POLITECHNIKA ŚWIĘTOKRZYSKA

KATEDRA TECHNOLOGII MECHANICZNEJ I METROLOGII

LABORATORIUM Z METROLOGII

INSTRUKCJA LABORATORYJNA

ĆWICZENIE NR 4

Temat:

USTALENIE KLASY DOKŁADNOŚCI NARZĘDZI

POMIAROWYCH

Kielce 2020
 USTALENIE KLASY DOKŁADNOŚCI NARZĘDZI POMIAROWYCH

1. Wprowadzenie
Konieczność oceny narzędzi pomiarowych ze względu na przydatność do
wykonywanych pomiarów, wymaga przyjęcia odpowiednich kryteriów ilościowych,
określających ich właściwości metrologiczne. Szczególne znaczenie mają te właściwości, które
są związane z określeniem dokładności pomiaru. Dokładność pomiaru z kolei odgrywa
decydującą rolę w odpowiednim doborze narzędzi pomiarowych w celu uzyskania wyników
pomiarów odpowiadającym założonym przedziałom zmienności wartości mierzonych
wielkości (np. tolerancji wymiarów liniowych). Podstawowa zależność, stanowiąca kryterium
doboru narzędzi pomiarowych jest następująca:

d = (0,1÷0,2) T (6.1)
gdzie:
d – dokładność narzędzia pomiarowego
T – tolerancja wymiaru mierzonego

Do właściwości metrologicznych związanych z dokładnością pomiaru wykonywanego przez dane

narzędzie pomiarowe należy zaliczyć:

- poprawność,
- wierność,
- dokładność.

Każdej ww. właściwości odpowiada określony wskaźnik, który pozwala określać je w sposób
ilościowy:

- dla poprawności narzędzia pomiarowego przyjmuje się błąd poprawności e,

- dla wierności narzędzia pomiarowego przyjmuje się błąd wierności w,
- dla dokładności narzędzia pomiarowego przyjmuje się błąd dokładności d.

1.1. Poprawność narzędzia pomiarowego

Poprawność jest to właściwość charakteryzująca zdolność narzędzia pomiarowego do

wskazywania poprawnych wartości wielkości mierzonej bez uwzględniania błędu wierności
wskazań.
Błąd poprawności jest to suma algebraiczna (wypadkowa) błędów systematycznych,
obarczających wskazania narzędzia pomiarowego w określonych warunkach użytkowania.
Błąd poprawności ej wzorca miary wyznacza się jako różnicę między jego wartością
nominalną xn a średnią arytmetyczną xs poprawnych wartości wzorca miary, otrzymanych jako
wyniki w jednej serii kolejnych pomiarów wykonanych w normalnych warunkach
użytkowania:

e j  xn  x s (6.2)
gdzie:
xn – wartość nominalna wzorca miary (wymiar płytki wzorcowej),

x s – średnia arytmetyczna poprawnych wskazań wzorca miary.

W praktyce błąd poprawności ej przyrządu pomiarowego określa się jako różnicę


między średnią arytmetyczną x i wskazań xi, otrzymanych za pomocą przyrządu w jednej serii
kolejnych pomiarów tej samej wielkości mierzonej, wykonanych w normalnych warunkach
użytkowania, a wartością poprawną xp wielkości mierzonej:

e j  xi  x p (6.3)
2
 USTALENIE KLASY DOKŁADNOŚCI NARZĘDZI POMIAROWYCH

gdzie:

x i – średnia arytmetyczna wskazań xi przyrządu pomiarowego,
xp – wartość poprawna wielkości mierzonej (przyjąć xp = 0,1mm).

Dla poszczególnych narzędzi pomiarowych można ustalić dopuszczalne błędy

graniczne poprawności jako wartości krańcowe błędów poprawności ustalone przepisami
legalizacyjnymi.
Mając ustalony błąd poprawności można wyznaczyć poprawkę na poprawność
narzędzia pomiarowego (6.4) równą przeciwnej wartości błędu poprawności:

p = - ej (6.4)

1.2. Wierność narzędzia pomiarowego

Wierność jest to właściwość charakteryzująca zdolność narzędzia pomiarowego do

podawania wskazań, zgodnych między sobą, dla tej samej wartości wielkości mierzonej, nie
biorąc pod uwagę błędów systematycznych o wartościach zmiennych.
Wierność narzędzia pomiarowego jest charakteryzowana następującymi wskaźnikami:
- średni błąd kwadratowy wierności wskazań σ lub s,
- błąd prawdopodobny (niepewność rozszerzona),
- błąd graniczny (maksymalny).

