Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 9

Vol 25, No.

2, pages 3-13
March, 2011

Polygraph: the legacy, the legality and the lies


K. Lalchhandama
Department of Zoology
Pachhunga University

Kum 2010 Krismas chu ka „Bethlehem Arsi‟ hmuhin min hruai khawlo tlat pek a, thinlungah
takngial pawh Bethlehem khaw lama Judate lal lo piang min kawhhmuh lo. Hlauh ang ngeiin
2011 kum thar a rawn her chhuah zet chuan Aizawl Police Station-ah ka han inlan ta nge nge
a. Ran chaw pêkna thlenga nausên mu hmu lovin, Bible-in „tiangkengtute‟ a tih, „mantute‟ a
tih bawkteho ka han hmachhawn ta hlawm a ni.

Ni lo, ni lo. Ngaih loh lamah lo ngai suh. CRPC, CPC, IPC (UPC chu tel lo), leh MLTP dân
leh hrai eng-ilo engmah ka bawhchhe lo; ka pianpui sualte hi tam bawk mah se, kei mi sual
chhandam ngai, Chhandama ni si hi. He ka thlarau thianghlim lêm lo chan hi eng dang ni
lovin dâwt teh khâwl, polygraph (lie detector), chungchâng a ni.

Min \hohtute: Vanlalrema Vantawl-in “Police hnuchhui puitu Lie Detection” tiin (Vanglaini
7.7.2010, phêk 4)-ah ngaihnawm takin a khâwl chanchin, hman dân leh \angkaina min hrilh
a. Lal\anpuian rawn tuihnihin “Polygraph (Lie-Detector) maw?” tiin (Vanglaini 30.7.2010,
phêk 4)-ah a buaithlâkna leh dân leh hrai lam thu benglût tak min fah leh bawk.

An sawi hnu tihrik nawn a \ûl lo na a, Lal\anpuian, “Polygraph hmanga Police emaw
hnuchhuitu dangte‟n an thu hriat hi India ram khawi Court-ah mah evidence anga pawm a ni
lo a ni,” tih kha chu a sawi sual tlat. June 12, 2008, khân Maharashtra rorêlna chuan Aditi
Sharma chu a bialpa thattua puhin thiamloh a chantir a, rorêlnaa \anfung (evidence) an
leklam chu polygraph pangngai leh thluak en thei polygraph (Brain Electrical Oscillations
Signature) thutlûkna te a ni tlat mai. He chanchin hi New York Times, The Telegraph, Zee
News, Facebook-ah te thlêngin hmuh theih a ni.

Vanlalrema thu tlipna hi beng verh lai tak chu a ni: “Khawl awm bawk, mithiam awm bawk,
manifesto-ah chuang bawk! Sawrkâr hian engtin nge hma a lak dawn le? Mipuiin kan thlir,” a
ti a. Chutiang khawpa scientific khâwl thlâkhlelhawm si, kum chanve hnuah pawh pip e pup
e la ti ta lo chu science mite aiawha mualpho chu tihmâkmawhah ka ngai a, chu chu a ni ka
sual rit tak phurhte nêna Police hmunpui ka han chuankai nachhan ni.

Polygraph pângngai Polygraph computerized


A bilha tho lo: A Greek \awng chuan (tih ve a ngai tlat!) polloi (tam) leh graphikos/graphe
(ziak/lem ziak) tih thumal belhbawm mai a ni. Kum 1804-a thil ziak copy chhâwnna khâwl
an siam chhuah hming a ni. Mar phu, lung phu, thâwk nat zâwng leh vun (thlan)-a electric
kalte teh theihna tûra an siam thiam hnuin tûnlaia dâwt teh khâwl hi a lo piang ta a, a
hmingah chuan polygraph an sa a. A khâwl siam chhuaktute chanchinah hian thil dangdai tak
tak a inphûm kuh \ûn mai nia.

Scientific taka a sûlsutu chu Italian university professor, „Father of Modern Criminology‟ an
tih hial, Cesare Lombroso kha a ni âwm e. Mahse ngaihdân maksak pui pui pawmtu a ni tlât.
Tûnlai mi thiamten an hnâwla an paih hnu eugenics (chi \ha bik chauh inthlahchhâwn), sual
inthlahchhâwn theih, kutthemthiam hi âtna chi khat, mi sual chu an pianphung a\angin a
finfiah theih tih ang chi te a thupui a ni. 1914-ah Italian professor tho Vittorio Benussi chuan
khâwl chu a rawn tiphuisui leh a. Ani hi rilru natna nei mi a ni a, tûr inin 1927 khan amah a
intihlum.

