3 Sinif Keyifli Fen Bilimleri

HER
KAZANIM
i
Künye
Copyright
3. Sınıf Keyifli Fen Bilimleri
kitabının tüm basım ve yayın hakları Kaliteli
Eğitim Yayınları Bas. Yay. Tic. Ltd. Şti.’ne
aittir. Kısmen de olsa alıntı yapılamaz.
Metin, soru, şekil ve grafikler yayınevinin izni
olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya
da herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılamaz,
yayınlanamaz.
ISBN: 978-605-2170-19-9
Sertifika No.: 34158
Yayın Kurulu
Turan KARAYILAN
Şenol YANIK
Eşref KARABEKE Baskı

Uygun Basın
İstanbul, 2020
Kaliteli Eğitim Yayınları
Kocasinan Merkez Mah. Kuşçu Sk. No.: 19/A

Bahçelievler / İSTANBUL
Tel: 0212 515 05 00
Fax: 0212 515 05 00
www.kaliteliegitimyayinlari.com.tr
İstiklal Marşı
İSTİKLÂL MARŞI
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak;

Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak.
O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak;
O benimdir, o benim milletimindir ancak.
Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl!

Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl?
Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl.
Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl.
Mehmet Âkif ERSOY
KALİTELİ EĞİTİM YAYINLARI

3
Kitabımızı Tanıyalım
Kazanımlara
uygun
alt konu MEB
başlıkları müfredatına
uygun güncel
kazanım
Kazanım ile
ilgili kısa bilgi
notları
Kazanım
kavratmaya
yönelik
etkinlikler
Kazanım
değerlendirme
testleri
Kazanım
pekiştirmeye
yönelik
etkinlikler
4 KALİTELİ EĞİTİM YAYINLARI

İçindekiler
1. Ünite
Küre ............................................................................................................................ 9
Dünya’nın Şekli .......................................................................................................... 11
Dünya’nın Yüzeyi ..................................................................................................... 13
Hava Katmanı ........................................................................................................... 15
Karalar ve Sular ......................................................................................................17
1. Ünite Değerlendirme Testi................................................................................19
2. Ünite
Duyu Organlarının Önemi ..................................................................................23
Duyu Organları ve Görevleri ..............................................................................25
Duyu Organlarımızın Sağlığı ................................................................................ 27
2. Ünite Değerlendirme Testi ..............................................................................29
3. Ünite
Varlıkların Hareket Özellikleri ............................................................................. 33
Cisimleri Hareket Ettirme ve Durdurma ...........................................................35
İtme ve Çekme Kuvvetinin Etkileri .......................................................................37
Hareketli Cisimlere Dikkat! ....................................................................................39
3. Ünite Değerlendirme Testi ..............................................................................41
4. Ünite
Maddeyi Niteleyen Özellikler-1 .......................................................................... 45
Maddeyi Niteleyen Özellikler-2.......................................................................... 47
Bazı Maddelere Dikkat!......................................................................................... 49
Güvenlik Tedbirleri ................................................................................................. 51
Maddenin Hâlleri-1 .................................................................................................53
Maddenin Hâlleri-2 ................................................................................................55
4. Ünite Değerlendirme Testi ............................................................................. 57

5
İçindekiler
5. Ünite
Işığın Görmedeki Rolü ............................................................................................. 61
Işık Kaynakları .......................................................................................................... 63
Ses Kaynakları ..........................................................................................................65
Sesler Nerede? ........................................................................................................67
Çevremizdeki Sesler ................................................................................................69
Sesin İşitmedeki Rolü ................................................................................................71
Uzaktaki Sesler ........................................................................................................73
Şiddetli Seslere Dikkat! ........................................................................................... 75
5. Ünite Değerlendirme Testi .............................................................................. 77
6. Ünite
Canlı ve Cansız Varlıklar ..................................................................................... 81
Bitkilerin Yaşam Döngüsü .....................................................................................83
Ben ve Çevrem ........................................................................................................85
Çevremizi Temiz Tutalım ...................................................................................... 87
Doğal Çevre - Yapay Çevre ................................................................................89
Yapay Çevre..............................................................................................................91
Doğal Çevrenin Önemi ........................................................................................93
Doğal Çevreyi Koruyalım ......................................................................................95
6. Ünite Değerlendirme Testi .............................................................................. 97
7. Ünite
Günlük Yaşamda Elektrik .................................................................................... 101
Elektrik Kaynakları .................................................................................................103
Pil Atıkları ................................................................................................................105
Güvenli Elektrik ..................................................................................................... 107
7. Ünite Değerlendirme Testi ............................................................................109
Cevap Anahtarı ...................................................................................................... 111

1.
ünite
Gezegenimizi Tanıyalım
Küre
•••
Dünya’nın Şekli
•••
Dünya’nın Yüzeyi
•••
Hava Katmanı
•••
Karalar ve Sular

7
1. ÜNİTE
Daha önceleri düz
sanılan Dünya’nın şek- Pisagor,
linin, teknolojinin ve bili- Dünya’nın yu-
min gelişmesiyle üstten ve varlak olduğunu
alttan hafif basık, ortadan söyleyen ilk bilim
şişkin bir küre olduğu insanıdır.
anlaşılmıştır.
Dünya, alt ve
üst taraflardan
Dünya’mız hafifçe basık, ortadan
eğimli bir şekil- şişkin, kendine has bir
de kendi ekseninde şekle sahiptir. Buna
döner ve Güneş’in geoit denir.
etrafında dolanır.
Gezegenimizi
Tanıyalım
Dünya yü-
zeyinin 1/4’ü
Haritalarda karalardan, 3/4’ü
sular mavi ve sulardan oluşur.
tonları, karalar ise
yeşil veya kahveren-
ginin tonlarıyla
gösterilir.
Dünya’mızı çe-
peçevre saran bir
Kıtalar, dağlar, hava katmanı vardır.
ovalar, taşlar, top- Bu hava katmanına
rak ve kayalar karaları atmosfer denir.
oluşturur. Okyanus, de-
niz, göl, akarsu ve yer
altı suları ise suları
oluşturur.

Küre Kavrama Etkinliği
Kazanım: Dünya’nın şeklinin küreye benzediğinin farkına varır.
Daha önceleri düz sanılan Dünya’nın şeklinin, tek-

nolojinin ve bilimin gelişmesiyle üstten ve alttan ha-
fif basık, ortadan şişkin bir küre olduğu anlaşılmıştır.
Pisagor Dünya’nın yuvarlak olduğunu söyleyen ilk
bilim insanıdır. Daha sonra Aristo, Galileo gibi bi-
lim insanları ve düşünürler de Dünya’nın yuvarlak
olduğunu söylemişlerdir.
Denizci Macellan ve ekibinin Dünya’nın etrafını
dolaşarak seyahate başladıkları noktaya tekrar gel-
meleriyle Dünya’nın yuvarlak olduğu ispatlanmıştır.
Günümüzde uzaydan çekilen görüntüler Dünya’nın
küre şeklinde olduğunu kesinleştirmiştir.
Aşağıda verilen görsellerden Dün- Görsellerin altına, Dünya’nın yu-
ya’nın şekline benzeyenleri işaretleye- varlak olduğunu ispatlayan açıklama-
lim. ları örnekteki gibi yazalım.
Aynı rotada sürekli doğuya uçan bir

uçak, kalktığı noktaya varır.
.......................................................................
.......................................................................
.......................................................................
.......................................................................
.......................................................................
.......................................................................
9
Pekiştirme Etkinliği Kazanım Testi
Dünya’nın yuvarlak olduğunu 1. Aşağıdaki görsellerden hangisi Dün-
ispatlayan veya savunan bilim insan- ya’nın şekli ile ilgili benzerlik gös-
larının, düşünürlerin ve seyyahların termez?
görsellerini onlara ait bilgilerle eş-
leştirelim. A) B)
Ekibi ile Dünya’nın et-

rafını 1519 ve 1522 C)
yılları arasında gemi-
lerle dolanarak Dün-
ya’nın yuvarlak oldu-
Pisagor ğunu ispatlayan de-
nizci kâşiftir.
2. Aşağıda verilenlerden hangisiyle
Dünya’nın yuvarlak olduğuna dair
1564-1642 yılları ara- kesin bilgiye ulaşırız?
sında yaşamış İtalyan
astronom, fizikçi, mü- A) Uyduların uzaydan çektiği
Aristo hendis, filozof ve ma- fotoğraflar
tematikçidir. Dünya’nın B) Dünya’dan teleskopla yapılan
yuvarlak olduğunu sa- gözlemler
vunmuştur. C) Gölgelerin gün içinde değiş-
mesi
973-1048 yılları ara-
sında yaşamış Müslü-
Macellan man bilim adamıdır.
Dünya’nın küre şek- 3. Dünya’nın yuvarlak olduğunu öne
linde olduğunu öne süren ilk bilim insanı kimdir?
sürmüştür.
A) Macellan B) Pisagor
C) İbn-i Sina
(MÖ 570-MÖ 495)
Dünya’nın yuvarlak ol-
Galileo duğunu söyleyen ilk
kişidir.
4. Dünya’nın etrafını gemilerle dola-
Dünya’nın yuvarlak bir narak Dünya’mızın yuvarlak oldu-
top şeklinde olduğu- ğunu ispatlayan kâşif kimdir?
nu “Gökyüzüne Dair”
Biruni adlı kitabında yazmış- A) Macellan B) Aristo
tır. (MÖ 340) C) Biruni
Dünya’nın Şekli Kavrama Etkinliği
Kazanım: Dünya’nın şekliyle ilgili model hazırlar.
basıklık Dünya’mız eğimli bir şekilde kendi ekseninde

döner ve Güneş’in etrafında dolanır.
Haritalarda sular mavi ve tonları, karalar ise
yeşil veya kahverenginin tonlarıyla gösterilir.
Dünya, alt ve üst taraflardan hafifçe basık,
ortadan şişkin, kendine has bir şekle sahiptir.
şişkinlik Buna geoit denir.
Dünya’nın geoit şekli
sular geoit Aşağıda Dünya modelinin yapılış

aşamalarını numara vererek sırala-
gündüz karalar yalım.
Malzemeler: plastik top, gazete, un,
mevsimler su, guaj boya
Aşağıdaki boşluklara yukarıdaki uy-
gun kelimeleri yazalım. Yapıştırdığımız gazetelerin her
tarafını akrilik ya da guaj boya
 Dünya’nın üstten basık, ortadan ile mavi renge boyuyoruz.
şişkin bir küre hâlinde olan özel
şekline ................. adı verilmiştir.
Uzun şeritler hâlinde kestiği-
 Dünya kendi etrafında döner. 24 miz gazeteleri bu tutkala batırıp
saat süren bu hareket sonucunda plastik topun tüm çevresini ga-
gece ve .................. oluşur. zeteyle kaplıyoruz.
 Dünya, Güneş etrafında dolanır.

365 gün 6 saat yani bir yıl süren Bir miktar unla suyu boza kıva-
bu hareket sonucunda ................... mına getirip tutkal elde ediyoruz.
oluşur.
 Dünya modelinde .................... mavi Boya iyice kuruduktan sonra is-

renkle gösterilir. terseniz A4 kâğıtlarına çizdiğiniz
harita şekillerini yapıştırabilir,
 Dünya modelinde ................. yeşil, isterseniz de beyaz akrilik ya da
kahverengi ve tonlarıyla gösterilir. guaj boya ile haritaları boyaya-
bilirsiniz.
11
Aşağıdaki ifadelerden doğru olan- 1. Dünya’nın yuvarlak olduğunu na-
lara “D”, yanlış olanlara “Y” yazalım. sıl öğrendik?
Çok eski çağlardan beri insanlar A) Bilim ve teknolojiyle

Dünya’nın yuvarlak olduğunu bi- B) Efsanelerle
liyorlardı. C) Gözlemlerimizle
Deniz ile gökyüzünün birleştiği

yere ufuk çizgisi denir. 2. I. Dünya’nın yuvarlak olduğu ke-
sinleşmiştir.
İstanbul’dan hareket eden bir II. Bir tepeye çıkıp etrafımıza ba-
uçak, sürekli batıya doğru aynı karak Dünya’nın yuvarlak ol-
rotayla giderse İstanbul’a varır. duğunu anlayabiliriz.
III. Hep aynı yöne giden birisi yol-
Yüksek bir yerden bakarak Dün- culuğa başladığı noktaya ula-
ya’nın yuvarlak olduğunu anla- şır.
yabiliriz. Yukarıdakilerden hangileri doğru-
dur?
Günümüzde uydulardan çekilen
fotoğraflarla Dünya’nın yuvar- A) I, II ve III B) I ve II
lak olduğunu kesinleşmiştir. C) I ve III
Dünya’nın özel şekline geoit de-

nir. 3. Aşağıdaki nesnelerden hangisi Dün-
ya modeli yapılırken kullanılabilir?
Galileo, Dünya’nın hem yuvar-
lak olduğunu hem de Güneş’in A) B)
etrafında döndüğünü yazmıştır.
Biruni, Dünya’nın Güneş etra-

fında dolanmasının hesaplama- C)
sını yapmış ve Dünya’nın yuvar-
lak olduğunu söylemiştir.
Haritalarda denizler ve okyanus-

lar mavinin tonları ile gösterilir.
4. Eski insanlar, Dünya’nın hangi
hayvanın sırtında olduğunu iddia
etmişlerdir?
A) Keçi B) Fil C) Zebra

Dünya’nın Yüzeyi Kavrama Etkinliği
Kazanım: Dünya’nın yüzeyinde karaların ve suların yer aldığını kavrar.
yer kabuğu Dünya’nın yüzeyinde karalar ve sular yer alır.

Bu yüzeyin hemen üstünde atmosfer denilen
hava kütlesi bulunur.
İnsanların ve birçok canlının yaşadığı tabakaya
çekirdek kara katmanı denir. Kıtalar, dağlar, ovalar, taş-
atmosfer manto lar, toprak ve kayalar bu tabakada yer alır. Ok-
yanus tabanını yine bu katman oluşturur. Dünya
yüzeyinin 1/4’ü (dörtte biri) karalardan oluşur.
Su katmanı ise Dünya yüzeyinin 3/4’ünü (dörtte
üçünü) kaplar. Su katmanı okyanus, deniz, göl,
sular karalar akarsu ve yer altı sularından oluşur.
Verilen kavramların Dünya’yı kap-
layan hangi katmana ait olduğunu
aynı renge boyayarak eşleştirelim.
Kıta Vadi
Aşağıdaki boşlukları uygun kelime- Okyanus Irmak

lerle dolduralım.
 Dünya yüzeyindeki su tabakası, Deniz Kaya
kara tabakasından daha ................
Kara Kaynak
 Fiziki Dünya haritalarında su ta- Dağ Katmanı Suları
bakası mavi renkle gösterilmişken
kara tabakası yeşil ve ............... Ova Plato
renkle gösterilmiştir. Su
Tepe Katmanı Ada
 Dünya’nın ............................ sularla
kaplıdır.
Göl Nehir
 Dünya’nın .......................... karalar-
la kaplıdır.
Yayla Yarımada
 Dünyanın büyük bir kısmı su ile
kaplı olmasına rağmen içme suyu Dere Şelale
çok ..........................
13
Aşağıdaki olayların hangi katmanda 1. Dünya’nın uzaydan mavi görün-
gerçekleştiğini işaretleyelim. mesinin nedeni aşağıdaki katman-
lardan hangisidir?
Kara Su
Olaylar
Katmanı Katmanı A) Su katmanı B) Hava katmanı
Balık göçü C) Kara katmanı
Gelgit
2. “Yazın sahilde sıcak kumlarda ge-
Deprem zen Emre, denize girip çıktığında
esen rüzgârı daha çok hissetti.”
Balıkçılık Yukarıdaki ifadede Emre’nin his-
settiği Dünya katmanları hangi
Doğal gaz
seçenekte sırasıyla verilmiştir?
çıkarılması
Madencilik A) Kara tabakası - Su tabakası -
Hava tabakası
Petrol çıkarılması B) Kara tabakası - Çekirdek ta-
bakası - Hava tabakası
Toprak kayması C) Su tabakası - Hava tabakası -
Manto tabakası
Dalga
Dağcılık
3. Dünya modeli yapan Hande,
Vapurla yolculuk aşağıdaki renklerden hangisine
ihtiyaç duymaz?
Yüzme
A) Mavi B) Pembe
Tarım C) Kahverengi
Bina yapımı
4. Yandaki Dün-
Gemi seyahati ya modelinde
I II gösterilen ta-
Otobüs yolculuğu
bakalar hangi-
Sel leridir?
Tren yolculuğu I II
A) Hava Kara
İçme suyu B) Kara Hava
çıkarılması C) Kara Su
Hava Katmanı Kavrama Etkinliği
Kazanım: Dünya’da etrafımızı saran bir hava katmanının bulunduğunu açıklar.
Dünya’mızı çepeçevre saran bir hava katmanı

vardır.
Bu katmanın içinde oksijen ve azot gibi hayat için
Atmosfer gerekli olan gazlar bulunur.
Hava katmanına atmosfer de denir.
Bu katman, bizi Güneş ışınlarının zararlı etkile-
rinden korur.
Rüzgâr, yağmur, kar, dolu, gökkuşağı, fırtına gibi
hava olayları bu hava katmanında gerçekleşip
Dünya’yı etkiler.
Aşağıdaki olaylardan hangileri ha- Aşağıdaki görsellerde hava taba-

va katmanında gerçekleşir? İşaretle- kasında meydana gelen doğa olayları
yelim. verilmiştir. Bu olayların adlarını ya-
zalım.
Hava Katmanında
Olaylar
Gerçekleşenler
Yağmur
Kar ............................
Balonla yolculuk
Gökkuşağı
Fırtına
............................
Balıkçılık
Sel
Kuş göçleri
Rüzgâr ............................
Bulut
Yıldırım
Şimşek
Karanlık ............................
Gemi yolculuğu
Gece ve gündüz
Uçak yolculuğu
Dolu yağması ............................
İnşaat çalışması
15
Aşağıdaki ifadelerden doğru olan- 1. Aşağıdaki olaylardan hangisi hava
ların başına “D”, yanlış olanların başı- katmanında gerçekleşir?
na “Y” yazalım.
A) Deprem B) Sel
Hava katmanı Dünya’mızı saran C) Rüzgâr
gaz kütlesidir.
2. Aşağıdakilerden hangisi hava kat-
Hava katmanına atmosfer denir. manının diğer adıdır?
Hava katmanınında canlılar ya- A) Litosfer B) Atmosfer

şayabilir. C) Çekirdek
Hava katmanının içindeki oksijenle 3. Aşağıdaki görselleri verilen olay-

insanlar nefes alıp yaşayabilirler. lardan hangisi hava katmanında
gerçekleşir?
Sadece hava katmanının içinde
oksijen vardır. A) B)
Hava katmanı, su ve kara kat-

manı ile temas hâlindedir.
C)
Kar, yağmur, rüzgâr gibi hava
olayları kara katmanı içinde ger-
çekleşir.
Azot, oksijen, su buharı gibi ya- 4. Aşağıdaki öğrencilerden hangisinin

şam için gerekli olan gazlar ha- ifadesi yanlıştır?
va katmanında bulunur.
A) Hava tabakası olmazsa
Hava katmanı olmadan hayat ol- Güneş’in zararlı ışınla-
maz.
rı Dünya’ya ulaşır.
Okyanuslar hava katmanında yer
alır. B) Hava tabakasının için-
deki oksijen sayesinde
Güneş’in zararlı ışınları hava kat- canlılar solunum ya-
manında engellenir. pabilirler.
Hava katmanının varlığını rüz- C) Hava katmanı en ağır

gârla anlayabiliriz. katmandır.
Karalar ve Sular Kavrama Etkinliği
Kazanım: Dünya yüzeyindeki karaların ve suların kapladığı alanları model üzerinde karşılaştırır.
Dünya modeli incelendiğinde Dünya üzerinde suların karalardan

daha fazla yer kapladığı görülür.
Dünya’mızın yaklaşık % 71’i (yüzde yetmiş biri) su, % 29’u (yüzde
yirmi dokuzu) karadır.
Kıtalar, dağlar, ovalar, taşlar, toprak
ve kayalar karaları oluşturur.
Okyanus, deniz, göl, akarsu
ve yer altı suları ise suları
oluşturur.
Aşağıdaki Dünya haritasının su katmanını maviye, kara katmanını yeşile veya

kahverengiye boyayalım.
Dünya modeline baktığınızda kara katmanının mı, su katmanının mı fazla

yer kapladığını söylersiniz?
............................................................................................................................
Aşağıdaki dört kutucuğu Dünya’nın yüzeyi kabul edelim. Su oranı kadar ku-
tucuğu maviye, kara oranı kadar kutucuğu yeşile boyayalım.

