NGHIEN CUU - TRAO DO!
BIEN MIEN TRUNG - LOI THE VA THACH THUC
Ach day 20 nam, nam 1996, GS. Pham.
Duc Duong da sém dé nghi “can cd
mét cdi nhin lich dai va dong dai vé
luge bién cita Viet Nam”.
nhin lich dai lign quan dén cde lép dan ew
trong lich sir va sy thay ddi truyén théng bién
cia ew dan Vigt Nam, cén cdi nhin dng dai la
xde dinh cac nhan té dic trung ving mien trén
dai tang bién va van héa bién Viét Nam. Dé la
nhig nhan t6 quan trong tao nén dign mao
bién va van héa bién cita nude ta, Dign mao d6
chi phéi tiém ning, site manh cia con ngudi
Viét Nam trong cuéc chinh phuc bién, bam
va bao vé viing bién thiéng liéng cua T6
nhimg dic trung tigu biéu cua bién mién
Trung - nhimg nhan t6 vita 1a Igi thé nhung
ddng théi cing 1a thach thie trong chién luge
phat trién bién 6 mién Trung noi riéng va ca
nude ndi chung.
1. Su thay déi truyén thing bién/ van
hoa bién/ chat bién cia cw dan mién Trung
Cach day 20 nam, cd GS. Tran Quoc
Vuong da tig néi, nguai Viét c6 chi yeu co
truyén thong quai dé lan bién, danh bat cd can
bo can duyén, Tiép 46, GS. Ng6 tte Thinh
cling dé cp dén tinh can duyén ctia vin hoa
bién ciia nguoi Viét. Gan day trong bai viét
“Tink hink nghién citu van héa bién déo va
tuyén truyén chii quyén bién dao Viet Nam"
GS. TSKH Tran Ngoc Thém lai cho rang, Viet
Nam vén khong cé truyén thong bién ma chit
PGS.TS. NGUYEN VAN MANH
ThS. NGUYEN THI MY LOC
Trung Dai hoc Khoa hoc Hué
yéu chi cé truyén thong song nude, can bo-cain
duyén. That ra ¥ kién trén chi ding voi nguéi
ét cd, phan bé & ving dong bai
noi xa rimg nhat bién, con hoan t
con ding d6i véi ngudi Viét va ngudi Chim &
mién Trung.
Trude hét, ching ta dé cp dén truyén
thong bién cita nguéi Cham; 6 li néu nhur
phuong thite kiém séng cita chi nhan van héa
khao c6 thi trung ky va hau ky da méi ven
bién & nude ta nhu Cai Béo, Da But, Quynh
Van, Bau Di, Ha Long, Hoa Lée, Bau Tré “la
thu lugm va san bén, trong do viée dénh cd
bién, thu lugm s6, 6c, dip, ngao cé vai tré rat
quan trong”, thi chi: nhan van héa théi kim
hi Sa Huynh 6 duyén hai mién Trung lai tao
ra“sdn pham ctia cuedén sng dinh cw trén dat
lidn véi xu hueong hueing bién manh ma”
tir dé nhiing nguéi Sa Huynh (cha nhan Van
hoa Sa Huynh) da tiép thu va ban dia héa van
hoa An D6 dé tré thanh nguwoi Cham va tao
dumg quéc gia Champa, mét nén van héa cing
théi véi van hoa Van Lang - Au Lac 6 phia
bac.