Dâwt teh nana hman lâr a nihna chu America lamah a ni daih thung, a bul \antu pawh
William M. Marston a ni. Ama chhinchhiahnaah chuan 1915 chho khân a hmang \an a,
Boston Criminal Court-a thubuai 100 lai an finfiah thu leh chung zinga 97-ah chuan a dik
thlap tih a târ lang bawk. Mahse court chhinchhiahnaah hmuh tûr a awm lo. Hei erawh a awm
(Frye v. United States, 293 F.1013): 1923 khan tualthah vângin James Frye chu thiam loh
chantir a ni a; a inpuan vek hnuah Marston-a chuan a khâwl hmang chuan a en a, a pass;
mahse rorêlna chuan rin tlâka ngai lovin a hnâwlsak ta tho. Chutih laiin kawng dangah a
vawrh lâr thiam hrep a, thil siam faknaah te, Hollywood film censor-na thlengin a hmang
\angkai a ni. Teh daih a!

Marston-a hman dân duh lotu, polygraph tihmasâwntu ber leh police hnaa hmang \angkaitu
chu John Larson a ni. Physiology-ah Ph.D. a nei a, medicine lam a zirlaiin Berkeley,
California police a zawm a. Amah \awiâwmtu Leonarde Keeler chuan khâwl \ha zâwk siam
nan a thawh hlâwk hle bawk. Larson-a hi science lam mi a ni bawk a, a fimkhur thei hle.
Marston-a leh Keeler-a ten an tâwngpâwng hman vak vak ang chu a dodâl a, an inbakkaih
rêng a ni. Khâwl rintlâk ziktluak tak a ni lo tih pawh a hre chiang a, a khuahkhirhna dân pawh
a aupui nasa hle.

Larson-an a khâwl thara a endik hmasak ber, rûkrûk thubuai nei Margaret Taylor chu
„polygraph sam suih‟-in nupuiah a nei a. A upat hnu phei chuan polygraph lam reng reng a
sawi ri duh tawh ngai lo. Keeler-a kha mi thiam ni ve lo mah se, a vawrh lâr lamah a phusa
hle. Police hnuchhuina piah lamah hna lâkna leh film lamah te hial a chhawr \angkai thiam.
Polygraph zirna dintu a ni bawk. Mahse a nupui Katherine-in midang lakah a uiresan a, an
in\hen a, kum 45 mi lek niin a rilru na chhâwktu zû a thihpui ta a ni.

Larson-a leh Keeler-a hlawhtlinna bul ber chu anmahni thlâwptu police lal August Vollmer a
ni. A thuneihna avâng chauhin US police hmun hrang hrangah polygraph hman a lo ni ta a.
Keeler-a tak hi chu police a ni ve miah lo nghe nghe. 1955-ah Vollmer-a chu a inkâp hlum.
Hemi kum vêk hian Larson-a duhthusâm angin polygraph khuahkhirhna dân hmasa ber chu
New Jersey-ah an puang nghe nghe.

Anni vâng hian sawrkâr hnaah hial polygraph hi seng luh a lo ni ta a, khuahkhirhna dânte
siam bawk mah se US khu a hmang nasa ber an la ni reng. Sumdâwnna leh mi sual chhui nan
bâkah hna pawimawh lâknaah te polygraph pal tlang a ngai. Department of Defence,
Department of Energy, Department of Justice, Drug Enforcement Agency, Secret Service,
Air Force, Central Intelligence Agency (CIA) leh Federal Bureau of Investigation (FBI)-ah te
phei chuan hna diltute bâkah chanvo pawimawh chelh pha chin phei chu a khât tâwkin an
endik \hin. Polygraph hi a rin tlâk chuan hetiang sâwrkâr hi chu a him êm êm ang ti r‟u? A
teuh lo mai.

Leonarde Keeler ‘Call Northside


William Marston John Larson 777’ tih film a chang lai

Khâwl dawthei chu hei: US sawrkâr ropui khuan a ngûm khâk lang uar khawpin ama
mawng a hlîm phah tawh asin.

