Chöông VI:

BEÂN TRONG TRAÙI ÑAÁT

Muïc tieâu:
 Trình bày chứng tích (trực tiếp, gián tiếp) về sự chuyển động của vỏ địa cầu, lực tác động và
các hướng chuyển động.
 Nêu được định nghĩa, nguyên nhân, hậu quả của động đất. Biết được cách đo lường và dự báo
động đất. Biết được phân bố của các vùng thường xảy ra động đất ở địa cầu.
 Mô tả các loại sóng địa chấn, nhờ địa chấn học biết về cấu tạo bên trong của địa cầu.
 Mô tả hoạt động núi lửa trên bề mặt đất và trong lòng đất, biết được các mặt lợi và hại của
hoạt động núi lửa.
 Trình bày được mô hình của thuyết kiến tạo mảng, các kiểu ranh mảng, ứng dụng của kiến tạo
mảng.

I. CHUYEÅN ÑOÄNG CUÛA VOÛ TRAÙI ÑAÁT

1. Chöùng cöù chuyeån ñoäng cuûa voû traùi ñaát
a. Caùc chuyeån ñoäng hieän thaáy: ñoäng ñaát (earthquakes), phun traøo nuùi löûa
(volcanic eruptions), di dôøi moác ñòa hình (bench mark changes), caùc coâng trình kieán
truùc bò di dôøi (displaced structures)
b. Caùc chuyeån ñoäng trong quaù khöù: caùc taàng ñaù bò xaùo troän (distorted
layers), chöùng cöù treân cao (evidence at high places), hoùa thaïch (fossils), caùc taàng
ñaù daày (thick rock layers)
Trong quaù khöù cuõng nhö hieän taïi voû traùi ñaát luoân chuyeån ñoäng. Caùc nhaø
khoa hoïc goïi ñoù laø quaù trình hoaït ñoäng kieán taïo (diatrophism).
2. Löïc laøm cho voû Traùi ñaát chuyeån ñoäng: löïc töø manti, aûnh höôûng cuûa troïng löïc
vaø löïc quay
3. Aûnh höôûng cuûa dòch chuyeån voû TÑ:
* Uoán neáp: neáp loài, neáp loõm
* Khe nöùt – Ñöùt gaõy: ñöùt gaõy thuaän, ñöùt gaõy nghòch, ñöùt gaõy bình hay ñöùt
gaõy ngang
4. Ñòa hình do dòch chuyeån voû TÑ:
• a. Nuùi
• b. Bình nguyeân/cao nguyeân
• c. Ñoàng baèng

II. ÑOÄNG ÑAÁT

1. Ñoäng ñaát: Nguyeân nhaân vaø aûnh höôûng
- Nguyeân nhaân (causes of earthquakes)
- Nôi ñoäng ñaát xuaát phaùt goïi laø chaán taâm (focus), chaán taâm ngoaøi
(epicenter),
- Aûnh höôûng cuûa ñoäng ñaát (effects of earthquakes)
2. Ño löôøng ñoäng ñaát
 - Ñòa chaán keá (the seismograph), ñòa chaán ñoà (seismogram)
- Caùc kieåu soùng ñòa chaán (Types of seismic waves).
Soùng P, laø soùng neùn eùp (compression), hay laø soùng ñaåy-keùo (push-pull)
Soùng S, laø soùng ngang (transverse) hay laø soùng vaën (shear)
Soùng L, soùng daøi (long waves)
- Ño ñaïc ñoäng ñaát (earthquakes measurements).
Ñoä ñoäng ñaát hay ñoä lôùn (magnitude): thang Richter
Cöôøng ñoä (intensity) cuûa traän ñoäng ñaát: thang Mercalli (Mercalli scale)
- Caùc ñôùi ñoäng ñaát (earthquake zones): ñai Ñòa trung haûi (Mediterranean Belt),
voøng löûa Thaùi bình döông (the Pacific Ring of Fire), daõy nuùi giöõa Ñaïi taây döông
(the Mid–Atlantic Ridge). Ñôùi boùng raâm (shadow zone)
3. Döï baùo vaø kieåm soùat ñoäng ñaát.

