Professional Documents
Culture Documents
Ἡ «Χαλκηδόνιος Ἐκκλησιολογία» του Μελίτωνα Χατζή κατά τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο
Ἡ «Χαλκηδόνιος Ἐκκλησιολογία» του Μελίτωνα Χατζή κατά τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο
ΦΩΤΟ: Ν. Μαγγίνας(+)
Η «ΧΑΛΚΗΔΟΝΙΟΣ ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΑ»
ΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΧΑΛΚΗΔΟΝΣ
ΜΕΛΙΤΩΝΟΣ*
10
Ὅ.π., σ. 210.
11
Ὅ.π., σ. 210-11.
καί τῆς θεολογίας πρός τήν ἀνθρωπολογικήν
προβληματικήν.
Καί ἐν τῷ πλαισίῳ τῆς Οἰκουμενικῆς Κινήσεως
γίνεται σήμερον λόγος περί «ἀλλαγῆς
παραδείγματος», περί μεταβάσεως ἐκ τῶν
δογματικῶν εἰς τά ἀνθρωπολογικά καί ἠθικά
θέματα. Τά ζητήματα αὐτά ὄχι μόνον ἀπασχολοῦν
καί ἐπιβαρύνουν τάς διαχριστιανικάς σχέσεις, ἀλλά
ὁδηγοῦν εἰς ἐντάσεις καί ἐντός τῶν ἐπί μέρους
Ἐκκλησιῶν καί Ὁμολογιῶν. Ὁ Καρδινάλιος Kurt
Koch, ὁ Πρόεδρος τοῦ Ποντιφικοῦ Συμβουλίου διά
τήν προώθησιν τῆς Ἑνότητος τῶν Χριστιανῶν,
σημειώνει σχετικῶς τά ἑξῆς: «Ἐνῶ εἰς τήν
προγενεστέραν φάσιν τῆς Οἰκουμενικῆς Κινήσεως,
τό κυρίαρχον σύνθημα ἦτο: ‘Ἡ πίστις χωρίζει - ἡ
πρᾶξις ἑνώνει’, σήμερον ἰσχύει τό ἀντίστροφον: ‘ἡ
ἠθική χωρίζει, ἐνῶ ἡ πίστις ἑνώνει’». Καί
προσθέτει: «Ἐπειδή μέ τά ἠθικά θέματα συνδέονται
συνήθως ἐρωτήματα, τά ὁποῖα ἀφοροῦν εἰς τήν
εἰκόνα τοῦ ἀνθρώπου, ἡ Οἰκουμενική Κίνησις
καλεῖται σήμερον νά ἀναπτύξῃ μίαν οἰκουμενικῶς
ἀποδεκτήν χριστιανικήν ἀνθρωπολογίαν»12.
Προφανέστατα, τό πῶς βλέπομεν τόν
ἄνθρωπον, τό νόημα τῆς ζωῆς, τήν ἐλευθερίαν καί
τήν εὐδαιμονίαν του, προσδιορίζει καί τήν σχέσιν
καί τήν συμπεριφοράν ἡμῶν πρός αὐτόν. Ἐάν
12
Kurt Kardinal Koch, «Christliche Ökumene in der Bewährung», Ökumenische Rundschau (2011): 482 - 491,
ἐδῶ σ. 489.
θεωρῶμεν τόν ἄνθρωπον ὡς «homme machine», ὡς
«ἄνθρωπον μηχανήν», τότε ἀνενδοιάστως
δυνάμεθα νά τόν μετατρέψωμεν εἰς ἀντικείμενον.
Ὅταν ὁ ἄνθρωπος κατανοῇ τόν ἑαυτόν του ἁπλῶς
ὡς «ἄνθρωπον», τότε μοιραίως ὁδηγεῖται εἰς
ὑπαρξιακήν συρρίκνωσιν, μέ ροπήν καί φοράν
πάντοτε πρός τάς ἀνάγκας τῆς βιολογικῆς του
φύσεως καί τήν ἱκανοποίησίν των. Ὁ σύγχρονος
«homme augmenté», ἐν τῇ ἐννοίᾳ τοῦ ἀνθρώπου μέ
ἐξαιρετικάς ἱκανότητας καί δύναμιν, χάρις εἰς τήν
ἐπιστήμην καί τήν τεχνολογίαν, τοῦ κυριάρχου τῆς
ἱστορίας καί τῆς φύσεως, εἶναι κατ᾿ οὐσίαν ὁ
«συρρικνωμένος ἄνθρωπος», ἐστερημένος τῶν
δημιουργικῶν ὑπαρκτικῶν δυνατοτήτων του.
