Si Tiongson sa Kultura at Sining ng

Sambayanang Pilipino

Bienvenido Lumbera

ni Nicanor G.
pang mabigyan ngganap na pagpapahalaga ang tagumpay sa konteksto
U Tiongson bilang lider pangkultura, kailangan itong makita
lumitaw sina Ferdinand
ng kasaysayan ng bayan mula sa taong nagsimulang
na kultura
at Imelda Marcos bilang makapangyarihang taga-ugit ng opisyal
ng Pilipinas. Ang taong yaon ay ang 1965. Iginuhit ng Tadhana ang pamagat
ng pelikulang dumakila sa pag-akyat ni Marcos sa kapangyarihan. Ipinasadya
ang pelikula bilang kagamitang propaganda sa kampanya para
sa eleksiyon, at
naging epektibo ito sa pagpapanalo kay Marcos laban kay Diosdado Macapagal.
Sa mga susunod na taon, ang konsepto ng "tadhana ay magiging mahalagang
talinghagang pampolitika ng panunungkulan ni Marcos, na wari bagang pinili
ng kung-sinong bathala ang politikong llokano bilang pinunong sadyang
itinalaga upang maghari sa mga Pilipino. Hindi matatakasang kapangyarihan,
isinilang upang umugit sa kapalaran ng sambayanan-iyan ang ipinahihiwatig
ng konseptong "tadhana.
At upang ang "tadhana" ay maging katanggap-tanggap sa mga nakapailalim
dito, kailangang humabi ang maykapangyarihan ng kulturang "hindi
matatakasan." Magkatulong ang mag-asawang Marcos sa paghabi
ng kulturang
iyan. Pangunahing katangian ng kulturang "hindi matatakasan ang masaklaw
na
dimensiyon nito, mala-dambuhala ang sukat at bigat,
mga katangiang kagilagilalas, nag-iiwan
nagpapamalas ng
ng impresyong mahirap burahin sa
alaala. At ang matingkad na
katangian ng kulturang "hindi matatakasan" av

Xxix
 A Reader in
Philippine
Theater
XXX

politikal-ang
kadakilaan ng
kadakilaa
kapangyarihan, ang mala
maykapangvaril

nilalanmang Marcos.
ang mag-asawang

katayuan ng
diyos na
pagpapatayo
ng
pundasyong
mapagtatanghalan

ni Imelda Marcoc.
ng kulturang
At
"hindi
Ang matikas na
ginampanan ang gusaling
ay
tumayo baybavin
baybayin
matatakasan
Center ofthe Philippines (CCP) ay
tumayo sa
ng dagat
Culrural
Imelda, ito ang sanctuary of
Filipino soul the
Mavnila. Ayon kay inatas hui
Jpang ito
dambuhalang palabas
(ularawan) ang as buuin, isang
pasinayaan, isang Salabe.
ar
musika, sayaw, at tula na pinamagatang Ang Gintone a
dulang may
ng Panay ng mga datung nanggaling sa
isla Borna
nagsasalaysay sa pagsapit
sa rneo,
sa bayan ng kulturang di-umano ay pre-kolonu
isangpaggunita sa pagsibol
Nang magpasya si Marcos na paigtingin ang kanyang kontrol sa bavan
sa pamamagitan ng isang dambuhalang palabas na naman
batas militar, ana

inimbento ni Imelda, ang "Kasaysayan ng Lah1, Isang paradang ginampanan

aktor mula sa industriya ng pelikula, na
ng libo-libong tao, tinampukan ng mga
itinanghal sa kahabaan ng Roxas Boulevard, panooring muli ay gumugunita sa
di-umano ay kultura ng mga Pilipino mula sa panahong pre-kolonyal hanggang
sa kontemporaryong panahon. Sa larangan ng panitikan, dalawang makabagong
epiko ang kinomisyon upang dakilain ang dalawang maykapangyarihan-ang
The Epicof Ferdinand Marcos, na inakda ng tagapangulo ng Board of Censors
na si Guillernmo de Vega, at ang Imelda Romualdez Marcos: A Tonal Epic, sinulat
ng makatang Alejandrino G. Hufana, na nasa pamunuan ng Cultural Center
ofthe Philippines. May awiting popular na ipinasadya, ang "Martsa ng Bagong
Lipunan, upang palaganapin ang ideolohiya ng lipunang natayo sa bisa ng
Datas militar. Isa pang awiting popular ang "Ako Ay Pilipino." Iginigut nito

