The Traveler of Wind

Burnt City

The Wind Traveler

Now I’m passing by the last row of houses,
only to step in the saline fields once called
Hamun. A deserted swamp is to my side. The
sunset has painted the horizon and the Khajeh
Mountain and the capsized boat in front of
me, red. I take my camera out and place the
mountain on the upper right corner of my
frame, and the boat, bigger and closer, on the
lower left part. I hear a rustle right before I
press the shutter button. A sudden movement
among the straws to the right catches my
attention. As I move forward, I am certain
that it is the old man, the old man whom I was
told is deeply lonely, rejects government pen-
sion and does not let any of the relief workers
into the village. He makes ends meet among
these very reeds. No one knows his age, and
certainly no one knows about his lineage. It is
as if he has been here as long as the Hamun
and reeds themselves.
He pushes the straws aside, makes a
bundle, and chops them off with a dull blade
made of bone. He pauses as I greet him.

3
 Burnt City
Turns around, looks at me, and nods.
“You’re alone?”, I ask.
He nods again.
“Is that Oshida?” I use its old name instead
of Khajeh Mountain. His eyes sparkle. “Here
was filled with water one day, was it not?
Do you think the water will ever come back?”,
I continue.
He smiles, goes towards the dry swamp
and makes a gesture for me to follow. He sits
on top of the boat and I sit on the ground
facing him. He smiles again, then gazes far
into the distance, and just like the serene
sound of a breeze among straws, he begins.
Now a bunch of people gathered around
the tavern playing dice and making noise.
I walked beneath the shadow of the tangled
straw roof, pointing out their mistakes and
acting as a referee between them. Golnar,
the tavern owner’s chubby wife, quickly filled
small jugs of beer and placed them on a clay
tray to get delivered to the tables by one of her
numerous aids. Men drank up the jugs and
kept quarreling. The first time I came here, it
was not like this. People were sitting on stone
benches by themselves and drinking their
4 5
The Wind Traveler
jugs, staring at the branches on the roof and
the cold light entering the tavern. From time
to time someone would say a few words and
someone else would nod. As soon as Golnar
asked where I was coming from and I replied
“Arata”, everyone turned and looked at me.
There was a light in their eyes as if they were
waiting for me to pour down gold, silver,
and lapis lazuli on their stony benches. They
must have thought I knew all kinds of arts,
and that whatever they had heard of Aratian
crafts had personified in me all at once.
But I only knew ‘games’. My craft is to build
games. I had no doubt it would entertain
them greatly. So far, within a month, they had
already mastered five games, each with 60
pieces.
Perhaps now was the time to ask; ask
them whether here, in Rigsan, at the upper
Hirmand, where the inhabitants drink the
same water that we drink in Arata, have there
been any similar mysterious deaths or not?
In Arata, most believe that these deaths
are the consequences of our tampering with
the creations of Gods. We extracted iron
from stone, color from soil and beverages
from herbs. We even hammered the Gods’
molten iron into all manners of deadly weap-
ons. Perhaps this new misery could be the
result of our own provocations.
Here, in Rigsan, at the upper Hirmand,
 Burnt City
they have none of those industries. They do
not even have any willows, maples, or poplars
as in the Aratian lands. Nevertheless, at least
as far as I know, and since I have been here,
they have no unusual deaths either. This is
exactly why I had to come such a long way.
I was not the only one assigned with this
task. Another young man was sent to Farah,
another to Kabul, the other to Tarak and one
to Ghazni, someone else to Kandahar and
one to Lashgargah; and I, to Rigsan. They told
me that I must go as far as the tall walls
surrounding the universe to find answers.
How should I ask? For instance, some
night I should ask Golnar “how do people die
around here?”, or shall I brag that the way
we die in Arata is much more advanced, too?
Perhaps, it is wiser to ask what they do with
their dead?
I was busy with such thoughts when that
soldier pushed aside the straw strands hung
at the door and entered. He had no helmet or
armor, only a long wooden spear to let one
know that he was a soldier; most likely, a low-
rank soldier who was not even allowed to ride
horses yet. I had seen no one riding horses
here yet. There were many horses in their
plains, so they must know how to ride, but I
had seen no one riding just yet.
The soldier stood in the narrow passage-
way, illuminated by the light seeping through
6 7
The Wind Traveler
the half ajar door.
“So, you are the Aratian Man,” he finally
said after an intense stare.
Every quarter of the watering hole fell
into silence as soon as he spoke. Everyone
turned around and stood up one by one as
soon as they recognized him, half bowing. I
respectfully bowed my head, too.
“Faramarz,” I said calmly.
“They say you know things; that you have
brought us crafts of Arata. Why are you
here?”, he asked.
“Me? I’m a game maker. Of all that you
have heard, I just know the games.”
A man cried out of a corner: “and he said
they have built eyes for a blind woman in
Arata.”
“A thousand years ago! And not eyes to
see, only for aesthetics,” I corrected him.
Another man said: “with capillaries of
gold, who cares if it sees or not…”
“And an animated goat, jumping,” said
someone else.
“Not really jumping…”, I interrupted.
“Paintings, not one but many, on clayware
that will make the goat gradually ascend as
you turn the bowl.”
“What of people who put carpets even at
the bottom of their graves.”
“Of those who bury the dead fully
clothed.”
 Burnt City
“Of the masters of furnaces who turn
stone to iron, and then hammer it…”
“Sheets of iron, thinner than a leaf.”
“Of gold and lapis lazuli!”
“Of the straw matt!”
“Don’t you build your ceilings of the same
straw and mat as we do?”, I replied.
Someone said: “fabrics of a thousand
colors.”
“With twelve types of textures,” called out
someone else.
Have I told them all those things about
Arata? I could not remember. I must have
been in a drunken rant, boasting about my
homeland, to have said those things, most of
which do not exist here.
“Pick up your belongings, if you have
any,” said the soldier. “You shall come to the
governor’s palace with me. Tell him what you
have told these people.”
“I… I do not remember what I have told
them,” I cried in a shaky voice. “I have only
seen or heard of all those things myself, not
that I know the craft…”
“Do not fear. You will not be responsible
for building them. You merely explain what
you have seen. Come and see what we have,
too. The palace has better beer than Golnar’s
and the bedchambers are much more com-
fortable.”
The governor’s palace was a porch, not
8 9
The Wind Traveler
tall and not vast, not even made of stone and
brick. It was a surface made of dry clay and
a surrounding garden with pomegranate and
grape shrubs. Thick walls of clay supported
a low ceiling which cast a shadow where the
governor sat. He was holding onto a long
wooden stick. A middle-aged man who sat on
his knees closely behind him was permanently
ready for his command. The others were all
sitting below the porch, on the ground. The
soldier and I stood in the sun. Others entered
through the garden one by one, moved along
the walls, bowed, and sat around the corners.
After a while, the governor took a sip from a
bowl and said, “proceed,” with a hard-to-hear
voice. He then threw the rest of the water on
the ground. A yellow scorpion exited a crack
on the muddy porch and ran to the surface
that had become wet by the governor’s action.
He hit the scorpion with the broad head of
his stick and the poor creature collapsed
instantly. Everyone was frowning at me.
I finally came to my words. I told them how
we have separated houses, professions, graves,
memorials, and markets; and how each has
a designated place in the city. I shared with
them how Hirmand and Farahroud’s water
gather in floodplains and irrigate the Aratian
lands; how we have made creeks and water
canals delivering the water to each and every
house. I bragged about the fact that maple,
 Burnt City
poplar and willow trees are at every corner,
and how, unlike here, Arata is green.
The governor raised his stick. I fell in
silence. The man sitting behind him bent over
and the governor whispered something in his
ear. The man asked: “does the floodwater not
wash out your city’s walls?”
“Arata is high. Higher than twenty men
in comparison to surrounding grounds. We
take out the wastewater with clay pipes to the
fields, to water the trees and farms,” I replied.
Everyone, sitting and standing around me,
was snickering. Then there was a buzz. The
man said: “maple, poplar and willow bear no
fruit, what do you eat?”
“Melon and grapes... We have wheat fields.
Barleycorn, and hemp…”, I replied.
“What about winters?”, the man asked.
“We store them. We also have goats and
gazelles to hunt; pheasants, ducks, and geese.
We catch fish by hooks in the river and by
nets in the Hamun, which is just like a sea,”
I continued to answer.
The whispering chatter filled the garden
again. The middle-aged man bent forward
for a while and the governor whispered some-
thing lengthy in his ear. He then said aloud:
“you eat fish of the sea? They say these jewels
are coming from Arata. Are they?”
“We send gems and jewels to Badakhshan
and Nimrouz, to Babylon and even to the
10
The Wind Traveler
kingdom of Elam, and of course, the high-
lands, too.” I had a proud smile on my face
and said “I myself have an Elamite coin, a
reward from the Elamite merchants for the
games that I have made.”
The man said: “it has been years since we
had a visitor from Arata. You now frequent
Elam, instead?”
“And Punjab. When there was more water
in Hirman and Frahroud, we visited Rigsan
more often but now it is dry here, and we go
to Punjab more regularly. We have built a vast
city in Punjab, a city worthy of the Aratian
people. It is developing every day and many of
us have immigrated there,” I added.
“Harpa?”, he said.
“Harpa,” I replied.
“I have seen the earthenware there. It is of
your kind’s,” the governor announced calmly.
He contemplated for a while and I fell silent
too. The other attendee’s whispers were taking
over again when the governor interrupted.
“Show him!”, he said to the man sitting
behind him in his deep voice.
The man nodded to the soldier beside me
and called him the “general!”
The general, whom I thought was a low-
ranked soldier, rested his hand on my shoulder.
“Onwards!”
I could not believe that they had con-
structed all those mills, canals, and dykes.
11
 Burnt City
We had dug waterways to irrigate plains too,
but we were downstream, and Rigsan in the
headwaters. Pirouz, the general, knew so
much about all these things.
When he woke me up in the morning, I
first heard his voice and then saw the inter-
twined straws on the ceiling through which
the morning breeze passed to meet my face.
First, I was confused as to where I was. They
had selected a cool bed chamber for me,
which was used during warm weather. Here,
they do not use the mat to sleep on, instead,
they lay on dry clay or even slabs of stone.
Their sleeping platforms are elevated, most
likely out of fear of scorpions. I woke up and
sat on the bed. Pirouz was standing, holding
a jug and a loaf of bread. “We will start the
observations today. Of course, we would eat
breakfast and leave promptly. Then you just
watch and talk. Say whatever you think.”
After we saw the waterways, it was time to
see the farms. I observed with my own eyes
what none of us in Arata could even think of:
a big well with an opening the size of a man.
I looked inside and saw the sun reflected on
the waters in its depths. Pirouz asked for a
torch and the nearby farmers brought us a
mighty flame to inspect inside the well. The
water, in contrast with our canals, was run-
ning like a stormy sea. It looked like the river
was moving from well to well, traversing the
12
The Wind Traveler
lands between them. There were tens of wells
in each farm, and thousands in all of Rigsan.
They called them Abkash. They drained the
river, the plains, and the sea’s moisture from
beneath the surface and dragging it to the
fields of Rigsan. Was this the reason why
the water was declining in Hirmand? And
we naively thought the upper lands were left
waterless and dry!
I wanted to go back and let everyone know
about these wells, but this was not what I had
come for. I first had to identify the cause of
all those deaths. Although I was tired and
the sun was scorching hot, I asked Pirouz to
accompany me higher.
“Do not hurry, Aratian man,” he said.
“Tomorrow?”, I asked.
“Rest for tomorrow. Contemplate deeply.
You will need a couple of days to understand
what you have witnessed today. After seven
days, we will return and see more.”
Half asleep at dawn, I wondered what
they do with these exposed, uncoated ceilings
when it rains? And if it never rains… There
must be no rain here. I have seen their water-
ways, streams, and abkash, but what about
the winter? Where do they find water in winter
if there was no rain at all? It did not take long
to find the answer. The answer to this and
many more questions.
When Pirouz returned, we headed to the
13
 Burnt City
mountains again. We climbed through the
depth of valleys and strayed to hillsides look-
ing for prey or a spring from time to time.
We took a short repose beneath the shadow
of some shrubs before climbing on the edge
of the plateau to scout the vista and inspect
the path. The sweat drops weighed heavy
on our brows under the burning sun, so we
stopped every now and then to catch a breath.
Finally, we ended up in a valley where ran a
little stream. I reached down to have a sip,
but Pirouz stopped me quickly. We continued
to follow the stream higher and higher. The
valley’s walls grew taller around us and the
passageway became increasingly narrow. As
the sound of the rushing stream grew louder,
Pirouz climbed a cliff and I, still confused
as to why we had to take such a long journey
without a horse, followed him. Suddenly, there
was a vast sea in front of me. Water! Trapped
water, behind a colossal wall made of brick
and stone.
“You can drink this water!”, Pirouz
exclaimed calmly.
There was a sea of water, and it was sweet,
meaning it was not a pre-existing sea. So,
was this the secret to lowering water levels in
the ancient Hirmand springs? How unfair!
Exactly where the stream’s path was narrow
in a deep valley, they had built mighty walls,
imprisoning the water, the life.
14
The Wind Traveler
“This is the first dam; but not the last,”
Pirouz announced.
“How many of them?”, I asked.
“How many branches does the Hirmand
have?”, he replied before bursting into a
prideful laughter. I kept drinking avidly as I
was still very thirsty. Why did he not let me
drink a drop of water in the lower valley?
I gazed around in confusion for a while before
gathering my composure again. I soon noticed
that the water entering the lower valley was
coming from a gateway that gave birth to
a small creek. That stream, which Pirouz
did not let me drink from, was fed exactly
through this hole. I was very inquisitive and
wanted to know how they had built the mas-
sive dam and its intricate outlet gate. I had
only taken a few steps forward to inspect the
structure, when Pirouz put his hand on my
shoulder. “The sun has turned yellow. You do
not want to spend the night in an unfamiliar
mountain, do you? Leave it for tomorrow.”
We visited the site the day after that and
reached the dam’s wall again, yet Pirouz,
similar to last time, did not let me inspect
the outlet gate. The dam’s water went to sur-
rounding fields and plains through pipes and
irrigation streams, even by cart and special-
ized donkey carriages who transfered big
vessels and jugs of water to Rigsan. Pirouz
later explained to me that their main source
15
 Burnt City
of water in the winter was this dam. But why
did they not take the same water running
downstream to Rigsan? Was it not much eas-
ier and simpler to do so? The dam’s single
gateway, the same outlet that I saw, was where
the water entered the valley before going
through a hidden route, and then reaching
Rigsan and all other downstream cities below.
Each time I attempted to inspect the outlet
gate and its hidden path, Pirouz found an
excuse to distract me. He called me to eat, or
to drink wine, or complain about the scorching
heat and insist on returning.
“Pirouz, it is cool here. There is water.
There is the shelter of mountains. Why not
stay the night? This way we do not have to
return tomorrow,” I suggested on one of our
journeys to the dam.
“Let’s stay! As long as you want,” he replied.
I roamed around freely for a while, but
every time I looked back, Pirouz was watching
over me in distal. It was as if he was cautious
for me not to drink the water from the lower
stream, or observe the dam too much. I sug-
gested sleeping at the same place at night, so
we could have the narrow stream close by and
also stay sheltered by the dam’s walls, but he
refused. We slept on top of the dam. Some-
where far from the outlet gate and the hidden
route. But how could I sleep?
It was late at night and the fire we had lit
16
The Wind Traveler
earlier had turned to red charcoal. Pirouz
was Snoring. I could hear the sound of frogs,
which I have never heard in Rigsan or even
imagined to hear there in my dreams. I qui-
etly stood up. I had barely made my third
step, when Pirouz asked where I was going. I
got nervous and joked about having to relieve
myself. I took a few more steps before hearing
a ruffle among the bushes. I did not pause.
Moving forward, I heard a body move in the
shrubs once again. It must have been an
animal, the size of a man. I had seen many
creatures on route to the dam, so I assumed
it was a leopard cub or even a small bear
taking shelter. But why was it not attacking
me then? I continued on my path and neared
the wall. I heard steps behind me and then
the loud noise of metal impacting a stone as
if a soldier had hit his spear on the ground.
How had Pirouz followed me so silently? I
was scared. I returned to the fire but Pirouz
was asleep. That is when I realized we were
not alone. I crawled back to my spot and pre-
tended to be asleep.
The next day, I saw a path a little farther
up than where we were sleeping. Multiple
carts were carrying stones, yellowish stones,
toward the higher parts of the dam. I asked
Pirouz about the stones and what they were.
“Imagine these as our Azur stone. Our
silver and gold. Jewels and gems, although a
17
 Burnt City
stinky gem. Each city survives on a precious
stone and this is ours,” he replied.
By the second night I knew the dam, wall,
gateway and sandy shores around the man-
made lake were all guarded throughout the
evening. Of course, Pirouz had never men-
tioned that earlier. The third night, just before
the sunset, I found a path close to the road
upon which the stone-carrying carts traveled.
The path took me to a large crack in the dam’s
colossal wall where the carts’ road ended. A
terrible smell was seeping through the hole
as if a fresh graveyard was being exhumed.
I climbed the cliffs overlooking the opening
and dragged myself up and into the crevice.
Inside the crack looked like a massive man-
made passageway. I saw torches on the wall
and their reflection on the large spring, as
if a lake. The water was right before me and
looked disturbingly green. I wanted to drink
and taste the water but its repulsive scent dis-
couraged me. The water getaway at the dam
entered this hole through the rocks and gath-
ered here. I picked up one of the torches
and proceeded to inspect the walls. I looked
all around to no avail. Nothing of particular
significant was there. I then looked at the
ceiling, and there it was: a calculated opening
through which a soft and sifted flour, yellow-
ish, poured from the ceiling into the water. I
dropped the torch and dragged myself higher
18
The Wind Traveler
