოვრების ხასიათში: ის არ იქნება დაბუდებული საგანთა
ჰარმონიაში - ეს სასტიკი ბედისწერა, ცოდვის ეს აღმოუხვრელი ბაცილა, ეს უსაზღვრო „ზღვარი“, ეს
ყოვლისმწამლავი ხე, რომლის ფესვები - მიწა, ხოლო ფოთლები და ტოტები ღრუბლებია, წვიმის
შხეფების მსგავსად რომ ანთხევენ ადამიანებს საკუთარ მწუხარებას: სენს, სიკვდილს, მონობას -
მთელს იმ მწუხარებას, რომელსაც ვხედავთ და რომელიც სულ ახალ-ახალი ნაღველით აღავსებს
უკურნებელ სუნს“.
ცხოვრება და სამყარო რომ თვითმიზანი იყოს და ამდენად თეორიულ გამართლებას არ
საჭიროებდეს, ხოლო პრაქტიკულად - ანაზღაურებას ან შესწორებას; ისინი რომ, როგორც ამას
სპინოზისტები თვლიან, ერთიან მანიფესტაციას წარმოადგენდნენ რაიმე ღმერთისა, რომელმაც
სულის მიზეზით ან თვითგამოხატვისთვის წამოიწყო საკუთარი თავის ევოლუცია; თუკი, ამგვარად,
სამყაროს არსებობას არ დასჭირდებოდა გამართლება მიზეზებიდან გამომდინარე, ისევე, როგორც
განმარტება შედეგებიდან, მაშინ ცხოვრების ტანჯვა-ვაება არათუ უნდა კომპენსირდებოდეს
სიამოვნებითა და კეთილდღეობით (რაც როგორც უკვე აღვნიშნე, შეუძლებელია, რადგან ჩემი ამ
წუთიერი ტნაჯვა ვერ განადგურდება მომავალი სიხარულით: ისინი ხომ ისევე ავსებენ საკუთარ
დროს, როგორც ტანჯვა - თავისას), არამედ ცხოვრებაში საერთოდ არ უნდა არსებულიყო ტანჯვა, არც
სიკვდილი უნდა არსებულიყო, ან ჩვენთვის რაღაც საშიშს არ უნდა წარმოადგენდეს. მხოლოდ ასეთ
შემთხვევაში ექნებოდა ცხოვრებას ფასი.
მაგრამ ვინაიდან ჩვენი მდგომარეობა სამყაროში იმგვარია, რომ სჯობს ის სულაც არ არსებობდეს,
ყოველივე, რაც გარს გვაკრავს, ამ უნუგეშობის კვალს ატარებს, მსგავსად იმისა, როგორც ჯოჯოხეთში
ყველაფერს გოგირდის სუნი აქვს: ამქვეყნად ყველაფერი არასრულყოფილი და მაცდუნებელია,
სასიამოვნო უსიამოვნოს ერწყმის, ყოველი სია მე მხოლოდ სანახევროდაა სიამე, ყოველი ტკბობა
საკუთარ თავს ანადგურებს, ყოველი შემსუბუქება ახალ სირთულეს იწვევს, ყოველი საშუალება,
რომელსაც ჩვენი დახმარება შეეძლო ჩვენს ყოველდღიურ საჭიროებაში, მუდამ წამს მზადაა
მიგვატოვოს და უარი თქვას სამსახურზე; საფეხურები კიბისა, რომელზეც ავდივართ, ხშირად
იმსხვრევა ჩვენს ფეხთქვეშ; დიდი და მცირე ვაებანი ჩვენი ცხოვრების სტიქიას ქმნიან, ჩვენ კი, ერთი
სიტყვით, ფინეოსს ვგევართ, რომელსაც ჰარპიები საჭმელს უბინძურებდნენ და მას საკვებად
გამოუსადეგარს ხდიდნენ. ამის წინააღმდეგ ორ საშუალებას იყენებენ: პირველ რიგში, სიფრთხილეს
ანუ წინდახედულებას, ცბიერებას - მაგრამ ეს არაფერს ასწავლის, ვერაფერს აღწევს და
წარუმატებლობას განიცდის; მეორე - სტოიკურ გულგრილობას, რომელიც ფიქრობს ყოველი
გასაჭირი იმით გააუვნებელყოს, რომ მზადაა ყველა მათგანი მიიღოს და ყველაფერი სძულს;
პრაქტიკულად კი ცინიკურ გაუბრალოებად იქცევა, რაც უპირატესობას ანიჭებს ერთხელ და
სამუდამოდ უარყოს ყველა სახის კომფორტი და უკეთესი ცხოვრებისკენ სწრაფვა, და ჩვენგან ქმნის
ძაღლებს, მსგავსს კასრში გამომწყვდეული დიოგენესი. ჭეშმარიტება კი შემდეგია: ჩვენ უბედურები
უნდა ვიყოთ და ჩვენ ვართ კიდეც უბედურები. ამასთანავე, მთავარი წყარო ყველაზე სერიოზული
ბოროტებისა, რომელიც ადამიანს ეწევა, თავად ადამიანია: ადამიანი ადამიანისთვის მგელია. ვისაც
მყარად ახსოვს ეს, მისთვის სამყარო ერთგვარი ჯოჯოხეთია, რომელიც მით უფრო საზარელია
დანტესეულ ჯოჯოხეთზე, რომ აქ ერთი ადამიანი უნდა იყოს დემონი სხვა ადამიანისთვის , რისი
უნარიც, რასაკვირველია , ყველას თანაბრად შესწევს. ყველაზე უნარიანი კი რომელიმე არქისატანაა:
იღებს რა დამპყრობლის სახეს, ის რამდენიმე ასეულ ათას ადამიანს ერთმანეთს უპირისპირებს და
ყვირის:
„სატანჯველი და სიკვდილი - აი თქვენი ხვედრი: მაშ დასცხეთ ერთმანეთს თოფებიდან
ქვემეხებიდან!“ - და ისინიც ემორჩილებიან.
ყველაფერი, რასაც კი ხელს ვკიდებთ, გვეწინააღმდეგება, რადგან მას საკუთარი ნება აქვს, რომელიც
უნდა დაიძლიოს. საერთოდაც, ადამიანებს შორის ურთიერთობებს უმეტესწილად სიცრუის,
უკიდურესი უსამართლობის, უხეშობისა და სისასტიკის დაღი აზის: მხოლოდ გამონაკლისის სახით
არსებობს მათ შორის საწინააღმდეგო ნიშნის ურთიერთობები; სწორედ ამას ეყრდნობა სახელმწიფოსა
და კანონმდებლობის აუცილებლობა, და არა ჩვენს გამომგონებლობას. ყველა იმ საკითხში კი,
რომელიც სახელმწიფო კანონის მოქმედების სფეროს გარეთ დევს, მყისიერად ვლინდება
ადამიანისთვის დამახასიათებელი ულმობლობა თავისი მსგავსის მიმართ, რაც მისი უსაზღვრო
ეგოიზმიდან, ხშირად კი ღვარძლიდანაც გამომდინარეობს. ადამიანის ადამიანისადმი
დამოკიდებულების მაგალითად გამოდგება ზანგების დამონება, რის საბოლოო მიზანს შაქარი და
ყავა წარმოადგენს. მაგრამ მაგალითების საძებნელად ევროპიდან ასე შორს გამგზავრება არ არის
საჭირო: ხუთი წლის ასაკში ქაღალდის სართავ ან რაიმე სხვა ფაბრიკაში მოხვედრა, იქ ჯდომა
ყოველდღიურად ათი, თორმეტი, საბოლოოდ კი თოთხმეტი საათი და ერთი და იგივე მექანიკური
სამუშაოს - შესრულება მეტისმეტად ძვირი ფასია სულის მოსათქმელად. ამ დროს კი ასეთია
მილიონთა ხვედრი, სხვა მილიონების ხვედრი კი მათი მსგავსია.
ჩვენ კი საზოგადოებრივი მდგომარეობის ადამიანებს, უმცირესი გაჭირვებაც კი სრულიად
უბედურებად გვაქცევს, სრულ ბედნიერებას კი ამ ქვეყნად ვერაფერი მოგვანიჭებს. რაც არ უნდა
თქვან, ბედნიერი ადამიანისთვის უბედნიერესი წამია - როცა ის იძინებს, უბედური ადამიანის
უბედური წამი კი არის წამი გაღვიძებისა. ირიბ, თუმცა უდაო მტკიცებულებას იმისა, რომ
ადამიანები საკუთარ თავს უბედურებად მიიჩნევენ, შესაბამისად კი სინამდვილეშიც ასეთები არიან,
ჭარბად გვაწვდის ყველასთვის დამახასიათებელი სასტიკი შური, რომელიც იღვიძებს და საკუთარ
შხამს ცხოვრების ვერც ერთ შემთხვევაში ვერ იკავებს, საკმარისია ვინმეს წარმატება ან დამსახურება,
რა სახისაც არ უნდა იყოს ის, გახდეს ცნობილი. სწორედ იმ მიზეზით, რომ ადამიანები საკუთარ თავს
უბედურად მიიჩნევენ, არ შეუძლიათ მშვიდად უმზირონ ადამიანს, რომელსაც ისინი ბედნიერად
თვლიან; მას, ვინც მოულოდნელი ბედნიერების გრძნობას განიცდის, სურს, რომ დაუყოვნებლივ
გააბედნიეროს ყველა და შესძახებს:
დაე, ყველა ბედნიერი იყოს ამქვეყნად ჩემი ბედნიერების გამო.
ცხოვრება რომ თავისთავად ღირებული სიკეთე იყოს და რომ მისთვის ერთმნიშვნელოვნად
მიგვენიჭებინა უპირატესობა არარსებობასთან შედარებით, მაშინ საჭირო არ იქნებოდა მისი
გასასვლელი კარი ისეთი დარაჯებით დაგვეცვა, როგორც სიკვდილი და მისი საშინელებებია. ვინ
ისურვებდა ცხოვრებაში დარჩენას ისეთში, როგორიც ის არის, სიკვდილი რომ ასე შემზარავი არ
იყოს? ვინ შეძლებდა სიკვდილის შესახებ თუნდაც ფიქრი გადაეტანა, სიცოცხლე რომ სიხარულს
მოასწავებდეს? ახლა კი სიკვდილს დადებითი მხარე აქვს, რომ ის სიცოცხლის დასარულია,
ცხოვრების სატანჯველში კი ჩვენ სიკვდილით ვინუგეშებთ თავს, სიკვდილში კი ცხოვრების
სატანჯველით. ჭეშმარიტება კი იმაშია, რომ სიკვდილიცა და სიცოცხლეც, მისი სატანჯველით, ერთ
განუყოფელ მთლიანობას წარმოადგენენ - ცთომილების ერთ ლაბირინთს, რომლიდანაც თავის
დაღწევა იმდენადვე რთულია, რამდენადაც სასურველი.
სამყარო რომ რაღაც ისეთი არ იყოს, რაც პრაქტიკული თვალსაზრისით უმჯობესია, რომ არც
არსებობდეს, მაშინ ის თეორიული თვალსაზრისითაც არ იქნებოდა პრობლემა: მის არსებობას ან
საერთოდ არ დასჭირდებოდა განმარტება, რადგან იმდენად გასაგები იქნებოდა თავისთავად, რომ
თავშიც არავის მოუვიდოდა არც მისით განცვიფრება არც მის შესახებ კითხვების დასმა; ან ამ
არსებობის მიზანი ყველასთვის ცხადი იქნებოდა. სინამდვილეში კი სამყარო ერთ გადაუჭრელ
პრობლემას წარმოადგენს, რადგან ყველაზე სრულყოფილ ფილოსოფიაშიც კი ყოველთვის იარსებებს
განუმარტებელი ელემენტი, მსგავსად დაუშლელი ქიმიური ნარჩენის ან იმ ნაშთისა, რომელიც
