Voved

Promenata koja so golem obem se odviva vo dene{nite op{testva pretstavuva golem predizvik za
licata ~ija zada~a e da gi podgotvat decata za dvaeset i prviot vek. Celiot nastaven kadar e
soo~en so pra{aweto kako najdobro da se podgotvat decata za eden uspe{en, bogat i produktiven
`ivot, vo edna idnina koja sega se u{te ne mo`eme da ja sogledame. Prodol`enata eksplozija na
informacii samo ja uslo`nuva situacijata. Samoto sozdavawe informacii vo javniot sektor
prodol`uva so nevideno tempo. Mnogumina procenuvaat deka vo tekot na slednite deset godini,
100% od sega{noto sevkupnoto svetsko znaewe }e pretstavuva samo 10% od toga{nata baza na
znaewa. Spored побеќе автори ona {to sega go znaeme ima korisen vek od 10 godini ili
pomalku, potoa toa stanuva neprecizna ili zastarena informacija. Naporedno so ova izvonredna
produkcija na informacii odi tehnolo{kata eksplozija vo isporakata na informacii. So CD-ROM
tehnologijata, bibliotekite vo cel svet preku telefonska linija ili kompjuter stanuvaat dostapni vo
sekoj dom i kancelarija. 1

Ogromniot obem na raspolo`ivi informacii pravat da bide nevozmo`no, pa duri i apsurdno, da se

pomisli deka vo u~ili{tata }e mo`at da se nau~at dovolno sodr`ini. Direktnite informacii koi sme
vo sostojba da im gi predademe na u~enicite }e so~inuvaat samo eden mal del od bilo koj vid
znaewe i samo eden mal del od informaciite {to }e im bidat potrebni vo tekot na `ivotot.

Koga se sre}avame so eden ogromen sistem kako {to e sistemot na obrazovanie (i po brojnosta
na vraboteni, po participanti, po brojnosta na objekti, struktura, resursi potrebni za negovo
pre`ivuvawe i odr`uvawe), prva zada~a za sekoj e da se sfatat dimenziite na taa “golemina”.
Samiot toj fakt za negovata golemina, vlijae na rezistentnost na sistemot na nadvore{nite drazbi,
na poslabi refleksi, na spori reakcii. Poradi taa sporost i inertnost, sistemot se ko~i pred
inovaciite od aspekt na razvoj, bilo da se pozitivni ili negativni.

Pogore navedenoto naveduva da se zapo~ne da se razmisluva za kvalitetot na vospitno

obrazovnata praksa kaj nas, {to vo odreden domen mo`e da se vrednuva preku rabotata na

1
L. Stoll, D. Fink (1996) Changing our Schools, Buchigan, Great Britain
u~ili{tata. Vo poslednive 10 do 15 godini vo u~ili{tata bea vnesuvani novini vo vid na
implementacija na proekti koi prete`no se odnesuvaa na obuka na nastavniot kadar za rabota so
aktivni nastavni metodi, profesionalizacija na direktorite, u~ili{tata se opremuvaa so oprema i
posovremeni didakti~ki materijali, se vnesuvaa izmeni i vo nastavnite planovi i programi, se
pottiknuva{e sorabotkata so roditelite i sl. No iako pri implementacijata na proektite bea
vnesuvani isti resursi za site proektni u~ili{ta, evidentno e deka sekoe od u~ili{tata na razli~en
na~in ja realizira{e promenata bilo da se raboti za oprema, obuka, sorabotka, komunikacija i sl.
Toa vsu{nost i ne naveduva da razmisluvame koi se pri~inite {to doveduvaat do razlikite pome|u
u~ili{tata, vsu{nost da se obideme da ja vrednuvame nivnata rabota.

Realizacijata na ovie proekti, no i na drugi vo oblasta na obrazovanieto vo RM, u{te pove}e ja

naglasija potrebata od istra`uvawe vo oblasta na kvalitetot na obrazovanieto, osobeno na rabotata
na u~ili{tata i nivnata efektivnost. Ova e potrebno i od apsekt na zgolementata svest za poimot
efektivno u~ili{te a u{te pove}e zaradi podobro razbirawe na teorijata i praksata za efektivni
u~ili{ta, kako i proverka na rezultatite od implementacijata na proektite.
I TEORETSKI DEL

1. Potrebi za promeni vo obrazovniot sistem

Potrebata od edukacija na u~enici koi kriti~ki }e mislat e determinirana od faktot {to denes
`iveeme vo svet na brzi promeni, ekspanzija na informacii osobeno preku elektronskite mediumi
i mo`nost za komunikacija i razmenuvawe idei re~isi niz celiot svet. Seto toa zboruva deka
faktografskoto znaewe brzo ja gubi svojata aktuelnost i deka toa e vredno samo ako se razbere
konceptualno i ako mo`e da se primeni prakti~no, kreativno i kriti~ki. Tehnikite {to go
promoviraat razvojot na kriti~koto mislewe kaj u~enicite se baziraat tokmu vrz modelot za
konceptualno u~ewe, kako i vrz nekolku sovremeni teorii na u~ewe: konstruktivizmot na @an
Pija`e, Lev Vigotski i dr.,

Se o~ekuva eden od klu~nite predizvici za kreatorite na obrazovnata politika i obrazovniot

sistem vo celost, vo naredniot period vo Makedonija, e da bide podigawe na nivoto na
obrazovanieto na mladite i vozrasnite, so poseben accent na zgolemuvaweto na kvalitetot na
nivnite stru~ni/rabotni i socijalni kompetencii. Objektivizacijata na konceptot za do`ivotno
u~ewe i obuka treba da pomogne vo vospostavuvaweto na dinami~na vrska na obrazovanieto so
pazarot na trudot i op{testvenite promeni. Sozdavaweto na uslovi za kontinuirano zgolemuvawe,
promena i osve`uvawe na kompetenciite na mladite i vozrasnite }e implicira podobri startni
pozicii pri preodot od u~ewe na rabota, zadr`uvawe ili promena na rabotnoto mesto i aktivno
u~estvo vo procesite na demokratsko odlu~uvawe. Osnoven preduslov za ostvaruvawe na ovaa
cel e podigawe na kvalitetot i mo}ta na davatelite na obrazovni, kulturni i sportski uslugi i
gradewe mehanizmi za nivno efektivno deluvawe vrz zajaknuvaweto na kapacitetite i
unapreduvaweto na kvalitetot na individualnite `ivoti i fizi~koto i mentalnoto zdravje i
zadovolstvo na mladite i vozrasnite. 2

