MOI QUAN HE GIUA TIENG “NGUON?” VOI TIENG CUA CAC NHOM DIA PHUGNG THUOC DAN TOC “THO” NGUYEN HU'U HOANH 1. VAN DE 1.1. Ty khi dan téc Thé (bao gém cac nhém: Keo, Ho, Mon. Cuéi, Dan Lai, Poong, Thd) duge x4c dinh (1974), c6 thé néi rang chua cé mét céng trinh nghién cttu nao (ca dan téc hoc va ng6n ngit hoc) truc tiép ban dén méi quan hé gitta tiéng Neguén va tiéng cla cdc nhém dia phuong thuéc dan téc Thé. Tw truée dén nay, chung ta chi nhan ra méi quan hé nay mot cach gidn tiép thong qua cdc céng trinh nghién citu, phan loai cdc dan téc, ngén ngit Viet Mudng va mét sé nghién ctru riéng danh cho viéc xc dinh vi tr{ tiéng Nguén, tiéng Thé, V6i mét cAch nhin chung nhat, méi quan hé vita néu c6 thé dude nhan dién theo hai xu huéng chinh nhu sau: a. O xu hudng thu nhat, tiéng Nguén vd cdc thé ngit Tho duoc nhin nhén nhu nhiing bé phan c6 quan hé khong gan gui lam. Trong tiéu nhém Viét - Mudng, chting thudng dude xép vao cac ngén ngit khac nhau. Cac nha dan téc hoc nude ta nhu Nguyén Duong Binh [23; 491], Nguyén Khdc Tung [23; 499] va mét sé nha ngén ngi hoc nhu Pham Dite Duong (23; 507), Nguyén Phu Phong {19; 20]... coi ngudi Ngudn, tiéng Nguén 14 mét bé phan cua ngudi Viét, tiéng Viét trong su phan biét vdi ngudi Thé, tiéng Thé (hodc tiéng Poong - theo cach goi cla Pham Dic Duong). L.V. Hayes coi Nguén la 246__ Zi uuu NGON NOU CAc DAN TOC G ViiT NAM mét phuong ngén cia Mudng, cae thé ngit Thé dude ng chia thanh 3 ngén ngi khac nhau [10]. M. Ferlus cing coi tiéng Nguén la mét phuong ng6n cua tiéng Mudng nhung cae thé ngit Thé lai dude éng s4p xép vao hai ngén ngit khac nhau 1A Hung va Thé (18; 7-28]. Bén canh nhiing y kién vita néu, mot s6 nha ngén ngit hoc khdc lai muén coi tiéng Nguén nhu mét ng6n ngit déc lap. Trong cach phn loai cua N.K. Xokolovxkaia, tiéng Nguén, thé ngit lang Ld (nay thude dan toc Thd) duge coi 1A cdc ngén ngit "bién dong" d mién Trung; cdc thé ngit Uy L6, Khééng Khénh (Cuéi), Hung (Poong) dude coi la céc ngén ngit "dién hinh"; thé ngit Lam La dude coi 1A mét phuong ngoén cua tiéng Mung [15; 54]. Gan day, trong "Gido trinh lich str ngit 4m tiéng Viét", Nguyén Tai Can cing nghiéng vé y kién cha N.K. Xokolovxkaia. Khi nhan dinh vé cdc ngén ngit gdn gili vdi tiéng Viét, éng viét: "Ngén ngit ba con gén nha&t vdi tigng Viét 1a ting Mudng. Tiéng Nguén thudng cing duge xem nhu mét ngén ng thi ba thuée vao nhém nay” [1; 316]. b, Khac véi nhiing y kién trén day, 6 xu heéng tht hai, tiéng Nguén va mét sé thé ngit Thd' duoc nhin nhaén nhu nhitng b6 phan co quan hé hét site gan gili, c6 thé xép chung vao mot ngon ngit nao dé. Nam 1964, khi nhan xét vé cdc dan téc thiéu sé 6 vang nui bac Trung Bé, Mac Dudng cho rang: ngudi Nguén, nguoi Thd Lam La, nguvi Cudi Cham (Tan Hgp), ngudi Dan Lai, Ly Ha déu la cu dan nguodi Viet [7; 88-90]. Trong mét bai viét trude day, bang con dudng thong ké ti vung, chting téi ciing da dé nghi coi tiéng Nguén la thé ngit cha tiéng Viét (9; 38]. 6 mét cach nhin khac, Nguyén Van Tai, Tran Tri Déi lai dé nghi coi tigng Nguén, tiéng Thé, ting Mon, tiéng Ho la nhimg thé ngit cha tiéng Mudng [22; 75-77], [24; 281], [3; 31-32}. 247Tim HIEU NGON NGU CAC DAN TOC @ VIETNAM. 1.2, Trd lén, chting tdi dd c ging trinh bay mét cach hét sttc vin tat nhing y kién lién quan dén vi tri tiéng Nguén, tiéng Thé va méi quan hé gitta chung. Viéc sAp xép cac ¥ kién vao hai khuynh huéng nhu da trinh bay, déi vdi mot sé tac gid cé thé chwa that thoa dang, tuy nhién diéu quan trong ma chting tdi muén luu y & day 1a: Qua cac y kién da dude trinh bay, tiéng Ngudn va céc thé ngit tiéng Tho khdng chi cd quan hé gan giti vdi tiéng Viét, tiéng Mudng ma ban than chung cing cé nhiing méi quan hé hét stic gan gi. Cé mét thue té la, d cac cong trinh nghién cttu trudée day, khi ban vé vi trf cia tiéng Nguén hoae tiéng Thé, céc nha nghién cttu thudng chi xem xét ching trong méi quan hé véi tiéng Viét, tiéng Mudng. Véi