Uçak Elemanları-İniş Takımları

GİRİŞ
Uçakların iniş-kalkış ve yerdeki hareketlerinde, yer ile teması sağlayan uçağın yatay ve
düşey hareketinden dolayı oluşan yükleri karşılayan komponentlere iniş takımı denir.
Uçak iniş takımları, uçağın inişi ve yerdeki hareketlerinde, uçağın tüm ağırlığını taşırlar.
İniş takımları uçağın birincil yapı elemanlarına bağlanırlar, şekilleri ise uçağın dizaynına
ve kullanım amacına göre değişmektedir. Uçaklarda kullanılan iniş takımları son derece
pahalı ve karmaşık sistemlerdir. İniş takımlarının dizaynı ve imalatı çok önemlidir. Orta
ve büyük boyutlu uçaklarda iniş takımlarının dizaynı ve geliştirilmesi özel şirketler tara-
fından yapılır. İmalatçı firmalar uçağın tasarım aşamasında iniş takımı üreten şirketlerle
birlikte çalışırlar.
İlk iniş takımları, uçağın yerde kaymasını sağlayacak basit tahtadan yapılmış kızaklar-
dı. Ancak kızakların kullanım zorluğu ve gövdeyi tam taşıyamaması nedeniyle tekerlek-
lerden imal edilen iniş takımları geliştirildi (bk. Resim 4.1). Wright kardeşlerin ilk uçuşla-
rında kullandıkları at arabası tekerleklerine benzeyen yapıdaki basit şekilleriyle uzun süre
kullanılmıştır. Zaman ilerledikçe uçakların gelişmesiyle bu basit yapıdaki iniş takımları da
ihtiyacı karşılayacak şekilde geliştirilmiştir.

Resim 4.1
Wright kardeşlerin
uçaklarında
kullandıkları at
arabası tekerleklerine
benzeyen iniş
takımları

Kaynak: https://
en.wikipedia.org/wiki/
Wright_Model_A
72
Resim 4.2
Suya, kara ve buza
ve karaya inebilecek
şekilde yapılmış iniş
takımları
Kaynak: Anadolu
Üniversitesi, Modül
12.14
Taksi Hareketi: Uçağın, park
yerinden pist başına kadar yerde
yaptığı harekete denir.
Uçak Bilgisi ve Uçuş İlkeleri
İniş takımları, uçak ağırlığının %3-%7’sini ve uçak maliyetinin %2-%4’ünü oluştur-
maktadır. İniş takımlarının şekilleri uçağın dizaynına ve kullanım amacına göre değiş-
mektedir. Çoğu iniş takımı, uçak pisti gibi sert yüzeylerde uçağın kolay hareket edebilmesi
için tekerlekli olarak yapılır. İniş takımları ihtiyaca göre çeşitlilik göstermektedir. Suya iniş
yapabilmek için bot şeklinde, kar veya buza inebilmek için kızak şeklinde, karaya inebil-
mek için ise tekerlekli iniş takımları çeşitleri vardır (bk. Resim 4.2)
İNİŞ TAKIMLARININ GÖREVLERİ
İniş takımları, çok genel olarak, ana iniş takımları ve yardımcı iniş takımlarından meyda-
na gelmektedir. Ana iniş takımları uçağın üzerine binen yükleri absorbe ederken, yardım-
cı iniş takımları uçağa yerde yön vermeye yarar. Ana ve yardımcı iniş takımları, ünitenin
ilerleyen kısımlarında anlatılacaktır.
İniş takımı sisteminin üç temel görevi vardır. Bunlar;
• Uçağın kalkış-inişlerde ve yerdeki hareketlerinde üzerine binen yükleri, sahip ol-
duğu sistemlerle sönümlemek,
• Uçağın yerdeki hareketlerini sağlayan tekerlek, fren ve yön sistemi gibi ünitelerini
üzerinde taşımaktır.
İniş takımlarının genel görevleri; yerde hareket, kalkış ve iniş olarak üç başlık altında
toplanabilir.
Yerde Hareket
Uçağın yerdeki hareketi, taksi hareketi ve inişten sonra duracağı yere kadar gelmesinden
ibarettir. Uçağın yerde hareket etmesi ile ilgili en önemli konu uçağa yön verilmesidir. De-
ğişik iniş takımı çeşitleri için yön vermenin nasıl yapıldığı ünitenin ilerleyen kısımlarda
anlatılacaktır.
 4. Ünite - Uçak Elemanları-İniş Takımları 73

Kalkış Hareketi
Kalkış; hızlanma, yerden kesilme ve tırmanışa geçmek için uçağın burun yukarı yönelerek Parazit Sürükleme: Uçağın
uçuşu sırasında, taşımaya katkıda
yerden uzaklaşmaya başlamasıdır. Kalkışa başlamış olan bir uçakta motor arızası olabile- bulunan elemanlarının dışındaki
ceği gibi, çok motorlu uçaklarda motorlardan birinin duracağı gözönüne alınır ve bu anda elemanların (iniş takımları gibi)
pilotun kalkıştan vazgeçerek uçağı pist sonuna kadar frenleyerek durdurabilmesi istenir. meydana getirdiği sürükleme
kuvvetidir.
İniş takımlarının bu durumda görevini tam olarak yapması beklenir. Kalkış yapan bir uçak,
mümkün olan en kısa zamanda hızlanmalı ve tırmanış hızına ulaşmalıdır. Bunun için de
iniş takımlarının meydana getirdiği parazit sürüklemeyi bir an önce azaltmak gerekir.

İniş Hareketi
İniş yapan bir uçak, yere değdiği zaman hem yatay hem de düşey hız bileşenlerinin kinetik
enerjisini taşımaktadır. İniş takımlarının yere temasından önce pilot uçağı yere paralel
uçuş yapacak şekilde düzeltir ve uygun olan en küçük düşey hız ile tekerlekleri yere değ-
dirir. Aerodinamik, motor ve tekerlek frenleri kullanılarak, uçak yerde emniyetle taksi
yapacağı hıza düşürülür ve durdurulur.
Yolcu uçakları imal edildikten sonra yer testlerinin en önemli bölümlerini iniş takım-
larının denemeleri oluşturmaktadır. Testlerden bir tanesinde, sert iniş yapılarak uçak iniş
takımlarının şoku ne kadar absorbe ettiği ölçülmektedir. Bir diğer testte ise, uçak kalkış
için pistte maksimum hıza ulaştıktan sonra kalkıştan vazgeçerek frenleme yapmaktadır.
Burada uçağın kaç metrede durduğu çok önemlidir. Ayrıca pist ıslatılarak iniş takımları-
nın frenleri ıslak zemin üzerinde de test edilmektedir.

İNİŞ TAKIMI ÇEŞİTLERİ

Uçakların iniş takımlarını;
• İniş takımlarının yerleştirilmesine göre,
• İniş takımlarının sabit ve içeri alınabilir olmasına göre
iki şekilde sınıflandırabiliriz.

