Èçâåñòèÿ íà Êàòåäðà Áúëãàðñêà

In honorem èñòîðèÿ
Prof. Margaritae è àðõåîëîãèÿ è
Taceva
Êàòåäðà Îáùà èñòîðèÿ - ÞÇÓ “Íåîôèò Ðèëñêè” - Áëàãîåâãðàä, 1/2003
Review of Chairs of History at Law and History Faculty of South-West
University - Blagoevgrad, vol. 1/2003

ÎÑÍÎÂÍÈ ÏÅÐÈÎÄÈ Â ÈÑÒÎÐÈßÒÀ

ÍÀ ÄÐÅÂÍÀ ÒÐÀÊÈß È ÒÐÀÊÈÒÅ

Êàëèí Ïîðîæàíîâ

Ïðåç 2000 ã. èçëåçå êíèãàòà íà ïðîôåñîð Ìàðãàðèòà Òà÷åâà, îçàãëàâåíà

“Âëàñò è ñîöèóì â Ðèìñêà Òðàêèÿ è Ìèçèÿ”.1 Êàêòî ïèøå â Óâîäíèòå äóìè,
íà ñòð. 7, àâòîðêàòà, òîìúò “... ïðåäñòàâÿ ïî-çíà÷èòåëíèòå ìè ïðîó÷âàíèÿ...
ìàëêî èëè ñúâñåì íåäîñòúïíè çà îíåçè, êîèòî... áèõà èìàëè èíòåðåñ êúì
òÿõ - èçó÷àâàùèòå èñòîðèÿòà íà äðåâíèòå îáùåñòâà â áàêàëàâúðñêàòà è
ìàãèñòúðñêàòà ñòåïåí...”. Âïå÷àòëåí îò òîçè ìúäúð è ïðàêòè÷åí óíèâåðñè-
òåòñêè ïîäõîä ðåøèõ äà ïîñòúïÿ ïî ïîäîáåí íà÷èí, êàòî ïðåðàáîòÿ è îñúâ-
ðåìåíÿ åäíà - òðóäíîäîñòúïíà çà ñòóäåíòè - ìîÿ ñòóäèÿ .
Îñíîâàíèÿ çà òîâà èìàì îùå è ïîðàäè ñëåäíèòå ïðè÷èíè. Ïúðâàòà å
ôàêòúò, ÷å ïðåç ïîñëåäíèòå íÿêîëêî ãîäèíè, êàòî ïðåïîäàâàòåë ïî Ñòàðà
èñòîðèÿ è ïî Òðàêîëîãèÿ â Êàòåäðàòà Îáùà èñòîðèÿ êúì Ïðàâíî-èñòîðè-
÷åñêèÿ ôàêóëòåò íà Þãîçàïàäíèÿ óíèâåðñèòåò “Íåîôèò Ðèëñêè”, ñúì ôàêòè-
÷åñêèÿò íàñëåäíèê íà ïðîôåñîðñêàòà êàòåäðà, çàåìàíà îò ïðîô. Ì. Òà÷åâà.
Âòîðàòà å, ÷å íàïèñâàíåòî íà òàçè ñòóäèÿ, â íåéíèÿ ïúðâè âàðèàíò, áåøå
ïðîâîêèðàíî îò ñàìàòà ïðîô. Ì. Òà÷åâà, êîåòî å äîñòàòú÷åí ïîâîä, äíåñ -
ñëåä ïðåðàáîòâàíåòî è ïðåîñìèñëÿíåòî é - äà ÿ ïîñâåòÿ íà íåéíèÿ çíà÷èì
òâîð÷åñêè þáèëåé.
Ñ îãëåä íà èçáðàíàòà òåìà, òóê ïðåäïî÷èòàì íå òðàäèöèîííîòî ðàéîíè-
ðàíå Èçòîê, Ãúðöèÿ è Ðèì, à åäíî äðóãî äåëåíèå íà Èñòîðèÿòà íà Ñòàðèÿ
ñâÿò. Òî å ïî-äîáðî îò ãåîãðàôñêîòî è å îáîñíîâàíî îùå ïðåç 80-òå ãîäèíè íà
ÕÕ âåê. Òîâà äåëåíèå íå îòðè÷à ñòàðîòî, íî êàòî ïåðèîäèçàöèÿ, ïðèòåæàâà
êà÷åñòâîòî, ÷å å èñòîðè÷íî. Ñïîðåä òîçè ìîäåë2 çà ðàçâèòèåòî íà îáùåñòâà-
òà â Äðåâíîñòòà Èñòîðèÿòà íà Ñòàðèÿ ñâÿò ñå ïðåäñòàâÿ îò òðè ãîëåìè ïå-
ðèîäà.
Ïúðâèÿò å ÐÀÍÍÀ ÄÐÅÂÍÎÑÒ (îò êðàÿ íà IV/íà÷àëîòî íà III äî êðàÿ
íà II õèë.ïð. Õð.). Âòîðèÿò - ÐÀÇÖÂÅÒ ÍÀ ÄÐÅÂÍÈÒÅ ÎÁÙÅÑÒÂÀ, êîéòî
ïðîäúëæàâà, â îáùè ëèíèè, ïðåç I õèë.ïð.Õð. Òðåòèÿò - ÓÏÀÄÚÊ È ÇÀËÅÇ
ÍÀ ÄÐÅÂÍÈß ÑÂßÒ - ñå ðàçïîëàãà îò I äî V âåê ñëåä Õðèñòà.

24
 Êàëèí Ïîðîæàíîâ. Îñíîâíè ïåðèîäè â èñòîðèÿòà íà äðåâíà Òðàêèÿ...

Ïðåç ïúðâèÿ ïåðèîä ñå ôîðìèðàò ïúðâèòå òåðèòîðèàëíè (íàðè÷àíè îùå

ñúñåäñêè èëè òåðèòîðèàëíî-ñúñåäñêè) îáùèíè è ñå íàáëþäàâàò íà÷åíêè íà
÷àñòíà ñîáñòâåíîñò, ïîÿâÿâàò ñå ðàííîêëàñîâè îòíîøåíèÿ, ôîðìèðà ñå äúð-
æàâíîñòòà è íà èñòîðè÷åñêàòà ñöåíà èçëèçàò ïúðâèòå äúðæàâè â ñâåòà. Òå ñå
ñúïúòñòâàò ñ ïîÿâÿâàòà è íà ïúðâèòå ïèñìåíè ïàìåòíèöè êàòî èçðàç íà ïî-
íàïðåäíàëîòî ðàçâèòèå íà îáùåñòâîòî. Ïðåç òîçè ïåðèîä íàé-äîáðå ñà ïðåä-
ñòàâåíè Åãèïåò â Ñåâåðíà Àôðèêà; Ñèðèÿ, Ôèíèêèÿ è Ïàëåñòèíà â ñúùèíñ-
êîòî Èçòî÷íî Ñðåäèçåìíîìîðèå (â òåñíèÿ ñìèñúë íà òåðìèíà), õèòèòèòå â
Ìàëà Àçèÿ, Ìåñîïîòàìñêèòå öèâèëèçàöèè è öèâèëèçàöèèòå â Èíäèÿ è Êèòàé
- â Àçèÿ; Ìèíîéñêàòà öèâèëèçàöèÿ íà îñòðîâ Êðèò è Àõåéñêàòà (Ìèêåíñêà)
íà êîíòèíåíòàëíà Ãúðöèÿ è îñòðîâ Êðèò - â Åâðîïà.
Ïðåç âòîðèÿ îñíîâåí ïåðèîä ñå óòâúðæäàâàò îêîí÷àòåëíî è íàé-ïúëíî
ñå ðàçâèâàò àíòè÷íèòå îáùåñòâåíè êëàñîâè ðîáîâëàäåëñêè, à íå ñàìî ðàí-
íîêëàñîâè, îòíîøåíèÿ. Ïðåç òîçè ïåðèîä ñå ïîÿâÿâàò è ïúðâèòå ñâåòîâíè
èìïåðèè.  íåãî ñå âêëþ÷âàò, íàïðèìåð, îò Çàïàäíà Àçèÿ - õðîíîëîãè÷åñêè
ïîñëåäîâàòåëíî Íîâîàñèðèéñêàòà, Íîâîâàâèëîíñêàòà äúðæàâà è Ïåðñèÿ, â
Ìàëà Àçèÿ - Ôðèãèÿ è Ëèäèÿ; â Åâðîïà - Åëàäà ñúñ ñâîåòî òâîðåíèå ïîëèñà,
ðàçïðîñòðàíèëî ñå â öÿëîòî Ñðåäèçåìíîìîðèå è Çàïàäíà Àçèÿ ïðåç ñëåäâà-
ùàòà Åëèíèñòè÷åñêà åïîõà, ïîñëåäâàíà îò Ðèìñêàòà ðåïóáëèêà, êîÿòî ðàçâè-
âà ñìèñúëà íà îáùåñòâåíèòå îòíîøåíèÿ íà åëèíñêèÿ ïîëèñ.
Òðåòèÿò îñíîâåí ïåðèîä ñå õàðàêòåðèçèðà ñ ðàçëîæåíèå íà êëàñè÷åñêè-
òå àíòè÷íè ðîáîâëàäåëñêè êëàñîâè îòíîøåíèÿ è ïîÿâà íà ïúðâèòå ÷åðòè íà
ïðåõîäà êúì Ñðåäíîâåêîâèåòî. Òîé ñå ïðåäñòàâÿ îñíîâíî è íàé-äîáðå ñ ïî-
ÿâàòà, ðàçâèòèåòî è óïàäúêà íà Ðèìñêàòà èìïåðèÿ â Åâðîïà, Çàïàäíà Àçèÿ è
Ñåâåðíà Àôðèêà.
Êðèòåðèèòå, ñïîðåä êîèòî ñå îïðåäåëÿ ïðèíàäëåæíîñòòà íà îáùåñòâà-
òà êúì Èñòîðèÿòà íà Ñòàðèÿ ñâÿò êàòî ñàìîñòîÿòåëåí ñòàäèé èëè äÿë â Èñ-
òîðèÿòà íà ñâåòà, ìîãàò äà áúäàòà ñâåäåíè ãëàâíî äî òðè îñíîâíè, íî ñúñ
çàáåëåæêàòà, ÷å ñå îòíàñÿò çà íàé-ðàçâèòèòå ÷àñòè íà òåçè îáùàñòâà.
Åäèíèÿò, êîéòî ïî-ñêîðî å âúíøåí áåëåã, îòðàæåíèå íà âúòðåøíè îá-
ùåñòâåíè ïðîöåñè è äóõîâíîñò, å íàëè÷èåòî íà ïèñìåíè ïàìåòíèöè. Ïèñìå-
íèòå ïàìåòíèöè êàòî ñèãóðåí ôàêò íà âèäèìà ïðîìÿíà è äóõîâíà çðåëîñò íà
îáùåñòâîòî. Ïúðâèòå òàêèâà ïàìåòíèöè ñà ïèêòîãðàìèòå (è íàé-ðàííèòå èäå-
îãðàìè), êîèòî ïðåäøåñòâàò âñè÷êè ðàííè ïèñìåíè ñèñòåìè íà Äðåâíîñòòà.
Îò îñîáåíà âàæíîñò, à ìîæå áè è çà íàé-âàæíî ñå ñìÿòà, îáà÷å, íå ñàìî è
òîëêîâà íàëè÷èåòî íà ïèñìåíè ïàìåòíèöè, êîëêîòî òÿõíàòà èçêëþ÷èòåëíî
âèñîêà ñòîéíîñò êàòî êîíöåíòðèðàí èçðàç íà ÷îâåøêîòî è îáùåñòâåíî ìèñ-
ëåíå. Èçðàç, êîéòî ñå ïðåâðúùà â èçâîð - â íàé-äîáðèÿ ïúðâîñòåïåíåí èçâîð
çà èñòîðèÿòà íà îáùåñòâàòà - íà ðàííîêëàñîâèòå è êëàñîâèòå îáùåñòâà íà
Äðåâíîñòòà.
Äðóãèÿò êðèòåðèé ñå îòíàñÿ çà ñúùèíàòà íà îáùåñòâàòà. Òóê ñòàâà äó-
ìà çà ïîÿâà è ðàçâèòèå íà òàêèâà îáùåñòâåíè îòíîøåíèÿ, êîèòî ñà ðàçëè÷íè
è îòðè÷àò ðîäîâîîáùèííèòå îòíîøåíèÿ. Ïðè òîâà, òðÿáâà äà ñå íàáëþäàâà
25
 In honorem Prof. Margaritae Taceva