Vo posledniot period na nacionalno nivo se prevzemaat merki za da se nadminat problemite koi

proizleguvaat od pregolemata centralisti~ka postavenost na obrazovanieto kaj nas. So
decentralizacijata i vo oblasta na obrazovanieto }e se izvr{i redistribucija na odgovornosta za
glavnite obrazovni pra{awa (podobruvawe na kvalitetot na obrazovanieto, profesionalnoto
unapreduvawe na nastavnicite, finansiraweto) na site tri nivoa na obrazovniot sistem -
2
Nacionalna programa za ravoj na obrazovanieto na Remupblika Makedonija 2005-2015, dekemvri 2004, str. 11
centralnoto, lokalnoto i u~ili{noto. Odgovornostite se zgolemuvaat na lokalno i na u~ili{no
nivo, za smetka na koncentriraweto na odgovornostite na centralnoto nivo.

2. Potrebi za promeni i podigawe na kvalitetot na davatelite na obrazovnite i vospitni uslugi za

deca i mladi - voveduvawe model na efektivno u~ili{te

Eden od osnovnite rezultati od {koluvaweto e maksimalizirawe na intelektualniot razvoj na

u~enicite, odnosno, maksimalizirawe na sposobnosta za mislewe na u~enicite za da mo`at da
re{avaat problemi, da go unapredat svoeto sfa}awe, da stanat inovativni, da donesuvaat odluki i
efektivno da komuniciraat.

U~ili{tata i u~ilnicite treba da obezbedat klima koja pottiknuva mislewe, podr`uva obmislena
diskusija i razmena na idei, uveruvawa i filozofii. So drugi zborovi, u~ili{tata treba da stanat
intelektualno stimulira~ki centri za mislewe i u~ewe, kade {to informaciite (nastavnite sodr`ini)
stanuvaat katalizator za mislewe, a ne kraj na misleweto.

Ova osobeno ne naveduva da po~neme da razmisluvame za konceptot koj stanuva se pora{iren

vo svetski ramki vo domenot na obrazovanieto, a toa e deka sekoe u~ili{te ima odgovornost za
razvojot i napredokot na individuite, no i na zaednicata kako celina. No dali sekoe u~ili{te toa i
go pravi, ili pak treba da se zapra{ame {to e ona {to vo zapadnata literatura se naveduva kako
efektivno u~ili{te.

[to vsu{nost преставува ефективното училиште, и дали има исто значење за различни
субјекти?

Istra`uva~ite na u~ili{nata efektivnost vsu{nost imaat za cel da poka`at dali razli~nite resursi,
procesi i organizaciska postavenost na u~ili{tata vlijaat vrz rezultatite na u~enicite, i ako vlijaat,
na koj na~in. Tie vsu{nost se obiduvaat da objasnat kako izgleda edno efektivno u~ili{te. No
u~ili{nata efektivnost ne e definirana samo kako kvalitet vo postignatite rezultati. Eden od
osnovopolo`incite na istra`uvawata za u~ili{nata efektivnost, Edmonds (1979), ja opi{uva
efektivnosta kako kvalitet vo usvoenite osnovni ve{tini, no so akcentirawe na ednakvosta.
Vsu{nost, osnovnoto veruvawe vo dvi`eweto za u~ili{na efektivnost e deka site u~enici mo`at
da nau~at (Murphy 1992). Ponovite iztra`uvawa ja pro{iruvaat definicijata za efektivnosta.
Dokolku se razgleduva vlijanieto na pri~inite za u~eni~kiot uspeh, fokusot se menuva od
rezultatite kon ispituvawe na progresot. Mortimore (1991) toa go sumira: “efektivno u~ili{te e
ona vo koe u~enicite napreduvaat pove}e od o~ekuvanoto dokolku se zemat predvid vleznite
parametri”.3 So ovaa definicija po~nuva da se voveduva i terminot dodadena vrednost (value
added) preku koja vsu{nost se objasnuva deka treba razli~no da se vrednuva uspehot na
u~enicite spored nivniot stepen na napreduvawe, a pritoa zemaj}i gi vo predvid vleznite
parametri: sredinata od koja poteknuva, prethodniot uspeh ili napredok.

2.1. Karakteristiki na efektivnite u~ili{ta

Vo obidot da se definiraat efektivnite u~ili{ta, naj~esto se nabrojuvaat nivnite osobenostite po

koi se karakteriziraat, odnosno se razlikuvaat od drugite u~ili{ta. Najnovite karakteristiki koi{to
se sumirani spored najnovite Britanski i Severnoamerikanski izstra`uvawa listaat 11 faktori na
efektivnite u~ili{tata (Sammons et al.1995). Tie, kako {to istaknuvaat avtorite, ne se site, nitu
pak se nezavisni edni od drugi. Me|utoa tie sekako nudat korisen zbir na naj~estite faktori koi se
spojuvaat so efektivnite u~ili{ta:

 profesionalno vodstvo (participativen pristap);

 zaedni~ka vizija i celi (kolegijalnost i kooperativnost);
 klima za u~ewe i napredok (dobra rabotna atmosfera);
 naso~enost na pou~uvawe i u~ewe (fokus kon rezultatite);
 golemi o~ekuvawa (intelektualen predizvik);
 pozitivna potvrda (fer disciplina za site, povratni informacii);
 pratewe na napredokot (sledewe na u~enicite, evaluacija na rabotata na u~ili{teto);
 prava i dol`nosti na u~enicite (odgovornost za svoite postignuvawa, kontrola na rabotata);
 sodr`insko podu~uvawe (efikasna organiziranost, strukturirani ~asovi, adaptibilna
praksa);

3
L. Stoll, D. Fink (1996) Changing our Schools, Buchigan, Great Britain
  u~ili{teto kako organizacija koja u~i (usovr{uvawe na personalot vrz osnova na
u~ili{nite potrebi) ;
 partnerstvo me|u domot i u~ili{teto (vklu~uvawe na roditelite).