ყოველთვის რჩება ორი სიდიდის ირაციონალური დამოკიდებულებიდან. ამიტომ, როდესაც ვინმე
ბედავს დასვას კითხვა, რატომაა უმჯობესი, რომ ეს სამყარო საერთოდაც არ არსებობდეს, სამყაროს
არ ძალუძს პასუხის გაცემა, არ ძალუძს თავის გამართლება საკუთარი თავიდან, არ ძალუძს საკუთარ
თავში საკუთარი ყოფის საფუძვლისა და სასრული მიზნის პოვნა და დამტკიცება იმისა, რომ ის
საკუთარი თავის ანუ საკუთარი სარგებლობისთვის არსებობს. ჩემი თეორიის თანახმად, ეს,
რასაკვირველია იმით აიხსნება, რომ სამყაროს ყოფის პრინციპს არანაირი საფუძველი არ გააჩნია ანუ
სიცოცხლისაკენ ბრმა ნებას წარმოადგენს, ეს ნება კი, როგორც ნივთი თავისთავად, არ ემორჩილება
საფუძვლის პრინციპს, რომელიც მხოლოდ ფორმას წარმოადგენს მოვლენებისა და საკუთარი თავით
ამართლებს ყოველგვარ „რატომ“ -ს. ეს კი სავსებით პასუხობს სამყაროს ხასიათსაც, რადგან მხოლოდ
ბრმა ნებას შეეძლო საკუთარით თავი ისეთ მდგომარეობაში ჩაეყენებინა, რომელშიც ჩვენ ვხედავთ
საკუთარ თავს. მხედველი ნება, პირიქით, სწრაფად გამოთვლიდა, რომ წამოწყება ვერ ფარავს
ხარჯებს, რადგან სიცოცხლე, რომელიც მოუთოკავი ვნებებითა და ბრძოლითაა აღსავსე, რომელიც
ყველა ძალის უკიდურეს დაძაბვას მოითხოვს, რომელსაც ტვირთად მუდმივი ზრუნვა, შიში და
გაჭირვება აწევს, რასაც გარდაუვალად მივყავართ ინდივიდუალური ყოფის განადგურებამდე, ასეთი
სიცოცხლის გამოსყიდვა ადამიანის თვითარსებობით ვერ ხერხდება, რაც ესოდენ, რაც ესოდენ ძვირ
ფასადაა მოპოვებული, ეფემერულია ჩვენს ხელთ არარად იქცევა. ამიტომაცაა, რომ სამყაროს
განმარტება რომელიღაც ანაქსაგორასეული „გონებიდან“, ანუ რომელიღაც ნებიდან, რომელსაც
გონება წარმართავს, უცილობლად მოითხოვს ერთგვარ შელამაზებას ოპტიმიზმის სახით, რომელიც
საკუთა დამცველებსა და მქადაგებლებს მთელი სამყაროს ჩვენ ერთგვარი ძღვენის სახით
წარმოგვიდგენს, მაშინ, როდესაც მთელი სიცხადითაა გასაგები, ეს საჩუქარი ჩვენთვის ადრე რომ
ეჩვენებინათ ან მისი გასინჯვა შეგვძლებოდა, ყოველი ჩვენგანი მადლიერებით იტყოდა უარს მასზე;
ფუჭად არ უკვირდა ლესინგს საკუთარი ვაჟის გონება, რომელსაც არაფრით არ უნდოდა ამქვეყნად
მოსვლა, ნაძალადევად, სამშობიარო მაშებით იქნა მოვლენილი ქვეყანას და, ვერ მოასწრო რა
მოვლენა, დაუყოვნებლივ დატოვა იგი. მართალია, იმასაც ამბობენ, რომ ცხოვრება მისი ერთი
ბოლოდან მეორე სხვა არაფერია, თუ არა დამრიგებლური გაკვეთილი; ამაზე კი ყველა შეძლებს
უპასუხოს: „სწორედ ამიტომ ვისურვებდი, რომ თვითკმარის არარას სიმშვიდეში დამტოვონ, სადაც
არც გაკვეთილები დამჭირდებოდა და არც სხვა რამ“. ხოლო თუ იმასაც დაამატებენ, რომ თავის დროს
ყოველ ადამიანს მოუწევს თავისი ცხოვრების ყოველი საათის შესახებ წარადგინოს ანგარიში, ჩვენ
მით მეტი უფლება გვექნება მოვითხოვოთ, ჯერ ჩვენ წარმოგვიდგინონ ანგარიში, რატომ
ჩამოგვართვეს უწინდელი სიმშვიდე და ასეთ უბედურ, შავ, რთულ და სავალალო მდგომარეობაში
ჩაგვაგდეს. როგორც ჩანს, აქეთ მივყავართ მცდარ პრინციპებს. მართლაც, ადამიანის ყოფას
არანაირად არ აქვს ძღვენის ხასიათი: პირიქით, იგი მეტად ვალს ჰგავს, რომელიც პირობით უნდა
გადავიხადოთ. ამ ვალდებულების ზღევინება ხდება გადაუდებელი საჭიროებების, მტანჯველი
სურვილებისა და უსასრულო მწუხარების სახით, რომელიც მთელს ჩვენს ყოფას მსჭვალავს. ამ ვალის
გადახდაზე, ჩვეულებრივ, მთელი ჩვენი ცხოვრება იხარჯება, მაგრამ ისიც კი მხოლოდ სარგებლის
გადასახდელადაა საკმარისი. ძირითადი თანხის გადახდა კი სიკვდილის მომენტში ხდება. მაგრამ
თავად სასესხო ხელშეკრულება როდის გავაფორმეთ? დაბადების მომენტში...
ამგვარად, თუ ადამიანს განვიხილავთ, როგორც არსებას, რომლის სიცოცხლე ერთგვარ სასჯელსა და
გამოსყიდვას წარმოადგენს, ის ჩვენ უკვე გაცილებით რეალურ ჭრილში წარმოგვიდგება. ცოდვით
დაცემის შესახებ თქმულება - ესაა ერთადერთი რამ ებრაელთა წიგნში, რასაც მე შემიძლია,
მართალია, მხოლოდ ალეგორიული, მაგრამ მეტაფიზიკური ჭეშმარიტების ნიშანი მივანიჭო; ესაა
ერთადერთი, რასაც შეუძლია ამ წიგნებთან მომარიგოს. რადგან არაფერს ჰგავს ჩვენი ცხოვრება ისე,
როგორც რაიმე შეცდომის ან დასაგმობი ვნების ნაყოფს. ახალი აღთქმის ქრისტიანობამაც, რომლის
ეთიკური სულისკვეთება ბრაჰმანიზმსა და ბუდიზმს ენათესავება, ხოლო სრულიად ეწინააღმდეგება
ურიების ოპტიმისტურ სულისკვეთებას, ასევე ბრძნულია და ამ თქმულებას უკავშირდება. ეს რომ
არა, მას საერთოდ შეხების წერტილიც არ ექნებოდა იუდეველობასთან. თუ გსურთ გაზომოთ იმ
ბრალის სიმძიმე, ჩვენს ყოფნას რომ ზედ დასწოლია, შეხედეთ ჩვენსავე ტანჯვა-ვაებას. ყოველი დიდი
ტკივილი სხეულისა თუ სულისა გვამცნობს, თუ რა დავიმსახურეთ. ისინი არ შეგვემთხვეოდა, ჩვენ
რომ არ დაგვემსახურებინა. ის, რომ ქრისტიანობა ჩვენს ცხოვრებას სწორედ ამ ჭრილში განიხილავს,
ცხადი ხდება ლუთერის კომენტარიდან „გალატელთა მიმართ“ ეპისტოლეს მესამე თავისადმი. მე
მისი მხოლოდ ლათინურ ტექსტი გამაჩნია ხელთ: „„ჩვენ ხომ მთელი სხეულითა და ქონებით ეშმაკს
ვეკუთვნით?! ჩვენ ხომ იმ სოფლის სტუმრები ვართ, სადაც მასპინძელი ეშმაკია?! რამეთუ პური,
რასაცა ვჭამთ; სასმელი, რასაცა ვსვამთ; სამოსელი, რაითაც ვიმოსებით; თვით ჰაერიც, რასაც
ვისუნთქავთ, და ყოველივე, რაიც სხეულს სჭირდება – ყველაფერი ეს ეშმაკის განკარგულებაშია.“
გაჰკიოდნენ, რომ ჩემი ფილოსოფია მელანქოლიური და უნუგეშოა: ეს კი უბრალოდ იმით აიხსნება,
რომ მე, ნაცვლად ცოდვათა ექვივალენტის სახით მომავალი ჯოჯოხეთის გამოსახვისა, ვაჩვენე, რომ
ყველგან სამყაროში, სადაც დანაშაულია, უკვე არსებობს რაღაც, მსგავსი ჯოჯოხეთისა; ვინც ამის
უარყოფას შეეცდებოდა, მარტივად განიცდიდა ამას საკუთარ თავზე. ამ სამყაროსაც, გატანჯულ და
გაწამებულ არსებათა რია-რიას, რომლებიც მხოლოდ იმით ცხოვრობენ, რომ ერთმანეთს ჭამენ;
სამყაროს, სადაც ყოველი მტაცებელი ცხოველი ათასობით სხვა არსების სასაფლაოა და საკუთარ
არსებობას სხვათა ტანჯული სიცოცხლით ინარჩუნებს; ამ სამყაროს, სადაც შემეცნებასთან ერთად
იზრდება მწუხარების განცდის უნარიც, უნარი, რომელიც ამ მიზეზით ადამიანში უმაღლეს
საფეხურს აღწევს, და მით უფრო მაღალს, რაც უფრო ინტელიგენტურია ის - სურდათ, რომ ეს
სამყარო ლაიბნიცის ოპტიმისტური სისტემისთვის მოერგოთ და წარმოედგინათ იგი, როგორც
შესაძლო სამყაროთა შორის საუკეთესო. აღმაშფოთებელი უგუნურებაა! მაგრამ აი, ოპტიმისტი
მთავაზობს თვალი გავახილო და შევხედო სამყაროს, რაოდენ მშვენიერია ის, მზით განათებული,
თავისი მთებით, ველებით, მდინარეებით, მცენარეულობით, ცხოველებითა და ა.შ. ნუთუ სამყარო
პანორამაა? როგორც სანახაობა, ეს ყველაფერი, რა საკვირველია, მშვენიერია; მაგრამ იყო ეს
ყველაფერი - ეს სულ სხვა საქმეა. შემდეგ ტელეოლოგი მოდის და ქმნილების სიბრძნეს ასხამს
ხოტბას, რომელმაც იმაზე იზრუნა, რომ პლანეტები ერთმანეთს არ ეჯახებოდნენ, რომ წყალი და
ხმელეთი ფაფად არ იქცეს, არამედ სათანადოდ იყოს გამიჯნული ერთმანეთისგან, რომ სამყარო არც
გაიყინოს მარად ზამთარში და არც პაპანაქებისგან დაიწვას, და რომ, მეორეს მხრივ, ეკლიპტიკის
დახრის შედეგად მარადმა გაზაფხულმა არ დაისადგუროს, როდესაც ვერაფერი დამწიფდებოდა და
ა.შ. მაგრამ ეს ყველაფერი და მისი მსგავსი რამეები ხომ მხოლოდ აუცილებელი პირობებია. თუკი
საერთოდ უნდა არსებობდეს რაიმე სამყარო, თუკი მისი პლანეტები, ლესინგის შვილის მსგავსად,
დაბადებისთანავე უკან არ უნდა ბრუნდებოდნენ, არამედ უნდა იარსებონ, სულ ცოტა იმდენ ხანს,
რამდენიც იმისთვისაა საჭირო, რომ რომელიმე დასორებული და უძრავი ვარსკვლავიდან მათ
ზედაპირამდე სინათლის სხივმა მიაღწიოს, რასაკვირველია, ასეთი სამყარო არ უნდა აგებულიყო
იმდენად უხეიროდ, რომ უკვე მისი ჩონჩხიც კი ჩამოქცევის საფრთხეს ქმნიდეს. ხოლო როდესაც