from the cliff sides with difficulty and saw the
cart’s sinister load piled up like a hill beside
a large water mill. The flowing stream turned
its wheels and softened the yellow rubbles,
only to empty the final product into the
stinky reservoir. So, this was why Pirouz did
not let me drink the water downstream. That
was why they did not simply transfer the
stream’s water to Rigsan, and used carts and
donkeys to fill up at the dam instead. This
was the water feeding Hirmand! This was the
water of Arata!
Now I knew that each moment that I
waste, each minute that I reach Arata later
than sunrise, an Aratian child would go by
the water and drink this yellow poison that
the Rigsans have saturated the river with.
Perhaps a woman would take a jug to the
river and fill it with this water, take it home
and her children would die from the mys-
terious disease. Perhaps a farm will be fed
with this unholy water and turn out food for
hundreds of Aratians. There was no time to
waste. I had to leave. I knew no way but the
one I came from, but that path would go past
Pirouz and the guards, the valley, Rigsan,
the governor’s palace, Golnar’s tavern and
Hirmand. Each moment was filled with dangers
and I had to risk it all. Even if there was some
other way, it was too late for me to find it.
I came down to Pakoob since the valley
19
 Burnt City
of Payab was too far from the dam, but there
was no way out in that region. I knew no way
but to return. I had to go inside the dam’s
outlet gates but that whole area was littered
with soldiers. I had to go to the other side of
the wall and there was no way to do so except
circumventing the massive artificial lake. I
stepped on the edge of the wall. This wall was
clearly visible from all the surrounding areas,
but not on that night. It was a particularly
dark, moonless night. Perhaps, the guards
did not pay much attention to the wall, since
it was normally too visible at all times. It
was also a very perilous passage and no fool
would have dared to step on it. I wanted to
bend down to cover myself from the incoming
torch light bellow, but it was too difficult and
risky to crawl through that wall, even on my
hands and knees. I stretched myself on the
wall like a worm and hugged the two sides of
the wall with my hands and pulled myself for-
ward. I do not know how long it took to cross,
but I did manage to get to the other end of
the wall and reached the lower parts of the
artificial sea’s shoreline. The shore was sandy.
I had to take off my shoes and walk barefoot
to avoid the echoing sound of my footsteps
among the tall walls. I had only walked down
a few steps when I heard two soldiers ahead
of me. I was a real fool! Not only a clever gen-
eral like Pirouz, but any child could realize
20
The Wind Traveler
that it was enough to set guards on the only
way back to Rigsan and no unlucky bastard
like me could flee!
I sat down and began to re-think my plan.
I needed more time. I had to search more. I
had to know more. Thus, I turned all the way
back and slipped back into my improvised
bed by the fire. I was hoping to find a way in
daylight and leave at night. In the meantime,
I had nothing else to do but observe the stars.
The sky was clear and the stars… stars… The
sky moving among the stars… I remembered
that my mother used to tell me how our earth
was also a star moving around the sky just
like all other ones. I recall clearly how I con-
templated her words for a while and was filled
with fear the first time she told me those
words. I said: “if it is so, then by the time we
reach the edge of the world, we shall fall into
the sky and float and wander in the darkness
until we die?” “No,” she replied, “the earth
has no edge. It’s round! Whatever path you
take, if you go really far in the right direction,
you will get back to where you started.”
That night I contemplated my escape route,
all while staring at the sky. There seemed to
be no way out. I had to try a farther path,
which meant no certainty, longer travel times
and, of course, the death of more Aratians.
Having had no other options, I stood up and
walked in the opposing direction of Arata.
21
 Burnt City
Not much farther, beyond mountains,
there was a desert, vast and endless. No trees,
no shrubs, no water, nothing to eat. When
Rigsans realized that I was nowhere to be
found, it was not going to be long until they
saw my shadow in this flat plane and every-
thing would be lost. And even if they did not
find me, how would I survive this desert? How
far would the desert continue? Where was the
water? What about the food?
Early in the morning, I saw the silhouette
of mountains far away, so far and so high as
if the surrounding mountains that I had come
from were simple flat grounds. I felt that my
destiny had become one with these mountains.
Then I saw the zebras, calm and regal mov-
ing around the desert. Only a skilled hunter,
which I was not, could hunt a zebra. Hypo-
thetically, even if I was a good hunter, how
could I hunt them without a horse? From this
desert to those mountains, I would have to
walk a lifetime without a horse. I kept going.
The sand was hot. I could not comprehend
how bare footed Rigsans could put their feet
on such hot sand all day long. The sun was
scorching yellow. I saw horses. Wild horses,
resting, but I could not ride them, or even
reach them in the first place for that matter.
As soon as I got close enough to see them
clearly, they would flee and go further. I fig-
ured those horses must be close to a source
22
The Wind Traveler
of water, so I followed them in haste. The sun
was set when I finally got to a spring. It was
vast: an oasis in the middle of the desert. The
horses had bent down near the lake that was
being replenished by the subterranean rivers.
I narrowed my eyes and realized their lips
were close to the water but not really touching
it, as if the Gods had built statues of horses
drinking water and put it at the other side of
the lake. Perhaps it was a message for me. As
soon as I kneeled down to drink, the horses
rose and all ran away. I felt a light breeze,
a pleasant one. In an instant, small waves
formed in the middle of the lake. Multiple
rings appeared and grew in size right before
a horse’s head emerged from the surface. The
horse took a step forward and its foal soon
appeared, too. It was as if the lake was only
as deep as the horse’s height. It was not swim-
ming, merely walking toward me, step by step.
I rose up without drinking any water. I
stood tall. The horse paused by the shore. It
was a mare. I knew that a mare with her foal
at her side could be a dangerous animal, even
for a skilled warrior, so a game-maker like
me would certainly be better off at a distance,
so I took a few steps back. The foal came out
of the water too. It was a Saffron-colored lit-
tle horse with short but heavy feet and a long
mane reaching its ankles. It moved forward. I
stepped back. It proceeded and stood beside
23
 Burnt City
me. I put my hand on his back. He sat at my
feet. I caressed him. The mare shook her
mane and water droplets flew from her long
mane into the air and then, just like a serene
dream, she went back to the lake. The light
breeze had stopped by then. I stayed there for
the night.
In the morning, I woke up before dawn.
The foal was rolling beside me. He stood up,
went to the water, and I followed. I drank
the water and immediately felt lighter. It was
as if the weight of life was removed from my
shoulders. A step higher than the lake, a white
fog was floating over the water. The light
breeze was blowing, yet the fog lingered with-
out motion. I could hear the rippling sounds
of the waves hitting the sandy shore and the
buzz of dragonflies, and the cries of the cica-
das. The pond was surrounded on all corners
by lush green everglades. The breeze became
stronger and the fog lighter, floating above
the water as high as a man. Amidst the water
and breeze was a tent with an open entrance
at the back and a bench. A woman sat calmly
on the bench. Dressed in a tight vest that
made the curves of her bossoms more pro-
nounced, parting her hair at the sides, big
eyes and lips like blossoms in the breeze, she
said: “how can I refuse the man whom the
Vayu deity, the wind, has blessed? Ask some-
thing, Aratian man.”
24
The Wind Traveler
The breeze and fog, water and wind,
tingled my skin. I held my head low and said
gently: “to get there, if you can, to reach Arata.”
“If you turn back from where you came
from, riding the horse of wind, it won’t be
far,” she replied.
“Empower me, to reach there from where
I am going,” I murmured.
“This way? It is not the power, but time
that you need, a lot of time,” she responded.
“That is what I desire,” I replied.
Something moved in me. I could hear the
roar of deep waters as if I was hearing the
delusions of a waking dream.
“You shall ride the blessed horse of
the wind deity. Here! The endless time, as
much as you desire, as much as you need to
reach Arata. This way... Any way... Ride the
Shabtaz, where you will,” she declared.
I was still asleep when the sun rose up.
Something, a beast, was playing under my
chin. I opened my eyes and rolled back to
look around. It was the desert. No water, no
everglade, no willow. Dry and sandy. Was it
a dream? The same sensation once again, but
this time at the back of my neck. I jumped
up.. It was the horse! I recalled Shabtaz.
Shabtaz, the night rider! He bent down beside
me. No bridle or lasso to let me ride or go
for a hunt. I did not have anything to lose, so
I sat on him with a quick jump. I caressed his
25
 Burnt City
neck, but he did not get up. No matter what I
tried, he did not move at all. I hopped off and
started walking. He walked beside me. I was
weak and he was strong. I had a horse who
would not let me ride him. We walked along
with the Rigsani men in pursuit. At the end
of the desert was my destination. The yellow
sun, thirst and exhaustion was devastating
me. I fell. The horse kneeled beside me. I
leaned on him. He helped me get on my feet.
He bent his neck further down and I dragged
myself up on his back. Finally! He stood up
and started to gallop.
Shabtaz was as fast as the wind at night
and rode heaven and earth. In a matter of
minutes, the Rigsanis were a far lost memory.
We reached the high mountains before dawn.
The eternally distant mountains which I, by
then, knew were not at the end of the world.
Was it not because of the warmth of Shabtaz’
body, the endless ice would have killed me in
no time. Walls of ice and snow at unfathom-
able scales surrounded us. Towers like spears,
as high as the sky, made of ice. Rugged plains
as vast as the sea but in the very skies and
made of ice. Our highest mountains looked
like small hills compared to these.
At dawn, I was standing on top of the
world and the sun was yet somewhere far away.
My mother was right. The earth was round
and I was on the right track. Only if I had
26
The Wind Traveler
enough time! On the other side of these tall
mountainous walls were endless green valleys
with strong, healthy and colorful horses. They
had numerous pergolas and their peoples
dressed in colorful outfits. I had never seen
these people in the Aratian markets. They
had occupied the valley as far as eyes could
see. Horses and herds of sheep: numerous, all
around the pergolas, as if each person had a
hundred sheep, no, a thousand sheep. It was
as though people and herds mixed like ants
around their formicary in the valley. There
was no farm insight. The hustle and bustle of
these populous valleys reached the farthest
mountains.
It was day, and Shabtaz was moving
slowly. We came across thousands of men and
women with houses and clothes, the likes of
which I had never seen before. We continued
down the mountain. Since Shabtaz had rid-
den all night, ice walls, and sky mountains
were nowhere to be seen. We were ahead of
the sun and the years.
Tatars did not know Arata. They had
no food but milk and edible grass, and gave
birth while riding horses. Their tribes had
fought among each other for centuries and
could not come to a union. A young man
named Temujin, son of Yesugei, raised to the
ranks and managed to rule over them by main-
taining a ruthless, yet competent army. They
27
 Burnt City
were taught to attack, conquer, kill and flee.
They were told not to ever stay in one place.
They did not know Arata and when I talked of
‘Saka’, they talked of ‘Sistan’ and ‘Scythian’,
which was in Iran. They said Temujin might
lead the Tatars to the frontiers of Iran, too.
“He will do so,” they said, “because he is
Temujin.” The Tatars were always preparing
for a new invasion and I, an Aratian man, or
Sistanian or Iranian, or whatever I was in their
eyes, had to hurryd out of there. On top of
the poisoned rivers, I had to tell my Arata, the
Iranian frontier, to also prepare to face the
invading Tatars. I fled once again and hit the
road at nightfall. Shabtaz took me farther
north and east. Arata was to our south and
west.
As we proceeded, there were forests of
tall and needle–like trees. These I have never
seen before either. Such a charming scent!
And then a vast desert, and a sea of snow
the likes of which do not even materialize in
legends. Here, no matter how hard the sun
burned, the snow remained. Here, in this fro-
zen desert, I met random people walking the
snowy plains, wearing thick garments made
of bear and deer skin. Not horses, but dogs,
were carrying their cargo. We talked, but they
knew nothing of my glamourous city. The
notorious Arata, did not even ring a bell to
them, let alone showing me the way or telling
28
The Wind Traveler
me how far it was. I accompanied them for a
day and walked the snow to reach a vast sea
of ice. They told me it was the last corner
of the Earth. With tired limbs, at the end of
the path, at the returning point, I could not
believe that the beautiful woman in the oasis
had lied to me. I could not believe Shabtaz
had ridden the wrong direction. I could not
believe that there was no way to the sun. I
stepped on the ice. The locals, fearing an
imminent collapse, went back. I moved forward.
Beyond ice, in distal, I showed them the trees.
They shook their heads in denial and stepped
farther back. I yelled. They stared at me in
silence. I touched Shabtaz’s back for him
to kneel, but he did not. It was as if he had
become numb too.
In the lands beyond the ice, the bears and
men ate the same thing. Thus, wherever a
bear went, a man could go too. My naviga-
tional key was to follow the bears. Sometimes
we followed them and sometimes we moved
and they came along. Eventually, we followed
a huge black bear and stepped on a new land
which seemed to stretch all the way to the
south, to other icy lands on the opposing side
of the Earth. People in between these frigid
lands walked slowly. I rode with Shabtaz at
night, and at dawn, came across thousands of
new peoples. Somewhere along the new lands,
people adorned their clothes with eagle feathers
29
 Burnt City
and prayed in elevated temples made to wor-
ship the sun. They, too, had never heard of
Arata. Their language, prayers and celebra-
tions, however, looked rather familiar to me
as an Aratian. Perhaps they also worshiped
our deities, although in a different name, lan-
guage and rituals. Being there felt like home,
as if they were my ancestors from another
planet and another millennium. Yet again, I
did not stay among them for too long.
By then, I had come to realize that it was
my destiny to witness the fall of civilizations,
time and time again. It was painful, of course,
but quite a privilege, since it was not a chance
afforded to anyone living a mortal life. When
I was watching the wonders of the temple of
the sun and admiring the capability of its
creators, somewhere else in this world, these
very people were considered a primitive civili-
zation. Others were plotting to conquer their
land and rushed to cast their weapons. How
would I know? I was thousands of years ahead
of myself, of Arata, only so I could learn that
other civilizations were also coming to their
brutal demise, to ‘see’ that my home was not
the only city to meet such a somber fate.
The residents of the temple of the sun came
to observe the new settlers of their ancient
world like furious Gods with fire-breathing
dragons; Gods who indeed brought the
apocalypse upon them. Angels of death and
30
The Wind Traveler
messengers of the world’s end, who only cared
to loot the golden stones of the temple’s halls
and destroyed the rest. They left nothing of
the stories but death and destruction, as did
Temujin to my lands.
I had no choice but to talk about Arata
with these people. I asked for directions, but
they did not know. I decided to also explore
their world, maybe the people living in their
lands had a neighbor who knew of Arata. I
could be like one of them and travel on one
of their giant ships, but what about Shabtaz?
They also had horses and took them on ships,
but Shabtaz was a different creature. No one
could tell at first glance, but he was indeed
a different creature. Much time had to pass
until I could find a quiet place on their ships
to hide Shabtaz. Stepping on their land, I
rode from village to village in search of Arata.
In each valley, plain or county, no one has
even heard of my home. Each dawn, the world
was becoming more fascinating. People had
bigger, more glorious and stable houses.
Their clothes were vibrant and armies bigger
and more equipped. Wars started and ended.
People continued to kill each other in more
innovative ways. There was chaos. Then the
music conquered the halls. The roads devel-
oped, and train whistles ruined the birds’ sleep
even in the farthest corners of the planet.
Wild birds of steel started flying and, finally,
31
 Burnt City
I found a sign of Egypt, then Elam, and then,
yes, a sign of Arata.
An archeologist, with his head buried in
an ancient book, slowly lifted his gaze from
the pages and told me that somewhere in a
land called Iran, they have found an ancient
civilization with such wonders that matched
what I had described of my home. “It might be
the ancient Arata,” he said, “although no one
recognizes it with such a name anymore. Go
to Iran, look for Sistan, find Zabol and don’t
mention Arata, ask for the Burnt City.”
“Burnt?”
I became the wind and flew to Iran as I
heard the archeologist’s last words, “visit the
museum,” behind my ears. I landed on the
shores of Hamun.
The old man did not need to say the rest.
Not only I could see it in his eyes, but I had
seen it myself. In the last village, I found an
old woman leaning on a wall. When I offered
my bottle of water, her frail figure tried to
reach me but was unable to move. Whoever
was left in that settlement was as frail as her.
Before coming here, I imagined that as soon
as I reached the village, children would run
32
The Wind Traveler
to me, yet no gleeful screams and laughter
shook the ruins. Houses, as I checked one by
one, were derelict and abandoned. There were
no trees, no cows, and no playful childish
screams in the land once known for its water,
trees, and livestock. Only a single house was
left with some pieces of furniture strewn
around. There were so few that they all fit
into my frame. In the yard, I stumbled upon
a raised-bed garden prepared to plant vege-
tables, but those had dried out too. Goureh,
a dyke once built to prevent the village from
drowning under the mighty Hamun’s floodwa-
ter, had not been hydrated by any water for
years. I passed all of this only to reach the
corpse of the Hamun at my feet. It has been
decades since the people living in the highlands
allowed any water to reach this basin. Only
a heap of bones are left of all those men and
women of the Burnt city. The city itself is now
only a couple of tells and clay walls that are
eroded by the wind and water, bleached by
the scorching rays of the sun throughout the
ages. A traveler comes once in a while to visit,
or to put it more accurately, to take a lesson.
The old man, patient, wandering, walks
away. I look at him.
He sits on a hot rock and stares at the
horizon. Everything is oversaturated with a
red light: the thousand-year wrinkles on his
face, ruins of the abandoned village and the
33
 Burnt City The Wind Traveler

