LIBON COMMUNITY COLLEGE

Libon, Albay

Pamagat ng Kurso: Filipino, MC 102 – PAGTUTURO NG FILIPINO SA ELEMENTARYA II

(Panitikan ng Pilipinas)
Kurso/Seksyon: BEED 3-A & B - Ikalawang Semestre, Taong Panuruan 2020-2021

I. Pamagat ng Modyul 13: Pormal at Di-Pormal na Sanaysay; Pagbasa at Pagsulat

Panimula:
Bess, Kumusta ka na? Stay home pa rin tayo para sa kaligtasan nating lahat. Ito ang iyong
modyul 13. Madali lang din ito at alam kong kayang-kaya mo.
Tandaan mong lagi na HINDI mo susulatan ang modyul na ito. Kailangan mong gumamit ng
sagutang papel at inaasahan kong maalam ka na sa maayos na paraan ng pagsusulat. (Cursive
writing, No erasure)

II. Mga Layunin:

Matapos mong mapag-aralan ang modyul ito, siguradong may malawak ka ng kasanayang:
A. Maipaliwanag ang kahulugan ng sanaysay.
B. Maikontrast ang pormal sa di-pormal na sanaysay.
C. Makasulat ng pormal at di-pormal na sanaysay.
D. Makakritika ang pagkakabuo ng sanaysay batay sa nilalaman at estilo ng pagkakasulat.
E. Makabuo ng rubriks na magagamit sa pagkritik ng sanaysay

III. Gawain sa Pagkatuto:

Ano ang Sanaysay?
Sa pagpapakahulugan ng makata’t mananaysay na si Alejandro G. Abadilla na ito’y isang
“pagsasalaysay ng isang sanay”. Sa uring ito ng panitikan, mabibilang ang mga sulating pampahayagan
– artikulo, natatanging pitak o lathalain, tudling; ang mga akdang pandalub- aral – tesis, disertasyon,
diskurso; at gayun din ang mga panunuring pampanitikan at mga akdang pampananaliksik.
Sa pampanitikang kahulugan ang sanaysay ay matalinghaga at matayutay. Idinidiin dito ang
mga bagay-bagay, mga karanasan at mga isyung bukod sa kababakasan ng personalidad ng may-akda
ay maaaring empatiyahan o kasangkutan ng mambabasang madla. Obhektibo sapagkat kailangan
nitong makalikha ng isang talakayang magtatanghal ng isang impormasyong isinusulong ng disiplina
at kaalamang pinagbabatayan ng mga isinasagawang pagsusuri. Subhektibo sapagkat pumapanig sa
damdamin at paniniwala ng may-akda ang pananaw at may malayang anyo.
Ang "essay" sa Wikang Ingles. Ang sanaysay ay isang uri ng sulatin na nagpapahayag ng
pananaw o opinyon ng nagsulat nito. Ang isang sanaysay ay may pokus sa iisang diwa at paksa. Ang
mga sanaysay ay may layong magbahagi ng impormasyon, magpahayag ng nararamdaman,
magbahagi ng opinyon, manghikayat ng ibang tao, at iba pa.
Ang isang sanaysay ay maaaring tumalakay ng iba't ibang paksa gaya ng pag-ibig, kapaligiran,
pamilya, lipunan, mundo, at iba pa.

Dalawang Uri ng Sanaysay

1. Pormal na Sanaysay - Ang pormal na sanaysay ay may maayos na pagkakasunud-sunod at
gumagamit ito ng mga salitang akma sa paksa. Ito ay batay sa pananaliksik at pag-aaral. May seryoso
o pormal na tono ito ukol sa paksa nito.
Ang talakayan sa uring ito ay mga seryosong paksa na nagtataglay ng masusi at mapanuring
pananaliksik ng taong sumulat. Ito ay kadalasang nagbibigay ng impormasyon ukol sa isang tao, hayop,
bagay, lugar, o pangyayari. Ang halimbawa nito ay ang pahayagang editoryal.
2. Di-Pormal na Sanaysay - Ang di-pormal na sanaysay naman ay batay sa mga opinyon at pananaw ng
nagsulat nito. Ito ay maaaring galing sa karanasan o obserbasyon ng may-akda. Ang mga paksa ng mga
di-pormal na sanaysay ay pang-karaniwan, personal, at pang-araw-araw. Bukod dito, hindi
kinakailangang seryoso ang di-pormal na sanaysay. Ito rin ay mas madaling maintindihan at sundan.
Ito rin ay Tumatalakay sa mga topikong karaniwan, personal, at pang araw-araw na kasiya-siya
or mapang-aliw para sa mga mambabasa. Ito ay binigyan din ng mga bagay-bagay at karanasan ng
akda sa isang topiko kung saan maipakita niya ang kanyang personalidad na parang nakikipag-usap
siya sa isang kaibigan.

