Download as pdf
Download as pdf
You are on page 1of 5
NGHIEN CUU - TRAO DO! BIEN MIEN TRUNG - LOI THE VA THACH THUC Ach day 20 nam, nam 1996, GS. Pham. Duc Duong da sém dé nghi “can cd mét cdi nhin lich dai va dong dai vé luge bién cita Viet Nam”. nhin lich dai lign quan dén cde lép dan ew trong lich sir va sy thay ddi truyén théng bién cia ew dan Vigt Nam, cén cdi nhin dng dai la xde dinh cac nhan té dic trung ving mien trén dai tang bién va van héa bién Viét Nam. Dé la nhig nhan t6 quan trong tao nén dign mao bién va van héa bién cita nude ta, Dign mao d6 chi phéi tiém ning, site manh cia con ngudi Viét Nam trong cuéc chinh phuc bién, bam va bao vé viing bién thiéng liéng cua T6 nhimg dic trung tigu biéu cua bién mién Trung - nhimg nhan t6 vita 1a Igi thé nhung ddng théi cing 1a thach thie trong chién luge phat trién bién 6 mién Trung noi riéng va ca nude ndi chung. 1. Su thay déi truyén thing bién/ van hoa bién/ chat bién cia cw dan mién Trung Cach day 20 nam, cd GS. Tran Quoc Vuong da tig néi, nguai Viét c6 chi yeu co truyén thong quai dé lan bién, danh bat cd can bo can duyén, Tiép 46, GS. Ng6 tte Thinh cling dé cp dén tinh can duyén ctia vin hoa bién ciia nguoi Viét. Gan day trong bai viét “Tink hink nghién citu van héa bién déo va tuyén truyén chii quyén bién dao Viet Nam" GS. TSKH Tran Ngoc Thém lai cho rang, Viet Nam vén khong cé truyén thong bién ma chit PGS.TS. NGUYEN VAN MANH ThS. NGUYEN THI MY LOC Trung Dai hoc Khoa hoc Hué yéu chi cé truyén thong song nude, can bo-cain duyén. That ra ¥ kién trén chi ding voi nguéi ét cd, phan bé & ving dong bai noi xa rimg nhat bién, con hoan t con ding d6i véi ngudi Viét va ngudi Chim & mién Trung. Trude hét, ching ta dé cp dén truyén thong bién cita nguéi Cham; 6 li néu nhur phuong thite kiém séng cita chi nhan van héa khao c6 thi trung ky va hau ky da méi ven bién & nude ta nhu Cai Béo, Da But, Quynh Van, Bau Di, Ha Long, Hoa Lée, Bau Tré “la thu lugm va san bén, trong do viée dénh cd bién, thu lugm s6, 6c, dip, ngao cé vai tré rat quan trong”, thi chi: nhan van héa théi kim hi Sa Huynh 6 duyén hai mién Trung lai tao ra“sdn pham ctia cuedén sng dinh cw trén dat lidn véi xu hueong hueing bién manh ma” tir dé nhiing nguéi Sa Huynh (cha nhan Van hoa Sa Huynh) da tiép thu va ban dia héa van hoa An D6 dé tré thanh nguwoi Cham va tao dumg quéc gia Champa, mét nén van héa cing théi véi van hoa Van Lang - Au Lac 6 phia bac. Nguoi Chim da thira huéng truyén thong bién cia nguéi Sa Huynh va phat trién lén trinh d6 cao hon. Ho la nhimg nguéi vita lam néng nghiép trén réo ding bang hep Trung va Nam Trung B@, vira khai thé bién, Ho da déng duge thuyén Ién, nhat 1a thuyén vugt bign ma hinh bing ciia n6 con Ia mién Trung “... phan bé tir Cita Lo vao dén nhimg bén cdng Iém cia vuong quéc Champa truée day”. Ho da budn ban trén bién, giao hru voi Trung Quéc va Dai Viét & phia bac, voi TAP CHI THONG TIN KHOA HOC & CONG NGHE QUANG BINH - $6 2/2016 35 NGHIEN CUU - TRAO BO! cae quéc gia hai dao & phia nam va voi An DO & phia tay. Nguoi Chim da timg tung hoanh trén bién Déng. Chinh chiéc ghe bau, con thuyén cé kha nang vugt bién ra xa bo ma ngudi Viét ¢ Trung Trung B6 hign da dung, chinh la di san van héa cia ngudi Chim truyén lai cho ngudi Vi Con nguaii Viét, cl tién Déng Son va nghé lam vuén, chan nudi gia sic”, von khéng cé