17
Aşağıda boş bırakılan yerlere uygun 1. Ali, Dünya modeline baktığında
kelimeleri ve rakamları yazıp cümleleri mavi rengin daha fazla kullanıldı-
tamamlayalım. ğının farkına varmıştır. Bunun ne-
deni aşağıdakilerden hangisi olabi-
 Dünya’mızın ....... / ....... ü sularla lir?
kaplıdır.
A) Kara katmanının daha fazla yer
 Dünya’mızın ....... / ....... ü karalar- kaplaması
la kaplıdır. B) Su katmanının daha fazla yer
kaplaması
 Dünya modelinde mavi renkle bo- C) Hava katmanının daha fazla
yanmış yerler ................. katmanını yer kaplaması
gösterir.
2. İnsan, aslan, zürafa, ceylan gibi
 Dünya modelinde yeşilin ve kah- akciğer solunumu yapan canlıların
verenginin tonlarıyla boyanmış üzerinde yaşadığı katman hangisi-
yerler ...................... katmanını gös- dir?
terir.
A) Kara katmanı B) Su katmanı
 Dünya’nın uzaydan çekilmiş fotoğ- C) Hava katmanı
raflarında mavi rengin daha fazla
görünmesinin nedeni ........... taba- 3. Aşağıdaki ulaşım araçlarından
kasının daha fazla yer kaplaması- hangisi hem kara hem de hava
dır. katmanını kullanır?
 Buzullar, okyanuslardan sonra en A) B)

büyük .................. kütlesi kabul edi-
lir.
 Ülkelerin hepsi .................. katmanı C)

üzerinde kurulmuştur.
 Bütün ağaçlar ve bitkiler .................

katmanı üzerinde yetişir.
4. Kara ve su tabakasının Dünya
 Balık, ahtapot gibi deniz canlıları üzerindeki oranları hangi seçenek-
................. katmanı dışında yaşaya- te doğru verilmiştir?
mazlar.
A) 3/4’ü kara, 1/4’ü su
 Dünyamızın % .................. sularla, B) 3/4’ü su, 1/4’ü kara
% 29’u da karalarla kaplıdır. C) 2/4’ü kara, 2/4’ü su
1. Ünite Değerlendirme Testi
1. Dünya’nın şekli aşağıdaki görsel- 5. Aşağıdaki canlılardan hangisi
lerden hangisine benzemektedir? kara katmanında yaşayamaz?
A) B) A) B)
C) C)
2. Uçakla yolculuk yapan bir aile 6. Dünya’nın uzaydan çekilmiş

aşağıdaki katmanlardan hangisini fotoğraflarını araştırmak
kullanmaz? Yüksek bir yerden gözlem
A) Hava katmanı yapmak
B) Kara katmanı Uçak ile Dünya’nın etrafında
C) Su katmanı seyahat etmek
Yukarıdakilerden hangisi Dün-
ya’nın yuvarlak olduğunu kesin
3. ve kolay olarak ispatlar?
Dünya Katmanları
A) B) C)
................ ................ ................
Katı Sıvı Gaz

Yukarıdaki kavram haritasına 7. Aşağıdakilerden hangisi Dünya’nın
göre boşluklara yazılması gere- yuvarlak olduğunun ispatı olamaz?
ken Dünya katmanlarının sırala- A) Güneş’in aynı yönden doğması
ması hangi seçenekte doğru ve- B) Aynı rotada giden uçağın kalk-
rilmiştir? tığı yere gelmesi
A) Kara - Su - Hava C) İnsanların kara katmanında ya-
B) Su - Kara - Hava şaması
C) Kara - Hava - Su
8. Dünya’mızı çepeçevre saran ve

4. Aşağıdaki bilim insanlarından han- gazlardan oluşan hava katmanı-
gisi Dünya’nın yuvarlak olduğunu nın diğer adı aşağıdakilerden han-
ilk defa söylemiştir? gisidir?
A) İbn-i Sina B) Pisagor A) Atmosfer B) Bulut
C)Edison B) Gökyüzü
19
9. Dünya modeli yapmak isteyen 14. Yandaki Dünya mo-
Serkan, aşağıdakilerden hangi- deli ile ilgili bilgi-
sini kullanabilir? lerden hangisi yan-
A) Plastik top B) Çatal lıştır?
C) Çanta
A) Su tabakası kara tabakasın-
dan daha az alana yayılmıştır.
10. • Okyanus • Deniz • Toprak B) Kara katmanı su katmanından
daha az alana yayılmıştır.
• Akarsu • Göl • Dağ C) Dağlar ve ovalar kara kat-
Yukarıda verilenlerden kaç tane- manında yer alır.
si su katmanında yer alır?
A) 5 B) 6 C) 4
15.
11. Macellan ve ekibi Dünya’nın et-

rafını gemilerle dolaşarak aşağı-
dakilerden hangisini ispat etmiş-
tir? 1 2
A) Gemilerin yolculuklarda kul-
lanılabileceğini
B) Dünya’nın yuvarlak olduğunu
C) Su tabakasının varlığını
3 4
12. “Dünya’nın yukarıdan hafif basık,
ortadan şişkin olan küre şekli- Limandan bakan birisi ufuk çiz-
ne ............... denir.” cümlesindeki gisinden limana gelen bir gemiyi
noktalı yere aşağıdaki kelimeler- hangi sırayla görür?
den hangisi yazılmalıdır? A) 3-1-4-2 B) 1-3-2-4
A) prizma B) beşgen C) 3-1-2-4
C) geoit
13. Yağmur, kar, dolu, sis gibi olay- 16. Canlıları Güneş’in zararlı ışınla-
ların gerçekleştiği katman aşağı- rından koruyan katman aşağıda-
dakilerden hangisidir? kilerden hangisidir?
A) Hava katmanı A) Kara katmanı
B) Su katmanı B) Hava katmanı
C) Kara katmanı C) Su katmanı
2.
ünite
Beş Duyumuz
Duyu Organlarının Önemi

•••
Duyu Organları ve Görevleri
•••
Duyu Organlarımızın Sağlığı

21
2. ÜNİTE
Çevremizdeki
Duyu
oluşumları, de-
organlarımız;
ğişimleri, gelişimleri
göz, kulak, burun,
algılamamızı ve tanıma-
dil ve deridir. Duyu
mızı sağlayan organ-
organlarımız beyin
lara duyu organları
tarafından yöne-
denir.
tilir.
Kulak: Canlı ve
Göz: Çevre- cansız varlıkların çı-
mizdeki varlıkların kardığı sesleri duyma-
şekil, renk, ve hare- mızı sağlayan duyu
ketlerini algılamama- organımızdır.
zı sağlayan duyu
organımızdır. Beş
Duyumuz Dil: Tat
almamızı sağ-
layan dil, aynı za-
manda konuşmamıza
Burun: Nefes ve
da yardımcı olan
kokuları almamı-
duyu organımız-
zı sağlayan duyu
dır.
organımızdır.
Duyu
organlarımızın
sağlığını korumak için
Deri: Vücu- dengeli ve düzenli beslen-
dumuzu çepeçevre meliyiz. Kişisel temizliğimize
sararak sıcak, soğuk, önem vermeliyiz. Televizyon,
sert, yumuşak, pürüzlü, bilgisayar gibi cihazları gözle-
pürüzsüz cisimleri ve rimize ve kulaklarımıza za-
acıyı hisseden duyu rar vermeyecek şekilde
organımızdır. kullanmalıyız.

Duyu Organlarının Önemi Kavrama Etkinliği
Kazanım: Duyu organlarının önemini fark eder.
Çevremizdeki oluşumları, değişimleri, gelişimleri algılamamızı ve

tanımamızı sağlayan organlara duyu organları denir.
Duyu organlarımız; göz, kulak, burun, dil ve deridir.
Duyu organlarımız sayesinde hayatımızı devam ettiririz. Çevremiz-
de meydana gelen olayları ve durumları algılar, tehlikeli durum-
lardan korunmuş oluruz.
Örneğin, duyu organlarımız sayesinde derslerimizi dinler, bizi ça-
ğıranları duyar, kitap okur, yemeklerimizin tadını ve kokusunu alır,
çevremizdeki sıcak, sert, soğuk, yumuşak cisimleri hissederiz.
Duyu organlarımız beyin tarafından yönetilir.
Görsellerdeki olayları hangi duyu Aşağıdaki kutularda açıklamaları

organlarımızla algılarız? Eşleştirme ya- verilen duyu organlarımızı karşıların-
parak gösterelim. daki boşluklara çizelim.
Çevremizdeki varlıkları
görür ve ona göre
hareket ederiz.
Çalan telefonun,
zilin, kornanın ve
daha birçok sesin
farkına varırız.
Yemek, çiçek, par-
füm, çöp gibi mil-
yonlarca kokuyu
algılarız.
Acı, ekşi, tatlı, tuzlu,
bütün tatları algıla-
mamızı sağlar.
Sıcak, soğuk, sert,
yumuşak, pürüzlü,
pürüzsüz maddeleri
algılamamızı sağlar.
23
Aşağıda verilenleri hangi duyu or- 1. Çevremizdeki durum ve olayları
ganlarımızla algılarız? İşaretleyelim. algıladığımız organlara ne denir?
A) İç organlar
Burun
Kulak
Deri
Göz
B) Duyu organları
Dil
C) İskelet
Sıcak çay
Soğuk ayran
2. Bize bir bardakta verilen kırmızı
Vişne suyu renkli meyve suyunun vişne suyu
mu yoksa nar suyu mu olduğunu
Müzik nasıl anlarız?
Gül kokusu A) Tadına bakarak

B) Dokunarak
Yumuşak yastık C) Duyarak
Tuzlu çekirdek
Ufuk çizgisi 3. “Okuldan döndüğümde içeriden

teyzemin parfüm kokusu geliyor-
Bulutlar du. Bize geldiğini anlayınca çok
sevindim.’’ diyen bir çocuk öncelikle
Limonata hangi duyu organını kullanmıştır?
Sıcak hava A) B)
Araba kornası
Orman manzarası C)
Ekşi elma
Deniz kıyısı
Kapı zili
4. Eren ve Emir çizgi film seyreder-
Kolonya kokusu ken aşağıdaki duyu organlarından
hangisini kullanmaz?
Sesli kitap okuma
A) Kulak B) Burun C) Göz
Duyu Organları ve Görevleri Kavrama Etkinliği
Kazanım: Duyu organlarının temel görevlerini açıklar.
Göz: Çevremizdeki varlıkların şekil, renk, büyüklük ve hareketlerini

gören duyu organımızdır.
Kulak: Sesleri ve seslerin farklılıklarını algılayıp beynimize bildiren
duyu organımızdır.
Burun: Koku ve nefes almamızı sağlayan duyu organımızdır.
Dil: Ağzımızda yer alan, konuşmamızı sağlayan acı, tatlı, ekşi, tuzlu gibi
bütün tatları beynimize ileten duyu organımızdır.
Deri: Vücudumuzu çepeçevre sararak sıcak, soğuk, sert, yumuşak, pürüzlü,
pürüzsüz cisimleri ve acıyı hisseden duyu organımızdır.
Aşağıdaki meslekleri yapan insan- Aşağıdaki boşlukları uygun kelime-

lar daha çok hangi duyu organlarını lerle tamamlayalım.
kullanırlar? Eşleştirme yaparak gös-
terelim.  Yemeklerin ve meyvelerin tadını,
tuzunu, ............. sayesinde anlar
ve farkına varırız. ........... sayesinde
konuşuruz ve yiyecekleri yutarız.
 ............ canlı ve cansız varlıkların

Grafiker
şekillerini, renklerini, uzaklık ve
yakınlıklarını, büyüklük ve küçük-
lüklerini, hareketlerini algılamamı-
zı sağlayan duyu organımızdır.
Besteci
 ........................ varlıkların kokusunu
fark etmemizi ve nefes almamızı
sağlayan duyu organımızdır.
Aşçı  Çevremizdeki varlıklardan çıkan ses-

leri ............. aracılığıyla duyarız.
 ............... bütün vücudumuzu kap-

layan, vücudun ısı dengesini koru-
Parfümör yan, cisimlerin sertliğini, sıcaklığını
ve yüzeyini algılamamızı sağlayan
duyu organımızdır.
 Bütün duyu organlarımız birlikte

Fizyoterapist uyum içinde .......................
25
Aşağıda duyu organlarının bazı 1. “Ailesiyle köylerine giden Beyza,
özellikleri verilmiştir. Bu özelliklerin dedesinin yetiştirdiği meyvelerin
hangi duyu organımıza ait olduğunu tadına bakmıştır.” cümlesinde Bey-
yazalım. za, hangi duyu organını daha çok
kullanmıştır?
 Mikropların vücudumuza girmesi-
ni engeller. (..........................) A) Dil B) Göz C) Kulak
 Konuşmamıza ve yiyecekleri yutma-

mıza yardım eder. (..........................)
2. Aşağıdakilerden hangisini yapar-
 Yazıları okur ve film seyredebili- ken hem görme hem de işitme
riz. (..........................) organımızı kullanırız?
 En büyük duyu organımızdır. A) Radyo dinlerken

(..........................) B) Tiyatro seyrederken
C) Uyurken
 Varlıkları görmeden seslerinden
tanımamızı veya farkına varmamızı
sağlar. (..........................)
 Terleme yoluyla vücuttaki zararlı 3. “Yemek yerken yemeğin tadını, gö-

maddeleri dışarı atar. (.....................) rüntüsünü ve kokusunu aynı anda
algılayabiliriz.”
 Görme engellilerin çevresini al- Bu durum bize neyi gösterir?
gılamasını ve okumasını sağlar.
(..........................) A) Duyu organları birlikte çalışır.
B) Duyu organlarımızdan biri dahi
 Dengeli bir şekilde yürümemizi ve olmasa hayat devam etmez.
koşmamızı sağlar. (..........................) C) Duyu organlarımız görevlerini
karıştırabilir.
 Güneşin zararlı etkenlerinden ko-
rur, su kaybını engeller. (.............
..................)
4. Aşağıda verilen “duyu organı ve
 Aldığımız nefesin içindeki zararlı görevi” eşleştirmelerinden hangisi
maddelerin vücuda girmesini en- yanlıştır?
geller. (..........................)
A) Deri Dokunma
B) Kulak Koklama
C) Göz Görme
Duyu Organlarımızın Sağlığı Kavrama Etkinliği
Kazanım: Duyu organlarının sağlığını korumak için yapılması gerekenleri açıklar.
Duyu organlarımızın sağlığını korumak için;

Dengeli ve düzenli beslenmeliyiz.
Kirli veya bulaşıcı bir hastalığın olduğunu düşündüğümüz yerler-
den uzak durmalıyız.
Tozlu ve dumanlı ortamlarda bulunmamalıyız.
Planlı yaşamalı ve uykumuza dikkat etmeliyiz.
Televizyon, bilgisayar gibi cihazları gözlerimize
ve kulaklarımıza zarar vermeyecek şekilde kul-
lanmalıyız.
Kişisel temizliğimize ve bakımımıza önem verme-
liyiz.
Aşağıda duyu organlarımızı koru-  Soğuk havalarda atkı kullanmalı-

mak için alınacak önlemlerin hangi yız.
duyu organımıza yönelik olduğunu (.........................)
altındaki boşluğa yazalım.
 Haftada en az iki defa yıkanmalıyız.
 Başkalarına ait gözlükleri kullan- (.........................)
mamalıyız.
(.........................)  Çok sıcak ve yanıcı maddelerden
uzak durmalıyız.
 Bilmediğimiz maddelerin tadına (.........................)
bakmamalıyız.
(.........................)  Bilmediğimiz maddeleri koklama-
malıyız.
 Yüksek sesle müzik dinlememeliyiz. (.........................)
(.........................)
 Televizyonu belli bir mesafeden
 A vitamini içeren yiyecekleri tü- seyretmeli, bilgisayar başında çok
ketmeliyiz. zaman geçirmemeliyiz.
(.........................) (.........................)
 Ağız temizliğine önem vermeli, diş-  Yüksek sesli ortamlarda ağzımızı

lerimizi düzenli olarak fırçalama- açmalıyız.
lıyız. (.........................)
(.........................)  Çok sıcak ve soğuk yiyecekleri ve
içecekleri tüketmemeliyiz.
(.........................)
27
Aşağıdaki doğru-yanlış tablosunu 1. Soğuk havalarda kullandığımız baş-
uygun şekilde işaretleyelim. lıklar hangi duyu organlarımızın
sağlığını korumak içindir?
D Y
A) Kulak ve deri
Kulağımızı temizlemek B) Göz ve deri
için sivri cisimler kul- C) Dil ve deri
lanmalıyız.
Deri hastalıklarında cil- 2. Uygun aydınlatma ve okuma me-

diye doktoruna gitme- safesi hangi duyu organımızı ko-
liyiz. rumak için gereklidir?
A) B)
Deterjan gibi madde-
lere doğrudan elle te-
mas etmemeliyiz.
C)
Yüksek sesli ortamlar-
da ağzımızı sıkıca ka-
patmalıyız.
Ağız temizliğine dikkat 3. Yazın deniz kıyısında oturan bir

edersek tat duyumuzu kişi hangi duyu organlarını koru-
da korumuş oluruz. mak için önlem almalıdır?
A) Kulak ve burun
Göz sağlığını korumak B) Göz ve deri
için uygun aydınlatma C) Kulak ve deri
yapılmalıdır.
Gürültülü ortamda ça- 4. Güneş gözlüğü takmak

lışanlar mutlaka ku- Mevsimlere uygun giyinmek
laklarını korumalıdır. Çok soğuk veya sıcak cisimlere
dokunmamak
Bilgisayar başında çok Yukarıdan hangileri derimizi koru-
fazla zaman geçirmek mak için gereklidir?
işitme duyumuza za-
rar verir. A) B) C)
1. Aşağıdakilerden hangisi bir duyu 6. “Soğuk havada arabanın kornası-
değildir
organı değildir? nı işiten Ayşe, hemen yolun ke-
A) B) C) narına çekildi.” cümlesinde Ayşe,
hangi duyu organını kullanma-
mıştır?
A) Dil B) Deri C) Kulak
2. Görseldeki çocuk
hangi duyu or- 7. Aşağıda duyu organlarıyla ilgili
ganını kullanmak- verilen bilgilerden hangisi doğ-
tadır? rudur?
A) 6 tane duyu organımız vardır.
A) Kulak B) Göz C) Deri B) Bütün duyu organları birbir-
leriyle bağlantılı çalışır.
C) Bazı sesleri duysak bile gör-
3. meden ne olduğunu algılaya-
mayız.
Yukarıdaki görsellerde aşağıdaki 8. Aşağıdaki olayların hangisinde

duyu organlarından hangisi kul- birden fazla duyu organı kulla-
lanılmamıştır? nılmıştır?
A) Kulak B) Göz C) Dil A) Parfüm koklamak
B) Mutfaktan seslenen annemizi
dinlemek
4. Derimiz aşağıdakilerden hangisini C) Televizyon seyretmek
algılamaz?
A) Titreşim B) Koku
C) Soğuk 9. Aşağıdakilerden hangisi kulağın
görevlerinden biri değildir?
A) Sesleri algılamak
5. Göz Renkler B) Dengeyi sağlamak
C) Sıcağı hissetmek
Kulak Tatlar
Dil Sesler 10. Telefonda konuşurken özellikle

Yukarıdaki verilenlerin doğru eş- hangi duyu organlarımızı kulla-
leştirmesi nasıl olmalıdır? nırız?
A) B) C) A) Kulak, dil
B) Kulak, deri
C) Burun, göz
29
11. Yemek yerken yemeğin kokusunu, 15.
lezzetini ve sıcaklığını aynı anda  Kolonya kokusu
algılamamız bize neyi gösterir?  Uçak sesi
A) Yemeği zamanında yediğimizi
B) Duyu organlarımızın birlikte  Beyaz gömlek
çalışabildiğini
C) Sağlık için yemeğin şart oldu-
ğunu Yukarıdaki duyu organları tablo-
da verilenlerden hangisini algıla-
maz?
12. A) Beyaz gömlek
B) Kolonya kokusu
C) Uçak sesi
? 16. • Şiddetli seslerde ağzımızı aç-

malıyız.
Yukarıda soru işaretli yere aşağı- • Temizlemek için kesinlikle sivri
dakilerden hangisi gelmelidir? cisimler kullanmamalıyız.
A) Burun B) Dil C) Deri • Yüksek sesle müzik dinlememe-
liyiz.
Yukarıda verilen önlemler hangi
13. Duyu organlarının sağlığına önem duyu organını korumaya yönelik-
veren birinin aşağıdakilerden han- tir?
gisini yapması yanlış olur? A) Kulak B) Dil C) Burun
A) Kişisel temizliğine önem ver-
mesi
B) Tozlu ve kirli ortamlardan
uzak durması
C) Bilgisayar ve televizyona daha
çok zaman ayırması 17. Niçin duyu organlarımızın sağlı-
ğına önem göstermeliyiz?
A) Algılama, öğrenme, iletişim
14. “Cama yüzümü dayamış, dışarıda kurma, çalışma gibi işleri duyu
yağan karı sessizce seyrediyor- organlarımızla yaptığımız için
dum.” diyen Yiğit, aşağıdaki duyu B) Hastalıklarda iyileşmeleri çok
organlarından hangisini kullan- zor olduğu için
mamıştır? C) Sağlık için sadece bunların
A) Deri B) Dil C) Göz korunması yeterli olduğu için
3.
ünite
Kuvveti Tanıyalım
Varlıkların Hareket Özellikleri

•••
Cisimleri Hareket Ettirme ve Durdurma
•••
İtme ve Çekme Kuvvetinin Etkileri
•••
Hareketli Cisimlere Dikkat!