İniş Takımlarının Yerleştirilmesine Göre Yapılan Sınıflandırma

İniş takımları yerleştirilme düzenine göre üç gruba ayrılırlar. Bunlar:
• Kuyruk tekerlekli iniş takımı
• Tandem iniş takımı
• Burun tekerlekli iniş takımı

Kuyruk Tekerlekli İniş Takımı

Kuyruk tekerlekli iniş takımları, çok eski uçaklarda da kullanıldığı için bu yerleştirme tipi
konvansiyonel olarak da adlandırılır. Ana iniş takımları, gövde ile kanadın birleşimin-
de veya kanadın altında olup, ağırlık merkezini biraz ön tarafına yerleştirilmiştir. Bun-
dan dolayı dengeyi sağlamak ve kuyruk kısmını desteklemek için yardımcı iniş takımı da
kuyruğa yerleştirilmiştir (bk. Resim 4.3). Kuyruk tekerleği diğer tekerleklere göre daha
küçüktür. İnişte uçağın her üç tekerleği de yere temas ettiğinde hücum açısı dolayısıyla
taşıma kuvveti maksimum değere ulaşmakta ve iniş hızı en küçük değerde tutulabilmek-
tedir. Ayrıca tek motorlu hafif uçaklarda uçağın burun kısmında motor ve motorla ilgili
teçhizat ve çoğu zaman yakıt deposu bulunduğu ve iniş takımı yerleştirmek zor olduğu
için kuyruk tekerlekli iniş takımı tercih edilmektedir.
Bu iniş takımının yetersizlikleri;
• Pilotun önünü iyi görememesi ve bu yüzden yerde emniyetle hareket edememesi,
• Frenlemede uçağın burnunun üzerine dikilmesi tehlikesi sebebi ile maksimum
frenleme yapılamamasıdır.
74 Uçak Bilgisi ve Uçuş İlkeleri

Resim 4.3
Kuyruk tekerlekli iniş
takımına sahip bir
uçak, Me 20-1928

Kaynak: faa,landing
gear,2002

Tandem İniş Takımı

İniş takımlarının kanat içine yerleştirilmelerinin zor olduğu uzun, ince ve kısa kanatlı
uçak modellerinde gövde altı iniş takımları kullanılır (bk. Resim 4.4). Bu tip uçaklarda
kanatlarda iniş takımlarının yerleştirilmeleri için yeterince boşluk yoktur.
Resim 4.4
Tandem iniş takımına
sahip bir uçak,C5A
Galaxy

Kaynak: https://
cielus.wordpress.com/
landing-gear/

Burun Tekerlekli İniş Takımı

Kuyruk tekerlekli iniş takımlarında karşılaşılan olumsuzluklar burun tekerlekli iniş ta-
kımlarında ortadan kaldırılmıştır. Bu tip iniş takımları, jet uçaklarında yaygın olarak kul-
lanılır. İki ana iniş takımı her kanadın altına, burun iniş takımı da uçağın burun kısmının
altına yerleştirilmiştir. Ana iniş takımları uçağın ağırlık merkezinin arkasında, yardımcı
iniş takımı ise ağırlık merkezinin önündedir (bk. Resim 4.5, 4.6)
 4. Ünite - Uçak Elemanları-İniş Takımları 75

Resim 4.5
Burun tekerlekli iniş
takımına sahip bir
uçak, Jatho IV-1908

Kaynak: faa,landing
gear,2002

Resim 4.6
Anadolu
Üniversitesinin
burun tekerlekli iniş
takımına sahip eğitim
uçağı (C-90)

Bu yapıda, uçağın burnunun yukarı kalkma riski az olduğu için frenler tam kuvvetle
uygulanabilir. Uçağın yer hareketlerinde görüş imkanı daha iyidir. Bu tip iniş takımı di-
zaynı, inişlerde uçağın takla atma riskini de ortadan kaldıran bir etkendir. Burun teker-
lekli iniş takımı günümüz uçaklarında da yaygın olarak kullanılan iniş takımı çeşididir.

İniş Takımlarının Sabit ve İçeri Alınabilir Olmasına Göre

Yapılan Sınıflandırma
Sabit İniş Takımı
Çoğu küçük, tek motorlu, hafif uçaklarda sabit iniş takımı kullanılır. Yüksek hızda uç-
maları gerekmeyen bu uçaklarda, yapı basitliği ve ekonomisi ön plana alınarak iniş ta-
kımlarını sabit yapmak en iyi çözümdür. Sabit iniş takımları dışarıda durur ve kullanıma
hazırdır (bk. Resim 4.7). Bu tip uygulamada, iniş takımları parazit direncini minimuma
indiren damla biçimli kaportalarla örtülürler.
76 Uçak Bilgisi ve Uçuş İlkeleri

Resim 4.7
Sabit iniş takımına
sahip bir helikopter,
Bell 430

Kaynak: Anadolu
Üniversitesi, Modül
12.14

İçeri Alınabilir İniş Takımı

İçeri alınabilir iniş takımları, kalkıştan hemen sonra gövde veya kanat yapısı içerisine alı-
nabilir yapıya sahiptir. İniş takımları, uçak inişe geçmeden hemen önce aşağıya indirilerek
tamamen açılmış duruma getirilir (bk. Resim 4.8).
Resim 4.8
İçeri alınabilir iniş
takımına sahip bir
uçak, Airbus-A380

Kaynak: https://
cielus.wordpress.com/
landing-gear/

İniş takımları, açıkken büyük bir sürükleme kuvveti meydana getirirler ve uçağın hızı
arttıkça iniş takımlarının meydana getirdiği sürükleme daha da artar. Bu nedenle uçak
hızları arttıkça parazit direnç oluşturan iniş takımlarının, uçak yapıları içine alınmaları
gereksinimi doğmuştur.

Uçaklarda kullanılacak iniş takımlarının seçiminde hangi faktörler dikkate alınmaktadır?

1
 4. Ünite - Uçak Elemanları-İniş Takımları 77

İNİŞ TAKIMI DİKMELERİNİN YAPISI

Günümüzde kullanılan modern uçaklarda iniş takımları içeri alınabilir yapıya sahiptir.
İniş takımları, taksi hareketi sırasında uçağı taşımanın yanı sıra, iniş sırasında uçağın
üzerine binen darbeli yükleri de karşılamalıdırlar. Bazı iniş takımları darbeli yükleri göv-
deye dağıtarak gönderirler, bazıları da şoku sönümleyerek ısı enerjisine çevirirler. Şok
sönümleyiciler polimerik, metalik yaylar veya piston-silindir şeklindeki amortisörlerden
oluşmaktadırlar. İnişte, iniş takımı tarafından sönümlenmesi gereken enerji hem dikme
hem de tekerlek lastiği tarafından karşılanacaktır. Her iki eleman da yük altında sıkışacak
ve kendi payına düşen enerjiyi sönümleyecektir. İniş takımları görevlerini yerine getirmek
için birçok sisteme sahiptir. Bu sistemler sırasıyla açıklanacaktır.

Dikmeler
Dikmeler, uçak yere indiğinde oluşan sarsıntı ve darbeleri sönümleyerek uçağın ana yapı-
sını korurlar. Uçağın burun kısmındaki dikmeler, burun dikmesi, arka kısmındaki dik-
meler ise ana dikme olarak adlandırılırlar. Kenar dikmesi ve sürükleme dikmesi ana
dikmenin parçalarıdır (bk. Resim 4.9). Bunlar ana dikmenin dengede kalmasını sağlarlar.
Kenar dikmesi iki parçadan oluşur ve bağlayıcılarla ana dikmeye monte edilmiştir. Kenar
dikmesi iniş takımı içeri alınırken menteşeden katlanır. Sürükleme dikmesi, ana dikme-
nin dengede kalmasını sağlar. Bir noktası ana dikmeye bağlı iken diğer noktası bağlantı
parçasına bağlıdır.