Nguoi Chim da thira huéng truyén thong
bién cia nguéi Sa Huynh va phat trién lén
trinh d6 cao hon. Ho la nhimg nguéi vita lam
néng nghiép trén réo ding bang hep Trung va
Nam Trung B@, vira khai thé bién, Ho da
déng duge thuyén Ién, nhat 1a thuyén vugt
bign ma hinh bing ciia n6 con Ia
mién Trung “... phan bé tir Cita Lo vao dén
nhimg bén cdng Iém cia vuong quéc Champa
truée day”. Ho da budn ban trén bién, giao hru
voi Trung Quéc va Dai Viét & phia bac, voi
TAP CHI THONG TIN KHOA HOC & CONG NGHE QUANG BINH - $6 2/2016 35NGHIEN CUU - TRAO BO!
cae quéc gia hai dao & phia nam va voi An DO
& phia tay. Nguoi Chim da timg tung hoanh
trén bién Déng. Chinh chiéc ghe bau, con
thuyén cé kha nang vugt bién ra xa bo ma
ngudi Viét ¢ Trung Trung B6 hign da
dung, chinh la di san van héa cia ngudi Chim
truyén lai cho ngudi Vi
Con nguaii Viét, cl
tién Déng Son va
nghé lam vuén, chan nudi gia sic”, von
khéng cé nguén géc bién ma co ban ho la cu
dan song 6 ving truée mii
trin xudng khai thac déng bang lay triing,
ln bién va khai théc bién, Truyén thong
“bién” é ngudi Viét trong budi dau ctia lich sit
chit yéu la quai dé lan bién mé déng bing va
danh bi ba, edn duyén, ri tirdé ho dan
din tich ly duge nhiing kinh nghigm bam
bién, khai thac bién va tip nbn thém tri thre
chinh phuc bién cia ngudi Cham sau nay.
Vi vay, ngudi Viet trong qué trinh phat
trién cita minh, nhdt li Khi ho quai dé lan bién
va “Nam tién”, chat “bién” trong van héa cia
ho cing ting Ién. Minh chimg cho diéu nay
cén la vigc khai thac giao uu buén bin ving
ven bién, cia bién cia ngudi Viét tir rit sém.
D6 1a hé théng giao thuong s
nude Dai Viét voi cang Van Don, Hai Duong
@ Bac bé véi hé théng thuong mai réng lon
Van Nam - Trung Hoa 6 phia bac, Champa 6
phia nam va cé nhimg méi quan hé dang
bién sang phia tay vi Xiém La, Mién Dién...;
c6 thé ly giai nguyén nhan la do:
- Ho tir trung du xudng khai thie ddng
bing lay triing song Hong r ra quai dé
lan bién mé déng bing kim néng nghigp va
khai thac bién; hién trang dé dat ho 6 vao thé
“dig truéc bién”, nén ho phai ty minh tich
lay kinh nghiém vé bi ngy, Khai théc
vachinh phuc bién ca.
- Ngudi Viét trong qué trinh Nam tién, khi
vio ving dit mién Trung, do dia hinh déng
bing nhé hep, “bude lép tién nhan phi ting
6t cdch hop I truée cénh quan bién nti
cin ké, dat dai khai théc ruéng it 67”, ho phai
mérng hoat déng kinh té khai théc bién, hon
nita bién noi day phong pha hu lugng hai
nén kinh nghiém khai thac, chinh phuc
cla con nguéi mién Trung cing duge nang
cao. Thém vao dé ho di tiép nhfn truyén
théng bién tir ngudi Chim va khéng logi trit
mét b6 phan khéng nhé ngudi Cham da bi
Viet he A ngay nay ching ta con cé thé
iu vét cac dong ho Ong, Ma, Tra,
hé 6 ngudi Viét Trung BO. Mot minh chimg
cho sw tiép nbn truyén théng chinh phuc bién
cia nguéi Cham 1a ky thudt déng thuyén cia
ngudi Viet véi chiée ghe bau & Quang Nam va
nhiéu tri thite din gian vé bién, vé cac loai ca
va ky thuat danh bat hai san, 6 cac phong tue,