31
3. ÜNİTE
Çevremizdeki
canlılar çeşitli bi-
Bir varlığın çimlerde hareket eder-
sabit bir nokta- ler. Bu hareketleri hızlan-
ya göre yerinin ya ma, yavaşlama, sallanma,
da konumunun de- dönme ve yön değiştirme
ğişmesine hareket olarak sınıflandırabi-
denir. liriz.
Kapıyı kapa-
İtme ve çek- tırken, çivi çakar-
me kuvveti ile ken, zile basarken,
varlıkları harekete yazı yazarken, silgiyle
geçirebilir, konumunu silerken itme kuv-
değiştirebilir ve hareket veti uygularız.
hâlindeki cismi dur-
Kuvveti
durabiliriz.
Tanıyalım İtme
ve çekme-
ye sebep olan
Kapıyı açar-
etkiye kuvvet
ken, çiviyi sö-
denir.
kerken, bakkaldan
sepetle ekmek alırken
çekme kuvveti uy- Sel, çığ,
gularız. toprak kayması,
fırtına ve deprem
Kuvvet uy- gibi olaylar hareketli
gulayarak her cisimlerin neden ol-
cismi hareket etti- duğu doğal afet-
remeyiz ve hareketli lerdir.
bir cismi yavaşla-
tamayız.

Varlıkların Hareket Özellikleri Kavrama Etkinliği
Kazanım: Hareket eden varlıkları gözlemler ve hareket özelliklerini ifade eder.
Bir varlığın sabit bir noktaya göre yerinin ya

da konumunun değişmesine hareket denir.
Canlı varlıklar hareket edebilirler.
Cansız varlıklar dışarıdan uygulanan bir kuv-
vetin etkisiyle hareket eder.
Çevremizdeki canlılar çeşitli biçimlerde ha-
reket eder. Bu hareketleri hızlanma, yavaş-
lama, sallanma, dönme ve yön değiştirme
olarak sınıflandırabiliriz.
Dağlar, kayalar, binalar, eşyalar hareketsiz
varlıklardır.
Aşağıdaki varlıkları hareketli veya Aşağıdaki tabloyu örneğe uygun

hareketsiz olmalarına göre işaretle- olarak işaretleyelim.
yelim.
Kendiliğinden
Varlıklar Hareketli Hareketsiz
Olmayan
Hareketi
Hareketi
Kendisi
Yapan
Varlıklar Varlıklar Varlıklar
Ağaç
Karga
İnsan Dünya 
Kaya Su
Balık Balık
Ayçiçeği Uçak
Serçe İnsan
Deniz Aslan
Geyik
Dağ
Ay
Binalar
Otomobil
Yol
Gemi
Kurbağa Leylek
Yılan Tren
Kedi Arı
Köpek Tramvay
Masa Top
Bulut Salıncak
Güneş Kelebek
33
Aşağıdaki tabloda verilen hareket 1. Salıncağa binen bir çocuk hangi
türlerini tablo üzerinde işaretleyerek hareketi yapar?
gösterelim.
A) Sallanma B) Dönme
C) Zıplama
Yavaşlama
Değiştirme
Sallanma
Hızlanma
Hareket 2. Aşağıdaki görsellerin hangisinde
Dönme
dönme hareketi vardır?
Yön
A) B)
Limana yanaşan
gemi
Dünya’mızın C)
hareketi
Avını yakalamak
isteyen aslan
3. Görsellerdeki varlıklardan hangisi-
Rüzgâr estiği nin hareketi diğerlerinden farklıdır?
zaman sallanan
ağaç dalları A) B)
Okula giderken
kitabını evde
unutan Ali
Saatin içindeki C)
akrep ve
yelkovan
Lunaparktaki
gondol 4.
A B
Salıncakta salla-
nan çocuklar
Kediyi gören Topların harflerle verilen hareket

fare türleri için hangisi doğrudur?
A B
Kale direğine A) Yavaşlama Hızlanma
çarpan top B) Hızlanma Yavaşlama
C) Hızlanma Hızlanma
Cisimleri Hareket Ettirme Kavrama Etkinliği
ve Durdurma
Kazanım: İtme ve çekmenin birer kuvvet olduğunu deneyerek keşfeder.
İtme ve çekme ile varlıkları harekete geçirir, konumunu değiştirir

ve harekette olan cismi de durdurabiliriz.
Örneğin, çekmeceyi açarken çekeriz, kapatırken iteriz.
Varlıkları iterken ve çekerken kuvvet uygulamış oluruz.
Çekme İtme
Aşağıda verilenlerden hangilerinin Aşağıda verilen görsellerde itme

itme veya çekme kuvveti olduğunu ve çekme kuvvetlerinden hangisi uy-
tabloda işaretleyerek gösterelim. gulanmıştır? Yazalım.
Hareket İtme Çekme
Kapıyı kapama
Pencereyi açma ............................
Bardağı kaldırma
Çivi çakma
Yazı yazma
Yerden kalem
alma ............................
Alışveriş arabasını
kullanma
Çekmeceyi açma
Dolabı kapama
Klavye kullanma ............................
Futbol topuna
vurma
Balık tutma
Sepetle ekmek
alma
............................
Bovling oynama
Zile basma
35
ittik uygulamaktır çekilirdi 1. Aşağıdakilerden hangisi çekme kuv-
vetine bir örnektir?
itme kuvveti çektim
A) Resim boyamak
B) Elmayı kesmek
çekerek kuvvet değiştirir C) Etiketi çıkarmak
Aşağıdaki boşluklara yukarıdaki 2. Ayşe’nin babası bebek arabasını

kelimelerden uygun olanı yazalım. ileri doğru sürerken hangi kuvveti
uygular?
 Masayı yerleştirmek için arkadaş-
larla duvara doğru ......................... A) İtme B) Çekme C) Dönme
 Köyümüzde eskiden açılan kuyu- 3. Aşağıdaki görsellerden hangisin-

lardan kova ile su ....................... de çekme kuvveti uygulanmıştır?
 Bahçe kapısını açmak için ellerimle A) B)

kendime doğru ....................
 İtme ve çekme kuvveti cisimlerin

konumunu ........................... böylece C)
hareket sağlanmış olur.
 Duran bir topa vurduğumuzda

topa ..................... kuvveti uygula-
mış oluruz.
4.
 Cansız varlıklar ......................... uy-
gulanmayınca hareket edemez.
 Yelkenli teknelerin yüzmesi rüz-

gârın itme ....................... sayesinde
olur.
Yukarıdaki görselle ilgili olarak aşa-
 Trenin lokomotifi vagonları ........... ğıdakilerden hangisi yanlıştır?
.......... hareket ettirir.
A) Rüzgâr itme kuvveti uygular.
 Elektronik bir cihazı açmak için B) Hareket, itme kuvvetinin etki-
düğmesine basmak, düğmeye itme siyle oluşur.
kuvveti ......................... C) Adamın itmesiyle hareket olu-
şur.
İtme ve Çekme Kuvvetinin Etkileri Kavrama Etkinliği
Kazanım: İtme ve çekme kuvvetlerinin hareket eden ve duran cisimler üzerindeki etkilerini gözlemle-
yerek kuvveti tanımlar.
Bir cismi iterek veya çekerek hareket ettirir ya da durdururuz.

Kapıyı kapatırken, çivi çakarken ve zile basarken itme kuvveti uy-
gularız.
Kapıyı açarken, çiviyi sökerken, bakkaldan sepetle ekmek alırken çekme
kuvveti uygularız.
İtme ve çekmeye sebep olan etkiye kuvvet denir.
Kuvvet, duran bir cismi harekete geçirir. Hareket hâlindeki bir cismin hız-
lanmasına, yavaşlamasına, durmasına, dönmesine veya yön değiştirmesine
neden olabilir. Kuvvet, cisimlerin şeklini de değiştirebilir.
Tabloda verilen olaylarda kuvve-

Kuvvetin
Hızlandırma
Döndürme
Değiştirme
Değiştirme
Durdurma
tin hangi etkisi vardır? İşaretleyelim.
Etkisinin
Şekil
Yön
Görüldüğü
Kuvvetin Olay
Hızlandırma
Döndürme
Değiştirme
Değiştirme
Durdurma
Etkisinin Salıncakta
Şekil
Yön
Görüldüğü sallanmak
Olay Yürürken
Atılan şutu koşmaya
kalecinin başlamak
tutması Çarpmak
Şoförün üzere olan
frene kapıyı tut-
basması mak
Şoförün Masa
gaza tenisinde
dokunması gelen topa
Otomo- vurmak
bilin sağa Musluğu
dönmesi açmak
Dönme Ceviz kır-
dolabın mak
çalışması Anahtarla
Kâğıdı bu- kapıyı
ruşturmak kilitlemek
37
Aşağıdaki görselleri kuvvetin etki- 1. Aşağıdakilerden hangisi kuvvetin
leriyle eşleştirelim. cisimler üzerindeki etkilerinden
değildir?
Kuvvet,
hareketsiz A) Hızlandırma B) Döndürme
bir cismi C) Ağırlaştırma
harekete
geçirir. 2. Masa tenisi oynayan Aykut, gelen
pinpon topuna raketle vurduğun-
da kuvvetin hangi etkisi ortaya çı-
kar?
Kuvvet, A) Kuvvetin yavaşlatma etkisi
cisimlerin B) Kuvvetin yön değiştirme etkisi
yönünü de- C) Kuvvetin şekil değiştirme etkisi
ğiştirebilir.
3. Aşağıdaki görsellerden hangisi
kuvvetin şekil değiştirme etkisine
örnek olarak verilebilir?
Kuvvet,
hareket A) B)
hâlindeki
bir cismi
hızlandırır.
C)
Kuvvet, ha-
reket hâlin-
deki bir cismi
yavaşlatıp 4. Aşağıdakilerden hangisinde elimiz-
durdurabilir. le uyguladığımız itme kuvvetinin
etkisiyle kalıcı bir şekil değişikliği
olur?
Kuvvet, A) B)
cisimlerde
şekil değişik-
liğine neden C)
olabilir.
Hareketli Cisimlere Dikkat! Kavrama Etkinliği
Kazanım: Günlük yaşamda hareketli cisimlerin sebep olabileceği tehlikeleri tartışır.
Kuvvet uygulayarak her cismi hareket ettiremeyiz ve hareketli bir

cismi yavaşlatamayız. Örneğin, ağır bir cismi itmeye veya durdur-
maya çalışmak sağlık problemleri ve ezilme gibi tehlikeli sonuçları
ortaya çıkarabilir.
Hareketli cisimlerin kontrolünü kaybetmesi sonucunda kazalar, yaralan-
malar, can ve mal kayıpları meydana gelebilir. Trafik kazaları bu duruma
bir örnektir.
Sel, çığ, toprak kayması, fırtına ve deprem gibi olaylar hareketli cisimlerin
neden olduğu doğal afetlerdir.
Aşağıda verilen hareketli cisimlerin Aşağıda verilen cisimlerden han-

neden olduğu doğal afetlerin tanımı gilerini hareket hâlindeyken elle dur-
ile görsellerini eşleştirelim. durmaya çalışmak tehlikelidir? İşaret-
leyelim.
Çığ: Dağın ya-
maçlarından ko-
parak yuvarlanan
ve yuvarlandıkça
büyüyen kar yığını.
Sel: Sürekli ya-
ğan yağmur veya
eriyen karın etki-
siyle taşan bir su
kaynağının sebep
olduğu su taşkını.
Heyelan: Topra-
ğın, taşların ve
tabakaların bu-
lundukları yerden
yamaç aşağı kay-
ması.
Fırtına: Rüzgârın
hızlı bir şekilde
esmesi.
39
Aşağıdaki ifadelerden doğru olan- 1. Aşağıdaki görsellerden hangisini
ların başına “D”, yanlış olanların ba- hareket hâlindeyken dışarıdan dur-
şına “Y” yazalım. durmaya çalışmak diğerlerinden
daha az tehlikelidir?
Hareketli varlıkları durdurmak
tehlikeli değildir. A) B)
Okul koridorlarında hızlıca koşar-

sak arkadaşlarımıza çarpabiliriz.
C)
Koşan bir arkadaşımızı itersek ona
zarar veririz.
Vantilatörü elimizle durdurma- 2. Aşağıdaki hareketlerden hangisi

ya çalışmak parmaklarımızın ke- tehlikeli bir durum oluşturabilir?
silmesine neden olabilir.
A) Basketbol oynamak
Deprem, hareketli cisimlerin neden B) İp atlamak
olduğu doğal tehlikelerdendir. C) Hareket hâlindeki otomobilin
önünden geçmeye çalışmak
Çok güçlü biri hareket hâlindeki
kamyonu elleriyle durdurabilir. 3. Heyelan Sel
Trafik kazası
Trafik kazaları hareketli cisimle-
rin neden olabileceği en büyük Yukarıdakilerden hangisi doğal ha-
tehlikelerdendir. kuvvetler sonucu oluşan tehlikeli
olaylardan değildir?
Doğal afetlerin oluşmasında kuv-
vetin etkisi yoktur. A) B) C)
Doğal afetleri durduramayız an- 4. a. Hızlı araba kullanmak

cak tedbir alarak zararlarından b. Parkta sallananların önünden,
korunabiliriz. arkasından geçmek
c. Devrilen ağır bir cismi elimizle
Sel, heyelan, fırtına, deprem gi- durdurmaya çalışmak
bi olaylar yaşadığımız yerlerde Yukarıda verilenlerden hangileri
şekil değişikliğine ve zararlara tehlikeli bir durum meydana geti-
neden olur. rebilir?
A) a, b ve c B) a ve b
C) b ve c
1. Aşağıdaki varlıklardan hangisi ken- 5. 1. Topa vurma
diliğinden hareket eder? 2. Kapıyı açma
A) Kedi B) Futbol topu 3. Çivi çakma
C) Uçak Yukarıdaki hareketlerin hangile-
rinde itme kuvveti uygulanır?
A) 1 ve 3 B) 2 ve 3
2. Görseldeki çocuk C) 1, 2 ve 3
ne tür bir hare-
ket yapmaktadır?
6. M
K
A) Durma B) Hızlanma
C) Dönme L
Yukarıdaki görselde verilen M
cismi K noktasından bırakıldığında
3. Aşağıdakilerden hangisi varlık- L noktasında duruyor.
ların yön değiştirme hareketine Buna göre aşağıdakilerden han-
örnektir? gisi doğrudur?
A) B) A) M cismi sürekli hızlanmıştır.
B) M cismi başlangıçta hızlanmış,
sonrasında yavaşlamıştır.
C) K ve L noktası arasında M
C) cismi sürekli yavaşlamıştır.
7. Aşağıdakilerden hangisi diğerleri-

ne göre daha çok hızlanabilir?
A) Otomobil B) Tren
4. a. Hızlandırma C) Uçak
b. Durdurma
c. Yön değiştirme
d. Şekil değiştirme 8. Çalışan bir saatte-
e. Döndürme ki akrep, yelkovan
f. Renk verme ve saniye ibreleri
Yukarıdakilerden hangisi kuvvetin hangi hareketi
cisimler üzerindeki etkilerinden yapar?
biri değildir? A) Dönme B) Şekil değiştirme
A) e B) d C) f C) Hızlanma
41
9. Bir varlığa uygulanan kuvvet; 13. Aşağıdaki hareketlerden hangisi
a. O varlığı harekete geçirebilir. tehlikeli bir duruma neden ol-
b. O varlığı durdurabilir. maz?
c. O varlığın hareket yönünü A) Hareket hâlindeki otomobili el-
değiştirebilir. le durdurmaya çalışmak
Yukarıda verilenlerden hangileri B) Çığ tehlikesi olan yerde ba-
doğrudur? ğırmak
A) a ve c B) a ve b C) Oyuncak arabanın yönünü de-
C) a, b ve c ğiştirmek
10. 1. Durağa yaklaşan otobüs 14. Aşağıdakilerden hangisini hareket

2. İnişe geçen uçak hâlindeyken durdurmak tehlikeli
3. Harekete geçen tren değildir?
Yukarıdakilerden hangilerinde A) B)
yavaşlama hareketi vardır?
A) 1 ve 3 B) 1 ve 2
C) 2 ve 3
C)
11.
P 15. Hareket hâlindeki otobüsün

R kapısına yaslanmak
S Okul koridorlarında koşmak
Yukarıdaki görselde bulunan eş Salıncakta sallananlara yakın
yaylardan hangisine daha fazla durmak
kuvvet uygulanmıştır? Yukarıda verilenlerden hangileri
A) P B) R C) S tehlikeli bir durumdur?
A) B)
C)
12.
16. Aşağıdaki görsellerin hangisinde

P hem itme hem de çekme kuvveti
R birlikte uygulanmıştır?
S A) B)
Yukarıdaki görselde bulunan eş
yaylara uygulanan kuvvetin bü-
yükten küçüğe sıralanışı hangi C)
seçenekte doğru verilmiştir?
A) P-R-S B) S-R-P C) R-P-S
4.
ünite
Maddeyi Tanıyalım
Maddeyi Niteleyen Özellikler

•••
Bazı Maddelere Dikkat!
•••
Güvenlik Tedbirleri
•••
Maddenin Hâlleri

43
4. ÜNİTE
Sert
maddelerin ke- Maddeler
silmesi ve onlara şekil sert, yumuşak,
verilmesi zordur. Yumu- esnek, kırılgan, renk-
şak maddeler, kolaylıkla şekli li, pürüzlü, pürüzsüz,
değişen maddelerdir. Kuvvetin kokulu, kokusuz, parlak
etkisi kalktığında eski hâli- ve farklı tatlarda
ne dönebilen maddelere olabilir.
esnek maddeler
denir.
Kimya-
sal maddeleri
Kütlesi olan
solumak, koklamak
ve boşluk-
veya onlara temas
ta yer kaplayan
etmek çok tehlikeli
her şeye madde
sonuçlar doğura-
denir.
bilir.
Maddeyi
Tanıyalım
Maddeler
Deneylerden önce doğada katı,
eldiven giyilir, ko- sıvı ve gaz olmak
ruyucu gözlük ve maske üzere üç hâlde
takılır. Maddelere ateş yak- bulunur.
laştırılmaz, maddeler birbirine
karıştırılmaz ve öğretmenin
talimatları dışında bir
işlem yapılmaz. Katı madde-
ler belirli bir şekle
sahiptir. Sıvı ve gaz
maddelerinin belirli bir
şekli yoktur. Akışkandır.
Gaz maddeler sıkıştı-
rılabilir.