Razli~nite modeli za efektivnite u~ili{ta i nivnite karakteristiki pridonele kon objasnuvawe na

teorijata i unapreduvawe na praksata na efektivnite u~ili{ta. Pregledot na evolucijata na teorijata
za u~ili{na efektivnost ja potvrduva potrebata za podobro razbirawe na ovaa oblast, a posebno za
vrskata i implikaciite na razli~nite modeli na u~ili{na efektivnost.

Navedenite karakteristiki za efektivnite u~ili{ta se sepak samo prezentirani modeli koi bile
predmet na odredeni istra`uvawa vo Velika Britanija i vo Kanada pred se. No ne zna~i deka
efektivnite u~ili{ta se ocenuvaat spored toa dali gi zadovoluvaat ovie navedeni karakteristiki, a
dokolku ne gi zadovolat site, isto taka ne mo`e da se zaklu~i deka ne se efektivni. Efektivnosta
na sekoe u~ili{te treba da se razgleduva vo sopstveniot kontekst, odnosno vo koja sredina se nao|
a u~ili{teto (urbana, ruralna, razviena, pomalku razviena), zavisi od negovata golemina (broj na
klasovi, u~enici, vraboteni, nastaven kadar i negova struktura), zavisi od na~inot na
finansiraweto (dr`avni sredstva, sredstva od lokalnata vlast, samofinansirawe i sl.).

2.2. Metodi~ki aspekti na efektivnite u~ili{ta

Efektivnite u~ili{ta imaat razli~en koncept kon u~eweto i izveduvaweto na nastavata bidej}i vo
ovie u~ili{ta site deca se o~ekuva da se razvivaat so svoe sopstveno tempo i dinamika, a site
postignuvaat rezultati vo zavisnost od nivnite vlezni parametri. Mnogu ~esto prifatena nastavna
praksa pretstavuva onaa vo ~ija osnova le`i u~eweto na Gardner (1983) spored koj postojat
multipli intelegencii. Lu|eto se pouspe{ni vo odredeni oblasti za razlika od drugi. Pokraj
matemati~ko – logi~kata, postojat i jazi~na, muzi~ka, spacijalna, telesno-kinesteti~ka, i dva vida
personalna intelegencija: intra i inter personalna. Ova pretstavuva podemokratski i inkluziven
koncept na u~ewe i intelegencija. Predizvikot vo vakvata nastava e vsu{nost ne da se izbere eden
vid intelegencija i toj da se pottiknuva, tuku da se napravi obid da se pottiknuvaat site vidovi
intelegencija.
Vsu{nost ona {to e mnogu va`no e da se odgovori na pra{awata {to proizleguvaat od
promenetiot kontekst a toa se: {to treba da u~at u~enicite i zo{to?; kako }e znaeme deka
nau~ile?; kako da im pomogneme na site u~enici da nau~at? Ovie pra{awa vsu{nost se
adresiraat od aspekt na ona {to se o~ekuvani rezultati koi u~enicite treba da gi postignat
(learning outcomes) {to vo zapadnoevropskite obrazovni sistemi pretstavuvaat osnova i za
definirawe i za realizacija na nastavnite programi. Drejk (Drake 1995) im pomaga na
nastavnicite da gi interpretiraat vidovite rezultati {to treba da se realiziraat preku tolkuvawe na
“planinata za demonstracija” na Spadi (Spady 1994) vo koja se identifikuvani tri vida rezultati:

O~ekuvani rezultati

Fokus nagore DA SE BIDE

Dizajn nadolu

DA SE PRAVI

DA SE ZNAE

Na vrvot na planinata se rezultatite od vidot DA SE BIDE: toleranten, gri`liv, odgovoren. Vo

sredinata se nao|aat rezultatite od vidot DA SE PRAVI (tie se multidisciplinarni ili
interdisciplinarni): kriti~ko mislewe, re{avawe na problemi, upotreba na tehnologii i efektivna
komunikacija. A na dnoto na planinata se nao|aat rezultatite od vidot DA SE ZNAE, koi ja imaat
svojata osnova vo nastavnite predmeti. Avtorkata sugerira deka e polesno da se “vleze” na
osnovata, pote{ko e da se izmeri srednoto nivo, a najte{ko e da se utvrdi {to ima na vrvot. No
predizvik e sepak da se ignorira vrvot, a da se fokusirame samo na osnovata na planinata. Zatoa
nejziniot sovet e da se fokusira nagore, a da se dizajnira nadolu. 4 Avtorkata isto taka objasnuva
deka pri dizajniraweto na dnevnite podgotovki za ~as, nastavnicite treba da se fokusiraat na toa
kakvi li~nosti sakame da stanat u~enicite. So takviot na~in na razmisluvawe se vo podobra
4
L. Stoll, D. Fink (1996) Changing our Schools, Buchigan, Great Britain, str. 123-124
pozicija da odlu~at {to e ona {to u~enicite treba da go nau~at i pravat. Pri fokusiraweto nagore
nastavnicite treba da odgovorat na pra{aweto zo{to go predavam ova?

Me|utoa tuka treba da se naglasi i va`nosta na srednoto nivo DA SE PRAVI, bidej}i tuka
vsu{nost se objasnuva planiraweto za realizacija na kurikulumot, no interdisciplinarno. Od
u~enicite vo edno u~ili{te se o~ekuva vo tekot na denot da slu{aat 6 ili pove}e razli~ni predmeti
i da go integriraat toa kako znaewe, a dokolku se vodi smetka i kurikulumot se isplanira
integrirano, zna~i za edna pojava ili nastan se razgleduvaat pove}e aspekti (od razli~ni
predmetni oblasti) na u~enicite mnogu polesno }e im bide da se pottiknat na kriti~ko
razmisluvawe, re{avawe problemi i sorabotka me|u sebe.