Hamun’s deserted riverbed. I take out my

camera. He turns, smiles, and poses for the
picture. Behind him, far away near the horizon,
Mount Oshida is visible. Oshida: a monument
to the time of the lush, productive and beauti-
ful Hamunkenar, a witness of centuries.

34
Burnt City The Wind Traveler

36 37
Burnt City The Wind Traveler

39
Burnt City The Wind Traveler

41
Burnt City The Wind Traveler

43
Burnt City The Wind Traveler

45
Burnt City The Wind Traveler

47
Burnt City The Wind Traveler

49
Burnt City The Wind Traveler

51
Burnt City The Wind Traveler

53
Burnt City The Wind Traveler

55
Burnt City The Wind Traveler

57
 ‫شهر سوخته‬

‫مانده بود که تمامش در کادر کوچک دوربینم جا‌شد‪ .‬در‬

‫حیاطی‪ ،‬باغچه‌هایی که زمانی برای سبزی‌کاری کرت‌بندی‬
‫شده بود‪ ،‬خشکیده و شوریده بودند و دفتر مشق کودکی‬
‫گوشه‌ای دیگر زرد شده بود‪ .‬گوره‌ها‪ ،‬خاکریزهایی به‬
‫ارتفاع چند متر که زمانی ساخته بودند تا سیالب دریای‬
‫هامون روستا را برندارد‪ ،‬سال‌ها رنگ آب را ندیده بودند‪.‬‬
‫از گوره‌ها گذشتم و حاال اینجا جنازه‌ی هامون پیش رویم‬
‫گسترده و سال‌هاست که مردمان باالدست‪ ،‬آبی به روی‬
‫دریا نگشوده‌اند و ساکنان هامون‌کنار دیگر آن مردمان‬
‫مایه‌ی حسرت همسایگانشان نیستند‪ .‬از آن مردان و زنان‬
‫افسانه‌ای تنها چند تکه استخوان در موزه‌ی شهر سوخته‬
‫باقی مانده و خو ِد شهر سوخته چند تپه ماهور ویران است‬
‫با دیوارهای گلی که باد و آب و آفتاب در طول سده‌ها آن‬
‫را فرسوده و هر از گاه مسافری به تماشا می‌آید‪ ،‬یا‬
‫درست‌تر‪ :‬به دیده‌ی عبرت‪.‬‬
‫پیرمرد صبور‪ ،‬سنگین‪ ،‬سرگردان‪ ،‬راه می‌رود‪ .‬خیره‬
‫نگاهش می‌کنم‪ .‬سرانجام بر سنگی تراش‌خورده و تفتیده‬
‫می‌نشیند‪ ،‬خیره به افق‪ .‬نور سرخ غروب روی چین و‬
‫چروک چندهزار ساله‌ی صورتش‪ ،‬و روی ویرانه‌های‬
‫خانه‌های خالی روستا و روی بستر خشک هامون افتاده‬
‫است‪ .‬دوربین را در می‌آورم‪ .‬برمی‌گردد و لبخند می‌زند و‬
‫برایم ژست می‌گیرد‪ .‬چروک‌های دور چشمش جمع‬
‫می‌شوند‪ .‬پشت سرش در افق‪ ،‬کوه اوشیدا پیداست‪ ،‬یادبود‬
‫دوران دور‪ ،‬که‬
‫ِ‬ ‫دیرین «هامون‌کنار» بازمانده‌‌ی آبادی‬
‫قرن‌ها سبز و پربار و آبادان همینجا به تماشا نشسته بود‪.‬‬

‫‪58‬‬ ‫‪28‬‬
 ‫مسافر باد‬ ‫شهر سوخته‬

‫پرندگان دورترین جاهای زمین را‬

‫ِ‬ ‫سوت قطارها خواب‬
‫آشفت؛ پرندگان پهن‌پیک ِر آهنین به پرواز درآمدند و‬ ‫ساکنان معبد خورشید‪ ،‬تازه‌واردان جهان کهن را‬
‫سرانجام نخست نشانی از مصر‪ ،‬سپس ایالم‪ ،‬و آری‪،‬‬ ‫همچون خدایانی خشمگین دیدند با اژدهایان آتشین در‬
‫نشانی از آراتا یافتم‪ .‬باستان‌شناس پیری که سر در کتابی‬ ‫دست که آمده بودند آخرالزمان را برای آنان رقم بزنند‪.‬‬
‫کهنه داشت سر بلند کرد و به من گفت در گوشه‌ای از‬ ‫فرشتگان مرگ و پیام‌آوران پایان جهان‪ ،‬که از آن همه‬
‫سرزمینی به نام ایران‪ ،‬تمدنی دیرینه یافت شده با چه‬ ‫داستان‌ها که در داالن‌ها و پله‌های معابد بود‪ ،‬تنها‬
‫شگفتی‌ها که چه بسا همان آراتای کهن باشد‪« :‬البته با‬ ‫سنگ‌های زرین را از جا کندند و بردند و باقی را ویران‬
‫این نام کسی نمی‌شناسد‪ .‬به ایران برو‪ ،‬سیستان را بجو‪،‬‬ ‫کردند و مرگ و ویرانی به جای گذاشتند آنسان که تموچین‬
‫زابل را بیاب و نگو آراتا‪ ،‬بگو شهر سوخته‪».‬‬ ‫برای سرزمین‌هایی دیگر کرده بود‪ .‬باید با این‌‬
‫«شه ِر سوخته»؟ سوخته؟ باد شدم‪ ،‬به ایران شتافتم‪،‬‬ ‫خدای‌گونه‌آدم‌ها هم از آراتا می‌گفتم و نشانی می‌جستم‪ ،‬که‬
‫پشت سرم صدای باستان‌شناس دورادور در باد می‌آمد که‬ ‫نمی‌شناختند‪ ،‬و باید جهان اینان را هم می‌یافتم‪ ،‬مردمان‬
‫«موزه را هم ببین!» به کرانه‌ی هامون فرود آمدم‪.‬‬ ‫ساکن بر سرزمین خودشان را‪ ،‬شاید که همسایگانی‬
‫داشتند که می‌شناختند‪ .‬می‌شد همچون یکی از خودشان‬
‫آن‌گاه که باز می‌گشتند‪ ،‬بر یکی از آن کشتی‌های غول‌پیکر‬
‫بنشینم و به سرزمین آنان بروم‪ ،‬اما شب‌تاز را چه‬
‫می‌کردم‪ .‬آن‌ها نیز اسب داشتند و بر همین کشتی‌ها با خود‬
‫می‌آوردند و می‌بردند اما شب‌تاز اسبی ورای آن بود که به‬
‫باقی را نیاز نیست بگوید پیرمرد‪ .‬نه فقط در چشم‌هاش‬ ‫نخستین نگاه به چشم نیاید‪ .‬زمان‌ها باید می‌گذشت تا‬
‫پیداست‪ ،‬که خودم هم دیده‌ام‪ .‬در همین روستای آخری‪،‬‬ ‫رفت‌وآمد تازه‌واردان به سرزمین تازه آن قدر زیاد شد که‬
‫سر راهم پیرزنی نشسته و به دیواری تکیه داده بود‪.‬‬ ‫شب‌تاز مرا نیز بر کشتی بزرگ آنان جایی دور از دیده‌ها‬
‫بطری آبم را که به طرفش دراز کردم قد خمیده‌اش نیم‌خیز‬ ‫بتوان یافت‪ .‬بعد بر سرزمین ایشان که پا گذاشتم‪ ،‬دوباره‬
‫شد اما توان حرکت نداشت‪ .‬آدمی دیگر هم اگر مانده بود‬ ‫خاک به خاک شبانه می‌شتافتم بر اسب و سرزمین به‬
‫نحیفی چون او بود‪ .‬تصور می‌کردم به روستا که برسم‬ ‫سرزمین نشان آراتا می‌جستم و کسی نه می‌دانست و نه‬
‫کودکان روستا به سویم دوان و سرازیر شوند اما صدای‬ ‫حتی شنیده بود و هر بامداد‪ ،‬جهان شگفت‌تر می‌شد‪:‬‬
‫فریاد و جیغ و داد اشتیاقی خرابه‌ها را نلرزاند‪ .‬خانه‌ها را‪،‬‬ ‫خانه‌های آدمیان بزرگ‌تر و بشکوه‌تر و پایدار‪ ،‬پوشش‬
‫یکی یکی که سر می‌کشیدم‪ ،‬خالی بود و رها شده‪ .‬در‬ ‫آدمیان پرنگارتر و ارتش‌ها انبوه‌تر و مسلح‌تر می‌شد‪.‬‬
‫خانه‌های سرزمینی که زمانی به آب‌ها و درخت‌ها و‬ ‫جنگ‌ها در می‌گرفت و فرومی‌نشست‪ .‬آدمیان به قتل‬
‫گاوهایش شناخته می‌شد نه دیگر درختی بود‪ ،‬نه گاوی‪ ،‬و‬ ‫یکدیگر شتافتند و آشوب شد‪ .‬بعد صدای موسیقی در‬
‫نه فریاد بازی کودکی‪ .‬تنها در یک خانه اسباب و اثاثیه‌ای‬ ‫تاالرها طنین‌انداز شد‪ .‬خطوط جاده‌ها گسترده‌تر شد‪ ،‬و‬

