CÔNG NGHỆ CHẾ BIẾN DẦU MỎ VÀ KHÍ THIÊN NHIÊN

« vào lúc: Tháng Mười Hai 07, 2007, 10:56:01 PM »

I. Thành phần của dầu mỏ & khí thiên nhiên :

              Khí thiên nhiên chủ yếu là khí Metan chiếm 94 - 98% thể tích ;Các Parafin
có mạch Cacbon từ  C2 ® C5 thuộc loại khí dầu mỏ , ngoài ra khí thiên nhiên còn có
2 loại khí khác :

        -   Khí đồng hành là khí trong các mỏ dầu :ngoài Metan chủ yếu còn có các
hyđrocacbon khác từ C2 ® C5 (khí đồng hành có sẵn trên bề mặt của dầu).

        -   Khi chế biến ,dầu mỏ được tạo thành trong quá trình chế biến gồm :các
hyđrocacbon khong no là những nguyên liệu quí trong công nghiệp tổng hợp hữu cơ.

      Ngoài các thành phần trên còn có :Hyđro ,các hợp chất có hại (các hợp chất của
lưu huỳnh) ,CO2 ,N2 ,hơi ẩm.

      * Thành phần của dầu : chủ yếu là các hyđrocacbon , ngoài ra còn có nhựa ,các
chất hữu cơ chứa lưu huỳnh ,nitơ và các tạp chất vô cơ khác.

    -  Hyđrocacbon của dầu mỏ có thành phần rất pức tạp , chủ yếu gồm 3 loại no ,
naphten , vòng thơm .Chúng có nhiều đồng phân.

  Chất lượng dầu mỏ được đánh giá theo lượng hyđrocacbon nhiệt sôi có trong dầu
mỏ . Quí nhất là dầu mỏ có nhiều hyđrocacbon dễ sôi có trọng lượng riêng thấp gọi
là dầu nhẹ.

  
II.Xử lý dầu thô:

              Tùy theo mục đích sử dụng mà khí được xử lý khác nhau.

 
1.Làm sạch khí:
 

                a) Tách hơi nước:hơi nước có hại.

    -   Khi hạ nhiệt độ hơi nước có thể đóng băng làm vỡ đường ống hoặc với các
hyđrocacbon thành các hydrat       (CH4.7H2O , C2H6.7H2Ov.v...) bịt kín đường ống
hoặc thiết bị.

    -   Hơi nước được tách bằng chất hút nước thể rắn ( Canxiclorua hạt ,NaOH rắn
v.v...) hoặc lỏng (dung dịch       Canxiclorua dietylengly ).
    b) Khử khí H2S và các hợp chất chứa lưu huỳnh khác:

-    H2S ăn mòn thiết bị .

-    Các hợp chất lưu huỳnh khi đốt sẽ tạo thành SO2 dễ ăn mòn thiết bị dụng cụ ,
nhũng chất làm xúc tác nhiễm độc. Ðể loại nó người ta dùng chất hấp thụ rắn và
lỏng (rắn :Fe(OH)3 , than hoạt tính ) , ( lỏng : muối bazơ mạnh với acid yếu như
cacbonat , photphat của natri hoặc kali ).

 Na2CO3   +  H2S     D   NaHCO3   +   NaHS

    Hay dùng bazơ hữu cơ yếu :

                   2(CH2CH2OH)NH2    +    H2S   D    [(CH2CH2OH)NH3]2S

                             

Dung dịch hấp thụ được tưới từ trên tháp hấp thụ kiểu đệm (1) , còn khi cần làm
sạch đi ngược chiều từ dưới lên .

Ở thiết bị hấp thụ ra dung dịch được bơm (2) qua thiết bị truyền nhiệt (3) , sau đó
qua thiết bị truyền nhiệt (4) để nâng nhiệt độ đến nhiệt độ tái sinh , rồi đi vào tháp
tái sinh được bơm qua bơm (6) qua các thiết bị nhiệt trao đổi nhiệt (3) và các thiết bị
làm lạnh (7) để tuần hoàn trở lại thiết bị hấp thụ (1).

 
2.Tách xăng khí :

là quá trinh hyđrocacbon dễ bay hơi tồn tại trong không khí dưới dạng hơi. Kếi quả
được hai sản phẩm :

-   Hyđrocacbon có mạch cacbon từ  C2 ® C5 .