nguén géc bién ma co ban ho la cu dan song 6 ving truée mii trin xudng khai thac déng bang lay triing, ln bién va khai théc bién, Truyén thong “bién” é ngudi Viét trong budi dau ctia lich sit chit yéu la quai dé lan bién mé déng bing va danh bi ba, edn duyén, ri tirdé ho dan din tich ly duge nhiing kinh nghigm bam bién, khai thac bién va tip nbn thém tri thre chinh phuc bién cia ngudi Cham sau nay. Vi vay, ngudi Viet trong qué trinh phat trién cita minh, nhdt li Khi ho quai dé lan bién va “Nam tién”, chat “bién” trong van héa cia ho cing ting Ién. Minh chimg cho diéu nay cén la vigc khai thac giao uu buén bin ving ven bién, cia bién cia ngudi Viét tir rit sém. D6 1a hé théng giao thuong s nude Dai Viét voi cang Van Don, Hai Duong @ Bac bé véi hé théng thuong mai réng lon Van Nam - Trung Hoa 6 phia bac, Champa 6 phia nam va cé nhimg méi quan hé dang bién sang phia tay vi Xiém La, Mién Dién...; c6 thé ly giai nguyén nhan la do: - Ho tir trung du xudng khai thie ddng bing lay triing song Hong r ra quai dé lan bién mé déng bing kim néng nghigp va khai thac bién; hién trang dé dat ho 6 vao thé “dig truéc bién”, nén ho phai ty minh tich lay kinh nghiém vé bi ngy, Khai théc vachinh phuc bién ca. - Ngudi Viét trong qué trinh Nam tién, khi vio ving dit mién Trung, do dia hinh déng bing nhé hep, “bude lép tién nhan phi ting 6t cdch hop I truée cénh quan bién nti cin ké, dat dai khai théc ruéng it 67”, ho phai mérng hoat déng kinh té khai théc bién, hon nita bién noi day phong pha hu lugng hai nén kinh nghiém khai thac, chinh phuc cla con nguéi mién Trung cing duge nang cao. Thém vao dé ho di tiép nhfn truyén théng bién tir ngudi Chim va khéng logi trit mét b6 phan khéng nhé ngudi Cham da bi Viet he A ngay nay ching ta con cé thé iu vét cac dong ho Ong, Ma, Tra, hé 6 ngudi Viét Trung BO. Mot minh chimg cho sw tiép nbn truyén théng chinh phuc bién cia nguéi Cham 1a ky thudt déng thuyén cia ngudi Viet véi chiée ghe bau & Quang Nam va nhiéu tri thite din gian vé bién, vé cac loai ca va ky thuat danh bat hai san, 6 cac phong tue, tin nguong va nghi n quan dén nghé di bién cia ew dan mién Trung... Mét minh chiing nia cho sq thay ddi truyén théng bién cla nguéi Viét 6 mién Trung 1a sy phat trién budn ban duimg hang hai ciia chia Nguyén va tridu Nguyén doi véi cde quéc gia trong khu vuc va thé gidi dé tao nén cdc thuong cing & mién Trung nhu Duong X46 Nghé An, Thanh Ha, Bao Vinh & Thita Thién Hué, Hi An & Quang Nam, Nuée Man 6 Binh Dinh... Thém 6, nha Nguyén sau khi lén ng@i da dic phat trién thay quin, Dudi thoi Gia Long, méi nam cho dong hang trim chién thuyén tai khap cée dja phuong. Vua Gia Long cho ring: “Quén ta rat gidi thiry chién ma sé thuyén ghe hién nay khéng cé may, nén dong san trudc dé phong khi dimg dén”. Thiry binh thoi nha co sé clia thity quan. Teng lanh thy quan la Thiy sw Dé théng, dig diu c4c doanh 1A Chuéng doanh. Ciing nhu bd binh, thay binh ciing gom thity binh 6 kinh ky va thay binh cae dia phuong, Voi truy thac bién hign nay, chiing ta cé t théng lich sir va thye t8 khai han chia 36 TAP CHI THONG TIN KHOA HOC & CONG NGHE QUANG BINH - $6 2/2016 yéu 6 bién trong van héa ngwai Vist doc duyén hai nude ta thanh ba b6 phan - Déi véi ngudi_Viét Bac BG, yéu t6 bién trong van héa truyén théng khéng that dm nét, Ngudi Vist Bac B6 song “xa rimg, nhat bién”, dimg