ang identidad panlahi ng umaawit upang tangkaing bigyan ng makaoa

laman ang pagpapailalim sa Bagong Lipunan. Ang Sa Atin ang Buks u
Lamberto Avellana ay pelikulang pumaksa sa ginamit na dahilan ni vad
Marcos

nangkanyang ipailalim ang bayan sa batas militar-kailangan ng bata militar

elikula
upang maipatupad ang repormang pansakahan, na sa salaysay
ay maluwalhating naipatupad ng Presidente. Sa mga taong umiral
lambuhay
ang batas
militar, naging pangkaraniwang nilalaman talambuhay

g mga pulis at
ng mga pelikula
a bayan.
bayani ngaval.
military na inilarawan bilang huwarang bayan
Ang pinakamalaking palabas sa larangan ng pelikula ay naganap
"
di-umano
noong
1982.
Nagtanghal Pilipinas ng isang International Film
sa
tival na di-umano

ay
magpapakilala sa Pilipinas sa buong res
mundo bilang maunla *
 XXxi
Introduction: Bienvenido Lumbera

dayuhang hangad magtayo ng empresang pangkalakalan.

May
bukas sa mga
sa iba-ibang
sa pagtatanghal ng mga pelikula galing
ipinatayong gusal1 para
sa IMF-World Bank, at inasahang
bansa. ginastahan ng puhunang inutang
dadaluhan ng malalaking pangalan pandaigdigang industriya ng
sa pelikula.
na sakuna nang madaliang itinatayo ang gusali.
Gumuho
May naganap
nabaon sa sementong
dalawang palapag at maraming manggagawa ang
ang
madaling tumigas. Upang hindi
mabalam ang konstruksiyon na inihahabol
hindi inahon ang mga biktima ng sakuna na
sa pagbubukas ng pestibal,
na

masasagip pa sana. Tinabunan na lamang ang mga

ito ng dagdag pang semento.
Film Center
Talinghaga ng kulturang "iginuhit ng tadhana" ang naganap
sa

ni Imelda, larawan ng kulturang "hindi matatakasan" na inambisyon ng mag-

asawang Marcos na ipataw sa sambayanan sa panahon ng kanilang paghahari.
At ngayon maaari na nating simulan ang salaysay ni Nicanor G. Tiongson
bilang tagapagtaguyod ng sining at kultura pagkatapos ng pagpapalaya ng
EDSA Revolt sa tadhanang iginuhit ng batas militar.
Magsimula tayo sa pag-aaral niya sa Ateneo sa pagitan ng mga taong
1961-1965. "Humanities" ang medyor niya. Sa Ateneo noon ay nagsimula
nang tumalikod ang mga lider-estudyante sa oryentasyong maka-Kanluran ng
mga kurso, at napailalim siya sa mga gurong pilosopiya at panitikan na tumugon
na sa
tumitinding panawagan ng panahon para sa pagbabalik sa katutubong
kabihasnan ng mga Pilipino. Pagkatapos niyang makuha ang
titulong
nagtuloy siya sa Graduate School ng Universiry of the Philippines (UP) para
AB
mag-MA. Ang kanyang pananaliksik para sa kanyang tesis ay ginabayan ng
dalawang makabayang propesor, sina Leopoldo Yabes at Teodoro Agoncillo, at
ang napili niyang larangan ay ang tradisyonal na teatro ng
sinaunang Pilipino.
Ang ibinunga ng kanyang pag-aaral ay ang tesis na
nang ipalathala ay tumugon
sa
pamagat na Kasaysayan at Estetika ng Sinakulo at lbang Dulang Panrelihiyon
5a Malolos (1976).
Katangi-tangi ang sinop pinairal ni Tiongson sa pagbubuo
na
ng ibro. Hindi siya
nagkasiya pagtitipon ng teksto; bagkus ay inalam niya
sa