Department of Energy a\angin US nuclear râlthuam ruangâm thar ber chu CIA-in a pût ru tih
an hria. FBI ten an chhui hrep hnu chuan Los Alamos National Laboratory-ah hnu a tâwp.
Râlthuam lama an scientist chhuanvâwr, 1978 a\anga thawk, Wen Ho Lee chalah phûng a
tâwp ta. 1982 tawh khân Lee-a hian China thuneitute a dâwr ru ngei nia rinhlelh a ni a, a ni
tin khawsazia enthlain, a phone hman dân te an chhui nasa a. January 24, 1984 khân FBI
chuan polygraph-in an endik ta a, bûkin a awm a, a tling. 1986 leh 1988-a China-a a zinnaah
scientist engemaw zât a kâwm tih hriat a ni a. Los Alamos tlawh tûra Chinese zirlai a hruai
hnu, 1995-ah phei chuan an rinhlelhna chu a alh lo chauh tawh a. December 23, 1998-ah
polygraph-in an dâwp leh ta nge nge a, a mark sâng thei ang ber hmuin a pass.

Rinhlelh tûr dang hre chuang hek lo, chhuanlam \enghneng te te, “Polygraph zawhna kha a
fuh lo, thutâwp a la tling lo,” tih vêl thuartham hmangin February 9, 1999-ah an han dâwp leh
ta poh a. Hemi \um hi chuan an tih dân a dang hle. Pindan chu lum êm êmin an siam a, Lee-a
chu a pângngai aia nain khâwl chuan an hrêng bawk; zawhna te chu vaukhânna, “Enthlatu
(spy) i ni, man nghâl tûr, polygraph hi i fail chiang hle,” tih lam ten an pawlh nawk mai. Huai
takin chhâng tlingtla mah se an fail-tir ta a ni. “Thu a tâwp e, Lu-mâm,” tih ang maiin
December 1999-ah endik leh a dilna pawh hrei fang khawn thlâk ang maiin a reh vang vang.

Rorêlnaah thubuai 59 awrhtir a ni a, a hna ata a mai pâr thlawn nghâl bawk. Âr chuk tui lo
khawpa chhuahin chanchinbuahte chuan enthlatu tenawm tiin an \ial uaih uaih a. A thubuai
chin chhûngin tân inah thla kua zet fianrial a hman hnu chuan an chhuah leh ringawt.
Finfiahna engmah hmu hek lo, an puhna thubuai 58, dam chhûng tan theihna \hiau chu an sût
a. A computer fel loh avânga thu pût ru thei chungchâng erawh a phat loh avângin thurûk
vawn fel loh thubuai erawh a awrh tho. Cheksawlh leh nghaisaka a awm chu ngaithiam lovin
science pawl lian American Association for the Advancement of Science leh American
Physical Society te meuhin a thlavâng hauhna an thehlût hial.
Râlthuam thubuai an han chhuih chhoh zêl chuan Lee-a chu a fihlim tawlh tawlh a. Vawih
loh puh mah a na, tih angin dik lo taka a chunga hleilêntute chu „keimah Sanghalhriama-pa‟
tiin a khing lêt ve ta thung a. 2006-ah rorêlna chuan US sawrkâr chu $895,000 chawi tûrin leh
chanchin thar la khâwm pâwl (The Post, New York Times, Los Angeles Times, ABC News leh
Associated Press) chu $750,000 chawi tûrin thu a titlu a; Lee-a chuan $ maktaduai 1.6
chuang a pusum têl ta awk mai a ni.

Lee-a thubuai rêltu Judge James A. Parker chuan, “He thubuai chhui dân hian keimah chauh
min timualpho lova, ram leh hnam pum pui hmai a tibâl,” tia khaikhâwmin, “Dr. Lee, fel lo
taka hrên i nihnaah ngaihdam ka dil takzet,” tiin a tlip ta a ni. US President pawhin vântlang
hmaah Lee-a laka thuphachawina a puang ve hial a ni.

A kaikuang chu polygraph.