2. 3. Kreativnata nastava kako obele`je na efektivnite u~ili{ta

Pol Torans, eminenten istra`uva~ vo poleto na kreativnosta, istaknuva deka kreativnosta e

“proces niz koj li~nosta stanuva svesna za postoeweto problemi, te{kotii ili nedostatoci vo
znaeweto, pa bara mo`ni re{enija i formulira hipotezi, gi testira, gi vrednuva svoite pretpostavki i
na krajot gi soop{tuva rezultatite”.

Me|utoa, idejata za celosno funkcionirawe na ~ovekot, vo koe se opfateni site aspekti na

li~nosta: kognitiven, konativen i afektiven, ja opredeluva nasokata za definirawe na kreativnosta
kako osobina na li~nosta. Vo ovie opredelbi kako kreativna se ozna~uva taa individua na koja
edinstveniot sklop na crti na li~nosta i ovozmo`uva vo opredeleni uslovi da sozdava novi
proizvodi koi imaat po{iroko op{testveno zna~ewe. Kreiraweto na ~ovekot ne zna~i samo
sozdavawe materijalni vrednosti, tuku i sozdavawe vrednosti vo sebe, gradewe na svojata
li~nost, na svojot duh… Vo ovaa smisla e i opredelbata na kreativnosta kako sposobnost so koja
~ovekot se stremi kon originalnoto tvorewe i delo koe go zbogatuva ~ovekot i i garantira
napredok na kulturata.5

Tuka se postavuva pra{aweto kako nastavnikot mo`e da dejstvuva vrz razvojot na kreativnata
sposobnost na u~enicite? Nudej}i im modeli za aktivno u~ewe, no i u~ej}i aktivno, u~enicite ne

5
Arnaudova,V. i A~kovska-Le{kovska,E. (1996). Ajde da mislime kako da mislime. Skopje, Detska radost, str. 7
samo {to gi manifestiraat svoite mislovni sposobnosti tuku i gi sozdavaat. Vnatre{en pottik za
aktivnoto u~ewe i mislewe pretstavuva qubopitnosta, ambicioznosta, potrebata za
samoaktuelizacija, visokite barawa od sebe si, istrajnosta na u~enicite. Za da odgovori na
potrebite na kreativnite u~enici, po`elno e nastavnikot da poseduva ne samo prodlabo~eni
znaewa od opredelena oblast tuku i specifi~ni osobini koi mu ovozmo`uvaat uspe{no da
komunicira so niv. Na kreativnite u~enici, koi spored svojata priroda se nekonvecionalni,
nezavisni, kriti~ni, inicijativni i samoubedeni, ne im odgovaraat avtoritarni nastavnici, tuku
nastavnici so otvoren duh i demoratski postapki i akcii.

Me|utoa dali e dovolno samo eden ili grupa nastavnici da umeat da go prepoznaat i da go
neguvaat kreativniot potencijal kaj u~enicite, ili pak e potrebna {iroka poddr{ka i inicijativa od
strana na site u~esnici vo u~ili{teto. Bidej}i kreativnosta ne mo`e i ne smee da ostane zada~a
samo vo mikrosredinata, odnosno u~ilnicata, tuku i da stane zada~a i na~in na dejstvuvawe na
nivo na celoto u~ili{te. Taa treba da bide pottiknata preku klimata i kulturata vo u~ili{teto, stilot
na rakovodewe od strana na menaxmentot vo u~ili{teto, sorabotkata so subjekti i institucii od
neposrednata okolina, pa i po{iroko. Eden od uslovite za razvivawe na kreativnoto odnesuvawe e
sozdavaweto atmosfera na psihi~ka sloboda i sigurnost. Atmosferata vo koja se po~ituvaat
~lenovite na socijalnata grupa vo naj{iroka smisla na zborot stimulira na aktivnost, pa i na
sozdavawe produkti. Sorabotkata i timskata rabota se pove}e se istaknuvaat kako pottiknuva~ki
faktori za manifestirawe na kreativnosta od pri~ina {to za izrazuvawe na individualnite kreativni
potencijali vo podocne`niot `ivot potrebno e i socijalno iskustvo.

Nacionalnata programa za razvoj na obrazovanieto vo Makedonija pomaga da se razvie efektiven

obrazoven sistem koj raspolaga so mehanizmi za podgotovka na mladite i vozrasnite za site
predizvici i promeni so koi }e se sudrat vo utre{ninata {to doa|a… Visokite standardi vo
obrazovanieto }e pridonesat za razvoj na slobodata na umot, znaeweto, inovaciite i kreativnosta
kako temeli na op{testvoto, negoviot razvoj i dobrosostojbata na sekoj negov ~len.6

3. Razvojna dimenzija na u~ili{tata - U~ili{ta {to u~at

6
Nacionalna programa za ravoj na obrazovanieto na Remupblika Makedonija 2005-2015, dekemvri 2004, str. 5
Idejata za U~ili{ta {to u~at zapo~na da se aktuelizira vo poslednite desetina godini vo
zapadnoevropskite obrazovni sistemi. Stanuva jasno deka u~ili{tata mo`e da se menuvaat, da
stanat povitalni, da se reformiraat, no ne samo so prosta naredba, ili preku zakonski odredbi, tuku
so prifa}awe na orientacija kon u~eweto. Toa vsu{nost zna~i vklu~uvawe na site vo sistemot
preku izrazuvawe na svoite aspiracii, gradewe svest, razvivawe na kapacitetite zaedno. Vsu{nost
soznanieto deka sekoja vospostavena komunikacija pretstavuva i proces na u~ewe edni od drugi
e osnovata na konceptot za U~ili{ta {to u~at, pa zatoa se pottiknuvaat mno{tvo komunikacii i
relacii na site u~esnici vo procesot.

3.1. Zajaknuvawe na imixot na u~ili{tata

Imixot na bilo koja organizacija/institucija ne se razviva preku no}, nitu pak sekoga{ se razviva
svesno. Za `al imixot na obrazovanieto e “ocrnet” poradi nemawe `elba u~ili{tata i celiot toj
sistem da komunicira otvoreno i vo po{iroki razmeri. Golem broj sredini go interpretiraat ova
nazaduvawe kako dokaz deka u~ili{tata sakaat ne{to da sokrijat. Prevzemaweto na inicijativa za
komunicirawe so zaednicata vsu{nost go po~nuva procesot na podobruvawe na imixot na
u~ili{teto. Vo pokratok period, proaktivnata komunikacija gi zadovoluva potrebite za
informirawe vo zaednicata. Gledano podolgoro~no, sistematskata i profesionalna komunikacija
so zaednicata kreira podobar, poprifatliv imix za va{eto u~ili{te ili sistem.