-   Hyđrocacbon hơi có mạch Cacbon  > C4  .

Xăng là hổn hợp các hyđrocacbon ở thể hơi.

                      Có 3 phương pháp chủ yếu để tách xăng khí :

-   Ngưng tụ xăng khí .

-   Hấp thụ .

-   Hấp phụ.
                    + Ngưng tụ xăng khí:hỗn hợp khí được xử đến áp suất 15® 20 atm rồi
làm lạnh băng nước thường .Tùy theo nhiệt độ & áp suất làm lạnh ,mức độ tách
xăng khí  có thể cao thấp khác nhau ,xăng khí không tách được hoàn toàn .

                    + Hấp thụ : phương pháp này tách xăng khí được hoàn toàn .

Người ta dùng sản phẩm dầu mỏ ở thể lỏng ,có nhiệt độ khoảng 100 ®  2000C làm
dung môi hấp thụ .Trước đây người ta dùng hấp thụ gián đoạn ; hiện nay thông
dụng sử dụng tháp hấp thụ liên tục ,nó gồm có 3 phần :

                    -Vùng làm lạnh I có cấu tạo bằng nước.

        -Vùng khử hấp thụ III có cấu tạo ống chùm ,gia nhiệt bằng hơi nước hỗn hợp
vào vùng II & than hoạt tính sau khi qua vùng I, cũng đi vao vùng II theo chiều
ngược nhau. Than Hấp thu ûkhí  nóng tiếp tục đi xuống vùng III .Khí nhẹ ra khỏi
vùng hấp phụ được lấy ra ở phần trên của tháp hấp phụ một phần khí tuần hoàn trở
lại theo đường ống (1) để đưa than đa tái sinh theo đường ống (2) lên đỉnh tháp
xăng khí sau khi tách ra , có chứa khí propan & metan dễ tạo nên ụ túi khí trong ống
dẫn nhiên liệu  ở các động cơ đốt trong do vậy cần phải tách chúng ra để xăng được
ổn định được thực hiện bằng phương pháp chưng dưới áp suất cao .

    
3 - Tách khí thành các cấu tử riêng biệt hay các nhóm cấu tử:
 

             Quá trình tách các hỗn hợp khí được thực hiện theo phương pháp hấp thụ,
hấp thụ chọn lọc và phương pháp chưng cất ( vấn đề này được xét trong phần tổng
hợp chất hữu cơ).

Sơ đồ cấu tạo tháp hấp thụ liên tục.

   I. Vùng làm lạnh

  II. Vùng Hấp thụ

III. Vùng khử hấp phụ

 
III.Chế biến  dầu:

              Dầu được dùng chủ yếu để:

    - Làm nhiên liệu động cơ.

    - Làm nguyên liệu trong công nghiệp hóa chất

    - Tạo ra nhiều sản phẩm dùng trong nhiều ngành khác.

              Dầu có nhiều loại khác nhau, nên phải dùng nhiều phương pháp lý hóa
khác nhau để chế biến dầu.

              Quá trình chế biến dầu bao gồm các công đoạn chủ yếu sau:

    - Xử lý dầu trước khi chế biến.

    - Chưng phân đoạn để tách mazut với các phần chưng cất khác.

    - Chưng madút.

    - Ðiều chế xăng bằng cách crắcking, madút và các phần chưng.

    - Tổng hợp các cấu tử có chỉ số óctan cao của nhiên liệu động cơ.

    - Tinh chế các sản phẩm dầu mỏ.

 
1. Xử  lý dầu sơ bộ trước khi chế biến:

Trước khi chế biến, dầu phải được loại các tạp chất.

 - Trước hết phải tách khí đồng hành, nó là sản phẩm có giá trị. Sau đó dầu được
đưa sang bể lắng để tách các tạp chất cơ học ( cát, đất, sét), nước và các muối
khoáng (NaCl, MgCl2, CaCl2) trong thiết bị lắng, nước và các tạp chất cơ học được
lấy ra ở đáy bể, nước tạo với dầu thành các hạt nhũ tương ( 0,1 ® 100 mm) do đó
biện pháp lắng không kết quả đối với nước; cần phải phá nhũ tương trên dòng điện
xoay chiều: dầu được đưa vào thiết bị khử nước, có các điện cực chịu điện áp cao
((30000 ® 40000 V) dưới tác dụng của điện cực xoay chiều, các hạt nhũ tương bị
phá hủy kết hợp với nhau tạo thành hạt lớn lắng xuống đáy.