trén ddng bang, huéng ra bién, dé quai dé, Kin bién, khai the bién cn ba, edn duyén, dé ra khoi vao Ing. Diéu nay cé thé ct nghia tir nhiéu nguyén nhan: thir nhat, bién vinh Bac B6 la bién néng/vinh bién, it cé dong hai hu lén, do vay mat d6 tu tap ciia hai san kh6ng cao; thirhai, ngudn géc ew din ven bién noi dy chu yéu la din néng nghiép di eu tir trung du va déng bang téi, mang theo truyén théng cua ngudi lam néng dé ra khoi khai thc bién. | - Déi vi bé phan cu dan ven bién cta ngudi Viet tir Thanh Héa vio eye Nam Trung trong van héa dim nét hon. Hon thé nita, cdc lang ngu nghigp 6 ving nay in nhat hon, viée khai thée thay hai sin chiém ty Ié cao so véi néng nghiép. Digu nay cé thé giai thich bang nhieu nguyén nhan, Trude nhdt, ving bién nay sdu (khodng trén 200m), c6 dong hai luu néng lanh manh nén c6 nhiéu dong vat phi du, khién dan cé hdi tu ‘v6i mat d9 cao, do vay san lugng dénh bat lon hon so véi vinh Bac BO. Thtt hai, nguéi Viét vao noi day da tiép thu truyén thong khai thac bin cia ngudi Chim va cudi cling, séng & vung dat mién Trung déng bang nhé hep, din cu noi day phai tinh dén cde hoat dong khac ngoai néng nghiép va do 46 ngu nghiép danh at hai san ving ven bién 1a mét sw chon Lyra tat yéu dé cung cap ngudn sin pham bién (hai sin, muéi) cho eu dan ndng nghiép - Véi cu din Nam B6, bién, song ngdi, kénh rach, déng bang ng4p man héa vao nhau, vithé 6 cur dan noi day, néng nghiép tréng lia va danh bat thiy hai sin khéng tach bach nhau. Yéu t6 bién ciia cur dan Nam bé hoa vao kénh rach eta t vita cé bé day trong tién trinh mo cdi vé NGHIEN CUU - TRAO DO! phuong Nam lai vita 1a ving dat giau site tré ciia cdc toe ngudi noi day. ‘Nhu vay, dign trinh minh chimg mét diéu ri Nam tién, truyén théng bi ich sir Vigt Nam da g, trong qué trinh ciia ngudi Viet da dink bat cd can bo, cain duyén, ngudi Vigt & mién Trung tro vaio di tieh lly nhieu kinh nghigm khai thée khai thac bién cua ngudi Viét c6 6 Bac BO két hop v6i kinh nghiém bién cua nguéi Cham tir dac thi nguon Igi hai san, citing nh nhu ci cuge séng cia eu din mién Trung nén chat bién, vin héa bién trong con ngudi mién Trung da két tinh dam nét, sdu sc, Dé 1a mot Igi thé cdn duge phat huy trong chién lrge phat trién bién - khai thc va bao vé ving bien dio thiéng liéng cua dat nuée. 2. Loi thé cia bién mién Trung Mién Trung Vigt Nam con goi 1a Trung B6, nam 6 phan gitta lanh thé va li m6t trong ba ving chinh (gm Bac B6, Trung B6 va Nam B6) ciia Viét Nam. Mien Trung la mét dia ban chién luge quan trong ve chinh tri, kinh té va an ninh quée phong, 1a mot ving vin héa phong phi, da dang cla Viét Nam. Ving dat nay c6 dign tich 95.860,79km’, 29,9% tng dign tich ca nuée. Vé dan tho dén nay, Trung B6 ¢é khoang 20 trigu |. Cac tinh mién Trung trai dai tt Thanh. Héa dén Binh Thuan, tinh nao cing cé bién, nén nhin tong quat, moi hoat dgng cua con ngudi déu gin bé véi bien. Do sur bién déi cia dja ting, dia chit, dia hinh phite tap, di - néi - rimg - bién dan xen nhau, cdc tinh mién Trung sé hitu thém Tue dia ng, dudmg be bién dai trén 1.800km, duge thién nhién wu ai ban tng cénh quan hap dan véi rat nhiéu bai bién dep mé hén véi cét tring min, nuéc xanh trong vat. Néu Nghé An 06 bai bién Cira Lo; cé dé Hué cé bai bién Thuan An; tinh Quang Binh cé Nhat Lé; Da tinh Ha Tinh c6 Thién Cam; Da Nang cé My Khé; H6i