Resim 4.9
Ana iniş takımı-
Boeing 787
Dreamliner

Kaynak: https://
cielus.wordpress.com/
landing-gear/
kenar
dikmesi

ana
dikme
sürükleme
dikmesi
78
Ölçüm pimi: Çok basit yapıda
olan dikmelerde olduğu gibi
en gelişmiş yapıda olanlarda
da mevcuttur. Ölçüm piminin
görevi, sıvının geçiş açıklığını
değiştirmektir. İniş takımı yere
değdiğinde pistonun hareketi
ile bir bölmeden diğer bölmeye
geçen sıvı akışı ölçüm pimi çapı
boyunca değişir.
Uçak Bilgisi ve Uçuş İlkeleri
Ana dikme, uçak yapısına bağlı olan bir silindir ile tekerleğe bağlı olan bir piston ko-
lundan oluşmaktadır. İnişte, tekerleğe etkiyen kuvvet, pistonun (dikme şaftının) silindir
içinde hareket etmesine neden olacaktır. Dikmeler, üzerlerine etkiyen yükü sönümleyen,
dâhilî veya harici amortisörlere sahiptirler.
Haricî Amortisörlü Dikmeler: Adından da anlaşılacağı gibi amortisör dikmenin ha-
ricinde bir yerdedir. Amortisör, dikmenin üzerine binen yükü karşılar.
Dahilî Amortisörlü Dikmeler: Amortisörlerin dikmenin içinde yer aldığı bu tür dik-
meler, uçaklarda yaygın olarak kullanılırlar. Dikme yapısı, uçak yapısına bağlı olan bir
silindir (dış silindir) ile tekerleğe bağlı olan bir pistondan (veya iç silindirden) oluşmak-
tadır. Uçağın inişinden hemen önce, iniş takımları açılmış durumdadır. İnişten önce iniş
takımları açılmışken piston kolu tamamen dışarı çıkmış (uzamış) durumdadır (bk. Şekil
4.1.a). Tekerlek yere değdiğinde, darbe anında, piston silindir içerisine doğru hareket eder.
Ölçüm pimi de pistonla beraber yukarı doğru hareket eder.
Bu hareket sırasında, silindir alt bölümünde sıkışan sıvı dar kanallardan üst bölmeye
doğru akışa zorlanır (bk. Şekil 4.1.b). Üst bölmede bulunan basınçlı hava tekerleğin yere
çarpması sonucu meydana gelen şok etkisine karşı bir direnç yaratarak tampon görevi
yapar, hidrolik sıvı ise amortisör görevi yapar. Fakat basınçlı hava, tek başına bütün şoku
kaybetmeye yeterli değildir. Dar kanallar sıvı akışını geciktirir. Sıvı akışına karşı olan di-
renç, dar kanallardan geçen sıvı akış hızının artması oranında fazlalaşır.
Tekerleğin yere vuruşu ne kadar sert olursa, sıvının dar kanal yoluyla üst bölmeye
geçişi de o kadar hızlı olacaktır. Bu olay sıvı akışına olan direnci daha da arttırır. Böylece
basınçlı havanın karşı koyma kuvveti ile birleşen bir direnç, yeterli tampon etkisi sağla-
yacaktır. Tekerleğin yere ilk vuruşu anında dikme üzerine binen yük, pistonun silindir
içine çok kısa zamanda girmesine neden olur. Pistonu silindir içine iten güç azalmaya
başlayınca basınçlı hava, sıvının tekrar dar kanallardan alt bölmeye dönmesini sağlar. Pis-
tonun silindir içerisindeki hareketi uçağın pist üzerindeki hareketine bağlıdır. Uçaklarda
en çok kullanılan amortisörler ölçüm pimli dahili amortisörlerdir. Bu tür amortisörlerin
bazılarında, ölçüm pimi yerine delikli ölçüm borusu da kullanılır. Ölçüm pimi ile delikli
ölçüm borusu şekil bakımından farklı olmalarına karşın, çalışma prensiplerinde hiçbir
fark yoktur.
Kısaca, iniş takımı dikmeleri, dar kanallar ve ölçüm pimleri sayesinde meydana ge-
len sıvı akışına karşı meydana gelen direnç ve sıkıştırılmış gaz sayesinde iniş yüklerini
karşılarlar.
 4. Ünite - Uçak Elemanları-İniş Takımları 79

Şekil 4.1

a İniş takımı dikmesinde

sıvı akışı a) uzama ve
b) sıkışma durumu

Kaynak: https://www.
faa.gov/regulations_
policies/handbooks_
manuals/aircraft/
amt_airframe_
handbook/media/
ama_Ch13.pdf
Silindir b

Ölçüm pimi

Piston

hidrolik
hava sıvı

Dikmeler, silindir ve piston bölümlerinden meydana gelmiştir. Silindir bölümü sabit,

piston bölümü hareketlidir. Piston, dikey eksende aşağı ve yukarı hareket eder ve kendi
ekseni etrafında dönebilecek yapıdadır. Dikmenin silindir bölümü gövdenin veya kanadın
en kuvvetli yerine tespit edilmiştir. Pistonun diğer ucu ise aks yardımıyla fren asamble-
sine bağlıdır ve buna bağlı olarak da tekerlek bulunur. Pistonun kendi ekseni etrafında
dönüşünü engelleyen ve tekerleğin hareket yönünde kalmasını sağlayan parçalara makas
adı verilir. Makaslar pistonun yukarı aşağı hareketini engellemez, sadece pistonun kendi
etrafında dönüşüne engel olur (bk. Resim 4.10).
Makaslar iki parçadan meydana gelir. Bunlar;
• üst makas,
• alt makas
Üst makas dikme silindir bloğuna, alt makas ise piston üzerinde bulunan sabit bir
kulakçığa tesbit edilmiştir.
80 Uçak Bilgisi ve Uçuş İlkeleri

Resim 4.10
İniş takımı üzerinde
alt makas ve üst
makasın gösterimi

Kaynak: https://
en.wikipedia.org/wiki/
File:Oleo_torque_
link_main_landing_
gear
üst makas

alt makas

Ana iniş takımlarının açılması ve toplanmasını sağlayan elemanlara hareket ettirici