íàëè÷èå íà òåðèòîðèàëíà îáùèíà è ÷àñòíà ñîáñòâåíîñò, êîèòî ñà îñíîâàòà

çà ïîÿâàòà è ðàçâèòèåòî íà ðàííîêëàñîâè è àíòè÷íè êëàñîâè ðîáîâëàäåëñêè
îòíîøåíèÿ, ïðè ìíîãî ñèëíà ñúõðàíåíîñò íà ðîäîâàòà îáùèíà, êîåòî ùå
ðå÷å - íà ðîäîâîîáùèííàòà ñîáñòâåíîñò è ðîäîâîîáùèííèòå îòíîøåíèÿ.
Òàêà, â êðàéíà ñìåòêà, ñòàâà äóìà çà ñòåïåíè íà ðàçâèòèå íà äúðæàâíîñòòà è
äúðæàâàòà, íàé-ðàííàòà, îò êîèòî ñå íàðè÷à chiefdom. Ïî òîçè âúïðîñ ñà
íåîáõîäèìè íÿêîëêî ïîÿñíåíèÿ.
Òåðèòîðèàëíàòà îáùèíà (ñåëñêà èëè ãðàäñêà) ñå ïðåäñòàâÿ îò ñúñåäñò-
âàùè ñè ñåìåéñòâà, êîèòî íå å çàäúëæèòåëíî äà áúäàò ñâúðçàíè ñ êðúâíè
ðîäñòâåíè âðúçêè, õàðàêòåðíè çà ðîäîâàòà îáùèíà (íàðè÷àíà è ïàòðèàðõàë-
íà). Ñúùíîñòòà íà âçàèìîîòíîøåíèÿòà â òåðèòîðèàëíàòà îáùèíà ñå èçðàçÿ-
âà â îòíîøåíèåòî êúì ÷àñòíàòà ñîáñòâåíîñò íà îòäåëíèòå ñåìåéñòâà âúðõó
ñðåäñòâàòà çà ïðîèçâîäñòâî è êúì ðàçïðåäåëåíèåòî íà ðåçóëòàòèòå îò òðóäà
èì â ðàìêèòå íà îáùèíàòà êàòî öÿëî.
Ñúñëîâíîòî äåëåíèå å ñîöèàëíî, òî íå å èêîíîìè÷åñêî. Òî ñå áàçèðà íà
îáè÷àéíîòî ïðàâî, çàðîäèëî ñå îùå â ðîäîâîîáùèííèòå îòíîøåíèÿ. Òîâà
îáè÷àéíî ïðàâî äàâà íà åäíà ÷àñò îò îáùåñòâîòî ïî-ãîëåìè ïðàâà è ïúëíî-
ìîùèÿ, äàâà èì âëàñò - çà äà ðúêîâîäÿò, íî íå èì äàâà ñðåäñòâà çà ïðîèçâîä-
ñòâî. Íî èìåííî ÷ðåç óïðàæíÿâàíåòî íà âëàñòòà, ïðè ñúõðàíåíèåòî è ïðå-
ðàçïðåäåëåíèåòî íà íàòðóïàíèòå èçëèøúöè, êîãàòî ãè èìà, ðàçáèðà ñå, (à
òîâà ñòàâà íàé-ðàíî ïðåç Êúñíèÿ Õàëêîëèò è â Òðàêèÿ, è â Åãèïåò, è â Äâóðå-
÷èåòî), ðîëÿòà íà ïðåäâîäèòåëÿ, âîæäà, öàðÿ íàðàñòâà èçêëþ÷èòåëíî ìíîãî.
Ñåãà âå÷å âúïðîñúò îïèðà äî ñîáñòâåíîñòòà âúðõó ñðåäñòâàòà çà ïðîèçâîäñ-
òâî è ñîáñòâåíîñòòà âúðõó ìàòåðèàëíèòå áëàãà, êîèòî ñå ïîëó÷àâàò îò òÿõ.
Òàêà, ïîñòåïåííî, ñúñëîâíîòî äåëåíèå, âúïðåêè ÷å å ñîöèàëíî, çàïî÷âà äà
òúðñè ñâîé èêîíîìè÷åñêè èçðàç è èçìåðåíèÿ. À èçðàç íà èêîíîìè÷åñêîòî
äåëåíèå ñà êëàñèòå.
Êëàñîâîòî äåëåíèå íà îáùåñòâîòî å èêîíîìè÷åñêî è ñå áàçèðà âúðõó
ðàçëè÷íèòå îòíîøåíèÿ ïðè ñîáñòâåíîñòòà è âëàäååíåòî íà ñðåäñòâàòà çà ïðî-
èçâîäñòâî, êîèòî èìàò îòäåëíèòå ãðóïè â îáùåñòâîòî. Çà òîâà òå áèâàò íàðå-
÷åíè êëàñè. Òóê âå÷å óïðàæíÿâàíåòî íà âëàñòòà ñòàâà ïîðàäè èêîíîìè÷åñêà
ñèëà è ìîù, à íå ñàìî ïîðàäè îáè÷àéíî ïðàâíàòà òðàäèöèÿ.
 Èñòîðèÿòà íà Ñòàðèÿ ñâÿò èìà è ñúñëîâèÿ, èìà è êëàñè. Êîãàòî êëàñè-
òå íå ñà ñå ïîÿâèëè, îáùåñòâàòà ñà ñàìî ñúñëîâíè - íà ïîëîâ, âúçðàñòîâ
ïðèíöèï èëè íà äðóãè ïîäîáíè äåëåíèÿ, õàðàêòåðíè çà ðîäîâîîáùèííèòå
îòíîøåíèÿ. Êîãàòî êëàñèòå ñà â ïðîöåñ íà ôîðìèðàíå, îáùåñòâàòà ìîãàò äà
áúäàò íàðå÷åíè ñúñëîâíîêëàñîâè, ñ îñíîâíà äúðæàâíà ñòðóêòóðîîáðàçóâà-
ùà åäèíèöà chiefdom, ñ óãîâîðêàòà, ÷å òîâà å ôàêòè÷åñêîòî íà÷àëî íà ðàí-
íîêëàñîâèòå îòíîøåíèÿ.  Äðåâíèÿ ñâÿò íà÷àëîòî íà òîâà âðåìå ñúâïàäà ñ
àðõåîëîãè÷åñêàòà ïåðèîäèçàöèÿ íà Êúñíèÿ Õàëêîëèò, íî ñå íàáëþäàâà è â
Áðîíçîâàòà åïîõà. Êîãàòî ñúñëîâèÿòà-êëàñè çàïî÷âàò äà ñå ïðîÿâÿâàò ñúñ
ñîáñòâåíî ëèöå íà èñòîðè÷åñêàòà ñöåíà, òåçè îáùåñòâà áåçóñëîâíî ñà ðàí-
íîêëàñîâè. Òîâà ñúâïàäà ñ Áðîíçîâàòà åïîõà, íî ïðîäúëæàâà è ïðåç Àíòè÷-
26
 Êàëèí Ïîðîæàíîâ. Îñíîâíè ïåðèîäè â èñòîðèÿòà íà äðåâíà Òðàêèÿ...

