BÖLÜM 10

SESÜSTÜ POTANSİYEL AKIMLAR

10.1- Giriş

10.2- Sesüstü akımlar için lineerleştirilmiş potansiyel denklemi

10.3- Lineerleştirilmiş potansiyel denkleminin çözümü

10.4- Basit çözümler

10.5- Uygun dalga ailesinin seçimi

10.6- Analitik çözüm – dalga yüzeyli duvar etrafında akım

10.7- Genel çözümün geometrik yorumu

10.8- Mach dalgaları için dört tipik hal

10.9- Süpersonik kanat profilleri

Sesüstü potansiyel akımlar 10-1

10.1- Giriş

Çoğu süpersonik akımda şok dalgaları mevcut olmakla birlikte zayıf eğik şok halinde şoku
geçen akımın antropisinde artış hayli küçüktür. Bu bakımdan zayıf eğik şoku geçen bir
akımın irrotasyonelliğini koruduğunu kabul etmek mümkündür. Yani başlangıçta
potansiyel olan akım zayıf şoktan sonra da potansiyel kabul edilir ve akım alanının
incelenmesinde potansiyel akım denklemlerinden yararlanılır.

Zayıf şoklu, iki-boyutlu süpersonik akımlara hücum ve firar kenarları keskin ince profiller
üzerinde küçük hücum açılarında, ince palalı ve burulma açıları küçük olan türbin ve
kompresörlerde, iki-boyutlu kanallarda ve süpersonik lülelerin çıkışlarında rastlamak
mümkündür. Verilen örneklerden de farkedileceği gibi şokun zayıf olması cismin yarattığı
bozuntuların küçük olmasıyla doğrudan ilgilidir.

Bu bölümde şokların ihmal edilebildiği küçük bozuntulu, iki-boyutlu süpersonik akımlar

için elde edilen "lineerleştirilmiş potansiyel denklemi" nin çözümü üzerinde durulacaktır.
İncelemeler süpersonik ve subsonik akımlar arasındaki temel farklılıklar hakkında çok
önemli bilgiler vermesi yanında ayrıca, karmaşık süpersonik akımların daha yüksek
mertebeden yaklaşımlarla zahmetli incelemelerinden önce akımın temel özellikleri
hakkında önemli bilgiler verebilmesi bakımından da oldukça ilginçtir.

10.2- Sesüstü akımlar için lineerleştirilmiş potansiyel denklemi

Daimi, iki-boyutlu, sesüstü akımlar için

 φ2  φ φ  φ2 
Potansiyel denklemi  1 − x2  ⋅ φ xx − 2 x 2 y ⋅ φ xy +  1 − y2  ⋅ φ yy = 0
a a  a 
   
γ −1 2
Enerji denklemi a 2 = a 02 − (φ x + φ 2y )
2
M ∞2 u v
Cismin kalınlık, kamburluk ve hücum açısının ⋅ << 1 , M ∞2 ⋅ << 1
M ∞ − 1 V∞
2
V∞

koşulları sağlanacak biçimde küçük olması halinde (M 2

∞ − 1) ⋅ φ xx − φ yy = 0

şeklinde lineerleştirilebilir. Bu denklem β 2 = M ∞2 − 1

∂ 2 φ ∂ 2φ
olmak üzere β2 ⋅ − =0
∂x 2 ∂y 2

u 2
şeklinde yazılabilir. Aynı yaklaşımla basınç katsayıları da C p ≅ −2 =− ⋅ϕx
V∞ V∞

şeklinde lineerleştirilebilir.

___________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesüstü potansiyel akımlar 10-2

10.3- Lineerleştirilmiş potansiyel denkleminin çözümü

Lineerleştirilmiş potansiyel denklemi β 2φ xx − φ yy = 0

Potansiyel fonksiyonu için süperpozisyon φ = V∞x + ϕ

φx = V∞ + ϕ x → φ xx = ϕ xx
Potansiyel fonksiyonunun türevleri alınarak
φy = ϕ y → φ yy = ϕ yy

Lineerleştirilmiş potansiyel denkleminde kullanılarak β 2ϕ xx − ϕ yy = 0

Görüldüğü gibi lineerleştirilmiş denklem bozuntu potansiyeli için de geçerlidir. Bu

denklem hiperbolik karakterde olup çözümü için önce klasik dalga denklemine
dönüştürülür.