(akçüatör) adı verilir. İniş takımları kilit mekanizmalarına sahiptir. Kilit mekanizmala-
rı, uçak yerde iken iniş takımlarının aşağıda kilitli pozisyonda kalmasını, uçak havaday-
ken iniş takımlarının, yuvasında hareket etmemelerini sağlar. Her değişik tip uçağın iniş
takımlarının gövde veya kanat altındaki yuvalarında tutulma yöntemleri değişiktir. Bazı
uçakların iniş takımları yukarıda hidrolik basınç altında tutulurken bazı uçaklarda kilit
mekanizması veya kancalarla sabit tutulurlar. Kilit mekanizması da hidrolik olarak çalışır.
Hidrolik basınç vasıtasıyla kilit kancası açılır veya kapanır. Herhangi bir nedenle hidro-
lik basınç yok olacak olursa kilit kancası açılmayacaktır. İniş takımlarının iniş sırasında
mutlaka açılmaları gerektiğinden kilit mekanizma kancası, acil durumda kullanılan bir
iletişim kablosu vasıtasıyla veya diğer alternatif sistemlerle açılabilir konuma getirilir. İniş
takımları açıldığında mekanik veya hidrolik/mekanik yöntemlerle mutlaka kilitlenirler.
Eğer bu işlem gerçekleşmeseydi, iniş anında veya uçağın yerdeki hareketlerinde aşırı yük,
dikmelerin kapanmasına neden olabilirdi. Destek dikmesi genellikle aşağı kilit bloğunu
üzerinde taşır.
 4. Ünite - Uçak Elemanları-İniş Takımları 81
Burun dikmesinin, ana dikme ile çalışma prensipleri benzerdir. Burun ana dikmeden
farkı ise uçağa taksi hareketi sırasında yön vermesidir. Bu görev için dikme üzerine bir
damper ünitesi ilave edilmiştir. Burun dikmesine verilen kumanda, damper ünitesi vasıta-
sıyla tekerleklere iletilir. Uçağa yön vermek için burun dikmesinin kullanılması bir prob-
lemi de beraberinde getirir. Burun iniş takımı uçuş sırasında yukarıya çekilirken, tekerlek
herhangi bir konumda olabilir. Bu-
Şekil 4.2
run iniş takımının yuvası dardır, o
yüzden uçağın gövde ağırlığı burun Burun iniş takımı
iniş dikmesi üzerinden kalktığı an üzerinde merkezleme
kamlarının gösterimi
burun tekerleğini düzgün hale geti-
rici merkezleme kamları dikmeye Kaynak: https://www.
ilave edilmiştir (bk. Şekil 4.2). faa.gov/regulations_
policies/handbooks_
Sisteme ilave edilen merkezleme manuals/aircraft/
kamları sayesinde iniş takımı yuva- amt_airframe_
sına düzgün bir şekilde girebilmek- handbook/media/
ama_Ch13.pdf
tedir.
İniş takımı kapakları: İniş ta-
kımı yuvasının aerodinamik diren-
cini azaltmak için kapaklara ihtiyaç
vardır. İniş takımı kapakları, parazit merkezleme kamı
sürüklemeyi azaltmak ve türbülans
nedeni ile meydana gelecek titreşim-
leri yok etmek için uçuş süresince merkezleme kamı
kapalı tutulur. Bu kapaklar, ya dik-
me bacağına sabit olarak bağlanırlar
ve dikme kapandığı zaman yuvayı
örterler ya da ayrı parçalar olarak
menteşelerle uçak yapısına bağla-
nırlar. Genel olarak, kapaklar iniş
takımları içeri alınırken kapanma-
ya, açılırken de açılmaya başlarlar.
Bazı uçak tiplerinde, özellikle büyük
uçaklarda kapak boyutlarının büyük
olması, kapakların açık konumda bı-
rakılmasına engel olur. Çünkü açık
konumda kalan kapaklar çok büyük
sürükleme kuvvetine ve türbülansa
neden olurlar.

İniş takımı dikmeleri hangi özelliklere sahip olmalıdır?

2
İNİŞ TAKIMLARI KONTROL VE GÖSTERGE SİSTEMLERİ
İniş takımları kontrol levyesi, normal durumlarda iniş takımlarının açılıp kapanmasını
sağlar. Şekli iniş takımı tekerleğine benzediği için diğer levye ve kumanda kollarından
kolaylıkla ayrılır. İniş takımı pozisyon gösterge sistemi, içeri alınabilir iniş takımına sahip
uçaklarda çok gerekli bir sistemdir. Bu sistem iniş takımlarının açık ve kapalı pozisyonda
emniyetli olarak kilitlenip kilitlenmediğini gösterir.
82 Uçak Bilgisi ve Uçuş İlkeleri

İniş Takımları Kontrol Levyesi

Mekanik olarak çalışan sistemlerde kontrol levyesi yukarı, aşağı ve kapalı olmak üzere üç
tip pozisyona sahiptir. Levye açık pozisyona alındığında iniş takımları açılır. Uçak yerde
iken levyenin yukarı pozisyona gelmesi sistem tarafından önlenir. Böylece uçak yerde iken
iniş takımlarının kapanması önlenerek istenmeyen kazalar önlenmiş olur.

Kumanda Paneli
İniş takımları kumanda paneli dört bölümden oluşur:
1. Topuzlu iniş takımları kumanda kolu
2. Üç adet yeşil renkli emniyet ikaz lambası
3. Aşağı kilitlemeyi iptal düğmesi
4. Gürültü ve korna susturma düğmesi
Kumanda kolu: Topuzlu iniş takımları kumanda kolu olarak da isimlendirilen bu kol,
genellikle bir iniş takımına veya tekerleğe benzer saydam plastikten yapılmış olup topu-
zun içinde gereken durumlarda kırmızı olarak yanan bir lamba vardır. Kumanda kolunun
topuzu içinde bulunan kırmızı lamba, iniş takımları aşağı ve yukarı konumda kilitsizken
sinyal vererek, dikmelerin emniyetsizliğini ikaz eder. Bu ikaz sistemi, uçağın hızı, irtifası
ve gaz kolunun konumu ile ilgilidir. Örneğin, uçak iniş şartlarına geldiğinde yani irtifa
ve hızı azaldığında, iniş takımları yukarıda kilitli durumda ise, yani açılmadıysa, kırmızı
ışık ve korna sinyali vererek pilotu uyarır. Ancak uçak görev için alçak irtifada uçuyorsa
susturma düğmesini kumanda ederek korna sinyalini kesebilmektedir.
Üç adet yeşil renkli emniyet ikaz lambası: İniş takımları sadece açık ve aşağıda kilitli
iken yanarak emniyetsiz bir durumun olmadığını bildirirler. Üç yeşil lambanın ortada
olanı burun dikmesi, diğer iki lamba sol ve sağ iki ana iniş takımı ile ilgilidir (bk. Resim
4.11). Herhangi bir elektrik arızası durumunda aşağıda kilitsiz olan iniş takımına ait lam-
ba yanmayacaktır. Bu durumda uçak için en önemli sistemlerden biri olan iniş takımları
kolu üzerindeki kırmızı lamba yanıp sönerek ve sesli olarak ikaz verecektir. İniş takımla-
rının üzerinden gövde ağırlığı kalktığı zaman herhangi bir arızadan dolayı levye yukarı
pozisyona gelmiyorsa aşağı kilitlemeyi iptal düğmesi ile iniş takımlarını en kısa zamanda
yukarı konuma almak mümkün olur.
Resim 4.11
Helikopter iniş takımı
açma-kapama levyesi
ve emniyet ikaz
lambaları

Kaynak: Anadolu
Üniversitesi, Modül
12.14
 4. Ünite - Uçak Elemanları-İniş Takımları 83
İniş Takımlarının Acil Durumda Açılması: Uçak sistemlerinin pek çoğunda normal
çalışma sistemine alternatif olarak acil durum çalıştırma yöntemleri de vardır. Bir uçağa
ait iniş takımlarının, acil durumda çalıştırılabilmesi için iniş takımı sistemini çalıştıran
hidrolik ve elektrik sistemlerin devreden çıkmış olması gerekir. İniş takımlarının, inişi
gerçekleştirmek için açılması gerekir. Bunun için ana bordo panelinde bulunan kol çeki-
lerek iniş takımlarının açılması sağlanır. İlk önce iniş takımlarına ait kapaklar açılır, daha
sonra ise iniş takımı ağırlığının etkisiyle açılır. Bazı gelişmiş uçaklarda ise acil durumda
basınçlandırılmış azot gazı ile iniş takımlarının açılması ve kilitlenmesi için gerekli basınç
sağlanır.