Maddeyi Niteleyen Özellikler-1 Kavrama Etkinliği
Kazanım: Beş duyu organını kullanarak maddeyi niteleyen temel özellikleri açıklar.
Kütlesi olan ve boşlukta yer kaplayan her

şeye madde denir.
Maddeler sert, yumuşak, esnek, kırılgan,
renkli, pürüzlü, pürüzsüz, kokulu, kokusuz,
parlak ve farklı tatlarda olabilir.
Maddeleri duyu organlarımızla algılarız.
Aşağıda verilen maddeleri niteleyen özellikleri tabloda işaretleyelim. Bir

madde için birden çok işaretleme yapabileceğimizi unutmayalım.
Pürüzsüz
Yumuşak
Pürüzlü
Kırılgan
Kokulu
Renkli
Esnek
Sert
Tat
Maddeler

45
Aşağıdaki maddeleri hangi duyu 1. Aşağıdaki maddelerden hangisi yu-
organlarımızla algılarız? İşaretleyelim. muşak olarak nitelendirilebilir?
Madde Göz Burun Dil Deri A) B)
Pirinç
C)
Ay
Bulut
Su 2. Erhan; gözleri bağlıyken önüne
konan bir gülü nasıl algılayabilir?
Şeker
A) Koklayarak B) Duyarak
Tuz C) Görerek
Ağaç
Çay 3. Aşağıdaki maddelerden hangisi
tatlı, renkli ve kokuludur?
Doğal gaz
A) B)
Soğan
Pamuk
C)
Kavun
Elma
Kalem
4. Yumuşak Cam
Cam
Pürüzlü Zımpara
Sünger
Saydam Yün
Tahta
Yaprak Yukarıda verilen madde-özellik eş-
leştirmesi hangi seçenekte doğru
Odun verilmiştir?
Battaniye A) B) C)
Buz
Maddeyi Niteleyen Özellikler-2 Kavrama Etkinliği
Kazanım: Beş duyu organını kullanarak maddeyi niteleyen temel özellikleri açıklar.
Sert maddelerin kesilmesi ve onlara şekil verilmesi zordur.

Yumuşak maddeler, kolaylıkla şekli değişen maddelerdir.
Kuvvetin etkisi kalktığında eski hâline dönebilen maddelere esnek maddeler
denir.
Kolay kırılan maddeler kırılgan maddelerdir.
Pürüzlü madde, yüzeyi düzgün olmayan maddedir. Pürüzsüz maddelerin
ise yüzeyi düzgündür. Pürüzlü yüzeyleri zımpara gibi malzemelerle pü-
rüzsüz hâle getirebiliriz.
Aşağıda verilen görsellerden es- Aşağıda verilen görsellerden pü-

nek madde olanları yeşile, olmayan- rüzlü olan maddelere “R”, pürüzsüz
ları kırmızıya boyayalım. olan maddelere “S” yazalım.

47
Aşağıda verilen görsellerdeki mad- 1. Hangi duyu organımızla maddele-
deleri hangi şekillerde algılayabiliriz? rin pürüzlü veya pürüzsüz oldu-
İşaretleyelim. ğunu anlayabiliriz?
A) Burun B) Deri C) Kulak
Dokunarak
Koklayarak
Duyarak
Görerek
Tadarak
Madde
2. Aşağıdaki maddelerden hangisini

öncelikle derimizle algılayabiliriz?
A) Hava B) Su C) Toprak
3. Hangi maddenin varlığını koklaya-

rak algılayabiliriz?
A) B)
C)
4. Aşağıdaki maddeler ve özellikleri

eşleştirmelerinden hangisi yanlış-
tır?
A) Bahçe duvarı pürüzlü,

sert, renkli
B) Cam kırılgan, sert, say-
dam
C) Sünger pürüzlü, sert,
kırılgan
Bazı Maddelere Dikkat! Kavrama Etkinliği
Kazanım: Bazı maddelere dokunma, bakma, onları tatma ve koklamanın canlı vücuduna zarar vere-
bileceğini tartışır.
Maddeleri duyu organlarımızla algılıyoruz. Fakat her maddeyi

duyu organlarımızla algılamaya çalışmak bize zarar verebilir.
Kırılmış eşya veya camlara dokunmak kesiklere ve çiziklere neden olabilir.
Kimyasal maddeleri solumak, koklamak veya onlara temas etmek çok teh-
likeli sonuçlar doğurabilir.
Ne olduğunu bilmediğimiz bitkileri yemek zehirlenmelere neden olabilir.
Tehlikeli maddelerle ilgili her türlü uyarıyı, işareti ve levhayı dikkate almalıyız.
Aşağıdaki uyarı işaretlerini anlam- Aşağıdaki ifadelerden hangileri mad-

ları ile eşleştirelim. delerin zararlarından korunmayla il-
gilidir? İşaretleyelim.
Çok zehirli madde
Ellerimizi sabun dışında başka te-
mizleyici madde ile yıkamamalıyız.
Alevlenir
Kolonya gibi maddelerin tadına
Çok kolay alevlenir bakmamalıyız.
Dişlerimizi her yemekten sonra

Zehirli madde fırçalamalıyız.
Bilmediğimiz veya yabancılar ta-

Oksitleyici ürün rafından verilen bitkileri, yiye-
cekleri yememeliyiz.
Çevre için tehlikeli
madde Sivri, keskin ve kırık maddelere
dokunmamalıyız.
Patlayıcı madde
Ürünlerin üzerindeki uyarı işaret-
Zararlı madde lerini mutlaka dikkate almalıyız.
Zararlı ve tahriş Kimyasal maddeleri solumamalıyız,

edici madde onlara elle temas etmemeliyiz.
Temas hâlinde Yapıştırıcı malzemeleri koklama-
deriyi tahriş eder. malı ve tatlarına bakmamalıyız.
49
Aşağıdaki ifadelerden doğru olan- 1. Yandaki uyarı işaretinin
lara “D”, yanlış olanlara “Y” yazalım. anlamı nedir?
Bazı maddeleri koklamak ve tat- A) Yanıcı madde

mak bize zarar verebilir. B) Patlayıcı madde
C) Zehirli madde
Yanlışlıkla çamaşır suyu içen bi-
rini hemen doktora götürmeliyiz.
El, yüz ve vücut temizliğinde 2. Aşağıdakilerden hangisini koklamak

deterjan kullanabiliriz. vücudumuza zarar verebilir?
Cam ve sivri maddelerle deney A) Yapıştırıcı B) Meyve suyu

yapmak için bunlara dokunmak C) Sümbül
gerektiğinde eldiven kullanmalı-
yız.
Bilmediğimiz bütün maddeleri al- 3. Boya Soğan

gılamak için duyu organlarımızı
kullanabiliriz. Süt İspirto
Pürüzlü maddeleri pürüzsüz hâ- Benzin Çilek

le getirmek için zımpara gibi Yukarıdakilerden kaç tanesinin ta-
maddeler kullanabiliriz. dına bakmak bize zarar verebilir?
Çok sıcak veya çok soğuk mad- A) 5 B) 3 C) 4

deleri dokunarak algılayabiliriz.
Kaynak yapan işçilerin mutlaka

maske ve eldiven kullanmaları 4. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yan-
gerekir. lıştır?
Büyüklerimize danışmadan ilaç A) Yeşil alanlarda ve ormanlarda

veya kesici aletleri kullanmama- bilmediğimiz bitkileri yememeli-
lıyız. yiz.
B) Solunması zararlı maddelerden
Ormanda yetişen bazı mantar- korunmak için maske kullanma-
lar çok tehlikeli zehre sahiptir. lıyız.
C) Bir bitki veya sıvının ne oldu-
Uyarı sembollerini mutlaka dik- ğunu anlamak için tadına bak-
kate almalıyız. malıyız.
Güvenlik Tedbirleri Kavrama Etkinliği
Kazanım: Bireysel olarak veya gruplar hâlinde çalışırken gerekli güvenlik tedbirlerini almada sorum-
luluk üstlenir.
Deneylerden önce eldiven giyilir, koruyucu gözlük ve maske takılır.

Maddelere ateş yaklaştırılmaz, maddeler birbirine karıştırılmaz ve
öğretmenin talimatları dışında bir işlem yapılmaz.
Deney yapacağımız maddelerin kesinlikle tadına bakmaya veya koklamaya
kalkışmamalıyız.
Büyüklerimize danışmadan ilaç almak, kesici aletleri kullanmak ve yanıcı
maddelere yaklaşmak tehlikelidir.
Temizlik maddelerinin içinde kimyasal katkılar olduğu için kesinlikle bunla-
rın tadına veya kokusuna bakmamalıyız. Bu maddelerin üzerindeki uyarı-
lara dikkat etmeliyiz.
Maddelerin olumsuz etkilerine Aşağıdaki meslekleri kullandıkları
karşı kullanacağımız giysilerin adlarını koruma giysileriyle eşleştirelim.
açıklamaların karşılarına yazalım.
Kesici ve sivri mad-
delerle deney ya-
parken veya bu ............................
maddeleri kulla- ............................
nırken ellerimizin
korunmasını sağlar.
Gözlerimizi teh-
likeli maddeler- ............................
den ve durum- ............................
lardan korur.
Zararlı ve zehirli ............................

maddeleri solu-
mamızı engeller. ............................
Üzerimizdeki
giysilere zarar- ............................
lı maddelerin
bulaşmasını ............................
engeller.
51
Aşağıda verilen maddelerden do- 1. Deney yaparken aşağıdaki eşya-
kunma, koklama ve tadına bakma yo- lardan hangisini kullanmamız ge-
luyla tehlikeli olanlarına “”, tehlikeli rekir?
olmayanlarına “” işareti koyalım.
A) Eldiven B) Kravat C) Saat
Tüp gaz Çamaşır 2. Aşağıdaki görsellerden hangisinin

suyu koklanması zararlıdır?
A) B)
Meyve suyu Cam kırıkları
C)
Bitki ilaçları Un
3. a. Temizlik maddelerinde kimyasal

Böcek ilaçları Boyalar katkılar olduğu için bu madde-
ler insan sağlığına zarar vere-
bilir.
b. Tuz ruhu oldukça tehlikeli bir
Limonata Şeker maddedir. Küçüklerin kullanma-
sı doğru değildir.
c. Bozulmuş yiyecekler tadına ba-
kılarak anlaşılır.
Deterjan Tiner d. İlaçlar, büyüklerin kontrolünde
kullanılır.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri
doğrudur?
Sirke İspirto
A) a, b, c ve d B) a, b ve d
C) a, b ve c
Yapıştırıcılar Mürekkep
4. Aşağıdaki maddelerden hangisi kok-
lanması nedeniyle bağımlılık yap-
maz?
Bitkiler Doğal gaz
A) Bal B) Yapıştırıcılar
C) Tiner
Maddenin Hâlleri-1 Kavrama Etkinliği
Kazanım: Çevresindeki maddeleri, hâllerine göre sınıflandırır.
Maddeler doğada katı, sıvı ve gaz olmak üzere

üç hâlde bulunurlar.
Katı Katı maddelere buz, toprak, kaya, plastik, silgi,
kalem, defter, kitap, ağaç örnek verilebilir.
Sıvı
Sıvı maddelere su, süt, meyve suyu, limonata,
Gaz ayran, gözyaşı, zeytinyağı örnek verilebilir.
Gaz maddelere hava, doğal gaz, bulut, du-
man, su buharı örnek verilebilir.
Görselleri verilen maddelerin han-

gi hâlde bulunduğunu katı ise “K”,
sıvı ise “S”, gaz ise “G” yazarak gös-
terelim.

53
Aşağıdaki maddelerin hangi hâlde 1. Aşağıdaki hava olaylarından han-
bulunduğunu işaretleyelim. gisinde sıvı madde gözlemlenir?
Madde Katı Sıvı Gaz A) Kar B) Yağmur

C) Sis
Leblebi
Çay
Mısır yağı 2. Aşağıdaki ürün görsellerinin han-

gisinde kullanılan ürün gaz hâlin-
de bulunur?
Bal
A) B)
Parfüm
Kömür
C)
Meyve suyu
Soba dumanı
Oksijen
3. Aşağıdaki maddelerden hangisi
Ayran doğada katı, sıvı ve gaz hâlinde
bulunur?
Sis A) Kömür B) Zeytinyağı
C) Su
Kum
Cam
4. Maddenin hâl değiştirmesine ör-
Gazoz nek olabilecek olay aşağıdakiler-
den hangisidir?
Kan
A) Rüzgârın esmesi
Egzoz dumanı B) Yağmurun yağması
C) Güneş’in doğması
Maddenin Hâlleri-2 Kavrama Etkinliği
Kazanım: Çevresindeki maddeleri hâllerine göre sınıflandırır.
Katı maddeler: Belli bir şekli vardır. Dışarıdan

bir etkiyle kalıcı şekil değişikliğine uğrar.
Sıvı maddeler: Belli bir şekle sahip değildir.
Konulduğu kabın şeklini alır. Akıcıdır. Sıkıştırı-
katı sıvı gaz
lamaz.
buz su buharı Gaz maddeler: Belli bir şekle sahip değildir.
Bulunduğu ortama kolayca yayılır. Sıkıştırılabi-
lir. Bulunduğu kabın her tarafına yayılır.
su
Aşağıda verilen özellikler madde- Aşağıdaki cümleleri uygun kelime-

nin hangi hâllerine aittir? İşaretleye- lerle tamamlayalım.
lim.
gaz katı
Maddenin özellikleri Katı Sıvı Gaz sıkıştırılabilir şeklini
Belirli bir şekli sıkıştırılamaz kabın
vardır.
Kendine ait bir  ..................... maddelerin belirli bir
şekli yoktur. şekli vardır.
Girdiği kabın şekli-  Sıvı maddeler belirli bir şekle sahip
ni alır. değildir, konulduğu kabın ...............
Akışkandır. .................. alır.
Bulunduğu ortama
kolayca yayılır.  ................ hâldeki maddeler belirli
bir şekle sahip değildir, bulundu-
Girdiği kabın her ğu kabın her tarafına yayılır.
tarafına yayılır.
Sıkıştırılabilir.  Gaz hâldeki maddeler ....................
Sıkıştırılamaz. ....................
Dışarıdan bir etki  Sıvı hâldeki maddeler .....................

olmadıkça şekil
değiştirmez.  Kum, un, şeker, tuz gibi küçük ta-
neli katı maddeler girdikleri ........
Bir kısmı gözle ............. şeklini alır.
görülmez.
55
Aşağıdaki ifadelerden doğru olan- 1. Aşağıdakilerden hangisi sıvı bir
lara “D”, yanlış olanlara “Y” yazalım. maddenin özelliklerindendir?
 Süt, ayran ve su konulduğu kabın A) Sıkıştırılabilir.

şeklini alır. (........) B) Belirli bir şekli yoktur.
C) Bulunduğu ortama kolayca
 Sıvı maddeler sıkıştırılabilir özelliğe yayılır.
sahiptir. (........)
2. Aşağıdakilerden hangisinin belirli
 Kolonya dökülen bir odanın her bir şekli vardır?
tarafında kolonya kokmasının ne-
deni gaz hâldeki maddelerin bu- A) B)
lunduğu ortama kolay yayılması-
dır. (........)
 Gaz hâldeki maddeler sıkıştırıla- C)

bildiği için dalgıçlar oksijen tüpü
kullanabilirler. (........)
 Sıvı maddeler akışkan olduğundan 3. Hangisi konulduğu kabın şeklini

bir kabın içinde taşınır. (........) alan katı bir maddedir?
 Soluduğumuz hava gaz hâlde bir A) B)

maddedir. Gaz hâlde olmasaydı
soluyamazdık. (........)
 Atmosfer gazlardan oluşan hava C)

küredir. (........)
 Dünya’nın 3/4’ü sıvı ile kaplıdır.

(........) 4. a. Çevremizdeki maddeler katı,
sıvı ve gaz hâldedir.
 Su doğada sadece sıvı hâlde bu- b. Su buharının belli bir şekli
lunur. (........) yoktur.
c. Küçük taneli katı maddeler, ko-
 Çevremizdeki maddeleri hâlleri- nuldukları kabın şeklini alırlar.
ne göre katı, sıvı ve gaz olarak Yukarıdaki ifadelerden hangileri
sınıflandırabiliriz. (........) doğrudur?
A) a, b ve c B) a ve b
C) b ve c
1. Aşağıdaki maddelerin hangisi sert 6. - Pürüzlü madde: ..........................
ve kırılgandır? - Yumuşak madde: ........................
- Esnek madde: ..............................
A) B) C) Yukarıdaki boşluklara gelmesi
gereken doğru örnekler hangi
seçenekte sırasıyla verilmiştir?
A) odun - hamur - sünger
2. “Salondaki masanın yüzeyi ............. B) cam - peynir - kum
.................... . Biz bunu ................... C) halı - demir - yay
duyumuzla algılarız.” cümlesin-
deki boşlukları sırasıyla hangi se-
çenekteki kelimeler tamamlar?
A) pürüzsüzdür- dokunma 7. Aşağıdakilerden hangisine temas
B) pürüzlüdür - koklama etmek sağlığımıza zarar verir?
C) pürüzsüzdür- duyma A) Tuz ruhu B) Odun
C) Toprak
3. Aşağıdakilerden hangisini rengine

bakarak ayırt edemeyiz?
A) Trafik ışıkları B) Kalem 8. “Yumuşak, kırmızı renkli ve tatlı
C) Tuz çileğin kokusunu çok seviyorum.”
diyen Aysel’in kullandığı duyu
organları hangi seçenekte sıra-
4. Aşağıdaki madde ikililerinden han- sıyla verilmiştir?
gisini tadarak ayırt edemeyiz? A) deri - kulak - burun - dil
A) Şeker - Tuz B) deri - göz - kulak - dil
B) Vişne suyu - Nar suyu C) deri - göz - dil - burun
C) Bakır - Altın
9. Aşağıdaki doğa olaylarından han-

5. Gül Kırılgan gisi gaz hâldeki bir maddenin katı
hâle geçmesine örnektir?
Yay Esnek A) Yağmur yağması
B) Kar yağması
Cam Kokulu C) Suyun buharlaşması
Yukarıdaki maddelerle özellikleri-
nin doğru eşleştirilişi aşağıdaki-
lerden hangisidir? 10. Aşağıdaki maddelerden hangisi-
A) B) C) nin belli bir şekli yoktur?
A) Portakal B) Kaya
C) Petrol
57
11. Aşağıdakilerden hangisi tehlikeli 16. Aşağıdakilerden hangisi gaz ve
maddelerin koklanması sonucu sıvı hâldeki maddelerin ortak
meydana gelebilecek rahatsızlık- özelliklerinden değildir?
lardandır? A) Akıcıdırlar.
A) Mide bulantısı ve baş ağrısı B) Sıkıştırılabilirler.
B) Diş ağrısı C) Belirli bir şekilleri yoktur.
C) Tırnak batması
17. Bazı küçük taneli katı maddeler,

konuldukları kabın şeklini alıp akı-
12. Aşağıda verilenlerin hangisini aile cı özellik gösterebilir.
büyüklerinin gözetimi olmadan kul- Aşağıdakilerden hangisi yukarı-
lanmak çok tehlikelidir? daki açıklamaya örnek gösterile-
A) Çanta B) İlaç bilir?
C) El feneri A) B) C)
13. Yanda verilen uyarı

işaretinin anlamı 18. Katı maddelerin belirli
nedir?
bir şekli vardır. Dışa-
A) Yanıcı madde rıdan bir etki olmadığı
B) Zehirli madde sürece şekilleri değiş-
C) Aşındırıcı madde Halil mez.
Sıvı maddelerin belir-

li bir şekli yoktur. Ko-
14. Hangisi deney yaparken uymamız nulduğu kabın şeklini
gereken kurallardan biri değildir? alır. Sıkıştırılabilir.
A) Bilmediğimiz deney malzeme- Erol
lerine el sürmemek ve koku-
suna bakmamak Gaz hâldeki maddeler
B) Eldiven, gözlük ve önlük kul- girdikleri kabın her ye-
lanmak rine dağılır. Sıkıştırıla-
C) Kulaklıkla müzik dinlemek bilir.
Tuncay
Yukarıdaki öğrencilerden han-
gisinin verdiği bilgilerde yanlışlık
15. Aşağıdakilerden hangisi suyun vardır?
katı hâline örnek değildir? A) Halil B) Erol
A) Dolu B) Kırağı C) Sis C) Tuncay
5.
ünite
Çevremizdeki Işık
ve Sesler
Işığın Görmedeki Rolü
•••
Işık Kaynakları
•••
Ses Kaynakları
•••
Sesler Nerede?
•••
Çevremizdeki Sesler
•••
Sesin İşitmedeki Rolü
•••
Uzaktaki Sesler
•••
Şiddetli Seslere Dikkat!