tin nguong va nghi n quan dén nghé di
bién cia ew dan mién Trung... Mét minh
chiing nia cho sq thay ddi truyén théng bién
cla nguéi Viét 6 mién Trung 1a sy phat trién
budn ban duimg hang hai ciia chia Nguyén va
tridu Nguyén doi véi cde quéc gia trong khu
vuc va thé gidi dé tao nén cdc thuong cing &
mién Trung nhu Duong X46 Nghé An, Thanh
Ha, Bao Vinh & Thita Thién Hué, Hi An &
Quang Nam, Nuée Man 6 Binh Dinh... Thém
6, nha Nguyén sau khi lén ng@i da dic
phat trién thay quin, Dudi thoi Gia Long,
méi nam cho dong hang trim chién thuyén tai
khap cée dja phuong. Vua Gia Long cho ring:
“Quén ta rat gidi thiry chién ma sé thuyén ghe
hién nay khéng cé may, nén dong san trudc dé
phong khi dimg dén”. Thiry binh thoi nha
co sé clia thity quan. Teng lanh thy quan la
Thiy sw Dé théng, dig diu c4c doanh 1A
Chuéng doanh. Ciing nhu bd binh, thay binh
ciing gom thity binh 6 kinh ky va thay binh
cae dia phuong,
Voi truy
thac bién hign nay, chiing ta cé t
théng lich sir va thye t8 khai
han chia
36 TAP CHI THONG TIN KHOA HOC & CONG NGHE QUANG BINH - $6 2/2016yéu 6 bién trong van héa ngwai Vist doc
duyén hai nude ta thanh ba b6 phan
- Déi véi ngudi_Viét Bac BG, yéu t6 bién
trong van héa truyén théng khéng that dm
nét, Ngudi Vist Bac B6 song “xa rimg, nhat
bién”, dimg trén ddng bang, huéng ra bién, dé
quai dé, Kin bién, khai the bién cn ba, edn
duyén, dé ra khoi vao Ing. Diéu nay cé thé
ct nghia tir nhiéu nguyén nhan: thir nhat, bién
vinh Bac B6 la bién néng/vinh bién, it cé dong
hai hu lén, do vay mat d6 tu tap ciia hai san
kh6ng cao; thirhai, ngudn géc ew din ven bién
noi dy chu yéu la din néng nghiép di eu tir
trung du va déng bang téi, mang theo truyén
théng cua ngudi lam néng dé ra khoi khai thc
bién. |
- Déi vi bé phan cu dan ven bién cta
ngudi Viet tir Thanh Héa vio eye Nam Trung
trong van héa dim nét hon.
Hon thé nita, cdc lang ngu nghigp 6 ving nay
in nhat hon, viée khai thée thay hai
sin chiém ty Ié cao so véi néng nghiép. Digu
nay cé thé giai thich bang nhieu nguyén nhan,
Trude nhdt, ving bién nay sdu (khodng trén
200m), c6 dong hai luu néng lanh manh nén
c6 nhiéu dong vat phi du, khién dan cé hdi tu
‘v6i mat d9 cao, do vay san lugng dénh bat lon
hon so véi vinh Bac BO. Thtt hai, nguéi Viét
vao noi day da tiép thu truyén thong khai thac
bin cia ngudi Chim va cudi cling, séng &
vung dat mién Trung déng bang nhé hep, din
cu noi day phai tinh dén cde hoat dong khac
ngoai néng nghiép va do 46 ngu nghiép danh
at hai san ving ven bién 1a mét sw chon Lyra
tat yéu dé cung cap ngudn sin pham bién (hai
sin, muéi) cho eu dan ndng nghiép
- Véi cu din Nam B6, bién, song ngdi,
kénh rach, déng bang ng4p man héa vao nhau,
vithé 6 cur dan noi day, néng nghiép tréng lia
va danh bat thiy hai sin khéng tach bach
nhau. Yéu t6 bién ciia cur dan Nam bé hoa vao
kénh rach eta
t
vita cé bé day trong tién trinh mo cdi vé
NGHIEN CUU - TRAO DO!
phuong Nam lai vita 1a ving dat giau site tré
ciia cdc toe ngudi noi day.