Kawng lehlamah chuan enthlatu taktakte chu a hai der thiam hle. A hmingthang ber chu CIA
officer Aldrich Ames a ni. 1985 chho khân CIA thurûk pawimawh chu USSR (Russia a nih
hnu thlengin) lamin an hre thei riau mai a. Rinhlelh thil thu-ah Ames-a chu \um hnih ngawt,
1986 leh 1991 khân polygraph-in an dâwp a, a pass ve ve. A ni tin khawsak dân, a hlawh
bâka a sum leh pai ngah uchuak dân an chhui fe hnu chuan dik theiin an hre lova, 1993 kum
tâwp khân an man ta a. Enthlatu a ni tih a inpuan hnu chuan dam chhûng tâng tûra tih a ni. A
hnathawh azârah US intelligence ruahmanna za chuang a \huanawp hman dêr a, mi (enthlatu
dang) sâwm chuangin nunna an chân phah bawk.

Dân anga enthlatu tihhlum hmasak berte chu Julius leh Ethel Rosenberg te nupa an ni.
Polygraph pal tlang mahse thuhretu dangte inpuannna a\angin man an ni a. Soviet Union
hnêna thurûk tam tak, a bikin atom bomb chungchângah, rawlhrutu an ni. June 19, 1953 khân
an bawhchhiatnate vângin electric \hutthlêngah \hut hlumtir an ni.

US Army leh CIA \awng lettu Larry Wu-Tai Chin pawh kha China tâna enthlatu thawh
hlâwk ber a ni a, 1952 leh 1985 inkâr chhûng (\hang hnih lian?) teh meuh US thurûk a hralh
hman a. CIA-a a thawh lai hian mathei lovin polygraph a pass a, hnathâwk \ha lâwmman a
dawng hial. A hausak dân leh sum a khawhral dân te, chhiah âwl ru nia a lan avâng tein an
man a, a thubuai chin fel a nih dâwn tûk, February 22, 1986 khân a tânna pindanah a intihlum
ta a ni.

Dâwt teh khâwl ve mai mai chu le(h).

Pân lovah tho a fû: |hahnemngaih luattuk te hi a lo \ha fo lo. Kum 1980 chho khan USA-a
Seattle [„sia-tal‟ lo ti teh aw] khua leh a chhehvêlah tualthah a hluar êm êm mai a, a bikin
hmeichhe mal tla leh nawhchizuar engemaw zât thah an ni a, ruangte chu an khaw lui Green
River leh a kam velah hmuh \hin a nih avângin tualthattu chu Green River Killer an ti. 1982
khan taxi driver \hahnemngai zet Melvin Foster chuan, “Police te ka \anpui thei dah law
maw?” tiin a thil hriat leh ngaihdân te a report ve sek a. A vanduai. Rinhlelh tur dang an hriat
loh avangin Foster-a chu an man a, polygraph hmanga an dâwp chuan a fail a, dam chhûng
lung in tâng tûra a chungthu rêl a ni ta mai.

Zêldinna pawhina a phâk loh tûrin thil a rawn irh chhuak. Salt Lake City khaw chhuak pa
pakhat Gary Ridgway hi a awm a. Tualthah chungchângah tho rinhlelh kaiin 1984 khân
polygraph-a endik a ni ve a, a pass. Mahse mi bawraw tak a nih chhoh zêl avângin a sualte
baptisma-tirtu tûr a sam zai leh chil chu April 7, 1987 khân police-ten an lâksak a. A chil leh
sam a\anga DNA an lâk chu tualthi ruang pali a\anga DNA an hmuhte nên an han zir chiang
tak tak a, phat rual lovin ama DNA ngei tih an finfiah a, 2001 khan an man ta a ni.

Rorêlnaah nasa taka an chai hnuin 2003 kum tâwp khan mi 48 thattua puhin thiam loh chantir
a ni. A thah zawng zawng phei chu a aia tam daih tûra ngaih a ni, mi bo tam tak chu ruang
hmuh an ni lo va, a finfiah theih a ni lo. A vânneih asiamin a inpuanna avâng chauhin thi
nghâl tûra tih a ni lo hlauh; mahse a tân hun chhûng chu maw – a tualthah zât ang chiah a
damchhûng vawi 48 (48 life sentence) a ni dâwn, chu pawh chatlak lo a ni tûr a ni! Tualthah
lâwmman awm ta se chuhhelh tak tûr chuan tûnah hian Washington State Penitentiary-ah „ka
hna‟a tih hial tualthah chu a hahchawlhsan mêk a. Kum 62 mi a ni a, a dam chhûng vawi 1-na
a la tâng tlingtla lo, a thih zung zung loh phei chuan a tâng rei dâwn fu!