3.2. Prevzemawe inicijativa vo komunikacijata: U{te eden na~in na edukacija

Koga se zboruva za komunikacijata “mol~eweto ne e zlato”. Lu|eto od obrazovanieto mora da gi

poka`at rezultatite od u~ili{teto i obrazovniot proces, da go izgradat i da go poddr`uvaat
~uvstvoto na doverba od nivnata rabota vo lokalnata zaednica, da go zajaknat partnerstvoto me|u
nastavnicite i roditelite i u~enicite. Edukatorite mora da gi otvorat svoite srca i pogledi,
u~ili{nite vrati, i pravecot na komunikacijata da te~e i da gi u~i nivnite zaednici za u~ili{tata.

Postojat razli~ni kategorii individui, grupi, organizacii, ili institucii vo zaednicata so koi
u~ili{teto treba da vospostavi proaktivna komunikacija vrz osnova na koja podocna }e mo`e da
gradi partnerstvo vo realiziraweto na op{tata cel: podobruvawe na `ivotot vo zaednicata. Na
primer toa e komunikacija so roditelite na u~enicite, so penzioniranite ili povozrasni lica vo
zaednicata, so mediumite, nevladinite organizacii, privatniot sektor, drugi javni institucii (muzei,
domovi na kultura, biblioteki, sportski objekti i sl.).

3.3. Potreba za partnerstva

U~ili{tata postojat vo kontekst so roditelite, lokalnite zaednici, regionite, drugi obrazovni

institucii i vladata. Sekoja od ovie institucii ima svoj teren ili sopstven interes koj go {titi i saka
da vlijae vrz u~ili{tata, a preku niv i na u~enicite. U~ili{tata pritoa mo`at da se izoliraat (a
mnogu od niv i go pravat toa) kako bi ja zadr`ale kontrolata i bi gi izbegnale kritikite upateni do
niv. No pritoa ne samo {to podigaat yid me|u niv i potencijalnite partneri, tuku pridonesuvaat za
nekoherentnost vo `ivotot na u~enicite.

Vo najgolem broj lokalni zaednici, u~ili{tata se centralni op{testveni “agencii” koi se vo pozicija
da izgradat partnerstva so site poedinci, grupi, institucii i organizacii koji ja delat so niv
odgovornosta za napredokot i razvojot na u~enicite.

3.3.1. Roditelite kako partneri

Re~isi sekoj obid za reforma vo oblasta na obrazovanieto ja istaknuval va`nata uloga na

roditelite vo procesot na obrazovanieto. U~ili{tata sekoga{ vlo`uvaat golemi napori da gi
vklu~at roditelite vo svojata rabota. Najdobrite u~ili{ta izgradile vistinski partnerstva so
roditelite, no vo mnogu u~ili{ta, osobeno onie koi ne se tolku dobro organizirani vo gradeweto
partnerstva, imaat {irok jaz i toj i ponatamu se pro{iruva. Roditelite toga{ ~esto se vinovni za
nezadovolitelniot uspeh na u~ili{teto. Ima nastavnici koi kako da veruvaat deka im se prateni
“pogre{ni deca” vo u~ili{teto, a vsu{nost toa se edinstvenite deca {to gi imaat roditelite. No i
obratno, ima roditeli koi ~esto gledaat na u~ili{teto kako na mesto od koe treba da se pla{at, a
osobeno onie roditeli koi i samite bile lo{i u~enici. Nesomneno deka goleminata, strukturata i
slo`enosta na srednite u~ili{ta pretstavuvaat izvor na nesigurnost i kaj najsigurnite roditeli, a da
ne zboruvame kaj nekoj roditel koj ne go zavr{il svoeto obrazovanie, ili pak kaj nepismenite
roditeli. Ne e su{tinata vo toa da se pravi ona {to od sekoga{ se pravelo, samo pouporno i
podobro, tuku na{iot promenet op{testven kontekst bara odnovo da razmislime za roditelskiot
anga`man vo u~ili{tata.

Ako roditelite se tie koi {to treba da ja razberat promenetata priroda na na{ite u~ili{ta,
podednakvo e va`no i u~ili{tata da gi zemat vo obzir {irokiot dijapazon na dispozicii, iskustva i
prednosti vnatre vo semejstvata.

3.3.2. Partnerstvo so po{irokata lokalna zaednica

U~enicite ne se samo del od u~ili{tata i semejstvoto, tuku i od po{irokata lokalna zaednica,

razli~ni klubovi, timovi, no i drugi op{testveni, ekonomski i politi~ki edinici. Partnerstvoto
zna~i da se prepoznaat site ovie vlijanija i da se obideme da vgradime doza na koherencija i
pove}estrana poraka do lu|eto. Toa mo`e da zna~i otpo~nuvawe so programi za obrazovanie na
vozrasnite {to }e im ovozmo`at na roditelite da im pru`at poefikasna pomo{ na svoite deca. Toa
mo`e isto taka da zna~i i vklu~uvawe na zaednicata vo izgotvuvaweto na razvojnite u~ili{ni
planovi kako {to e slu~ajot vo Danska. Mo`e da zna~i i isprepletuvawe na mnogu zdravstveni i
socijalni agencii okolu u~ili{teto za da se obezbedi uskladenost i koordiniranost vo uslugite.
Mo`e da zna~i i “gradewe mostovi” so profesionalni organizacii koi bi pomognale za
voveduvawe na mladite vo svetot na rabotata.