İniş takımı kontrol ve gösterge sisteminin önemi nedir?

3
İNİŞ TAKIMI TEKERLEK VE FREN SİSTEMLERİ
İniş takımlarının fren sistemini açıklamadan önce tekerlek yapısı ve lastik özellikleriyle
ilgili kısa bir bilgi verildikten sonra fren sistemi ve çeşitleri açıklanmıştır.

Tekerlekler
Uçak tekerlekleri, iniş takımı sisteminin önemli elemanlarındandır. Uçağın yer ile teması-
nı tekerlekler sağlar. Tekerleklerin üzerine monte edilmiş lastikler, iniş-kalkış ve taksi ha-
reketleri sırasında uçağın tüm ağırlığının taşınmasına destek olurlar. Uçak tekerlekleri çok
ağır yüklere maruz kaldıkları için çok güçlü yapıya sahiptirler. Sert inişlerde tekerleklerin
maruz kaldığı yükler daha fazla olur (bk. Resim 4.12). Tekerleklerin yapımında kullanılan
malzeme uçağın tipine göre değişir fakat genellikle alüminyum alaşımları, magnezyum
alaşımları, yüksek mukavemetli alaşımlı çelikler, titanyum alaşımları gibi malzemeler kul-
lanılmaktadır.
Resim 4.12
Ana iniş takımı
üzerine binen ağır
yüklerin gösterimi

Kaynak: https://
cielus.wordpress.com/
landing-gear/
84
Eriyebilir tapa yüksek
sıcaklıklarda lastik basıncını
azaltarak, lastiklerin patlama
riskini azaltır.
Resim 4.13
İniş takımı tekerleği
üzerinde eriyebilir
tapa
Kaynak: Anadolu
Üniversitesi, Modül
12.14
Uçak Bilgisi ve Uçuş İlkeleri
Eskiden uçak tekerlekleri otomobil tekerlekleri gibi tek parçadan yapılmaktaydı. Uçak
tekerlekleri amaçlarına uygun olarak geliştirildikçe iki parçalı (dış parça ve iç parça) ola-
rak yapılmaya başlanmıştır. Bu iki tekerlek yarısı, bağlantı cıvatalarıyla bir arada tutulur.
Lastik şişirildiğinde, sızdırmazlık elemanı, tekerlek parçaları arasında olabilecek sızıntıları
önler. Şişirme valfi tekerlek dış parçası üzerindedir. Ana iniş takımı tekerlekleriyle burun
iniş takımı tekerlekleri özellikleri bakımından birbirine benzer yapıdadır. Ana iniş takımı
tekerlekleri, frenleme ünitesine sahiptir. Fren ünitesi tekerleğin iç parçası üzerindedir. Isı
kalkanı, frenleme sırasında tekerleklerin ve lastiklerin aşırı fren ısılarında hasarlanmala-
rını önler. Herhangi bir nedenle sert frenleme yapıldığında meydana gelen aşırı ısınma
nedeniyle lastiklerin patlamasını önlemek amacıyla tekerleklerde eriyebilir tapa bulunur
(bk.Resim 4.13). Eriyebilir tapaların yapısında, düşük ergime sıcaklığına sahip alaşımlar
bulunur.
Uçağın ana iniş takımına burun iniş takımına binen yükler hesaplandıktan sonra, her dik-
me başına kaç tekerleğin gerekli olduğuna karar verilir. Örneğin, Airbus 380 uçağında 20 adet
ana iniş takımında, 2 adet adet burun iniş takımında olmak üzere 22 adet tekerlek bulunur.
Lastikler: Uçağın ağırlığına, hızına ve uçuş yapacağı bölgeye uygun lastik seçimi ya-
pılır. Lastikler iniş takımları üzerine binen yüklerin bir kısmını karşılarlar. Bu lastiklerin
yapıları bu yükleri karşılayacak mukavemette ve esneklikte olmalıdır. Uçak yere indiğinde
frenleme sırasında, tekerlekler ve dolayısıyla lastikler de çok ısınırlar. Bu ısınmaya karşı
da dirençli olmalıdırlar.
Fren Sistemi
Fren sistemleri kalkış, iniş ve pist üzerindeki hareketleri sırasında uçağın hızını azaltmak
ve belli bir zamanda da durdurulmasını sağlamak için tasarlanmıştır. Bazı durumlarda
taksi sırasında yön vermeye de yararlar. Çoğu uçakta ana iniş takımı tekerlekleri fren
ünitesini üzerinde taşırken, burun veya kuyruk tekerleklerinde fren ünitesi yoktur. Çoğu
fren sisteminde, rudder pedallarına mekanik ve/veya hidrolik bağlantılar, pilotun frenleri
 4. Ünite - Uçak Elemanları-İniş Takımları 85
kontrolünü sağlar. Pilotun sağ pedalı itmesiyle, sağ ana iniş takımı tekerleğindeki fren
sistemi çalışır, pilotun sol pedalı itmesiyle sol ana iniş takımı tekerleğindeki fren sistemi
çalışır Frenlemenin temeli, kinetik enerjinin sürtünme ile ısıya çevrilmesinden ibarettir.
Frenleme sırasında, fren sistemi üzerinde çok büyük yük ve ısı artışı meydana gelir. Bu
yüzden bu sistemlerin kontrollerinin, bakımının ve ayarlarının çok iyi yapılması gerekir.
Uçaklarda kullanılan fren tipleri; tek diskli, çift diskli ve çok diskli frenler olmak üzere
üç gruba ayrılır. Resim 4.14’te çok diskli fren sistemi görülmektedir.
Resim 4.14
Çok diskli fren
sistemi–kesit
görüntüsü

Kaynak: Anadolu
Üniversitesi, Modül
12.14

Fren sistemlerinin çalışma prensipleri birbirine benzerdir. Çok diskli fren sistemi bü-
yük jet uçaklarının fren sisteminde kullanılır. Bu sistemde, gerekli hidrolik sıvı uçağın
ana hidrolik sisteminden sağlanır. Frenleme sırasında çok genel olarak; fren pedalına uy-
gulanan kuvvet, bir dizi mekanik kollarla ana silindire iletilerek mekanik enerji, hidrolik
enerjiye (basınca) dönüştürülür, baskı plakası ve basınç çemberi arasındaki, tekerleklerle
birlikte dönen diskler(rotor) ve dönmeyen diskler(stator) birbirini sıkıştırarak frenleme
gücü oluştururlar. Frenleme basıncı kalktığında, iade yayları tarafından diskler normal
yerine döner. Frenleme diski serbestçe dönmeye devam eder. Disklerde frenleme sonucu
meydana gelecek aşınmayı ölçmek için de pinler vardır.
Fren sistemleri güvenlik amacıyla kendi içinde alt sistemlere ayrılmıştır. Bunlar;
• Normal Fren
• Alternatif Fren
• Park Freni
• Uçuş Freni
• Kayma Önleyici Fren
• Otomatik Fren
86 Uçak Bilgisi ve Uçuş İlkeleri