Mi sual buru thiam loh chantirtu science chu fakin awm rawh se. Amen.

Chutih laiin polygraph vânga tân ina khuahkhirh tâwk, Foster-a chu an puhna zavai maiin
Ridgway-a kuthnu vek zâwk a ni tih a lo lang a. Foster-a an enfiah ve hnu phei chuan
inhnamhnawihna eih a lo nei lo tih a chiang, an se zâwl chhuah leh ta tawp a ni. Khâwl
dawheh lutuk avângin Baal hmaa \hing\hi ngai lo leh pawisawi lo, sual thawi tûr rêng nei lo
khan kum 20 chuang zet jail bang a zût phah a ni.

“Fel thu-ah te thiam loh an chang ang” tih thu kha tihfamkima a awm theih nan a ni ber âwm
e. Polygraph chu anchhedawngin awm rawh se [A na lutuk a nih chuan nêm taka chhiar ni
se].
Pân nazawngah tho a fu lo: Tin, heti hi a ni a. Pathian rawngbâwltute pawh hi
ngaihtuahawm fe fe chu an awm. Ted Haggard hria zawngin bân i han phar lawk teh ang.
Pastor, thuhriltu ropui, ama puala kohhran New Life Church nei ngat, USA-a rawngbâwltu
pâwl lian National Association of Evangelicals-a President (2003-2006) hial a nih kha.
George W. Bush thlâwptu rinawm leh Bush-a sawrkâra tlatlum êm êm a ni. Time
chanchinbuin 2005-a America rama huhâng nei lian ber ber (most influential evangelicals) a
thlan chhuahah pawh tlar hma a chang rêng a ni.

Phûr taka thu a hril hlep hlep lai November 2006 khân thang âwk ang phutin chanchin
chhiain a tlâkbuak ta. Mipa nawhchizuar, malis thiam (masseur) Mike Jones chuan Haggard-
an kum thum chhûng lai a lo dâwr tawh \hin mai bâkah ruihhlo (methamphethamine) a leisak
\hin thu puangin a rawn khing ta mauh mai. A hminghliau tâkah chuan Haggard-a chu a
dinhmun a\angin a bâng zui nghâl a. Rawngbâwltu challang mai pawh ni lo, neih anpui
inneih (gay marriage) dodal namên lotu meuh han thangtlâwm ta chu uluk tana fiah a ngai.
|um 4 ngawt polygraph pal tlangin a pass vek; a puh hming chhetu erawh a fail chiang hle
thung.

A ni leh lo tlat. Haggard-a chu a inpuang ta nge nge a, ama kohhran ngei chuan an phuar zui
bawk. Hei mai a la ni lo. New Life Church chuan 2009 khan hreh tak chungin thuchhuah
dang a siam. 2006 daih tawh khan tlangvâl kum 22 mi, Grant Haas chuan Haggard-an mawi
lo taka a lo khawsakpui tawh thu finfiahna nên kohhranah a zualko a, kohhran chuan
zângnadawmna $179,000 teh meuh a pêk a ngai ta a ni. Polygraph thudik hai lan chu
vuttuithlawrbêl ang hê hû a lo ni. July 2010-a CNN-in a kawmnaah chuan mipa a itna a bo
hmak tawh thu leh Jones-a nêna an chêtsual pawh kha „malis kal sual palh (a massage that
went awry)‟ a ti duh lekfang a! Tûn thleng hian a theih tâwpin Pathian rawng a la bâwl.
Science-in eng nge a ni tih? Polygraph lama thiamna nei sâng ber zinga mi chu Drew
Richardson a ni. Lie detection lama Ph.D. (Physiology) nei, FBI-a Supervisory Special Agent
niin FBI polygraph zirnaa thuneitu a ni. Chief of the FBI‟s Hazardous Materials and
Response Unit a nih laiin September 29, 1997 khân polygraph a zirna thutâwp chu US Senate
Committee on the Judiciary‟s Subcommittee-ah a thehlût a, \awngkam pawh a duh hriam kêk
kâwk khawp mai. Hetiang hian kai tawi ta ila:

1. Polygraph endikna hi \anfung awmze nei lo lailet dêr leh rin tlâk loh tawp a ni
[completely without any theoretical foundation and has absolutely no validity]. Scientist-
te chuan hnuchhui nan hman theihna lai pawh nei mah se, rin ngam loh, bânsan nghâl chi
a ni, an ti. Ai-en leh kutze-en nên a danglam tam lo.
2. Ka experiment leh scientific research dangte a\anga a lan angin, polygraph hi pal tlang
dân inzirtir theih a ni.
3. FBI-a hna diltute hi dik lo taka hnâwl, a bikin ruihhlo hman chungchângah, an tam
lutuk. Mi thiam tam tak hna thawk thei lovin an awm phah.

Chutiang scientist thuchhuak chu pawm mai âwm. A teuhin a hnai lo ve thangvân kai! US
Department of Defense Polygraph Institute (DoDPI) chuan mênah thlâk satliah mai lovin an
researcher Dr. Sheila Reed an bân deuh deuh. Reid-i hian a zir chianna a\angin Department
of Defense leh Department of Energy te polygraph kalhmang leh DoDPI-a zirna chu
belhchian dâwl lo, tihtâwp nghâl chi, tia thutlûkna siama a puanzâr avângin mi rinawm lo an
ti a, dâwta sual tinrênga an puh hnu chuan, “Kal la, tûn hnuah tisual leh tawh suh tiin,” tiin
1995 khân an hnawtchhuak mai a ni.

US-a science thuneitu sâng, scientist se-dai-ngulte intêl khâwmna National Academy of
Sciences a ngawi thei ta lo. January 2001 khân Committee to Review the Scientific Evidence
on the Polygraph dinin kum hnih dâwn an zir chîkna chu October 8, 2002 khân vântlâng
hmaah an puang a, 2003 khan phêk 416-a chhah The Polygraph and Lie Detection tiin a buin
an chhuah ta a ni. Polygraph chipchiar taka chhuina a ni nghâl a, an thurolum pawimawh zual
i han Chhûra favâng buh thlir thuak thuak teh ang:

1. Polygraph hi hman tlâkna riau a awm thei, a chhan chu eng ang dâwt tehna tehkhâwng
(technique) pawh ni se, miten an rin tlat chuan thil sual tih hlauhna leh inpuan a tiawlsam,
a rin tlâk leh tlâk loh pawh ni se [phêk 60-na].
2. Science \angfung hmang lovin polygraph emaw eng khâwl pawh taksa a\ang dâwt sawi
lantir thei chu a rin ngam loh. Polygraph \anfung hi ram leh hnam sahimna (national
security) atân meuh chuan a rin ngam loh [phêk 101-na].
3. Mihring dinhmun leh kan chhehvêl azirin a result hi a danglam nasa thei bawk. Rilru
fîm tak tân phei chuan polygraph tehkhâwng taksa hnathawhte hi invên theih a ni a,
polygraph result duh angin a tidanglam thei [phêk 101-na].
4. Science pângngai rualin polygraph zirna hian hma a sâwn lo. Chutianga hmalâkna
engmah a lang hek lo [phêk 102-na].
5. Polygraph rin tlâkna tilang tûr research te hi a dawrâwmin, kalhmang changtlung tak a
ni lo [phêk 120-na].
6. Kum za dâwn psychology leh physiology-a zir bingna awm tawh a\ang hian polygraph
endikna hi a dikna (accuracy) a lang nêp hle [phêk 212-na].
7. Computer hmanga endikna pawh hian a tidik sawt chuang lo [phêk 217-na].

A tawi zâwngin, “Polygraph hi a rin tlâk lo ve, science suak (pseudoscience) a ni,” an tihna a
ni. Hetia science-in a thinhrik hle tawh hnu pawh hian US sawrkâr chuan zilhhau fo pawha a
ring tikhawng tlatin, tukhum chhah a la chhawn ta zêl; „Love the way you lie‟ an tih rêng
kha! „A chhia leh a \ha hriatna thing rah‟ ei rutu thlahte hian kan chhia leh \ha hriatna hi kan
hmang fo lo.