ξ =x+βy
Lineerleştirilmiş potansiyel denkleminde
η =x −βy

∂ξ ∂ξ ∂η ∂η
değişken dönüşümleri uygulanırsa, türevler =1, =β, = 1, = −β
∂x ∂y ∂x ∂y

∂ϕ ∂ϕ ∂ξ ∂ϕ ∂η ∂ϕ ∂ϕ
= + = +
∂x ∂ξ ∂x ∂η ∂x ∂ξ ∂η

∂ϕ ∂ϕ ∂ξ ∂ϕ ∂η  ∂ϕ ∂ϕ 
= + = β  − 
∂y ∂ξ ∂y ∂η ∂y  ∂ξ ∂η 

∂ 2ϕ ∂  ∂ϕ ∂ϕ  ∂ξ ∂  ∂ϕ ∂ϕ  ∂η
olmak üzere =  +  +  + 
∂x 2 ∂ξ  ∂ξ ∂η  ∂x ∂η  ∂ξ ∂η  ∂x

∂ 2ϕ ∂ 2ϕ ∂ 2ϕ ∂ 2ϕ
= +2 +
∂x 2 ∂ξ 2 ∂ξ ∂η ∂η 2

∂ 2ϕ ∂   ∂ϕ ∂ϕ  ∂ξ ∂   ∂ϕ ∂ϕ  ∂η
= β  −  + β  − 
∂y 2 ∂ξ   ∂ξ ∂η  ∂y ∂η   ∂ξ ∂η  ∂y

∂ 2ϕ 2 ∂ ϕ
2
∂ 2ϕ ∂ 2ϕ 
= β 
 ∂ξ 2 − 2 + 
∂y 2  ∂ξ ∂η ∂η 2 

∂ 2ϕ
şeklinde dönüştürülerek denklem =0
∂ξ ∂η

şekline gelir. Ardarda iki kere integral alınarak ϕ = f 1 ( ξ ) + f 2 ( η)

veya serbest akım hızıyla çarpılmış olarak ϕ = V ∞ [ f 1 (x + β y ) + f 2 (x − β y )]

___________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesüstü potansiyel akımlar 10-3

elde edilir. Bu ifadenin türevleri alınarak bozuntu hız bileşenleri için

∂ϕ ∂ϕ ∂f 1 ∂ξ ∂ϕ ∂f 2 ∂η
u= = ⋅ ⋅ + ⋅ ⋅ → u = V ∞ ( f 1' + f 2 ' )
∂x ∂ f 1 ∂ξ ∂x ∂f 2 ∂η ∂x

∂ϕ ∂ϕ ∂f 1 ∂ξ ∂ϕ ∂f 2 ∂η
v= = ⋅ ⋅ + ⋅ ⋅ → v = V ∞ β ( f 1' − f 2 ' )
∂y ∂f 1 ∂ξ ∂y ∂f 2 ∂η ∂y

bulunur. Buradaki üs işaretleri f1 ve f2 fonksiyonlarının kendi argümanlarına göre

türevlerini belirtmektedir.

Akım çizgilerinin denklemi hız vektörünün akım çizgisine teğet olacağı şartından elde
edilebilir.
dys v v / V∞ v / V∞ v / V∞
= = = =
dx V∞ + u 1 + u / V ∞ 1 + u / V∞ − M ∞u / V∞ 1 − β 2u / V∞
2

dys β ( f 1' − f 2 ' )

Bozuntu hız bileşenleri kullanılarak =
dx 1− β 2 ( f 1 ' + f 2 ' )

Bu ifade yeniden düzenlenerek dy s =β [( f 1 ' − f 2 ' ) dx + β ( f 1 ' + f 2 ' ) dy s ]

d ys = β [( f ' dx + β
1 f 1' dy s ) − ( f 2' dx − β f 2' dy s )]

 ∂ f ∂ ξ ∂ f ∂ξ   ∂ f ∂η ∂ f2 ∂η 
d y s = β  1 ⋅ dx + 1 ⋅ dy s  −  2 ⋅ dx + ⋅ dy s  = β (df 1 − df 2 )
 ∂ ξ ∂ x ∂ ξ ∂ ys   ∂η ∂ x ∂ η ∂ ys 

İntegral alınarak y s = β ( f 1 − f 2 ) + Sb

u
Basınç katsayısı C p ≅ −2 → C p = −2 ( f 1 ' + f 2 ' )
V∞

10.4- Basit çözümler

10.4.1- f1=Sb hali

Bu halde ϕ potansiyel fonksiyonu f1 'den bağımsız olup ϕ = V ∞ f 2 ( x − β y ) + Sb

f2 fonksiyonu sadece (x-βy) argümanına bağlı olup x - β y = Sb için f2 = Sb

1
Buna göre ϕ = Sb çizgileri x - β y = Sb → y = x + Sb
β

1
doğrulardır. Bu doğruların α eğimleri tan α =
β

tan α 1/ β 1 1 U
olup, buradan sin α = = = = =
1 + tan 2 α 1+1/ β 2 1+ β 2 M a

___________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesüstü potansiyel akımlar 10-4

Görüldüğü gibi bu doğruların eğimleri Mach açısına eşittir.