III. NUÙI LÖÛA

1. Nguoàn magma beân trong traùi ñaát
- Nhieät beân trong traùi ñaát (heat within the earth).
- Nguoàn taïo nhieät (sources of heat)
Phaân huûy phoùng xaï (radioactive decay)
Nhieät nguyeân thuûy (original heat)
Ma saùt (friction)
- Ñaù noùng loûng (hot liquid rock)
2. Hieän töôïng nuùi löûa treân maët ñaát
- Nuùi löûa hình thaønh nhö theá naøo (how a volcano forms).
- Phun traøo nuùi löûa (volcanic eruptions): phun traøo yeân laëng (quiet eruption)
vaø phun noå (explosive eruption).
- Caáu truùc nuùi löûa (volcanic structures
Chuøy tro (cinder cones)
Nuùi löûa hình khieân (shield volcanoes)
Nuùi löûa keát taàng (composite volcanoes)
Bình/cao nguyeân basalt (basalt plateaus)
- Nuùi löûa hieän taïi vaø quaù khöù (volcanoes : present and past).
Nuùi löûa hoaït ñoäng (active volcano)
Nuùi löûa nguû (dormant volcano), nuùi löûa taét (extinct volcano)
3. Hieän töôïng nuùi löûa döôùi maët ñaát (volcanism underground)
- Xaâm nhaäp (intrusions): Theå töôøng vaø theå væa (dikes and sills), theå naám vaø
theå neàn (laccoliths and batholiths)
- Nhöõng haäu quaû khaùc cuûa hieän töôïng nuùi löûa (other effects of volcanism)
Suoái nöôùc noùng (hot springs); Suoái phun nöôùc noùng (geysers)
4. Caùc hieåm hoïa gaây ra do nuùi löûa: do Lava, do Tro buïi vaø maûnh vuïn cuûa nuùi löûa,
lahars: luõ buøn, khí hôi ñoäc, aûnh höôûng giaùn tieáp ñeán khí haäu.

IV. KIEÁN TAÏO MAÛNG

1. Caùc lyù thuyeát ban ñaàu
 Ñaúng tónh (isostasy).
Luïc ñòa troâi hay phieâu di luïc ñòa (Continental drift).
Taùch daõn ñaùy bieån (Sea-floor spreading).
2. Kieán taïo maûng: Thuyeát thoáng nhaát
Moâ hình kieán taïo maûng (the plate tectonic model).
Chuyeån ñoäng cuûa maûng (plate movement).
Ranh phaân kyø (divergent boundary)
Ranh hoäi tuï (convergent boundary)
Ranh trung hoøa (neutral boundary), ñöùt gaõy chuyeån daïng (transform
fault)
Ñieåm noùng (hot spot).
3. Kieán taïo maûng: Traùi ñaát xöa, nay vaø trong töông lai
- Hình aûnh kieán taïo maûng (the plate tectonic picture).
Caùch nay 200 trieäu naêm
Caùch nay 135 trieäu naêm
Caùch nay 65 trieäu naêm
Hieän taïi
Töông lai
- ÖÙng duïng thöïc teá cuûa kieán taïo maûng: phaân boá taøi nguyeân, phaân boá söï
soáng

Soùng S laø soùng ñòa chaán coù vaän toác truyeàn nhanh nhaát ……..…
Thuyeát kieán taïo maûng (Plate tectonic) ra ñôøi töø ñaàu theá kyû 20 ………….
Thuyeát luïc ñòa troâi (continental drift) ra ñôøi töø ñaàu theá kyû 20 ……………
Dung nham (lava) coù thaønh phaàn granitic coù khaû naêng chaûy traøn xa hôn dung nham coù thaønh
phaàn basaltic …………..
Nuùi löûa hoãn hôïp thöôøng laø nhöõng nuùi löûa coù soá laàn hoaït ñoäng laäp ñi laäp laïi nhieàu laàn …………
Nuùi löûa hình khieân thöôøng laø nhöõng nuùi löûa coù soá laàn hoaït ñoäng laäp ñi laäp laïi nhieàu laàn …………

Multi-choice:
Chöùng cöù tröïc tieáp cho thaáy voû traùi ñaát chuyeån ñoäng:
a. caùc lôùp ñaù traàm tích bò uoán neáp
b. hoùa thaïch treân nuùi cao
c. caùc taàng ñaù traàm tích raát daày
d. ñoäng ñaát
Ñaù traàm tích bò uoán neáp laø do:
a. löïc caêng (tension)
b. löïc eùp (compression)
c. löïc xeù toïac (shear)
d. thay ñoåi nhieät ñoä giöõa ngaøy vaø ñeâm
Ñöùt gaõy bình laø moät ñöùt gaõy coù:
a. khoái treo dòch chuyeån ñi xuoáng so vôùi khoái ñôõ
b. khoái treo ñöôïc ñaåy leân, vaø khoái ñôõ di chuyeån xuoáng
c. khoâng coù söï dòch chuyeån cuûa hai khoái ñaù hai beân
d. söï dòch chuyeån theo chieàu ngang cuûa hai khoái ñaù hai beân

Cao nguyeân laø:

a. moät vuøng roäng lôùn
b. coù ñòa hình baèng phaúng
c. coù ñoä cao ñòa hình lôùn
d. caû ba caâu treân ñeàu ñuùng

Nôi ñoäng ñaát xuaát phaùt goïi laø:

a. taâm traùi ñaát
b. chaán taâm hay taâm ñoäng ñaát (focus)
c. chaán taâm ngoøai (epicenter)
d. maët truïc cuûa neáp uoán
Nguyeân nhaân gaây neân ñoäng ñaát:
a. Söï di chuyeån cuûa caùc maûng
b. Söï chuyeån ñoäng doïc theo ñöùt gaõy
c. Söï dòch chuyeån cuûa caùc lôùp ñaù
d. Caû 3 caâu treân ñeàu ñuùng