íîñòòà. Ñ óòâúðæäàâàíå íà êëàñèòå ïðåç Êëàñè÷åñêàòà Àíòè÷íîñò - îáùåñ-

òâàòà ñà êëàñîâè, ðîáîâëàäåëñêè. Íî îòíîâî íå âñè÷êè!
Ñëåä âòîðèÿ êðèòåðèé ùå äîáàâÿ íàêðàòêî è òðåòèÿ, êîéòî å îñîáåíî
âàæåí. Íåãîâèÿò ñìèñúë ñå ñúñòîè â òîâà, ÷å òåçè íîâè äúðæàâíîñòíè îá-
ùåñòâåíè îòíîøåíèÿ òðÿáâà ìîðàëíî äà ñå îïðàâäàâàò è ðåàëíî äà ñå óò-
âúðæäàâàò îò èçãðàäåíà ñúîòâåòñòâàùà èì èäåîëîãèÿ, ðàçëè÷íà îò ðîäîîá-
ùèííèòå âÿðâàíèÿ, íî ñâúðçàíà ñ êîñìîãîíèÿòà, ìèòîëîãèÿòà è ðåëèãèÿòà
íà îáùåñòâàòà.
Êàê èçãëåæäàò òåçè êðèòåðèè, ïðèëîæåíè êúì Èñòîðèÿòà íà Äðåâíà Òðà-
êèÿ è òðàêèòå è íåéíàòà ïåðèîäèçàöèÿ?
Íàé-ðàííîòî ïèñìåíî ñâåäåíèå îò òðàêè, íà òðàêèéñêè åçèê ñ ãðúöêè
èëè ôðèãèéñêè áóêâè, ñå ïðèåìà, ÷å å åäèí íàäïèñ3 îò íàäãðîáíà ïëî÷à (ñ.
Êüîëìåí, Ïðåñëàâñêî, íà ñåâåð îò Ñòàðà ïëàíèíà - â äíåøíà Ñåâåðîèçòî÷íà
Áúëãàðèÿ, ), äàòèðàí â VI â.ïð.Õð. Îçíà÷àâà ëè òîâà, ÷å Èñòîðèÿòà íà äðåâ-
íèòå òðàêè çàïî÷âà îò VI â.ïð.Õð.?
Íàé-ðàííèòå ïèñìåíè èçâîðè çà òðàêè ñå îòíàñÿò êúì ñðåäàòà è âòîðà-
òà ïîëîâèíà íà II õèë.ïð.Õð4 . Òóê, íà ïúðâî ìÿñòî, ùå ñïîìåíà îñîáåíàòà
çíà÷èìîñò íà Îìèðîâèÿ åïîñ, êîéòî å è íàé-ñòàðèÿò ëèòåðàòóðåí ïàìåòíèê
íà Åâðîïà. Ñëåä òîâà èäâàò ñâåäåíèÿòà íà ìíîæåñòâî àíòè÷íè àâòîðè. Ñâå-
äåíèÿ, êîèòî ñå îòíàñÿò çà âòîðàòà ïîëîâèíà íà II, öÿëîòî I õèë.ïð.Õð. è
ñòîëåòèÿòà äî êðàÿ íà Àíòè÷íîñòòà.
Ìíîãîáðîéíè òðàêèéñêè èìåíà5 , îáà÷å, ñå îòêðèâàò îùå â Ìèêåíñêà
Ãúðöèÿ, ðàç÷åòåíè íà àðõàè÷åí ãðúöêè îò Ëèíåéíîòî ïèñìî Á/ Linear B (ÕV-
ÕII â.ïð.Õð.), à íÿêîëêî òðàêèéñêè èìåíà - è â Ëèíåéíîòî ïèñìî À/ Linear A
(ÕVIII-ÕVI â.ïð.Õð) îò Ìèíîéñêèÿ Êðèò.
Òàêà, àêî òðàêèòå ñå ñàìîïðîÿâÿâàò ïèñìåíî ïðåç VI â.ïð.Õð., òî òå áè-
âàò íàáëþäàâàíè è ñïîìåíàâàíè ïèñìåíî, îò òåõíèòå ñúñåäè ãúðöèòå, öÿëî
õèëÿäîëåòèå ïî-ðàíî - êúì è îò ñðåäàòà íà II õèë.ïð.Õð. Î÷åâèäíî, òå ñà
íàáëþäàâàíè è ðåãèñòðèðàíè â Åâðîïåéñêèÿ Þãîèçòîê, çàùîòî ñà ïðåêè ó÷àñ-
òíèöè â òàçè ÷àñò îò Ñòàðàòà èñòîðèÿ. Âñúùíîñò, âúïðîñúò, êîéòî îáèêíîâå-
íî ñå ïîñòàâÿ -“êîãà è îò êúäå èäâàò òðàêèòå?”, áè òðÿáâàëî äà çâó÷è ïî-
ðàçëè÷íî - “êîãà è êúäå îáùåñòâîòî, êîåòî å íàðè÷àíî â Äðåâíîñòòà è íèå
äíåñ ñúùî íàðè÷àìå “òðàêèéñêî”, ñå âêëþ÷âà èëè å âêëþ÷åíî â èçâåñòíèòå
íè ôàêòè, ñúáèòèÿ, ïðîöåñè è ÿâëåíèÿ â Èñòîðèÿòà íà Ñòàðèÿ ñâÿò?”. Èçã-
ëåæäà ñèãóðíî, ÷å òðàêèòå ñå ïðîÿâÿâàò, âèäåíè ñà è ñà íàçîâàíè çà ïúðâè
ïúò êàòî òâîðöè è ó÷àñòíèöè â Èñòîðèÿòà íà Ñòàðèÿ ñâÿò êúì è îò ñðåäàòà
íà II õèë.ïð.Õð.
Íàé-ñòàðèòå ïèñìåíè ïàìåòíèöè îò Äðåâíà Òðàêèÿ ñà ãëèíåíèòå ïëî÷-
êè ñ ïèêòîãðàìè è èäåîãðàìè íà ïðîòîëèíåéíî ïèñìî6 îò åïîõàòà íà Õàëêî-
ëèòà - V õèë.ïð.Õð. Òå, áåç ñúìíåíèå, ãîâîðÿò çà ñèëíî ðàçâèòî îáùåñòâî,
êîåòî å äîñòèãíàëî äóõîâíàòà è îáùåñòâåíà ïîòðåáíîñò äà ñå èçðàçÿâà ÷ðåç
ïèñìåíà. Êàòî ôàêò òå ñà îòðàæåíèå íà ìèñëîâíèÿ ñâÿò, ñðàâíèì è ïîäîáåí
íà îíåçè ïðè ðàííèòå äúðæàâíîñòíè îáðàçóâàíèÿ, ïðåäè è ïðè îáåäèíåíèå-
27
 In honorem Prof. Margaritae Taceva

òî íà Åãèïåò (íîìèòå- íà åãèïåòñêè sepat) è ïðåäè è ïðè ñúçäàâàíåòî íà

Øóìåðñêîòî öàðñòâî (ïàòåñèàòèòå - íà øóìåðñêè ki).
Ñëåäîâàòåëíî, ïî òîçè êðèòåðèé íèå ñìå äëúæíè äà âêëþ÷èì â íà÷àëî-
òî íà ïúðâèÿ ãîëÿì ïåðèîä îò Ñòàðàòà èñòîðèÿ Êúñíîõàëêîëèòíàòà öèâèëè-
çàöèÿ íà Äðåâíà Òðàêèÿ. Òðàêèéñêà ëè å òÿ îáà÷å? È Èñòîðèÿ íà òðàêèòå ëè
å òÿ?
Ñåãà èäâà ðåä íà ñðàâíåíèåòî ñ âòîðèÿ êðèòåðèé.
Íàé-ðàííèòå äúðæàâíîñòíè îáðàçóâàíèÿ â Äðåâíà Òðàêèÿ ñå îòêðèâàò
ïî àðõåîëîãè÷åñêè äàííè èìåííî îò òàçè åïîõà - åïîõàòà íà Êúñíèÿ Õàëêî-
ëèò (V õèë.ïð.Õð.). Òå ñå äîêàçâàò7 : îò ìåòàëîïðåðàáîòâàòåëíèÿ öåíòúð ïðè
äíåøíèÿ ãðàä Âàðíà íà ×åðíî ìîðå; îò ìíîãîáðîéíèòå çëàòíè “óêðàøåíèÿ”,
êîèòî äåìîíñòðèðàò êîíòðàñòèðàùè è ðåçêè ñîöèàëíè ðàçëè÷èÿ â îáùåñò-
âîòî, îòðàçåíî â íàõîäêèòå íà Âàðíåíñêèÿ õàëêîëèòåí íåêðîïîë; îò îáùåñò-
âåíàòà ñãðàäà, íàðè÷àíà äâîðöîâ êîìïëåêñ íà îñòðîâà ïðè ñåëî Äóðàíêóëàê
(ñåâåðíî îò ãðàä Âàðíà); îò ãèãàíòñêèÿ çà âðåìåòî ñè ìåäîäîáèâåí öåíòúð
ïðè ñåëî Ìå÷è êëàäåíåö, Ñòàðîçàãîðñêî è Ñòðàíäæà ïëàíèíà; îò ïîÿâàòà íà
êðåïîñòíè ñúîðúæåíèÿ (ïàëèñàäè) è ïëàíèðîâêà íà ñåëèùàòà-ãðàä÷åòà. Âèä-
íî å îò ñåëèùàòà è æèëèùàòà, ÷å ðÿçêî èìóùåñòâåíî ðàçñëîåíèå íå ñå íàá-
ëþäàâà. Íî âèäíî å íàé-äîáðå îò ñïîìåíàòèÿ íåêðîïîë, ÷å ñúùåñòâóâàò ãî-
ëåìè ñúñëîâíè ñîöèàëíè ðàçëè÷èÿ. Ðàçöâåòúò íà òîâà îáùåñòâî ñå îñíîâàâà
íà äîáèâà è îáðàáîòêàòà íà ìåòàëè (íàé-âå÷å ìåä è çëàòî) è íà òúðãîâèÿòà ñ
òÿõ. Êàòî äîáàâèì êúì òîâà è ñïîìåíàòèòå ìíîãîáðîéíè ãëèíåíè ïëî÷êè ñ
ïèêòîãðàìè è èäåîãðàìè íà ïðîòîëèíåéíî ïèñìî, ñïîêîéíî ìîæåì äà íàðå-
÷åì òîâà Êúñíîõàëêîëèòíî îáùåñòâî ðàííîêëàñîâî, ñ îñîáåíî âàæíàòà ðî-
ëÿ íà âëàäåòåëÿ-öàð. Ðàçáèðà ñå, ÷å â íåãî íà÷åíêèòå íà òåðèòîðèàëíà îáùè-
íà è ïúðâîíà÷àëíà ÷àñòíà ñîáñòâåíîñò ùå áúäàò òåîðåòè÷íî ïðåäïîëîæå-
íè, ùå áúäàò õèïîòåòè÷íè ïîðàäè îòñúñòâèåòî íà èçðè÷íè ïèñìåíè ñâåäå-
íèÿ çà òîâà. Íî ñúùîòî ñå îòíàñÿ è çà Ìèíîéñêàòà öèâèëèçàöèÿ íà î. Êðèò
îò III-ïúðâàòà ïîëîâèíà íà II õèë.ïð.Õð., íàïðèìåð.
Ñëåäîâàòåëíî, è ïî òîçè êðèòåðèé, íèå ñìå äëúæíè äà âêëþ÷èì Êúñíî-
õàëêîëèòíàòà öèâèëèçàöèÿ íà Äðåâíà Òðàêèÿ â íà÷àëíèÿ ñòàäèé íà ïúðâèÿ
ãîëÿì ïåðèîä îò Èñòîðèÿòà íà Ñòàðèÿ ñâÿò.
Òèïîëîãè÷åñêè ïîäîáíî, ìàêàð è àðõåîëîãè÷åñêè èçãëåæäàùî ïî-ðàç-
ëè÷íî, å îáùåñòâîòî8 â Äðåâíà Òðàêèÿ ïðåç Ðàííàòà Áðîíçîâà åïîõà (îò ñðå-
äàòà íà IV/ êðàÿ íà III õèë.ïð.Õð. äî íà÷àëîòî íà II õèë.ïð.Õð.). Âúïðåêè ÷å
è çà òàçè åïîõà íÿìàìå äîñòàòú÷íî ðåïðåçåíòàòèâíè ïèñìåíè ñâåäåíèÿ, àð-
õåîëîãèÿòà íà íÿêîè ñåëèùà (íàïðèìåð ïðè ñåëàòà Åçåðî è Þíàöèòå, ðàçïî-
ëîæåíè â äíåøíà Þæíà Áúëãàðèÿ), çàùèòåíè ñ êàìåííè êðåïîñòíè ñòåíè,
çàä êîèòî ñå íàìèðàë åäèíåí, íî äâóñúñòàâåí ãðàä ñ àêðîïîë è ïðèëåæàùà
ìó ÷àñò, à ñúùî è àðõåîëîãèÿòà íà íåêðîïîëèòå ñî÷è ðàííîêëàñîâî ñîöèàë-
íî ðàçñëîåíèå. Òî èçãëåæäà òàêà ðàçâèòî, êàêòî å â ïðåäõîäíèÿ ïåðèîä. Â
òîçè ñìèñúë ñõîäñòâîòî å ôàêò. È â òîâà îáùåñòâî äîáèâúò íà ìåòàëè (ïðå-
äèìíî ìåä è çëàòî) è òúðãîâèÿòà ñ òÿõ îñòàâàò íåãîâ õàðàêòåðåí áåëåã. Èìåííî
28
 Êàëèí Ïîðîæàíîâ. Îñíîâíè ïåðèîäè â èñòîðèÿòà íà äðåâíà Òðàêèÿ...