An cé Ctra Dai... Bién mién TAP CHI THONG TIN KHOA HOC & CONG NGHE QUANG BINH - $6 2/2016 37 NGHIEN CUU - TRAO BO! Trung con thém nhiéu nai dé chay ra tn bién, tao thanh déo cao, déc dimg 6m lay bién nur Déo Ngang, Hai Van, Déo Ca, Ci Méng.... lam cho phong canh bién noi day cang thém tho méng, hitu tinh. Bién mién Trung khdng chi duge thién nhién ban ting nhimg bai bién véi vé dep tho méng trit tinh ma con an chita mét tiém nang kinh té vé cing phong phti va da dang. So véi vinh bién Bac B6, bién mién Trung c6 ving bién rong voi bé bién dai, dong théi lai 1a ving bién néng nén trit hegng hai san lon nhat ca nuée, cho phép khai thac trén 600.000 tin/ nim, Thém vao dé, nhé c6 ving bién rong, ba bién kéo dai, khic khuyu, bién mién Trung c6 cang nhu cang Nghi Son, Viing Ang, Son Duong, Cita Gianh, Nhat Lé, Hon La, Cua Viét, Chan May, Di Ning, Ky Ha, Dung Quat, Sa Ky, Ctra Dai, Tra Cau, Sa Huynh, Tam Quan, An Di, Dé Gi, Nhon Héi, Quy Nhon, Nha Trang... Mien Trung con 1a noi cung cap nguén tai nguyén cat trang, cao lanh, sa khoang titan... Dé la nhimng nguén nguyén ligu cho cde nganh céng nghiép san xuat vat ligu moi, voi tri lugng hang trigu m’, chat lugng duge danh gia vao logi hing dau thé gidi, véi ham lung silicat 97-99%. Tir nhiéu nam qua, cat trang khai thde tir khu vue nay d& duge xudt khdu sang nhiéu nuée trén thé gidi dé tre thanh cae loai pha 1é cao cp, soi thuy tinh, linh kién dign tirky thuat cao... RG rang, chi v6i nhiing cit ligu di néu, ching ta c6 thé chémg minh nhing Igi thé vé bién ma thién nhién da ban ting cho mién Trung. Nhimg Igi thé dé da va dang ngay cang phat huy gid tri trong qué trinh phat trién kinh 18, van hé: Si ving dat noi day. 3. Nhiing thach thite cia bién va vin héa bién mién Trung Do dia hinh mién Trung udm nguc ra bién Dong, lai thém cde dy ni chay theo huéng bac nam lan dan ra tan bién, ché d9 gié mia lm nang nhiéu mua da lam cho mién Trung quanh nam phai chju ché 49 Ii bao. Trung binh hing nam 6 manh dat nay phai himg chiu trén dudi vai chuc cdc tran Iii bao khic nghiét. Do dja hinh nhé hep (ta lung vao nui huéng vé bién Déng) nén hu qua cua Iii bao mang dén cho ving dat nay cng thém ning né. Li bao cuén phang lang mac, nha cita, ruéng vudn, lam anh huéng nghiém trong dén chién luge phat trién bén viing ving dat nay. _ Trong nhimg nim gan day, do hu qua cia an han, bao la lai tugng myc nude ving dit ven bién bi cing dign bién phite tap, hi bién dang cao, nhi chim ngap ong, dim pha lim anh huéng ign dén sinh ké cia ngudi dan noi day, Dé 1a mét thach thite lon cho sy phat trién kinh té - x4 hi ving dit mién Trung trong qua tinh céng nghiép héa-hién dai héa. Thém vao d6, trinh d6 phat trién kinh té xa hi, qua trinh cdng nghiép héa - hign dai héa ciia ving dat nay so véi cée viing dat khac cia ca nude cén thap. Trong méi truéng kinh té 6, cu dan ving bién noi nay, nhatla cée ving bai ngang, bai doc - nhimg cOng dong dan cur song & ving cira bién va doc bién, doi sing kinh té, van ha, x3 hi lai cing kho khan, lang qué ving bién, tré em that hoc kha phé bién, nhimg thanh nién 6 d> tudi lao dng phai ra khoi xa bam bién, cn lai 6 Ling qué chi cé ngudi gia, tré em, phy nit Cuéc séng cita nhiéu gia dinh ving bién con ting thiéu, nghéo khé, nhéch nhée vé ea dai séng vat chat ln dai séng tinh than Ngoai nhimg mia 1é hi cdu ngu, tho Te