საქები ნაწარმოების შედეგებზე გადავალთ, როდესაც მსახიობებს დავაკვირდებით, რომლებიც
ესოდენ მყარად გამაგრებულ სცენაზე გადაადგილდებიან, როდესაც ვიხილავთ, რომ აღქმადობასთან
ერთად სატანჯველიც ჩნდება, და იმ ოდენობით იზრდება, რა ოდენობითაც ინტელიგენციამდე
ვითარდება, და რომ ამ უკანასკნელთან ხელდახელ სულ უფრო მეტად გამოდის წინა პლანზე და
ძლიერდება ტანჯვა და მწუხარება, სანამ, საბოლოოდ, ადამიანის ცხოვრება მხოლოდ კომედიებისა
და ტრაგედიების მასალად არ იქცევა, მაშინ ვერც ერთი ადამიანი, თუ ის პირმოთნე არ არის, ვერ
განიცდის ხოტბის აღვლენის მიდრეკილებას. სხვათა შორის, უკანასკნელის ჭეშმარიტი, თუმცაღა
ფარული წყარო ულმობლად, მაგრამ ტრიუმფატორის დამაჯერებლობით განგვიმარტა დევიდ ჰიუმმა
მის „რელიგიის ბუნებრივი ისტორიის შესახებ“ უკიდურესად ზუსტი, თუმცა ჩემისგან სრულიად
განსხვავებული არგუმენტების მოშველიებით წრფელად ასახავს ამ სამყაროს სავალალო
მდგომარეობასა და ყოველგვარი ოპტიმიზმის უსაფუძვლობას, თანაც ამ უკანასკნელს საწყისშივე
ანადგურებს. იუმის ორივე თხზულება იმდენადვე ნიშანდობლივია, რამდენადაც უცნობია ის
თანამედროვე გერმანიისთვის, სადაც, სანაცვლოდ პატრიოტიზმიდან გამომდინარე, გაუგონრად
ტკბებიან ადგილობრივ, გაბერილ უფერულობათა ლაქლაქით და მათ დიდ ადამიანებად რაცხავენ.
იმავდროულად, ეს „დიალოგები“ თარგმნა ჰამანმა, კანტმა მას გადახედა და სიბერეში ცდილობდა
ჰამანის შვილი დაეყოლიებინა მის გამოსაქვეყნებლად, რადგან პლატნერის მიერ გაკეთებული
თარგმანი ფილოსოფოსს არ აკმაყოფილებდა. დევიდ ჰიუმის თითოეული გვერდი იმაზე მეტს
გვეუბნება, რასაც ჰეგელიას, ჰერბარტისა და შლაიერმახერი ერთდ აღებულ ფილოსოფიური
თხზულებათა სრული კრებულები.
სისტემატური ოპტიმიზმის ფუძემდებელი ლაიბნიცია. მე არ ვფიქრობ ფილოსოფიის წინაშე მისი
დამსახურების უგულებელყოფას, მაგრამ მაინც ვერ შევძელი მის მონადოლოგიაში, წინასწარ
განსაზღვრულ ჰარმონიასა (harmonia prestabilitae) და „განუსხვავებელთა იგივეობაში“ სრულად
წვდომა. რაც შეეხება მის ნაშრომს სახელად „შემეცნების ახალი ცდების“ - ეს მარტივი ექსტრაქტია,
რომელსაც თან ერთვის საფუძვლიანია, თითქოსდა შემასწორებელი, მაგრამ სუსტი კრიტიკა ლოკის
სამართლიანად აღიარებული თხზულებისა, რომლის წინააღმდეგ ის ისევე წარუმატებლად გამოდის,
როგორც ნიუტონისა - მიზიდულობის სისტემის წინააღმდეგ მიმართულ ნაშრომში „ციურ
მორაობათა მიზეზების გამოცდილების შესახებ“. სწორე ამ ლაიბნიცეულ-ვოლფიანური
ფილოსოფიის წინააღმდეგაა მიმართული „წმინდა გონების კრიტიკა“ : ეს უკანასკნელი მის მიმართ
მტრულადაა განწყობილი და ანადგურებს კიდეც მას, როდესაც ლოკისა და იუმის ფილოსოფიასთან
მიმართებით გაგრძელებასა და შემდგომ განვითარებას წარმოადგენს. თუ კი ფილოსოფიის
თანამედროვე პროფესორები ყოველნაირად ცდილობენ, კვლავ ფეხზე წამოაყენონ ლაიბნიცი მთელი
მისი კაურებით და განადიდონ კიდეც იგი; და თუ კი ისინი, მეორეს მხრივ, ცდილობენ რაც შეიძლება
მეტად დაამცირონ და გზიდან ჩამოიშორონ კანტი, ამის საფუველს ის წარმოადგენს, რომ „ჯერ
იცხოვრონ“ : „წმინდა გონების კრიტიკა“ ხომ არ იძლევა ამის საშუალებას, რომ ებრაული მითოლოგია
ფილოსოფიად იქნას გასაღებული და წილადობილას გარეშე ვისაუბროთ „სულის შესახებ“, როგორც
ერთგვარი მოცემული რეალობისა, თითქოს ყველასათვის ცნობილი და აკრედიტებული პერსონა
ყოფილიყოს. არა, იგი ანგარიშს მოითხოვს იმისა, თუ როგორ მივიდნენ ფილოსოფოსები ამ ცნებამდე
და რა უფლება აქვთ, მეცნიერულად გამოიყენონ იგი. მაგრამ ჯერ ცხოვრება, ფილოსოფოსობა კი
შემდეგ! ძირს კანტი! გაუმარჯოს ლაიბნიცს! ამ უკანასკნელს თუ დავუბრუნდებით, შემდეგი უნდა
ითქვას: მის „თეოდიცეას“, ოპტიმიზმის ამ უცნაურ და მეთოდურ განვითარებას, როგორც ისაა
მოცემული, დამსახურებად სხვას ვერაფერს ჩავუთვლი, თუ არა იმას, რომ მოგვიანებით მან საბაბი
მისცა დიადი ვოლტერის უკვდავ „კანდიდს“, რაშიც, მართალია, თავდ ლაიბნიცისთვის გასაკვირად,
დადასტურდა ის არგუმენტი, რომლის მეშვეობით ის ესოდენ ხშირად და ესოდენ უფერულად
ამართლებდა სამყაროში ბოროტების არსებობას: უხეირო ხანდახან ხეირიანის მიზეზია. ვოლტერმა
თავისი გმირის სახელშივე მიგვანიშნა იმაზე, რომ გულწრფელი უნდა იყო, თუკი ოპტიმიზმის
საწინააღმდეგოს ქადაგებას ცდილობ. და მართლაც, ცოდვის, ტანჯვისა და სიკვდილის ამ ასპარეზზე
ოპტიმიზმი ისეთ უცნაურ ფიგურას წარმოადგენს, ის ირონიად უნდა ჩაგვეთვალა, რომ, ზემოთ
აღვნიშნე, მისი ფარული წყარო ჰიუმის მიერ არ იყოს აღმოჩენილი (ესაა პირმოთნე ქება მისი
წარმატების შეურაცხმყოფელი იმედით).
ლაიბნიცის აშკარად სოფისტურ მტკიცებულებებს, თითქოს ეს სამყარო ყველა შესაძლებელთაგან
საუკეთესო იყოს, შეგვიძლია სრულიად სერიოზულად და კეთილსინდისიერად დავუპირისპიროთ
მტკიცებულება, რომ ეს სამყარო შესაძლებელთაგან უარესია. რადგან „შესაძლებელი“ - ის არაა რაც
შესაძლოა ვინმემ დახატოს ფანტაზიაში, არამედ ის, რასაც მართლაც შესწევს არსებობისა და
მდგრადობის ძალა. ჩვენი სამყარო ისეა მოწყობილი, რომ ძლივსღა მდგარიყო ფეხზე. ის ცოტათი
უარესი რომ ყოფილიყო, მთლად დაინგრეოდა. მაშასადამე, სამყარო, რომელიც ჩვენსაზე უარესი
იქნებოდა, სავსებით შეუძლებელია – ის არსებობასაც ვეღარ შეძლებდა. ესე იგი, ჩვენი სამყარო ყველა
შესაძლო სამყაროზე უარესია. მართლაც: არა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ პლანეტები ერთმანეთს
შეასკდებოდნენ, არამედ მათი მოძრაობის რეალურად მიმდინარე პერტრუბაციების შედეგად, ერთ-
ერთ მათგანს , სხვებთან გატოლების ნაცვლად ზრდა რომ განეგრძო, სამყარო ძალიან მალე
დაიღუპებოდა : ასტრონომებმა კარგად იციან, რაოდენ შემთხვევით გარემოებებზეა ეს
დამოკიდებული - უმთავრესად პლანეტათა წრებრუნვის პერიოდების ურთიერთფარდობათა
ირაციონალობაზე; და მათ გამოთვალეს, რომ ასეთ პირობებში კატასტროფას ადგილი არ ექნება და
სამყარო , ასე თუ ისე, გაძლებს. (თუმცა ნიუტონი სხვაგვარად ფიქრობდა) და რომ ცთომილთა
მუდმივი მექანიკური მოძრაობა არ შეწყდება, სხვა სხეულთა მოძრაობებისგან განსხვავებით. მეორეს
მხრივ, პლანეტის მყარი გარსის მიღმა მძლავრი ძალები ბუდობენ, და თუ რაიმე შემთხვევითობის
გამოისობით მათ თავისუფლება ენიჭებათ, ისინი გარდუვალად ანადგურებენ ამ გარსს და
ყველაფერს, რაც მის ზედაპირზე არსებოს. ჩვენს პლანეტაზე ეს, სულ ცოტა, სამჯერ მაინც მოხდა.
ლისაბონის და ჰაიტის მიწისძვრები, პომპეის ნგრევა – ყოველივე ეს მხოლოდ სახუმარო მინიშნებაა
შესაძლო კატასტროფაზე. უმნიშვნელო, ქიმიისთვის სულაც შეუმჩნეველი ატმოსფერული ცვლილება
იწვევს ქოლერას, ყვითელ ციებ-ცხელებას, შავ ჭირს. ეს კი მილიონობით ადამიანს ნთქავს. ხოლო თუ
მსგავსი ცვლილებანი ცოტათი მეტი იქნება, ეს ყოველგვარ სიცოცხლეს წერტილს დაუსვამს.
ტემპერატურის ოდნავ მომატებას შეუძლია ამოაშროს ყველა წყარო და მდინარე. ცხოველებს სწორედ
იმდენი ძალა აქვთ მომადლებული, რამდენიც აუცილებელია, რათა უკიდურესი დაძაბულობის
ფასად შეინახონ თავი და გამოკვებონ ნაშიერნი. აი რატომაა, რომ ცხოველი, უმეტესწილად,
დასაღუპადაა განწირული, თუკი რომელიმე ორგანოს ან თუნდაც მისი ზედმიწევნით გამოყენების
უნარს დაკარგავს. ადამიანებიც, მიუხედავად მათ ხელთ არსებული იარაღებისა, რომლებიც გონებაში
გააჩნიათ, მათი ცხრა მეათედიც კი გაჭირვებასთან მუდმივ ბრძოლაში არსებობს, გამუდმებით
დაღუპვის ზღვარზე იმყოფება და დიდი ძალისხმევის ფასად ინარჩუნებს წონასწორობას. ასეა, ყოველ
ცოცხალ არსებას მოჭრილად და ძუნწად მისცემია ცხოვრების პირობები; არც ერთი მისხალით იმაზე
მეტი, ვიდრე საჭიროა თავის ძლივს გასატანად. ამიტომ სულდგმულის სიცოცხლე არსებობისთვის
განუწყვეტელ ბრძოლაში იწვება და იშრიტება. ყოველ ნაბიჯზე სიკვდილი ჩასაფრებია მას და