Thang Mercalli ño:

a. ñoä lôùn (magnitude) cuûa traän ñoäng ñaát
b. cöôøng ñoä (intensity) cuûa traän ñoäng ñaát
c. ñoä saâu cuûa taâm ñoäng ñaát
d. soá thöông vong cuûa traän ñoäng ñaát

Thöù töï soùng ñòa chaán ghi nhaän ñöôïc treân ñòa chaán ñoà:
a. Soùng L, soùng P, soùng S
b. Soùng P, soùng L, soùng S
c. Soùng P, soùng S, soùng L
d. Soùng S, soùng P, soùng L

Töø beà maët traùi ñaát ñi vaøo beân trong traùi ñaát, ta coù theo thöù töï:
a. Voû traùi ñaát, maët Moho, nhaân ngoøai, nhaân trong, manti
b. Voû traùi ñaát, maët Moho, manti, nhaân ngoøai, nhaân trong
c. Voû traùi ñaát, maët Moho, nhaân trong, nhaân ngoøai, manti
d. Voû traùi ñaát, manti, maët Moho, nhaân trong, nhaân ngoøai
Thaïch quyeån cuûa ñòa caàu laø:
a. voû luïc ñòa
b. moät phaàn cuûa manti
c. goàm voû ñòa caàu vaø phaàn treân cuûa manti
d. voû ñaïi döông

Nôi naøo sau ñaây seõ bò aûnh höôûng ñoäng ñaát ít nhaát:
a. Vuøng ñaù cöùng ôû gaàn chaán taâm ngoøai
b. vuøng ñaát bôû rôøi gaàn chaán taâm ngoøai
c. Vuøng ven bieån gaàn chaán taâm ngoøai
d. vuøng naèm trong ñôùi ñöôïc ñònh vò 1020 ñeán 1430 tính töø chaán taâm ngoaøi

Voû ñaïi döông vaø voû luïc ñòa khaùc nhau veà:
a. thaønh phaàn
b. tyû troïng
c. beà daày
d. Caû 3 caâu treân ñeàu ñuùng

Magma acid (hay magma silicic) coù chöùa:

a. 25% SiO2
b. 50% SiO2
c. 70% SiO2
d. 90% SiO2

Hai loïai khí naøo thoùat ra nhieàu nhaát trong suoát quaù trình hoïat ñoäng cuûa nuùi löûa:
a. Cl vaø Na
b. hôi nöôùc vaø CO2
c. O2 vaø N2
d. He vaø Ne

Cao nguyeân basalt ñöôïc hình thaønh do:

a. phun traøo noå
b. phun traøo dung nham soùanh ñaëc
c. xaâm nhaäp cuûa magma
d. phun traøo lava chaûy traøn theo caùc khe nöùt

Theå xaâm nhaäp coù kích thöôùc lôùn nhaát

a. theå naám (laccolith)
b. theå neàn (batholith)
c. theå maïch (dike)
d. theå væa (sill)
Suoái nöôùc noùng coù ôû nôi:
a. nöôùc ngaàm bò magma xaâm nhaäp ñun noùng, chaûy loä ra ngoaøi
b. dung nham hay lava nuùi löûa chaûy traøn vaøo hoà nöôùc
c. hôi nöôùc do nuùi löûa phun ra ñoïng laïi
d. nuùi löûa phun traøo döôùi nöôùc

Moät loïai ñaù coù raát nhieàu ôû daõy nuùi giöõa ñaïi döông:
a. andesit
b. dacit
c. basalt
d. rhyolit

Teân tuoåi cuûa Alfred Wegener lieân quan tôùi:

a. ñoàng nhaát thuyeát
b. thuyeát taùch daõn ñaùy bieån
c. thuyeát luïc ñòa troâi
d. thuyeát kieán taïo maûng

Ñaëc ñieåm cuûa daõy nuùi giöõa ñaïi döông:

a. taâm ñoäng ñaát caïn
b. doøng nhieät cao
c. phun traøo ñaù basalt
d. caû 3 caâu treân ñeàu ñuùng

Löïc laøm cho caùc maûng di chuyeån:

a. löïc huùt cuûa Maët Traêng vaø Maët Trôøi
b. löïc do vaän ñoäng töï quay cuûa Traùi ñaát
c. löïc do caùc doøng nhieät di chuyeån trong manti
d. löïc huùt do töø tröôøng

Ranh giôùi maûng taïi vò trí caùc ñôùi huùt chìm (ñôùi Benioff) thuoäc loïai:
a. ranh phaân kyø
b. ranh hoäi tuï
c. ranh trung hoøa
d. caû 3 caâu treân ñeàu sai

Caùch ñaây hôn 200 trieäu naêm, caùc luïc ñòa ôû ñòa caàu hôïp laïi thaønh moät sieâu luïc ñòa duy nhaát teân
laø:
a. Pangea
b. Laurasia
c. Gondwana
d. Mesosaurus