Dâwt khâwl bum dân: Douglas Gene “Doug” William hi Airforce-a \ang tawh, US
President office-a thu pawimawh chingfeltu (communications advisor) ni tawh, Oklahoma
City Police Department-a Detective Sergeant chelh tawh bawk a ni. BS (BSc) in Criminal
Justice/Psychology degree nei, National Center for Lie Detection-a graduate, polygraph
examiner puitling a ni a. CIA, FBI leh police hnaa polygraph endiktu ber a ni \hin. A hna
a\anga a hmuhchhuah chu polygraph hi inbumna hmanrua, rin tlâk loh leh bum lêt theih a ni
tih hi. Hnathawktute laka polygraph hman khuahkhirhna dân Employee Polygraph Protection
Act tihpuitlinnaa a meizang hlaptu ber a ni. How to Sting the Polygraph tih bu hial a ziak a, a
lehkhabu a\anga tih awlsam ber chu hei hi a ni: endik laiin îp tûr.

Dawt sawi laiin zâmna a lo awm a, chu chuan lungphu a tirang a, blood pressure a tisang a,
mar phu a tirang a, vunah thlan a lo chhuak tam a, chung chu polgraph chuan a lo
chhinchhiah \hin. Endik lai chuan zawhna pawimawh (relevant) leh pênhleh (irrelevant)
[“Mei i zu em?” “2 leh 2 belh engzât nge?” tih ang chi, ho tak tak] an zawh kârthlâk \hin a, a
pawimawh an zawh thut khan dâwt sawi chuan a tehfungho kha a lo danglam nasa bik ta a ni.
Amah William-an a sawi fiamthu angin polygraph endiktu chu thiamna tlêmte nei „a**hole‟
ve mai a ni a, a „a**hole‟ hi a pawimawh lai tak a ni nghe nghe [Ani anga kan hrâm
tlâkhawlh loh nan „a**hole‟ hi „chaw kawng tâwp‟ kan ti tawh ang].

Chaw kawng tâwpah hian thisenzâm tam tak a bâwr khâwm a, khatia kan îp khân thisenzâm
chu a lo chîp/ping a, langsâr miah si lovin blood pressure a lo sang ta a ni. Chuvângin hetiang
hian tih tûr: zawhna pênhlehah chuan îp vak tûr, zawhna pawimawh (dâwt sawi theih lai)-ah
chuan sah leh huk tûr. Chutichuan khâwl chuan dâwt sawi leh sawi loh a thliar hrang thei
miah lo; a hun tak erawh vawn fimkhur a ngai. Experiment hmanga an enchhinnaah pawh a
dik tlat. Hriat belh duh chuan www.polygraph.com-ah râwn theih a ni.

March 21, 2010 khân Bangalore airport-a \um Kingfisher thlawhtheihnaah bomb
hmuhchhuah a ni a, April khân hnathawkte chu polygraph-a endik tura tih an ni. Polygraph
aia hruihrual valh paltlang thlang zâwkin bungraw chingfeltu Sunil chu April 9 khân a
inâwkhlum. Îp nachâng chu hria se a lo intihlum thawt thawt lo tûr, mi dang an man daih si a.

Ka hmuhchhuah ve liau liau: Khatia kum thar ruai rim pawh a reh hmaa „mantute‟
hmunpui ka han thlithlai tâkah khân thil ropui tak chu ka han hmuchhuak – kan polygraph
kha hmuhchuah tûr a awm tawh lo! Pakhat te mah a awm hauh lo! Neihfâka ril bâwm pawh a
lo chang pha tawh lo a ni. Vanlalrema \hahnemngaihna \awngka pawh kha thlalêra mi au-
râwl sawtsawhlawt lovah a chang ta.

Kan khâwl chhenfâkawm kha 2004-a lei a ni a, pakhat chêng nuai 4.55 man a ni. Police
hmunpuiah chuan pakhat chauh kan dawng an ti naa, chanchin hlui (news hlui?) leh Annual
Plan 2003-2004-ah chuan 2 an lei ni chuan a lang. Khawi lai châwmpangkâra a lo la awm
mial a nih pawhin, science-in „a rin tlak‟ tia a baptist hma chuan museum-a dah ka rawt e.

Rawt sawi takah chuan khatiang khâwl ropui, a hranpaa vui liam tham, chhawrbâwkna awm
si lo neih kha tu rawt nge? Kawlrîtrawt.

You might also like