დაღუპვით ემუქრება. ეს მუქარა ისე ხშირად სრულდება, რომ აუცილებელი გამხდარა
გადაჭარბებული განაყოფიერება და ჩასახვა, იმისათვის რომ ინდივიდებთან ერთად გვარებიც არ
გადაშენდეს, რომლებიც წარმოადგენენ სწორედ ბუნების სერიოზულ ინტერესს. ამგვარად, ეს
სამყარო იმდენა უხეიროა, რამდენადაც შესაძლებელია ის იყოს უხეირო, თუკი მას საერთოდ უწერია
არსებობა, რაც უნდა დაგვემტკიცებინა. დედამიწაზე ოდესღაც მობინადრე ნადირთა სრულიად
უცნობი ჯიშების გარქოვანებული ნაშთები იმ სამყაროთა ნიმუშები და დოკუმენტური მოწმობებია,
რომელთა არსებობა უკვე შეუძლებელი გახდა. მაშასადამე, ისინი კიდევ უფრო ცუდნი იყვნენ, ვიდრე
შესაძლებელ სამყაროთაგან ყველაზე ცუდი.
ოპტიმიზმი – ეს, არსებითად, სამყაროს ნამდვილი მეუფის, ესე იგი, სიცოცხლის ჟინის უკანონო
კმაყოფილებაა თავისი ნამოქმედარით. ამიტომ ის ერთდროულად ყალბიცაა და საზიანოც. მართლაც,
ის ცხოვრებას გვიხატავს სასურველ მდგომარეობად, რისი მიზანიც თითქოს ადამიანის ბედნიერებაა.
აი რად ჰგონია ყველა ადამიანს, რომ აქვს ბედნიერებისა და ტკბობის კანონიერი უფლება. ხოლო თუ
არ ერგო არც ერთი და არც მეორე, როგორც ეს, ჩვეულებრივ, ხდება, მაშინ მას ჰგონია, რომ
უსამართლოდ დაიჩაგრა და ცხოვრების მიზანს ვერ ეწია; იმავდროულად, გაცილებით უფრო
მართებული იქნებოდა, ჩვენი ცხოვრების მიზნად შრომა, გაჭირვება, ტანჯვა და მწუხარება დაგვესახა,
რაც სიკვდილით გვრიგვინდება (როგორც ეს ბრაჰმანიზმსა და ბუდიმზშია და ასევე ჭეშმარიტ
ქრისტიანობაში), რადგან სწორედ ეს ვაებანი იწვევენ ჩვენში სიცოცხლისაკენ ნების უარყოფას. ახალ
აღთქმაში სამყარო წარმოდგენილია, როგორც ჭირ-ვარამი, ცხოვრება - როგორც განწმენდის პროცესი,
ხოლო ქრისტიანობის სიმბოლოს ტანჯვის იარაღი წარმოადგენს. ამიტომ როდესაც ლაიბნიცი,
შეფტსბერი, ბოლინდბროკი და პოპი გამოგვეცხადნენ თავიანთი ოპტიმიზმით, ამან საყოველთაო
უკმაყოფილება გამოიწვია, ზოგადი უხერხულობა, რაიც მათ დახვდათ, უმთავრესად იმას
ეფუძნებოდა, რომ ოპტიმიზმი და ქრისტიანობა შეუთავსებელია, როგორც ეს ფუნდამენტურად
გამოარკვია ვოლტერმა თავისი შესანიშნავი ლექსის, „ლისაბონის განდაგურება“, წინასიტყვაობაში,
რაც ასევე ცალსახად ოპტიმიზმის წინააღმდეგაა მიმართული. სულგაყიდულ გერმანელ
მჯღაბნელებს ეღიმებათ ვოლტერზე. მე კი ვაქებ და ვადიდებ მას. სამი რამ გამოარჩევს ამ მართლაც
დიდ კაცს რუსოსგან და ამაღლებს მასზე:
1. ის ღრმად იყო გამსჭვალული ბოროტების დამთრგუნველი ძალისა და ადამიანური არსებობის
მწუხარების ცნობიერებით;
2.ის დარწმუნებული იყო ნებისმიერი აქტების მკაცრ აუცილებლობაში;
3. მას ჭეშმარიტად მიაჩნდა ლოკის შეხედულება იმის შესახებ, რომ სამყაროს მოაზროვნე საწყისი
შესაძლოა მატერიალურიც ყოფილიყო. იმავდროულად რუსო საკუტარ დეკლამაციებში ამ
ყველაფერს კამათის საგნად ხდიდა, როგორც, მაგალითად, „სავოელი ეპისკოპოსის რწმენის
აღსარებაში“, პროტესტანტ პასტორთა ამ უგერგილო ფილოსოფიაში; იმავე სულისიკვეთებითა და
ოპტიმიზმის განსადიდებლად წარმოდგა ის უგნური, ზედაპირული და ლოგიკურად მცდარი
შეხედულებით ვოლტერის ახლახან ნახსენები ლექსის წინააღმდეგ - ამ მიზნისათვის სპეციალურად
მიძღვნილ წერილში უკანასკნელისადმი, რომელიც 1756 წლის 18 აგვისტოთი თარიღდება.
ზოგადად, რუსოს მთელი ფილოსოფიის მთავარი ნიშანი და პირველსაწყისი იმაში მდგომარეობს,
რომ ნაცვლად ქრისტიანული მოძღვრებისა, ცოდვით დაცემისა და ადამიანთა მოდგმის
თავდაპირველი მანკიერების შესახებ, მან წამოაყენა ამ უკანასკნელის პირველსაწყისი სიკეთისა და
სრულყოფის უსაზღვრო უნარის პრინციპი, რომელიც გზას აცდენილი მხოლოდ ცივილიზაციისა და
მის ნაყოფის გავლენითაა. სწორედ ამას აფუძნებს რუსო, თავის ოპტიმიზმსა და ჰუმანიზმს.
თუკი ვოლტერი ოპტიმიზმთან ომს თავის „კანდიდში“ მხიარულ მანერაში აწარმოებდა, ბაირონი
თავის უკვდავ და დიად ქმნილებაში „კაენი“ იმავე მიმართულებით ირჯება, ოღონდ მისი მიდგომა
ტრაგიკული და დინჯია. ამისათვის ობსკურანტ ფრიდრიხ შლეგელის საყვედურები დაიმსახურა.
საბოლოოდ კი ვიტყვი, რომ ჩემი შეხედულებების დასტურად ყველა დროის დიადი გონების
პატრონის გამონათქვამი მოტანა, რომ მჭირდებოდეს, რაიც ოპტიმიზმს უპირისპირდება, ჩემს
ციტატებს დასასრული არ ექნებოდათ, რადგან თითქმის ყველა ასეთ პიროვნებას შთამბეჭდავი
სენტენციები აქვს გამოთქმული ჩვენი სამყაროს უნუგეშობის შესახებ. ამიტომ, არა ჩემი
შეხედულებების დასადასტურებლად, არამედ ამ თავის შესამკობად მოვიტან ზოგიერთ ასეთ
გამონათქვამს. პირველ რიგში მოგახსენებთ ბერძნების გამო. ისინი შორს იდგნენ ქრისტიანული და
წინააზიური აზრებისგან და მტკიცედ უჭერდნენ მხარს სიცოცხლის ჟინის დამკვიდრებას. მაგრამ მათ
ამასთანავე ღრმად ესმოდათ ყოფნის სიმწარე. ამას უკვე ის მეტყველებს, რომ მათ შეჰქმნეს ტრაგედია.
ამასვე მოწმობს ჰეროდოტეს მიერ მოწოდებული (V, 4), ხოლო შემდეგ კი მრავალი ავტორის მიერ
მრავალგზის გამეორებული ცნობა: თურმე, თრაკიელებს ჰქონიათ ჩვეულება გლოვით
შეხვედროდნენ ადამიანის დაბადებას და ჩამოეთვალათ ახალშობილის წინაშე, თუ რა უბედურებანი
ემუქრება მას ამიერიდან. მიცვალებულს კი ისინი ასაფლავებდნენ, თურმე, მხიარულად და
ხუმრობაში. უხაროდათ, რომ ადამიანი მოკვდა და თავი დააღწია ტანჯვას.
პლუტარქეც მოგვითხრობს:
„ზედ დასტიროდნენ თრაკიელნი ჩვილს ახალშობილს,
რადგან მას ქვეყნის მწუხარება უნდა გადახდეს;
ხოლო მკვდარს, ვინაც დაასრულა ტანჯვათა რიგი,
სასაფლაოსკენ სულ სიმღერით მიაცილებდნენ.“
(პლუტარქე. „პოეტური სითამამენი“)
ხალხთა ისტორიულ ნათესაობას კი არა, მათ სულიერ მსგავსებას უნდა მივაწეროთ ის, რომ
მექსიკელები ახალშობილს ასეთი სიტყვებით ხვდებოდნენ: „შვილო ჩემო, შენ გაჩნდი მოთმენისთვის.
მაშ ითმინე, იტანჯე და იყუჩე!“. იმავე გრძნობის კარნახით ჯონათან სვიფტმა, როგორც უოლტერ
სკოტი გადმოგვცემს მის ბიოგრაფიაში, სიყმაწვილიდანვე წესად გაიხადა აღენიშნა თავისი
დაბადების დღე არა სიხარულით, არამედ მწუხარებით. ამ დღეს ის მუდამ კითხულობდა ადგილს
ბიბლიიდან, სადაც იობი დასტირის და წყევლის თავის გაჩენას; იმ დღეს, როცა მამამისის სახლში
ითქვა, ვაჟი იშვა. მეტისმეტად შორს წაგვიყვანდა იმ ცნობილი ადგილის ამოწერა „სოკრატეს
აპოლოგიიდან“, სადაც პლატონი ამ მოკვდავთ შორის უბრძენეს ადამიანს ათქმევინებს: სიკვდილი,
თუნდაც რომ სამუდამოდ გვართმევდეს ცნობიერებას, მაინც უდიდესი სიკეთე იქნებოდაო, რადგან
უსიზმრო ღრმა ძილს თვით უბედნიერესი ცხოვრების ვერც ერთი დღე ვერ შეედრებაო.
ჰერაკლიტეს ერთი ნაკვესი ასე ჟღერს: „სიცოცხლეს ჩვენსას სახელადღა ჰქვია სიცოცხლე, საქმით კი
ისიც სიკვდილია.“ ცნობილია თეოგნიტეს შესანიშნავი ლექსი:
„არ დაიბადოს, არ იხილოს მზის სხივი და დღის შუქი საუკეთესო ხვედრია ადამიანისთვის, და თუ
მაინც დაიბადა, უმჯობეს არს მყისვე აიდში ჩაინთქას მიწის სიღრმეში ჩაფლას თავისი ნატანჯი
სხეული“ (თეოგნიდე. ელეგიები. ლექსი 4.) სოფოკლემ ტრაგედიაში „ოიდიპოსი კოლონოსში“ ასე
შეამოკლა ეს ნათქვამი: „ღვთის წყალობაა, რომ საერთოდ არ გაჩნდე ქვეყნად, ხოლო თუ გაჩნდი, არ
დაყოვნდე, მოკვდე მალევე.“ (1225) ევრიპიდე კი ამბობს: „ო, ტანჯვა, ტანჯვა – ჩვენი სენი
უკურნებელი!“ (იპოლიტე. 189) ჰომეროსიც ამბობდა აკი:„ადამიანზე უბედური არა არის რა ქვეყნად
არსება მშვინვიერი, მიწად მეთრევი.“ (ილიადა. XVII. 446) პლინიუსიც კი ამბობს: „ეს პირველია, რაიც
ყველა ადამიანს მოეპოვება სანუგეშოდ – დროული სიკვდილი. მასზე უკეთესი არაფერი უბოძებია
ბუნებას ადამიანისთვის.“ (პლინიუსი. ისტორია. 28, 2). შექსპირი მოხუცებულ მეფეს, ჰენრიხ IV-ს
ათქმევინებს:
„რომ შეგვძლებოდა განგვეჭვრიტა ჩვენი მერმისი,
მუხთალი ბედი, მეუფება ბრმა შემთხვევისა.
გწამდეთ: ჩვენს შორის თვით ყველაზე სვებედნიერიც
ადრევე სიკვდილს და არყოფნას ამჯობინებდა.“