59
5. ÜNİTE
Çevremizi
görebilmemiz için
varlıkların üzerine ışık
Dünya’nın ay-
gelmesi ve varlıkların
dınlanma, yaşam
aydınlanması gerekir.
ve enerji kaynağı
Işık olmadan göre-
Güneş’tir.
meyiz.
İşitme
organımız
Etrafına ışık ve- olan kulağın du-
ren, çevresini ay- yabildiği titreşi-
dınlatan ve varlıkların me ses denir.
görünmesini sağlayan
varlıklara ışık kaynağı
denir. Çevremizdeki
Işık ve Sesler Ses
kaynağına
Ses, dal- yaklaştığımızda sesin
galar hâlinde şiddeti artar, ses kay-
ve her yöne yayılır. nağından uzaklaştığı-
Hava olmayan ortam- mızda sesin şidde-
larda ses dalgaları ya- ti azalır.
yılamadığı için sesi
duyamayız.
Yüksek
sesle müzik
Canlıların dinlemek, uzun süre
çıkardığı sesler kulaklık kullanmak,
ile doğa olaylarının çok gürültülü yerlerde
neden olduğu sesle- bulunmak işitme duyumu-
re doğal ses kay- za ve sağlığımıza kalıcı
nağı denir. hasarlar verebilir.

Işığın Görmedeki Rolü Kavrama Etkinliği
Kazanım: Gözlemleri sonucunda görme olayının gerçekleşebilmesi için ışığın gerekli olduğu sonucunu çıkarır.
Çevremizi görebilmemiz için varlıkların üzerine ışık gelmesi ve var-

lıkların aydınlanması gerekir. Işık olmadan göremeyiz.
Bir varlığın ışıkla görünür hâle gelmesine aydınlanma denir.
Örneğin Güneş’in, Dünya’yı aydınlattığı
kısmı gündüzken Dünya’yı aydınlatmadığı
taraf gece olur.
Dünya’nın aydınlanma, yaşam ve enerji kay-
nağı Güneş’tir.
Güneş, Dünya’yı hem ısıtır hem de aydınlatır.
Aşağıdaki görsellerden hangileri Aşağıdaki görsellerden aydınlat-

aydınlatılmıştır? İşaretleyelim. maya yönelik olan araçlara “A”, ol-
mayanlara “D” yazalım.

61
Aşağıdaki ifadelerden doğru olan- 1. Aşağıdaki olaylardan hangisi ışığın
lara “D”, yanlış olanlara “Y” yazalım. aydınlatması sonucu gerçekleşir?
Varlıkları görmemiz için mutlaka A) Gece yapılan otomobil yolcu-

ışığa ihtiyaç vardır. luğu
B) Dünya’nın bir tarafının gece
Dünya’yı Güneş aydınlatır. olması
C) Uykuda rüya görülmesi
Işık olmadan da varlıkları göre-
biliriz.
2. Aşağıdaki ifadelerden hangisi doğ-
Dünya’nın en büyük ısı ve ışık rudur?
kaynağı Güneş’tir.
A) Güneş olmadan göremeyiz.
Çok fazla ışık, gözlere zararlı B) Gözlerimiz görmek için dışarı-
değildir. dan ışığa ihtiyaç duyar.
C) Varlıkları görebilmemiz için
Dünya’nın bir tarafında gece ya- varlıkların renkli olması gere-
şanmasının sebebi Güneş’e dönük kir.
olmamasıdır.
Dünya’nın bir tarafında gündüz 3. Aşağıdaki araçlardan hangisi ışık

yaşanmasının sebebi Güneş’e dö- vermesine rağmen asıl amacı
nük olmamasıdır. aydınlatma değildir?
Evde güneş battıktan sonra ay- A) B)

dınlık sağlamak için mum, gaz
lambası, ampul gibi aydınlatma
araçlarından yararlanırız.
C)
Dünya ışık kaynağı değildir.
Güneş bir yıldız olduğu için ısı

ve ışık kaynağıdır.
Karanlık ortamlarda görme olayı 4. Işık kaynakları olmasaydı aşağıda-

gerçekleşmez. kilerden hangisini yapamazdık?
Bulunduğumuz ortamdaki var- A) Varlıkları göremezdik.

lıkları net görebilmek için ışığın B) Varlıkların sesini duyamazdık.
az olması gerekir. C) Yiyeceklerin tadını alamazdık.
Işık Kaynakları Kavrama Etkinliği
Kazanım: Çevresindeki ışık kaynaklarını doğal ve yapay ışık kaynakları şeklinde sınıflandırır.
Etrafına ışık veren, çevresini aydınlatan ve varlıkların

görünmesini sağlayan varlıklara ışık kaynağı denir.
Işık kaynakları doğal ve yapay ışık kaynakları olmak
üzere ikiye ayrılır.
Ateş böceği gibi ışık yayan hayvanlar ile Güneş, yıl-
dızlar, yıldırım ve şimşek doğal ışık kaynaklarıdır.
Ampul çeşitleri, meşale, gaz lambası, mum, el feneri,
sokak lambası, araç farları, ışıldak gibi insanlar tara-
fından üretilen ışık kaynakları yapay ışık kaynaklarıdır.
Doğal ışık kaynaklarına “D”, yapay Doğal ışık kaynaklarına ait özellik-
ışık kaynaklarına “Y” yazalım. leri yeşile, yapay ışık kaynaklarına ait
olanları kırmızıya boyayalım.
Işık vermek için başka varlıklara

ihtiyaç duymaz.
Tükenebilir kaynaklardan elde

edilir.
İnsanlar tarafından yapılmıştır.
Bu ışık kaynaklarının kontrolü in-

sanlarda değildir.
Kendiliğinden ışık vermez.
Yenilenebilir kaynaklardır.
Para harcamadan elde edebile-

ceğimiz ışık kaynaklarıdır.
Para harcanarak elde edilen ışık

kaynaklarıdır.

63
Aşağıdaki tabloyu örnekteki gibi 1. Aşağıdakilerden hangisi doğal ışık
işaretleyelim. kaynaklarından biri değildir?
A) Yıldırım B) Şimşek
Işık Kaynağı
Yapay Işık
Doğal Işık
Kaynağı
Kaynağı
C) Masa lambası
Değil
Işık Kaynakları
Güneş 
Ay 2. Aşağıdakilerden hangisi doğal ışık

kaynağıdır?
Ayna
A) B)
Araç farı
Şimşek
C)
Ateş böceği
Mum
Lamba
3. Aşağıdaki ışık kaynaklarından han-
Ampul gisinin etrafına yaydığı ışık miktarı
diğerlerinden daha fazladır?
Cam
A) Güneş B) Lamba
Yıldızlar C) Mum
Ateş
Deniz feneri
4. Aşağıda verilen bilgilerden hangisi
El feneri doğrudur?
Cep telefonu A) Güneş yapay ışık kaynağıdır.

B) En önemli ışık kaynağımız
Meşale Ay’dır.
C) El feneri yapay ışık kaynağıdır.
Ses Kaynakları Kavrama Etkinliği
Kazanım: Her sesin bir kaynağı olduğu ve sesin her yöne yayıldığı sonucunu çıkarır.
İşitme organımız olan kulağın duyabildiği titreşime ses denir.

Kulağımıza gelen seslerin bir kaynağı vardır.
Çevremizdeki olayları ve varlıkları seslerinin şiddeti ile algılarız.
Yoldan geçen bir otomobilin sesini duyarken yerde yürüyen küçük
canlıların sesini duyamayabiliriz.
Ses dalgalar hâlinde ve her yöne yayılır.
Ses kaynağından uzaklaştıkça ses dalgalarının etkisi azaldığından
sesleri daha az duyarız.
Hava olmayan ortamlarda ses dalgaları yayılamadığı için sesi du-
yamayız.
Görsellerdeki varlıkların yanına çı-

kardıkları sesleri yazalım. ....................................
.................................... ....................................
.................................... ....................................
.................................... ....................................
.................................... ....................................
.................................... ....................................

65
Tablodaki ses kaynaklarının ne ka- 1. Aşağıdakilerden hangisi ses kay-
dar şiddette ses yaydığını örnekteki naklarının etkilerinden biri değil-
gibi işaretleyelim. dir?
A) Havada yayılma
Normal
Ses Kaynağı
Çok
B) Titreşim
Az C) Aydınlanma
Uçak 
2. Aşağıdaki ortamlardan hangisinde
Otomobil ses dalgaları yayılmaz?
Kuş
A) B)
İnsan konuşması
Zurna
Davul C)
Sinek
Karınca
Motosiklet 3. Aşağıdaki ses kaynaklarından han-
gisinden diğerlerine göre daha
Rüzgâr
şiddetli ses yayılır?
Gök gürültüsü
Saz A) B)
Helikopter
Metro
C)
Otobüs
Koyun
Duvar saati 4. “Kendi odamızdayken kapı zilinin
Klavye sesini duyabiliriz.”
Yukarıdaki olay sesin hangi özelli-
Nehir ğine örnek verilebilir?
Şelale
A) Ses kaynaklarının farklı oluşuna
Fırtına B) Sesin dalgalar hâlinde yayıl-
Matkap masına
C) Sesin hava olmayan ortamlar-
Elektrik süpürgesi da yayılmamasına
Sesler Nerede? Kavrama Etkinliği
Kazanım: İşitme duyusunu kullanarak ses kaynağının yaklaşıp uzaklaşması ve ses kaynağının yeri hak-
kında çıkarımlarda bulunur.
Bize seslenen bir kişi olduğunda sesin geldiği yöne doğru yöneliriz.
• Evde telefon, saat, zil veya uyarı veren cihazların seslerinden
nesnelerin ne olduğunu ve nerede olduklarını rahatlıkla bulabiliriz.
Ses kaynağına yaklaştığımızda sesin şiddeti artar ve böylece kaynağın tam
olarak nerede olduğunu buluruz. Ses kaynağından uzaklaştığımızda ise
sesin şiddeti azalır. Böylece ses kaynağına uzakta olduğumuzu anlarız.
• Cep telefonunun yerini bulmak için telefonu çaldırırız.
Aşağıdaki ses kaynaklarından yakın Verilen görsellere bakarak sesle-

olanlara “Y”, uzak olanlara “U” ya- rin bize göre hangi yönden geldiğini
zalım. örnekteki gibi yazalım.
Soldan
....................................
....................................
....................................
....................................
....................................
....................................

67
Aşağıdaki ifadelerden doğru olan- 1. Piknikte çalıların içinde cep telefo-
ların başına “D”, yanlış olanların ba- nunu kaybeden Hasan Bey’in aşa-
şına “Y” yazalım. ğıdakilerden hangisini yapması doğ-
ru olur?
Sesin şiddeti, ses kaynağına ne
kadar yakın olduğumuzu anla- A) Yeni cep telefonu alması
mamızı sağlar. B) Cep telefonunu çaldırarak ye-
rini bulmaya çalışması
Ses dalgaları her yöne yayılır. C) El feneri ile telefonu bulmaya
Bu yüzden uzaktaki ve yakındaki çalışması
sesleri ayırabiliriz.
Ses, havasız ortamda yayıldığı için 2. Ahmet, arkadaşının sorusuna ce-

sesler uzayın derinliklerine de ya- vap vermek için arkasını dönüyor-
yılabilir. sa Ahmet arkadaşının neresinde
yer almaktadır?
Ses her tarafa yayıldığından se-
sin hangi yönden geldiğini bu- A) Önünde B) Arkasında
labiliriz. C) Yanında
Sesin şiddeti biz ona yaklaştık-

ça azalır, biz ondan uzaklaştıkça 3. Aşağıdaki görsellerden hangisinde
artar. ses daha iyi duyulur?
Yarasa gibi insanların duymadığı A) B)

sesleri duyan hayvanlar, yönle-
rini ses dalgalarıyla bulur.
Sessiz bir ortamda çok az ses-

lerin bile nereden geldiğini an- C)
layabiliriz.
Sesleri duyamayan insanlar, do-

kunarak ve işaret diliyle iletişime
geçerler.
4. Aşağıdaki seslerden hangisini du-
Cansız varlıklar ses kaynağı ola- yamayız?
maz.
A) Sivrisineğin sesini
İnsan kulağı çevredeki bütün ses- B) Rüzgârın sesini
leri duyabilir. C) Tırtılın sürünme sesini
Çevremizdeki Sesler Kavrama Etkinliği
Kazanım: Çevresindeki ses kaynaklarını doğal ve yapay ses kaynakları şeklinde sınıflandırır.
Canlıların çıkardığı sesler ile doğa olaylarının neden olduğu ses-

lere doğal ses kaynağı denir.
Yağmur, nehir, volkan, yıldırım, rüzgâr doğal ses kaynaklarına
örnek verilebilir.
Dışarıdan bir etki ve güç sonucu ses çıkaran varlıklara yapay ses
kaynağı denir.
Makineler, ulaşım araçları, ziller, telefonlar, ses ve müzik sistem-
leri yapay ses kaynaklarına örnek olarak verilebilir.
Aşağıda verilen ses kaynakları Aşağıdaki tabloyu örnekteki gibi
görsellerinden doğal olanlara “D”, işaretleyerek dolduralım.
yapay olanlara “Y” yazalım.
Ses Kaynakları Doğal Yapay
Uçak 
Şelale
Kuzu
Rüzgâr
Televizyon
Deniz
Irmak
Otomobil
Yıldırım
Kuş
Flüt
Tren
Bebek
Yağmur
Saz
Aslan
Hoparlör
Volkan
Hortum
Zil
69
Cümlelerdeki boşluklara verilen 1. Aşağıdakilerden hangisi yapay ses
kelimelerden uygun olanını yazalım. kaynaklarındandır?
doğal - yağmur - icadı A) B)

yapay - ses - hayvan - yöne - gök
duyamaz - gelişmeler - kaybına
 Ses kaynakları, .................. ses kay-
nakları ve yapay .......... kaynakları C)
olarak ikiye ayrılır.
 Şiddetli bir ses olan .......... gürül-

tüsü doğal ses kaynaklarındandır.
 İnsanların icadı ve kullanımı ile 2. Irmak Yapay

meydana gelen ses kaynakları
.............. ses kaynaklarıdır. Korna Doğal
 İnsanlara zarar veren ses kaynak- Dalga Doğal

ları çoğunlukla insanların .............. Yukarıda verilenlerin doğru eşleş-
olan yapay ses kaynaklarıdır. tirmesi aşağıdakilerden hangisidir?
 İnsan ve .............. gibi canlı varlık- A) B) C)

lardan çıkan sesler doğal ses kay-
naklarıdır.
 Su, rüzgâr, şimşek, dolu, .................. 3. Doğal ses kaynakları için aşağıda-
gibi cansız varlıkların çıkardıkları kilerden hangisi söylenemez?
sesler doğal ses kaynaklarıdır.
A) Kendiliğinden ses çıkarır.
 Şiddetli sesler işitme ........................ B) Her yöne dalgalanarak yayılır.
neden olabilir. C) Hepsi insanlar tarafından kont-
rol edilir.
 Ses dalgaları her ................. dağı-
lır. 4. Yapay ses kaynakları için aşağıda-
kilerden hangisi söylenemez?
 Teknolojik .................... yapay ses
kaynaklarının daha da artmasına A) İnsanlar tarafından üretilir.
neden olmuştur. B) Kendiliğinden ses çıkarır.
C) Doğal örneklerine benzetilerek
 Kulaklarımız her sesi ................... üretilir.
Sesin İşitmedeki Rolü Kavrama Etkinliği
Kazanım: Ses şiddetinin işitme için önemli olduğunu gözlemler ve her sesin insan kulağı tarafından
işitilemeyeceğini fark eder.
Kulağa gelen seslerin yüksek veya düşük olmasına sesin şiddeti denir.
Kulağa gelen ses yeterli şiddette ise duyabiliriz, değilse duyamayız.
Örneğin, yerde yürüyen bir karıncanın çıkardığı sesi, şiddeti çok düşük
olduğundan duyamayız. Fakat uçakların sesi şiddetli olduğundan seslerini
uzaktan bile duyabiliriz.
Çok şiddetli sesler işitme duyumuza zarar verebilir. Bu durumdan korun-
mak için çok şiddetli seslere yakın olduğumuzda kulaklarımızı kapatıp ağzımızı
açmamız gerekir.
Aşağıdaki tabloyu örnekteki gibi Aşağıda verilen görsellerde ses

işaretleyerek dolduralım. şiddeti az olanlara “A”, çok olanlara
“Ç” yazalım.
Ses Duyulur Duyulmaz
Karıncanın

yürüyüş sesi
Çiğneme sesi
Yıldızların
kayma sesi
Kanın damar-
lardaki akış sesi
Kalp atış sesi
Uçak sesi
Yağmur sesi
Yağan kar
sesi
Dalga sesi
Fırtına sesi
Yer altı
sularının sesi
Solucanların
sesi
Şimşek sesi
Ağustos
böceğinin
çıkardığı ses
71
Tabloda verilen bilgiler doğru ise 1. Aşağıdaki seslerden hangisini evde
“D”, yanlış ise “Y” kutucuğunu işaret- daha iyi duyarız?
leyelim.
A) Telefon sesi
Bilgi Doğru Yanlış B) Pişen yemeğin sesi
Bir sesi duyabilme- C) Rüzgâr sesi
miz için sesin şidde-
tinin yeterli olması 2. Bazı seslerin insan kulağı tarafın-
gerekir. dan duyulmamasının nedeni aşa-
Kulağımız bütün ğıdakilerden hangisidir?
sesleri duyabilir.
Uzaktaki sesleri A) Ses kaynaklarının uzakta ol-
duyabilmemiz sesin ması
şiddetine bağlıdır. B) İnsanların sadece belli aralıktaki
Uzaktan az duya- ses şiddetlerini duyabilmeleri
bildiğimiz sesler, C) İnsanların titreşimleri hisset-
yakınlaştıkça daha memeleri
iyi duyulur.
Uzaktan az duya- 3. Aşağıdaki görsellerden hangisinin
bildiğimiz sesler, çıkardığı sesin şiddeti daha fazla-
yakınlaştıkça daha dır?
az duyulur.
Şiddetli sesler insan A) B)
sağlığına zararlıdır.
Mikrofon ve ho-
parlör gibi araçlar
sesin şiddetini artır-
maya yarar. C)
Hava olmayan or-
tamlarda sesin şid-
deti ne kadar fazla
olsa da ses duyulmaz.
Çevremizdeki sesle- 4. “Bir sesin duyulabilmesini sağla-
ri kulağımızla duyan özelliğe ....................... denir.”
yar, sesin meydana cümlesinde noktalı yere aşağıdaki-
getirdiği titreşimleri lerden hangisi yazılmalıdır?
derimizle hissedebi-
liriz. A) ses kapasitesi
İnsan kulağının belli B) yankılanma
bir işitme sınırı vardır. C) ses şiddeti
Uzaktaki Sesler Kavrama Etkinliği
Kazanım: Ses şiddeti ile uzaklık arasındaki ilişkiyi açıklar.
Doğal ve yapay ses kaynaklarına olan uzaklığımız veya

yakınlığımız sesin şiddetini algılamamızı etkiler.
Ses kaynağına uzakken düşük şiddetli ses, ses kayna-
ğına yakınken yüksek şiddetli ses duyarız.
Yakından konuşan bir arkadaşımızı daha iyi duyarken
ondan uzaklaştığımızda sesi az duymaya veya hiç du-
yamamaya başlarız.
Yaklaşan trenin ses şiddeti uzaktakinden daha fazladır.
Aşağıdaki görsellerde uzak ve yakın Aşağıda verilen durumlardan han-
mesafedeki ses kaynakları verilmiştir. gisinde sesin şiddeti azalır veya ar-
Duyulma derecesine göre işaretleyelim. tar? İşaretleyelim.
Artar Azalır
Denize yaklaştıkça
duyduğumuz ses
Az İyi Az İyi
Yaklaşan metronun
sesi
Uzaklaşan trenin
Az İyi Az İyi
sesi
Üstümüzden geçen
uçağın sesi
Az İyi Az İyi
Konuşarak yanımıza
gelen arkadaşımız
Sokaktan geçen
ramazan davulcusu-
Az İyi Az İyi nun sesi
Koşarak yanımızdan
geçen sporcuların
sesi
Az İyi Az İyi Yaklaşan koyun sü-
rüsünün sesi
73
Aşağıdaki tabloda verilen ses şid- 1. Aşağıdaki ifadelerden hangisi doğ-
detlerinin uzak ve yakın olma du- rudur?
rumunda işitilip işitilmeyeceğini “Evet”
veya “Hayır” yazarak dolduralım. A) Hiçbir sesin kaynağı yoktur.
B) Ses kaynağına yaklaştıkça sesin
Yakından Uzaktan şiddeti artar.
Ses şiddeti
işitilebilir işitilebilir C) Ses her ortamda yayılır.
Gök gürültüsü Evet Evet
Kalp atışı 2. Sesin duyulmasını sağlayan özellik
aşağıdakilerden hangisidir?
Fısıltı
Uçak A) Sesin şiddeti
B) Ses kaynakları
Buzdolabı C) Ses çeşitliliği
Telefon sesi
Yürüme sesi 3. Ses şiddetinin yeterli olduğu bir
Konuşma sesi durumda aşağıdakilerden hangisi
sesin insanlar tarafından duyul-
Bağırma masında etkilidir?
Nefes alıp ver-
me sesi A) Sesin güzelliği
Elektrik süpür- B) Konuşma konusu
gesi C) Ses kaynağına uzaklık veya ya-
kınlık
Otomobil sesi
Kedi miyavla-
ması
Köpek havla- 4. Aşağıdaki görsellerin hangisinde
ması denizin sesini daha iyi duyarız?
Saz sesi A) B)
Telefon konuş-
ma sesi
Hoparlörden
çıkan sesler
Dalga sesi C)
Kedinin mırıltı
sesi
Şiddetli Seslere Dikkat! Kavrama Etkinliği
Kazanım: Şiddetli seslerin işitme kaybına sebep olabileceğini ifade eder.
Şiddetli sesler insan sağlığına zarar verir.