‫‪27‬‬ ‫‪26‬‬
 ‫مسافر باد‬
‫خرس‪ .‬خرس و آدمی غذایشان یکی است‪ .‬پس جایی‬
‫که خرس باشد و برود‪ ،‬آدمی هم می‌تواند رفت‪ .‬کلید قفل‬
‫راهمان خرس بزرگی بود که بر یخ‌ها رفت و دور شد‪ .‬راه‬
‫افتادم و آمدند‪ .‬به دنبالش رفتیم و پا بر سرزمینی تازه‬
‫گذاشتیم‪ ،‬که گویی تا انتهای جنوب‪ ،‬تا یخ‌هایی دیگر‪ ،‬آن‬
‫سوی زمین‪ ،‬ادامه می‌یافت‪ ،‬با کوه‌هایی‪ ،‬جنگل‌هایی‪،‬‬
‫برف‌هایی و سرزمین‌هایی پهناور‪ ،‬گشوده پیش رویمان‪.‬‬
‫مردمان آرام آرام می‌رفتند‪ .‬من شب را‪ ،‬هی‌های‌کنان بر‬
‫شب‌تاز‪ ،‬تاختم‪ ،‬تا صبح فردا هزاران هزار راه‌وجا آن‌سوتر‬
‫به مردمانی تازه برسم‪ ،‬جایی در میانه‌ی سرزمین‌های‬
‫تازه‪ ،‬با مردمانی که پرهای عقاب بر خود می‌بستند‪ ،‬و‬
‫نیایشگاه‌هایی بلند و پله‌پله داشتند‪ ،‬برای ستایش خورشید‪.‬‬
‫آنان نیز از آراتا‪ ،‬حتی نامی نیز نشنیده بودند‪ ،‬اگرچه‬
‫سخنشان‪ ،‬نیایش‌هایشان و بزم‌هایشان‪ ،‬برای من آراتایی‬
‫ناآشنا نبود‪ ،‬پنداری که همان ایزدان ما را بستایند اگرچه‬
‫به نام و زبان و آیینی دیگر‪ .‬پنداری که نیاکان من باشند‪،‬‬
‫بر زمینی و هزاره‌ای دیگر‪ .‬ماندنم میان آنان نیز‪ ،‬آن‬
‫اندازه که باید نپایید‪.‬‬
‫گویی سرنوشت من آن بود که هر بار به تماشای‬
‫پایان تمدن‌ها بنشینم و این نه بختی بود که آدمی در یک‬
‫بار زیستن به زمان کرانمند‪ ،‬بدان دست یابد‪ .‬آن گاه که من‬
‫به تماشای شگفتی‌های معبد بزرگ خورشید و توانایی‌های‬
‫خارق‌العاده سازندگانش ایستاده بودم‪ ،‬جای دیگری در‬
‫جهان‪ ،‬این‌ها دیگر تمدنی بدوی به شمار می‌آمدند و‬
‫مردمانی برای تصرف سرزمینشان نقشه می‌کشیدند و‬
‫سالح آماده می‌کردند‪ .‬چه می‌دانستم که هزارها سال از‬
‫خویشتن‪ ،‬از آراتا‪ ،‬پیش افتاده‌ام‪ ،‬تنها تا بدانم که ما آخرین‬
‫تمدنی نیستیم که پایان می‌یابیم‪ .‬که «ببینم» ما آخرین‬
‫تمدنی نیستیم که پایان می‌یابیم‪.‬‬
‫‪25‬‬
‫شهر سوخته‬
‫پیشتر که رفتیم جنگل‌هایی از درختانی بلند و‬
‫سوزن‌سوزن بود که ندیده بودم و شاخه‌ای نازک هم که‬
‫می‌چیدی‪ ،‬بویی خوش داشت که مستت می‌کرد‪ .‬بعد بیابانی‬
‫گسترده‪ ،‬دریا دریا برف بود که در خواب هم نمی‌دیدم و‬
‫آفتاب هر چه می‌سوزاند باز جز برف نبود و نمی‌ماند‪ .‬و‬
‫برف‬
‫ِ‬ ‫در همین بیابان‌ها بود که آدم‌هایی پراکنده دیدم بر‬
‫بیابان‪ ،‬پوست‌هایی ضخیم از خرس و گوزن به تن کرده‪،‬‬
‫اسب نداشتند و بارهایشان را سگ‌ها می‌کشیدند و گوزن و‬
‫خرس به نیزه‌های چوبی می‌زدند و می‌خوردند‪ .‬سخن که‬
‫گفتیم‪ ،‬چه سخن گفتنی‪ ،‬آواهایی نامفهوم برای من‪،‬‬
‫آواهایی نامفهوم برای آنان‪ ،‬آراتا‪ ،‬شهر باشکوه من‪،‬‬
‫آوازه‌ی جهان‪ ،‬حتی نامی آشنا هم برایشان نبود‪ ،‬چه رسد‬
‫که راهی نشانم دهند یا بگویند که از کدام سوم برو‪ ،‬یا که‬
‫چه اندازه زمان بایستی رفت تا به آن شهر پرشکوه‬
‫اعصار کهن رسید‪ .‬روز را همراهشان شدم و بر برف‬
‫رفتیم تا جایی که دریای بیکرانه‌ی یخ بود‪ ،‬تو گویی مرز‬
‫پایانی زمین‪ ،‬که اگر چنین چیزی می‌توانست بوده باشد‪ ،‬ما‬
‫بر آن ایستاده بودیم‪ .‬ایستاده بودند‪ .‬به دست و پای‬
‫فرومرده‪ ،‬بر پایان راه‪ .‬بر نقطه‌ی بازگشت‪ .‬باورم نمی‌شد‬
‫که آن زن دروغ گفته باشد‪ .‬باورم نمی‌شد که شب‌تاز به‬
‫غلط تاخته باشد‪ .‬باورم نمی‌شد که به خورشید‪ ،‬راهی‬
‫نباشد‪ .‬پا گذاشتم بر یخ‪ .‬عقب نشستند‪ .‬پیشتر رفتم‪ .‬آن‬
‫سوی یخ‌ها‪ ،‬دورادور‪ ،‬درخت‌ها را نشانشان دادم‪ .‬س ِر‬
‫پرهیز تکان دادند و عقب‌تر نشستند‪ .‬فریاد کشیدم‪ .‬به‬
‫سکوت نگریستندم‪ .‬از شب‌تاز پایین آمدم و نشستم‪ .‬دست‬
‫بر پشت شب‌تاز گذاشتم که بنشیند‪ .‬ننشست‪ .‬گویی من نیز‪،‬‬
‫فرومرده بودم‪ ،‬شب‌تاز نه‪.‬‬
‫‪24‬‬
 ‫مسافر باد‬
‫روز شده بود و شب‌تاز آرام می‌رفت‪ .‬باید هم آرام‬
‫می‌رفت با چشم‌اندازی که پیش رو بود‪ .‬هزار هزار آدم‪ ،‬با‬
‫لباس‌ها و خانه‌هایی که ندیده بودم‪ ،‬و به شکلی که ندیده‬
‫بودم‪ :‬با چشم‌هایی تنگ شده از آفتاب و برف‪ ،‬گویی که در‬
‫صورتشان به تیغی ظریف شکافی ظریف‌تر باز کرده‬
‫باشند‪ .‬از کوه سرازیر شدیم‪.‬‬
‫گریختم‪ .‬گویی شب‌تاز‪ ،‬شب و دیوارهای یخ و کوه‌های‬
‫آسمان را چنان تاخته بود که از خورشید و سال‌ها پیش‬
‫افتاده بودیم‪ .‬تتارها آراتا را نمی‌شناختند‪ .‬جز شیر و علف‬
‫خوراکی نداشتند و بر اسب بچه می‌زاییدند‪ .‬سال‌ها قبیله به‬
‫قبیله با هم جنگیده بودند و گرد هم نتوانسته بودند آمد‪ ،‬تا‬
‫در میانشان جوانکی برآمده بود تموچین نام فرزند یسوکا‬
‫که لشکریان را گرسنه و وحشی نگاه می‌داشت و به یاسا‬
‫سیاستشان می‌کرد‪ ،‬تا بتازند و بگیرند و بسوزند و بکشند‬
‫و بروند و یک‌جا نمانند‪ .‬آراتا را نمی‌شناختند و «سکا» که‬
‫گفتم از «سیستان» و «سکستان» گفتند که از ایران است‬
‫و گفتند که این تموچین چه بسا که تتارها را تا مرز ایران‬
‫هم ببرد‪ ،‬اگر که اوست و تموچین است‪ .‬آماده یورشی تازه‬
‫می‌شدند و البته که این چه سخن باشد؟ تتار که من دیدم‬
‫همیشه آماده بود به یورش و من‪ ،‬اگر آراتایی بودم‪ ،‬یا‬
‫سیستانی‪ ،‬یا ایرانی‪ ،‬یا هر چه که بودم‪ ،‬باید می‌شتافتم‪ ،‬که‬
‫آن سیستان که من فهمیدم و آراتای من بود‪ ،‬خود یکی از‬
‫مرزهای ایران بود با تتارهایی که می‌تاختند و می‌بایست‬
‫که آماده می‌بودیم‪ .‬گریختم و شب دوباره به راه زدم و‬
‫شب‌تاز مرا به شمال‌تر و شرق‌تر می‌برد‪ .‬آراتا در جنوب و‬
‫غرب ما بود‪.‬‬
‫‪23‬‬
‫شهر سوخته‬
‫کردم‪ .‬گردن خم کرد‪ .‬خودم را باال کشیدم و به کمرگاهش‬
‫رساندم‪ .‬سرم را کنار گردنش تکیه دادم‪ .‬بلند شد‪ .‬راه افتاد‪.‬‬
‫شب‌تاز‪ ،‬بادپا بود شب‌ها؛ زمین و زمان را در‬
‫می‌نوردید‪ .‬ریگسانی‌ها دیگر به خاطره‌ای دور می‌مانستند‪.‬‬
‫صبح نشده پای کوه‌های بلند رسیده بودیم‪ .‬همان دیوارهای‬
‫دو ِر همیشه‪ .‬که حاال دیگر می‌دانستم انتهای زمین نبود‪.‬‬
‫یخ‌سارهایی بی‌پایان و بی‌اندازه بلند بود که اگر نبود‬
‫گرمای تن شب‌تاز‪ ،‬هزارباره مرده بودم‪ .‬گرداگردم‪،‬‬
‫دیوارهایی از یخ و برف که به خواب هم نمی‌دیدم‪.‬‬
‫برج‌هایی به شکل نیزه اما به بلندای آسمان‪ ،‬از یخ‪.‬‬
‫دشت‌های به پهنای دریا اما بر بلندای آسمان و از یخ‪ .‬من‬
‫بر بام جهان ایستاده بودم و چکاد بلند ما گویی تپه‌ای بود‪،‬‬
‫آتشان کوه ما را هم‬
‫ِ‬ ‫نیمه‌راه دامنه‌ی این کوه‌ها‪ ،‬که همان‬
‫اگر داشتند با این همه یخ فسرده بود حتما‪ .‬دم طلوع‪ ،‬بر‬
‫بام جهان ایستاده بودم و خورشید باز هم جایی دورتر بود‪.‬‬
‫راست گفته بود مادرم‪ .‬زمین گرد بود و من در راه درستی‬
‫بودم‪ ،‬اگر زمان کافی داشتم‪ .‬آن سوی دیوارهای بلند‬
‫زمین‪ ،‬آن سوی بام جهان‪ ،‬دشت‌هایی بود سبز‪ ،‬بی‌کرانه‪،‬‬
‫با اسب‌هایی یله‪ ،‬با آالچیق‌هایی گرد و انبوه و رنگ‌رنگ‪،‬‬
‫با آدم‌هایی با لباس‌های رنگ‌رنگ‪ ،‬که این همه آدم را از‬
‫بسیاری‌شان در بازار آراتا هم ندیده بودم‪ ،‬تا چشم کار‬
‫می‌کرد‪ ،‬دشت را پوشانده بودند‪ ،‬گرداگرد آالچیق‌ها‪،‬‬
‫پیرامونشان اسب‌هایی و گله‌هایی گوسفند‪ ،‬انبوه‪ ،‬بگو هر‬
‫یک آدم صد گوسفند‪ ،‬هزار گوسفند‪ ،‬و آدم‌ها و گله‌ها‬
‫همچون مورچه‌هایی گرد النه بر دشت‪ ،‬بی که یک زمین‬
‫کشاورزی به چشم بیاید‪ .‬هیاهوی دوردستشان تا کوه‌ها‬
‫می‌آمد‪ .‬هزار هزار هزار گوسفند و هزار هزار آدم بر‬
‫اسب‪ ،‬یا در قنداق پیچیده به پشت مادر‪ ،‬که مادر هم بر‬
‫اسب‪.‬‬
‫‪22‬‬
 ‫مسافر باد‬
‫ب بادها‪ ،‬راهی نیست‪».‬‬ ‫اس ِ‬
‫زیر لب‪ ،‬لرزان‪ ،‬گفتم‪« :‬توانی بده‪ ،‬تا از همین سو که‬
‫می‌روم‪ ،‬برسم‪».‬‬
‫گفت‪« :‬از این سو؟ توان نه‪ ،‬زمانت باید‪ .‬زمان دراز‪».‬‬
‫گفتم‪« :‬می‌خواهم‪».‬‬
‫چیزی در من اثر می‌کرد‪ .‬در گوشم صدای غرق شدن‬
‫در آب‌های عمیق بود‪ .‬گویی صدا را در هذیان‌های خواب و‬
‫بیداری می‌شنیدم‪.‬‬
‫ب نواخته‌ی ایزد بادی؛ اینک‪،‬‬
‫گفت‪« :‬تو سوا ِر اس ِ‬
‫زمان بی‌کرانه‪ ،‬هر اندازه که بخواهی‪ ،‬آن‌قدر که به آراتا‬
‫برسی‪ ،‬از همین سو‪ ،‬از هر سو‪ ،‬بر همین شب‌تاز که بر‬
‫آنی‪».‬‬
‫خوابم برده بود که آفتاب زد‪ .‬چیزی‪ ،‬حیوانی‪ ،‬زیر‬
‫چانه‌ام بازی می‌کرد‪ .‬همان‌طور خوابیده چشم باز کردم‪،‬‬
‫غلتیدم و پیرامونم را نگریستم‪ .‬بیابان بود‪ .‬نه آبی‪ ،‬نه‬
‫نیزاری‪ ،‬نه بید واژگونی‪ .‬خشک و ریگسار‪ .‬خواب بود؟‬
‫همان نوازش‪ ،‬این بار پشت گردنم‪ .‬پریدم‪ .‬نشستم و‬
‫برگشتم‪ .‬اسب بود‪ .‬یادم آمد‪ .‬شب‌تاز‪ .‬شب‌تاز‪ .‬کنارم زانو‬
‫زد‪ .‬افساری نداشتم‪ .‬کمندی هم نه که سوار بر آن شکاری‬
‫کنم‪ .‬بلند شدم‪ ،‬به کنار اسب رفتم‪ .‬دست بر پشتش نهادم و‬
‫به پرشی بر آن نشستم‪ .‬بلند نشد‪ .‬با دست به پهلویش زدم‪.‬‬
‫با ران‌هایم فشارش آوردم‪ .‬به گردنش دست کشیدم‪ .‬بلند‬