çà òîâà ïðåç òàçè åïîõà, çà êîÿòî ñå èçïîëçâà è òåðìèíúò International Age9 ,

Äðåâíà Òðàêèÿ å ÷àñò îò åäíà ãîëÿìà êóëòóðíî-èñòîðè÷åñêà îáùíîñò, íàðå-
÷åíà Öèðêóìïîíòèéñêà. Íåçàâèñèìî îò ñëàáîòî ïðåäñòàâÿíå íà ïèñìåíà è
ïèñìåíîñò, îáùåñòâîòî îò Ðàííàòà Áðîíçîâà åïîõà â Äðåâíà Òðàêèÿ ìîæå
äà áúäå îïðåäåëåíî êàòî ðàííîêëàñîâî. Òðÿáâà âñå ïàê äà êàæà, ÷å â òîâà
ïðîñòðàíñòâî èìà ïðîòîëèíåéíè ïèñìåíè ïàìåòíèöè1 0 ïðè Òðîÿ, íàïðèìåð,
à ñúùî òàêà è ïèñìî íàïîäîáÿâàùî êëèíîïèñ, îòêðèòî âúðõó êåðàìè÷íè ñú-
äîâå îò ñïîìåíàòèÿ îáåêò ïðè Þíàöèòå. Èçãëåæäà, ÷å òîâà îáùåñòâî å “çàì-
ðúçíàëî” â íàé-ðàííèÿ ñòàäèé íà êëàñîâîòî ðàçâèòèå, ïîðàäè êîåòî è ïèñìå-
íàòà íå ñå ðàçâèâàò. Î÷åâèäíî â Ðàííîáðîíçîâîòî îáùåñòâî íà Äðåâíà Òðà-
êèÿ ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó òåðèòîðèàëíàòà è ðîäîâàòà îáùèíà íå å â ïîëçà
íà ïúðâàòà, òàêà êàêòî íå å â ïîëçà íà ÷àñòíàòà ñïðÿìî îáùèííàòà ñîáñòâå-
íîñò. Èìåííî çàòîâà òóê ðîëÿòà íà âëàäåòåëÿ-öàð ùå áúäå èçêëþ÷èòåëíî
ãîëÿìà çà ôóíêöèîíèðàíåòî íà îáùåñòâîòî.
Õàðàêòåðèñòèêèòå íà îáùåñòâîòî îò Ðàííàòà Áðîíçîâà åïîõà íà Äðåâ-
íà Òðàêèÿ ïîçâîëÿâàò äà ãî âêëþ÷èì - ìàêàð è ñúñ ñúîòâåòíè ðåçåðâè çàðàäè
ìàëêîòî êîëè÷åñòâî ïèñìåíà, â ñðàâíåíèå ñ Õàëêîëèòà (ïîíå çà ñåãà!) - òè-
ïîëîãè÷åñêè êúì íà÷àëîòî íà ïúðâèÿ ãîëÿì ïåðèîä â Èñòîðèÿòà íà Ñòàðèÿ
ñâÿò.
Ñìÿòà ñå, ÷å êóëòóðàòà íà îáùåñòâîòî îò Ðàííàòà Áðîíçîâà åïîõà â Äðåâ-
íà Òðàêèÿ ïðèíàäëåæè íà ñàìèòå òðàêè. Òàçè òåçà ñå îñíîâàâà íà ôàêòà, ÷å îò
íà÷àëîòî íà Áðîíçîâàòà åïîõà íàñåòíå â àðõåîëîãèÿòà ñå íàáëþäàâà îòíîñè-
òåëíî ñïîêîéíî è ñàìîñòîéíî ðàçâèòèå íà íàñåëåíèåòî, âêëþ÷èòåëíî è ñëåä
êàòî òî å íàðå÷åíî òðàêè. Îùå ïîâå÷å, ÷å è åçèêîâåäèòå íå îòêðèâàò â Åâðî-
ïåéñêèÿ Þãîèçòîê êàêúâòî è äà å îíîìàñòè÷åí ìàòåðèàë, êîéòî äà å ïî-ñòàð
îò èíäîåâðîïåéñêèÿ òðàêèéñêè. Äðóãèÿò òåðìèí, êîéòî ñå èçïîëçâà â òîçè
ñëó÷àé å ïðîòîòðàêè.
Ñëåäâàùèÿò ãîëÿì ïåðèîä â Èñòîðèÿòà íà Äðåâíà Òðàêèÿ ñå ðàçïîëàãà
îò II õèë.ïð.Õð. äî êúì VI â.ïð.Õð. è âêëþ÷âà öÿëàòà èëè ïîíå ÷àñò îò Ñðåä-
íàòà Áðîíçîâà åïîõà, ñúñ ñèãóðíîñò Êúñíàòà Áðîíçîâà è Ðàííàòà Æåëÿçíà
åïîõà, êàêòî ñòàíà äóìà ïî-ãîðå. Çà òîâà âðåìå ñúùåñòâóâàò ÷óæäè ïèñìåíè
èçâîðè è ìàëêî ñîáñòâåíè ïèñìåíè ïàìåòíèöè1 1.  êîìïëåêñíî ñú÷åòàíèå ñ
àðõåîëîãè÷åñêèòå (ñåëèùà, íåêðîïîëè, ìåòàëíè ñúêðîâèùà è îðúæèÿ) òå îò-
íîâî ãîâîðÿò çà ïúðâè÷íè äúðæàâíè îáðàçóâàíèÿ îò ðàííîêëàñîâ òèï. Ñúã-
ëàñíî èçâåñòèÿòà îò ïèñìåíèòå èçâîðè1 2 è ïðåç òàçè åïîõà, âúïðåêè íàëè÷èå-
òî èì, íå ñå íàáëþäàâà îñîáåíà èçÿâà íà ÷àñòíàòà ñîáñòâåíîñò è ñèëíà
àêòèâèçàöèÿ íà òåðîòîðèàëíàòà îáùèíà. Íàé-ÿðêîòî ïîëèòè÷åñêî ïðîÿâëå-
íèå íà Òðàêèéñêîòî îáùåñòâî ïðåç òîçè ïåðèîä å ó÷àñòèåòî 1 3 ìó â Òðîÿíñêà-
òà âîéíà ïðåç ÕIII â.ïð.Õð. íà ñòðàíàòà íà ñúíàðîäíèöèòå òðîÿíè. Çà äðóãî
ïîäîáíî ìîæå äà ñå ñìÿòà ó÷àñòèåòî íà òðàêè â àêöèèòå íà “îòâúäìîðñêèòå
íàðîäè”, êàêòî ñà íàðå÷åíè â åãèïåòñêèòå èçâîðè.
Ïðàâè âïå÷àòëåíèå, ÷å è ïðåç òîçè ïåðèîä ðàâíèùåòî íà ðàçâèòèå è òè-
ïîëîãèÿòà íà îáùåñòâîòî ãî ïîñòàâÿò â íà÷àëîòî íà ïúðâèÿ ãîëÿì ïåðèîä
29
 In honorem Prof. Margaritae Taceva

îò Èñòîðèÿòà íà Ñòàðèÿ ñâÿò.