nhiing gi ma chung ta vita thay, diéu d6 r6 rang 1A chua dd. Dé xem xét vi tri tiéng Nguén, thiét nghi, mét su nghién ctu day dd hon vé quan hé gitta n6é véi cae thé ngit tiéng Thé 1a hét sttc cdn thiét. Day cing chinh 1a myc dich cia bai viét nay. 2. TU LIEU VA PHUONG PHAP NGHIEN CUU 2.1. Tu liéu eda bai viét trudc hét 1A nhiing nguén tu liéu vé tiéng Nguén, tiéng Thé. Tuy nhién, nhu ching ta da thay, tiéng Nguén va mét sé thé ngit tiéng Thé c6 quan hé rat gan gai vdi tiéng Viét, tiéng Musdng, vi vay dé xem xét méi quan hé va vi tri cha chting, tu ligu vé 2 ngén ngit Viet, Mudng cing hét stic quan trong va khong thé thiéu. Nhan day, xin luu y thém rang: tiéng Viét, tiéng Mung cing nhu tiéng Thé, tigéng Nguén, méi mét thanh vién nhu thé c6 rat nhiéu phuiong ngi, thé ngit khac nhau. Dé phuc vu cho bai viét nay, chung t6i chi lua chon mét sé thé ngit nhat dinh ma théi Danh sach cae thé ngit duge lua chon nhu sau. a. Doi véi tiéng Viét: thé ngit Nghé An thud bac Trung bé. phuong ng 248TIM HIEU NGON NGU CAC DAN TOC O VIET NAM b, Déi vdi tiéng Mudng: tho ngit Mudng xa Xuan Khang, huyén Nhu Xuan, tinh Thanh Hoa. c. Déi véi tiéng Nguén: thé ngit lang Cé Liém, xa Tan Héa, huyén Minh Hoa, tinh Quang Binh. d. Déi véi tiéng Thé: + Cac thé ngit é tinh Nghé An gém: thé ngit Mon 6 xa Tam Hop, huyén Quy Hop; thé ngit Ho 6 x4 Giai Xuan, huyén Tan Ky; thé ngt Keo 6 x4 Nghia Quang, huyén Nghia Dan; thd nga ving Lém La huyén Nghia Dan; thé ngit Cudi 6 x Tan Hop huyén Tan Kj; thé ngit Dan Lai 6 xi Mén Son huyén Con Cuéng; thé ngit Poong 6 xi Tam Thai huyén Tugng Duong. + tinh Thanh Hoa: thé ngit x4 Yén Lé, huyén Nhu Xuan. Phan lén tu liéu vé cac thé ng@ trén day déu do chung téi va cac déng nghiép true tiép diéu tra trong théi gian gin day. Mat sé it thé ngii edn lai duge rut ra tu cdc céng trinh nghién cttu cla nhiing ngvdi di trude™. 2.2. Dé tim hiéu mute dé gan gii trong quan hé than téc giita tiéng Nguén va tiéng Tho, tat cA cdc nguén tu liéu trén day sé dude xem xét tit hai phugng dién: vén ti vung co ban va nhiing dae diém lich sit vé mat ngit Am. G6 phuong dién thi nhat, phuong phap nghién cttu chinh dude st dung 14 thong ké tt vung (lexicostatistic). © phuong dién thu hai, ching tdi danh sy quan tam cho viée tim kiém nhitng c4ch tan (innovation) trong qua trinh phat trién cua mai thanh vién. 3. NOI DUNG VA KET QUA NGHIEN CUU 3.1. Di theo con dudng thong ké tit vung, ching téi tién hanh tim hiéu von tit chung cia cdc thanh vién theo bang 100 tit cd ban cua M. Swadesh, c6 diéu chinh chut it. Ti 1é ti chung giifa 11 thanh vién duge so sinh cho thay mét tinh 249TIM HIE NW NGU CAC DAN TOC G VIET NAM, hinh nhu sau (xem bang 1). Bang 1: Ti lé tir chung gitta tiéng Ngudn, tiéng Viét, tiéng Mudng va cac thé ngit cia tiéng Tho Poona | wantat | cont | wen [He | ates | acmum | ee | Mune | vie Viet oxo cows | i100 oy oud ar) = were | Feces eel | eve [Ea a toate) | saat) om | cow mus | tome | ats to | oe Be |e Baar Trong céng trinh trude day, mét bang tuong tu bang trén da duoc ching téi trinh bay [9]. Tuy nhién, khi xem xét ky hen vé mat tu liéu, chting tdi nhan thay két qua thdng ké 6 bang dé con cé mét sé sd sudt nh&t dinh. Do vay, 6 lan nghién cttu nay, nhiing sd sudt d6 dude chung t6i tinh toan, xem xét lai mét cach can than hon. Theo tiéu chu&n danh gid ma M. Swadesh dé xuat®, déi chiéu vdi nhiing ti 16 da duge chi ra 6 bang trén, c6 thé rit ra m6t sé nhan xét ban dau nhu sau: a. Déi vdi cdc thé ngif cua tiéng Thé, tiéng Ngudn cé quan hé gan giti nhat vdi ba thanh vién: Keo (86%), Thd Nhu Xuan (83,8%), Thé Lam La (81,6%). Mute d6 gan giii giam dan déi véi cdc thanh vién cdn lai theo thit ty: Mon (76,5%), Ho (75%), Dan Lai (72%), Cudi (70%), Poong (58%). b. Déi vdi tiéng Viét va tigmg Mudng; tiéng Nguén gan tiéng Viét hon tiéng Mudng: Nguén - Viét 87%; Nguén - Mudng 73,7%. c. Qua (a) va (b) dé nhan thay rAng, quan hé tix vung gitia 250