‫نشد‪ .‬راه نمی‌افتاد‪ .‬پایین آمدم و پیاده راه افتادم‪ .‬کنارم راه‬
‫افتاد‪ .‬من بی‌جان بودم‪ .‬اسب‪ ،‬یله بود‪ .‬من اسبی داشتم که‬
‫سواری نمی‌داد‪ .‬کنار هم می‌رفتیم‪ ،‬و کوه‌های گرداگرد‬
‫زمین‪ ،‬در انتهای بیابان‪ ،‬مقصدم بود‪ ،‬با مردانی ریگسانی‬
‫به دنبالم‪ .‬آفتاب‌زرد‪ ،‬تشنگی امانم را برید‪ .‬از پا افتادم‪.‬‬
‫اسب کنارم زانو زد‪ .‬به او تکیه دادم‪ .‬نیم‌خیز شد‪ .‬نگاهش‬
‫‪21‬‬
‫شهر سوخته‬
‫آمد‪ .‬کنار من ایستاد‪ .‬دست بر پشتش گذاشتم‪ .‬پیش پایم‬
‫نشست‪ .‬نوازشش کردم‪ .‬مادیان سری تکاند و قطرات آب‬
‫را از یال بلندش به هوا افشاند و بعد‪ ،‬همچون خوابی آرام‪،‬‬
‫به درون برکه برگشت‪ .‬نسیم خوش آرام گرفت‪ .‬شب را‬
‫همانجا ماندم‪.‬‬
‫صبح‪ ،‬آفتاب نزده‪ ،‬بیدار شدم‪ .‬کره کنارم غلت زد‪ .‬بلند‬
‫شد‪ .‬به سوی آب رفت‪ .‬من هم رفتم‪ .‬از آب نوشیدم و گویی‬
‫با ِر هستی را از دوشم برداشته باشند‪ ،‬چیزی در من سبک‬
‫شد‪ .‬افق به سفیدی می‌زد‪ .‬میانه‌ی آب موجی شکل گرفته‬
‫بود اما چیزی از آب بیرون نیامد‪ .‬یک قدم باالتر از آب مه‬
‫سفید غلیظی بود که خودش را از آب باالتر نگه داشته‬
‫بود‪ .‬نسیم خوش می‌وزید و مه باقی بود‪ .‬صدای ریز فرو‬
‫رفتن موج‌های کوچک برکه در شن‌ها می‌آمد‪ .‬صدای‬
‫سنجاقک‪ .‬صدای زنجره‪ .‬قورباغه‌ای پرید‪ .‬صدای آب‪.‬‬
‫گرداگرد برکه نیزاری انبوه و بلند سبز شده بود‪ .‬دورتادور‬
‫نیزار بیدهای واژگون‪ .‬نسیم خوشتر شد‪ ،‬مه کمرنگ شد‪،‬‬
‫و به ق ِد یک قدم باالتر از آب‪ ،‬بر میانه‌ی آب و نسیم‪ ،‬تختی‬
‫بود‪ ،‬پشتش چادری درش باز‪ ،‬و درست پیشاروی در بر‬
‫تخت‪ ،‬بانویی نشسته بود‪ .‬با جلیقه‌ای تنگ که سینه‌ها را‬
‫درشت‌تر می‌نمود و با موهایی که از میان به دو سو‬
‫کشیده شده بود و با چشمانی درشت و لب‌هایی که‬
‫شکوفه‌ای در نسیم را می‌مانست‪ .‬با صدایی که گویی سوار‬
‫بر نسیم تا گوش من می‌رسید گفت‪« :‬مردی را که ایز ِد‬
‫وای‪ ،‬باد نیکو‪ ،‬نواخته‪ ،‬من چگونه نپذیرم؟ چیزی بخواه‬
‫مر ِد آراتایی‪».‬‬
‫نسیم و مه‪ ،‬آب و باد‪ ،‬پوستم را مورمور می‌کرد‪ .‬سر‬
‫به زیر انداختم‪ .‬آرام گفتم‪« :‬برسم‪ .‬توانی‪ ،‬تا به آراتا‬
‫برسم‪».‬‬
‫گفت‪« :‬همین که آمده‌ای را اگر برگردی‪ ،‬سوار بر‬
‫‪20‬‬
 ‫مسافر باد‬
‫ریگ‌های تفته پا گذاشتم و نمی‌دانستم ریگسانی‌های بدون‬
‫پاپوش چگونه آنی پا بر این ریگ‌های داغ می‌توانستند‬
‫گذاشت‪ .‬آفتاب‌زرد‪ ،‬اسب دیدم‪ .‬اسب‌هایی وحشی‪ ،‬یله‪ ،‬اما‬
‫مگر می‌شد سواری ازشان گرفت‪ ،‬یا اصال بهشان رسید‪،‬‬
‫وقتی که تا در میدان دیدم از قد ِر ذره‌ای بزرگ‌تر می‌شدند‬
‫می‌گریختند و دور می‌شدند‪ .‬بعد اندیشیدم که اسب‌ها حتما ً‬
‫جایی هستند که علفی باشد و آبی‪ ،‬و این نشانه‌ای بود که‬
‫اسبان‬
‫ِ‬ ‫ایزدان آراتا پناهم و نگاهبانم و راهنمایم هستند‪.‬‬
‫پشتیبان آراتا‪ .‬به دنبال اسب‌ها رفتم‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ایزدان‬
‫ِ‬ ‫فرستادگان‬
‫ِ‬
‫خورشید رفته بود که پای آن چشمه رسیدم‪ .‬وسیع بود‪،‬‬
‫همچون واحه‌ای در بیابان‪ .‬گویی برکه‌ای که آبشخور از‬
‫زیر داشته باشد و آن سویش اسب‌ها خم شده بودند که آب‬
‫بنوشند‪ .‬چشم‌ها را تنگ که کردم دیدم لب‌هایشان مماس بر‬
‫آب بود اما به آب نرسیده‪ .‬انگار ایزدان تندیسی از‬
‫آب‌خورش اسب ساخته و آنسوی برکه گذاشته باشند‪،‬‬
‫پیامی برای من‪ .‬خم شدم بنوشم‪ ،‬اما اسب‌ها بلند شدند‪.‬‬
‫تندیس نبودند‪ .‬دور شدند‪ .‬نسیمی وزید‪ .‬نسیمی خوش‪ .‬اما‬
‫درست از میانه‌ی آب موجی شکل گرفت‪ ،‬حلقه حلقه‪،‬‬
‫بزرگ شد‪ ،‬و از میان آب سر اسبی بیرون آمد‪ ،‬حلقه‌هایی‬
‫کوچک‌تر کنارش‪ ،‬و از میان آن سر کره‌اسبی‪ .‬اسب‌ها‬
‫گامی به پیش برداشتند‪ .‬گویی کف برکه به قد اسبی بیشتر‬
‫عمق نداشته باشد‪ ،‬شنا نمی‌کردند‪ ،‬قدم از قدم بر‬
‫می‌داشتند‪ ،‬به سوی من‪ .‬آب ننوشیده‪ ،‬بلند شدم‪ .‬ایستادم‪.‬‬
‫اسب بر لبه‌ی آب ایستاد‪ .‬مادیان بود‪ .‬می‌دانستم که مادیانی‬
‫که کره کنارش باشد خطرناک‌ حیوانی است‪ ،‬حتی اگر‬
‫من پیشه‌ور‪ .‬چند‬‫جنگجویی آزموده باشی‪ ،‬چه رسد به ِ‬
‫قدمی عقب رفتم و فاصله گرفتم‪ .‬کره‌ از آب بیرون آمد‪.‬‬
‫اسبچه‌ای بود زعفرانی‪ ،‬با پاهای کوتاه اما درشت‪ ،‬و‬
‫یال‌هایی بلند گرد مچ پاها‪ .‬پیش آمد‪ .‬عقب‌تر رفتم‪ .‬پیشتر‬
‫‪19‬‬
‫شهر سوخته‬
‫اندیشیده و بعد ترسیده بودم‪ .‬گفته بودم اگر این طور باشد‪،‬‬
‫اگر به لبه زمین برسیم‪ ،‬در آسمان می‌افتیم و در دره‌ی‬
‫بلندی که البد آسمان باشد سرگردان و معلق می‌شویم تا‬
‫بمیریم‪ .‬گفته بود نه‪ .‬زمین لبه ندارد‪ .‬گرد است‪ .‬از هر‬
‫طرف که بروی‪ ،‬اگر خیلی بروی‪ ،‬به اندازه و به‌جهت‬
‫بروی‪ ،‬می‌رسی به جای نخستینت‪ .‬آسمان را نگریستم‪.‬‬
‫ستاره‌ها را‪ .‬اندیشیدم‪ .‬راهی نبود‪ .‬باید راهی دورتر را‬
‫می‌آزمودم که به معنای مرگ چند آراتایی دیگر بود‪ ،‬شاید‬
‫نزدیکانم‪ .‬اما را ِه آمده پر خطر بود‪ .‬اگر می‌رفتم شاید اصال‬
‫زنده نمی‌ماندم و این به معنای مرگ آراتایی‌های بی‌شمار‬
‫بود‪ .‬برخاستم؛ خالف جهت آراتا به راه افتادم؛ و سرگردان‬
‫زمین و زمان شدم‪.‬‬
‫نه خیلی دورتر‪ ،‬پشت کوه‌ها‪ ،‬بیابان بود‪ ،‬وسیع و‬
‫بی‌کرانه‪ ،‬یک‌دست‪ ،‬ریگ‌سار‪ .‬نه درختی‪ ،‬نه بته‌ای‪ ،‬نه‬
‫آبی‪ ،‬نه خوراکی‪ .‬ریگسانی‌ها تا بفهمند نیستم و اگر‬
‫بفهمند که از این سو آمده‌ام‪ ،‬دیری نمی‌کشید که پرهیبم را‬
‫ت یکدست و هموار ببینند و همه چیز بر باد‬ ‫در این دش ِ‬
‫می‌شد‪ .‬تازه اگر نمی‌آمدند‪ ،‬زنده از این بیابان چگونه می‬
‫گذشتم؟ اصال تا کجا می‌رفت این بیابان؟ آب کجا؟ و‬
‫خوراک؟ دم‌دمای صبح‪ ،‬اول پرهیب کوه‌هایی را دیدم‪،‬‬
‫بسیار دور‪ ،‬آن‌سان دور و آن سان بلند که گویی کوه‌های‬
‫پیرامون زمین باشند‪ .‬گویی سرنوشت مرا به این کوه‌ها‬
‫گره زده بودند‪ .‬بعد گورها را دیدم یله و خرامان بر بیابان‪،‬‬
‫اما شکار گور سوا ِر زبده می‌خواست که من نبودم و به‬
‫فرض که بودم‪ ،‬بدون اسب چگونه می‌شد شکارشان کنم؟‬
‫از این بیابان تا آن کوه‌ها‪ ،‬همه‌ی عمر من راه بود‪ ،‬بدون‬
‫اسب‪ .‬باز رفتم و به دست و پای مرده‪ ،‬نیمروز‪ ،‬بر‬
‫‪18‬‬
 ‫مسافر باد‬
‫منطقه دیده می‌شد اما حاال نه تنها شب بود‪ ،‬که شاید اینجا‬
‫روی دیواره که از همه جا می‌شد دیدش تنها جایی بود که‬
‫نگهبانان‪ ،‬به سبب زیاده پیدا بودنش‪ ،‬چندان توجهی به آن‬
‫نداشتند‪ ،‬بماند که خطرناک هم بود و هیچ دیوانه‌ای بر آن‬
‫پا نمی‌گذاشت‪ .‬خواستم نیم‌خیز شوم اما حتی چهار دست و‬
‫پا هم دشوار و خطرآفرین بود بر آن دیواره خزیدن‪.‬‬
‫همچون کرمی روی دیواره دراز شدم و با دست دو سوی‬
‫دیواره را بغل کردم و خودم را جلو کشیدم‪ .‬چقدر به درازا‬
‫کشید نمی‌دانم اما به هر جان کندنی بود به انتهای دیواره‬
‫رسیدم و خودم را به پایاب‪ ،‬پایین کشیدم‪ .‬زمین پایاب شنی‬
‫بود‪ .‬باید پاپوش‌هایم را می‌کندم و پابرهنه و آرام می‌رفتم‬
‫تا صدای گام‌هایم در میان دو دیواره بلند آن نپیچد‪ .‬ده‬
‫قدمی پایین‌تر نرفته بودم که صدای نفس‌های آدمی را از‬
‫از سر راهم شنیدم‪ .‬قدم‌هایم را بی‌صداتر کردم و خودم را‬
‫به دیواره چسباندم‪ .‬پرهیب دو مرد تنومند را چند قدم‬
‫پایین‌تر در دو سوی دره دیدم‪ .‬به راستی که احمق بودم!‬
‫پیدا بود‪ .‬اصال همین‌جا را نگهبانی می‌گماشتند بس بود که‬
‫بندی سیاه‌بختی نتواند به سوی ریگسان بگریزد‪ .‬نه‬ ‫ِ‬ ‫هیچ‬
‫پیروز که سرداری بود هوشمند هر کودمی هم می‌فهمید که‬ ‫گلنار و از هیرمندکنار می‌گذشت‪ .‬لحظه‌لحظه‌اش خطر بود‪،‬‬
‫کافی است تنها بر سر تنها راه بازگشت نگهبانانی گماشته‬
‫باشد و آن هم نه یکی؛ دوتا!‬
‫نشستم‪ .‬اندیشیدم‪ .‬راهی نبود‪ .‬باید بیشتر می‌اندیشیدم‪.‬‬
‫باید بیشتر می‌کاویدم‪ .‬باید بیشتر می‌شناختم‪ .‬برگشتم و‬
‫کنار آتش در بستر خزیدم‪ .‬فردا باید بیشتر می‌گشتم‪ .‬در‬
‫روشنایی روز راهی می‌یافتم و شبانه می‌رفتم‪ .‬اما امشب‬
‫راهی جز تماشای ستارگان نداشتم‪ .‬آسمان صاف بود و‬
‫ستاره‌ها‪ ...‬ستاره‌ها‪ ...‬گردش آسمان در ستاره‌ها‪ ...‬یادم‬
‫زمین ما هم ستاره‌ای‬
‫ِ‬ ‫آمد که مادرم‪ ،‬از کودکی می‌گفت این‬
‫است که مثل همه ستاره‌ها در آسمان می‌چرخد‪ .‬من لختی‬
‫‪17‬‬
‫شهر سوخته‬
‫اشکفت می‌ریخت‪ .‬پس این بود که پیروز هر بار نگذاشته‬
‫بود از آب پایین‌دست بند بنوشم‪ .‬این بود که آب نهر را‬
‫ساده‌ساده به ریگسان نمی‌بردند و به گاری و قاطر آب‬
‫می‌بردند‪ .‬یادم آمد این آبی است که به هیرمند می‌ریزد‪.‬‬
‫یادم آمد این آبی است که به هامون می‌ریزد‪ .‬یادم آمد این‬
‫آب آراتاست‪.‬‬
‫حاال دیگر می‌دانستم هر لحظه که بایستم‪ ،‬و هر دقیقه‬
‫که دیرتر از زمان برآمدن خورشید به آراتا برسم‪ ،‬یک‬
‫کودک آراتایی به کنار آب خواهد رفت و از زهر زردی که‬