y = ( 1 / β )x + Sb doğrularına "sola doğru Mach dalgaları" adı verilmektedir.

f2=C1+ f2=C2+ f2=C3+ f2=C4+ f2=C5+

y 1
y= x + Sb
β
ϕ=Sb

α
ϕ' nin değişim
x doğrultusu
Sola doğru Mach dalgası

Bozuntu hızları u = V ∞ f 2' , v = −V ∞ β f 2 '

Basınç katsayıları C p = −2 f 2 '

dys v
Akım çizgilerinin eğimi ≅ = −β f 2'
dx u

Bu büyüklüklerin hepsi de f2' ye bağlı olup y = ( 1 / β )x + Sb doğruları boyunca f2 ve

dolayısiyle f2' sabit olduğundan bütün bu akım büyüklükleri de sabit olacaktır.

10.4.2- f2=Sb hali

Bu halde ϕ potansiyel fonksiyonu f2 'den bağımsız olup ϕ = V ∞ f 1 ( x + β y ) + Sb

f1 fonksiyonu sadece (x+βy) argümanına bağlı olup x + β y = Sb için f1 = Sb

1
Buna göre ϕ = Sb çizgileri x + β y = Sb → y =− x + Sb
β

f1=C1- f1=C2- f1=C3- f1=C4- f1=C5-

y 1
y =− x + Sb
β

ϕ=Sb

−α x ϕ' nin değişim

Sağa doğru doğrultusu
Mach dalgası

doğrulardır. Bu doğruların eğim açıları da Mach açısına eşit olup bu doğrulara "sağa doğru
Mach dalgaları" adı verilmektedir.

Bozuntu hızları u = V ∞ f 1' , v = V ∞ β f 1'

___________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesüstü potansiyel akımlar 10-5

Basınç katsayıları C p = −2 f 1 '

dys v
Akım çizgilerinin eğimi ≅ = β f 1'
dx u

Bu büyüklüklerin hepsi de f1' ye bağlı olup y = ( −1 / β )x + Sb doğruları boyunca f2 ve

dolayısiyle f2' sabit olduğundan bütün bu akım büyüklükleri de sabittir.

Sola doğru Mach dalgaları x - β y = Sb

10.5- Uygun dalga ailesinin seçimi:

Bir süpersonik akım alanında sola ve

sağa doğru Mach dalgalardan hangisinin
bulunacağı katı cidarlar üzerindeki sınır M∞
şartlarına bağlıdır.

Katı cidarlardan çıkan bozuntular daima

akımın genel gidişi yönünde yayılacaktır.
Buna göre bu bozuntuların üzerinde
yayıldığı Mach dalgaları da cidarlardan
akımın genel gidiş yönünde
yönlenecektir.
M∞
Örneğin şekilde görüldüğü gibi bir
duvarın üst yanında sola doğru Mach Sağa doğru Mach dalgaları x + β y = Sb

dalgaları, alt tarafında ise sağa doğru

Mach dalgaları olacaktır.
Sola doğru Mach dalgaları

Bu duvarlar yerine sesüstü akımdaki bir

ince profil ele alınırsa, bu defa profilin üst
tarafında sola doğru Mach dalgaları yer M∞
alırken, alt tarafında da sağa doğru Mach
dalgaları yer alacaktır.

Sağa doğru Mach dalgaları

10.6- Dalga yüzeyli duvar üzerindeki akım:

 2π 
Eğrisi y w = h cos x
 L 

olan duvarın üst tarafındaki akımda sadece sola doğru Mach dalgaları bulunacaktır.
y
V∞
C+

h x

___________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesüstü potansiyel akımlar 10-6

Buna göre akım çizgilerinin denklemi ys = Sb − β f 2

 2π 
Duvar yüzeyinin akım çizgisi olduğu gözönüne alınarak h cos x  = Sb − β f 2
 L 

h  2π 
Sabitin değeri sıfır seçilerek f2 = − cos  ( x − β y )
β  L 

4π h  2π 
Basınç katsayıları C p = −2 f 2 ' → Cp = − sin  ( x − β y )
β L L 

4π h  2π 
Duvar üzerinde basınç katsayıları C pw = − sin  x
β L  L 

Sesaltı sıkıştırılabilir akım ve sesüstü potansiyel akımlar halinde akım alanlarının