‘Nhu vay, dign trinh
minh chimg mét diéu ri
Nam tién, truyén théng bi
ich sir Vigt Nam da
g, trong qué trinh
ciia ngudi Viet da
dink bat cd can
bo, cain duyén, ngudi Vigt & mién Trung tro
vaio di tieh lly nhieu kinh nghigm khai thée
khai thac bién cua ngudi Viét c6 6 Bac BO két
hop v6i kinh nghiém bién cua nguéi Cham
tir dac thi nguon Igi hai san, citing nh nhu ci
cuge séng cia eu din mién Trung nén chat
bién, vin héa bién trong con ngudi mién
Trung da két tinh dam nét, sdu sc, Dé 1a mot
Igi thé cdn duge phat huy trong chién lrge
phat trién bién - khai thc va bao vé ving bien
dio thiéng liéng cua dat nuée.
2. Loi thé cia bién mién Trung
Mién Trung Vigt Nam con goi 1a Trung
B6, nam 6 phan gitta lanh thé va li m6t trong
ba ving chinh (gm Bac B6, Trung B6 va
Nam B6) ciia Viét Nam. Mien Trung la mét
dia ban chién luge quan trong ve chinh tri,
kinh té va an ninh quée phong, 1a mot ving
vin héa phong phi, da dang cla Viét Nam.
Ving dat nay c6 dign tich 95.860,79km’,
29,9% tng dign tich ca nuée. Vé dan
tho dén nay, Trung B6 ¢é khoang 20 trigu
|. Cac tinh mién Trung trai dai tt Thanh.
Héa dén Binh Thuan, tinh nao cing cé bién,
nén nhin tong quat, moi hoat dgng cua con
ngudi déu gin bé véi bien.
Do sur bién déi cia dja ting, dia chit, dia
hinh phite tap, di - néi - rimg - bién dan xen
nhau, cdc tinh mién Trung sé hitu thém Tue dia
ng, dudmg be bién dai trén 1.800km, duge
thién nhién wu ai ban tng cénh quan hap dan
véi rat nhiéu bai bién dep mé hén véi cét tring
min, nuéc xanh trong vat. Néu Nghé An 06 bai
bién Cira Lo; cé dé Hué cé bai bién Thuan An;
tinh Quang Binh cé Nhat Lé; Da
tinh Ha Tinh c6 Thién Cam; Da Nang
cé My Khé; H6i An cé Ctra Dai... Bién mién
TAP CHI THONG TIN KHOA HOC & CONG NGHE QUANG BINH - $6 2/2016 37NGHIEN CUU - TRAO BO!
Trung con thém nhiéu nai dé chay ra tn bién,
tao thanh déo cao, déc dimg 6m lay bién nur
Déo Ngang, Hai Van, Déo Ca, Ci Méng....
lam cho phong canh bién noi day cang thém
tho méng, hitu tinh.
Bién mién Trung khdng chi duge thién
nhién ban ting nhimg bai bién véi vé dep tho
méng trit tinh ma con an chita mét tiém nang
kinh té vé cing phong phti va da dang. So véi
vinh bién Bac B6, bién mién Trung c6 ving
bién rong voi bé bién dai, dong théi lai 1a
ving bién néng nén trit hegng hai san lon nhat
ca nuée, cho phép khai thac trén 600.000 tin/
nim,
Thém vao dé, nhé c6 ving bién rong, ba
bién kéo dai, khic khuyu, bién mién Trung c6
cang nhu cang Nghi Son,
Viing Ang, Son Duong, Cita Gianh, Nhat Lé,
Hon La, Cua Viét, Chan May, Di Ning, Ky
Ha, Dung Quat, Sa Ky, Ctra Dai, Tra Cau, Sa
Huynh, Tam Quan, An Di, Dé Gi, Nhon Héi,
Quy Nhon, Nha Trang...
Mien Trung con 1a noi cung cap nguén tai
nguyén cat trang, cao lanh, sa khoang titan...