და ბოლოს – ბაირონის სიტყვები:

„მაშ დაითვალე საათები სიხარულისა,

დღეები, რაიც უდრტვინველად გიტარებია;
ისე მცირეა მათი რიცხვი, რომ აშკარაა:
არცა რა ღირდა, სჯობდა სულ არ გაჩენილიყავ!
(ბაირონი. ევთანაზია, 9).
ბალთაზარ გრაციანიც მუქი საღებავებით გვიხატავს ჩვენი ყოფის სიმწარეს თავის „კრიტიკონში“,
სადაც ცხოვრებას ტრაგიკულ ფარსად განიხილავს. მაგრამ არავის ისე ღრმად და ამომწურავად არ
დაუმუშავებია ეს საკითხი, როგორც ჩვენს დროში ლეოპარდიმ ჰქნა ეს. იგი სრულიად გაიმსჭვალა
ამოცანით: მის მთავარ თემას ჩვენი ყოფის ცინიზმი და მწუხარება შეადგენს; საკუთარ ნაწარმოებთა
ყოველ გვერდზე გვიხატავს იგი მათ, მაგრამ ისეთ უხვ ფორმებსა და შეხამებებში, ისეთი მდიდარი
ხატებით, რომ ეს არასოდეს გბეზრდება, პირიქით, მუდამ ცხოველ ინტერესს წარმოადგენს.
ქალთა შესახებ

„ქალები რომ არა, ცხოვრების პირველ წუთებში ჩვენ უმწეონი

დავრჩებოდით, ცხოვრების შუაგულში – სიამეთა გარეშე, ხოლო
ცხოვრების ბოლოს – უნუგეშოდ!“.

დე ჟუის ამ ფრაზით, როგორც მე მგონია, უკეთაა გადმოცემული ქალთა

ქება, ვიდრე შილერის მშვენივრად მოფიქრებულ ლექსში „ქალთა
ღირსებანი“, რომელიც ანტითეზებსა და კონტრასტებზეა აგებული.
იგივე, ოღონდ უფრო პათეტიურად, გამოთქვა ბაირონმა
„სარდანაპალში”:

„ჩვენი სიცოცხლის გაზაფხული ქალის მკერდია,

პირველი სიტყვა მოგვეფრქვია ქალის ბაგიდან,

პირველი ცრემლი მან მოგვწმინდა

დიდრონ თვალთაგან

და ჩვენი ბოლო ამოსუნთქვაც ძალიან ხშირად

მის სმენასა და გულს განგმირავს...

ხოლო ჩვენ, კაცთა,

დამამცირებლად გვიჩანს ზრუნვა და მსახურება,

როცა ქალის მზე იწურება და ჩვენგან მიდის“.

იქაც და აქაც ქალის მნიშვნელობა ზუსტადაა ნაჩვენები.

უკვე ქალის ფიგურიდანვე ჩანს: ქალი არაა შექმნილი მძიმე ჯაფისთვის –

არც გონებრივის, არც ფიზიკურის! ის ცხოვრებისეულ მოვალეობას
იხდის არა მოქმედებითი, არამედ ვნებითი სახით: მშობიარობის
ტკივილებითა და ტანჯვებით, შვილებზე ზრუნვით, ქმრის მორჩილებით,
ვისთვისაც ის უნდა იყოს დამთმენი და გამამხნევებელი მეგობარი. ის არ
შექმნილა უმაღლეს ვნებათა და სიხარულთათვის, ძალთა მძლავრი
აზვირთებისთვის. მისი ცხოვრება უნდა ედინებოდეს შედარებით
მშვიდად, უმნიშვნელოდ და რბილად, ვიდრე მამაკაცისა, და არ
ხდებოდეს ამით არც უფრო ბედნიერი, არც უფრო უბედური.

ქალები უკვე იმიტომაც არიან მიდრეკილნი ლალაობისკენ და ჩვენი

ადრეული ბავშვობის მწყემსობისკენ, რომ თვითონაც ბავშვურნი არიან –
ოდნავ შტერნი და ახლომხედველნი. ერთი სიტყვით, მთელი ცხოვრების
მანძილზე ისინი დიდ ბავშვებად რჩებიან. ესაა ერთგვარი გარდამავალი,
შუალედური სახეობა ბავშვსა და მამაკაცს შორის, რაიც ჩვენთვის
სწორედაც ყველაზე ადამიანური მდგომარეობაა.

ამაში დასარწმუნებლად საკმარისია შეხედო ქალიშვილს: როგორ

ტიტინებს იგი მთელი დღეები, მღერის და ცეკვავს ბავშვთან ერთად, და
ერთი წუთით წარმოიდგინო, რას გახდებოდა მის ადგილას მამაკაცი
თავისი კეთილი ნებისა და მონდომების მიუხედავად.
3

ქალების შექმნისას ბუნებას ეწადა ის, რასაც დრამატურგიაში

მაღალფარდოვნების ეფექტი ჰქვია. მან ჭარბად უბოძა ქალს უხანო
სილამაზე, მიმზიდველობა და სიფაფუკე მთელი დანარჩენი
ცხოვრებისთვის.

ეს მოხდა იმისთვის, რომ ქალი ამ მცირე ხანში მკვიდრად დაუფლებოდა

მამაკაცის წარმოსახვას ისე, რომ აღტაცებულ მამაკაცს პატიოსნად ეკისრა
ზრუნვა ქალის მთელ შემდგომ ცხოვრებაზე ამა თუ იმ ფორმით.