Ðể tách muối được hoàn toàn hơn, người ta trộn dầu với nước nóng. Sau khi xử lý
bằng nhiệt và điện, khí dầu được đưa về xí nghiệp chế biến. Trước tiên họ phân loại
và trộn thành phần tương đối đên, rồi xử lý bằng kiềm hoặc Amôniac để trung hòa
axít, Sunfua và các tạp chất.

 
2. Chưng cất:

Hệ thống chưng cất phổ biến trong công nghiệp chế biến dầu là hệ thống chưng
chân không - áp suất thường. Hệ thống này chia làm 2 giai đoạn:

- Chưng cất ở áp suất thường.

- Chưng chân không.

            a)Chưng ở áp suất thuờng:

            Tháp chưng làm việc ở áp suất thường. Trong công nghiệp, tùy theo thành
phần dầu thô và sản phẩm định lấy mà lưu trình chưng cất khác nhau.

           Sơ đồ lưu trình công nghệ chưng cất dầu mỏ ở áp suất thường.

1: Bể chứa dầu thô; 2: Bơm; 3: Thiết bị trao đổi nhiệt; 4: Lò đốt; 5: Tháp chưng;
6: Thiết bị ngưng tụ; 7: Thùng chứa xăng.

Dầu thô ở bể chứa (1) được bơm qua các thiết bị trao đổi nhiệt (3) nâng nhiệt độ lên
180oC rồi vào lò đốt (4), đốt bằng dầu mazut. Khi dầu lên đến nhiệt độ 320oC ®
325oC thì đưa qua tháp chưng (5). Ở đó dầu nhẹ bay hơi lên, tiếp xúc với dầu lỏng
đi xuống thực hiện quá trình trao đổi nhiệt, làm các cấu tử dễ bay hơi tiếp tục bay
hơi, càng xuống thấp, dầu lỏng càng nhiều cấu tử khó bay hơi.

Hơi xăng ở đỉnh tháp chưng ra, sau khi qua thiết bị ngưng tụ (6).

Từ tháp chưng ở áp suất thường lấy ra được một số sản phẩm:

-  Trên cùng là xăng lấy ra ở đỉnh dùng làm nhiên liệu đốt trong.

-  Rồi đến lydroin là loại dầu dùng làm nhiên liệu cho động cơ phản lực.

-  Dầu hỏa lấy được trong khoảng nhiệt độ 180oC ® 280oC

-  Dưới nữa là dầu nặng ( dầu Xôla ) khoảng nhiệt độ 250oC ® 350oC dùng cho
động cơ Diezen, cho crắcking.

-  Cuối cùng là madút, lấy ở đáy tháp chưng với nhiệt độ là 275oC.

 
b) Chưng chân không:

 
Tháp chưng chân không dùng để chưng mazut. Chưng chân không nhằm hạ nhiệt độ
sôi của mazu1t, để mazut khỏi bị phân hủy, P=60 mm Hg ( p để làm việc)

Từ tháp chưng chân không, lấy ra được các loại dầu bôi trơn và nhựa đường; gồm
các loại dầu bôi trơn:

-   Dầu công nghiệp để bôi trơn các máy móc và dầu truyền động.

-   Dầu bôi trơn cho động cơ đốt trong dùng để bôi trơn píttông - xilanh của các
động cơ.

-   Dầu máy nén tuabin.

-   Dầu đặc biệt.

Phần còn lại sau khi chưng là opiđron ( hắc ín)

 
3. Tinh chế các sản phẩm dầu mỏ :

            Trong sản phẩm dầu mỏ có chứa chứa một số tạp chất có hại cần phải loại
bỏ :

            - Các hợp chất của lưu huỳnh ,khi cháy tạo thành SO2có tác dụng ăn mòn
thiết bị và đầu độc xúc tác.

-  Các axit hữu cơ có tác dụng ăn mòn thiết bị .

-  Các tạp chất có nhựa , có khả năng kết tủa và làm nhiên liệu khó cháy

-  Các hợp chất không no làm sản phẩm dầu mỏ kém bền .

a) Tinh chế bằng kiềm :

Ðây là phương pháp phổ biến nhất dể tinh chế xăng ;lidroin và dầu hỏa.Phương
pháp này loại được H2S,mecaptan , phenon,các axit napta nic.