Dé la nhimng nguén nguyén ligu cho cde nganh
céng nghiép san xuat vat ligu moi, voi tri
lugng hang trigu m’, chat lugng duge danh gia
vao logi hing dau thé gidi, véi ham lung
silicat 97-99%. Tir nhiéu nam qua, cat trang
khai thde tir khu vue nay d& duge xudt khdu
sang nhiéu nuée trén thé gidi dé tre thanh cae
loai pha 1é cao cp, soi thuy tinh, linh kién
dign tirky thuat cao...
RG rang, chi v6i nhiing cit ligu di néu,
ching ta c6 thé chémg minh nhing Igi thé vé
bién ma thién nhién da ban ting cho mién
Trung. Nhimg Igi thé dé da va dang ngay cang
phat huy gid tri trong qué trinh phat trién kinh
18, van hé: Si ving dat noi day.
3. Nhiing thach thite cia bién va vin
héa bién mién Trung
Do dia hinh mién Trung udm nguc ra bién
Dong, lai thém cde dy ni chay theo huéng
bac nam lan dan ra tan bién, ché d9 gié mia
lm nang nhiéu mua da lam cho mién Trung
quanh nam phai chju ché 49 Ii bao. Trung
binh hing nam 6 manh dat nay phai himg chiu
trén dudi vai chuc cdc tran Iii bao khic nghiét.
Do dja hinh nhé hep (ta lung vao nui huéng
vé bién Déng) nén hu qua cua Iii bao mang
dén cho ving dat nay cng thém ning né. Li
bao cuén phang lang mac, nha cita, ruéng
vudn, lam anh huéng nghiém trong dén chién
luge phat trién bén viing ving dat nay.
_ Trong nhimg nim gan day, do hu qua cia
an han, bao la lai
tugng myc nude
ving dit ven bién bi
cing dign bién phite tap, hi
bién dang cao, nhi
chim ngap
ong, dim pha lim anh huéng ign dén
sinh ké cia ngudi dan noi day, Dé 1a mét
thach thite lon cho sy phat trién kinh té - x4 hi
ving dit mién Trung trong qua tinh céng
nghiép héa-hién dai héa.
Thém vao d6, trinh d6 phat trién kinh té xa
hi, qua trinh cdng nghiép héa - hign dai héa
ciia ving dat nay so véi cée viing dat khac cia
ca nude cén thap. Trong méi truéng kinh té
6, cu dan ving bién noi nay, nhatla cée ving
bai ngang, bai doc - nhimg cOng dong dan cur
song & ving cira bién va doc bién, doi sing
kinh té, van ha, x3 hi lai cing kho khan,
lang qué ving bién, tré em
that hoc kha phé bién, nhimg thanh nién 6 d>
tudi lao dng phai ra khoi xa bam bién, cn lai
6 Ling qué chi cé ngudi gia, tré em, phy nit
Cuéc séng cita nhiéu gia dinh ving bién
con ting thiéu, nghéo khé, nhéch nhée vé ea
dai séng vat chat ln dai séng tinh than
Ngoai nhimg mia 1é hi cdu ngu, tho Te vi
Thanh Nuong hay thé ca voi, hau nhw ho
khéng cén nhimg hoat déng tinh thin nao
dang ké. Khong nhiig thé, hau qua cia
nhiing tran Idi bao hang nam khién cho nhiing
con thuyén danh c4, tai sin duy nhat cua cde
gia dinh ving bién khéng edn tré vé, cia cai
38 TAP CHI THONG TIN KHOA HOC & CONG NGHE QUANG BINH - 6 2/2016va ngudi than ra di, cdc lang qué ving bién lai
ng roi vio canh thé long, vi thé nghéo va
tdinghéo la diéu tat yéu.