ang mga kasuotan, teknik ng

pagtatanghal, kontekstong pangkomunidad at
panlipunan, ang kasaysayang pinagdaanan ng
at
grupong nagtanghal. Kumuha
STyang mga litrato at gumamit siya
ng tape recorder upang mailatag nang
Duong linaw ang tradisyon ng sinakulo, na hindi
mga naunang nag-aaral sa
napag-ukulan ng pansin ng
anyong ito ng teatro, Sinundan ng pananaliksik sa
anyong kapanahon ng sinakulo, ang komedya. At sa
pag-aaral niya ng komedya,
 A Reader in
Philippine Thes
XXxii
Theater
1/06-982 (1982), inilana t
Komedya sa Prlspinas ng iskolar
Kasaysayan ng pananaliksik: mac
p na p
metodolohiya ng
niyang lam
ang
natutuhan
pamamaraan tanghal
ng paßtatanghal, ang mga komk
ombensiyon na
iba-ibang lugar at pana on, at anahon,
kinaugaliang
sa mga n i t o sa

lumangkap sa anyo
sa pagdaan angmga
mga
kasaysayan at mga usapin ng ipunang
nagbunga bunga ng komedya.
no

repleksiyon ng PhD kundi pati ane

hindi lamang ang titulong
Natamo niya sa
UP
kanyang pag-aaral bilang estudyanteng
estudyanten ayang
ang
na sa panahon ng
pampolitika
sangkap ng kamalayang malaganap
sa
mga estudyan
ay matingkad
nang
lalong-lalo na sa hanay ng mga kabataang kumikilos
s.

ng unibersidad, mga
grupong pangtanghalan.

panahong ito, napasok na si l1ongson

Sa organisasyong PAKSA
sa

Sa LDG (discussion group) no

(Panulat para sa Kaunlaran ng Sambayanan). mga ng
natutuhan niya ang konsepto ng kulturang makabavVan
nasabing organisasyon,
siyentipiko, at makamasa," na siyang pinakabuod ng ideolohiyang dinadala
nito ng panitikang rebolusyonaryo. Noong 1972.
ng PAKSA sa pagtataguyod
batas militar sa Pilipinas, idineklarang subersibo
nang ipataw ni Marcos ang
ang kulturang kinatawan ng kilusang pambansang demokrasya. Ang pag-aaral
ni Tiongson sa tradisyonal na teatro ay nagbukas ng landas para sa teatrong
makabayan na hindi pa saklaw ng pagbabawal ng Bagong Lipunan. Naging
instrumental siya sa pagbubuo ng grupong pantanghalang Babaylan, na
tumipon sa mga aktibista sa teatro na hangad ipagpatuloy ang gawaing politikal
sa ilalim ng diktadura.
Binuo ng Babaylan ang isang binagong sinakulo na nagpahiwatig ng
mga puna sa lumalalim na impluwensiya ng dayuhan bunga ng Ppang-as
ng Bagong Lipunan. Sa ilalim ng batas militar, malayang makapamunun
sa
Pilipinas ang mga dayuhan. Ang Japan, na umuusbong bilang Dage
imperyalistang kapangyarihan na lulupig sa mga Pilipino, ay inilarawas
pampabigat sa krus na dinadala ng sambayanan.
Hindi maglalaon at ang lihim na pagkilos ng mga puwersa ng pambans
1sang

