2020/2021 6.

SINIF DERS DEFTERİ NOTLARIMIZ

Ahmet + i        Ahmet’i           Ahmet’i tanıyor.

Ufuk + u           Ufuk’u            Babası Ufuk’u soruyor.
Serap + a         Serapa           Bu paketi Serapa ver.

ÜNSÜZ BENZEŞMESİ(ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ):

Türkçede sert ünsüzle biten bir

ÜNSÜZ YUMUŞAMASI (ÜNSÜZ DEĞİŞİMİ):
Türkçede sert ünsüzlerden “p – ç – t – k” biten bir
sözcüğe ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde, bu
sözcüğün sonundaki ünsüz yumuşayarak “b – c – d
– g”ye dönüşür. Bu kurala ünsüz değişimi ya
da ünsüz yumuşaması denir.
sözcüğe yumuşak ünsüzlerden “c, d, g” ile
başlayan bir ek geldiğinde, ekin başındaki ünsüz
değişerek sertleşir. Bu ses özelliğine ünsüz
uyumu, ünsüz sertleşmesi veya ünsüz
benzeşmesi denir. 
Sert Ünsüzler: ç, f, h, k, p, s, ş, t (Sert

* ağaç – ı →  ağacı sessizleri FıSTıKÇı ŞaHaP olarak kodlayabiliriz.)

*kağıt – ı →  kağıdı
*çocuk –u →  çocuğu
Yumuşak Ünsüzler: c, d, g, b, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
*mektup → mektubu
*borç → borcu
*yoğurt→  yoğurdu * yavaş – ca  =yavaşça
*köpek→  köpeği * unut – gan =unut kan
*Denk → deng-i Taraf – dar =Taraftar
*Renk → reng-i Kümes – den = Kümesten
*Çelenk → çeleng-i Küs – gün = Küskün
NOT: Bazı tek heceli kelimelerde Et – cil = Etçil
yumuşama olmaz. Yurt – daş = Yurttaş
İnat – cı = İnatçı
*top – u → topu
Unut – gan = Unutkan
* et – i → eti
Çocuk – ca = Çocukça
* süt – e → süte
Sıcak – dan = Sıcaktan
* saç – ın → şaçın 
Seç – gin = Seçkin
Bazı tek heceli kelimelerde
Geç – ti = Geçti
yumuşama olur.
Güreş – ci = Güreşçi
*çok –u →çoğu
*kap –ı → kabı *Fatih’ten bisikletini istemişti.
*yurt→-u → yurdu * Irmaktan yavaşça geçmişti.
Yabancı sözcüklerde yumuşama görülmez. * Bitkiler ışığını güneşten alır.
* hukuk – u → hukuku
*tabiat – ı → tabiatı NOT:  Rakamlar ve özel isimlere gelen eklerde de
*devlet – e → devlete ünsüz benzeşmesi kuralı geçerlidir.
Özel isimlerin sonunda bulunan sert ünsüzler Örnek:  
yazarken yumuşamaz, okunurken yumuşar. 1985’de Sivas’da doğdum. (Yanlış)
1985’te Sivas’ta doğdum. (Doğru)
 O  + arada = Orada
Doğru             Yanlış
İçeride            İçerde
Dışarıdan       Dışardan
İleride             İlerde
Şuradan         Şurdan
Orada             Orda
ÜNLÜ DÜŞMESİ: Yukarıda        Yukarda
Son hecesinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan
kelimeler ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında son ÜNSÜZ DÜŞMESİ:
hecedeki dar ünlü düşer. Bu olaya sesli (ünlü) Türkçede “-k” ünsüzüyle biten bazı kelimeler 
düşmesi denir. Sözcükte bir ünlünün düşmesi bir “-cık / -cik” eklerini aldıklarında sözcüğün
hecenin eksilmesine neden olduğundan ünlü sonundaki “-k” düşer. Bu ses olayına sessiz (ünsüz)
düşmesi, hece düşmesi olarak da adlandırılır. düşmesi denir.