Mga Bahagi ng Sanaysay

1. Panimula o Simula - Ito ang pinakamahala dahil kinukuha nito ang atensyon ng mga mambabasa.
Dito nagbibigay ng ideya ang may-akda tungkol sa paksa ng sanaysay.
2. Gitna o Katawan - Dito naman sinasalaysay ang mga mahahalagang ideya tungkol sa paksa. Dito
nagbibigay ng paliwanag o halimbawa ukol sa paksa.
3. Wakas - Ito ang huling bahagi ng sanaysay na nagtatapos sa sanaysay. Dito nagbibigay ng hamon
ukol sa paksa ang may-akda sa kanyang mga mambabasa. Ito ay para maisakatuparan ang mga
nabanggit na puntos sa katawan ng sanaysay.

Mga Katangiang Dapat Taglayin Ng Isang Mananaysay

1. Mabilis ang utak
2. Sensitibo sa kapaligiran
3. May laging tugon at hinuha sa interes ng buhay, ng tao at ng mga bagay-bagay
4. May kakayahang manuklas ng mga bagay-bagay na hindi nakikita ang panlabas lamang
5. Malikhain at orihinal sa isip at damdamin
6. May mapiling panlasa
7. May kalugurang mapagkakatiwalaan
8. May kabatiran sa mga kaalamang makabago hinggil sa makataong kapakanan
9. Pamilyar sa mga mabubuting panitikan at iba pang sining.

Sangkap ng Sanaysay
1. Tema at Nilalaman – anuman ang nilalaman ng isang sanaysay ay itinuturing na paksa dahil sa
layunin sa pagkasulat nito at kaisipang ibinahagi
2. Anyo at Istruktura – ang anyo at istruktura ng sanaysay ay isang mahalagang sangkap sapagkat
nakaapekto ito sa pagkaunawa ng mga mambabasa; ang maayos at lohikal na pagkasunud-sunod ng
ideya o pangyayari ay makatutulong sa mambabasa sa pagkaunawa sa sanaysay
3. Wika at Istilo – ang uri at antas ng wika at istilo ng pagkakagamit nito ay nakaaapekto rin sa
pagkaunawa ng mambabasa; higit na mabuting gumamit ng simple, natural at matapat na mga
pahayag

Dapat Tandaan sa Pagsulat ng Sanaysay

1. Tema - basahing mabuti ang tema, pokus o topic ng sanaysay na hinihingi ng pagsusulit. Ito ba ay
tungkol sa iyong sarili, opinyon o puna, , isang paglalarawan, reaksyon sa isang nabasa, atbp?
2. Pamagat o Titulo ng Sanaysay - dapat ay may kinalaman ito sa tema ng isusulat; hindi dapat
napakahaba, iwasan ang pamagat na patanong at kailangang nakakapukaw ng kalooban
3. Talata - isang punto o diwa, isang talata. Huwag pagsama-samahin sa iisang talata o paragraph ang
mga isusulat. Ang mga talata ay dapat magkakaugnay. Iwasan din ang masyadong mahabang talata na
paulit- ulit naman ang laman. Buuin ng isa o lipon ng mga pangungusap na MAGKAKAUGNAY, may
Pangunahing Paksa (PP) at mga Pantulong na Detalye (PD)
4. Punto - dapat malinaw ang iyong punto o thesis sentence. Ano ba ang gusto mong palabasin? Iakma
rito ang iyong mga sasabihin.
5. Balangkas o Outline - kung mahaba ang oras, gumawa ng maikling outline para alam mo ang isusulat
sa bawat talata.
6. Panimula, Katawan at Wakas - Ang sanaysay ay karaniwang may panimulang talata, katawan at
wakas o konklusyon. Sa body o katawan ng sanaysay, dito ipinahihiwatig ang pinakapunto ng sanaysay,
ang maliliit na detalye ng punto at ang paglalarawan o masusing pagbusisi ng maliliit na detalye.
Pagsulat ng Simula
1. Question (patanong). Halimbawa: “Gusto niyo po bang gamutin ko kayo?” Doktor ka kasi, di ba?!
2. Declarative (pasalaysay). Halimbawa: “Nakarating na ako sa iba’t ibang panig ng mundo dahil
lamang sa aking panggagamot. Ang tanging hindi ko pa nagagalugad ay ang kontinenting Antarctica.”
Ito ay paasalaysay dahil nagsaad ito ng isang pangyayari.
3. Shocking statement (nakakagulat na pahayag). Halimbawa: “Twenty years old pa lang ako ay
nakapag-opera na ako ng tumor sa utak ng isang matanda.” Nakakagulat talaga dahil ang doktor ay
nag-aaral ng sampung taon.
4. Quotation (kasabihan). Para kang makata nito. Halimbawa: “An apple a day keeps the doctor away.”
May connect sa'yo as doctor. Tapos banatan mo pa, “Pero di mo na kailangan ng apple dahil nasa
harapan mo na ang doktor.” Lolz. Lagi mo lang tatandaan na banggitin kung sino ang pinagmulan ng
quote. Kung ikaw mismo, no problem. Ingat ka baka makasuhan ka ng plagiarism.
5. Anecdote (anekdota). Ito ay maikling salaysay na may aral sa buhay. Halimbawa: “Minsan,
naglalakad ako sa isa sa mga kalsada sa Europa nang makita ko ang matandang babae sa may tabi ng
basurahan. Naglahad siya ng kamay. Humihingi. Hindi ko siya pinansin dahil ako ay nagmamadali. Pero
nang maalala ko ang aking ina sa Pilipinas, binalikan ko siya ngunit pagbalik ko'y wala na siya.” Ganun
lang.
6. Survey. Madalas ito ay patanong. Halimbawa: “Magagaling po ba ang mga Pilipinong doktor? O
kaya, "Anong sakit ang hindi kayang gamutin ng doktor?”
7. Pagbibigay ng definition (kahulugan). Magbibigay ka ng salita at ang depinisyon. Make sure it is
related to your topic. Halimbawa: “Ang narcolepsy ay isang medikal na kalagayan ng tao na kung saan
ang pasyente ay bigla na lang makakatulog kahit nagtratrabaho, naglalakad, nagsasalita o iba pa.”
Marami pang paraan para simulan ang sanaysay. Pwede kang mag-discover. Paglaruan mo
ang mga salita.