Phương pháp nay dùng dung dịch kiềm đậm đặc và metanol 30% ® 40%:

-   Kiềm chỉ tách được H2S .Metanol tách hoàn toàn mecaptan .

Quá trình được thực hiện ở 40oC và áp suất là 5®7 atm .Dung dịch kiềm và metanol
được đưa vào trích ly (1)  cùng với xăng thô.
Xăng sạch được lấy ra ở đỉnh tháp ,dung dịch cácmecaptan cùng kiềm được lấy ra ở
đáy tháp được bơm (2) bơm sang tháp chưng (3) để tách kiềm .Dung dịch kiềm lấy
ra ở đáy tháp được đưa trở lại tháp (1) .Hỗn hợp mecaptan ở đỉnh tháp ra qua thiết
bị ngưng tụ (4) vào thiết bị phân ly (5).Mecaptan được lấïy ra ở phía trên ,còn dung
dịch loãng mecaptan  được đưa vào tháp chưng metanol (6) để thu hồi metanol ,đưa
trở lại tháp (1).

b)Tinh chế bằng axit và hấp phụ :

Xử lý bằng axit H2SO4 có thể tách được các tạp chất có nhựa ,phá hủy H2S và 
mecaptan ;Các Sunfua SR' và Disunfua RSSR' thì tan trong acid ;còn lại các hợp chất
không no thì tạo thành các axit sunfonic RSO2OH.

Dùng axit có nồng độ khác nhau ; thường 96% và oleum .

Xử lý bằng axit có nhiều nhược điểm :

-   Acid mắc.

-   Mất nhiềt sản phẩm dầu mỏ .

-   Tạo nhiều bã thải .

Do vậy ngày nay ta dùng phương pháp này để làm sạch dầu bôi trơn.

* Hấp phụ:

 Phương pháp hấp phụ được dùng để làm sạch dầu bôi trơn, xăng và dầu hỏa. Chất
hấp thụ phổ biến nhất là: đất sét, than hoạt tính, silicugen.

 Sau đây trình bày sơ đồ làm sạch kết hợp hai phương pháp axít - hấp phụ:

Ðầu tiên được đưa vào thiết bị trộn (1) cùng với axit để xử lý. Quá trình khuấy được
thực hiện bằng không khí nén - một phần cặn gudron tách ra ở đây. Dung dịch dầu 
- axít sang thiết bị (2) lắng tách hết gudron.

Sau đó bơm (3) đưa dầu vào thiết bị hỗn hợp (4) để trộn với chất hấp phụ ở dạng
bột mịn. Từ (4) ra hỗn hợp dầu - chất hấp phụ được đưa vào thiết bị bốc hơi (5).
Hỗn hợp được tuần hoàn qua lò đốt (6). Sau đó hỗn hợp được bơm sang thiết bị làm

sạch (7) rồi vào thùng chứa có máy khuấy ( . Từ đây hỗn hợp  qua hệ thống máy
ép (9) và thu được dầu tinh chế.
c) Chiết chọn lọc bằng dung môi:

            Phương pháp này được sử dụng phổ biến trong những năm gần đây; chủ
yếu để tinh chế dầu bôi trơn, xăng, dầu hỏa.

Nguyên lý của phương pháp này là: dung môi không hòa tan dầu mà chỉ hòa tan các
tạp chất cần loại bỏ ( nhựa, hợp chất Sunfua, hợp chất không no).

Tùy theo tính chất của dầu, tạp chất và mức độ tinh chế mà chọn các dung môi khác
nhau. Thường dùng dung môi fufurol, phenol, nitrobenzen và nhiều dung môi hữu cơ
khác.

   IV. Chế biến các sản phẩm dầu mỏ:

     Các phương pháp chế biến các sản phẩm dầu mỏ được dùng hiện nay: crắcking,
refoming.

 
1. Crắcking:

            Crắcking là quá trình cắt các phân tử Hydro Cacbon mạch dài thành những
phân tử có mạch ngắn hơn, nhẹ hơn.

C - C - C ... C - C - C - C ®  C = C - C -... +  C - C - C ...

Quá trình crắcking có đặc điểm là nó chủ yếu làm thay đổi số lượng nguyên tử
Cacbon trong phân tử Hydro Cacbon mà không làm thay đổi cấu trúc hóa học của
chúng.