görünümleri ve duvarlar üzerindeki basınç dağılımları şekilde karşılaştırılmıştır. Buna
göre:

y V∞ y V∞
C+

h
x x
L

+1 +1
C pw C pw
 4π h  0  4π h  0
    x
 β L
x  β L
-1 -1

Sesüstü akım (β2 =M2 -1) Sesaltı akım (β2 =1-M2)

a) Sesaltı akımda akım çizgileri y eksenine göre simetri gösterirken (bütün akım
çizgilerinin maksimum noktaları duvarın maksimumu hizasında, minimumları da duvarın
minimumu hizasında) süpersonik akımlarda akım çizgilerinde böyle bir simetri
bulunmamaktadır. Akım çizgileri şeklen aynı olmakla birlikte x yönünde bir kayma (faz
farkı) mevcuttur.

b) Sesaltı akımda duvardan uzaklaştıkça akım çizgilerinin genliği azalırken, süpersonik

akımda bozuntular Mach çizgileri boyunca sonsuza kadar gitmektedir.

c) Sesaltı akımda duvarın en üst noktasında basınç en düşük ve en alt noktasında da en

büyük değerine sahipken, süpersonik akımda basıncın en düşük ve en büyük olduğu
noktalar sırasıyla duvar eğiminin negatif ve pozitif yönde en büyük olduğu noktalardır.

___________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesüstü potansiyel akımlar 10-7

d) Herhangi bir noktadaki basınç katsayısı sesaltı akımda Mach sayısı ile artarken,
süpersonik akımda Mach sayısı arttıkça basınç katsayısı azalmaktadır.

Dalgalı yüzey etrafındaki akım için yukarıda verilen çözüm potansiyel fonksiyonunun
uygun şekli aranarak elde edilmiştir. Aynı çözüme Ackaret tarafından önerilen yöntemle,
yani akım çizgilerinin Mach dalgalarını geçerken gösterdikleri değişiklikleri inceleyerek de
ulaşmak mümkündür.

Duvar üzerinde sadece sola doğru Mach dalgalarının bulunacağı aşikardır. Duvar
üzerindeki herbir noktadan sonsuz küçük bozuntular üreyecek ve bu Mach çizgileri
boyunca akım alanında yayılacaktır. Akım çizgilerinin Mach çizgileri üzerinden geçerken
maruz kalacağı sapmanın miktarı duvar üzerindeki eğimin duvar boyunca değişimince
belirlenecektir. Akım özellikleri Mach çizgileri boyunca aynı olacağına göre akım
çizgilerinin şekilleri, akım çizgisi eğimlerinin Mach çizgisi boyunca aynı olacağı
düşüncesiyle elde edilebilir.

10.7. Genel çözümün geometrik yorumu:

Yukarıda elde edilen bilgiler potansiyel denkleminin çözümünün, katı cidar üzerindeki sınır
şartlarına uyan Mach dalgalarını seçerek akım çizgilerini izlemenin ve Mach dalgalarını
geçerken akım çizgileri boyunca akım karakteristiklerinde meydana gelecek değişiklikleri
hesaplamanın uygun olacağını göstermektedir. Bu inceleme tarzı Ackaret yöntemi olarak
da bilinmektedir.

Böyle bir inceleme için örneğin akım alanının bir bölgesinde sadece sola doğru Mach
dalgalarının bulunduğunu, yani f1 = Sb olduğu ve akımdaki bütün değişimlerin f2 deki
değişimlerden kaynaklandığını varsayalım.

Hız vektöründeki değişimler bozuntu C+

potansiyelinin gradyantına eşit
olduğundan ve bozuntu potansiyeli
de sadece Mach dalgalarına dik
doğrultuda değiştiğinden, akım V∞ α∞ V∞ u=V∞ f2'
çizgisi bir Mach dalgası üzerinden
geçerken hız vektöründeki değişim ∆V α∞
y −∆θ
de Mach dalgasına dik doğrultuda
α∞ V∞+∆V -v=V∞ β f2'
olacaktır x

Mach dalgasını geçerken cereyan

borusunda kesit değişimi olmadığı
varsayılarak:

Süreklilik denklemi ρ ∞ V∞ = ρ (V∞ + ∆V ) = Sb

Bir-boyutlu Euler denklemi dp = − ρ V dV

Buradan p − p ∞ = − ρ ∞V∞ (V − V∞ ) ≅ − ρ ∞V∞ u

u
Şeklin geometrisinden tan α ∞ = → u = −v tan α ∞
−v

∆V
Şeklin geometrisinden − v ≅ (V∞ + ∆V )(− ∆θ ) = −V∞ ∆θ (1 + ) ≅ −V∞ ∆θ
V∞

___________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesüstü potansiyel akımlar 10-8

Bu ikisi birleştirilerek u = −V∞ ∆θ tan α ∞

1
Ayrıca Mach açısı tanımından tan α ∞ =
β

∆θ
olup u = −V∞
β

∆θ
Bu son bağıntı da Euler denkleminde kullanılarak p − p ∞ = ρ ∞V∞2
β

p − p∞ ∆θ ∆θ
Basınç katsayısı tanımından Cp = =2 → Cp =2
C+ 1 β C+ β
ρ ∞V∞2
2
elde edilir.

2∆θ
Benzeri bir inceleme sağa doğru Mach dalgaları için yapılarak Cp =−
C− β
bulunur. Buradaki ∆θ Mach dalgasını geçerken akım çizgisinde serbest akım doğrultusuna
kıyasla meydana gelen sapma miktarı olup, bir bakıma, akım çizgisinin eğimini
belirtmektedir. Nitekim basit akımların incelenmesi sırasında sola doğru Mach dalgası için
bulunan sonuçlar hatırlanırsa

Basınç katsayıları C p = −2 f 2 '

d ys v
Akım çizgilerinin eğimi ≅ = −β f 2 '
dx u

2 d ys
olup, bu ikisi birleştirilerek Cp =
C+ β dx
bulunabileceği görülür. Buna göre lokal basınç katsayısı sadece akım çizgisinin lokal
eğimine bağlıdır.

d yw 2π h  2π 
Örneğin dalga yüzeyli duvar probleminde ∆θ w = =− sin  xw 
dx L  L 

4π h  2π 
olup böylece C pw = − sin  xw 
β L  L 

şeklinde daha once bulunan ile aynı sonuca ulaşılır.

10.8- Mach dalgaları için Dört tipik hal:

Küçük bozuntulu süpersonik akımları Mach dalgaları yardımıyla çözümlerken Mach

dalgasının sola veya sağa doğru oluşuna göre ve akımın hızlandığına veya yavaşladığına
göre olmak üzere dört ayrı tipik hali tanımlamak gerekir:

___________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesüstü potansiyel akımlar 10-9

Sola doğru Mach dalgası Sağa doğru Mach dalgası

H C+ ∆θ
ı ∆V v
z u
l
α∞ V∞
α∞ V∞ u
a
n ∆V -v
m −∆θ
C-
a
Y
a C+
v −∆θ V∞
a ∆V
-u α∞ -v
ş α∞ v -u
l ∆V
a ∆θ V∞
m C-
a

Şekillerden de farkedildiği gibi akım çizgisinin Mach dalgasına doğru dönmesi halinde
akım yavaşlamakta, aksi halde ise hızlanmaktadır. Momentum denkleminin gereği olarak,
akım yavaşladığında basınç artacak, hızlandığında ise basınç azalacaktır.

Akımın Mach dalgasını geçerken hangi yönde döneceğine gelince, bunu katı cidar şartları
belirleyecektir.

10.9- Süpersonik kanat profilleri:

Sesüstü kanat profilleri genel olarak hücum ve firar kenarları keskin veya en azından çok
az yuvarlatılmış ince ve çok küçük kamburluklu profillerdir. Ayrıca kullanıldıkları hücum
açıları da küçüktür. Bu nedenle aerodinamik katsayıları lineerize potansiyel teori
kullanılarak kolay bir şekilde elde edilebilir.

Şekildeki gibi üniform-paralel C+

süpersonik akımda küçük bir ηU
C+
hücum açısıyla yer alan ince
profilin üst tarafında sola doğru
Mach dalgaları, alt tarafında ise
sağa doğru Mach dalgaları
oluşacaktır. Profil yüzeyinin α δ SU

herhangi bir noktasındaki lokal M∞

basınç katsayısı lineerize teoriye δ SL
göre yüzeyin lokal eğimine bağlı ξ
olacaktır.