vi Thanh Nuong hay thé ca voi, hau nhw ho khéng cén nhimg hoat déng tinh thin nao dang ké. Khong nhiig thé, hau qua cia nhiing tran Idi bao hang nam khién cho nhiing con thuyén danh c4, tai sin duy nhat cua cde gia dinh ving bién khéng edn tré vé, cia cai 38 TAP CHI THONG TIN KHOA HOC & CONG NGHE QUANG BINH - 6 2/2016 va ngudi than ra di, cdc lang qué ving bién lai ng roi vio canh thé long, vi thé nghéo va tdinghéo la diéu tat yéu. Ciing can phai n6i thém rang, ngwéi dan di é Trung da tich ly duge nhiéu kinh noi hg luén cm nhan “dao la nha, bién ca 1a qué huong”. Nhing kinh nghiém, tri thife dan gian tich ly bao di nay la ti san quy bau cita bao lép cu dn vin; bién mién Trung dya vao bién, bam bién dé muu sinh, Tuy nhién, nhimg tri thite va kinh nghigm quy béu dé di khong cdn dap img duge véi mot nén cng nghigp bién dang phat trién manh mé trén thé gidi va cdc nude trong khu vue. Trén nhimg con thuyén nho, tham chi cd nhimg ghe bau néi tiéng mét thoi, nhimg kinh nghiém quy bau ciia cdc bac lio lang 6 viing bién khong cdn dap img duge cho ngu trung bién ca xa khoi véi sy canh tranh nghigt nga cia nghé bién cua eu dan cdc nude trong khu vue. Dé thre sy 1a nhimng thach thite lon. | Nhv vay, bién va van héa bign mién Trung vita chita dung nhiing cohgi, nhumg déng thai Sn tai kh6ng it nhiing thach thite dat ra v6i ching ta trong qué trinh phat trién xa hdi. Nhiing co h6i va thach thite dé can phai duge tinh dén m6t cach day du va toan dign trén nhiéu phuong dién trong chién luge phat trién NGHIEN CUU - TRAO DO! bién cua mién Trung, Trude hét, thiét nghi can phai phat huy nhimg co hdi nhu ting cuéng chat bién cua cu dan mién Trung, day manh phat trién cdc khu céng nghiép, khu kinh té mé gin lién voi vige ting cudng giao hu bun ban khu vue va thé gidi 6 cd trién du lich bién dao, ting ewdng cai tién, hign dai héa ngu cy, két hgp tri thire din gian va tri thie khoa hge vé nghé bién,... Bén canh 46, cfing cin chi trong han ché nhiing thach thie, nhu c6é nhimg giai phap thich hop dé ngudi din pts va han ché nguy dan tri, nang cao sw hiéu bi quyén quéc gia vébién dio .. m Iai, phat huy nhimg eo héi/ Igi thé, han ché nhiing thach thite/ khé khan vé bién va van héa bién cia cu dan mién Trung la mot ddi hoi cp bach dé thy hién chién luge phat trién bién, hudng ra bién cia mién Trung noi riéng va ca nuée néi chung trong béi canh to’in cdu héa hign nay. Vige phn tich mét céch thau dao nhimg dit ligu da néu, thiét nghi g6p phan hién thuc héa nhiém vy chién luge noi trén m Vigt Nam, Ky yéu Hi hoc Quang Binh, thang 8/2015. thao Quéc gia vd Van héa bién dao - nguén luc phat trién bén vimng, tai Truong Dai 3. Ngé Dite Thinh (2010), Truyén théng van héa bién can duyén ctia ngudi Viet, Tap chi Van hoc Nghé thuat sé 317, thang 11/2010. 4. Nguyén Hitu Thong (2009), Nhiing nhan dinh khai quat vé mién Trung Viét} nuéc va khu vuc, trong “Phan vié Viét Nam, hanh trinh 10 ném tiép cén, Nxb Thuan Héa, H sbinguoi Viétc 5. Vign Déng Nam A (1996), Bié) ixb Van héa Théng tin, Ha 6. Tran Qube Vung (1996), Bién v6i ngudi Viet ed, Nxb Van hoa Thong tin, HaNGi. 7. Tran Qi Vurgng (1997), Corsé-vian héa Viét Nam, Nxb-Dai hoc Quéc gia Ha 8. Quée sir Quan triéu Nguyén (1999), Dai Nam thy luc, tip 1, Nxb Gido due, TAP CHI THONG TIN KHOA HOC & CONG NGHE QUANG BINH - $6 2/2016 39

You might also like