Ñåãà èäâà ðåä íà òðåòèÿ êðèòåðèé - èäåîëîãèÿòà íà òåçè ðàííè îáùåñòâà.
Ïðåç âòîðàòà ïîëîâèíà íà II è ïðåç I õèë.ïð.Õð. èäåîëîãèÿòà íà Òðà-
êèéñêîòî îáùåñòâî å öàðñêàòà äîêòðèíà èëè ó÷åíèåòî, íàðå÷åíî Òðàêèéñêè
îðôèçúì1 4. Òðàêèéñêèÿò îðôèçúì å ñîëàðíà, íî è ñîëàðíî-õòîíè÷íà èäåîëî-
ãèÿ. Ñúãëàñíî íåÿ ðîäåíèÿò îò Âåëèêàòà áîãèíà-ìàéêà öàð å è æðåö, íî è
áîã. Òîâà áåçñïîðíî äîïúëâà àðãóìåíòèòå çà ïðè÷èñëÿâàíåòî íà Òðàêèéñêî-
òî îáùåñòâî êúì ðàííîêëàñîâèòå îáùåñòâà íà Ñòàðèÿ ñâÿò.
Ñîëàðíà å è èäåîëîãèÿòà íà îáùåñòâîòî â Äðåâíà Òðàêèÿ ïðåç Ðàííàòà
Áðîíçîâà åïîõà. Òîâà íàé-äîáðå ëè÷è îò íàäãðîáíèòå ìîãèëè1 5 ñèíõðîííè
ïî âðåìå è ñõîäíè ïî ñìèñúë ñ ïèðàìèäèòå íà öàðåòå îò Ñòàðîòî öàðñòâî â
Åãèïåò. Åòî çàùî, áåç ñúìíåíèå, òàçè èäåîëîãèÿ å öàðñêà èäåîëîãèÿ íà ðàí-
íîêëàñîâî îáùåñòâî.
Íî èäåîëîãèÿòà1 6 íà Êúñíîõàëêîëèòíîòî îáùåñòâî îò Äðåâíà Òðàêèÿ,
îòðàçåíà íàé-äîáðå â ñïîìåíàòèÿ ïî-ãîðå Âàðíåíñêè íåêðîïîë, ñúùî å ñî-
ëàðíà è öàðñêà. Òÿ ñúùî, áåç ñúìíåíèå, å èäåîëîãèÿ íà ðàííîêëàñîâî îáùåñòâî.
Òàêà ñå îêàçâà, ÷å äâåòå ãîëåìè ðàííè öèâèëèçàöèè â Äðåâíà Òðàêèÿ -
òàçè îò Êúñíèÿ Õàëêîëèò (V õèë.ïð.Õð.) è ñëåäâàùàòà ÿ îò Ðàííàòà Áðîíçî-
âà åïîõà (ñðåäàòà íà IV/êðàÿ íà III), êàêòî è Èñòîðèÿòà íà òðàêèòå îò Ñðåä-
íàòà, Êúñíàòà Áðîíçîâà è Ðàííàòà Æåëÿçíà åïîõà (II - ïúðâàòà ïîëîâèíà íà
I õèë.ïð.Õð.) èìàò òèïîëîãè÷åñêè ñõîäñòâà â ñòîïàíñêàòà ñòðóêòóðà, ñîöè-
àëíî-èêîíîìè÷åñêîòî è ñîöèàëíî-ïîëèòè÷åñêîòî óñòðîéñòâî, êîèòî ñà íà ðàí-
íîêëàñîâè îáùåñòâà. Ñúùåñòâóâàò ñõîäñòâà è â èäåîëîãè÷åñêàòà õàðàêòå-
ðèñòèêà íà ñúùèòå òåçè ðàííîêëàñîâè îáùåñòâà.
Íåçàâèñèìî îò åòíè÷åñêèòå îïðåäåëåíèÿ íà Êúñíîõàëêîëèòíîòî è Ðàí-
íîáðîíçîâîòî ðàííîêëàñîâè îáùåñòâà, êîèòî âèíàãè ùå áúäàò ñïîðíè è ùå
ïðåäèçâèêâàò ìíîãî õèïîòåçè çàðàäè òèïîëîãè÷åñêèòå ïàðàëåëè è ïîðàäè
ïî-ðàííàòà èì ïîñëåäîâàòåëíà õðîíîëîãèÿ ñïðÿìî Òðàêèéñêîòî îáùåñòâî
îò Ñðåäíî-, Êúñíîáðîíçîâàòà è Ðàííîæåëÿçíàòà åïîõà è Àíòè÷íîñòòà, òå
òðÿáâà äà áúäàò âêëþ÷åíè â Èñòîðèÿòà íà Äðåâíà Òðàêèÿ è òðàêèòå êàòî
ïðîòîèñòîðèÿ, êàòî ðàííà èñòîðèÿ èëè èñòîðèÿ íà ãåíåçèñà è ôîðìèðàíåòî
íà Òðàêèéñêàòà öèâèëèçàöèÿ. Òî÷íî òàêà, êàêòî ñå ïîñòúïâà ñ Ìèíîéñêàòà
öèâèëèçàöèÿ íà îñòðîâ Êðèò îò III - ïúðâàòà ïîëîâèíà íà II õèë.ïð.Õð. ñïðÿìî
Ìèêåíñêî-åëèíñêàòà öèâèëèçàöèÿ îò ñðåäàòà II è I õèë.ïð.Õð. Òàêà Êúñíî-
õàëêîëèòíàòà è Ðàííîáðîíçîâàòà öèâèëèçàöèè îò òðàêèéñêèòå çåìè âëèçàò â
Èñòîðèÿòà íà Äðåâíà Òðàêèÿ, à ïî òîçè íà÷èí è â Èñòîðèÿòà íà Ñòàðèÿ ñâÿò,
è òî òî÷íî â íåéíèÿ ïúðâè ïåðèîä IV - II õèë.ïð.Õð. Âñúùíîñò, òîçè ïåðèîä
áè òðÿáâàëî äà ñå óäðåâíè íà V õèë.ïð.Õð., ñúãëàñíî äàòèðîâêàòà íà Êúñíî-
õàëêîëèòíàòà öèâèëèçàöèÿ â Äðåâíà Òðàêèÿ, è áè òðÿáâàëî äà çàïî÷âà ñ íåÿ.
Ïîíå çà èñòîðèÿòà íà Ñòàðà Åâðîïà!
Åäâà ïðåç ñëåäâàùèÿ âàæåí ïåðèîä îò Èñòîðèÿòà íà Äðåâíà Òðàêèÿ è
òðàêèòå - òîçè íà Êëàñè÷åñêàòà Àíòè÷íîñò - Òðàêèéñêîòî îáùåñòâî ùå áúäå
îïðåäåëåíî êàòî ðàííîêëàñîâî îò ïðåäêëàñè÷åñêè ðîáîâëàäåëñêè òèï.1 7 Òà-
30
 Êàëèí Ïîðîæàíîâ. Îñíîâíè ïåðèîäè â èñòîðèÿòà íà äðåâíà Òðàêèÿ...