Κατέστη πλέον ἐμφανές, ὅτι ὁ
προσανατολισμός γενικῶς εἰς τόν «ἄνθρωπον», ὄχι
μόνον δέν ἐπαρκεῖ διά τήν ἀναγνώρισιν καί τήν
προστασίαν τῆς ἀνθρωπίνης ἀξιοπρεπείας, ἀλλά δι᾿
αὐτοῦ μᾶλλον δημιουργοῦνται αἱ προϋποθέσεις διά
τήν ἐργαλειοποίησιν τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ ἀρχή τῆς
θεανδρικότητος, τήν ὁποίαν προβάλλει, ὡς εἴδομεν,
μετ᾿ ἐμφάσεως ὁ Χαλκηδόνος Μελίτων, δύναται νά
διαδραματίσῃ κεντρικόν ρόλον εἰς τήν σύγχρονον
ἀνθρωπολογικήν συζήτησιν, λειτουργοῦσα ὡς
θεμελίωσις τοῦ σεβασμοῦ τῆς ἱερότητος τοῦ
ἀνθρωπίνου προσώπου. «Οὐδέν ὅσον ἄνθρωπος
ἱερόν, ᾧ καί φύσεως ἐκοινώνησεν ὁ Θεός»13.
Ἡ Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος τῆς Ὀρθοδόξου
Ἐκκλησίας, ἀπό τήν ὁποίαν ὁ μακαριστός Γέρων
ἀνέμενεν ὅτι «θά ἔχῃ νά διατυπώσῃ, εἰς γλῶσσαν
σύγχρονον καί εἰς Ὅρους καί κανόνας κατανοητούς
εἰς τόν σύγχρονον νοῦν, τό Δόγμα τῆς
Χαλκηδόνος»14, προβάλλει εἰς τήν Ἐγκύκλιόν της
τήν ἀρχήν τῆς θεανδρικότητος καί τόν
θεανθρώπινον χαρακτῆρα τῆς Ἐκκλησίας: «Ἡ
Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία, ἔναντι τοῦ συγχρόνου
‘ἀνθρωποθεοῦ’, προβάλλει τόν ‘Θεάνθρωπον’ ὡς
ἔσχατον μέτρον τῶν πάντων: ‘Οὐκ ἄνθρωπον
ἀποθεωθέντα λέγομεν, ἀλλά Θεόν
ἐνανθρωπήσαντα’ (Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ,
«Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, Γ΄, 2,
PG 94, 988). Ἀναδεικνύει δέ τήν σωτηριώδη
ἀλήθειαν τοῦ Θεανθρώπου καί τό Σῶμα Του, τήν
Ἐκκλησίαν, ὡς τόπον καί τρόπον τῆς ἐν ἐλευθερίᾳ
ζωῆς, ὡς ‘ἀληθεύειν ἐν ἀγάπῃ’ (πρβλ. Ἐφεσ. δ’, 15)
καί ὡς μετοχήν, ἤδη ἐπί τῆς γῆς, εἰς τήν ζωήν τοῦ
ἀναστάντος Χριστοῦ»15.
Ὁ Χαλκηδόνος Μελίτων ὑπογραμμίζει ὅτι ἡ
θεανδρική ὑπόστασις τῆς Ἐκκλησίας βιοῦται καί
ἐκφράζεται ἐν τῇ Θείᾳ Εὐχαριστίᾳ, ἀπό τήν ὁποίαν
13
Νικολάου Καβάσιλα, Περί τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς, ΣΤ´, PG 150, 649.
14
Χαλκηδόνια, σ. 112.
15
Ἐγκύκλιος, § 10.
τρέφεται σύνολος ἡ μυστηριακή ζωή καί ἡ
κανονική λειτουργία τῆς Ἐκκλησίας, ζωογονεῖται ἡ
μαρτυρία της ἐν τῷ κόσμῳ καί ἀναδεικνύεται ἡ
ἐσχατολογική ὁρμή τῆς ζωῆς της. Συμμετέχοντες
εἰς τήν εὐχαριστιακήν σύναξιν καί κοινωνοῦντες
τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων, καθιστάμεθα
«εὐχαριστιακοί συνδαιτυμόνες» τοῦ Κυρίου εἰς τό
ἐσχατολογικόν Δεῖπνον, «κοινωνοί τῆς μελλούσης
ἀποκαλύπτεσθαι δόξης»16. Ἐν τῇ Θείᾳ Εὐχαριστίᾳ
βιοῦται λειτουργικῶς ὁλόκληρον τό μυστήριον τῆς
Θείας Οἰκονομίας. Ὄντως, ἡ Ἐκκλησία ζῇ ἐν τῇ
Θείᾳ Εὐχαριστίᾳ καί δι᾿ αὐτῆς, κατά τήν ἔξοχον
ρῆσιν τοῦ Ἁγίου Νικολάου Καβάσιλα: «Τήν τοῦ
Χριστοῦ Ἐκκλησίαν, εἴ τις ἰδεῖν δυνηθείη ... οὐδέν
ἕτερον ἤ αὐτό μόνον τό Κυριακόν ὄψεται σῶμα»17.