‫ریگسانی‌ها در آب ریخته‌اند خواهد نوشید و به کام مرگ‬
‫رازآمیز خواهد رفت‪ .‬یا زنی کوزه‌ای با خود خواهد برد و‬
‫پر آب خواهد کرد و به خانه خواهد برد و به کودکانش‬
‫خواهد نوشاند‪ .‬یا زمینی زیر کشت‪ ،‬از زهراب زرد سیراب‬
‫خواهد شد و خوراک زهرآگین صدها آراتایی خواهد شد‪.‬‬
‫مجال ایستادن نبود‪ .‬باید می‌رفتم؛ اما راهی جز همان که‬
‫آمده بودیم نمی‌دانستم و آن راه از کنار پیروز و نگهبانان‪،‬‬
‫و از دره‌ی پایاب‪ ،‬از ریگسار و کیگاه امیر‪ ،‬از نوشگاه‬
‫و باید این خطر را به جان می‌خریدم و راه دیگری هم اگر‬
‫بود دیر می‌شد‪.‬‬
‫پاکوب را پایین آمدم‪ ،‬دره‌ی پایاب تا ساعت‌ها پایین‌تر‬
‫از بند‪ ،‬آن قدر بلند بود که راهی به درونش نبود و من‬
‫راهی جز دره برای بازگشت نمی‌دانستم‪ .‬باید به درون‬
‫پایاب می‌رفتم اما می‌دانستم این سوی دیواره و بند که راه‬
‫درروی آب است‪ ،‬نگهبانان هستند‪ .‬باید به آن طرف دیواره‬
‫می‌رفتم و این را راهی نبود جز آن که گرداگرد دریاچه‬
‫بچرخم و این‪ ،‬هم زمان زیادی می‌گرفت و هم خطر بسیار‬
‫داشت‪ .‬پا روی لبه‌ی دیواره گذاشتم‪ .‬جایی که از تمام‬
‫‪16‬‬
 ‫مسافر باد‬
‫چیست این سنگ‌ها و از این سو به کدام آبادی می‌برند؟‬
‫گفت‪« :‬خیال کن این هم الجورد ما‪ .‬سیم و زر ما‪ .‬گوهر و‬
‫جواهر‪ ،‬گرچه گوهر و جواهر بدبوی ما اما هر شهری به‬
‫گوهری زنده است و این هم گوهر ماست‪ ».‬تا شب دیگر‬
‫می‌دانستم که بند و دیواره‌ و دررو و پایاب هر کدام چندین‬
‫نگهبان دارد و پیروز نگفته بود‪ .‬سومین شب پیش از‬
‫غروب توانستم نزدیک‌های را ِه گاری‌ها‪ ،‬پاکوبی رهاشده‬
‫پیدا کنم که خالف جهت دیواره می‌رفت و می‌رسید تا پای‬
‫اشکفتی‪ .‬حفره‌ای در دیواره‌ای بلند که باالی آن‪ ،‬پایان راه‬
‫گاری‌ها بود‪ .‬از دهانه‌ی اشکفت بوی بدی بیرون می‌زد‪،‬‬
‫انگار که گورستانی بزرگ را گشوده باشند‪ .‬شبانه همان‬
‫پاکوب را گرفتم و رفتم تا پای اشکفت‪ .‬دست به سنگ‬
‫گرفتم و خودم را باال کشیدم و به درون اشکفت که تاالری‬
‫بزرگ بود پا گذاشتم‪ .‬در دل آن مشعل‌ها دیدم بر دیوار و‬
‫بازتاب شعله‌شان بر چشمه‌‌ای بزرگ‪ ،‬بگو دریاچه‌ای‪ ،‬که‬
‫پیش رویم گسترده بود و به سبزی می‌زد‪ .‬خواستم از آب‬
‫بنوشم و مزه کنم اما بوی تند و زننده‌اش پسم زد‪ .‬پس‬
‫ت بند بود‪ ،‬از جایی در دل زمین به این‬ ‫درر ِو آبی که پش ِ‬
‫حفره می‌رسید و اینجا آرام می‌گرفت و دوباره به سوراخی‬
‫می‌ریخت که همان بیرون‌ری ِز پایاب بند باشد‪ .‬اما مشعل‌ها‬
‫برای چه‪ ،‬یا برای که بود؟ یکی را برداشتم و دیوارها را‬
‫نگاه کردم‪ .‬دورتادور نگاه کردم‪ .‬هیچ‪ .‬سقف را نگاه کردم‪،‬‬
‫و آنجا بود‪ ،‬آنچه نباید می‌بود‪ :‬حفره‌ای که آردی بیخته و‬
‫نرم‌ساییده‪ ،‬زرد زرد‪ ،‬از سقف در آب می‌ریخت‪ .‬بیرون‬
‫دویدم‪ ،‬مشعل به دست‪ .‬را ِه گام برداشتن نبود‪ .‬مشعل را‬
‫انداختم و از کناره اشکفت خودم را به دشواری باال کشیدم‬
‫و بار گاری‌های را دیدم که تپه‌ای بزرگ شده بود پای‬
‫آسیابی بزرگ که آب‪ ،‬از زیرها‪ ،‬می‌چرخاندش و‬
‫خرده‌سنگ‌های زرد را نرم می‌کرد و از سوراخی در‬
‫‪15‬‬
‫شهر سوخته‬
‫ت بند‪ ،‬از‬
‫باریک پایین‌دس ِ‬
‫ِ‬ ‫دیده بودم که آب در نهر‬
‫سوراخی بزرگ در دیواره می‌آمد‪ .‬اما پایاب را که نگاه‬
‫می‌کردم پیروز دورادور مراقبم بود‪ .‬هر بار انگار حواسش‬
‫بود از آب پایین‌دست بند ننوشم یا زیاده کاوش نکنم‪ .‬شب‬
‫پیشنهاد کردم پای همان پایاب‪ ،‬در دره بخوابیم‪ ،‬که هم آب‬
‫نهر باریک نزدیکمان باشد و هم در پناه باشیم که گفت نه‪.‬‬
‫باالدست بند خوابیدیم‪ .‬جایی دور از دیواره و پایاب‪ .‬اما‬
‫کجا خواب؟‬
‫پاسی از شب گذشته بود و از آتشی که روشن کرده‬
‫بودیم حاال تنها روشنی زغال‌های سرخ کم و زیاد می‌شد و‬
‫پیروز خرناس می‌کشید‪ .‬پنداری از الی نیزارها صدای‬
‫قورباغه‌‌ها هم می‌آمد‪ ،‬بلند‪ ،‬که به ریگسان به خواب هم‬
‫ندیده بودم‪ .‬برخاستم‪ .‬سه قدم نرفته بودم که پیروز پرسید‬
‫کجا می‌روم‪ ،‬خندیدم یعنی که پی قضای حاجت‪ .‬ده قدمی‬
‫نرفته بودم که از میان بوته‌ای صدای خش‌خشی شنیدم‪.‬‬
‫نایستادم‪ .‬بیشتر رفتم و بار دیگر از میان بوته‌ای دیگر‬
‫آن حیوانی‪ ،‬همچن ِد‬ ‫صدای تکان جثه درشتی آمد‪ ،‬البد از ِ‬
‫آدمی‪ .‬در مسیر بر کوه‌ها و دامنه‌ها شکار زیاد دیده بودیم‬
‫و می‌شد پلنگی در میان بوته‌ای توله کرده باشد‪ .‬یا خرسی‬
‫پناه گرفته باشد‪ .‬اما چطور بیرون نمی‌آمدند؟ نزدیک‬
‫دیواره که شدم شنیدم صدای گام‌هایی پشت سرم هست و‬
‫بعد صدای کوبیدن فلزی‪ ،‬یا چوبی سخت بر سنگ‪ ،‬گویی‬
‫سربازی نیزه‌ای بر زمین کوبیده باشد‪ .‬پیروز چگونه‬
‫اینسان بی‌نشان دنبالم آمده بود؟ ترسیدم‪ .‬پای آتش برگشتم‬
‫اما پیروز خواب بود‪ .‬پس ما تنها نبودیم‪ .‬در بسترم خزیدم‬
‫که یعنی به خواب رفته‌ام‪ .‬به خواب رفتم‪.‬‬
‫روزی بعد‪ ،‬باالتر از آنجا که خوابیده بودیم راهی دیدم‬
‫و بر آن گاری‌هایی که بارشان خرده‌سنگ‌هایی بود زرد‬
‫ت آب می‌رفتند‪ .‬از پیروز پرسیدم که‬ ‫زرد که به باالدس ِ‬
‫‪14‬‬
 ‫مسافر باد‬
‫پرسیدم‪« :‬چند تا پیروز؟»‬
‫گفت‪« :‬هیرمند چند سرشاخه دارد؟» و خندید و رفت‪.‬‬
‫بی‌وقفه آب می‌نوشیدم و باز تشنه بودم‪ .‬چرا پایین‌دست‬
‫نگذاشته بود قطره آبی بنوشم؟ ساعتی خیره و مبهوت‬
‫ایستادم تا به خود آمدم‪ .‬چشم گرداندم و از دور دیدم از‬
‫کنار دیواره‪ ،‬جایی آب به دل کوه می‌رود پنداری که در‬
‫شکافی؛ انگار دررویی برای آب ساخته بودند و آن اندک‬
‫ت بند که از این دریایی بزرگ به پایین‬‫نهر پایین‌دس ِ‬
‫می‌رسید‪ ،‬از همین دررو آبشخور می‌یافت‪ .‬باید می‌دیدم آن‬
‫دیوار و آن دررو چطور ساخته شده اما چند گامی پیشتر‬
‫نرفته بودم که دست پیروز بر شانه‌ام نشست‪« :‬آفتاب‌زرد‬
‫شده است‪ .‬نمی‌خواهی که شب را در کوهستان غریبه به‬
‫سر کنی؟ بگذار فردا‪».‬‬
‫فردا هم دوباره رفتیم و دیواره را دیدم اما باز هم‬
‫پیروز نگذاشت دررو را ببینم‪ .‬آب پشت بند‪ ،‬با لوله‌ها و‬
‫جوی‌ها به زمین‌ها و دشت‌های اطراف می‌رفت و حتی با‬
‫گاری و قاطر ظرف‌ها و کوزه‌های بزرگی از آب را‬
‫می‌بردند که به ریگسان برسانند و این‌طور زمستان هم آب‬
‫داشتند‪ .‬اما چرا همین آب که در نهر پایین‌دست روان بود‬
‫را به ریگسان نمی‌بردند‪ ،‬ساده‌تر و روان‌تر؟ دررویی که‬
‫دیده بودم جایی بود که از کنار دیواره آب در دل کوه‬
‫می‌رفت‪ ،‬مسیری را که من نمی‌دیدم طی می‌کرد و بعد به‬
‫پایین دست می‌رسید‪ .‬هر بار که می‌رفتم تا دررو و مسیر‬
‫پنهانش را ببینم پیروز یا به چاشت مرا می‌خواند‪ ،‬یا به‬
‫نشاط شراب‪ ،‬یا آفتاب‌زرد را بهانه می‌آورد و بازگشت را‪.‬‬
‫گفتم‪« :‬پیروز اینجا خنک است‪ .‬آب هست‪ .‬پنا ِه کوه‬
‫هست‪ .‬چرا شب همین جا نمانیم؟ که نخواهیم فردا‬
‫برگردیم؟»‬
‫گفت‪« :‬بمانیم‪ .‬تا هر چند روز که تو بخواهی‪».‬‬
‫‪13‬‬
‫شهر سوخته‬
‫نکرده‌اند‪ ،‬وقتی باران ببارد چه کار می‌کنند؟ و اگر باران‬
‫نمی‌بارد‪ ،‬اگر باران نبارد… اینجا بارانی نمی‌بارید حتما‪.‬‬
‫دیده بودم که نهرها و شاخاب‌ها و چاه‌های آبکش دارند اما‬
‫زمستان چه می‌شد؟ زمستان آب از کجا می‌آوردند اگر‬
‫باران نمی‌بارید‪ .‬زیاد طول نکشید تا پاسخ این پرسش را‬
‫بدانم‪ .‬پاسخ بسیاری پرسش‌ها را‪.‬‬
‫پیروز که آمد زدیم به دل کوه‪ .‬از قعر دره‌ها باال‬
‫می‌رفتیم و گاهی به دنبال شکار یا چشمه‌ای راه را به‬
‫دامنه‌ها کشیدیم‪ ،‬گاه زیر سایه درختچه‌ها نفسی خنک‬
‫می‌کردیم و گاه به خط‌الراس یا روی یالی می‌رفتیم تا مسیر‬
‫و اطراف را ببینیم‪ .‬زیر آفتاب داغ قطره‌ عرقی بر ابرویمان‬
‫سنگینی می‌کرد و می‌ایستادیم و نفسی تازه می‌کردیم‪ ،‬همه‬
‫پیاده‪ .‬دست آخر به میان دره‌ای افتادیم که نهری باریک در‬
‫آن روان بود‪ .‬دست بردم آبی بنوشم اما پیروز دستم را‬
‫گرفت و گفت‪« :‬نه!» مسیر نهر را باال و باالتر رفتیم‪،‬‬
‫دیواره‌های دو سو بلند و بلندتر و دره تنگ و تنگ‌تر شد‬
‫و صدای شُره‌ی آب بزرگ که آمد‪ ،‬پیروز از دیواره‌ای باال‬
‫کشید و من که هنوز نمی‌فهمیدم این همه راه را چرا بی‬
‫اسب می‌روند دنبالش رفتم‪ ،‬خنکای غبار آب را بر صورتم‬
‫چشیدم و دیدم آنچه به خواب هم نمی‌دیدم‪ .‬دریایی گسترده‬
‫و بزرگ پیش رویم بود‪ ،‬از آب‪ ،‬اسیر‪ ،‬پشت بندی از‬
‫خشت و سنگ‪.‬‬
‫پیروز گفت‪« :‬از این آب‪ ،‬می‌شود‪ ،‬بنوش!» دریایی از‬
‫آب بود و آن هم آب شیرین‪ ،‬یعنی نه دریایی که بوده باشد‪،‬‬
‫دریایی که ریگسانی‌ها ساخته بودند‪ .‬پس راز کاستن آب‬
‫سرشاخه‌های هیرمند کهن این بود‪ :‬جایی که مسیر نهر در‬
‫دره‌ای عمیق‪ ،‬باریک می‌شد‪ ،‬دیواری ساخته بودند بلند و‬
‫سترگ و آب را‪ ،‬زندگی را‪ ،‬به بند کشیده بودند‪.‬‬
‫پیروز گفت‪« :‬این نخستین بند است؛ اما آخری نه‪».‬‬
‫‪12‬‬
 ‫مسافر باد‬ ‫شهر سوخته‬