Bütün ana iniş takımları fren sistemine sahiptir ve bu sistem fren pedalları ile çalış-
tırılır. İlk uçakların fren sistemi direkt bağlantılı kablo sistemleri ile çalıştırılmıştır. Daha
sonraki uçaklarda, kullanılan düşük basınç sistemi ile frenleme gücü elde edilmekte ve
frenleme işi daha kolay yapılmaktadır.
Günümüzde kullanılan modern jet uçaklarda, çok büyük frenleme gücüne ihtiyaç
duyulduğundan daha çok güç elde edilen fren sistemi geliştirilmiştir. Bu sistemde fren-
leme pedalları direkt olarak fren sistemini çalıştırmak yerine fren ölçme valfini çalış-
tırmaktadır. Fren ölçme valfi, fren pedallarından gelen bu sinyallerin gücünü artırarak
fren sisteminde kullanılacak çok büyük basınçta girişlere çevirir. Mekanik olarak kontrol
edilen fren sisteminde, sol pedal uçak merkez hattının sol tarafındaki iniş takımlarının
fren ünitelerini harekete geçirir. Sağ pedal, uçak merkez hattının sağ tarafındaki iniş ta-
kımlarının fren ünitelerini çalıştırır. Her bir fren pedalı, bağlayıcı rotlarla fren ünitesine
bağlıdır. Birbirinden bağımsız iki adet kablo sistemi pedal hareketlerini fren ölçme valfine
gönderir. Fren ölçme valfi kablolarla gelen mekanik giriş sinyallerini uygun hidrolik çıkış
sinyallerine dönüştürür.

Normal Fren
Normal fren sistemi, yeşil hidrolik sistemden beslenir. Sistemde frenlemeden sonra fren
kuvvetini oluşturan sıvının geri dönmesini sağlayan dönüş hattı bulunur. Normal frenle-
menin sağlanması için;
• Yeşil hidrolik sistem basıncı yüksek olmalı,
• Kayma önleyici sistemi çalıştıran anahtar açık olmalı
• Park frenleri kapalı olmalı,
• Otomatik frenleme sistemi olmalıdır.
Normal frenleme sistemi, normal olmayan inişler dışındaki inişlerde kullanılan fren
şeklidir.

Alternatif Fren
Alternatif fren sistemi yapısı itibarıyla normal fren sistemine benzer, sadece sistemin hid-
rolik beslenme kaynağı farklıdır. Yeşil hidrolik sistem, besleme yapamadığı zaman frenle-
me için besleme hattını mavi hidrolik sisteme bağlar. Alternatif fren sistemi
• Yeşil hidrolik sistem besleme yapamadığı zaman,
• Kayma önleyici sistem çalışmadığı zaman,
• Park frenleri kapalı pozisyonda iken,
• Kayma önleyici sistemin bozuk olduğu ve otomatik frenleme sisteminin olmadığı
durumlarda devreye girer.
Alternatif fren sisteminde, yeşil ve mavi hidrolik besleme hatlarındaki geçiş otomatik
selektör valf tarafından gerçekleştirilir.

Park Freni
Park freni uçak yerde iken kullanılan fren sistemidir. Park freni, uçak park alanına çekil-
diği zaman uçağın ana iniş takımı tekerleklerine yapılan frendir. Sistem çalışma basıncını
fren akülerinden alır. Normal hava şartlarında inişten hemen sonra fren balataları soğu-
mamış olacağından park freninin kullanılması balataların kilitli kalabilme riski açısından
sakıncalı bir durumdur. Bir uçağın park freni ile kalma süresi sınırlıdır.

Uçuş Freni
Uçak yerden kesildikten sonra iniş takımları koluna bağlı olarak ana dikme tekerleklerini
frenlemek ve dönmeden yuvalarına girmelerini sağlamak için kullanılır.
 4. Ünite - Uçak Elemanları-İniş Takımları 87

Kayma Önleyici Fren (Antiskid Fren Sistemi)

Yüksek hızlı uçaklarda, frenleme sırasında problemle karşılaşılmaması için çok küçük te-
kerlek kullanımı ve tekerleklerin yüksek basınçla şişirilmesinden kaçınılır. Tersi durumda,
eğer uçak, yüzeyi suyla kaplı bir piste inerse pilotun uyguladığı frenle birlikte, normal
şartlardan çok daha az olan yüzey sürtünmesi sebebiyle tekerleklerin durumu su üzerinde
hareket eden bir bottan farksız olacaktır.
Normalde, frenleme, pilotların pedallara uyguladığı kuvvetle orantılıdır. Fakat uçak-
ların pilotların tekerlekleri hissedemeyeceği kadar büyümesinden sonra kayma ya da kı-
zaklamasız frenleme yapabilmek için antiskid fren sistemi geliştirilmiştir. Antiskid sistem
tekerleklerin frenleme etkisiyle kilitlenerek kaymasını önleyen ilave bir sistemdir. Bu sis-
tem tekerlek hızını kademeli olarak azaltır. Tekerleğin yavaşlama hızı sürekli olarak de-
netlenerek, maksimum fren etkisi için yeterli basıncın tekerleklere uygulanması sağlanır.
Bu özellik uçağın hızı 15-20 knot’un altında ise devre dışı kalır. Böylece tekerlekler fren-
leme ve park için tamamen serbest bırakılmış olur. Sistemde, tekerleklerde bulunan hız
sensörleri ve tekerleklerin hızıyla orantılı olarak elektrik sinyalleri üreten alternatif akım
jeneratörleri bulunmaktadır. Bu sinyaller, mümkün olan maksimum yavaşlama hızının
karşılaştırılacağı bilgisayara aktarılır. Tekerleklerin fren yapma gücünü, elektronik olarak
devamlı kontrol altında tutulan antiskid kontrol valfi tayin eder. Her tekerlek ayrı olarak
sistemin kontrolü altındadır. Eğer fren yapma gücü maksimum değerine ulaşmışsa düzelt-
me sinyalleri antiskid kontrol valfini kumanda ederek frenin azalmasını sağlar.
Tekerleğin yavaşlama hızı sürekli olarak denetlenirken maksimum fren etkisi için ye-
terli olan basıncın tekerleklere uygulanması sağlanır. Her bir antiskid kontrol valfin içinde
birinci ve ikinci kademe servovalfler olup ait oldukları tekerleğe kumanda ederler.
Frenleme sisteminin normal olarak çalışması yani valfin hidrolik akışkanın frenleme
sistemine akmasına izin vermesi için hiçbir kızaklamanın tespit edilmemiş olması gerek-
mektedir. Eğer tekerlek hız sensörü, bir tekerlekte kızaklamaya neden olacak yavaşlama
hızı tespit ederse çıkış sinyalini değiştirir ve bu sinyalleri kontrol ünitesine iletir. Kontrol
ünitesi ise kontrol valfine bir sinyal ileterek basınç hattını kapatır ve sistem dönüş hattını
açar. Bu sinyaller valf tarafından yeterince hızlı değerlendirilerek belirtilen oranda basınç
ayarlaması yapılmalıdır. Kontrol ünitesinin ana fonksiyonu, kontrol valfleri tarafından
inişte kullanılacak elektrik sinyalleri üretmek ve inişin kritik zamanlarında frenleme ba-
sıncını ayarlamaktır. Uçak, iniş yapmadan önce kontrol valfine frenleme hattını sistem
dönüş hattına yönlendirecek sinyal gönderir. Bunun sebebi inişin ilk anlarında frenleme
yapılmasını önlemektir. Uçak nemli veya buzlu piste iniş yaptığında ise antiskid sistem
tekerlekleri tutunma bölgelerinde frenleyecek fakat bir tekerlek kaymaya başladığında
frenlemeyi kesecektir. Böylece uçak kontrolü ve etkili frenleme her zaman elde edilmiş
olacaktır. Birçok yardımcı ekipmanla birlikte antiskid sistemi kendi içinde bir test devresi
içerir ve herhangi bir arıza durumunda sistem devre dışı kalır.