4. Pregled na dosega{ni istra`uvawa za u~ili{nata efektivnost

Na Desettiot me|unaroden kongres za u~ili{nata efektivnost i podobruvawe na rabotata na

u~ili{tata odr`an vo Man~ester vo januari 1998 godina posebno vnimanie bilo posveteno na
istra`uvawata od ovaa oblast, odnosno bilo prezentirano kratko rezime za po~etocite i rezultatite
od istra`uvawata vodeni vo periodot od dvaesetina godini. Vo zaklu~ocite e navedeno deka
u~ili{nata efektivnost pretstavuvala mnogu zna~ajna tema za istra`uva~ite vo poslednite dve
decenii. Zapo~nuvaj}i so istra`uvaweto na Brukover (Brookover) i negovite sorabotnici i Ruter
(Router) i negovite sorabotnici vo docnite 70-ti godini od minatiot vek , se izvr{ilo
prenaso~uvawe i podobruvawe na vakvite istra`uvawa i studii vo mnogu zemji. Mnogu od ovie
studii vsu{nost i bile prezentirani na sostanocite na Me|unarodniot kongres za u~ili{nata
efektivnost i podobruvawe na rabotata na u~ili{tata (International Congress for School
Efectivness and Improvement, ICSEI) i bile publikuvani vo me|unarodnoto spisanie na ovoj
kongres.

Vo na{ata praksa istra`uvawa od oblasta na efektivnosta na vospitno-obrazovnite institucii ne se

poznati mo`ebi bidej}i se raboti i za eden relativno nov i seu{te nestandardiziran pristap za
rabotata na u~ili{tata kaj nas.

Vo Makedonija vo juni 2005 godina se donesoa izmeni vo zakonskata regulativa na osnovnoto i

srednoto obrazovanie poradi vovedenata decentralizacija. So ovie izmeni vsu{nost se promenuva
ulogata i funkcijata na direktorot, na u~ili{niot odbor, na finansiraweto vo u~ili{teto, no i
celosno se menuva ulogata na u~ili{teto vo lokalnata zaednica. So noviot Zakon za prosvetna
inspekcija se voveduvaat i mehanizmi za eksterna evaluacija na rabotata na u~ili{tata. So
planiranoto konstituirawe na Dr`aven ispiten centar }e se vovedat eksterni evaluacii i sledewe na
postignuvawata na u~enicite vo odnos na odredeni utvrdeni nacionalni standardi.
Za da imame pogolema preglednost vo vrska so atributite koi go odlikuuvaat edno efektivno
u’ili{te treba da gi imame vo predvid slednite parametri:
- utvrduvawe na karakteristiki na efektivnoto u~ili{te vo RM
- aktivno u~estvo na u~enicite vo rabotata i planiraweto na razvojot na u~ili{teto
- stavovite na direktorite za efektivnoto u~ili{te i vlijanie na obukite za razvojno planirawe
na u~ili{tata vrz rabotata na u~ili{teto
- stavovite na nastavnicite za efektivnoto u~ili{te
- otvorenost na u~ili{tata za sorabotka
- profesionalnata orientacija na u;enicite
- стручните активи како клуч за едно успешно училиште
- Вклушување на родителите во планирањето и работата на училиштето
1.1.1. Предизвици

1. Анализата на ситуацијата доведе до утврдување на следните предизвици во областа на

општотосредно образование:
1. Наставните планови се преоптоварени и сеуште постојат наставни програмишто се
застарени и не овозможуваат континуитет на когнитивниот и социо-емоционалниот
развој на учениците, не овозможуваат интегриран пристап во изучувањето на
појавите, не ги развиваат доволно генеричките и клучните компетенции, не ги
поддржуваат модерните пристапи за одржување на наставата и не ги отсликуваат
актуелните социјални процеси.
2. Дел од учебниците се застарени и содржат стереотипи, предрасуди, стигматизација
и во нив недостасуваат елементи на коегзистенција, почитување на различностите,
интеграција, мултикултурализам, што е дополнително комплицирано со
демотивирачкото законодавство за изработка и ревидирање на учебници.
Изработката и надополнувањето на учебниците со нови содржини е бавен и долг
процес и не ги задоволува потребите на наставниот кадар за најнови содржини во
одредени области, со што наставата застарува.
3. Мултикултурното/интеркултурното образование не е отсликано во наставните или
воннаставните активности. Постојат и бариери коишто ја попречуваат
интеграцијата на учениците кои учат на јазик поинаков од нивниот мајчин јазик;
учениците кои учат на различен јазик во училишта во коишто наставата се одржува
на повеќе јазици, се најчесто одделени во смени, згради, катови, падури и со
засебна училишна администрација. Истовремено, мотивацијата на училиштата и
наставниците за осигурување на интеретничка интеграција и инклузивно
образование е многу ниска, поради отсуството на мотивација или финансиска
поддршка.
4. Дисперзијата на средните училишта е несоодветна (со особено слаба пристапност
до училиштата во регионите) што e придружено со преголем број на ученици (до
40 во паралелка) во некои училишта или со премал број во други.
5. Физичкиотпристап (објектите, опремата за вежбање и останатата опрема) и
дидактичко-методолошкиот пристап се многу слаби во повеќето средни училишта;
условите за инклузија на учениците со посебни образовни потреби се исклучително
ограничени – со оглед на тоа што значителен дел од учениците со посебни
образовни потреби имаат пониски постигнувања, нивните можности за
запишување во општо средно образование се многу отежнати и ограничени.
6. Наставниците не добиваат соодветна практична подготовка за време на
иницијалната обука или практиканството;законски пропишаното полагање на тест
на личноста е неоправдано и спорно од аспект на психолошката дејност, подложно
е на злоупотреби и предизвика бројни контроверзиии незадоволство кај
 наставниците; нема доволно професионализам и политичка неутралност кај
директорите на училиштата; стручните служби се недоволно екипирани според
потребите на училиштата (на пр.според бројот на учениците, јазикот на којшто се
одржува наставата), а воедно голем дел од нивното работно време е посветено на
редовни административни активности на училиштето наместо во сферата на
нивната експертиза; последниот фактор доведува до низок квалитет или барем до
ограничен опсег на такви услуги, како што се поддршка на учениците со посебни
образовни потреби, кариерното советување или насочувањето на надарените и
талентираните ученици.
7. Проценката на квалитетот на наставниот план и програма и оценувањето на
учениците не се конзистентни во смисла на сите релевантни фактори.
8. Реформите во областа на гимназиското образование не секогаш се
кохерентни/конзистентни со реформите во основното образование, поради што
преодот на учениците од основно во средно е исклучително стресен за учениците и
се одразува негативно на нивниот однос кон учењето и на нивните постигнувања.
9. Поддршката за демократско учество на учениците останува постојано
незадоволителна.
10. Недостасуваат континуирани валидни информации за националниот образовен
систем во меѓународни перспективи.