êîâà òî ùå îñòàíå äî êðàÿ íà ñúùåñòâóâàíåòî íà òðàêèéñêàòà äúðæàâíîñò -

íà÷àëîòî íà II â.ñëåä Õð. Ïðåç òîçè ïåðèîä, òóê, òåðèòîðèàëíàòà îáùèíà ùå
ñå îïèòâà äà äîìèíèðà íàä ðîäîâàòà. Íî êàêòî è ÷àñòíàòà ñîáñòâåíîñò òÿ
íÿìà äà ñå ðàçâèå äîñòàòú÷íî ñèëíî. ×àñòíàòà ñîáñòâåíîñò ñå ïðîñòèðà,
êàêòî íàé-âåðîÿòíî è â ïðåäõîäíèòå õèëÿäîëåòèÿ, ïðåäèìíî âúðõó îðúäèÿòà
çà ïðîèçâîäñòâî è ñòàäàòà, íî íå è âúðõó çåìÿòà. Îáùèííèöèòå ñà êîëåêòèâ-
íî åêñïëîàòèðàíè, êàòî ïî òîçè íà÷èí îò îáùèííè ñîáñòâåíèöè íà çåìÿòà ñå
îêàçâàò îáùèííè âëàäåëöè íà çåìÿ, êîÿòî îáðàáîòâàò, â îïðåäåëåíà çàâèñè-
ìîñò îò öàðÿ (èëè ïàðàäèíàñòà), êîéòî ñúáèðà äàíúöèòå.
Íåçàâèñèìî, ÷å I õèë.ïð.Õð. å âå÷å âòîðèÿò ãîëÿì ïåðèîä îò Èñòîðèÿòà
íà Ñòàðèÿ ñâÿò, êîéòî ñå õàðàêòåðèçèðà ñ ðàçöâåò íà àíòè÷íèòå ðîáîâëàäåë-
ñêè îòíîøåíèÿ, òî òèïîëîãèÿòà íà Òðàêèéñêîòî îáùåñòâî ãî îòíàñÿ âñå îùå
êúì ïúðâèÿ ãîëÿì ïåðèîä íà Ñòàðàòà èñòîðèÿ. Âïðî÷åì, òîâà íå å èçíåíàä-
âàùî, çàùîòî ñúùîòî ïîëîæåíèå ñå íàáëþäàâà, íàïðèìåð, ïðè åëèíèòå ïðå-
äè ôîðìèðàíåòî íà ïîëèñà, (ò.å. ïðåäè VIII â.ïð.Õð.), ïðè åòðóñêèòå è ðèì-
ñêîòî îáùåñòâî îò öàðñêèÿ ïåðèîä (ò.å. ïðåç VIII - VI â.ïð.Õð.).
Èçíåíàäâàùîòî èäâà ñ ïðåä-, ïðîòî- èëè ñ äðóãè äóìè , ðàííîåëèíèñ-
òè÷åñêèòå ïðîÿâè1 8 íà Òðàêèéñêîòî îáùåñòâî îò V è IV â.ïð.Õð. ïðè îäðèñ-
êèòå âëàäåòåëè Ñïàðàäîê, Ñèòàëê, Ñåâò I, Ìåäîê (Àìàäîê I) è Õåáðèçåëì,
èçðàçåíè íàé-ÿðêî ïðåç ñðåäàòà íà IV â.ïð.Õð. îò öàð Êîòèñ I (383-359
ã.ïð.Õð.), êîéòî óñïåøíî óòâúðæäàâà òåíäåíöèÿòà çà ïîëèòè÷åñêîòî è
êóëòóðíî åäèíåíèå íà ðàííîêëàñîâèòå åòíîñíè äúðæàâè ñ ïîëèñà çà ôîð-
ìèðàíåòî íà èìïåðèÿ. Òåíäåíöèÿ, îñúùåñòâåíà ñëåä íåãî îò ìàêåäîíñêèòå
âëàäåòåëè Ôèëèï II è Àëåêñàíäúð III Âåëèêè. Èìåííî ñ íà÷àëîòî íà ðåàëè-
çèðàíåòî íà òåçè èñòîðè÷åñêè òåíäåíöèè â Þãîèçòî÷íà Åâðîïà, îêàçàëè ñå ñ
òðàéíè ïîñëåäèöè â Èñòîðèÿòà íà Ñòàðèÿ ñâÿò, Òðàêèéñêîòî îáùåñòâî èìà
îïðåäåëåíî ìÿñòî âúâ âòîðèÿ ïåðèîä îò Ñòàðàòà èñòîðèÿ ïðåç I õèë.ïð.Õð.
Íåçàâèñèìî îò ðàçöâåòà íà ðîáîâëàäåëñêèòå îòíîøåíèÿ ïðåç òàçè åïî-
õà, îñîáåíî åïîõàòà íà Åëèíèçìà, êðàÿ íà IV - êðàÿ íà I â.ïð.Õð., â Òðàêèéñ-
êîòî îáùåñòâî ñå íàáëþäàâà ðàçöâåò íà ðàííîêëàñîâèòå îáùåñòâåíè îòíî-
øåíèÿ. Òîåñò, Òðàêèéñêîòî îáùåñòâî îñòàâà àðõàè÷íî è äèàõðîííî çà òîâà
âðåìå. Òàçè àðõàè÷íîñò è äèàõðîííîñò, áåç êîëåáàíèå ìîæå äà ñå îïðåäåëè
êàòî õàðàêòåðèñòèêà íà íàé-êîíñåðâàòèâíèÿ íîñèòåë íà ñúùíîñòòà è íà ÷åð-
òèòå êàêòî íà Öèðêóìïîíòèéñêàòà êóëòóðíî-èñòîðè÷åñêà îáùíîñò îò III
õèë.ïð.Õð., òàêà è íà Ïàëåîáàëêàíî-Çàïàäíîìàëîàçèéñêàòà îáùíîñò îò II è
íà÷àëîòî íà I õèë.ïð.Õð.1 9 Îò òàçè îáùíîñò, êàêòî ñî÷àò èçñëåäâàíèÿòà, íàé-
íàïðåä ñå ïðîÿâÿâàò ïèñìåíî ìèêåíñêèòå ãúðöè îùå â ñðåäàòà íà II
õèë.ïð.Õð. - ÷ðåç Linear B, à ñåòíå ïðåç VIII â.ïð.Õð. ôðèãèòå, ïðåç VII â.ïð.Õð.
êàðèòå è ïðåç VI â.ïð.Õð. òðàêèòå.
Ïðè òîâà ïîëîæåíèå èçó÷àâàíåòî íà Òðàêèéñêîòî îáùåñòâî ïðèäîáèâà
èçêëþ÷èòåëíî âèñîêà ñòîéíîñò â Èñòîðèÿòà íà Ñòàðèÿ ñâÿò, îñîáåíî êàòî
ñðàâíèòåëíî äîáðå íàáëþäàåì àíòè÷åí îáåêò, íî è êàòî “æè┠ìîäåë-ðåëèêò
îò ãîðåñïîìåíàòèòå ïî-ðàííè îáùåñòâà.
31
 In honorem Prof. Margaritae Taceva

Ïðåç òðåòèÿ ãîëÿì ïåðèîä îò Èñòîðèÿòà íà Ñòàðèÿ ñâÿò, I - V â. ñëåä

Õðèñòà, îñîáåíî ñëåä ñðåäàòà íà I è íà÷àëîòî íà II â., Òðàêèéñêîòî îáùåñò-
âî íÿìà ñîáñòâåíè äúðæàâíè îðãàíèçàöèè. Òðàêèòå âå÷å ñà ïîäàíèöè íà Ðèì,
à ñåòíå ñòàâàò è ãðàæäàíè íà Ðèìñêàòà èìïåðèÿ. Åäâà ïðåç òîçè ïåðèîä,
÷ðåç òåðèòîðèàëíàòà è ðîäîâàòà îáùèíà òå ñå âêëþ÷âàò èëè ñà âêëþ÷åíè â
îðáèòàòà è ñêîðîñòòà íà ðàçâèòèå íà àíòè÷íîòî ðîáîâëàäåëñêî îáùåñòâî,
êîåòî îáà÷å, âå÷å å â ñâîÿ çàëåç.2 0 Òîåñò, è ñåãà ïðîöåñèòå â Òðàêèéñêîòî îá-
ùåñòâî - è ïî-êîíêðåòíî â îáùèíèòå - íå ñà èçæèâåíè ïúëíîöåííî è äîêðàé,
êàêòî òîâà ñòàâà ñ äðóãè îáùåñòâà â äðóãè ÷àñòè íà Èìïåðèÿòà.
Çàêëþ÷åíèåòî ïðåäñòàâÿ îáîáùàâàùà ïåðèîäèçàöèÿ íà Èñòîðèÿòà íà
Òðàêèÿ è òðàêèòå êàòî ÷àñò îò Èñòîðèÿòà íà Ñòàðèÿ ñâÿò.
Ïðåç åïîõàòà íà Íåîëèòà, Ðàííèÿ è Ñðåäíèÿ Õàëêîëèò â Þãîèçòî÷íà
Åâðîïà ñå ñëàãà íà÷àëîòî è çàïî÷âà óòâúðæäàâàíåòî íà ñòîïàíñêî-êóëòóðåí
è ñîöèàëíî-ïîâåäåí÷åñêè ñòåðåîòèï, õàðàêòåðåí çà íàñåëåíèåòî íàðè÷àíî
òðàêè ïðåç Àíòè÷íîñòòà. Òîçè ñòåðåîòèï îñòàâà æèçíåí íå ñàìî ïðåç Ñðåä-
íîâåêîâèåòî, íî - è äî âðåìåòî íà íàëàãàíåòî íà ìîäåðíèòå èíäóñòðèàëíè
îòíîøåíèÿ. Òîâà å âðåìåòî íà ðàçöâåò íà ðîäîâàòà îáùèíà. Åòî çàùî, òîçè
ïåðèîä ìîæå äà ñå ñìÿòà çà äîäúðæàâåí ïåðèîä â Èñòîðèÿòà íà Òðàêèÿ è
òðàêèòå.
Ñúñ çàðàæäàíåòî íà äúðæàâíèòå îòíîøåíèÿ â îáùåñòâîòî çàïî÷âà è
Ñòàðàòà èñòîðèÿ íà ðåãèîíà. Òîâà ñòàâà ïðåç åïîõàòà íà Êúñíèÿ Õàëêîëèò
(êðàÿ íà V õèë.ïð.Õð.), êîéòî ìîæå äà ñå ïðèåìå, ïîíå çàñåãà, çà ïúðâèÿ
îñíîâåí ïåðèîä â Èñòîðèÿòà íà Äðåâíà Òðàêèÿ è òðàêèòå. Èìåííî ïðåç òîçè
ïåðèîä ñå ïîÿâÿâàò ïúðâèòå äúðæàâíè îáðàçóâàíèÿ - òèï chiefdom, êîèòî
èìàò ðàííîêëàñîâè õàðàêòåðèñòèêè. Òå ñà òèïîëîãè÷åñêè ñõîäíè è ïîäîáíè
íà íîìîâåòå/sepàt â Åãèïåò îò IV õèë.ïð.Õð. è ïàòåñèàòèòå/ ki â Øóìåð îò III
õèë.ïð.Õð. Çà òîâà âðåìå èíäîåâðîïåéñêîòî íà÷àëî ìîæå äà ñå ïðåäïîëàãà,
íî íå ìîæå äà áúäå ñìÿòàíî è îïðåäåëÿíî êàòî ñèãóðíî. Òîçè ïåðèîä áåçóñ-
ëîâíî ìîæå äà ñå ïðèåìå çà ãåíåçèñåí â Èñòîðèÿòà íà Òðàêèÿ è òðàêèòå.
Âòîðèÿò ãîëÿì ïåðèîä îáõâàùà Ðàííàòà Áðîíçîâà åïîõà (ñðåäàòà/êðàÿ
íà IV - III õèë.ïð.Õð.). È ïðåç òîçè ïåðèîä äúðæàâíèòå îáðàçóâàíèÿ òèïîëî-
ãè÷åñêè ïðèíàäëåæàò è ñå îòíàñÿò êúì ñúùèÿ ðàííîêëàñîâ òèï, õàðàêòåðåí
çà âðåìåòî íà Êúñíèÿ Õàëêîëèò- òèï chiefdom. Äîòîëêîâà, äîêîëêîòî òðàêè
íå ìîãàò äà áúäàò èäåíòèôèöèðàíè è åòíîíàçîâàíè êàòî åòíîñ/åòíîñè ñðåä
êóëòóðèòå íà Öèðêóìïîíòèéñêàòà îáùíîñò ïî âðåìåòî íà Ðàííàòà Áðîíçî-
âà åïîõà - ò.íàð International Age, òîçè ïåðèîä ìîæå äà áúäå íàðå÷åí âòîðè
ãåíåçèñåí ïåðèîä. Î÷åâèäíî, òàçè å îáùíîñòòà, îò êîÿòî ùå ñå ïðîÿâÿò èí-
äîåâðîïåéñêè íàðîäíîñòè â Ìàëà Àçèÿ è Þãîèçòî÷íà Åâðîïà ñëåä íà÷àëîòî
íà II õèë.ïð.Õð., êàòî õèòèòè, ìèêåíñêè ãúðöè è òðàêè.
Âúç îñíîâà íà òîâà, çà ãåíåçèñíèòå åòàïè, å ïîäõîäÿùî äà ñå ïðèëàãàò
êàòî terminus technicus ïîíÿòèÿòà ïðîòîèñòîðèÿ è ïðîòîòðàêè.
Òðåòèÿò îñíîâåí ïåðèîä îáõâàùà II õèë.ïð.Õð. äî êúì VI â.ïð.Õð. Èç-
âîðîâèòå äàííè îò òîâà âðåìå, îò âñÿêàêâî åñòåñòâî, äàâàò îñíîâàíèÿ äà ñå
32
 Êàëèí Ïîðîæàíîâ. Îñíîâíè ïåðèîäè â èñòîðèÿòà íà äðåâíà Òðàêèÿ...