Profilin veterine ve hücum

kenarına bağlı bir (ξ , η) eksen ηL C-
C-
takımında

Üst ve alt yüzeyler üzerinde alınan sonsuz küçük yüzey elemanları δSU , δSL

___________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesüstü potansiyel akımlar 10-10

Bu elamanlar üzerindeki teğetlerinin ξ eksenine göre eğimleri σU , σL

olsun. Buna göre

dη U
Üst yüzey teğetinin serbest akımla yaptığı açı ∆θ U = σ U − α = −α
dξ

 dη 
Alt yüzey teğetinin serbest akımla yaptığı açı ∆θ L = −(σ L + α ) = − L + α 
 dξ 

olur. Aynı noktalardaki basınç η n

katsayıları da bu açılara δ DU

pU δ LU
2 ∆θ U 2 ∆θ L t
C pU = , C pL = −
β β σU-α
σU-α σU
şeklinde bağlıdır. α δ SU α

Süpersonik kanat profiline

etkiyen aerodinamik kuvvetler, V∞
bu basınç kuvvetlerinin serbest
akım doğrultusundaki ve buna ξ
dik doğrultudaki bileşenleri δ SL
profil yüzeyi boyunca integre σL+α
edilerek bulunabilir. α
L
pL δ LL σL
σL+α
n δ DL
t
Taşıma kuvveti

Alt yüze etkiyen lokal kuvvet δ L L = p L ⋅ δ S L ⋅ cos (σ L + α ) ≅ p L ⋅ δξ

Üst yüze etkiyen lokal kuvvet δ L U = − p U ⋅ δ S U ⋅ cos (σ U − α ) ≅ − p U ⋅ δξ

Toplam lokal kuvvet δ L = δ L L + δ L U ≅ ( p L − p U ) δξ

∫ (p − p U ) δξ = ∫ [( p − p ∞ ) − ( p U − p ∞ )] δξ
c c
Veter boyunca integre edilerek L= L L
0 0

2L 1
 pL − p∞ p − p  ξ 
Boyutsuzlaştırılarak
ρ ∞V ∞ c
2
= C L = ∫ 
0  ρ ∞V ∞ / 2
2
− U 2 ∞  d  
ρ ∞V ∞ / 2   c 

Katsayıların tanımından
0
c
(
C L = ∫ C pL − C pU d (ξ / c ) )
1
 2 2 
Basınç katsayıları yerine konarak C L = ∫ − [− (σ L + α )] − [(σ U − α )]d ξ
0 
β β 

___________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesüstü potansiyel akımlar 10-11

1
2
Sonuçta CL =
β ∫ (σ
0
L − σ U + 2α ) d ξ

elde edilir. Burada ξ =ξ / c

1 1
dη L 1 1
dη U
Ayrıca ∫0 L
σ d ξ = ∫0 d ξ d ξ = 0 , ∫σ U dξ = ∫
0 0 dξ
dξ = 0

2 4α
olup sonuçta taşıma katsayısı için CL = 2α veya CL =
β M ∞2 − 1

elde edilir.

Sürükleme kuvveti:

Alt yüze etkiyen lokal kuvvet δ DL = p L ⋅ δS L ⋅ sin (σ L + α ) ≅ p L ⋅ (σ L + α ) ⋅ δξ

Üst yüze etkiyen lokal kuvvet δDU = pU ⋅ δSU ⋅ sin (σ U − α ) ≅ pU ⋅ (σ U − α ) ⋅ δξ

Toplam lokal kuvvet δD = δDL + δDU ≅ [ p L (σ L + α ) + pU (σ U − α )] ⋅ δξ

D = ∫ [ p L (σ L + α ) + pU (σ U − α )] dξ
c
Veter boyunca integre edilerek
0

[( p L − p∞ )(σ L + α ) + ( pU − p∞ )(σ U − α ) + p ∞ (σ L + σ U )] dξ
c
Düzenlenerek D=∫
0

Boyutsuzlaştırılarak
1

0
[
C D = ∫ C pL (σ L + α ) + C pU (σ U − α ) dξ + ] p∞  1 σ dξ − 1 σ dξ 
ρ ∞V∞2 / 2  ∫0
L ∫0 U 
1 1
Burada ∫
0
σ L dξ = 0 , ∫σ
0
U dξ = 0

1 2 2 2
C D = ∫  (σ L + α ) + (σ U − α )  dξ
2
olup, basınç katsayıları kullanılarak
0
β β 
2
C D = 2α 2 ∫ d ξ + ∫ σ L2 dξ + ∫ σ U2 dξ + 2α  ∫ σ L dξ + ∫ σ U d ξ 
1 1 1 1 1
veya
β  0 0 0  0 0 

1 1
Yine ∫σ
0
L dξ = 0 , ∫σ
0
U dξ = 0

1 1
∫σ dξ = σ L2 , ∫σ dξ = σ U2
2 2
olup, ayrıca L U
0 0

4  2 σ L2 + σ U2 
denilerek CD = α + 
M ∞2 − 1  2 

___________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesüstü potansiyel akımlar 10-12

elde edilir.