Katawan
Kampante na sa'yo ang reader (house owner). Ituloy mo na. Dumiretso ka na sa pakay mo. Ito
na ang katawan ng sanayasay (body). Ito ang nilalaman ng iyong saloobin at kaalaman. Sabihin mo
nang lahat dahil nag-eenjoy na ang reader. Huwag ka lamang liliko. Huwag mong pansinin ang ayos ng
kanilang bahay baka bigla ka na lang palayasin at pagsarhan ng pinto. Kung doktor ka, mga usaping-
doktor at medisina ang inyong pag-usapan. Yun lang! Dapat malinaw at direct to the point ang mga
banat mo.
Sa Katawan - Pinakamainam na magkaroon ng tatlong talata sa body. Ang bawat isa ay
konektado. Huwag kang matakot maglabas ng mga informative at entertaining words dahil iyon ang
misyon ng sanaysay o ng pagpunta mo sa isang bahay. Huwag masyadong seryoso. Magpatawa ka
minsan para di maboring ang reader.

Wakas
Ang panghuli, ang konklusiyon o wakas. Ito ay ang kabuuan ng mga sinabi mo sa unahan.
Isang talata na may isang pangungusap ay pwede na. Halimbawa: “Kung ako ikaw, magdoktor ka.”
Ang lahat ng ginawa mo sa introduksiyon ay maaaring mo ring gawin sa konklusiyon. Ang tanging
kaibahan ay nagpapaalam ka na. Ang pagsulat ng sanaysay ay katulad ng pagbisita sa isang tahanan.
Ang manunulat ay kailangang gawin ang tatlong hakbang upang tanggapin o papasukin siya sa bahay
ng may-ari.
7. Tono - tiyakin ang tono ng iyong isusulat. Ito ba ay nasa unang katauhan (ako)? Ikaw ba ay isang
magulang, pulitiko, guro? Ito ay mahalaga upang maipaliwanag mo ng mahusay ang inyong punto de
vista (point of view).
8. Tamang gramatika at mga pananda - mas malaki ang puntos kung tama ang grammar o gramatika
ng sanaysay. Dapat ay wasto ang mga pananda (tuldok, kuwit, pananong, tutuldok, atbp)
9. Tapusin ang sanaysay - huwag ibitin ang mambabasa. Dapat itong may konklusyon o wakas.