Otomatik Fren
Bazı uçakların iniş ve kalkışları sırasında pilota düşen görevler mümkün olduğunca azal-
tılmıştır. Amaç meydana gelebilecek anormal durumlardaki panik havasını azaltıp uçağın
emniyetini sağlamaktır. Otomatik fren sistemi, bu amaçla dizayn edilmiş bir sistemdir.
Görevi inişte ve kalkışta uçağın hızını antiskid sistemle birlikte yavaşlatmaktır.

Uçak tekerlek fren sisteminden beklenen en önemli özellik nedir?

4
88 Uçak Bilgisi ve Uçuş İlkeleri
Özet
İniş takımlarının görevlerini ve çeşitlerini açıklamak
1
Uçak iniş takımları, uçağın inişi ve yerdeki hareket-
lerinde, uçağın tüm ağırlığını taşırlar. İniş takımları
uçağın birincil yapı elemanlarına bağlanırlar, şekil-
leri ise uçağın dizaynına ve kullanım amacına göre
değişmektedir. İniş takımları, çok genel olarak, ana
iniş takımları ve yardımcı iniş takımlarından mey-
3
dana gelmektedir. Ana iniş takımları uçağın üzerine
binen yükleri absorbe ederken yardımcı iniş takımları
ise uçağa yerde yön vermeye yararlar. Uçakların iniş
takımlarını, iniş takımlarının yerleştirilmesine göre
ve iniş takımlarının sabit ve içeri alınabilir olmasına
göre, iki şekilde sınıflandırabiliriz. İniş takımları yer-
leştirilme düzenine göre üç gruba ayrılırlar. Bunlar;
kuyruk tekerlekli iniş takımı, tandem iniş takımı ve
burun tekerlekli iniş takımıdır. İniş takımlarının sa-
bit ve içeri alınabilir olmasına göre de iniş takımla-
rı iki guruba ayrılır. Bunlar; sabit ve içeri alınabilen
iniş takımıdır. Küçük uçaklarda ve düşük hıza sahip
uçaklarda iniş takımları sabit olabilirken, yüksek hıza
sahip, büyük uçaklarda ise parazit sürüklemeyi azalt-
mak için iniş takımları içeriye alınırlar.
İniş takımı dikmelerinin yapısını açıklamak
2
Günümüzde kullanılan modern uçaklarda iniş takım-
4
ları içeri alınabilir yapıya sahiptir. İniş takımları, taksi
hareketi sırasında uçağı taşımanın yanı sıra iniş sıra-
sında uçağın üzerine binen darbeli yükleri de karşıla-
malıdırlar. Bazı iniş takımları darbeli yükleri gövdeye
dağıtarak gönderirler, bazıları da şoku sönümleyerek
ısı enerjisine çevirirler. Şok sönümleyiciler polimerik,
metalik yaylar veya piston-silindir şeklindeki amorti-
sörlerden oluşmaktadırlar. İnişte, iniş takımı tarafın-
dan sönümlenmesi gereken enerji hem dikme hem
de tekerlek lastiği tarafından karşılanacaktır. Her
iki eleman da yük altında sıkışacak ve kendi payına
düşen enerjiyi sönümleyecektir. Amortisörlerin dik-
menin içinde yer aldığı dikmeler uçaklarda yaygın
olarak kullanılırlar. Dikme yapısı, uçak yapısına bağlı
olan bir silindir (dış silindir) ile tekerleğe bağlı olan
bir pistondan (iç silindirden) oluşmaktadır. Uçağın
inişinden hemen önce, iniş takımları açılmış durum-
dadır. İnişten önce iniş takımları açılmışken, piston
kolu tamamen dışarı çıkmış (uzamış) durumdadır.
Tekerlek yere değdiğinde, darbe anında, piston silin-
dir içerisine doğru hareket eder. Bu hareket sırasında,
silindir alt bölümünde sıkışan sıvı dar kanallardan üst
bölmeye doğru akışa zorlanır. Üst bölmede bulunan
basınçlı hava tekerleğin yere çarpması sonucu meyda-
na gelen şok etkisine karşı bir direnç yaratarak tam-
pon görevi yaparken hidrolik sıvı ise amortisör görevi
yapar. Bu sistem sayesinde uçak iniş takımlarına bi-
nen yük sönümlenmiş olur.
İniş takımı kontrol ve gösterge sistemlerini açıklamak
İniş takımı pozisyon gösterge sistemi, içeri alınabilir
iniş takımına sahip uçaklarda çok gerekli bir sistem-
dir. Bu sistem iniş takımlarının açık ve kapalı pozis-
yonda emniyetli olarak kilitlenip kilitlenmediğini
gösterir. Mekanik olarak çalışan sistemlerde kontrol
levyesi yukarı, aşağı ve kapalı pozisyon olmak üzere
üç tip pozisyona sahiptir. Levye açık pozisyona alın-
dığında iniş takımları açılır. Uçak yerde iken levyenin
yukarı pozisyona gelmesi sistem tarafından önlenir.
Böylece uçak yerde iken iniş takımlarının kapanması
önlenerek istenmeyen kazalar önlenmiş olur. Uçağın
hızı, irtifası ve gaz kolunun konumu ile ilgilidir. Örne-
ğin, uçak iniş şartlarına geldiğinde yani irtifa ve hızı
azaldığında, iniş takımları yukarıda kilitli durumda
ise, yani açılmadıysa, kırmızı ışık ve korna sinyali ve-
rerek pilotu uyarır.
İniş takımları tekerlek ve fren sistemlerini açıklamak
Uçak tekerlekleri iniş takımı sisteminin önemli eleman-
larındandır. Uçağın yer ile temasını tekerlekler sağlar.
Tekerleklerin üzerine monte edilmiş lastikler, iniş-kalkış
ve taksi hareketleri sırasında uçağın tüm ağırlığının ta-
şınmasına destek olurlar. Uçak tekerlekleri çok ağır yük-
lere maruz kaldıkları için çok güçlü yapıya sahiptirler.
Uçağın ana iniş takımları fren sistemini üzerinde taşırlar.
Çok diskli fren sistemi büyük jet uçaklarının fren
sisteminde kullanılır. Bu sistemde gerekli hidrolik
sıvı uçağın ana hidrolik sisteminden sağlanır. Fren-
leme sırasında çok genel olarak; fren pedalına uygu-
lanan kuvvet bir dizi mekanik kollarla ana silindire
iletilerek mekanik enerji hidrolik enerjiye (basınca)
dönüştürülür, basınç plakası ve basınç çemberi ara-
sında, tekerleklerle birlikte dönen disk (rotor) ve
dönmeyen disk (stator) birbirini sıkıştırarak frenle-
me gücü oluştururlar. Frenleme basıncı kalktığında
iade yayları tarafından basınç plakası normal yeri-
ne döner. Frenleme diski serbestçe dönmeye devam
eder. Fren sistemleri güvenlik amacıyla kendi içinde
alt sistemlere ayrılmıştır. Bunlar; normal fren, alter-
natif fren, park freni, uçuş freni, kayma önleyici fren
ve otomatik frendir.
 4. Ünite - Uçak Elemanları-İniş Takımları 89

Kendimizi Sınayalım
1. Aşağıdakilerden hangisi iniş takımının görevlerinden 6. Ana iniş takımlarının açılıp-kapanmasını sağlayan ele-
biri değildir? manlara ne ad verilir?
a. Uçağa yerde yön verme a. Akçüatör
b. Uçağı inişte durdurma b. Kilit mekanizması
c. Uçağın yerde ağırlığını taşıma c. Makas
d. Uçağa havada yön vermek d. Kam
e. Uçağın yerde hareketini sağlamak e. Dikme

2. Burun tekerlekli iniş takımına sahip uçaklarla ilgili aşa-
ğıdakilerden hangisi doğrudur
a. Konvansiyonel tip olarak da adlandırılır
b. Uçağın kuyruk kısmında da tekerlek vardır
c. Uçağın burun kısmında motor olan uçaklarda kulla-
nılır
d. Bu yapıda uçağın burun yukarı kalkma riski azdır
e. Eski uçaklarda kullanılır
3. Sabit iniş takımı ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
a. Hafif uçaklarda kullanılır
b. Yüksek hızda uçmaları gerekmeyen uçaklarda kulla-
nılır
c. Yapı basit ve ekonomik değildir
d. Dışarıda dururlar
e. Kullanıma hazırdırlar
4. İniş takımı dikmeleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi
doğrudur?
a. Piston silindir sistemi sayesinde uçağın ağırlığını ta-
şırlar
b. Büyük uçaklarda uçuş sırasında dışarıda dururlar
c. Burun dikmeleri fren ünitesini üzerinde taşırlar
d. Ana dikmeler sürükleme dikmesi olarak da adlandı-
rılırlar
e. Sürükleme dikmesi uçağa yön vermede kullanılır.
7. İniş takımı tekerlekleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi
yanlıştır?
a. Tekerlek sayısı uçağın ağırlığına göre değişir
b. Tekerlek sayısı uçağın hızına göre değişir.
c. Tekerleklerin büyüklüğüne göre tekerlek sayısı deği-
şir
d. Uçakların tekerlek sayıları sabittir
e. Tekerlekler hafif ve mukavemetli malzemelerden
üretilir
8. İniş takımları kilitleme mekanizması ile ilgili aşağıdaki-
lerden hangisi yanlıştır?
a. Sadece uçak yerde iken çalışırlar.
b. İniş takımlarının yük altında kapanmasını önlerler
c. İniş takımlarının yuvasında hareket etmemesini sağ-
larlar
d. Hidrolik sistemle çalışan mekanizmalar vardır
e. Destek dikmesi kilit mekanizmasını üzerinde taşır
9. Burun dikmesinin düzgün olarak yuvasına girmesini
sağlayan elemana ne ad verilir?
a. Makas
b. Merkezleme kamı
c. Akçüatör
d. Jak
e. Yön sistemi

5. İniş takımları üzerinde bulunan ‘makasların’ görevi aşa- 10. Islak zemine inişte iniş takımlarının kaymasını önleyen
ğıdakilerden hangisidir? sisteme ne ad verilir?
a. Uçağa yön vermek a. Antiskid sistem
b. Amortisör görevi görmek b. Normal fren sistemi
c. İniş takımı üzerine binen yükleri sönümlemek c. Alternatif fren sistemi
d. Pistonun kendi ekseni etrafında dönüşünü engelle- d. Tekerlek freni
mek e. Park freni
e. İniş takımlarının kilitlenmesini sağlamak
90 Uçak Bilgisi ve Uçuş İlkeleri
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
1. d Yanıtınız yanlış ise “İniş Takımının Görevleri” konu-
sunu yeniden gözden geçiriniz.
2. d Yanıtınız yanlış ise “İniş Takımı Çeşitleri” konusunu
yeniden gözden geçiriniz.
3. c Yanıtınız yanlış ise “İniş Takımları Çeşitleri” konu-
sunu yeniden gözden geçiriniz.
4. a Yanıtınız yanlış ise “İniş Takımı Dikmelerinin Yapı-
sı” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
5. d Yanıtınız yanlış ise “İniş Takımı Dikmelerinin Yapı-
sı” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
6. a Yanıtınız yanlış ise “İniş Takımı Dikmelerinin Yapı-
sı” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
7. d Yanıtınız yanlış ise “İniş Takımı Tekerlek ve Fren Sis-
temleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
8. a Yanıtınız yanlış ise “İniş Takımı Dikmelerinin Yapı-
sı” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
9. b Yanıtınız yanlış ise “İniş Takımı Dikmelerinin Yapısı
” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
10. a Yanıtınız yanlış ise “İniş Takımı Tekerlek ve Fren Sis-
temleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
Sıra Sizde 1
Uçağın boyutu, ağırlığı, hızı ve uçuş yapacağı bölgenin özel-
likleri iniş takımlarının seçiminde önemli faktörlerdir.
Sıra Sizde 2
İniş takımları dikmeleri, uçağın inişi, kalkışı ve yerdeki ha-
reketleri sırasında uçağın üzerine binen yükleri karşılayacak
yapıda ve mukavemete sahip olması gerekir.
Sıra Sizde 3
İniş takımı kontrol ve gösterge sistemi emniyetle iniş-kalkış
ve uçağın yerdeki hareketleri için önemlidir. Bir problem ol-
duğunda herhangi bir nedenle iniş takımları açılmadığında
veya herhangi bir sistemin çalışmadığı durumda, problemin
bilinmesi ve çözüm bulunmasına fırsat verir.
Sıra Sizde 4
Normalde, uçak tekerlek fren sisteminden beklenen özellik
iniş sırasında uçağın durdurulmasını sağlamaktır. Bunu sert
inişlerde, uygun olmayan hava koşullarında, pistin kaygan
olduğu durumlarda da etkili olarak gerçekleştirebilmesi en
önemli özelliklerdendir.
 4. Ünite - Uçak Elemanları-İniş Takımları 91

Yararlanılan Kaynaklar
https://www.faa.gov/regulations_policies/handbooks_ma-
nuals/aircraft/amt_airframe_handbook/media/ama_
Ch13.pdf
Technical Training Course for Avionics and Airframe and
Powerplant Maintenance Degree Programs, Helicopter
Aerodynamics, Structures and Systems, 12.14 Landing
Gear (ATA 32)
EA-AWB., Aircraft Whells, Brakes and Antiskid Systems,
IAP, Inc, 55, 1995.
Currey, N., Aircraft Landing Gear Design :Principles and
Practices, AIAA Education Series, 373, 1988.
Pazmany L., Landing Gear Design For Light Aircraft, Paz-
many Aircraft, Pazmany Aircraft Corporation, 248, 1986.