Uçakların inip kalktığı pistte görev yapanlar, iş makineleri kulla-
nanlar ve çok gürültülü makinelerin bulunduğu fabrika gibi yer-
lerde çalışanlar işitme duyularını ve sağlıklarını korumak için özel
kulaklıklar kullanmalıdır.
Bizler de yüksek sesle müzik dinlememeye, uzun süre kulaklık kul-
lanmamaya ve çok gürültülü yerlerde bulunmamaya dikkat etme-
liyiz. Çünkü bu davranışlar işitme duyumuzda ve sağlığımızda kalıcı
hasarlar meydana getirebilir.
Aşağıdaki ses şiddeti ile ilgili du- Aşağıda görselleri verilen ortam-
rumların sağlığımıza etkilerini işaret- ların hangilerinde kulağımızı koruma-
leyelim. mak işitme kaybına neden olabilir?
İşaretleyelim.
Ses şiddeti İşitmeye İşitmeye
Zararlı Zararsız
Çalışır hâldeki
uçağın yanında
olmak
Nehir kenarın-
da bulunmak
İş makinelerini
kulaklık olma-
dan kullanmak
Uzun süre
yüksek sesle
kulaklıkla müzik
dinlemek
Arkadaşlarımız-
la konuşmak
Yağmur sesini
dinlemek
Gürültülü
makinelerle
çalışmak
75
dikkatimizin zarar kulaklık 1. Aşağıdaki ses kaynaklarından hangi-
ağzımızı gürültü yüksek si işitme duyumuza zarar verebilir?
kirliliğine hasar
A) B)
Aşağıdaki ifadelerdeki noktalı yer-

lere yukarıdaki kelimelerden uygun
olanını yazalım.
C)
 İnsanlar üzerinde olumsuz etki
yapan ve hoşa gitmeyen seslere
........................... denir.
 Yüksek ses insanın ruhsal sağlığı- 2. Aşağıdakilerden hangisi şiddetli se-

na da ........................... verir. sin olumsuz etkilerine karşı alınmış
bir önlemdir?
 Çok şiddetli bir ses duyarsak ku-
lağımızı kapatıp ........................... aç- A) B)
malıyız.
 Şehirlerdeki şiddetli sesler ses

........................... neden olmaktadır.
C)
 Şiddetli seslerin olduğu ortamlar-
da koruyucu olarak ...........................
takılmalıdır.
 Havalimanı ve fabrika gibi sesin 3. Aşağıdakilerden hangisi şiddetli ses

çok .......................... olduğu ortam- duyduğumuzda yapacaklarımızdan
larda koruyucu olarak kulaklık kul- biri değildir?
lanılmalıdır.
A) Uzaklaşmak
 Sesin şiddetinin yüksek olduğu or- B) Ağzımızı açmak
tamlarda fazla bulunmak işitme C) Bağırmak
duyumuza zarar verirken aynı za-
manda ........................... dağılması- 4.
• İnsanlar • Hayvanlar • Ay
na neden olur.
Yüksek ses yukarıdakilerden han-
 Doğal ses kaynakları işitme du- gisini etkilemez?
yumuza genellikle ........................... A) Ay B) Bitkiler
vermezler. C) Hayvanlar
1. Aşağıdakilerden hangisi doğal ışık 6. Aşağıdakilerden hangisi yapay ışık
kaynağıdır? kaynaklarının özelliklerinden biri-
A) B) C) dir?
A) Işıkları için para harcanmaz.
B) Tükenebilir kaynaklardır.
C) İnsanlar tarafından icat edil-
memiştir.
2. Sağlıklı bir şekilde görebilmek için

öncelikle aşağıdakilerden hangisi
gereklidir? 7. Aşağıdakilerden hangisi için ya-
A) Sıcaklık B) Ağırlık C) Işık pay ışık kaynağı kullanılmaz?
A) Gece yolculuğu yapma
B) Güneş enerjisi kullanma
C) Yer altı madenciliği yapma
3. Ampul Yapay ışık kaynağı
Güneş Doğal ışık kaynağı
Ateş böceği Yapay ışık 8. Aşağıdakilerden hangisini bir ışık
kaynağı kaynağının aydınlatması sonucu
Yukarıdaki eşleştirmelerden hangisi görebiliriz?
yanlıştır? A) Yıldız B) Güneş C) Ay
A) B) C)
9. Hangisi doğal ses ve ışık kaynağı-

dır?
4. a. Dünya’nın en büyük ışık kay- A) B) C)
nağı Güneş’tir.
b. Ay, doğal ışık kaynağıdır.
c. Yapay ışık kaynakları insanla-
rın yaşamını kolaylaştırmıştır.
Yukarıda verilen bilgilerden han-
gileri doğrudur? 10. a. Ses dalgalar hâlinde yayılır.
A) a ve c B) a, b ve c b. Ses kaynakları doğal ve yapay
C) a ve b olmak üzere ikiye ayrılır.
c. İnsan kulağı bütün sesleri du-
yabilir.
Yukarıda verilen bilgilerden han-
5. Işığın hiç olmadığı bir ortamda hangileri doğrudur?
gi duyu organımızı kullanamayız? A) a ve b B) a, b ve c
A) Kulak B) Deri C) Göz C) b ve c
77
11. “Ali, ilerideki arkadaşlarının ne 14. Aşağıdaki öğrencilerden hangisi-
konuştuklarını duymuyordu. On- nin ifadesi doğrudur?
lara yaklaşınca öğretmeninin o A) Uzayda hava olmadığı
gün okula gelemeyeceğini öğrendi.”
Bu ifadeye göre aşağıdakilerden için ses dalgaları ya-
hangisini söyleyebiliriz? yılmaz.
A) Ali’nin kulakları daha iyi duy-
maya başlamıştır. B)
Su altında ses dalga-
B) Ali, ses kaynağına yaklaştığı
için konuşulanları duymuştur. ları yayılmaz.
C) Ali kulaklık takmıştır.
C) Uzaktaki arkadaşımıza
sesimizi duyurmak için
bağırmamız gerekir.
12. Fatih, evinde otururken üstlerin-
den geçen yolcu uçağını görme-
mesine rağmen sesini duyuyordu. 15. Aşağıdaki seslerden hangisi işit-
Bu durum aşağıdakilerden han- me duyusuna zarar vermez ve
gisiyle açıklanabilir? ses kirliliği oluşturmaz?
A) Ses her yöne dalgalar hâlin- A) Rüzgâr sesi B) Uçak sesi
de yayılır. C) Matkap sesi
B) Yapay ses kaynakları her yer-
den duyulabilir.
C) Doğal ses kaynakları ses kirli-
liğine neden olmazlar. 16. Hangisi işitme duyumuzu yüksek
sesin olumsuz etkilerinden koru-
mak için yapılanlardan değildir?
A) Ağzını açmak
B) Koruyucu kulaklık takmak
13. Aşağıdaki ortamlardan hangisin- C) Kulaklıkla yüksek sesle müzik
de ses dalgaları yayılmaz? dinlemek
A) B)
17. “Ses kaynağına yaklaştıkça ses

şiddeti................, ses kaynağından
uzaklaştıkça ses şiddeti...................”
C) Yukarıdaki boşluklara sırasıyla
hangileri yazılmalıdır?
A) artar-artar B) artar-azalır
C) azalır-artar
6.
ünite
Canlılar Dünyasına
Yolculuk
Canlı ve Cansız Varlıklar
•••
Bitkilerin Yaşam Döngüsü
•••
Ben ve Çevrem
•••
Çevremizi Temiz Tutalım
•••
Doğal Çevre-Yapay Çevre
•••
Yapay Çevre
•••
Doğal Çevrenin Önemi
•••
Doğal Çevreyi Koruyalım

79
6. ÜNİTE
Çevremizdeki
bitkiler, hayvanlar
ve insanlar canlı var-
Bitkiler kök-
lıklar; hava, su, toprak,
leri ile toprak-
kaya, otomobil, ev gibi
tan mineral ve
varlıklar ise cansız
su alır.
varlıklardır.
Canlı ve
cansız varlıkla-
Yeşil bitkiler rın birlikte yaşam-
Güneş ışığının etkisi larını sürdürdükleri
ve yaprakları sayesin- ortama çevre
de kendi besinlerini denir.
üretebilir. Canlılar
Dünyasına
Yolculuk Ormanlar,
denizler, göller,
Her insan nehirler ve dağlar
yaşadığı çevre- doğal çevreye ör-
nin temizliğinden nek verilebilir.
ve korunmasından
sorumludur.
Tüm can-
lıların doğal
çevreye ihtiyaçları
Parklar, bah- vardır. Doğal çevre
çeler, şehirler, bozulursa canlıların
köyler, binalar, ha- yaşam alanı yok
vuzlar, köprüler ya- olur.
pay çevreye örnek
verilebilir.

Canlı ve Cansız Varlıklar Kavrama Etkinliği
Kazanım: Çevresindeki örnekleri kullanarak varlıkları canlı ve cansız olarak sınıflandırır.
Çevremizdeki varlıklar canlı ve

cansız varlıklar olmak üzere
ikiye ayrılır.
Bitkiler, hayvanlar ve insanlar
canlı varlıklardır.
Hava, su, toprak, kaya, otomo-
bil, ev gibi varlıklar ise cansız
varlıklardır.
Aşağıda verilen özelliklerin hangi Özellikler Canlı Cansız

varlığa ait olduğunu işaretleyerek
gösterelim. Solunum yaparlar.
Özellikler Canlı Cansız
Hareket edebilirler, Solunum
yer ve yön değişti- yapamazlar.
rebilirler. Çevreden gelen
Dışarıdan bir etki uyarı ve etkilere
olmadığı sürece ha- tepki verirler.
reket edemezler. Çevreden gelen
uyarı ve etkilere
açıktırlar fakat tepki
Beslenemezler.
veremezler.
Vücutlarındaki za-
Yaşamlarını devam rarlı maddeleri
ettirmek için beslen- boşaltımla dışarı
mek zorundadırlar. atarlar.
Boşaltım yapamaz-
Büyürler, gelişirler lar.
ve çoğalırlar.
Yaşamak için Gü-
neş’e, havaya, top-
Büyümez, gelişmez rağa ve suya ihti-
ve çoğalamazlar. yaç duyarlar.
81
Aşağıda verilen varlıklardan hangi- 1. Aşağıdakilerden hangisi hareket
leri canlıdır? İşaretleyerek gösterelim. etmesine rağmen canlı bir varlık
değildir?
Varlıklar Canlı Cansız
A) Nehir B) Kuş C) Aslan
2. a. Güneş
b. Toprak
c. Su
d. Bitki
Yukarıdakilerden hangileri canlı
varlıkların yaşamaları için ihtiyaç
duydukları cansız varlıklardır?
A) a, b, c ve d B) a, b ve c
C) b, c ve d
3. Aşağıdaki varlıklardan hangisi bir

etki olmadığı sürece hareket etmez?
A) B)
C)
4. I. Bitkiler yer değiştiremez ama

yön değiştirebilir.
II. Hareket hâlindeki bütün var-
lıklar canlı değildir.
III. Boşaltımı sadece canlı varlık-
lar yapar.
doğrudur?
A) I ve II B) II ve III
C) I, II ve III
Bitkilerin Yaşam Döngüsü Kavrama Etkinliği
Kazanım: Bir bitkinin yaşam döngüsüne ait gözlem sonuçlarını sunar.
Bitkilerde yaşam döngüsü:

1. Tohum: Toprağa ekilen tohum su ve sıcaklığın etkisi
ile çatlar.
2. Çimlenme: Kök gelişir ve bitki güneşten faydalanmak
için toprağın dışına doğru büyümeye başlar.
3. Genç Bitki (Fidan): Bitkinin yaprakları büyür ve bu
sayede kendi besinini üretmeye başlar.
4. Erişkin Bitki: Artık meyvesini ve tohumunu üretmeye
başlamıştır.
Görsellerdeki bitkilerin yaşam dön- Aşağıda karışık olarak verilen bit-
güsünün hangi aşamasında oldukları- kilerin yaşam döngüsü aşamalarını
nı yanlarına yazalım. numara vererek sıralayalım.
Toprağa tohum ekme

....................................
Bitkinin erişkin olması

....................................
Bitkinin çimlenmesi, filizlen-
mesi
....................................
Meyvelerin olgunlaşarak to-
hum oluşturması
.................................... Bitkinin fidan olup kendi be-

sinini üretmesi
.................................... Bitkinin çiçek açması

83
Aşağıdaki ifadelerden doğru olan- 1. Aşağıdaki görsellerden hangisi bit-
lara “D”, yanlış olanlara “Y” yazalım. kilerin yaşam döngüsüne aittir?
Ağaçlardaki çiçekler daha sonra A) B)

meyveye dönüşür.
Meyveler aynı zamanda tohumu

da taşır.
C)
Yeşil bitkiler Güneş ışığının etki-
si ve yaprakları sayesinde kendi
besinlerini üretebilir.
Bitkiler, kökleri ile topraktan mi-

neral ve su alır.
2. Aşağıdakilerden hangisi bitkilerin
Bütün bitkiler meyve verir. yaşam döngüsü sonucunda ger-
çekleşen olaylardan biri değildir?
Bitkilerdeki gelişimleri gözlemle-
yerek anlayabiliriz. A) Diğer canlıların beslenmesi
B) Bitkilerin çoğalması
Bitkiler kendi besinini üretemez. C) Toprağın kirlenmesi
Ekmek, meyve, sebze, makarna,

zeytinyağı, kuru yemiş gibi yiye- 3. Aşağıdakilerden hangisi bitkilerin
cekleri bitkilerden elde ederiz. yaşam döngüsüne ait bir aşama
değildir?
Bütün meyveler yeşil renklidir.
A) Erişkin bitki
Bitkiler yaşamak için toprağa ih- B) Dışarıdan beslenme
tiyaç duymaz. C) Çimlenme
Bitkiler tohumları ile çoğalmaz.
Bitkiler de diğer canlılar gibi 4. Bitkinin kendi besinini üretmesi ilk

toprak, su ve Güneş’e ihtiyaç olarak hangi dönemde gerçekleşir?
duyar.
A) Toprağa ekildikleri zaman
Evimizde fasulye yetiştirip bit- B) Erişkin bitki oldukları zaman
kilerin yaşam döngüsü deneyini C) Yapraklarını açtığı fidan döne-
yapabiliriz. minde
Ben ve Çevrem Kavrama Etkinliği
Kazanım: Yaşadığı çevreyi tanır.
Canlı ve cansız varlıkların birlikte yaşam-

larını sürdürdükleri ortama çevre denir.
Kısacası çevre yaşam alanımızdır, yaşadığı-
mız yerdir.
Yakınlarımız ve diğer insanlar, bitkiler,
hayvanlar, okul, park, yollar, yaşadığımız
şehir, kasaba veya köy, dağlar, ormanlar,
göller, denizler, gökyüzü gibi varlıkların
hepsi çevremize örnektir.
Aşağıdakilerden hangilerinin ben- Aşağıdaki varlıkların yaşadıkları
zerleri yaşadığınız çevrede bulun- yerleri altlarına yazalım.
maktadır? İşaretleyelim.
........................... ...........................
........................... ...........................
........................... ...........................
........................... ...........................
85
Tabloda verilen varlıkları, çevre- 1. Canlı ve cansız varlıklarla yaşadı-
mizde bulunmalarına göre yakında ğımız ortama ne ad verilir?
veya uzakta şeklinde işaretleyelim.
A) Çevre B) Atmosfer
Çevremizdeki C) Yeryüzü
Yakında Uzakta
Varlıklar
Akrabalar  
Deniz
2. Aşağıdakilerden hangisinin yaşam
Dağ
alanı diğerlerinden farklıdır?
Orman
Okul A) B)
Market
Hastane
Köyümüz
Şehir C)
Sağlık ocağı
Eczane
Cami
Otoyol
Pazar 3. Türkiye’de yaşayan birinin yakın
Anıt çevresinde aşağıdakilerden hangisi
Tarla olamaz?
Göl A) Dağ B) Okyanus
Dere C) Deniz
Bakkal
Metro
Üniversite
Köprü 4. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yan-
lıştır?
Meyve ağaçları
Müze A) Çevre, canlı ve cansız varlık-
Meydan lardan oluşur.
Park B) Çevre, birçok canlının yaşam
alanıdır.
Havaalanı C) Çevre, her yerde aynıdır.
Çevremizi Temiz Tutalım Kavrama Etkinliği
Kazanım: Yaşadığı çevrenin temizliğinde aktif görev alır.
Her insan yaşadığı çevrenin temizliğinden ve

korunmasından sorumludur.
Bütün insanlar çevre konusunda üstlerine dü-
şen sorumlulukları yerine getirip diğer insan-
larla hareket etmelidir.
Okulumuzda çevre ile ilgili faaliyetlerde gö-
rev almalıyız.
Aşağıdaki çevre temizliği ile ilgili gör- Aşağıda verilenlerden çevre temiz-
sellerin açıklamalarını yanlarına ya- liğinin faydalarına “F”, çevre temizli-
zalım. ğinin olmaması durumunda olabilecek
olumsuzluklara ise “Z” yazalım.
Sınıfımızı temiz Sağlıklı yaşam

tutalım. Hastalıkların artması
Temiz denizler
................................ Sağlıklı yiyecekler