demokratikong kilusan ay dadako sa pagpapalawak ng rebolusyong pangku

ltatayo ang Cultural Research RP), Sa
at sa
Association of the Philippines (
pamumuno ni Tiongson, tinipon
ang mga gurong
ng Pilipinas at mga gradwadong estudyanteng nagsisimulan5 manaliksik
nanayamsa nagtuu
kultura ng
Pilipinas. Naging gawain ng magbigay ng panaya
sa organisasyc
mga unibersidad sa Metro Manila tungkol syon na
may
, n
sa
makabayang kuit
 Introduction: Bienvenido Lumbera XXxiii

layuning makatulong sa ng lipunan. Dito sa CRP nahasa nang

pagbabago
husto ang oryentasyong makalipunan ni l iongson, na nitong panahong ito ay
kinilala na bilang awtoridad sa bisa ng kanyang mga publikasyon sa pag-aaral
ng kultura ng Pilipinas.
Hindi lamang bilang mananaliksik sa kultura napabantog si Tiongson.
Madalas siyang imbitahan ng mga grupong pangkultura na magpanayam, at

sa hanay ng mga aktibistang pangkultura, lalong umigting ang pagkabuklod

niya sa mga lider ng kilusang pangkultura. Sa samahang PETA (Philippine
Educational Theater Association), siya ay nagsilbing guro sa teoriya ng
makalipunang pagtatanghal. Isang sarswela ang kanyang nilikha mula sa
tradisyonal na sarswela ni Severino Reyes. Ito ang Pilipinas circa 1907, na
ibinatay niya sa Filipinas para los Filipinos ni Reyes. Ang orihinal na akda ni
Reyes ay mapagbirong pagtuligsa sa mga dalagang naaakit sa mga Amerikanong
mangingibig, Binigyanni liongson ng kontemporaryong kulay ang pagtuligsa.
Pinasukan ni Tiongson ng pampolitikang paglalarawan ang naratibo sa
pamamagitan ng bidang lalaki na makatang peryodista na sumusulat ng mga
tulang may patagong mensaheng politikal. May kaibigan siyang Katipunero na
kabilang sa mga mamamayang aktibong kumikilos laban sa mga mananakop
na Amerikano. Ang kapitalistang nagmamay-ari ng isang
pabrika ng tabako ay
sumagisag sa puwersang sumisiil sa mga manggagawang Pilipino. Sa kabuuan,
ang Pilipinas circa 1907 ay pagtatanghal na may mensaheng napapanahon sa
pag-iral ng batas militar-bagamat ang naratibo na naganap di-umano noong
panahon ng okupasyon ng mga kolonyalistang Amerikano, ipinahihiwatig
dito ang paglaban sa batas militar
ng armadong pakikibakang sumusulong sa
kanayunan nagbibigay mga nasa kalunsuran ng pag-asa sa
at sa
paglaya.
Ang pag-asa paglaya ay nabigyang katuparan
sa
Marcos nang ang diktadura ni
ay wakasan ng EDSA Revolt
noong 1986. Ang pag-asa sa
paglaya
ay hindi naisakatuparan ng armadong pakikibaka
ng kilusang pambansang
demokrasya, subalit si Tiongson ang tumayo bilang kinatawan
ng rebolusyong
pangkultura ng kilusan sa kasaysayan. Iginiit ng
sa Metro mga grupong pantanghalan
Manila na siya ang
director
italagang bagong administrasyon bilang artistic
ng Cultural Center of the
ng mga
Philippines. Mahalaga ito dahil, sa suporta
manggagawang pangkultura, nabigyan si' Tliongson ng
na
maglapat sa kanyang tungkulin ng mga kapangyarihan
bilang aktibista. prinsipyong politikal na dinala niya
 A Reader in Philippine Theater
XXxiv

Marcos ay iginuhit ng tadhana.