‫البته که ناشتایی می‌خوریم و بعد می‌رویم‪ .‬بعد تو فقط ببین‬ ‫گفتم‪« :‬هاراپا‪».‬‬
‫و بگو‪ .‬هر چه اندیشیدی‪».‬‬ ‫امیر خود به صدایی بلند و فریادگونه گفت‪:‬‬
‫بعد از آبراه‌ها که دیدیم‪ ،‬نوبت مزارع شد و آنچه به‬ ‫«سفال‌هایشان را دیده‌ام‪ .‬سفال‌های شماست‪».‬‬
‫ذهن هیچ یک از ما مردمان آراتا نرسیده بود را آنجا دیدم‪:‬‬ ‫بعد آرام شد و مدتی را به فکر ماند و من نیز خاموش‬
‫بر سر چاهی بزرگ رفتیم با دهانه‌ای به قد آدمی‪ .‬درونش‬ ‫ماندم‪ .‬همهمه بار دیگر آغاز شده بود که امیر آرام به مرد‬
‫را که نگاه کردم و در ژرفای آن درخشش خورشید بر آب‬ ‫پشت سرش‪ ،‬بی آنکه نگاهش کند‪ ،‬گفت‪« :‬نشانش‬
‫به چشم می‌آمد‪ .‬پیروز گفت مشعلی بیاورند و برزیگران‬ ‫بدهید‪».‬‬
‫دویدند و دیری نگذشت که مشعلی با آتشی بزرگ در دست‬ ‫مرد به سوی سرباز کنارم سر تکان داد و گفت‪:‬‬
‫بازگشتند‪ .‬مشعل را بر دهانه چاه آوردند و ژرفای چاه را‬ ‫«سردار!» و سرداری که می‌پنداشتم سربازی باشد دست‬
‫نگریستم‪ .‬آب در چاه‪ ،‬نه همچون ته کاریزهای ما‪ ،‬که‬ ‫بر شانه‌ام گذاشت و گفت‪« :‬برویم‪».‬‬
‫چون دریایی خروشان‪ ،‬می‌رفت‪ .‬آب‪ ،‬پنداری همان‬
‫رودخانه‌ بود که از زیر به چاه‌ها و در میان زمینشان‬
‫کشیده بودند‪ ،‬در هر مزرعه ده‌ها چاه‪ ،‬و در کل ریگستان‬
‫هزارها‪ .‬خودشان می‌گفتند «آبکش» که از زیر زمین‪ ،‬رود‬ ‫ما هم آبراهه‌ها کنده بودیم و آبگیرها ساخته بودیم و‬
‫را و دشت را و دریا را از آب خالی می‌کرد و به مزارع‬ ‫دشت‌ها را به آب رودخانه و دریا سیراب کرده بودیم اما‪...‬‬
‫ریگسانی‌ها می‌کشید‪ .‬پس بدینسان بود که آب در هیرمند و‬ ‫ما در پایین دست رودخانه بودیم و ریگسانی‌ها در‬
‫شاید حتی در فراه‌رود هم کاسته شده بود و ما می‌پنداشتیم‬ ‫باالدست‪ .‬باورم نمی‌شد که این همه آسیاب و آب‌راه و نهر‬
‫سرزمین‌های باالدست بی آب مانده و خشکیده‌اند‪ .‬باید‬ ‫و جوی کنده باشند و باورم نمی‌شد که پیروز‪ ،‬مردی که‬
‫بازمی‌گشتم و این‌ها همه را می‌گفتم اما من برای این آمده‬ ‫می‌پنداشتم سربازی ساده باشد و به پیشکاری من‬
‫بودم‪ .‬نخست باید سرچشمه‌ی مرگ‌ها را بیابم‪ .‬خسته‬ ‫برگزیده‌اند این همه بداند‪ .‬صبح که بیدارم کرد‪ ،‬نخست‬
‫بودم‪ ،‬آفتاب‌زرد شده بود‪ ،‬اما از پیروز خواستم باالتر‬ ‫صدایش را شنیدم و بعد سقف چوبی و برگ‌ها و نی‌های‬
‫برویم‪ .‬گفت‪« :‬شتاب نکن مرد آراتایی‪».‬‬ ‫در هم تنیده را باالی سرم دیدم که نسیم خنک صبحگاهی‬
‫گفتم‪« :‬فردا؟»‬ ‫از میانشان به صورتم می‌خورد‪ .‬نخست گیج بودم که کجا‬
‫گفت‪« :‬فردا را بخواب‪ .‬خوب بیاندیش‪ .‬همین‌ها را که‬ ‫آمده‌ام‪ .‬خوابگاهی خنک برای من گرمسیری‌نشین برگزیده‬
‫دیدی چند روزی زمان می‌خواهد تا در جانت بنشیند‪ .‬پس‬ ‫بودند که سکویی هم برای خوابیدن داشت‪ .‬اینجا بوریا‬
‫از این به هفت روز‪ ،‬می‌آییم و بیشتر می‌بینیم‪».‬‬ ‫نمی‌گستردند برای خواب‪ ،‬جای خوابشان از ِگل خشکیده و‬
‫گاه از سنگ اما بلند بود‪ ،‬البد از ترس کژدم‌ها‪ .‬برخاستم و‬
‫در خواب و بیداری دم صبح فکر می‌کردم اینجا‪ ،‬با این‬ ‫در بستر نشستم‪ .‬پیروز‪ ،‬کوزه‌ای و نانی در دست ایستاده‬
‫سقف‌های شاخ و برگی‌شان که کاهگلی هم به آن اندود‬ ‫بود‪ .‬گفت‪« :‬تماشاها را‪ ،‬از همین امروز باید آغاز کنیم‪.‬‬

‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
 ‫مسافر باد‬
‫ایستاده‌ها گرفت‪ .‬بعد همهمه شد‪ .‬امیر چوب‌دستش را بلند‬
‫کرد و سرش را باال گرفت و ابروهای درهمش از دل‬
‫تاریکی پیدا شد‪ .‬مرد دوباره گفت‪« :‬سپیدار و افرا و بید‪،‬‬
‫بار ندارد‪ .‬چه می‌خورید؟»‬
‫گفتم‪« :‬خربزه و انگور هست‪ ،‬و دشت‌های گندم‪ ،‬جو‪،‬‬
‫شاهدانه‪»...‬‬
‫مرد گفت‪« :‬زمستان؟»‬
‫گفتم‪« :‬انبار می‌کنیم‪ .‬در انبارهای بزرگ‪ .‬غزال و بز‬
‫هم هست و برای شکار‪ ،‬قرقاول و مرغابی و غاز‪ .‬با‬
‫قالب‌ها از رودخانه و با تورها از هامون که دریاست‪،‬‬
‫ماهی می‌گیریم‪».‬‬
‫باز همهمه شد‪ .‬مرد مدتی خم بود و امیر در گوشش‬
‫چیزی دراز می‌گفت‪ .‬بعد مرد بلند گفت‪« :‬ماهی دریا‬
‫می‌خورید؟ و این گوهرها که می‌گویند از آراتاست‪ ،‬از‬
‫آراتاست؟»‬
‫گفتم‪« :‬ما به بدخشان و نیمروز و به بابِل و حتی به‬
‫پادشاهی ایالم‪ ،‬سرزمین بلند‪ ،‬سنگ و گوهر می‌فرستیم‪».‬‬
‫لبخندی به فخر بر چهره نشاندم و گفتم‪« :‬من خودم هم‬
‫سکه‌ای ایالمی دارم‪ ،‬به پاس بازی‌ها که ساختم و به‬
‫بازرگانان ایالمیان فروختم‪».‬‬
‫مرد گفت‪« :‬سال‌هاست از آراتا کمتر اینجا آمده‌اید‪.‬‬
‫پس دیگر به ایالم رفت و آمد می‌کنید‪».‬‬
‫گفتم‪« :‬و به پنجاب‪ .‬پیشتر که هیرمند و فراه‌رود را‬
‫آب بیشتر بود‪ ،‬به ریگسان بیشتر می‌آمدیم و حاال که اینجا‬
‫خشکیده به پنجاب رفت و آمدمان بیشتر شده است‪ .‬ما حاال‬
‫شهری کالن و درخور مردمان آراتا در پنجاب هم‬
‫ساخته‌ایم که روز به روز بزرگ‌تر می‌شود و بسیاری از‬
‫ما به آنجا کوچیده‌اند‪».‬‬
‫گفت‪« :‬هاراپا؟»‬
‫‪9‬‬
‫شهر سوخته‬
‫باغچه‌ای از درختچه‌های انار و انگور با دیوارهایی از‬
‫گل‪ ،‬که گوشه‌ایش را با سقفی کوتاه سایه کرده بودند و‬
‫امیر در تاریکنای سایه نشسته بود‪ ،‬با چوب بلندی در‬
‫دست که سرش پهن بود و یکی پشت سرش دوزانو و‬
‫نیم‌خیز گوش‌به‌فرمان‪ ،‬و دیگران همه پایین صفه بر‬
‫زمین‪ ،‬روی خاک نشسته‪ .‬ما‪ ،‬من و سرباز‪ ،‬در آفتاب‬
‫ایستاده بودیم و یکی یکی از در باغ و کنار دیوارها‬
‫می‌آمدند و تعظیمی می‌کردند و گوشه‌ای می‌نشستند‪ .‬امیر‬
‫از کاسه‌ای آب نوشید‪ ،‬و با صدایی که به زحمت شنیدم‪،‬‬
‫گفت‪« :‬بگوید‪ ».‬و باقی کاسه را به زمین پاشید‪.‬‬
‫من سرم پایین بود‪ .‬کژدم زردی را دیدم که از شکافی‬
‫روی صفه بیرون آمد و به جایی از ایوان که خیس شده‬
‫پهن چوب‌دستش بر ایوان کوبید و‬ ‫بود دوید‪ .‬امیر با س ِر ِ‬
‫آن کژدم‪ ،‬ریق و بندهای از هم گسیخته شد‪ .‬همه با اخم‬
‫نگاهم می‌کردند‪ .‬گفتم‪ .‬گفتم که در آراتا خانه‌ها و پیشه‌ها و‬
‫گورها و یادمان‌ها و بازارها را جدا کرده‌ایم و هر یک‬
‫جایی ویژه در شهر دارند‪ .‬گفتم که آب هیرمند و فراه‌رود‬
‫که سیالبی می‌شود زمین‌های آراتا را سیراب می‌کند و‬
‫شاخه شاخه آب و نهر کشیده‌ایم و تا آستانه‌ی خانه‌ها‬
‫برده‌ایم و افرا و سپیدار و بید همه جا هست‪ ،‬و آری‪ ،‬بر‬
‫خالف اینجا‪ ،‬آراتا سبز است‪.‬‬
‫امیر چوبدستش را بلند کرد‪ .‬ساکت شدم‪ .‬مردی که‬
‫پشت سر امیر نیم‌خیز بود خم شد و امیر در گوشش چیزی‬
‫گفت‪ .‬مرد پرسید‪« :‬سیالب‌ها‪ ،‬دیوارهای خانه‌هایتان را‬
‫نمی‌شوید؟»‬
‫گفتم‪« :‬آراتا بلند است‪ .‬به قد ‪ ۲۰‬آدم از زمین‌های‬
‫اطراف خود بلندتر است‪ .‬و با لوله‌های سفال پساب‌ها را‬
‫بیرون می‌بریم‪ ،‬به دشت‌ها‪ ،‬آبشخور درختان و‬
‫مزرعه‌ها‪ ».‬دورتادورم را پوزخندهای نشسته‌ها و‬
‫‪8‬‬
 ‫مسافر باد‬
‫«از مردمانی که کف گورهایشان هم فرش‬
‫می‌اندازند‪».‬‬
‫«مرده را با لباس دفن می‌کنند‪».‬‬
‫«از کوره‌هایی که در آن سنگ را آهن می‌کنند و‬
‫می‌کوبند‪...‬‬
‫«و سالح می‌سازند‪».‬‬
‫«و ورقه‌هایی آهنین‪ ،‬نازک‌تر از برگ‪».‬‬
‫«از طال و الجورد‪».‬‬
‫«از حصیر نی‪».‬‬
‫گفتم‪« :‬مگر نه همین سقف خانه‌هایتان همچون ما از‬
‫همین حصیر و نی است؟»‬
‫یکی گفت‪« :‬از پارچه‌های هزار رنگ‪».‬‬
‫«با دوازده نوع بافت‪».‬‬
‫این‌ها را‪ ،‬این‌ها را همه‪ ،‬من گفته بودم؟ به یاد نداشتم‪.‬‬
‫البد در سرمستی به موطنم بالیده بودم و این‌ها را‪،‬‬
‫گوشه‌ای از آنچه در آراتا داشتیم و اینجا نبود‪ ،‬گفته بودم‪.‬‬
‫یا پیش از من‪ ،‬جایی‪ ،‬از کسی شنیده بودند؟‬
‫«باری و توشه‌ای اگر داری بردار‪ .‬با من به درگاه‬
‫امیر بیا‪ .‬این‌ها که به ایشان گفته‌ای برای امیر هم بگو‪».‬‬
‫«من… من به یاد ندارم‪ .‬این‌ها که گفته‌ام را تنها دیده‬
‫و گاه حتی فقط شنیده‌ام‪ .‬نه که بدانم‪»...‬‬
‫«نترس‪ .‬مسئولیت ساختنش با تو نخواهد بود‪ .‬تو فقط‬
‫بگو‪ .‬هر چه دیده‌ای‪ ،‬و بیا ببین ما چه داریم‪ .‬کیگاه‪ ،‬هم‬
‫نوشیدنی‌اش از آبجوی گلنار بهتر است و هم خوابگاهش‬ ‫مرد دیگری گفت‪« ‌:‬با مویرگ‌هایی از طال‪ .‬چه باک که‬
‫از اینجا بهتر‪».‬‬
‫درگاه امیر‪ ،‬ایوانی بود‪ ،‬نه بلند و نه فراخ‪ ،‬نه حتی از‬
‫سنگ و خشت‪ .‬صفه‌ای از گل خشکیده‪ ،‬بر کناره‌ی‬
‫‪7‬‬
‫شهر سوخته‬
‫زد و داخل شد‪ .‬حتی کالهخود و زره نداشت و تنها از‬
‫نیزه‌ی چوبی بلندی که به دست داشت می‌شد فهمید سرباز‬
‫است‪ .‬آن هم سربازی البد دون‌پایه که حتی هنوز اجازه‬
‫سواری بر اسب را نیافته بود‪ .‬اینجا هنوز هیچ کس را‬
‫ندیده بودم که سوار بر اسب باشد‪ .‬اسب بود‪ .‬در‬
‫دشت‌هایشان یله بود پس حتما سواری هم می‌دانستند؛ اما‬
‫ندیده بودم کسی را بر اسب‪.‬‬
‫سرباز میان درگاه ایستاده بود و دورتادورش را نور‬
‫بیرون گرفته بود‪ .‬خیره بود به من‪ .‬بی‌سخنی‪ ،‬آرام سر‬
‫تکان می‌داد و مرا نگاه می‌کرد‪ .‬باالخره گفت‪« :‬پس‪ ،‬مرد‬
‫آراتایی تویی‪».‬‬
‫به شنیدن صدایش سکوها ساکت شدند‪ .‬برگشتند و تا‬
‫او را دیدند یکی یکی بلند شدند و ایستادند‪ .‬به حال‬
‫نیمه‌تعظیم‪ .‬من هم به نشانه ادب سر خم کردم‪.‬‬
‫آرام گفتم‪« :‬فرامرز‪».‬‬
‫«گفته‌اند چیزها می‌دانی و از صنعت آراتا چیزها‬
‫آورده‌ای‪ .‬برای چه آمده‌ای؟»‬
‫«من؟ بازی‌سازم‪ .‬از آن همه صنعت که شنیده‌ای‬
‫همین بازی را می‌دانم‪».‬‬
‫مردی از گوشه‌ای گفت‪« :‬این را هم گفته که در آراتا‬
‫برای زنی نابینا چشم ساخته‌اند‪».‬‬
‫گفتم‪« :‬هزار سال پیش از این‪ .‬چشم نه‪ ،‬که مثالً ببیند؛‬
‫برای زیبایی‪».‬‬
‫ببیند یا نه‪»...‬‬
‫«و از نقاشی بزی که می‌پرد‪».‬‬
‫«نه که بپرد‪»...‬‬
‫«نقش‌هایی‪ ،‬نه یکی‪ ،‬بر سفالی که می‌چرخانی و بز‬
‫کم کم باال می‌رود‪».‬‬
‫‪6‬‬
 ‫مسافر باد‬
‫بریزم و می‌پنداشتند همه صنعتی می‌دانم و هر چه از‬
‫صنعتگران زبردست آراتا شنیده‌اند در من یک‌جا گرد آمده‬
‫است‪ .‬من اما «بازی» بلد بودم‪ .‬کارم ساختن بازی بود و‬
‫شک نداشتم که همین بیش از همه سرگرمشان خواهد‬
‫کرد‪ .‬یک‌ماه‌نشده خودشان پنج دست بازی ساختند‪ ،‬هر‬
‫کدام با شصت مهره؛ و شاید حاال دیگر وقتش رسیده بود‬
‫که بپرسم‪ .‬که اینجا‪ ،‬در ریگسان‪ ،‬در باالدست هیرمند هم‪،‬‬
‫که ساکنانش از همان آب می‌نوشند که ما در آراتا‪ ،‬شهری‬
‫که بر آبرفت‌های ورودی هیرمند به هامون بنا شده‪ ،‬همان‬
‫مرگ‌های رازآمیز دیده شده یا نه؟ در آراتا بسیاری را‬
‫باور بر این بود که این مرگ‌ها پیامد دستکاری‌های ما در‬
‫آفریده‌ها و مقدرات ایزدان است‪ .‬ما از سنگ‪ ،‬آهن را‪ ،‬و‬
‫از خاک‪ ،‬رنگ را و از گیاه شربت را بیرون می‌کشیدیم‪ .‬ما‬
‫حتی آهن گداخته‌ی ایزدان را می‌کوبیدیم و این سیاه‌بختی‌ِ‬
‫تازه شاید از همین بود‪ .‬اینجا در ریگسان‪ ،‬باالدست‬
‫هیرمند‪ ،‬هیچ یک از این‌ همه را نداشتند‪ ،‬حتی از آن همه‬
‫بید و افرا و سپیدار که در زمین‌های آراتا هست اینجا‬
‫خبری نبود؛ اما‪ ،‬دست کم‪ ،‬تا امروز که من اینجا بودم‪ ،‬از‬
‫آن مرگ هم خبری نبود‪ .‬این هم ‌ه راه را برای همین آمده‬
‫بودم‪ .‬نه تنها من‪ ،‬که جوانی هم به فراه‪ ،‬جوانی به کابل‪،‬‬
‫یکی به تارالک و دیگری به غزنی‪ ،‬یکی به قندهار و یکی‬
‫به لشکرگاه رفته بود؛ و من به ریگسان آمده بودم و اگر‬
‫پاسخی نمی‌یافتم باید تا دیوارهای بلندی که گرد جهان‬
‫کشیده‌اند می‌رفتم‪ .‬چطور باید می‌پرسیدم؟ مثالً یک شب‬
‫باید به گلنار می‌گفتم اینجا آدم‌ها چگونه‌ها می‌میرند؟ یا‬
‫می‌گفتم در آراتا مردن ما هم پیشرفته‌تر است؟ یا‬
‫می‌پرسیدم اینجا مرده‌ها را چه کار می‌کنند؟‬
‫حاال در همین خیال‌ها بودم و به سکوها سر می‌کشیدم‬
‫که آن سرباز آمد‪ .‬رشته‌های بوریای آویخته بر در را کنار‬
‫‪5‬‬
‫شهر سوخته‬
‫باز سر تکان می‌دهد‪.‬‬
‫می‌گویم‪« :‬آن اوشیداست‪ ».‬نمی‌گویم «کوه خواجه»‪،‬‬
‫نام قدیم را می‌گویم‪ .‬چشمانش به برقی روشن می‌شود‪.‬‬
‫می‌گویم‪« :‬اینجا همه‌اش‌ آب بوده نه؟ دوباره آب می‌آید؟»‬
‫لبخند می‌زند‪ .‬به طرف قایق می‌رود و به من هم اشاره‬
‫می‌کند که بروم‪ .‬می‌رود باالی قایق و می‌نشیند‪ .‬من همین‬
‫رو‌به‌رو بر زمین می‌نشینم‪ .‬دوباره لبخند می‌زند‪ .‬بعد خیره‬
‫می‌شود به دورها‪ ،‬و با صدای آرام نسیمی که میان نی‌ها‬
‫بوزد تعریف می‌کند‪.‬‬
‫حاال هر طرف نوشگاه‪ ،‬چند نفری دور هم جمع شده بودند‬
‫و تاس می‌ریختند و داد و فریاد می‌کردند‪ .‬من زیر سایه‬
‫روشن سقف‌های بافته‌شان راه می‌رفتم و ایرادهای‬
‫بازی‌شان را می‌گفتم و میان‌شان داوری می‌کردم‪ .‬گلنار‪،‬‬
‫زن چاق صاحب نوشگاه‪ ،‬تندتند آبجو در کوزه‌های کوچک‬
‫پر می‌کرد و لبخند به لب‪ ،‬در سینی سفالی می‌چید تا‬
‫شاگردش پای میزها ببرد‪ .‬مردها کوزه‌ها را الجرعه سر‬
‫می‌کشیدند و دوباره بحث می‌کردند‪ .‬بار اول که رسیدم‬
‫این‌طورها نبود‪ .‬هر کس گوشه‌ای بر سکویی نشسته بود‬
‫و کوزه‌اش را سر می‌کشید‪ ،‬خیره به شاخ و برگ‌های‬
‫سقف و نور خنکی که از میانش به نوشگاه می‌ریخت و‬
‫فقط گاه‌گاه یکی کلماتی کوتاه می‌گفت و یکی دیگر سر‬
‫تکان می‌داد‪.‬اما تا گلنار گفت از کجا آمده‌ای و گفتم آراتا‪،‬‬
‫همه برگشتند و نگاهم کردند‪ .‬برقی در چشمانشان بود که‬
‫گویی منتظر بودند طال و نقره و الجورد روی سکوهایشان‬
‫‪4‬‬
‫حاال از آخرین خانه‌های افتاده و توسری خورده می‌گذرم و‬
‫پا بر شوره‌زاری می‌گذارم که زمانی نامش هامون بوده‬
‫است‪ .‬نیزاری تفتیده فقط گاه‌گاهی در گوشه و کنار به چشم‬
‫می‌خورد‪ .‬غروب‪ ،‬افق را و کوه خواجه را‪ ،‬آن‌گونه که‬
‫امروزها می‌نامندش‪ ،‬و قایق وارونه‌ای را که بر بستر‬
‫خشک هامون پیش رویم افتاده‪ ،‬سرخ کرده است‪ .‬دوربین‬
‫‌سوم‬
‫را در می‌آورم‪ ،‬اوشیدای دور را بر نقطه‌ی یک ِ‬
‫ت کادر می‌گذارم و قایق را‪ ،‬بزرگ و نزدیک‪ ،‬بر‬ ‫باالراس ِ‬
‫پ کادر پهن می‌کنم‪ .‬پیش از آنکه دکمه‬ ‫یک‌سوم پایین‌چ ِ‬
‫شاتر را بزنم صدای خش‌خشی در گوشم و تکانی در میان‬
‫نی‌های سمت راست تصویر توجهم را به خود جلب می‌کند‪.‬‬
‫جلوتر که می‌روم دیگر مطمئنم که پیرمرد است‪ .‬پیرمردی‬
‫که گفته بودند تنهاست‪ ،‬نه مستمری می‌گیرد و نه‬
‫امدادی‌ها را راه می‌دهد؛ و در میان همین نیزارها از هیچ‬
‫و با هیچ نیازهایش را تأمین می‌کند‪ .‬نه کسی سن و سالش‬
‫را می‌داند و نه کسی خانواده‌اش را می‌شناسد‪ .‬گویی تا‬
‫هامون و نیزارها بوده او همینجا بوده باشد‪.‬‬
‫نی‌ها را کنار می‌زند‪ ،‬در دستش دسته می‌کند و با‬
‫چیزی استخوانی‌رنگ می‌بُردشان‪ .‬سالم که می‌کنم‬
‫می‌ایستد‪ .‬بر می‌گردد نگاهم می‌کند و سر تکان می‌دهد‪.‬‬
‫می‌گویم‪« :‬تنهایید‪».‬‬

‫‪3‬‬
‫شهر سوخته‬

‫مسافر باد‬
Burnt City