Görüldüğü gibi, sesaltı potansiyel akımlarda hiç sürükleme yokken süpersonik profillerde
bir sürükleme mevcuttur. Bu sürüklemeye "dalga sürüklemesi" adı verilir. Bu
sürüklemenin bir kısmı taşımayla ilgili, bir kısmı ise profilin kalınlığı ile ilgilidir.

Not: Gerçek akımda bu sürüklemeye ilave olarakviskozite kaynaklı profil sürüklemesi ve

üç boyutlu kanatlarda da indüklenmiş sürükleme bulunduğu unutulmamalıdır.

Yunuslama momenti:

Lokal moment δ M HK ≅ ( p U − p L ) ⋅ ξ ⋅ δ ξ

[( pU − p ∞ ) − ( p L − p ∞ )] ⋅ ξ ⋅ dξ
c
Veter boyunca integre edilerek M HK = ∫
0

Boyutsuzlaştırılarak
1
(
C M HK = ∫ C pU − C pL ⋅ ξ ⋅ dξ
0
)
1 2 2 
Basınç katsayıları yazılarak C M HK = ∫  (σ U − α ) − (σ L + α ) ⋅ξ ⋅ dξ
0
β β 
2 1
veya C M HK = ∫ (σ U − σ L − 2α ) ⋅ ξ ⋅ dξ
β 0

2  1
(σ U − σ L ) ξ dξ − 2α ∫ ξ dξ 
1
Düzenlenerek C M HK = ∫
β  0 0 

1 dηU ξ dξ c
1
0
− SU
Burada ∫0 σ U ξ δξ = ∫0 d ξ c c = c 2 ∫0 ξ dηU = c 2

1
c
dη L ξ dξ 1
0
−S
∫0
σ L ξ δξ = ∫
0
dξ c c
= 2 ∫ ξ dη L = 2 L
c 0 c

profilin veterinin sırasıyla üstünde ve altında kalan alanlar

1
1 ξ 2  1
ve ayrıca ∫0
ξ δξ =   =
 2 0 2

2  S −S 
olup sonuçta C M HK = − α+ U 2 L
M ∞2 − 1  c 

elde edilir. Profilin simetrik olması halinde ikinci terim sıfır olacaktır.

Basınç merkezi, Aerodinamik merkez:

Veter boyunca bir ξ noktası etrafındaki moment M ξ = M HK + ξ ⋅ L

Boyutsuz halde C M ξ = C M HK + ξ ⋅ C L

___________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesüstü potansiyel akımlar 10-13

2  SU − S L 
− α +
C M HK β  c 2 
Basınç merkezinin yeri CMξ = 0 → ξ cp = − =−
CL 4α
β
ξ cp 1 SU − S L
Düzenlenerek = +
c 2 2α c 2

Simetrik bir profil için basınç merkezinin yeri veterin orta noktasındadır.

C L 2 SU − S L
Moment ifadesi düzenlenerek C M HK = − −
2 β c2

C L 2 SU − S L ξ
ξ noktasındaki moment CMξ = − − + CL
2 β c2 c

d CMξ 1 ξ ac
Aerodinamik merkez için =0 → − + =0
dCL 2 c

ξ ac 1
Düzenlenerek =
c 2

elde edilir.

Sesüstü profil için aerodinamik merkez basınç merkeziyle çakışık ve veterin orta
noktasındadır.

Aşağıdaki şekillerde ince bir profilin taşıma ve dalga sürüklemesi karakteristiklerinin

süpersonik akımdaki Mach sayısıyla değişimleri görülmektedir. Aynı grafik üzerinde, bir
fikir vermesi amacıyla, sesaltı akım halinde taşıma karakteristiğinin Mach sayısı ile
değişimi için Prandtl-Glauert benzerlik kuralıyla elde edilen sonuçlar da gösterilmiştir.

10 10
CD
dC L σ L2 + σ U2
dα α2 +
2

5 5

0 0
0 1 M 2 3 1 2 M 3

___________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesüstü potansiyel akımlar 10-14

SORULAR

Soru1:
a) Daimi, iki-boyutlu, sesüstü akımlar için lineerleştirilmiş potansiyel denklemini yazınız.
b) Bu denklemin bozuntu potansiyeli için de geçerli olduğunu gösteriniz.
c) Bozuntu potansiyel denkleminin genel çözümünün değişken dönüşümü yardımıyla
ϕ( x , y ) = V ∞ [ f 1 ( ξ ) + f 2 ( η )] şeklinde elde edilebileceğini gösteriniz.
d) Akım çizgilerinin denkleminin y s = β [ f 1 − f 2 ] + Sb şeklinde olacağını gösteriniz.

e) y w = h sin ( 2 πx / L ) , ( h / L << 1 ) şeklinde ondüle yüzlü bir duvar üzerindeki daimi, iki-
boyutlu, sesüstü potansiyel akımı göz önüne alınız. Bu akım için sınır şartlarını kullanarak
bozuntu potansiyel fonksiyonunu elde ediniz.
f) Ondüle yüzlü duvardan uzaklaştıkça akım özelliklerinin nasıl değiştiğini irdeleyiniz.