ïðèåìå, ÷å êúì è îò ñðåäàòà íà II õèë.ïð.Õð. íàñåòíå ñèãóðíî ìîæå äà ñå

ãîâîðè çà òðàêè. Ïîðàäè òîâà, òîçè ïåðèîä íåñúìíåíî å ïåðèîä íà ñîáñòâå-
íî Òðàêèéñêà èñòîðèÿ. Êàêòî ñòàíà äóìà ïî-ãîðå, íàé-ÿðêàòà ïðîÿâà íà Òðà-
êèéñêîòî îáùåñòâî îò òîçè ïåðèîä å ó÷àñòèåòî ìó â Òðîÿíñêàòà âîéíà ÕIII
â.ïð.Õð., êîÿòî âèäèìî íàëàãà îáåäèíåíèå íà îòäåëíè åòíîòåðèòîðèàëíè
chiåfdom-è â ïî-ãîëÿìà ðàííîêëàñîâà äúðæàâà, êàêâàòî ñå ÿâÿâà Òðàêî-Òðî-
ÿíñêèÿò ìîðñêè ñúþç ñðåùó ñúþçà-ðàííîêëàñîâà äúðæàâà íà Àõåéñêèòå
chiåfdom-è. Ìàêàð è äèàõðîííî, òîçè åòàï è òîçè ñúþç ñà ñðàâíèìè ñ Îáåäè-
íåíèåòî íà Åãèïåò îêîëî íà÷àëîòî íà ÕÕÕI â.ïð.Õð. è íà÷àëîòî íà Øóìåð-
ñêîòî öàðñòâî ïðåç íåãîâèÿ Ïúðâè ðàííîäèíàñòè÷åí ïåðèîä ÕÕVIII/ÕÕVII
â. ïð. Õð., èëè îùå ñ Ìèíîéñêèÿ Êðèò îò ÕÕII-ÕVIII â.ïð.Õð., ñ Õèòèòñêîòî
öàðñòâî îò êðàÿ íà ÕIÕ è íà÷àëîòî íà ÕVIII â.ïð.Õð., è ðàçáèðà ñå - ñúñ
ñïîìåíàòàòà îáåäèíåíà â ñúþç-ðàííîêëàñîâà äúðæàâà Àõåéñêà/Ìèêåíñêà
Ãúðöèÿ îò ÕIII â.ïð.Õð. (ïî ïîâîä ñúùàòà Òðîÿíñêà âîéíà.).
×åòâúðòèÿò îñíîâåí ïåðèîä îáõâàùà âðåìåòî îò êðàÿ íà VI/íà÷àëîòî
íà V â.ïð.Õð. äî íà÷àëîòî íà II â.ñëåä Õðèñòà. Âèäÿíèòå â ïðåäõîäíèÿ ïåðè-
îä òåíäåíöèè êàòî ïðîÿâè çà îáåäèíåíèå íà chiåfdom-è â ãîëåìè òåðèòîðèàë-
íè äúðæàâè îò ðàííîêëàñîâ òèï ñå ðåàëèçèðàò íàé-îò÷åòëèâî ïðåç òîçè ïå-
ðèîä îò òðàêèéñêè åòíîñè, êàêòî ñëåäâà: â Þãîèçòî÷íà Åâðîïà - íàé-äîáðå
òîâà å âèäèìî îò Îäðèñêîòî öàðñòâî, íî ñúùî òàêà è îò Ãåòñêîòî, îò Òðèáàë-
ñêîòî è îò Äàêèéñêîòî öàðñòâà; à â Ìàëà Àçèÿ - îò Âèòèíñêîòî öàðñòâî.
Òîâà å è êóëìèíàöèÿòà â îáùåñòâåíî-ïîëèòè÷åñêîòî ðàçâèòèå íà Òðàêèÿ
è òðàêèòå. Íåíàïðàçíî èìåííî ïðåç òîçè ïåðèîä ðàííîêëàñîâîòî Îäðèñêî
öàðñòâî, ôîðìèðàùî ñå êàòî ãîëÿìà òåðèòîðèàëíà äúðæàâà, ùå áúäå âîäå-
ùî â ðàííîåëèíèñòè÷åñêèòå ïðîÿâè ïðåç V - ñðåäàòà íà IV â.ïð.Õð. â Þãî-
èçòî÷íà Åâðîïà êàòî ñåâåðíàòà ÷àñò íà Èçòî÷íîòî Ñðåäèçåìíîìîðèå, êîåòî
å ñúùíîñòíà ÷àñò îò Èñòîðèÿòà íà Ñòàðèÿ ñâÿò.
Ïåòèÿò îñíîâåí ïåðèîä îò Èñòîðèÿòà íà Òðàêèÿ è òðàêèòå - êðàÿ íà I/
íà÷àëîòî íà II äî V â. ñëåä Õðèñòà âêëþ÷èòåëíî - ñå ðàçïîëàãà â òåðèòîðè-
àëíèòå è âðåìåâè ðàìêè íà Ðèìñêàòà èìïåðèÿ. Ïðåç ïåðèîäà íà Ðàííàòà
Ðèìñêà èìïåðèÿ (I-II â.) ðèìñêàòà ðîáîâëàäåëñêà ñèñòåìà ñå íàëàãà îêîí÷à-
òåëíî â Òðàêèéñêèòå çåìè. Ïî òîçè íà÷èí Òðàêèéñêîòî îáùåñòâî íàñèëà, à íå
ïî åñòåñòâåí ïúò, áèâà âêëþ÷åíî àêòèâíî è ìàêñèìàëíî èíòåíçèâíî â ñîöè-
àëíî-èêîíîìè÷åñêèòå ïðîöåñè è äîñòèæåíèÿ íà Àíòè÷íîñòòà. Âúïðåêè òî-
âà, âåðîÿòíî çàùîòî ñà ëèêâèäèðàíè íåãîâèòå ñîáñòâåíè äúðæàâè, Òðàêèéñ-
êîòî îáùåñòâî çàïàçâà äî ãîëÿìà ñòåïåí ñâîÿòà àðõàè÷íîñò è êîíñåðâàòèâ-
íîñò, õàðàêòåðíè çà ïðåäõîäíèòå ïåðèîäè. Òàêà ïðåç âðåìåòî íà Êúñíàòà
Ðèìñêà èìïåðèÿ (III-V â.), êîíñåðâàòèâíèòå îòíîøåíèÿ, ñ êîèòî ñå õàðàêòå-
ðèçèðàò òðàêèéñêèòå îáùèíè, ñå îêàçâàò ïî-áëèçêè äî íîâèòå ñðåäíîâåêîâ-
íè ôåîäàëíè, îòêîëêîòî äî îñòàðåëèòå âå÷å êëàñè÷åñêè ðîáîâëàäåëñêè îò-
íîøåíèÿ. Ìîæå áè èìåííî çàòîâà - çàðàäè ñèëíèòå òåðèòîðèàëíè è ðîäîâè
îáùèíè - õðèñòèÿíèçàöèÿòà è “âàðâàðèçàöèÿòà” íà Êúñíàòà Ðèìñêà èìïå-
ðèÿ ùå “êîíñåðâèðàò” è ùå îñòàâÿò ñèëíà òðàäèöèîííàòà íàðîäíà êóëòóðà è
33
 In honorem Prof. Margaritae Taceva

åçèê íà áèòîâî ðàâíèùå - íàé-âå÷å â ñåëàòà íà Äðåâíà Òðàêèÿ.

Òúé êàòî îôèöèàëíàòà äúðæàâíà èäåîëîãèÿ è îôèöèàëíèÿò äúðæàâåí è
êíèæîâåí åçèê íà òåðèòîðèÿòà îò Þãîèçòî÷íà Åâðîïà, íàñåëÿâàíà îò òðàêè
áåç ñîáñòâåíà äúðæàâà, å ãðúöêè èëè ëàòèíñêè, à ïî-êúñíî â Ñðåäíîâåêîâè-
åòî è ñëàâÿíñêè áúëãàðñêè, íî íèêîãà òðàêèéñêè, òî ñèãóðíîòî òðàêî-ëàòèí-
ñêî, òðàêî-åëèíñêî èëè òðàêî-áúëãàðñêî äâóåçè÷èå, â çàâèñèìîñò îò äúðæà-
âàòà Ðèì, Âèçàíòèÿ èëè Áúëãàðèÿ, ñå îáåçñìèñëÿ è ñå èçìåñòâà îò åëèíî-
áúëãàðñêî äâóåçè÷èå ïðåç Ñðåäíîâåêîâèåòî. Òî å îñîáåíî äîáðå íàáëþäàâà-
íî â êîíòàêòíèòå çîíè, êàêâèòî ñà Ñåâåðíîòî êðàéáðåæèå íà Åãåéñêî - Çà-
ïàäíèÿ áðÿã íà ×åðíî ìîðå. Åòî çàùî “òðàêèéñêîòî” ñå îêàçâà íàé-äîáðå
çàïàçåíî ó áúëãàðè è ãúðöè (îò Ñåâåðíàòà ÷àñò íà ñúâðåìåííàòà äúðæàâà
Ãúðöèÿ) è äíåñ.