Ang iniwang kultura ng mag-asawang
sa alamat ng
ang pag-ugnay
P'angunahing layunin ng pasistang propaganda at kapangyarihang
na may kakayahan
lahi, na sila ang Malakas at Maganda
Pilipino. Ang Bagong Lipunang
makapagpapabago sa kasaysayan ng mga
di-umano n a bunga ng tapang
batas militar ay ang ulirang lipunan
isinilang ng at bait ni Imelda. Napatalsik nga
at sinususugan ng ganda
at bisyon ni Marcos
n a moog na pinaguho
na "conjugal dictatorship, ang politikal
ang tinawag batas militar ay binubuo
ng EDSA
Revolt. Subalit ang kulturang itinatag ng
diwain at adhikain na agad-agad ng pag-agaw ng
hindi nabubura
ng mga
kapangyarihan. Kailangan nito ng matibay bisyon matatag paghawan
na at na

na itinanim ng pasistang paghahari. Ang

ng mga panloob na imprastruktura
kultural na pananaliksik ni Tiongson at ang kanyang mataimtim na pananalig sa
kawastuhan ng kanyang pampolitikang pananaw ay naging matibay na kalasag
sa kanyang pagbaklas sa kultura ng "conjugal dictatorship."
Ngayong nasa bituka na siya ng dambuhalang nilikha ng Bagong Lipunan,
nasa kanya na ang kapangyarihang magagamit upang buwagin ang "kulturang
di matatakasan," na tinawag na Cultural Center of the Philippines, "the
sanctuary of the Filipino soul." Sinimulan niya ang paglusaw sa kultura ng
diktadura sa pamamagitan ng pagbibinyag sa mga lagusan ng
pagtatanghal.
Ang kanyang pagtuturo sa unibersidad ng kasaysayan ng kultura ng
Pilipinas ay mayamang timbulan na napaghanguan niya ng mga pangalan
ng mga manlilikhang dapat parangalan. Ang kompositor na si Nicanor
Abelardo ang artistang nagbigay ng
pangalan sa pangunahing tanghalan ng
CCP Kay Aurelio Tolentino, ang
makabayang mandudula, ipinangalan ang
munting teatro. Ang itinawag sa teatro ng mga eksperimental na pagtatanghal
ay Tanghalang Batute, bilang pag-alaala kay Jose Corazon de
Jesus. At ang
malaking tanghalang itinayo ni Imelda para sa Miss Universe pageant ay
bininyagang Francisco Balagtas bilang paggunita sa dakilang akdang Pilipino,
ang Florante at Laura.

Sa loob ng gusali ng CC)

naglaan si Tiongson ng ispasyo para sa
isang museo, na naglaman ng mga kagamitang tradisyonal ng mga etnikong
ritwal at iba-ibang pangkulturang gawain
ng mga Pilipino sa ibat ibang
yugto ng kasaysayan ng bayan. Sa pamamagitan ng mga halimbawa ng sining
at kasanayan ng mga mamamayang nanatiling gumagamit ng matandang
kaalaman, na sa kabayanan at kalunsuran ay hindi na kilala, layon ng mga
Introduction: Bienvenido Lumbera XXXV

dumadalaw sa m u s e o n a may bahagi kultura n a

ng
eksibit na ipaalaala sa mga
man ang pagbabagong inihatid ng makabagong
nananatiling buhay, gaano
teknolohiya at industrialisasyon.

Sa ilalim ng pangangasiwa
ni T1ongson bilang mananaliksik, ang pag-
kaalaman sa kultura
ng mga Pilipino ng CCP naging
aaral at pagtitipon ng
datos
masigasig ang mga tauhan ng institusyon sistematikong pangangalap ng
sa

sa kaugalian at kinasanayan ng Pilipino. Ang koleksiyon ng mga video at

mga
at pananampalataya ay tumigib pang lalo, kaya't halos
recording ng mga ritwal
at naitala.
bawat palataandaan ng kultura ay natipon na
CCR itinayo
Upang matiyak ang paglaganap ng bagong oryentasyon ng
ni Tiongson ang Outreach Program na nagpakalat ng mga personnel sa mga