მამაკაცის ასეთი ნაბიჯისთვის მხოლოდ საღი განსჯა ვერ იკმარებდა. ეს

უკანასკნელი საკმარისად საიმედო გარანტიებს ვერ მოიძიებდა. ამიტომ
ბუნებამ აღჭურვა ქალი, ისევე როგორც რაგინდარა სხვა არსება ამავე
სქესისა, იარაღით, რომელიც აუცილებლად სჭირდება მას თავისი
არსებობის უზრუნველსაყოფად – სილამაზით! თან აქაც გამოიჩინა
თავისი ცნობილი ხელმომჭირნეობა: როგორც დედაჭიანჭველას
განაყოფიერების შემდეგ სცვივა აწ უკვე უსარგებლო – ხოლო კვერცხების
მოვლისას საზიანოც კი – ფრთები, ისევე ქალიც ორი-სამი მშობიარობის
მერე, უმეტეს შემთხვევაში, ჰკარგავს თავის სილამაზეს, როგორც ჩანს,
ამავე მიზეზით.

ამის გამო ახალგაზრდა ქალიშვილები თავის გუნებაში საოჯახო

ხელსაქმეს თანამდევ საქმედ, ან უბრალო გასართობად თვლიან, ხოლო
თავის ერთადერთ სერიოზულ მოწოდებად მათ მიაჩნიათ სიყვარული,
ბიჭზე გამარჯვება და ყველაფერი, რაც ამას უკავშირდება: ტუალეტი,
ცეკვები და ასე შემდეგ.
4

რაც უფრო კეთილშობილი და სრულყოფილია ესა თუ ის საგანი, მით

უფრო ნელა და გვიან აღწევს იგი თავის სიმწიფეს. მამაკაცი განსჯისა და
სულიერი ძალების სიმწიფეს აღწევს სადღაც ოცდარვა წლისთვის, ქალი
კი – მეთვრამეტე წელს. მაგრამ სამაგიეროდ განსჯაც ამ ასაკის
შესაფერისია – ერთობ მწირად მოზომილი და მოჭრილი.

ამიტომ ქალები მთელი ცხოვრების მანძილზე ბავშვებად რჩებიან,

ყოველთვის მხოლოდ უახლოეს საგნებს ხედავენ, მიეწებებიან აწმყოს,
საგანთა ხილულ მხარეს აღიქვამენ მათ დედაარსად და უმნიშვნელოვანეს
საქმეებს წვრილმანებს ამჯობინებენ.

მაგრამ აკი სწორედ გონებაა ის, რისი წყალობითაც ადამიანი

ცხოველივით მხოლოდ აწმყოთი არ ცხოვრობს. ის თვალს გადააწვდენს
და აზრით მოიხილავს წარსულსა და მომავალს. აქედანაა მისი
სიფრთხილე, მზრუნველობა და ხშირი დაფიქრებულობა.

გონებიდან მომდინარე სიკეთეც და ზიანიც ქალს ნაკლებად

უკავშირდება, ვიდრე მამაკაცს, რადგან ქალის გონება გაცილებით
სუსტია. ქალი სულიერი ახლომხედველობით გამოირჩევა. მისი
ინტუიციური (უშუალოდ აღმქმელი) გონება მკაფიოდ ხედავს
ახლომდებარე სივრცეს, მაგრამ მისი თვალსაწიერი ვიწროა და იქ არ ჩანს
შორეული. ამიტომ ყოველივე, რაც აღარ არსებობს, ან ჯერ არ არსებობს,
ქალებს ნაკლებად აღელვებთ, ვიდრე ჩვენ.
ამით აიხსნება მათთვის ჩვეული და ზოგჯერ სიგიჟემდე მისული
მიდრეკილება ხარჯვისკენ, ფლანგვისკენ. მათ მტკიცედ სწამთ, რომ
მამაკაცის დანიშნულებაა ფულის შოვნა, ხოლო მათი – ხარჯვა; თან
ხარჯვა ქმრის სიცოცხლეშივე, თუ ეს შესაძლებელია, ან არადა მისი
სიკვდილის შემდეგ. მათ ამ რწმენას კიდევ უფრო განამტკიცებს ის
გარემოება, რომ ქმარი თავის ნაშოვნ ფულს ცოლს ანდობს-ხოლმე
ოჯახური მეურნეობის გასამართავად.

რაოდენ ნაკლებად სასიამოვნოც უნდა იყოს ყოველივე ეს, მას ის კარგი

მხარე აქვს, რომ ქალი ჩვენზე მეტადაა ჩაფლული აწმყოში. ამიტომ თუ
აწმყო რამდენადმე ასატანია, ქალი უკეთ, უფრო სრულად ტკბება მითი.
აქედანაა ქალისთვის ჩვეული ნათელი განწყობილება, რაც მას შველის
გულის გადაყოლებაში, ხოლო საჭიროების შემთხვევაში – საზრუნავით
დამძიმებული ქმრის ნუგეშისცემაში.

არამც და არამც არ უნდა უგულებელვყოთ ძველ გერმანელთა ჩვეულება:

განსაკუთრებულ შეჭირვებათა ჟამს ისინი ქალებსაც იწვევდნენ
სათათბიროდ, რადგან საგნებს ქალები სრულიად განსხვავებული წესით
აღიქვამენ-ხოლმე, ვიდრე ჩვენ. კერძოდ, ქალს სჩვევია უმოკლესი გზის
გაგნება მიზნისკენ. საზოგადოდ, ყოველსავე ახლომდებარეს ჩვენ
შორსმხედველობის გამო, უმეტესწილად, ვერ ვამჩნევთ – სწორედაც
იმიტომ, რომ ცხვირწინაა – და ჩვენ გვჭირდება დახმარება მის
შესამჩნევად.

ამიტომ ქალები ჩვენზე უფრო ფხიზლები არიან. ისინი საგნებში ხედავენ

მხოლოდ იმას, რაც იქ ნამდვილადაა; მაშინ როცა ჩვენ, მეტადრე
ვნებათაღელვის ჟამს, ადვილად ვაჭარბებთ და ნამდვილს წარმოსახულში
ავურევთ-ხოლმე.
ამავე მიზეზით, ქალები მამაკაცებზე მეტად არიან მიდრეკილნი
თანალმობისკენ და, შესაბამისად, ჩვენზე მეტად მოსიყვარულენი და
თანაზიარნი არიან. სამაგიეროდ ისინი ჩამოუვარდებიან მამაკაცებს
მართლმსაჯულებაში, სამართლიანობასა და კეთილსინდისიერებაში.
შედარებით სუსტი გონების გამო ყოველსავე აწმყოს, ხილულს,
უშუალოდ მოცემულს გადამწყვეტი ძალაუფლება აქვს ქალებზე.
იშვიათად, რომ მათთან რამე გააწყონ განყენებულმა იდეებმა, უცვლელმა
წესებმა, მყარად მიღებულმა გადაწყვეტილებებმა, საერთოდ,
წარმოდგენებმა წარსულისა და მომავლის, არ-არსებულისა და
შორეულის შესახებ.

ამიტომ მათ აქვთ სათნოების პირველი და მთავარი, მაგრამ აკლიათ

მეორეხარისხოვანი პირობა, რომელიც ხშირად აუცილებელი იარაღია
სათნოებისა. ამ მხრივ ქალი შეიძლება შევადაროთ ორგანიზმს,
რომელშიც თუმცა კი არის ღვიძლი, მაგრამ არაა ნაღვლის ბუშტი.

ამიტომ ქალის ძირეული ნაკლი უსამართლობაა. ეს გამომდინარეობს,

უპირველეს ყოვლისა, ზემოთ აღნიშნული გონების ნაკლებობიდან, რასაც
ემატება კიდევ ერთი ფუნდამენტური გარემოება: ქალი შედარებით
სუსტია ფიზიკურად. ბუნებამ იგი დააჯილდოვა არა ძალით, არამედ
ეშმაკობით. აქედანაა მათი ინსტინქტური ცბიერება და დაუძლეველი
მიდრეკილება სიცრუისკენ.

ბუნებამ ლომი ბრჭყალებითა და კბილებით აღჭურვა, სპილო –

ხორთუმითა და შუანით, ტახი – ეშვებით, ხარი – რქებით, მელანთევზა
(სეპია) – წყლის ამამღვრეველი ნივთიერებით... ქალს კი ბუნებამ თავის
დასაცავად თვალთმაქცობის ხელოვნება უბოძა. მთელი თავისი
სიმძლავრე მან მამაკაცს სხეულებრივი ძალისა და გონების ფორმით,
ხოლო ქალს ხსენებული ხელოვნების სახით მისცა.
აი ამ აზრ-გაგებით, თვალთმაქცობა, თავის მოკატუნება ქალის
თანდაყოლილი თვისებაა და თითქმის თანაბრად სჩვევიათ ქალებს –
ჭკვიანებსაც და ბრიყვებსაც. ამიტომ ყველა შემთხვევაში ამ თვისებით
სარგებლობა მათთვის ისევე ბუნებრივია, როგორც ზემოხსენებულ
ცხოველთათვის – ბუნებით ბოძებული იარაღის გამოყენება
თავდასხმისას. ის ამ დროს ფიქრობს, ჩემი უფლებით ვსარგებლობო.

ყოველივე ამის გამო იქნებ შეუძლებელიც კია სრულიად გულმართალი

და პირუთვნელი ქალი. ამავე მიზეზით, ისინი ისე ადვილად მოჰკრავენ
თვალს სხვის თვალთმაქცობას, რომ შეიძლება დავასკვნათ: მათთან არ
ღირს თვალთმაქცობა!

ამ ბუნებით დადგენილ და მათზედ დართულ მანკიერებათაგან

გამომდინარეობს ცრუპენტელობა, ორგულობა, ღალატი, უმადურობა და
ა.შ. სასამართლოს წინაშე ცრუ ფიცის დადებაში ქალები უფრო ხშირადაა
შემჩნეული, ვიდრე კაცები. ისიც შეიძლება ვიკითხოთ, რამდენად
მიზანშეწონილია, რომ ისინი ფიცს დებდნენ? ჟამიდან ჟამამდე მეორდება
შემთხვევები, რომ ყოველმხრივ უზრუნველყოფილი ქალბატონები
მაღაზიიდან ნაირ-ნაირ ნივთებს ხელს გამოაყოლებენ ხოლმე.