Do oceny pomiaru wielkości poprawnej np. wzorca stosuje się odchylenie średnie
standardowe σ obliczane wg wzoru (6.5):

(x  x )i n
2

 i 1
(6.5)
n

gdzie:
xi – kolejna wartość pomiaru,
xn – wartość poprawna wielkości mierzonej (wymiar płytki wzorcowej),
n – liczba pomiarów.

Do oceny pomiaru wielkości nieznanej należy stosować wzór (6.6) na średnie odchylenie
kwadratowe s:
n 
 ( xi  xi )
2
i 1
s (6.6)
n 1
gdzie dodatkowo:

xi – kolejny pomiar,

x i - średnia arytmetyczna wyników pomiarów.

Dla rozpatrywanego narzędzia pomiarowego można określić błąd graniczny wierności

lub błąd wierności z określonym prawdopodobieństwem, wyznaczając go jako niepewność
rozszerzoną wg wzorów:

3
 USTALENIE KLASY DOKŁADNOŚCI NARZĘDZI POMIAROWYCH

w = kp·s lub w = kp·σ (6.7)

gdzie:
kp – współczynnik rozszerzenia, zależny od prawdopodobieństwa P

Jeżeli przyjmujemy, że błędy pomiaru podlegają rozkładowi Studenta współczynnik

rozszerzenia przyjmuje wartości zmiennej t- Studenta. Natomiast, gdy przyjmiemy, że mamy
dostatecznie dużą liczbę pomiarów i możemy stosować rozkład normalny, wówczas współczynnik
rozszerzenia jest zmienną standaryzowaną rozkładu N(0,1). Przyjmując prawdopodobieństwo
P=0,9973, dla którego zmienna standaryzowana u=3, błąd wierności wyniesie:

w = 3s lub w = 3σ (6.8)

1.3. Dokładność narzędzia pomiarowego

Dokładność jest to właściwość charakteryzująca zdolność narzędzia pomiarowego do

wskazywania wartości bliskich rzeczywistej wartości wielkości mierzonej. Błąd dokładności
jest to wypadkowa wartość błędu narzędzia pomiarowego w określonych warunkach
użytkowania, zawierająca błędy poprawności i błędy wierności wskazań. Błąd ten określa
zależność (6.9):
d = ej ± w (6.9)

1.4. Klasa dokładności narzędzia pomiarowego

Klasa dokładności jest to charakterystyka narzędzi pomiarowych o tych samych

wymaganiach dotyczących dokładności. Klasę dokładności określa zależność (6.10):

ej  w
  100% (6.10)
Wmax max
gdzie:
ej – błąd poprawności narzędzia pomiarowego,
w - błąd wierności narzędzia pomiarowego,
Wmax – szerokość zakresu pomiarowego narzędzia.

Uwzględniając zależności (6.3) i (6.8) otrzymuje się ostateczne wyrażenia (6.11) i

(6.12) określające klasy dokładności, przy założeniu błędu granicznego wierności:


(x  xs )  3 
 n  100% (6.11)
Wmax
max


( xi  x p )  3  s
  100% (6.12)
Wmax
max

4
 USTALENIE KLASY DOKŁADNOŚCI NARZĘDZI POMIAROWYCH

2. OPIS STANOWISKA POMIAROWEGO

Stanowisko pomiarowe wyposażone jest w:

- mikrometr zewnętrzny,
- płytę pomiarową,
- płytkę wzorcową,
- czujnik zegarowy oraz czujnik indukcyjny.

3. OPRACOWANIE WYNIKÓW POMIARÓW

Sprawozdanie z ćwiczeń powinno zawierać:

a) W przypadku mikrometru zewnętrznego:
- obliczenie błędu poprawności ej (wzór 6.2),
- obliczenie błędu wierności w dla prawdopodobieństwa P=0,9973
w = 3·σ (wzór 6.8),
- obliczenie błędu dokładności mikrometru d (wzór 6.9),
- obliczenie klasy dokładności δ mikrometru (wzór 6.11), gdzie Wmax = 25mm.

b) W przypadku czujnika zegarowego

- obliczenie błędu poprawności czujnika ej (wzór 6.3), poprawna wartość owalu
wałka wynosi xp = 0,1mm,
- obliczenie błędu granicznego wierności w dla prawdopodobieństwa P=0,9973 przy
wyznaczaniu owalu wałka:
w = 3s (wzór 6.8)

- obliczenie błędu dokładności czujnika d (wzór 6.9).

- obliczenie klasy dokładności czujnika δ (wzór 6.12), gdzie Wmax = 10mm.

4. OCENA DOKŁADNOŚCI PRZYRZĄDÓW POMIAROWYCH

5. WNIOSKI