1.1.2. Приоритети и очекувани исходи

2. Следните приоритети коишто се опфатени од Стратегијата се определени за периодот до 2025

година (што се подетално образложени, заедно со мерките, активностите и индикаторите, во
соодветниот столб во Акцискиот план) и треба да ги обезбедат следните соодветни исходи:

Приоритет I. Подобрување на содржината на средното образование

1.1. Резултатите од учење од средното образование се јасно дефинирани и значајни
за реалната ситуација и потребите на учениците согласно нивната возраст и
карактеристики и приоритетите за општествен развој на Република
Македонија7
1.2. Средното образование придонесува кон познавање на човековите права,
почитување на различностите и практикување на демократските вредности кај
учениците
1.3. Сите наставни планови и програмисе насочени кон тоа да ги постигнат
резултатите од учење коишто се определени со Националниот стандард и да
обезбедат континуитет со основното образование

7
При дефинирање на резултатите од учењето ќе треба да се внимава на вклучување на претприемачки
вештини, согласно Стратегијата за претприемачко учење во РМ 2014-2020 и на 8 клучни компетенции
коишто на ниво на ЕУ се дефинирани и се сметаат за неопходни за лично исполнување и развој.
 1.4. Учениците од средното образование имаат квалитетни и актуелни учебници
како извор на модерно и релевантно знаење и како алатка за промовирање на
човековите права, почитување на различностите и демократските вредности

Приоритет II. Зголемување на опфатот на учениците и подобрување на

инклузивноста и меѓуетничката интеграција во средното образование
2.1. Воспоставени се физички услови за да се вклучат учениците со физичка
попреченост
2.2. Воспоставена е административна и информативна основа за осигурување на
инклузивно образование
2.3. Подобрена е интеракцијата помеѓу учениците кои следат настава на различен
јазик
2.4. Обезбедени се условиучениците во воспитно-поправните домови да го
продолжат (завршат)општотосредно образование

Приоритет III. Подобрување на капацитетите на човечките ресурси во средните

училишта
3.1. Професионалните компетенции на наставниците постојано се
подобруваат;Наставниците се мотивирани да постигнат подобри резултати
3.2. Сите директори на средните училишта ги исполнуваат минималните барања за
професионалните компетенции
3.3. Образованието е придружено со целосни стручни служби коишто се неопходни
за квалитетен процес на учење и развој на учениците
3.4. Наставниците приправници ја добиваат неопходната поддршка за нивната
секојдневна работа

Приоритет IV. Подобрување на условите за учење и на квалитетот на

образованието
4.1. Воспоставени се подобри услови за учење коишто овозможуваат да се посвети
повеќе внимание на секој ученик
4.2. Училишните објекти и времето на учениците по завршувањето на часовите се
користат поефикасно
4.3. Зголемена е демократската партиципација на учениците во училиштата
4.4. Повратните информации од сите оценувања на успехот на учениците
овозможуваат да се носат одлуки за политиките врз основа на докази
4.5. Обезбедени се валидни емпириски податоци за оспособеноста на учениците на
возраст од 15години(споредени со меѓународни перспективи) за влез во
животот и продолжување на образованието или вклучување на пазарот на
трудот
4.6 Талентираните ученици имаат можност за развивање на нивните потенцијали
 1. Квалитетот на образованието и неговата релевантност за развојните приоритети на
македонското општество (особено кога се работи за формирање продуктивни и
ангажирани граѓани) и запотребите на пазарот на трудоти насочено кон
остварување на очекуваните резултати од учењето, како и за прифаќањето на
мултикултурализмот, меѓуетничката интеграција, почитувањето на различностите
и демократските вредности;
2. Развојот на генеричките и клучните компетенции кај учениците (и сите лица кои
учат), со цел тие да се развијат во критички субјекти, активни и релевантни
учесници во општествениот живот;
3. Инфраструктурата на образовниот систем, вклучително градбите, опремата,
наставните и асистивните технологии, со цел обезбедувањесоодветна средина за
учење во целина и вклучување на лицата со посебни образовни потреби;
4. Капацитетите на човечките ресурси, вклучувајќи ги раководните лица,кадарот и
стручните служби;
5. Квалитетот и резултатите на образовниот процес преку подобрување на системот за
оценување/евалуација на сите образовни нивоа: ученик, наставник, училиште и
систем;