ადამიანთა მოდგმის გასამრავლებლად, საჯიშედ მოწოდებულია

ახალგაზრდა, ჯანსაღი და ლამაზი მამაკაცები. ეს ბუნების მტკიცე ნებაა,
რაიც გამოიხატება ქალის ვნებებით.
ეს კანონი ძალითა და ძირძველობით აღემატება და წინ უსწრებს ყველა
სხვა კანონს. ამიტომ ვაი მას, ვინც თავის უფლებებსა და ინტერესებს
დაუფიქრებლად განალაგებს და ამ კანონს ფეხებში გაებლანდება. დიახ,
ეს უფლებანი და ინტერესები ფეხქვეშ გაითელება ულმობლად და
სასტიკად. ასეა, რადგან ქალების იდუმალი, გამოუთქმელი,
გაუცნობიერებელიც კი, მაგრამ თანდაყოლილი მორალი ასე ჟღერს: „ჩვენ
უფლება გვაქვს მოვატყუოთ ყველა, ვისაც ჰგონია, რომ ქალის
ინდივიდზე ზრუნვის გამო უფლება აქვს ქალის სახეობაზე. თვისებანი
და, მაშასადამე, ბედიც სახეობისა, უახლოესი, ჩვენგან გამომავალი
თაობის მეშვეობით, ჩვენ გვბოძებია, ჩვენზეა მობარებული და ჩვენც
კეთილსინდისიერად ვიზრუნებთ ამ ბედზე!“.

მაგრამ ქალები აცნობიერებენ ამ უზენაეს პრინციპს არამც და არამც in

abstracto, არამედ მხოლოდ in concreto, და ამის გამოსახატავად არ
გააჩნიათ უკეთესი საშუალება, ვიდრე თავიანთი ქცევა შესაფერის
შემთხვევაში. ამასთანავე, მათი სინდისი ამ დროს გაცილებით
მშვიდადაა, ვიდრე ჩვენ გვგონია. ასეა, რადგან გულის იდუმალ სიღრმეში
ისინი გრძნობენ: ინდივიდის წინაშე მოვალეობის დარღვევით ისინი მით
უკეთ აღასრულებენ მოვალეობას სახეობის მიმართ, რომლის უფლება
უსასრულოდ მაღლაა.

რაღაი ქალები არსებობენ მხოლოდ ადამიანთა მოდგმის

გასამრავლებლად და ამითვე ამოიწურება მათი დანიშნულება, ამიტომაც
ისინი მუდმივად ცხოვრობენ გვარეობაში უფრო, ვიდრე ინდივიდებში,
და გვარეობის საქმეები უფრო სერიოზულად მიაქვთ გულთან, ვიდრე
ინდივიდისა. ეს ანიჭებს მთელ მათ არსებას და ქცევებს ცნობილ
ქარაფშუტულობას და მამაკაცთაგან ძირფესვიანად განსხვავებულ
მიმართულებას, რაიც განაპირობებს ესოდენ ხშირ და თითქმის ნორმად
ქცეულ განხეთქილებას ქორწინებებში.

მამაკაცებს შორის არსებობს ბუნებით დადგენილი უბრალო

გულგრილობა ერთმანეთის მიმართ, ქალთა შორის კი – ბუნებრივი
მტრობა. ეს, ეტყობა, იქიდანაა, რომ odium figulinum (გილდიური,
ხელობისმიერი სიძულვილი), რაიც მამაკაცებს შორის, როგორც წესი,
პარტიებით შემოიფარგლება, ქალებში მთელ სქესზე ვრცელდება. ასეა,
რადგან მათ მხოლოდ ერთი ხელობა აქვთ!

უკვე ქუჩაში შეხვედრისას ისინი ერთმანეთს უყურებენ, ვითარცა

გველფები და გიბელინები. ერთმანეთის გაცნობის წამებშიც ორი ქალი,
როგორც ჩანს, უფრო გულდახურული და ყალბია ერთმანეთის მიმართ,
ვიდრე ორი მამაკაცი იმავე შემთხვევაში. ამიტომ ქალის ქათინაურები
ქალის მიმართ უფრო სასაცილო ჩანს, ვიდრე კაცისა კაცის მიმართ.

მამაკაცი რანგით მასზე ბევრად დაბლა მდგომ მამაკაცს თავშეკავებულად

და ჰუმანურად ესაუბრება-ხოლმე. მაგრამ აუტანელია იმის ყურება, თუ
როგორ ამაყად და აგდებულად იპრანჭება წარჩინებული წარმომავლობის
ქალბატონი მდაბიო ფენის ქალთან საუბრისას.

ეს, ეტყობა, იმით აიხსნება, რომ რანგობლივი განსხვავება ქალებს შორის

ბევრად უფრო შემთხვევითია, ვიდრე კაცებს შორის, და შეიძლება მალევე
შეიცვალოს და გაქრეს. ჩვენ ამ დროს ათას რამეს ვითვალისწინებთ და
ვუწევთ ანგარიშს, მათთვის კი ერთადერთი რამაა მთავარი – რომელ
მამაკაცს მოსწონს ისინი.

ერთი ფაქტორიც მოქმედებს აქ: ისინი თავიანთი ცალმხრივი მოწოდების

გამო გაცილებით ახლოს დგანან ერთმანეთთან, ვიდრე მამაკაცები.
ამიტომ ცდილობენ წოდებრივი განსხვავების გახაზვას და წინ წამოწევას.

ტანდაბალი, ვიწრომხრებიანი და თეძოგანიერი სქესისთვის მშვენიერება

სხვა არაფერია, თუ არა სქესური ლტოლვით აბურბუსებული მამაკაცის
რიტორიკა. მშვენიერება მას ამ ლტოლვაში ეგულება. ამიტომ დიდი
საფუძველი გვაქვს, რომ მას არაესთეტური, მოუხეშავი სქესი ვუწოდოთ.

მართლაც, ქალებს არ გააჩნიათ ნამდვილი მიდრეკილება არც მუსიკისკენ,

არც პოეზიისკენ, არც სახვითი ხელოვნებისკენ. ხოლო თუ ისინი
გატაცებულნი სჩანან და ელოლიავებიან ამ საგნებს, ეს უბრალო
მანჭიაობაა – ისინი კეკლუცობენ ამ საგნებით! აქედანაა მათი უუნარობა,
წმინდა ობიექტურად შეხედონ საგანს და უანგაროდ დაინტერესდნენ
მითი.

ამის მიზეზი, როგორც მე მგონია, შემდეგია: ამაკაცი ესწრაფვის საგანთა

უშუალო ფლობას, დაპატრონებას მასში ჩაწვდომის, ან გადალახვისა და
ათვისების გზით. ქალი კი ყველგან და ყოველთვის განწირულია
ფლობდეს გაშუალებულად, კერძოდ კი, ქმრის ხელით და მეშვეობით,
რაღაი უშუალოდ იგი ფლობს მხოლოდ ქმარს.
ამის მერე რა გასაკვირია, თუ ქალის ნატურაში ხის შეხედოს ყველაფერს
ვითარცა საშუალებას ქმრის მოსაპოვებლად. ხოლო მისი ინტერესი
ვითომდაც რაღაც სხვის მიმართ მხოლოდ თვალთმაქცური და
მოჩვენებითია, უბრალო ხრიკია და კეკლუცობისკენ, მანჭიაობისკენ
უფრო იხრება.

ჯერ კიდევ რუსომ შენიშნა: „საზოგადოდ, ქალები არ არიან მიდრეკილნი

არანაირი ხელოვნებისკენ, ვერ ერკვევიან მასში და არც მონაცემები აქვთ
საამისო“. (წერილი დალამბერს, შენიშვნა XX).

ამას ყველა მიხვდება, ვისაც უნარი აქვს გაიხედოს ზედაპირს იქით.

ამისთვის საკმარისია ცოტათი ყურადღებით დააკვირდე მათს ქცევას
კონცერტებზე, ოპერასა და სპექტაკლზე; შეხედო იმ ბავშვურ
გულუბრყვილობას, რომლითაც ისინი განაგრძობენ ყბედობას
ხელოვნების უდიდეს ქმნილებათა უმშვენიერესი მომენტების
შესრულებისას. ძალიან სწორადაც მოქცეულან ბერძნები, თუ მართლა არ
უშვებდნენ ქალებს დრამატულ წარმოდგენებზე. ყოველ შემთხვევაში,
მათ თეატრებში ყურთასმენა იქნებოდა.

ჩვენს დროში გამოთქმა: „ეკლესიაში ქალი უნდა გაჩუმდეს!“ ხამს

შეივსოს,

ან შეიცვალოს შემდეგი ფრაზით: „თეატრში ქალი უნდა გაჩუმდეს!“ და

დიდი ასოებით გამოისახოს თეატრის ფარდაზე.

ქალებისგან, კაცმა რომ თქვას, უკეთესს არც უნდა ელოდე. აკი ამ სქესის
ყველაზე კაშკაშა წარმომადგენლებსაც კი არასოდეს შეუქმნიათ ნატიფ
ხელოვნებებში არაფერი ჭეშმარიტად დიდი და თვითმყოფადი; და
საერთოდ არც არასოდეს უჩუქნიათ მსოფლიოსთვის რაიმე მყარი,
წარუვალი ღირსებებით შემკული ქმნილება.

ეს მეტადრე ფერწერაში იწვევს გაკვირვებას, რისი ტექნიკაც მათთვის ასე

თუ ისე ჩვენსავითაა მისაწვდომი და რასაც ისინი ხელოვნების სხვა
დარგებზე მეტად ეტანებიან და ეწაფებიან. მაგრამ აქაც ვერ დაიკვეხნიან
ისინი ვერცერთი დიდი ქმნილებით, რადგან მათში არაა მცირედი
ობიექტურობაც კი სულისა; ობიექტურობა, რაიც სწორედ ფერწერაშია
საჭირო სხვა დარგებზე მეტად.

მათ კი ყველგან სუბიექტურობა იტაცებთ. ჯერ კიდევ 300 წლის წინ ხუან
უარტე (1520-1580) თავის სახელგანთქმულ თხზულებაში „მეცნიერულ
უნართა გამოკვლევა“ უარყოფდა ქალებში მაღალ უნართა არსებობას.
კერძო შემთხვევები და ერთეული გამონაკლისები არ ცვლის საქმის არსს:
ქალები, მთლიანობაში აღებული, იყვნენ და რჩებიან ძირძველ და
გამოუსწორებელ ფილისტერებად?. ამიტომ უაღრესად ბრიყვული
გათანაბრების დროს, რის ძალითაც იზიარებენ ქმრის წოდებებსა და
ტიტულებს, ისინი თვითონვე აღაგზნებენ და აჩაღებენ თავიანთ მდაბიურ
პატივმოყვარეობას.