* karın – ı → karnı * ufak-cık → ufacık

* beyin – imiz → beynimiz * minik-cik → minicik
* oğul – u → oğlu *sıcak – cık → sıcacık
* gönül – e → gönle *Bebek -çik  →  bebecik
*kayıp etmek → kaybetmek *Büyük - cek   → büyücek
* kahve altı → kahvaltı *Yaprak  -çık  →yapracık
* şükür etmek → şükretmek *Küçük-cük →küçücük
* kayın ana → kaynana * Büyük-cük → büyücük
* oyun – a → oyna(mak)
* uyu – ku → uyku Bazen –l, -msa  ekleri de ünsüz düşmesine neden
* sızı – la → sızla(mak)  olur.
Yüksek - l → yüksel
Ağız / ağzı, alın / alnı, bağır / bağrım, beniz / benzi,  Küçük - l  →küçül
beyin / beynimiz, boyun / boynu, böğür / böğrüm,  Ufak-l →ufalmak
burun / burnu, geniz / genzi, göğüs / göğsün,  Küçük-mse →küçümsemek.
gönül / gönlünüz, karın / karnı, oğul / oğlu
çevir- / çevril-, devir- / devril-  ÜNLÜ TÜREMESİ:
Sözcüğün aslında olmadığı halde, sözcüğe 
NOT: İkilemelerde ve özel adlarda ünlü düşmesi “-cık” ek getirildiğinde ortaya yeni ünlünün
olmaz. çıkmasına ünlü türemesi denir.
*Omuz omuza mücadele ettiler. (Doğru)
Omuz omza mücadele ettiler. (Yanlış) * az – cık → azıcık
* genç – cik→ gencecik
*Sınıfta Ufuk’u göremedim. (Doğru) * dar – cık → daracık
Sınıfta Ufk’u göremedim. (Yalnış)
Ünlü düşmesi bazen de iki sözcüğün birleşimi ÜNSÜZ TÜREMESİ:
sırasında gerçekleşir. Birleşen ilk sözcüğün sonu ve  Sözcüğün aslında olmadığı halde sözcüğe ek
ikinci sözcüğün başı ünlü harf olduğunda bu getirildiğinde ya da sözcüğün başka bir sözcükle
sözcüklerdeki çarpışan iki ünlüden biri düşer. Bu birleşmesi sonucunda bir sesin ortaya
duruma “aşınma” adı da verilir. çıkmasına ünsüz türemesi denir. 

Ne +  için = Niçin Hak (hakkı), his (hissi), ret (reddi), şer (şerri), tıp
Ne + asıl = Nasıl (tıbbı), zam (zammı), zan (zannı); af (affetmek), his
Sütlü + aş = Sütlaç (hissetmek) 
Kahve + altı = Kahvaltı * af + etmek → affetmek
Cuma + ertesi = Cumartesi  *red + etmek → reddetmek
Şu + arada = Şurada  *zan – ım – ca → zannımca
 SÖZCÜKTE YAPI
Bir bina dışarıdan bakıldığında bir bütün olarak görünür ama aslında parçaların birleşiminden
oluşmuştur. Kelimeler de tıpkı binalar gibi ilk bakışta tek parçaymış gibi görünürler ama yapısında bir çok
parça bulundururlar.Sözcükte yapı, sözcüklerin oluştuğu, yapıldığı, türetildiği bu parçaları; sözcüklere
gelen eklerin çeşitlerini, kullanım amaçlarını inceler.

Sözcükte yapı, kök, ek, gövde ve yapı bakımından kelimeler olmak üzere dört ana başlıkta
incelenir:
Kökün Özellikleri
1. Kök, Sözcüğün Başındadır

Türkçe, sondan eklemeli bir dildir. Türkçede bütün ekler sona gelir. Bu yüzden Türkçede kök, her zaman
sözcüğün başındadır.

2. Kök, Ek Alırken Yapısal Değişikliğe Uğramaz

Kök, tâbi olunan; ek, tâbi olan öğedir. Başka bir deyişle Türkçede, kök sabit kalır, ek köke uyum
sağlamaya çalışır. Bu yüzden kökler, ek alsalar da bir değişime uğramazlar. Ancak bu olayın bozulduğu
birkaç istisnai durum vardır:

> Yönelme eki alan 1. ve 2. tekil kişi zamirleri ses değişimine uğrar:

ben -> bana sen -> sana

EK
(Yapım Ekleri – Çekim Ekleri)
1.Yapım Ekleri

2. Çekim Ekleri (Çokluk Eki, Hâl Ekleri, İlgi Ekleri, İyelik Ekleri, Eşitlik Ekleri, Kip Ekleri, Şahıs Ekleri)

Sözcüklerin cümle içindeki görevlerini belirtmek ya da sözcüklerde yeni sözcük üretmek

amacıyla kullanılan seslere / hecelere ek denir.

Türkçede Eklerin Özellikleri

> 1. Sözcüklere cümlede görev yüklenirken ve onlardan yeni sözcükler türetilirken öncelik yapım
eklerinindir. Yapım eklerinin üzerine çekim ekleri gelir. Ama bir iki ek haricinde çekim ekinin üzerine
yapım eki getirilemez.

kitap-çı-lar
kök-yapım eki-çekim eki 

on-da-lık
kök-çekim eki-yapım eki

anne-m-siz
kök-çekim eki-yapım eki

>
> 2. Türkçede ekler, ünlü uyumu kurallarına uyarlar. Bu yüzden eklendikleri hece ya da sözcükteki
ünlülere göre ses değişimine uğrarlar. Örneğin, belirli geçmiş zaman kipi eki bu bağlamda (-dı, -di, -du,
-dü; -tı, -ti, -tu, -tü) olarak karşımıza çıkar. Ancak -yor, -ken, -ki, -leyin, -mtrak ve -gil ekleri ses
değişimine uğramaz.

> 3. Ekler kendilerinden önceki sözcüklere bitişik yazılır. Yalnız, “mi” soru eki her zaman ayrı yazılır.
Ekler, yapım ekleri ve çekim ekleri olmak üzere iki ana başlıkta incelenir:
Sil gi m = silgim
Kitap lık lar = kitaplıklar
Ter le mek ten = terlemekten
Oku duk lar ımız ın = okuduklarımızın (kök halinde)
Oku t tuk lar ımız ın = okuttuklarımızın (türemiş)