1
Òà÷åâà, Ì. Âëàñò è ñîöèóì â Ðèìñêà Òðàêèÿ è Ìèçèÿ. Ñîôèÿ, Âóëêàí-4, 2000,
264 ñ.
2
Ïîðîæàíîâ, Ê. Èñòîðèÿ íà òðàêèòå â Èñòîðèÿòà íà Ñòàðèÿ ñâÿò.- Ìèíàëî,
1996, 4, 14-26.
3
Ãåîðãèåâ, Âë. Òðàêèòå è òåõíèÿò åçèê. Ñîôèÿ, 1977, 119-134.
4
Mihailov, G. Homère comme source historique et les ètudes thraces. - In: Contri-
bution au IV-e Congres International de Thracologie, Rotterdam, 1984. Sofia, 1984, 12-40;
Ïîðîæàíîâ, Ê. Îáùåñòâî è äúðæàâíîñò ó òðàêèòå ñðåäàòà íà II - íà÷àëîòî
íà I õèë.ïð.Õð. (â êîíòåêñòà íà ïàëåîáàëêàíî-çàïàäíîìàëîàçèéñêàòà îáùíîñò).
Ñîôèÿ, 1998, 15-38. (=Studia Thracica 6).
5
Soesbergen, P. van. Thracian personal, ethnic and topographic names in Linear A
and B. - Kadmos, 1979, 18, 1, 26-39.
6
Ãåîðãèåâ, Âë. öèò. ñú÷., 152-158; Òîäîðîâà, Õ. Êàìåííî-ìåäíàòà åïîõà â Áúë-
ãàðèÿ (ïåòî õèëÿäîëåòèå ïðåäè íîâàòà åðà). Ñîôèÿ, 1986, 207-213; Paliga, S. Thracian
and Pre-Thracian Studies. Bucharest, 1999, 42-, 84-105; Peneva-Rousseva, I. A Palaeobalkan
Syllabary of the 4th Millennium BC. The Plate from Gradeshnitsa and Karanovo Roun-
del. - Bulgarian Historical Review, 3-4, 2001, 3-23.
7
×åðíûõ, Å.Í. Ãîðíîå äåëî è ìåòàëëóðãèÿ â äðåâíåéøåé Áîëãàðèè. Ñîôèÿ,
1978, 358; Best, J.G.P. The Varna Necropolis: its Historic Significance. - In: Dritter
Internationaler Thrakologischer Kongress, Wien, 1980. Sofia, 1984, Bd.1, 150-153; Òîäîðî-
âà, Õ Äîáðóäæà ïðåç ïðàèñòîðè÷åñêàòà åïîõà. - Â: Èñòîðèÿ íà Äîáðóäæà, Ò.1.
Ñîôèÿ, 1984, 45-56; Ivanov, I., M.Avramova. Varna Necropolis. The Dawn of European
Civilization. Sofia, 2000, 5-54.
8
Ïîðîæàíîâ, Ê. Äúðæàâíîñò è öèâèëèçàöèÿ â Òðàêèÿ è íà òðàêèòå äî ñðåäàòà
íà I õèë.ïð.Õð. - Seminarium Thracicum, 4. Ñîôèÿ, 2000, 12-13.
9
Calinescu, A. An Introduction to the Burton Y. Berry Collection. - In: The Art of
Ancient Jewelry. Indiana University Art Museum, Bloomington, 1994, p. 9.
10
Êàçàíñêèé, Í.Í. Òðîÿíñêîå ïèñüìî. Ê ïîñòàíîâêå âîïðîñà. - Àíòè÷íàÿ áàë-

34
 Êàëèí Ïîðîæàíîâ. Îñíîâíè ïåðèîäè â èñòîðèÿòà íà äðåâíà Òðàêèÿ...

êàíèñòèêà (ïðåäâàðèòåëüíûå ìàòåðèàëëû ê ìåæäóíàðîäíîìó ñèìïîçèóìå), 5, Ìîñêâà,

1984, 18-19; Ïîðîæàíîâ, Ê. Èñòîðèÿ íà òðàêèòå ..., ñ.19.
11
Ãúëúáîâ, È. Ìèíîéñêàÿ íàäïèñü, íàéäåííàÿ â Áóðãàñå (Áîëãàðèÿ). - Âåñòíèê
Äðåâíåé Èñòîðèè, 1956, 3, 151-157; Êàðàéîòîâ, Èâ. Êðèòñêè ìåäåí ñëèòúê îò ñåëî
×åðêîâî, Áóðãàñêè îêðúã. - Íóìèçìàòèêà, 1978, 1, 13-17; Matsas, D. Samothrace and
the Northeastern Aegean: The Minoan Connection. - Studia Troica, 1, 1991, 159-179;
Fol, Al., R.Schmidt. A Linear A - Text on a Clay Reel from Drama, South-East Bul-
garia? - Prähistorische Zeitschrift, 75, 2000, 56062; Ïîðîæàíîâ, Ê. Äúðæàâíîñò è
öèâèëèçàöèÿ ..., ñ. 16.
12
Ïîðîæàíîâ, Ê. Ôîðìû ñîáñòâåííîñòè â Îðôè÷åñêîé Ôðàêèè (âòîðàÿ ïîëî-
âèíà II òûñ äî í.ý.). - Â: Acta Associationis Internationalis Terra Antiqua Balcanica, 6.
Ïÿòûé ìåæäóíàðîäíûé êîíãðåññ ïî ôðàêîëîãèè (=Ìåæäóíàðîäíûé ñèìïîçèóì “Àí-
òè÷íàÿ áàëêàíèñòèêà 6”), Ìîñêâà, 1988. Ñîôèÿ, 1991, 161-169.
13
Porozhanov, K. Troy’s Maritime League. - Thracia Pontica, 6.1. Sozopol, 1997,
187-196.
14
Ôîë, Àë. Òðàêèéñêèÿò îðôèçúì. Ñîôèÿ, 1985; Ñúùèÿò. Òðàêèéñêèÿò
Äèîíèñ. Êíèãà ïúðâà. Çàãðåé. Ñîôèÿ, 1991; Ñúùèÿò. Òðàêèéñêèÿò Äèîíèñ. Êíèãà
âòîðà. Ñàáàçèé. Ñîôèÿ, 1994;Ñúùèÿò. Õèìíèòå íà Îðôåé. Ñîôèÿ, 1996; Ñúùèÿò.
Òðàêèéñêèÿò Äèîíèñ. Êíèãà òðåòà. Íàçîâàâàíå è âÿðà.Ñîôèÿ, 2002; Ïîïîâ, Ä.
Áîãúò ñ ìíîãî èìåíà. Ñîôèÿ, 1995.
15
Òîäîðîâà, Õ. Äîáðóäæà ïðåç ïðàèñòîðè÷åñêàòà åïîõà…, ñ. 66; Ïàíàéîòîâ,
Èâ. ßìíàòà êóëòóðà â áúëãàðñêèòå çåìè. Ñîôèÿ, 1989, ñ. 192 (=Ðàçêîïêè è
ïðîó÷âàíèÿ, êíèãà ÕÕI).
16
Òîäîðîâà, Õ. Êàìåííî-ìåäíàòà åïîõà…193-206; Ôîë, Àë. Èñòîðèÿ íà
áúëãàðñêèòå çåìè â äðåâíîñòòà. ×àñò ïúðâà. Ðîäîâî-îáùèíåí ñòðîé è âúçíèêâàíå
íà ðîáîâëàäåëñêè îòíîøåíèÿ. Ñîôèÿ, 1981, 75-78.
17
Ôîë, Àë. Ïîëèòè÷åñêà èñòîðèÿ íà òðàêèòå. Êðàÿ íà âòîðîòî õèëÿäîëå-
òèå äî êðàÿ íà ïåòè âåê ïðåäè íîâàòà åðà. Ñîôèÿ, 1972, 69-164; Ñúùèÿò. Èñòî-
ðèÿ íà áúëãàðñêèòå çåìè…, 111-143.
18
Ôîë, Àë. Òðàêèÿ è Áàëêàíèòå ïðåç ðàííîåëèíèñòè÷åñêàòà åïîõà. Ñîôèÿ,
1975, 246.
19
Porozhanov, K. Les Pelasgo-Thraces dans le contexte de la communautè
palèobalkano=ouest-micrasiatique (milieu du II-e - milieu du I-er mill. av.J.-C.). - In:
The Thracians World at the Crossroads of Civilizations. Proceedings of the Seventh Inter-
national Congress of Thracology, Constantsa-Mangalia-Tulcea, 1996. Bucharest, 1997,
236-246.
20
Òà÷åâà, Ì. Èñòîðèÿ íà áúëãàðñêèòå çåìè â äðåâíîñòòà. Âòîðà ÷àñò.
Ðàçâèòèå è ðàçöâåò íà ðîáîâëàäåëñêîòî îáùåñòâî. Ñîôèÿ, 1987, 148-231.

35
 In honorem Prof. Margaritae Taceva

GENERAL PERIODIZATION OF THE HISTORY OF

ANCIENT THRACE AND THE THRACIANS

Kalin Porozhanov

The general periodization of the History of Thrace and the Thracians as part of
Old World History should be the following:
1. The Neolithic, the Early and Middle Chalcolithic Age in Southeast Europe
might be regarded as a pre-state period in the History of Thrace and the Thracians.
The shaping up of state relations in the Late Chalcolithic Age marked the begin-
ning of the region’s Old History. This is in fact the first basic period (of the genesis)
in the History of Ancient Thrace and of the Thracians.
2. The second great period comprises the Early Bronze Age (mid/end of the
th rd
4 -3 millennium B. C.). It is the second period of the genesis – certain Indo-Euro-
pean ethnoses in Asia Minor and Southeast Europe were emerging, known since the
beginning of the 2nd millennium B. C. as Hittites, Mycenaean Greeks and Thracians.
3. The third large period embraces the time from the 2nd millennium B. C.
approximately up to the 6th c. B. C. The most pronounced act/deed of the Thracian
society in this period might be considered its participation in the Trojan War (13th c.
B. C.) which actually represents a unification of different ethnic-territorial chiefdoms
into a greater early-class state as the Thracian-Trojan Marine League against the united
Achaean-Hellenic chiefdoms.
4. The fourth basic period begins from the end of the 6th c. B. C. and lasts till
the beginning of A. D. 2nd century. The above mentioned tendencies inherent in the
preceding period viewed as manifestations/deeds aiming at a unification of (different)
chiefdoms into territorially larger states of early-class type became most explicitly/
distinctly feasible during this period in Southeast Europe – in the Kingdoms of the
Odrysae, the Getae, the Triballi, the Dacians, and in Asia Minor – in the Bythinian
Kingdom.
5. The fifth basic period (lasting from the beginning of A. D. 2nd century up to
A. D. 5th c. incl.) marks in fact the territorial and chronological frames of the Roman
Empire. The Thracian society, no longer having any state organizations of its own at
that time, had to a great extent preserved its archaic and conservative character pecu-
liar of the preceding periods.

36