................................ Yeşil alanların azlığı
................................
Huzursuzluk ve çirkin görüntü
Temizlik alışkanlığı
................................
................................ Temiz su kaynakları
................................ Çevre kirliliği
Kirli içme suları
................................ Canlılar için sağlıklı yaşam alanı
................................
................................ Temiz hava
Bitki ve hayvanlara zarar verme
................................ Sağlıklı iletişim

................................ Doğal kaynakların korunması
................................
Hastalıkların azalması
87
Aşağıdaki görselleri inceleyelim. 1. Çevre temizliği ile ilgili olarak aşa-
Olumsuz davranışların yuvarlağını kır- ğıdakilerden hangisi doğrudur?
mızıya, olumlu davranışların yuvarla-
ğını yeşile boyayalım. A) Çevre temizliği sadece büyük-
lerin görevidir.
B) Çevre temizliği sadece küçük-
lerin görevidir.
C) Çevre temizliği herkesin göre-
vidir.
2. Çevremizi temiz tutarsak öncelik-

le aşağıdakilerden hangisi olumlu
etkilenir?
A) Sağlığımız B) Derslerimiz
C) Zekâmız
3. Odamızı temiz ve düzenli tut-

mak
Atık pilleri toprağa atmamak
Atıkları uygun geri dönüşüm ku-
tularına bırakmak
Yukarıdakilerden hangileri çevre te-

mizliği için yapılması gerekenler-
dendir?
A) B) C)
4. Aşağıdakilerden hangisi çevre te-

mizliği için yapabileceklerimizden
değildir?
A) Ortak kullanılan alanlarını te-

miz tutmak
B) Çevre temizliği ile ilgili etkinlik
ve faaliyetlerde görev almak
C) Odamızdaki atıkları pencere-
den atmak
Doğal Çevre-Yapay Çevre Kavrama Etkinliği
Kazanım: Doğal ve yapay çevre arasındaki farkları açıklar.
Doğal Çevre: Canlı ve cansız varlıkların uyum

içinde bulundukları doğada var olan çevredir.
• Ormanlar, denizler, göller, nehirler ve dağlar
doğal çevreye örnek verilebilir.
Yapay Çevre: İnsanların doğal çevreye benzeterek
ihtiyaç ve isteklerini gidermek için oluşturdukları
ortama yapay çevre denir.
• Parklar, bahçeler, şehirler, köyler, binalar, ha-
vuzlar, köprüler yapay çevreye örnek verilebilir.
Aşağıdaki tabloyu örnekteki gibi Aşağıdaki görsellerin doğal veya

işaretleyerek dolduralım. yapay çevreden hangisine ait olduk-
larını yazalım.
Çevre Doğal Yapay
Orman 
Park
Bahçe
Yol
........................... ...........................
Şelale
Dağ
Tepe
Kasaba
Hayvanat
bahçesi ........................... ...........................
Çöl
Deniz
Okyanus
Baraj
Irmak ........................... ...........................
Köy
Bina
Okul
Vadi
Ova ........................... ...........................
89
Aşağıda verilen özelliklerin han- 1. Aşağıdakilerden hangisi sadece
gi çevreye ait olduğunu işaretleyerek doğal çevrede yer alır?
gösterelim.
A) Ağaç B) Köpek C) Okyanus
Çevrenin Yapay Doğal
Özelliği Çevre Çevre
İnsanların etkisi
olmadan doğada 2. Aşağıdakilerden hangisi yapay
oluşmuştur. çevreye örnek verilebilir?
İnsanlar tarafından
doğal çevreye ben- A) B)
zetilerek oluşturu-
lur.
Hava, su ve toprak
kirliliği görülebilir. C)
Havası, suyu ve
toprağı temizdir.
Ormanlar, dağlar,
denizler, göller,
ovalar ve hayvan-
lar bu çevreye 3. Aşağıdakilerden hangisi doğal çev-
örnektir. renin özelliklerinden değildir?
İnsanlara, araçlara
ve makinelere pek A) İnsanların etkisi olmadan oluş-
rastlanmaz. muştur.
Canlı çeşitleri çok B) Havası, suyu ve toprağı temiz-
fazla değildir. Kedi dir.
köpek, koyun, sığır C) Çevre kirliliği oluşabilir.
gibi evcil hayvanlar
bulunur.
Parklar, hayvanat
bahçeleri, binalar, 4. Aşağıdakilerden hangisinde doğal
havuzlar, köprüler, veya yapay çevrenin ortak özelli-
tüneller bu çevrede ğidir?
yer alır.
A) Doğal varlıkların da yaşaması
İnsanlara, makine- B) İnsan etkisinin olmaması
lere ve araçlara sık C) İnsanın yaptığı araç gereçlerin
rastlanır. çok olması
Yapay Çevre Kavrama Etkinliği
Kazanım: Yapay bir çevre tasarlar.
Yapay çevreler tasarlanarak oluşturulur.

Yaşadığımız alanların, oturduğumuz bina-
ların, kullandığımız araçların hepsi bir ta-
sarım sonucu ortaya çıkmıştır.
Oturduğumuz evi incelediğimizde bir plan
ve tasarım sonucu oluşturulduğunu anlarız.
Biz de hayalimizdeki çevreyi tasarlayıp ma-
ketler yapabiliriz.
Aşağıdaki çevrelerden hangileri in- yol, bina, park, bahçe, otoyol,

sanların tasarlamasıyla yapılmıştır? İşa- hastane, cadde, akvaryum,
retleyelim. köprü, market
Yukarıdaki verilen yapay çevreye

ait kelimeleri boşluklara yerleştirelim
ve gizli kelimeleri bulalım.

91
1. Aşağıdakilerden hangisi tasarla-
canlılara tasarlanarak
narak yapılmıştır?
maket gösterebiliriz
vermeyendir tasarlanmalıdır A) Dağ B) Ova C) Park
çevre kirliliği
2. Görsellerden hangisi bir çevre
Aşağıdaki boşlukları uygun kelime- tasarım örneğidir?
lerle dolduralım.
A) B)
 Yapay çevre insanlar tarafından
....................... oluşturulmuştur.
 En iyi tasarlanan yapay çevre do-

ğal çevreye zarar ....................... C)
 Mimarlar ve inşaat mühendisleri

yapacakları binaları önce tasar-
layarak bir ...................... üzerinde
gösterirler. 3. Aşağıdakilerden hangisi çevreye
yönelik bir proje konusu değildir?
 Yaşamak istediğimiz çevreyi tasar-
layarak bir maket üzerinde ............ A) Atık maddelerin çevreye zarar
................... . vermesini engellemek
B) Geri dönüşümün daha hızlı ve
 Temiz çevre oluşturmaya yönelik yaygın yapılmasını sağlayacak
projeler geliştirmeli ve ..................... sistem geliştirmek
.................... . C) İlaç üretimini geliştirerek ihti-
yacı gidermek
 İnsan, kendi yaşantısını kolaylaştır-
mak ve konforlu hâle getirmek için
yapay bir çevre oluşturur. Ancak 4. Aşağıdakilerden hangisi yapay çev-
bunları yaparken doğal çevreye re tasarımının amaçlarından biri
ve diğer ............................. zarar olamaz?
vermemelidir.
A) İnsanlara daha konforlu ve ko-
 Yapay çevre ..................................... lay bir hayat sunmak
oluşturmayacak şekilde tasarlan- B) Doğal çevre ile uyumlu bir
malıdır. çevre oluşturmak
C) Yapay çevreyi doğal çevreden
korumak
Doğal Çevrenin Önemi Kavrama Etkinliği
Kazanım: Doğal çevrenin canlılar için öneminin farkına varır.
Canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için havaya, suya, topra-

ğa ve birbirlerine yani doğal çevreye ihtiyaçları vardır.
Doğal çevre bozulursa canlıların yaşam alanı yok olur.
İnsan dışında hiçbir canlı doğal çevreye zarar vermez.
Bu yüzden doğal çevrenin korunması, dolayısıyla diğer canlıların
hayatı, insanların sorumluluğundadır.
Millî parklar ve doğal anıtlar, insanlar tarafından korunmaya
alınmış yapay ve doğal yapılardır.
Aşağıda verilenlerden hangileri do- Aşağıdaki görsellerden millî park

ğal çevrenin korunmasının faydalarını olanlara “P”, doğal anıtlara “A” ya-
anlatan ifadelerdir? İşaretleyelim. zalım.
Toprağın, suyun ve havanın

temizliği korunur.
Canlıların yaşam alanları

korunur.
Gelecek nesillere yaşanabilir Düden Şelalesi Yedigöller

bir çevre bırakılır.
Teknolojide ilerleme sağlanır.
Tabiattaki doğal denge koru-

nur. Damlataş
Göreme
Mağaraları
Hayvan ve bitki çeşitliliği koru-
nur.
Doğal enerji kaynakları kulla-

nımı artar.
Hastalıkların çoğalması engel-

lenir. Sağlıklı bir çevre oluşur. Pamukkale Kaz Dağları
93
Aşağıda ifadelerden doğru olanla- 1. Canlılar için aşağıdakilerden han-
ra “D”, yanlış olanlara “Y” yazalım. gisi daha önemlidir?
Doğal çevrenin bozulması duru- A) Doğal çevre B) Millî park

munda canlıların yaşam alanları C) Tatil merkezleri
da yok olmaya başlar.
Plansız yapılan şehirler, kasa-

balar ve köyler doğal çevreye
zarar verir.
2. Aşağıdakilerden hangisi bir doğal
Doğal çevrenin yok olmasını ön- anıt örneğidir?
lemek için çevre konusunda eği-
tim verilmelidir. A) B)
Doğal anıtlarda ve millî park-

larda insan etkisi yoktur.
Doğal çevrenin korunmaması C)

sonucunda canlı çeşitliliği azalır
ve doğal denge bozulur.
Doğal anıtlar geçmiş hakkında

bilgi verir.
Millî park ilan edilen alanlar,

aynı zamanda koruma altına
alınan yerlerdir.
3. Doğal çevrenin çok önemli olması-
Doğal çevrenin oluşmasında in- nı hangi öğrenci doğru açıklamış-
san etkisi vardır. tır?
İnsanlar doğal çevrenin bir par- A)

çası değildir. Doğal ve yapay çevre
insanlar içindir.
Doğal çevreyi korumak istiyorsak B)
yok olan ağaçların yerine ağaç Doğal çevre bütün canlı-
dikmek zorundayız. lar için hayat demektir.
C)
Çevre temizliğinde hayvanların Doğal çevreyi insanlar
sorumluluğu yoktur. oluşturur.
Doğal Çevreyi Koruyalım Kavrama Etkinliği
Kazanım: Doğal çevreyi korumak için araştırma yaparak çözümler önerir.
Doğal alanlardaki sulara hiçbir atık atılmamalıdır. Su kaynakları

koruma altına alınmalıdır.
Rüzgâr enerjisi gibi doğal enerji kaynakları kullanılmalıdır.
Doğal kaynaklar dikkatli kullanılmalı ve israftan kaçınılmalıdır.
Çöpler geri dönüşüme uygun şekilde atılmalıdır.
Yabani hayvanların göç alanları ve yolları koruma altına alınmalıdır.
Bitki ve hayvan türleri koruma altına alınmalıdır.
Sanayi ve teknoloji ile ilgili yenilikler mutlaka doğal çevreye zarar
vermeyecek şekilde yapılmalıdır.
Aşağıdaki görsellerden hangileri çevreyi korumaya yönelik çözümler içerir?

İşaretleyelim.

95
projeler görevidir 1. Plansız şehirleşme
çevrenin olmak Kontrolsüz sanayileşme
insandır anlayışından Bitki ve hayvan türlerini koru-
ma altına alma
dönüşüm zarar
Yukarıdakilerden hangileri doğal
çevreye zarar verir?
Aşağıda verilen ifadelerde boş bı-
rakılan yerlere yukarıdaki kelimeler- A) B) C)
den uygun olanları yazalım.
 Doğal çevreyi korumak bütün in-
sanlığın ..................... .
 Doğal çevreye en büyük zararı

veren ve en çok sahip çıkması ge-
reken varlık ...................... 2. Doğal çevreyi korumak için önce-
likle aşağıdakilerden hangisi yapıl-
 Doğal çevrenin yok olmasını en- malıdır?
gellemek için ........................ geliş-
tirmeliyiz. A) Bütün insanlığa çevre koruma
bilinci verilmelidir.
 Dünya üzerinde yaşayan insanla- B) Büyük fabrikalar kapatılmalıdır.
rın çevreye bakış açısı değiştiril- C) Plansız şehirler yeniden oluş-
meli; doğayı, çevreyi istediği gibi turulmalıdır.
tüketebileceği, sadece kendilerine
ait kaynak olduğu ........................
vazgeçilmelidir.
 Geri ....................... doğal çevrenin

ve kaynakların korunmasında çok 3. Aşağıdaki görsellerden hangisi do-
önemlidir. ğal çevreyi koruma ile ilgili bir
çözüm içermez?
 Şehir planlaması doğal çevre ile
yapay ................. uyumlu olmasını A) B)
sağlar.
 Hava kirliliğine engel ................ için

yasal düzenlemeler yapılmalıdır.
C)
 Sanayileşme ve fabrikalaşma do-
ğal çevreye ................ vermeyecek
şekilde gerçekleştirilmelidir.
1. Aşağıdakilerden hangisi cansız bir 5. Aşağıdakilerden hangisi bütün
varlıktır? canlı varlıkların ortak özelliği de-
A) B) C) ğildir?
A) Beslenirler.
B) Hareket ederler.
C) Kendi besinlerini üretirler.
2. Aşağıdaki görsellerin hangisinde 6. Yön değiştirme

canlı ve cansız varlıklar birlikte Beslenme
gösterilmiştir? Yer değiştirme
A) B) C) Yukarıdakilerin hangisi bitkilerin
yapabileceği bir hareket değildir?
A) B) C)
3. Hareket ederler ve bü- 7. a. Kendi tohumlarını üretmesi

yürler. b. Tohumun çimlenmesi
Oktay c. Kendi besinini üretmesi
Bitkinin yaşam döngüsü ile ilgili
Beslenirler, solunum yukarıda karışık verilen evrelerin
Emre yaparlar, çoğalırlar. doğru sıralanışı aşağıdakilerden
hangisidir?
Dışarıdan etki olmadık- A) a-b-c B) b-c-a C) c-a-b
Zeliha ça hareket etmezler.
8. Bir tohumun çimlenmesi için aşa-
Yukarıdaki öğrencilerin hangileri- ğıdakilerden hangisine gerek yok-
nin ifadeleri canlı varlıklarla ilgi- tur?
lidir? A) Güneş B) Toprak C) Su
A) Oktay, Emre ve Zeliha
B) Emre ve Zeliha
C) Oktay ve Emre 9. Bitkinin gelişme süreciyle ilgili ve-
rilenlerden hangisi yanlıştır?
A) Hayatının sonuna kadar geli-
4. Aşağıdaki varlıklardan hangisi ken- şir.
di başına hareket edebilir? B) Yaprakları oluşunca kendi be-
A) B) C) sinini üretmeye başlar.
C) Tohum üretmeye hayatının
sonlarında başlar.
97
10. Aşağıdaki öğrencilerden hangi- 14. Aşağıdaki öğrencilerden hangisi-
sinin ifadesi yanlıştır? nin ifadesi doğrudur?
A) Bitkiler solunumu yap- A) Atık maddelerin geri

rakları ile yapar. dönüşümü yoktur.
B)
Bitkiler kendi besinleri- B) Doğayı kirletenlerin
ni üretir. başında insan gelir.
C) Hayvanların tamamı C) Çevreyi korumak dev-

bitkilerle beslenir. letin görevidir.
11. Çevre denince aklımıza gelen ilk

yer neresidir? 15. Aşağıdaki ifadelerden hangisi ya-
A) Yaşadığımız yer pay çevre için doğrudur?
B) Ülkemizdeki denizler A) Oluşumunda insan etkisi yok-
C) Çevremizde yaşayan canlı tür- tur.
leri B) Bütün canlıların ortak yaşam
alanıdır.
12. Çevre ile ilgili aşağıdaki ifadeler- C) En çok kirliliğin yaşandığı çev-
den hangisi yanlıştır? redir.
A) Çevre, canlı veya cansız çe-
şitli varlıklardan oluşur. 16. Aşağıdakilerden hangisi çevre kir-
B) Çevremizde canlıların yaşam liliğini engellemek için alınan ön-
alanları vardır. lemlerden biri değildir?
C) Cansız ve canlı varlıklar ara- A) Atık suların arıtılması
sında etkileşim yoktur. B) Doğaya zarar vermeyen enerji
türlerinin kullanılması
13. Aşağıdaki görsellerden hangisi ya- C) Deterjan gibi kimyasal temiz-
pay çevredir? lik maddelerinin kullanılması
A) B)
17. I. İnsan sağlığının bozulması
II. Canlı türlerinin azalması
III. Toprağın ve suyun kirlenmesi
Doğal çevrenin korunmasına dik-
C) kat edilmemesi sonucu yukarıda-
kilerden hangileri gerçekleşir?
A) I ve II B) I ve III
C) I, II ve III
7.
ünite
Elektrikli Araçlar
Günlük Yaşamda Elektrik

•••
Elektrik Kaynakları
•••
Pil Atıkları
•••
Güvenli Elektrik

99
7. ÜNİTE
Madde-
yi oluşturan
atomların yapısında-
ki parçacıkların hare-
ketiyle ortaya çıkan
enerjiye elektrik Günümüzde
denir. kullanımı çok yaygın
olan elektrik olmazsa
sağlık, barınma, eğitim,
ulaşım, gibi birçok alan-
da çok ciddi problem-
Günümüzde kul- ler oluşur.
landığımız elektrik
kaynakları şehir elek-
triği, pil, batarya, akü
ve jeneratördür.
Elektrikli
Araçlar Islak elle elek-
trik düğmelerine,
prizlere ve elektrikli
eşyalara dokunma-
malıyız.
Elektrikli alet-
Kullanımı süresi
leri alırken güve-
geçmiş pillerin çev-
nilir olmasına dikkat
reye atılması zararlıdır.
etmeliyiz. Bozulan elek-
Pillerin içinde bulunan civa,
trikli cihazların tamirini
kurşun, kadmiyum gibi mad-
servislere yaptırma-
deler nedeniyle toprak ve
lıyız.
su kirlenir hatta zehir-
lenir.