rehiyon.Doon ay umugnay ang mga ito sa mga grupong pangkultura, at

iniugnay naman ang mga ito sa mga proyekto at programa sa sining na

sinusuportahan ng CCP Sa ganitong paraan, naipaabot ng CCP ang bagong

pananaw sa pangkulturang gawain sa mga artista at iba pang talento sa mga

rehiyon.
Sa pamamagitan ng mga publikasyon, gaya ng. Ani at Kultura, binuksan ang
ugnayan ng pambansa at panrehiyong pagkilos sa larangan ng sining at kultura.
Isang serye ng antolohiya ng mga akdang anti-pasista ang Kamao, na nagtipon
ng kuwento, tula, at dula mula sa panahon ng batas militar. Mahalaga ang
proyektong ito bilang pagdidiin na ang kultura ng mga Pilipino ay nagdaan sa
isang panahong madilim, na nilabanan ng mga manunulat nang buong giting;
at
ang umiiral na maaliwalas na panahong kasalukuyan ay ipinakipaglaban at
hindi basta na lang umiral.

Ang mga residenteng kompanyang pansining ay ginawang kinatawan

ng makabayan at
makalipunang pagtatanghal. Ang mga ito ay ang CCP
Philharmonic Orchestra, ang CCP Dance
at
ang Ramon Obusan Folkloric
Company, ang Tanghalang Pilipino0,
Group. Sa halip na itampok ang mga dayuhang
kOmpanya, siyang ipinagparangalan ni Imelda Marcos, sa ilalim ni
na

Dilang bagong artistic director, Tiongson

ng mga naging lagusan ang mga residenteng kompanya
pagtatanghal na nagpakilala sa sining at kulturang taal na Pilipino.
Ang matibay na rurok ng
tagumpay ni Tiongson
sa
pagbuwag ng kultura
g agong Lipunan ay ang
Lommission for Culture andpagbalangkas ng batas na lumikha ng National
the Arts
pangangasiwa ni Tiongson bilang artistic(NCCA). Ito ay inihanda sa ilalim ng
director. Ang
institusyong ito ngayon
XXXVi A Reader in Philippine Theater

ay kaagapay ng CCP sa pagtangkilik at pagpapaunlad ng sining at kultura ng

bansa. Sa pagtutulungan ng CCP at ng NCCA, inilatag ang proseso sa pamimili
ng mga Pambansang Alagad ng Sining upang gawing opisyal ang paghirang ng
mga artistang dapat parangalan, sa halip na iasa ito sa desisyon ng Malacañang.
Dati, ang kapangyariharn sa usapin ng kikilalaning Pambansang Alagad ng
Sining ay nasa kamay lamang ni Imelda Marcos. Noon, hilig at pagkiling
lamang ng Unang Ginang ang umiral na pamantayan. Bahagi ng pagbuwag sa
kulturang "hindi matatakasan ang paglikha ng opisyal na proseso sa pagtiyak
kung sino-sino at paano pipiliin ang mga manlilikhang itatampok ng bansa.

May panahon nang ang pagsipat sa larangan ng sining at kultura ng

Pilipinas ay kalimitang humahantong sa pagsukat ayon sa pamantayang iniwan
ng kolonyal nating kasaysayan. Hindi na ito ang kalakaran. Natutuhan na ng
mga Pilipinong manlilikha, manonood, at mambabasa na may pamantayang
katutubo, na bagamat hindi pa ganap na malinaw sa kanila, ay may paghubog
na umiiral paglikhang Pilipino. Malaki ang kinalaman ng
sa
pananaliksik at
pagtuturo ni Nicanor G. Tiongson sa ganitong bagong kamalayan. Ang kanyang
mga publikasyon at panunungkulan bilang pangkulturang administrador ay
may landas nabuksan tungo sa pananaw na
na
makalipunan at maka-Pilipino,
at tayong mga kababayan niya ay dapat lamang kumilala ng utang natin sa
kanyang bisyon at sigasig bilang ulirang manggagawang pangkultura.