Soru2:
Daimi, iki-boyutlu, sıkıştırılabilir, sesüstü, potansiyel akımlarda bozuntu potansiyeli için

β 2ϕ xx − ϕ yy = 0
şeklinde yazılan lineerleştirilmiş potansiyel denkleminin genel çözümünü
ϕ ( x , y ) = V ∞ [ f 1 (x + βy ) + f 2 (x − βy )]
şeklinde elde etmek mümkündür.
f1=Sb özel halinde potansiyel fonksiyonunun sabit değerlerinin geometrik yerinin sola
doğru Mach dalgaları olacağını gösteriniz.
Bu durumda bozuntu hız bileşenlerinin ve basınç katsayısının f2 fonksiyonu cinsinden nasıl
ifade edileceğini gösteriniz.

PROBLEMLER

P1- Geometrileri ve hücum açıları aşağıdaki şekilde tanımlanan ince profillerin süpersonik
akımdaki karakteristiklerini küçük bozuntular teorisi yardımıyla inceleyiniz.

α α t

M∞ M∞
c c

a) Düz levha profil b) Baklava dilimi profil

b
α t α
b
M∞ M∞
t
c c
c) Yarım baklava dilimi profil d) Kama profil

___________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesüstü potansiyel akımlar 10-15

α t α t1

M∞ M∞
t2
c c

e) Simetrik çift-dışbükey profil f) Kamburluklu çift-dışbükey profil

P2- Şekildeki gibi süpersonik akıma maruz bir düz levhanın taşıma, sürükleme ve
yunuslama katsayılarının (HK etrafında ve veter orta noktası etrafında)

- verilmiş bir Mach sayısı için hücum açısı ile α

- verilmiş bir hücum açısı için Mach sayısı ile
M∞ > 1
değişimini küçük bozuntular teorisini kullanarak
hesaplayınız.

Aynı hesabı şok-genişleme dalgaları teorisiyle yapınız ve sonuçları karşılaştırınız.

P3- Verilmiş bir Mach sayısı ve verilmiş bir kalınlık

α
oranı için şekildeki kanat profilinin taşıma ve
t
sürükleme katsayılarının hücum açısı ile
değişimlerini, bir defa “şok-genişleme dalgaları M∞
teorisi”ni ve bir defa da “küçük bozuntular
teorisi”ni kullanarak hesaplayınız. Sonuçları c
karşılaştırarak yorumlayınız.

P4- Küçük bozuntular yaklaşımı çerçevesinde sola

α=2°
ve sağa doğru Mach dalgalarını geçen akımlar için t = 0.02 c
basınç katsayıları sırasıyla
M∞=1.5
∆θ 2∆θ
Cp =2 Cp =− c
C+ β C− β

şeklinde tanımlandığına göre şekildeki profilin üst ve alt bölgelerindeki basınç katsayılarını
ve profile etkiyen taşıma ve sürükleme katsayılarını hesaplayınız.

P5- Küçük bozuntulu süpersonik akımda Mach dalgalarını geçen akım basınç katsayıları
için
∆θ 2∆θ
Cp =2 Cp =−
C+ β C− β α=3°
1
M∞= 1.5
bağıntıları verilmektedir. Şekildeki düz levhayı geçen p∞= 1 atm
2
süpersonik akımı küçük bozuntulu kabul ederek
T∞= 300°K
a) 1 ve 2 bölgelerindeki basınç katsayılarını
hesaplayınız.
b) Levhaya dikey yönde etkiyen aerodinamik kuvvet katsayısını hesaplayınız.
c) Hücum kenarı etrafında etkiyen yunuslama katsayısını hesaplayınız.

___________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesüstü potansiyel akımlar 10-16

d) 1 ve 2 bölgelerindeki Mach sayılarını hesaplayınız.

e) 1 ve 2 bölgelerindeki akım hızlarını hesaplayınız.

P6- Şekildeki simetrik kanat profilinin yüzeyleri 5°

üzerindeki basınç katsayılarını ve çeyrek veter 10°
noktası etrafındaki yunuslama katsayısını lineerize M=1.5
potansiyel teori çerçevesinde hesaplayınız c

___________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen