Παιχνίδι: Η ενσωμάτωση

του παιχνιδιού στη

διδασκαλία στο
νηπιαγωγείο
 Τι είναι παιχνίδι;
 Είναι χαρακτηριστικό της συμπεριφοράς των παιδιών ή μπορούν
να παίζουν και οι ενήλικοι;
 Είναι μια δραστηριότητα που γίνεται με τη θέληση των παιδιών;
 Είναι μια διαδικασία που στηρίζεται στη διασκέδαση και στην
ενεργητική συμμετοχή του παιδιού;
 Είναι ένας ιδανικός τρόπος μάθησης;
 Είναι η εκδήλωση των διαθέσεων και στάσεων των παιδιών
απέναντι σε γεγονότα;
 Είναι μια σειρά χαρακτηριστικών που πηγάζουν από βιολογικές ή
ψυχολογικές προδιαθέσεις του παιδιού και εκδηλώνονται ως
μορφές συμπεριφοράς μέσα σε κάποιο πλαίσιο;
 Είναι ένα ασφαλές πλαίσιο όπου τα παιδιά μπορούν να
εκφράζουν τα συναισθήματά τους, θετικά, αρνητικά,
απαγορευμένα;
 Είναι ένας τρόπος ανάπτυξης;
 Είναι η υψηλότερη μορφή της ανθρώπινης έκφρασης;
 Χαρακτηριστικά του παιχνιδιού
 Το παιχνίδι είναι από τις πιο βασικές
δραστηριότητες της παιδικής ηλικίας.

 Είναι οικειοθελές, αυθόρμητο, αυτεξούσιο.

 Η φαντασία είναι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό του

παιχνιδιού.

 Κινείται μέσα στα δικά του όρια χρόνου και χώρου

σύμφωνα με καθορισμένους κανόνες.

 Έχει τη δική του πορεία και το δικό του νόημα και

διεξάγεται σε ένα πεδίο που έχει καθοριστεί από
πριν.
 Κλασικές θεωρίες παιχνιδιού
 Η θεωρία της πλεονάζουσας ενέργειας (Spenser,
1873)
 Το παιχνίδι έχει ως στόχο να βοηθήσει τα παιδιά
να εκτονώσουν την ενέργεια που υπολείπεται,
δηλαδή την πλεονάζουσα ενέργεια.

 Η θεωρία της ανακεφαλαίωσης (αταβισμός)

(Hall, 1844-1924)
 Το παιχνίδι αντανακλά παρόμοια στάδια με αυτά
την ανθρώπινης εξέλιξης και αποτελεί
αντανάκλαση προγενέστερων μορφών
συμπεριφοράς.
 Θεωρία της εξάσκησης ή πρακτικής ενηλικίωσης
(Groos, 1901)
 Τα παιδιά μέσα από το παιχνίδι αναπτύσσουν και
εξασκούν εκείνες τις δεξιότητες που τους είναι
απαραίτητες για την επιβίωση αλλά και για τα
καθήκοντα που θα χρειαστεί να επιτελέσουν ως
ενήλικοι.

 Θεωρία της χαλάρωσης ή της ανακούφισης

(Patrick, 1916)
 Το παιχνίδι απελευθερώνει την ένταση και την
κούραση και βοηθά στην αποκατάσταση της
ενέργειας που απαιτείται για να διατηρηθεί η
επάρκεια των ικανοτήτων.
 Σύγχρονες θεωρίες παιχνιδιού

 Ψυχαναλυτική θεώρηση του παιχνιδιού. Βασίζεται στο

έργο των Freud (1958) και Erikson (1963).
 Τα παιδιά χρησιμοποιούν το παιχνίδι για να μάθουν να
αντιμετωπίζουν τις δύσκολες καταστάσεις που θα
συναντήσουν καθώς μεγαλώνουν και τους προκαλούν
φόβο, αναστάτωση, σύγχυση.

 Γνωστική – αναπτυξιακή θεώρηση. Βασίζεται στο έργο

του Piaget (1952)
 Η μάθηση συνίσταται στην προσαρμογή της
συμπεριφοράς με σκοπό την ενσωμάτωση της
καινούργιας κατανόησης. Το παιχνίδι είναι ένα μέσο με
το οποίο το παιδί οικοδομεί και παράλληλα παρουσιάζει
αυτό που έχει κατακτήσει-κατανοήσει.
 Κοινωνικοπολιτισμική θεώρηση του παιχνιδιού. Βασίζεται
στο έργο του Vygotsky (1978)
 Η φαντασία ως χαρακτηριστικό γνώρισμα του παιχνιδιού,
είναι εργαλείο για την καλύτερη κατανόηση της
πραγματικότητας.
 Όλα τα παιχνίδια αναπαράστασης δημιουργούν φανταστικές
καταστάσεις που δίνουν τη δυνατότητα στο παιδί να
ασχοληθεί με απραγματοποίητες επιθυμίες.
 Όλα τα παιχνίδια αναπαράστασης περιέχουν κανόνες
συμπεριφοράς τους οποίους τα παιδιά πρέπει να
παρακολουθήσουν ώστε να ανταποκριθούν στις ανάγκες της
κάθε σκηνής του παιχνιδιού.
 Καθώς τα παιδιά παίζουν ενσωματώνουν στο παιχνίδι τους
κοινωνικές και πολιτισμικές αξίες και κανόνες. Οι κανόνες
προσαρμόζονται στους ρόλους που τα παιδιά αναπαριστούν
κατά τη διάρκεια ενός παιχνιδιού.
 Συμπεριφορική θεώρηση. Βασίζεται στο έργο των
συμπεριφοριστών Skinner (1953, 1957, 1974) και Bandura
(1977).
 Ο ρόλος του παιχνιδιού σε μια συμπεριφορική θεωρητική
προσέγγιση ήταν να χρησιμεύσει ως ανταμοιβή για την
επιθυμητή συμπεριφορά.

 Οικολογική άποψη για το παιχνίδι.

 Η δυνατότητα του παιχνιδιού να υποστηρίξει τη μάθηση και την
ανάπτυξη του κάθε παιδιού εξαρτάται από το πλαίσιο μέσα στο
οποίο το παιδί παίζει (πχ σχολείο, σπίτι, παιδική χαρά…) και τα
διαφορετικά συστήματα που διέπουν το καθένα από τα
πλαίσια.
 Πολιτιστική θεώρηση για το παιχνίδι.
 Οι αντιλήψεις για το τι είναι παιχνίδι και ποιος ο ρόλος του στη
μάθηση και την ανάπτυξη των παιδιών επηρεάζεται από το
πολιτιστικό υπόβαθρο του καθενός.
 Το σημαντικό για τις/τους εκπαιδευτικούς της
προσχολικής ηλικίας είναι να δημιουργήσουν συνθήκες
όπου η εργασία και το παιχνίδι συνυπάρχουν και έχουν
αμφίδρομο χαρακτήρα.

 Παιγνιώδης μάθηση: Η διαδικασία μάθησης μέσα από το

παιχνίδι.
 Παιγνιώδης διδασκαλία: Οι στρατηγικές, τεχνικές,
μεθοδολογικές προσεγγίσεις δημιουργούνται στο
περιβάλλον ώστε να υποστηριχτεί η διαδικασία της
μάθησης μέσα από το παιχνίδι.
 Βασικοί άξονες του παιχνιδιού που
διευκολύνουν τη μάθηση και την ανάπτυξη

 Διαδικασία προσανατολισμού.

 Κατά τη διεξαγωγή μιας δραστηριότητας το

ενδιαφέρον των παιδιών εστιάζει περισσότερο
στη διαδικασία του παιχνιδιού παρά στο
μαθησιακό αποτέλεσμα του.
 Οι στόχοι του παιχνιδιού είναι χρήσιμο να
διαμορφώνονται από τη συνεργασία
εκπαιδευτικών και παιδιών.
 Εσωτερικά κίνητρα.
 Φροντίζουμε ώστε το παιχνίδι να λειτουργεί ως κίνητρο
δράσης για τα παιδιά μόνο για τη χαρά και την
ευχαρίστηση που προσφέρει και όχι για την εξωτερική
αμοιβή ή την επιβράβευση.

 Μεταφορικές ιδιότητες.
 Στο παιχνίδι η ρεαλιστική σημασία των πραγμάτων
μπορεί να τροποποιηθεί, καθώς τα αντικείμενα
αποκτούν συμβολικό χαρακτήρα.
 Πειραματισμός με κανόνες.
 Παρέχουμε στα παιδιά τη δυνατότητα να
διαπραγματευτούν ή να επανακαθορίσουν τους
αρχικούς κανόνες με την/ον εκπαιδευτικό ώστε να
συνεχίσει η ομαλή εξέλιξη του παιχνιδιού και η
διαδικασία του να έχει νόημα και να είναι αποδεκτή
από όλους.

 Πνευματική δραστηριότητα.
 Τα επίπεδα της φυσικής δραστηριότητας μπορεί να
διαφέρουν ανάμεσα στα διάφορα παιχνίδια. Όλα όμως
απαιτούν ένα επίπεδο συγκέντρωσης.
 Ως προς τα παραπάνω είναι σημαντική η εμπλοκή των
παιδιών στον καθορισμό των μαθησιακών ζητούμενων
σε ένα παιχνίδι.
 Κατηγορίες παιχνιδιού
 Λειτουργικό παιχνίδι.
• Τα παιδιά επαναλαμβάνουν την ίδια παιγνιώδη
διαδικασία με σκοπό την ευχαρίστηση.

 Κατασκευαστικό παιχνίδι.
 Αφορά στο χειρισμό αντικειμένων με στόχο τη δημιουργία
κάτι καινούργιου ή φανταστικού, καθώς και την
τοποθέτηση-συνδυασμό αντικειμένων μεταξύ τους ώστε
να αναπαριστούν στοιχεία της πραγματικότητας.
 Έντονο παιχνίδι προσποίησης και θορύβου.
 Το έντονο παιχνίδι συνοδεύεται συνήθως από
παιχνίδια μίμησης.
 Έχουν έντονο κινητικό χαρακτήρα (π.χ. τα παιδιά
μπορούν να γελούν ή να χοροπηδούν) και μιμούνται
κάτι ή κάποιον πέρα από τον εαυτό τους.

 Δραματικό παιχνίδι.
 Πραγματοποιείται όταν τα παιδιά εμπλέκονται στη
διαδικασία της συμβολικής αναπαράστασης.
 Παιχνίδι με κανόνες.
 Αυτή η μορφή παιχνιδιού απαιτεί από τα παιδιά
να συμμορφώνουν με τη δομή των εξωτερικών
κανόνων και να αποκτήσουν τον έλεγχο της
δράσης τους μέσα από τις αρχές που τους
διέπουν.
Μέγεθος δομής και κατεύθυνσης στο παιχνίδι

1. Ελεύθερο παιχνίδι
2. Καθοδηγούμενο παιχνίδι
3. Κατευθυνόμενο παιχνίδι
4. Εργασία μεταμφιεσμένη σε παιχνίδι
Οι παραπάνω κατηγορίες διαφοροποιούνται ως προς τα
παρακάτω:
1. Ο βαθμός στον 2. Ο βαθμός στον 3. Ο βαθμός στον
οποίο ο οποίο επιτρέπεται οποίο επιτρέπεται
εκπαιδευτικός στα παιδιά να στα παιδιά να
κατευθύνει τόσο συμμορφώνονται ή διαλέξουν μια
το περιεχόμενο να πειραματίζονται συγκεκριμένη
όσο και την με τους κανόνες δραστηριότητα
έκβαση/αποτέλε που αφορούν στο παιχνιδιού.
σμα του παιχνίδι.
παιχνιδιού.
 Στο ελεύθερο παιχνίδι τα παιδιά επιλέγουν τις
δραστηριότητες, τα υλικά, και καθορίζουν τόσο τον τρόπο με
τον οποίο θα δράσουν όσο και την έκβαση του παιχνιδιού.
 Χαρακτηριστικό γνώρισμα μάθησης: η ανακάλυψη και η
εξερεύνηση ως μέσα μάθησης.
 Χώρος ή χρόνος υλοποίησης: κέντρα μάθησης

 Στο καθοδηγούμενο παιχνίδι ο εκπαιδευτικός διαλέγει τα

υλικά που θα χρησιμοποιηθούν και κατευθύνει τα παιδιά προς
τη μάθηση ορισμένων εννοιών.
 Τα παιδιά έχουν κάποια ελευθερία στο χειρισμό των υλικών
αλλά ο εκπαιδευτικός παρεμβαίνει ώστε με σχετικές
ερωτήσεις ή και διορθώσεις να τα καθοδηγήσει προς τους
επιθυμητούς στόχους.
 Χώρος ή χρόνος υλοποίησης: κέντρα μάθησης
 Στο κατευθυνόμενο παιχνίδι (παιχνίδι μέσω οδηγιών) τα
παιδιά διδάσκονται από τον εκπαιδευτικό πως να
ολοκληρώσουν μια συγκεκριμένη δραστηριότητα.
 Στόχος του δασκάλου είναι να παρέχει στα παιδιά ευκαιρίες
να αναπτύξουν ή να εξασκηθούν σε μια δεξιότητα.
 Χώρος ή χρόνος υλοποίησης: κέντρα μάθησης, οι μεταβατικές
δραστηριότητες ανάμεσα στις χρονικές περιόδους του
ημερήσιου προγράμματος.

 Η εργασία μεταμφιεσμένη σε παιχνίδι αφορά σε

δραστηριότητες που είναι σε σημαντικό βαθμό δομημένες από
τους εκπαιδευτικούς και αποσκοπούν στην επίτευξη
μαθησιακών και αναπτυξιακών στόχων με τρόπο παιγνιώδη
και διασκεδαστικό.
 Χώρος ή χρόνος υλοποίησης: οι προγραμματισμένες
δραστηριότητες για την εφαρμογή του επίσημου αναλυτικού
προγράμματος.
 Η ενσωμάτωση του παιχνιδιού στο
αναλυτικό πρόγραμμα του νηπιαγωγείου
 Για τη δημιουργία διάθεσης παιχνιδιού μέσα στο
διδακτικό πρόγραμμα πρέπει πρώτα:

α) Να κατανοήσει κάποιος πως το παιχνίδι

διευκολύνει να επιτύχουμε βραχυπρόθεσμους
και μακροπρόθεσμους στόχους σε σχέση με την
ανάπτυξη και τη μάθηση των μικρών παιδιών.
β) Να οργανώσει διδακτικά προγράμματα που
παρέχουν στα παιδιά ευκαιρίες να μάθουν μέσω
του παιχνιδιού.
 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο παιχνίδι

1. Σύμφωνα με τον πρώτο ρόλο, πρέπει οι

εκπαιδευτικοί να έχουν ένα πλάνο για το παιχνίδι
δημιουργώντας κατάλληλα περιβάλλοντα και
προγράμματα λαμβάνοντας υπόψη τα αναλυτικά
προγράμματα και υποστηρίζοντας τη χρήση του
παιχνιδιού ως πλαίσιο μάθησης.
2. Ο δεύτερος απαιτεί να συμμετέχουν και να
αλληλοεπιδρούν με τα παιδιά ενώ εκείνα παίζουν.
3. Σύμφωνα με τον τρίτο ρόλο, οι εκπαιδευτικοί είναι
υπεύθυνοι για τον χρόνο που περνούν τα παιδιά
παίζοντας. Αξιολογούν, καταγράφουν,
παρουσιάζουν την εκπαιδευτική πορεία των
παιδιών.
Για τη δημιουργία προγραμμάτων με βάση το παιχνίδι
ο εκπαιδευτικός αξιοποιεί τα ακόλουθα:

1. Το αναδυόμενο αναλυτικό πρόγραμμα.

 Προκύπτει κατά τη καθημερινή ζωή των παιδιών και των
εκπαιδευτικών στο σχολικό περιβάλλον.
 Οι αναδυόμενες δραστηριότητες μπορεί να εκτοπίσουν ή και
να συμπληρώσουν άλλες δραστηριότητες που ο
εκπαιδευτικός είχε προγραμματίσει για εκείνη την ημέρα.

2. Τη θεματική προσέγγιση.

3. Τη μέθοδο πρότζεκτ.
 Το αναδυόμενο αναλυτικό πρόγραμμα κινείται γύρω από το
παιχνίδι. Πολλές φορές η μελέτη ενός θέματος προκύπτει
από το παιχνίδι των παιδιών, η διαδικασία της μάθησης
εξελίσσεται και ολοκληρώνεται επιστρέφοντας στο παιχνίδι
των παιδιών.

 Η θεματική προσέγγιση ενσωματώνει το παιχνίδι και τις

παιγνιώδεις δραστηριότητες για την κατάκτηση γνώσεων
και την ανάπτυξη δεξιοτήτων.

 Τα σχέδια εργασίας χρησιμοποιούν το παιχνίδι σαν έναν

τρόπο αναπαράστασης του τι γνωρίζουν ήδη τα παιδιά, τι
μαθαίνουν τώρα ή τι έμαθαν. Δεν εστιάζει ότι όλη η μάθηση
προέρχεται από το παιχνίδι.
 Η προώθηση του παιχνιδιού στα κέντρα
μάθησης/δημιουργικής απασχόλησης
κατά τη διάρκεια του ημερήσιου προγράμματος.
 Ο εκπαιδευτικός λειτουργεί ως:
• Παρατηρητής: παρατηρεί και αξιολογεί το επίπεδο
ικανοτήτων των παιδιών
• Επιθεωρητής ασφάλειας: προλαμβάνει επικίνδυνες
καταστάσεις
• Σύμβουλος: βοηθά στην εξέλιξη της δράσης των
παιδιών
• Θεατής: συμμετέχει ως κοινό στη δράση των παιδιών
επιβραβεύοντας την προσπάθεια τους
• Διαμεσολαβητής: προωθεί και διευκολύνει την
κοινωνική αλληλεπίδραση των παιδιών
Ενσωμάτωση του παιχνιδιού στις δραστηριότητες
που σηματοδοτούν τη μετάβαση στις
δραστηριότητες/ ρουτίνες/ συνήθειες της τάξης

 Μεταβάσεις είναι οι χρονικές στιγμές μέσα στο

ημερήσιο πρόγραμμα όπου τα παιδιά αλλάζουν
δραστηριότητες.
 Η αξιοποίηση παιγνιωδών δραστηριοτήτων στις
μεταβατικές χρονικές περιόδους του ημερήσιου
προγράμματος ενισχύει την ευχαρίστηση που νιώθουν
τα παιδιά από τις δράσεις του σχολείου και
παράλληλα μπορεί να παρέχει πολλές ευκαιρίες για
μάθηση.