Ἐν τῇ ἐννοίᾳ ταύτῃ, ὁ π. Ἀλέξανδρος Σμέμαν ὀρθῶς
ἔγραψεν, ὅτι «ἡ Ἐκκλησία ἱδρύθη διά νά τελῇ τήν
Εὐχαριστίαν»18.
Θεωροῦμεν ἰδιαιτέρως σημαντικήν τήν
σύζευξιν, ὑπό τοῦ Χαλκηδόνος Μελίτωνος, τῆς
ἀνθρωπολογίας μέ τήν ἐκκλησιολογίαν, μέ
δεδομένον ὅτι σήμερον ἡ στροφή τῆς θεολογίας
πρός τά ἀνθρωπολογικά ἐρωτήματα φαίνεται ὅτι
ἐκτυλίσσεται ὡς λήθη τῆς ἐκκλησιολογίας καί τῆς
ἀλληλοπεριχωρήσεως αὐτῆς μέ τήν
16
Α´ Πέτρ. ε´, 1.
17
Νικολάου Καβάσιλα, Εἰς τήν Θείαν Λειτουργίαν, ΛΗ´, PG 150, 452–3.
18
Ἀλεξάνδρου Σμέμαν, Ἡμερολόγιον 1973 – 1983, ἐκδ. Ἀκρίτας, Ἀθῆναι 2002, σ. 53.
ἀνθρωπολογίαν. Καί ἡ κοινωνική διδασκαλία τῆς
Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας συνδέεται ἀρρήκτως μέ τήν
Ἐκκλησιολογίαν. Ὅταν ἡ Ἐκκλησία τελῇ τήν Θείαν
Εὐχαριστίαν, συνάγει εἰς ἕν σῶμα τούς πιστούς,
ἄνευ διακρίσεως φυλῆς, φύλου, ἡλικίας,
κοινωνικῆς θέσεως, μορφώσεως κ.λπ. εἰς ἕνα
κόσμον εἰρήνης καί ἀδελφοσύνης, ὁ ὁποῖος
εἰκονίζει τήν ἐσχατολογικήν «καινήν κτίσιν»19,
ἔνθα ὁ Κύριος τῆς δόξης «ἐξαλείψει πᾶν δάκρυον
ἀπό τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν (τῶν ἀνθρώπων), καί ὁ
θάνατος οὐκ ἔσται ἔτι, οὔτε πένθος οὔτε κραυγή
οὔτε πόνος οὐκ ἔσται ἔτι»20.
Σοφῶς, κατά ταῦτα, ὁ μακαριστός Γέρων
ἐτόνιζε τήν κεντρικήν θέσιν τῆς ἐκκλησιολογίας εἰς
τόν οἰκουμενικόν διάλογον. Καί ὁ ἅγιος Περγάμου
ὑπογραμμίζει ὅτι ἡ ἐκκλησιολογία ὀφείλει νά εἶναι
ὁ κοινός ἄξων οἰκουμενικῆς προσπαθείας καί
θεολογικῆς ἐργασίας. «Ἡ Ἐκκλησιολογία», γράφει,
«πρέπει νά παύσῃ νά ἀποτελῇ μίαν ὑποενότητα τῆς
δογματικῆς θεολογίας καί νά καταστῇ τό κέντρον
καί ὁ πυρήν ὁλοκλήρου τῆς Δογματικῆς, τῆς
Τριαδολογίας, τῆς θεολογίας τῆς δημιουργίας, τῆς
Χριστολογίας, τῆς Πνευματολογίας, τῆς
ἀνθρωπολογίας, τῆς ἐσχατολογίας, τῆς θεολογίας
τῶν μυστηρίων κ.λπ. Ὁφείλει ἐπίσης νά ἐμποτίζῃ
19
Β´ Κορ. ε´, 17.
20
Ἀποκ. κα´, 4.
τάς βιβλικάς καί τάς λειτουργικάς σπουδάς καί τήν
Ποιμαντικήν»21.
32
Ὅ.π., σ. 88.
33
Ὅ.π., σ. 467.
34
Λουκ. β´, 10–11.
35
Λουκ. κδ´, 52.
Χρυσορρήμων προκάτοχος τῆς ἡμῶν Μετριότητος
Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος36.
Ὁ Θεός τῆς ἀγάπης νά ἀναπαύῃ τήν ψυχήν τοῦ
Γέροντος ἐν χώρᾳ ζώντων καί νά χαρίζηται εἰς
αὐτόν τήν ἀνεκλάλητον καί πεπληρωμένην χαράν
τῶν δικαίων.
Μητροπολίτου Χαλκηδόνος Μελίτωνος,
πνευματικοῦ Πατρός, ἀδελφοῦ καί συλλειτουργοῦ
ἡμῶν γενομένου, αἰωνία ἡ μνήμη!
36
Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Ὑπόμνημα εἰς τήν πρός Φιλιππησίους Ἐπιστολήν, ΙΔ´, PG 62, 283.