Günlük Yaşamda Elektrik Kavrama Etkinliği
Kazanım: Elektrikli araç-gereçlere yakın çevresinden örnekler vererek elektriğin günlük yaşamdaki
önemini açıklar.
Maddeyi oluşturan atomların yapısındaki parçacıkların hareketiyle

ortaya çıkan enerjiye elektrik denir.
• Elektrik bir enerji türüdür.
• Çevremizdeki birçok alet ve araç elektrikle çalışır.
• Günümüzde kullanımı çok yaygın olan elektrik olmazsa sağlık, barınma,
eğitim, ulaşım, gibi birçok alanda çok ciddi problemler oluşur.
• Evimizde kullandığımız televizyon, elektrik süpürgesi, buzdolabı, çamaşır
makinesi, bulaşık makinesi gibi birçok alet ve araç elektrikle çalışmaktadır.
Görsellerdeki alet ve araçlardan Aşağıda elektrikle çalışan araç ve
elektrikle çalışanların yıldızlarını ma- aletleri hizmet verdikleri alanlarla eş-
viye, çalışmayanları kırmızıya boyaya- leştirelim.
lım.
Sağlık
Eğitim
Ulaşım
İletişim
Bilişim
Beslenme

101
Aşağıda açıklaması yapılan elek- 1. Evlerimizde aşağıdaki enerji türle-
trikli araçların adını yazalım. rinden hangisini kullanmayız?
Elektrikli A) Elektrik B) Güneş

Açıklama
Araç C) Rüzgâr
Yiyecekleri uzun süre
saklamak ve korumak Buzdolabı
için kullanılır. 2. Aşağıdaki araçlardan hangisi farklı
Çamaşırları temizle- bir enerjiyle çalışır?
mek için kullanılır.
A) B)
Yemekleri pişirmek
için kullanılır.
Aydınlatma için ev-
lerde kullanılır.
Tost yapmak için C)
kullanılır.
Banyodan sonra saç-
ları kurutmak için kul-
lanılır.
Isınmak için kullanılır. 3. Aşağıda elektrikle ilgili verilen ifa-
Sıcak havalarda se- delerden hangisi yanlıştır?
rinlemek, soğuk ha-
valarda ısınmak için A) Fırın, elektrik enerjisini ısıya çe-
kullanılır. virerek yemekleri pişirir.
B) Bilgisayar, elektrik enerjisini kul-
Ödevleri yapmak, lanarak çalışır.
bilgileri depolamak, C) Kombi, elektrik enerjisini ısıya
araştırma yapmak çevirerek evlerimizi ısıtır.
için kullanılır.
İletişim, haberleşme ve
eğlence için kullanılır. 4. Elektrikle ilgili aşağıdaki ifadeler-
Evlerde temizlik için den hangisi yanlıştır?
kullanılır.
A) Elektrik bir enerji türüdür.
Sokakları aydınlatmak B) Elektrik tükenmeyen bir enerji
için kullanılır. kaynağıdır.
Trafikteki akışı düzen- C) Elektrik aynı zamanda zarar
lemek için kullanılan verebileceğinden dikkatli kulla-
ışıklardır. nılmalıdır.
Elektrik Kaynakları Kavrama Etkinliği
Kazanım: Elektrikli araç-gereçleri, kullandığı elektrik kaynaklarına göre sınıflandırır.
Günümüzde kullandığımız elektrik kaynakları şehir elektriği, pil,

batarya, akü ve jeneratördür.
Evimizdeki buzdolabı, televizyon, çamaşır makinesi gibi araçları
şehir elektriği ile çalıştırırız.
Cep telefonu, radyo, el feneri gibi cihazları çalıştırmak için pil ve
batarya kullanırız.
Akü, taşıtlar için gerekli olan elektrik enerjisini sağlar.
Jeneratör benzin, mazot gibi yakıtların kullanılmasıyla çalışan ve
elektrik enerjisi üreten cihazdır. Elektrik kesildiğinde kullanılır.
Tablodaki alet ve araçların han-
Elektriği
Batarya
gi elektrik kaynağı veya kaynakları ile
Şehir
Akü
çalıştığını işaretleyelim. Araç - Cihaz
Pil
Saat
Elektriği
Batarya
Şehir
Akü
Araç - Cihaz
Pil
Otobüs
Cep telefonu
Ampul
Radyo
Yazıcı
Fırın
Otomobil kli-
Tost makinesi ması
Dizüstü bilgi- Akıllı tahta

sayar
Fotoğraf ma- Kumanda
kinesi
Masaüstü bil-
Otomobil gisayar
Oyuncak ara-
Klima ba
Tablet Buzdolabı
Uçak Televizyon
103
Aşağıdaki cümleleri, uygun keli- 1. Yandaki aracın
meleri yazarak tamamlayalım. çalışması için
hangi elektrik
ısınması akü batarya kaynağı kullanılır?
pil şehir elektriği
A) Şehir elektriği B) Batarya
jeneratör elektrik
C) Akü
 Aydınlatma araçları ile çamaşır ma-

kinesi, fırın gibi ev eşyaları .............. 2. I. Buzdolabı Batarya
ile çalışır. II. Fırın Şehir Elektriği
III. Araba ışığı Akü
 .......................... taşınabilir elektrik Yukarıdaki eşleştirmelerden han-
kaynağıdır. Kumanda, radyo, el gileri doğrudur?
feneri gibi cihazları onunla çalıştı-
rırız. A) I ve II B) II ve III C) I ve III
 Cep telefonları ve telsiz gibi ile-

tişim aletlerinde .............................
kullanırız. Bunları şarj ederek dol- 3. Bataryalarla ilgili aşağıdaki bilgi-
durabiliriz. lerden hangisi yanlıştır?
 ........................... taşıtların farlarının A) Şarj edilebilir.

yanmasını ve çalışmaya başlaması- B) Elektrik enerjisi verir.
nı sağlayan elektrik kaynağıdır. C) Evdeki beyaz eşyaları çalıştırır.
 Hastane ve okul gibi büyük bi-

nalardaki alet ve araçların çalış- 4. Aşağıdaki görsellerden hangisi şe-
ması ve aydınlatma için .............. hir elektriği kesildiğinde taşınama-
...................... kullanılır. yan cihazları çalıştırmaya yarayan
elektrik kaynağıdır?
 Hastane gibi büyük ve önemli bi-
nalarda şehir elektriği kesildiğin- A) B)
de elektrik ihtiyacını gidermek için
geçici olarak .....................................
kullanılır.
 Bazı binalarda güneş enerjisi kul- C)

lanılarak suyun ...............................
sağlanır. Böylece sıcak su elde
edilir.
Pil Atıkları Kavrama Etkinliği
Kazanım: Pil atıklarının çevreye vereceği zararları ve bu konuda yapılması gerekenleri tartışır.
Kullanımı süresi geçmiş pillerin çevreye atılması zararlıdır.

Pillerin içinde bulunan civa, kurşun, kadmiyum gibi mad-
deler nedeniyle toprak ve su kirlenir hatta zehirlenir.
Atık pilleri ayrı bir kutuda biriktirip pil toplama kutu-
larına atmalıyız. Böylece ilgili birimlerce pildeki zararlı
maddelerin yok edilerek kalan kısmının tekrar kullanıl-
masını sağlamalıyız.
Türkiye’de Taşınabilir Pil Üreticileri ve İthalatçıları Der-
neği yani TAP pillerin geri dönüşümüyle ilgilenmektedir.
Aşağıdaki araç ve aletlerden han- Pilin geri dönüşümünün yararla-

gileri pille çalışmaktadır? İşaretleyelim. rını anlatan maddelerdeki boşlukları
doğru bir şekilde kendi kelimelerimizle
dolduralım.
 Pillerin geri dönüşümü yapılarak

toprağın ve suyun .......................
engellenmiş olur.
 Pillerin geri dönüşüme yollanması

toprak ve su yoluyla yiyecekleri-
mize, içeceklerimizin içine zararlı
maddelerin girmesine ......................
olur.
 Pillerin geri dönüşümüyle akciğer

hastalıkları, böbrek iltihapları ve
kanser gibi birçok ciddi hastalıktan
......................... sağlanır.
 Atık pillerin doğaya karışmasını en-

gellemekle sadece insanların değil,
hayvan ve bitki diğer canlıların da
............................. korumuş oluruz.

105
Aşağıda pillerin kullanımı ile ilgili 1. Aşağıdakilerden hangisi geri dö-
verilen cümlelerden doğru olanların nüşüme gönderilmeyen atık pille-
başına “D”, yanlış olanların başına “Y” rin zararlarından biridir?
yazalım.
A) Kazalara neden olur.
B) Toprak ve suyu zehirler.
Piller sadece ihtiyaç hâlinde kul- C) Daha çok enerji tüketir.
lanılmalıdır.
2. a. Atık pilleri çöpe atmamalıyız.
b. Atık pilleri geri dönüşüme yol-
Pillerin içini açıp inceleyebiliriz. lamalıyız.
c. Atık piller toprağa, suya ve yi-
yeceklere zarar verir.
Piller bitince toprağa gömülme- d. Atık piller yakılarak yok edilebilir.
lidir. Yukarıdaki bilgilerden hangileri doğ-
rudur?
Piller çöpe değil, geri dönüşüm A) a, b, c ve d B) b, c ve d

kutusuna atılmalıdır. C) a, b ve c
3. Aşağıdakilerden durumlardan han-

Pilleri yakmak tehlikelidir. gisi çevre kirliliğine neden olur?
A) Atık pillerin pil atık kutusunda

Tek kullanımlık piller yerine şarj toplanması
edilebilir piller kullanılmalıdır. B) Atık pillerin toplanıp çöp kam-
yonuna atılması
C) Atık pillerin geri dönüşüme yol-
Pillerin tehlikeli maddelerden ya- lanması
pıldığı bilgisi insanlardan saklan-
malıdır. 4. Aşağıdakilerden hangisi toprağı ve
suyu zehirleyebilir?
Piller açılmamalı, içine dokunul- A) B)

mamalıdır.
Atık piller toprağa ve suya za-

rar verir. C)

Güvenli Elektrik Kavrama Etkinliği
Kazanım: Elektriğin güvenli kullanılmasına özen gösterir.
Elektrikli ısıtıcıların yanına yanıcı cisimler yaklaştırmamalıyız.

Elektrikli cihazları alırken güvenilir olmasına dikkat etmeliyiz.
Bozulan elektrikli cihazların tamirini yetkili servislere yaptırmalıyız.
Islak elle elektrik düğmelerine, prizlere ve elektrikli eşyalara do-
kunmamalıyız.
Elektrikli cihazların ve prizlerin içine metal cisimler sokmamalıyız.
Elektrikli eşyaları her zaman düğmelerinden kapatmalıyız.
Ampulleri, prizleri değiştirirken sigortayı kapatmalıyız.
Açık kablolara ve kırık prizlere dokunmamalıyız.
Aşağıdaki görsellerden hangile- Aşağıdakilerden hangileri elektrikle

rinde elektriğin kullanımı tehlikelidir? çalışan ve dikkatli kullanmadığımızda
İşaretleyelim. elektrik çarpmasına neden olabilecek
alet ve araçlardandır? İşaretleyelim.

107
Aşağıda verilenlerden elektriğin 1. Bu görseldeki
güvenli kullanımı ile ilgili olanları ye- hata aşağıda-
şile, güvenli olmayanları kırmızıya bo- kilerden han-
yayalım. gisidir?
A) Islak elle prizi kullanmaya ça-

Islak elle elektrikli araçları ke- lışmak
sinlikle çalıştırmayalım, prizlere B) Servisi çağırmadan prizi kul-
lanmak
dokunmayalım. C) Prizleri duvara monte etmek
Elektrikli cihazların içine çatal,

bıçak gibi metal cisimler sok- 2. Aşağıdakilerden hangisi tehlikeli
bir durumdur?
mayalım.
A) Elektrikli aletleri düğmesinden
Arızalı elektrikli aletleri kendi- kapatmak
B) Prizlere güvenlik kapağı taktır-
miz tamir edelim.
mak
C) Islak alanda saç kurutmak
Kablosu zarar görmüş elektrikli
aletleri prize takmayalım.
3. Aşağıdakilerden hangisi elektriğin
yanlış kullanımı sonucu ortaya çı-
Elektrikli aletleri fişini çekerek kabilecek tehlikelerden birisi değil-
dir?
kapatalım.
A) Yangın B) Elektrik çarpması
Yuvasından çıkmış prizleri tamir C) Boğulma
ettirmeden kullanalım.
4. Aşağıdaki işaretlerden hangisi elek-
Bozulan elektrikli aletleri yetkili trik çarpma tehlikesiyle ilgilidir?
servislere tamir ettirelim.
A) B)
Ampul değiştirirken sigortaları

kapatalım ve sigortanın kapalı
C)
olduğundan emin olalım.

1. Aşağıdakilerden hangisi ısınma 5. Aşağıdakilerden hangisi bir elek-
amaçlı kullanılan elektrikli araç- trik kaynağı değildir?
tır? A) Akü B) Pil C) Petrol
A) B) C)
6. I. Elektrik sayesinde hastaneler-

de ameliyatlar yapılır.
II. Elektrik evlerimizde aydınlat-
2. Aşağıdakilerin hangisi elektrikle ma, beslenme ve ısınma gibi
çalışan ulaşım aracıdır? alanlarda kullanılır.
A) B) C) III. Elektrik kaynakları sınırsızdır.

doğrudur?
A) I ve II B) II ve III C) I ve III
3.
Elektrik bir enerji tü- 7. a. Buzdolabı
b. Cep telefonu
Furkan rüdür. c. Tost makinesi
d. Fotoğraf makinesi
Elektrikli aletlerin hep- Yukarıdakilerden hangileri şehir
si şehir elektriği ile ça- elektriği ile çalışır?
Gönül lışır. A) a, c ve d B) a ve c
C) a, b, c ve d
Barajlardan elektrik
Alperen enerjisi üretilir.
8. Otobüs Batarya
Yukarıdaki öğrencilerin hangileri- Çamaşır Şehir

nin elektrik ile ilgili ifadeleri doğ- Makinesi Elektriği
rudur?
A) Furkan ve Gönül
B) Furkan ve Alperen Cep telefonu Akü
C) Gönül ve Alperen
Yukarıdaki araçlarla kulandıkları
elektrik kaynaklarının doğru eş-
4. Aşağıdaki cihazlardan hangisi pil- leştirmesi nasıl olmalıdır?
le çalışır?
A) B) C) A) B) C)

109
9. Aşağıdaki öğrencilerden hangisi- 13. Aşağıdaki öğrencilerden hangisi-
nin atık pillerle ilgili ifadesi doğ- nin ifadesi doğrudur?
rudur? A)
A) Saç kurutma makinesi-
Atık pilleri çöp kutu- ni banyoda kullanmak
suna atmalıyız. doğrudur.
B)
B) Atık pilleri toprağa Elektrikli aletleri evde
tamir edebiliriz.
gömmeliyiz.
C) Islak elle prizlere veya
C) ampullere dokunma-
Atık pilleri geri dönü- malıyız.
şüme göndermeliyiz.
10. Aşağıdakilerden hangisi ile elek- 14. “ses, ışık, hareket, ısı, görüntü”
trik üretilebilir? Elektrik enerjisi ile yukarıdakiler-
A) Toprak den kaç tanesi elde edilebilir?
B) Rüzgâr A) 3 B) 4 C) 5
C) Kaya
11. Pil ile ilgili aşağıdaki ifadelerden 15. Aşağıdakilerden hangisini yapar-
hangisi yanlıştır? ken elektrik çarpması riski yok-
A) Pil atıkları, çevreye zarar ve- tur?
rir. A) Elektrikli araçları tamir eder-
B) Piller, taşınabilir elektrik kay- ken
nağıdır. B) Açık prizleri kapatırken
C) Piller, en kuvvetli elektrik kay- C) Kapı kolunu tamir ederken
nağıdır.
12. Otomobillerin farlarını çalıştıran 16. I. Elektrik şalterini kapatmak

elektrik kaynağı aşağıdakilerden II. Çarpılan kişiye elle dokunma-
hangisidir? mak
III. 112 Acil Servisi aramak
A) B) IV. Elektrik iletmeyen bir çubukla
çarpılan kişiyi elektrik kayna-
ğından uzaklaştırmak
Elektrik çarpması durumunda yu-
C) karıdakilerden hangilerini yapmak
gerekir?
A) I, II, III ve IV B) I, II ve III
C) I ve III
Cevap Anahtarı
1. Ünite Kazanım Testleri
Sayfa No. 1 2 3 4
10 C A B A
12 A A C B
14 A A B C
16 C B A C
18 B A C B

Sayfa No. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
19-20 B C A B C A C A A C B C A A C B

Sayfa No. 1 2 3 4
24 B A C B
26 A B A B
28 A C B A

Sayfa No. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
29-30 C B A B A A B C C A B C C B C A A

Sayfa No. 1 2 3 4
34 A B B A
36 C A B C
38 C B B C
40 B C A A

Sayfa No. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
41-42 A B B C A B C A C B C B C A A B

Sayfa No. 1 2 3 4
46 C A B A
48 B A A C
50 C A B C
52 A A B A
54 B A C B
56 B C B A
KALİTELİ EĞİTİM YAYINLARI 111
Cevap Anahtarı
Sayfa No. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
57-58 B A C C B A A C B C A B C C C B A B
Sayfa No. 1 2 3 4
62 A B C A
64 C C A C
66 C B A B
68 B A C C
70 C A C B
72 A B B C
74 B A C C
76 A A C A
Sayfa No. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
77-78 B C C A C B B C B A B A A C A C B
Sayfa No. 1 2 3 4
82 A B A C
84 A C B C
86 A B B C
88 C A A C
90 C B C A
92 C A C C
94 A B B
96 B A C
Sayfa No. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
97-98 B B C B C A B A A C A C B B C C C
Sayfa No. 1 2 3 4
102 C A C B
104 C B C A
106 B C B A
108 A C C B
Sayfa No. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
109-110 A B B B C A B A C B C A C C C A

3 Sinif Keyifli Fen Bilimleri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

3 Sinif Keyifli Fen Bilimleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HER

Eşref KARABEKE Baskı

Kaliteli Eğitim Yayınları

Kocasinan Merkez Mah. Kuşçu Sk. No.: 19/A

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak;

Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl!

Mehmet Âkif ERSOY

KALİTELİ EĞİTİM YAYINLARI

4 KALİTELİ EĞİTİM YAYINLARI

KALİTELİ EĞİTİM YAYINLARI

6 KALİTELİ EĞİTİM YAYINLARI

KALİTELİ EĞİTİM YAYINLARI

8 KALİTELİ EĞİTİM YAYINLARI

Daha önceleri düz sanılan Dünya’nın şeklinin, tek-

Aynı rotada sürekli doğuya uçan bir

Ekibi ile Dünya’nın et-

basıklık Dünya’mız eğimli bir şekilde kendi ekseninde

sular geoit Aşağıda Dünya modelinin yapılış

 Dünya, Güneş etrafında dolanır.

 Dünya modelinde .................... mavi Boya iyice kuruduktan sonra is-

Çok eski çağlardan beri insanlar A) Bilim ve teknolojiyle

Deniz ile gökyüzünün birleştiği

Dünya’nın özel şekline geoit de-

Biruni, Dünya’nın Güneş etra-

Haritalarda denizler ve okyanus-

A) Keçi B) Fil C) Zebra

yer kabuğu Dünya’nın yüzeyinde karalar ve sular yer alır.

Aşağıdaki boşlukları uygun kelime- Okyanus Irmak

Dünya’mızı çepeçevre saran bir hava katmanı

Aşağıdaki olaylardan hangileri ha- Aşağıdaki görsellerde hava taba-

Hava katmanınında canlılar ya- A) Litosfer B) Atmosfer

Hava katmanının içindeki oksijenle 3. Aşağıdaki görselleri verilen olay-

Hava katmanı, su ve kara kat-

Azot, oksijen, su buharı gibi ya- 4. Aşağıdaki öğrencilerden hangisinin

Hava katmanının varlığını rüz- C) Hava katmanı en ağır

Dünya modeli incelendiğinde Dünya üzerinde suların karalardan

Aşağıdaki Dünya haritasının su katmanını maviye, kara katmanını yeşile veya

Dünya modeline baktığınızda kara katmanının mı, su katmanının mı fazla

KALİTELİ EĞİTİM YAYINLARI

 Buzullar, okyanuslardan sonra en A) B)

 Ülkelerin hepsi .................. katmanı C)

 Bütün ağaçlar ve bitkiler .................

2. Uçakla yolculuk yapan bir aile 6. Dünya’nın uzaydan çekilmiş

Katı Sıvı Gaz

8. Dünya’mızı çepeçevre saran ve

11. Macellan ve ekibi Dünya’nın et-

Duyu Organlarının Önemi

KALİTELİ EĞİTİM YAYINLARI

22 KALİTELİ EĞİTİM YAYINLARI

Çevremizdeki oluşumları, değişimleri, gelişimleri algılamamızı ve

Görsellerdeki olayları hangi duyu Aşağıdaki kutularda açıklamaları

Gül kokusu A) Tadına bakarak

Ufuk çizgisi 3. “Okuldan döndüğümde içeriden

Göz: Çevremizdeki varlıkların şekil, renk, büyüklük ve hareketlerini

Aşağıdaki meslekleri yapan insan- Aşağıdaki boşlukları uygun kelime-

 ............ canlı ve cansız varlıkların

Aşçı  Çevremizdeki varlıklardan çıkan ses-

 ............... bütün vücudumuzu kap-

 Bütün duyu organlarımız birlikte

 Konuşmamıza ve yiyecekleri yutma-

 En büyük duyu organımızdır. A) Radyo dinlerken

 Terleme yoluyla vücuttaki zararlı 3. “Yemek yerken yemeğin tadını, gö-

Duyu organlarımızın sağlığını korumak için;

Aşağıda duyu organlarımızı koru-  Soğuk havalarda atkı kullanmalı-