Ciing can phai n6i thém rang, ngwéi dan di
é Trung da tich ly duge nhiéu kinh
noi hg luén cm nhan “dao
la nha, bién ca 1a qué huong”. Nhing kinh
nghiém, tri thife dan gian tich ly bao di nay
la ti san quy bau cita bao lép cu dn vin;
bién mién Trung dya vao bién, bam bién dé
muu sinh, Tuy nhién, nhimg tri thite va kinh
nghigm quy béu dé di khong cdn dap img
duge véi mot nén cng nghigp bién dang phat
trién manh mé trén thé gidi va cdc nude trong
khu vue. Trén nhimg con thuyén nho, tham
chi cd nhimg ghe bau néi tiéng mét thoi,
nhimg kinh nghiém quy bau ciia cdc bac lio
lang 6 viing bién khong cdn dap img duge cho
ngu trung bién ca xa khoi véi sy canh tranh
nghigt nga cia nghé bién cua eu dan cdc nude
trong khu vue. Dé thre sy 1a nhimng thach thite
lon. |
Nhv vay, bién va van héa bign mién Trung
vita chita dung nhiing cohgi, nhumg déng thai
Sn tai kh6ng it nhiing thach thite dat ra v6i
ching ta trong qué trinh phat trién xa hdi.
Nhiing co h6i va thach thite dé can phai duge
tinh dén m6t cach day du va toan dign trén
nhiéu phuong dién trong chién luge phat trién
NGHIEN CUU - TRAO DO!
bién cua mién Trung, Trude hét, thiét nghi can
phai phat huy nhimg co hdi nhu ting cuéng
chat bién cua cu dan mién Trung, day manh
phat trién cdc khu céng nghiép, khu kinh té
mé gin lién voi vige ting cudng giao hu bun
ban khu vue va thé gidi 6 cd
trién du lich bién dao, ting ewdng cai tién,
hign dai héa ngu cy, két hgp tri thire din gian
va tri thie khoa hge vé nghé bién,... Bén canh
46, cfing cin chi trong han ché nhiing thach
thie, nhu c6é nhimg giai phap thich hop dé
ngudi din pts va han ché nguy
dan tri, nang cao sw hiéu bi
quyén quéc gia vébién dio ..
m Iai, phat huy nhimg eo héi/ Igi thé,
han ché nhiing thach thite/ khé khan vé bién
va van héa bién cia cu dan mién Trung la mot
ddi hoi cp bach dé thy hién chién luge phat
trién bién, hudng ra bién cia mién Trung noi
riéng va ca nuée néi chung trong béi canh
to’in cdu héa hign nay. Vige phn tich mét
céch thau dao nhimg dit ligu da néu, thiét nghi
g6p phan hién thuc héa nhiém vy chién luge
noi trén m
Vigt Nam, Ky yéu Hi
hoc Quang Binh, thang 8/2015.
thao Quéc gia vd Van héa bién dao - nguén luc phat trién bén vimng, tai Truong Dai
3. Ngé Dite Thinh (2010), Truyén théng van héa bién can duyén ctia ngudi Viet, Tap chi Van hoc Nghé
thuat sé 317, thang 11/2010.
4. Nguyén Hitu Thong (2009), Nhiing nhan dinh khai quat vé mién Trung Viét}
nuéc va khu vuc, trong “Phan vié
Viét Nam, hanh trinh 10 ném tiép cén, Nxb Thuan Héa, H
sbinguoi Viétc
5. Vign Déng Nam A (1996), Bié)
ixb Van héa Théng tin, Ha
6. Tran Qube Vung (1996), Bién v6i ngudi Viet ed, Nxb Van hoa Thong tin, HaNGi.
7. Tran Qi
Vurgng (1997), Corsé-vian héa Viét Nam, Nxb-Dai hoc Quéc gia Ha
8. Quée sir Quan triéu Nguyén (1999), Dai Nam thy luc, tip 1, Nxb Gido due,
TAP CHI THONG TIN KHOA HOC & CONG NGHE QUANG BINH - $6 2/2016 39