Согласно визијата, сите чинители на образовните процеси во фокусот треба даја имаат
добросостојбата на учениците. Образованието треба да овозможи тиеда се развиваат во
критички мисловни субјекти и активни учесници во граѓанското општество. За да се
оствари оваа цел, треба да се развиваат чекори и алатки за инкорпорирање на:генеричките
компетенции- за критичко мислење и носење аргументирани одлуки, способноста за
решавање проблеми и примена на знаењата во реални практични ситуации, за
интерперсонални и интраперсонални социо-емоционални вештини; како и на клучните
компетенции- да се учи како да се учи, иновативност и претприемништво, граѓанска и
општествена одговорност, културна свесност и изразување, истовремено соклучните
компетенции за комуникација на мајчин и странски јазик, за математика, природни науки
и технологија и дигиталната компетенција. Техничко-технолошките промени се
исклучително брзи, а тоа се одразува врз потребите коишто пазарот на трудот постојано
ги побраува од потенцијалните учесници. Тие промени стресно влијаат врз младите луѓе
и врз нивната добросостојба. Оттука, само индивидуи со развиени генерички и клучни
компетенции ќе можат флексибилно да се адаптираат на брзите општествени и
технолошки промени и на барањата на работната позиција и ќе можат активно и
компетентно да се вклучат на пазарот на трудот.
За таа цел, пред да се иницира било каква образовна промена, важно е да се одговори како таа ќе
придонесе „ученикот“ да добие поквалитетни знаења, вештини, ставови и компетенции за
животот и идните потреби на пазарот на труд и тоа да биде преточено во соодветни очекувани
резултати од учењето.При развојот на програмите треба да се внимава на интегрирањето на
темите, на начинот со којшто учењето ќе има најмногу смисла за учениците, ќе ги подготвува
самостојно да наоѓааат потребни информации и да ги применуваат знаењата во реален животен
контекст.
Имајќи ја предвид премисата дека ученикот учи на начинот на којшто е оценуван, наместо
приоритетна сумативното оценување, односно констатирање колку ученикот го совладал
материјалот, акцентот треба да се стави на унапредување на применатана формативното
оценување, за тоа да биде составен дел и во функција на учењето и на следењето на напредокот
на учениците кон остварувањето на очекуваните резултати од учењето. Исто така,
самоевалвацијата на секое образовно ниво треба да стане интегрален дел на секоја евалуација .
Критичкиот поглед за сопствената работа, процес, институција, поттикнува култура на рефлексија
и аспирација за подобрување. Воопшто, системот на осигурување квалитет структуриран преку
евалуација на образовните институции, унапредено оценување, континуиран професионален
развој на наставничките компенции (вклучително и компетенциите за оценување) треба да биде
базиран на очекувани резутати од учењето и да се растерети од преголема регулација.

3. Индикативниот стратешки документ 2014-2020 година кој е усвоен во август 2014 година, ги
утврдува следните главни цели за помош преку ИПА II во секторот на образованието,
вработувањето и социјалните политики: намалување на високата стапка на
невработеност, зголемување на учеството на пазарот на трудот, особено на младите и
жените, зголемување на пристапот до квалитетно образование и обука, подобро
усогласување со побарувачката на вештини, воспоставување модерен и флексибилен
систем за социјална заштита. Резултатите коишто треба да се постигнат вклучуваат:
 поинклузивен и поефективен пазар на трудот;
 подобра усогласеност на побарувачката и понудата на вештини;
 помодерен систем за социјална заштита;
 поголем број на статистички индикатори за креаторите на политиките;
 подобрено предучилишно, задолжително (основно и средно) и високо образование.

4. Според Индикативниот стратешки документ 2014-2020 (ИСП),образованието и обуката ќе

бидат зајакнати кога се работи за градење на вештинитеособено преку:
 поддршка на подобрувањето на квалитетот на образованието и олеснување на
пристапот до образование за сите;
 зајакнување и модернизирање на системите за стручно образование и обука(СОО)
и образование на возрасни;
 поддршка на развојот и спроведувањето на Националната рамка на квалификации;
  поддршка на сеопфатно доживотно учење;
 промовирање на претприемничко учење;
 поддршка на социјалните партнери и приватниот сектор.

5. Клучните цели се утврдени и преку други документи на ЕУ и Македонија, т.е. Претпристапната

економска програма 2014-2015 (2014 година); Економска реформска програма (2016 година);
Националната програма за усвојување на правото на Европската унија (2007, ревидирана
секоја година); Одлуката за принципите, приоритетите и условите содржани во Партнерството
за пристапување 2006/57/ЕК (2008 година); Стратегија Југоисточна Европа 2020 (2013 година);
Образование и обука за наставници од Западен Балкан (2013 година);Европа 2020 –
Стратегија за мудар, одржлив и инклузивен раст (2012 година), План на активности за
реализација на итните реформски приоритети 2015 (2015 година) преку којшто државата
презеде одговорност за реформите, особено на полето на образованието, што може да се
претстави на следниот начин:

 Предучилишно, основно и средно образование:

- универзален пристап до рано учење и развој на сите децаа на возраст од 3 до 6
години без оглед на нивните способности;
- подобрување на квалитетот на предучилишното образование;
- зголемување на опфатот на деца и обезбедување на поголема правичност во
пристапот на сите деца до установи за предучилишно воспитание;
- осигурување квалитетно и редовно основно образование за сите деца и
превенирање на причините за осипување и нередовно посетување на наставата
што останува неевидентирано;
- промовирање на интеграцијата на ученици кои припаѓаат на различни етнички
заедници, преку заеднички наставни и воннаставни активности, заедничко учење
на јазици, подобрување на просторните услови за интеграција, осигурување на
меѓучовечки и меѓукултурни социјални и општествени компетенции;
- запишување на деца на соодветнавозраст на училиште, без оглед на нивното
потекло и компетенции, особено на оние од маргинализираните групи (на пр.,
децата Роми) и осигурување дека ќе го оформатминимумосновното образование;
- осигурување квалитетно и релевантно учество на учениците во редовното
образование со цел да се реализираат нивните потенцијали, а воедно да се
превенираат состојби во кои ученици од маргинализирани и ранливи групи се
формално запишани на училиште, но нередовно посетуваат настава и имаат
неквалитетно образование;
- подобрување и приспособување на образовната инфраструктура, наставниот план
и програма и учебниците за учениците со посебни образовни потреби;
осигурување на компетенциите на наставниците и стручните служби коишто
работат со ученици од овие групи;
- подобрување на компетенциите и ефективноста на просветните работници;
примена на дигитална технологија и интеграција на ИКТ во наставата и учењето;
- зголемување на ефикасноста и ефективноста на работата на претставницитена
стручните служби (педагози, психолози, специјални едукатори , социјални
работници) со нивна поголема релевантна вклученост во секојдневниот училишен
живот на учениците, а истовремено растеретување од административни обврски
што не се својствени за нивната професија;
- трансформација на специјалните училишта во ресурсни центри коишто би биле
суштинска поддршка на училиштата, наставниците и стручните соработници во
спроведувањето на мерките за инклузивно редовно образование;
- обезбедување на стипендии и туторство за учениците Роми во средните
училишта;стипендии за учениците со посебни образовни потреби; бесплатен
превоз и други средства за поддршка;
- зајакнување на соработката помеѓу централните и локалните власти;
- воведување систем за следење на оние кои завршиле со формалното образование.