Có hai loại crắcking: crắcking nhiệt, crắcking xúc tác.

a) Crắcking nhiệt:

-   Crắcking nhiệt thực hiện ở nhiệt độ tương đối thấp và áp suất cao thì tăng sản
lượng xăng ( trên 60% xăng được lấy bằng phương pháp này).

-   Crắcking nhiệt thực hiện ở nhiệt độ cao trên 700oC và áp suất thường để tạo ra
hợp chất thơm và các Hydro Cacbon no ở thể khí.

 
Tùy theo tính chất của nguyên liệu và loại sản phẩm định điều chế mà có những qui
trình crắcking nhiệt khác nhau:

-   Áp suất cao (12 ® 70 atm) và nhiệt độ tương đối thấp ( dưới 540oC).

-   Áp suất thấp (2 ® 5 atm) và nhiệt độ dưới 600oC.

-   Áp suất thường và nhiệt độ cao  > 670 - 720oC.

            Với nguyên liệu là Hydro Cacbon nhẹ ,bền nhiệt thì quá trình phải thực hiện
ở nhiệt độ và áp suất cao còn với nguyên liệu là Hydro Cacbon nặng thì điều kiện
không nghiêm ngặt bằng.

               Sơ đồ lưu trình crắcking nhiệt dầu mazut ở áp suất cao.

1,7. Tháp chưng; 2,10. Lò đốt; 3. Tháp phản ứng; 4. Van giảm áp; 5. Thiết bị bay
hơi;

 6. Thiết bị làm lạnh; 8. Thiết bị ngưng tụ; 9. Thiết bị phân ly.

            Nguyên liệu sau khi được gia nhiệt đi vào tháp chưng (1) làm việc ở áp suất
10atm. Hơi từ thiết bị (5) sang chưng nguyên liệu thành phân đoạn nhẹ và nặng.

-   Phân đoạn nặng có nhiệt độ cao, lấy ra ở đáy tháp rồi đưa vào lò đốt (2), nhiệt
độ đun 480(C, p = 45 atm; ở điều kiện này, các hyđrocacbon  bắt đầu bị phân hủy.
Sau đó đưa sang thiết bị phản ứng (3) có áp suất 20 atm, nhiệt độ 480(C, quá trình
crắcking kết thúc tại đây. Qua van (4), sản phẩm đi vào thiết bị bay hơi (5), tại đây
các sản phẩm tách thành cặn và hơi. Cặn crắcking được đưa vào thiết bị làm lạnh
(6). Hơi được đưa vào tháp (1).

-  Quá trình crắcking thực hiện qua lò đốt (2) là crắcking nhẹ.

-   Phân đoạn nhẹ là hơi ở đỉnh tháp chưng (1) ra, được đưa vào tháp chưng (7)
điều kiện giống tháp chưng (1). Hơi lấy ra ở đỉnh tháp là xăng và khí, được đưa qua

thiết bị ngưng tụ ( rồi vào thiết bị phân ly (9) để tách xăng và khí crắcking.

-   Phần lỏng lấy ra ở đáy tháp (7) là gazon và dầu hỏa.

b) Crắcking xúc tác:

            Mục đích của crắcking xúc tác các sản phẩm dầu mỏ là tăng sản lượng và
chất lượng xăng.
            Chất lượng xăng cũng như nhiên liệu cho động cơ qui định bởi hai yếu tố:

-   Giảm hàm lượng các Hyđrocacbon  no mạch thẳng vì chúng có chỉ số octan thấp.

-   Giảm hàm lượng các Hyđrocacbon  không no vì khi cháy chúng tạo nên nhiều
nhựa và tro cho động cơ.

Xăng crắcking xúc tác bền hơn xăng crắcking nhiệt vì hàm lượng Hydro Cacbon
không no thấp, chỉ số octan cao...

2. Refoming:

            Phương pháp crắcking xúc tác tuy không tạo ra cặn nhưng cũng tạo ra khí
và cốc. Ðể tránh sự hao hụt vì tạo khí và cặn... Người ta dùng refoming, là phương
pháp biến đổi trực tiếp cấu tạo phân tử của các sản phẩm dầu mỏ điều chế được
bằng phương pháp crắcking mà không làm trọng lượng phân tử của chúng thay đổi
nhiều.