Kaalaman sa Rubrik sa Sanaysay

Ang isang madaling paraan upang suriin ang pagsusulat ng mag-aaral ay ang paglikha ng isang
rubric. Ang rubric ay isang gabay sa pagmamarka na makakatulong sa mga guro na suriin ang pagganap
ng mag-aaral pati na rin isang produkto o proyekto ng mag-aaral. Pinapayagan ka ng isang rubrik sa
pagsulat, bilang isang guro, na tulungan ang mga mag-aaral na mapabuti ang kanilang mga kasanayan
sa pagsusulat sa pamamagitan ng pagtukoy kung anong mga lugar ang kailangan nila ng tulong.
Upang makapagsimula sa paglikha ng isang rubric, dapat mong:
 Basahin nang buo ang sanaysay na isinulat ng mga mag-aaral.
 Basahin ang bawat pamantayan sa rubrik at pagkatapos ay basahin muli ang sanaysay, sa oras
na ito ay nakatuon sa bawat tampok ng rubrik.
 Bilugan ang naaangkop na seksyon para sa bawat pamantayan na nakalista. Tutulungan ka
nitong mabigyan ng puntos sa dulo ang bawat ideya.
 Bigyang muli ng takdang-aralin sa pagsulat ng sanaysay upang makuha ang pangwakas na
iskor.
 Paano Mag-iskor ng Isang Rubrik
Upang malaman kung paano gawing isang marka ng letra ang isang apat na puntong rubrik,
gamitin ang pangunahing rubrik ng pagsulat sa ibaba bilang isang halimbawa. Gumagamit ang apat
na puntong rubrik ng apat na potensyal na puntos na maaaring kikitain ng mag-aaral para sa bawat
lugar, tulad ng 1) malakas, 2) pagbuo, 3) umuusbong, at 4) simula. Upang gawing marka ng sulat
ang marka ng iyong rubrik, hatiin ang mga puntos na nakuha sa mga posibleng puntos.

Halimbawa: Ang mag-aaral ay may 18 sa 20 puntos. 18/20 = 90 porsyento; 90 porsyento = A

Iminungkahing Point Scale:
88-100 = A 75-87 = B 62-74 = C 50-61 = D 0-50 = F

Isa pang halimbawa ng Rubrik:

4 3 1
2
Mga
Nagpapakita ng Pare-pareho na Maliit / Walang
Pamantayan Ilang Katibayan
KatibayanLampas Katibayan Ebidensya

May kaalaman na may Kailangang mapalawak

Impormasyon na
malinaw na pagtuon at ang pagtuon at Ang paksa ay
may malinaw na
Mga Ideya mga detalyeng kailangan ang mga kailangang paunlarin
pagtuon
sumusuporta detalyeng sumusuporta

Maliit na samahan;
Napakahusay na ayos; May simula, Kailangan ang
nangangailangan ng
Organisasyon madaling basahin gitna, at wakas samahan
mga pagbabago

Kailangan ng mga tiyak Wala sa gamit ng

Ang mga pangngalan at Paggamit ng mga
na pangngalan at mga tukoy na
Pagpili ng pandiwa ay nagbibigay pangngalan at
pandiwa; masyadong pangngalan at
salita kaalaman sa sanaysay pandiwa
pangkalahatan pandiwa

Karamihan sa
Ang mga pangungusap ay Mahirap basahin ang
mga Kailangang dumaloy ang
Kadalasang dumadaloy sa buong mga pangungusap at
pangungusap ay mga pangungusap
Pangungusap piraso hindi dumadaloy
dumadaloy

Maraming mga
pagkakamali ang
Mga Mga error na zero Ilang mga error Maraming mga error
nagpapakahirap
Kumbensiyon basahin

O hayan bess… Alam kong mahusay ka ng magsulat at lalo ka pang dapat na maging magaling.
IV. Pangwakas Pagsubok at Mga Gawain
A. Panuto: 1. Maghanap ng isang halimbawa ng pormal at di-pormal na sanaysay. (Isamang isubmit
ang sanaysay na ginamit ). Basahing mabuti at i-kritik ito ayon sa nilalaman at estilo ng pagkakasulat.
a. Panimula
b. Gitna
c. Wakas
d. Pumili sa sanaysay ng 5 matalinhagang pahayag o mga tayutay na ginamit ng may akda. Ipaliwanag
ang ibig sabihin.
2. Gumawa ng Venn diagram na nagpapakita ng pagkakahalintulad at pagkakaiba ng pormal at di-
pormal na sanaysay.
3. Sumulat ng ng (1) pormal at (1) di-pormal na sanaysay. Bigyan pansin ang talakay sa pagsulat nito
4. Bumuo ng sarili mong rubriks na magagamit upang i-kritik ang isinulat mong sanaysay. Gumamit ng
red ballpen sa pagsasagawa nito.
Tapos na… Hanggang sa muli.