ამავე თვისების გამო ისინი ჭარბობენ თანამედროვე საზოგადოებაში,

ტონს აძლევენ მას და ამით აფუჭებენ. მათ შესახებ წესად უნდა მივიღოთ
ნაპოლეონ I-ის გამოთქმა: „ქალებს არა აქვთ ჩინი!“. შამფორიც ფრიად
სამართლიანად ამბობს: „ისინი შექმნილან იმად, რომ იმეგობრონ ჩვენს
სისუსტეებთან, ახირებებთან, მაგრამ არა ჩვენს გონებასთან. მათსა და
მამაკაცებს შორის სხეულებრივი ლტოლვაა, ანუ ქალისა და კაცის
სხეულები ილტვიან ერთმანეთისკენ, მაგრამ ერთობ იშვიათად – მათი
გონება, სული, ხასიათები“.
ისინი არიან sexus sequior (მეორეხარისხოვანი სქესი), რომლის სისუსტე
შეიძლება დაინდო, მაგრამ მისი პატივისცემა, თაყვანისცემა უზომოდ
სასაცილოა და ჩვენს ღირსებას დაბლა სცემს მათსავე თვალში.

ადამიანის გვარეობის ორად გაყოფისას ბუნებამ შუაზე როდი გაჰყო იგი,

ზუსტად შუაზე როდი გაავლო მიჯნა. მთელი პოლარობის მიუხედავად,
განსხვავება დადებით და უარყოფით პოლუსებს შორის
ხარისხობრივიცაა.

სწორედ ამ თვალსაზრისით უყურებდნენ ქალებს ძველი აღმოსავლეთის

ხალხები, რის გამოც მათ ბევრად უფრო სწორად გაიგეს და განსაზღვრეს
ქალის ადგილი ცხოვრებაში, ვიდრე ჩვენ – ჩვენი ძველი ფრანგული
გალანტურობითა და ქალების ბრიყვული გაკერპებით. აი ესაა უმაღლესი
ნიმუში გერმანულ სიბრიყვისა, რამაც ძალიან ცუდი შედეგი გამოიღო –
გამოიწვია ქალების ქედმაღლობა და ურცხვობა; იმ ზომამდე, რომ ისინი
ზოგჯერ გვაგონებენ ბენარესის საღვთო მაიმუნებს, რომლებიც გრძნობენ
თავიანთ სიწმინდესა და ხელშეუხებლობას, ბოროტად იყენებენ ამას და
ყველაფრის უფლებას აძლევენ თავს.

დასავლეთის ქალი, სწორედაც „Dame“ (ქალბატონი), დიდი სიყალბეა,

რადგან ქალი, რომელსაც სრულიად მართებულად უწოდებდნენ ძველ
მსოფლიოში sexus sequior-ს, არანაირად არაა მოწოდებული იყოს
თაყვანისცემისა და გაკერპების საგანი, მამაკაცზე მაღლა ეჭიროს თავი და
ჰქონდეს მისი თანასწორი უფლებები. ჩვენ ჯეროვნად ვიმკით შედეგებს
ამ fausse position-ისა (ცრუ მიდგომისა). ამიტომ ფრიად სასურველი
იქნებოდა ევროპაშიც თავისი ბუნებრივი ადგილი დაუბრუნდეს ამ
მეორეხარისხოვან სქესს და საზღვარი დაედოს ქალბატონების უწესობას,
რასაც არა მხოლოდ მთელი აზია დასცინის, არამედ ძველი რომი და
საბერძნეთიც დასცინოდა. ამ ღონისძიების შედეგები ფრიად სასიკეთო
იქნებოდა საზოგადოებრივ, სამოქალაქო და პოლიტიკურ ცხოვრებაში.

ევროპელი „Dame“ ის არსებაა, რომელიც არ უნდა არსებობდეს. უნდა

არსებობდნენ ოჯახის დიასახლისები და ქალიშვილები, რომლებიც
ოცნებობენ დიასახლისობაზე. ამიტომ მათ ზრდიან არა
ქედმაღლობისთვის, არამედ მეოჯახეობისთვის. სწორედაც იმის გამო,
რომ ევროპაში ქალბატონები ცხოვრობენ, დაბალი წარმომავლობის
ქალები, ე.ი. მდედრობითი სქესის უმრავლესობა გაცილებით უბედურია,
ვიდრე აღმოსავლეთში.

ინდოსტანში არ არსებობს და არც არასოდეს უნახავს ვინმეს ქალი,

რომელიც არავის ექვემდებარება, არავის ემორჩილება. იქ ყოველი ქალი,
მანუს კანონის თანახმად, ან მამის, ან ქმრის, ან ძმის, ან ვაჟის
მეთვალყურეობის ქვეშაა.

იქ დაქვრივებულნი თავს რომ იწვავენ ქმრის ცხედართან ერთად, ეს, რა

თქმა უნდა, აღმაშფოთებელია. მაგრამ ესენი ქმრის ქონებას საყვარელთან
რომ ფლანგავენ, ქონებას, რომელიც კაცმა აგროვა მძიმე შრომით თავისი
შვილების უზრუნველსაყოფად, ესეც აღმაშფოთებელია. Mediam tenuere
beati! (ნეტარ არს, ვინც ოქროს შუალედი დაიკავა!).

თავდაპირველი დედობრივი სიყვარული – როგორც ცხოველებში, ისე

ადამიანებში – წმინდა ინსტინქტურია და ამიტომაც შვილების
უმწეობასთან ერთად მთავრდება. ამ მომენტიდან მისი ადგილი ჩვევასა
და გონებაზე დაფუძნებულმა სიყვარულმა უნდა დაიკავოს. მაგრამ
ხშირად ეს არ ხდება ასე; განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, თუ დედას არ
უყვარდა მამა.

მამის სიყვარული შვილებისადმი კი სრულიად სხვაგვარია და უფრო

მყარიცაა. ის ეფუძნება მამის მიერ შვილებში საკუთარი მე-ს აღიარებას
და, მაშასადამე, მეტაფიზიკური ბუნებისაა.

თითქმის ყველა ძველ და ახალ ხალხებში, ჰოტენტოტებთანაც კი,

საკუთრება მემკვიდრეობით გადადის ვაჟზე. მხოლოდ ევროპამ უღალატა
ამ ჩვეულებას, ოღონდ მემამულეთა გამოკლებით. მამაკაცის მიერ დიდი
და ხანგრძლივი, განუწყვეტელი შრომით შეძენილი საკუთრება ქალების
ხელში გადადის, რომლებიც მოკლე ხანში ანიავებენ მას. ეს
უსამართლობა იმდენადვე დიდია, რამდენადაც ყოველდღიური, და მის
ასაცილებლად ქალის სამემკვიდრეო და ქონებრივ უფლებათა
შეზღუდვაა საჭირო. ყველაფერს აჯობებდა, როგორც მე მგონია, წესად
მიგველო, რომ ქალები – როგორც ცოლები, ისე ქალიშვილები –
მემკვიდრეობით იღებდნენ მხოლოდ ერთ, იპოთეკურად განსაზღვრულ
რენტას მთელი ცხოვრების მანძილზე, და არამც და არამც – ძირითად
ქონებას, ან კაპიტალს. გამონაკლისი უნდა დაშვებული იყოს მხოლოდ იმ
შემთხვევებისთვის, როცა მემკვიდრე ვაჟი არ არსებობს.

მემკვიდრეობას უნდა იღებდეს მამაკაცი და არა ქალი, რადგან

უკანასკნელი არაა უფლებაუნარიანი ქონების არც უპირობო ფლობისა,
არც განკარგვისა. ქალები არასოდეს თავისუფლად არ უნდა ფლობდნენ
და განკარგავდნენ საკუთრივ ქონებას, ე.ი. კაპიტალს, სახლს, მამულს.
მათ მუდამ სჭირდებათ მეურვე. ასევე, მათ არ შეიძლება ვანდოთ
შვილებზე ზრუნვა.
ქალური პატივმოყვარეობა – მაშინაც კი, როცა იგი არ აღემატება
მამაკაცისას – შეიცავს იმ ცუდ მხარეს, რომ მთლიანად მიმართულია
ნივთებზე, კერძოდ, მათს პირად სილამაზეზე, ბრჭყვიალებზე,
ფუფუნებაზე და ზხიზილ-პიპილებზე. ამიტომაც საზოგადოებაში ყოფნაა
მათი ნამდვილი სტიქია, რაც მათში ანვითარებს – განსაკუთრებით მწირი
გონების შემთხვევაში – ფლანგვისკენ მიდრეკილებას. მამაკაცური
პატივმოყვარეობა, პირიქით, უფრო ხშირად არამატერიალურ
უპირატესობებზეა მიპყრობილი – ჭკუა-გონებაზე, ცოდნაზე, სიმამაცეზე
და ა.შ. არისტოტელე თავის „პოლიტიკაში“ (ნაწილი II, 9) გვიხსნის, თუ
როგორ დააზიანა სპარტა იმ გარემოებამ, რომ იქ ქალებს მეტისმეტი
უფლებები ჰქონდათ – მემკვიდრეობა, მზითები, სხვა ბერძნული
ქალაქების ქალებზე ბევრად მეტი თავისუფლება. ამან დიდად შეუწყო
ხელი სპარტის დაცემას.

განა საფრანგეთშიც იგივე არ ხდება? განა იქ სამეფო კარისა და

მთავრობის თანდათანობითი დაცემა და ზნეთა წახდენა ლუდოვიკო XII-
ის დროიდან ქალის სულ უფრო მზარდი გავლენის ბრალი არაა? განა ამან
არ მიიყვანა ქვეყანა პირველ რევოლუციამდე, რომელსაც მერე
გადატრიალებათა დაუსრულებელი კასკადი მოჰყვა?

ასეა თუ ისე, ქალთა სქესის უსამართლო ალღზევება, რაიც ყველაზე

მკაფიოდ ჩვენს ქალბატონებში გამოიკვეთა, თანამედროვე საზოგადოების
ორგანული მანკიერებაა. ეს მანკიერება მისი გულიდან მომდინარეობს,
რის გამოც ორგანიზმის ყველა ნაწილს ითრევს.

ქალი თავისი ნატურით მორჩილებისთვის რომაა განკუთვნილი, ჩანს

უკვე შემდეგი გარემოებიდან: ყოველი ქალი, როგორც კი მოხვდება
მისთვის შეუფერებელ, არაბუნებრივ მდგომარეობაში, ანუ სრულ
დამოუკიდებლობაში, მაშინვე მიეწებება რომელიმე მამაკაცს და
უფლებას აძლევს უხელმძღვანელოს და იბატონოს მასზე. ასეა, რადგან
მას ბატონი სჭირდება. თუ ქალი ახალგაზრდაა, ეს ბატონი მისი
საყვარელია, ხოლო თუ ბებერი, მაშინ - მისი მოძღვარი, სულიერი მამა.

© არტურ შოპენჰაუერი / ცხოვრების ამაოება და სიმწარენი