DEFINISI DAN KONSEP OMBUDSMEN

Undang-undang Pentadbiran merupakan satu set peraturan dimana digunakan untuk

mentadbir sesuatu organisasi dengan baik dan adil. Justeru undang-undang ini memastikan
ketelusan konsep akauntabiliti dapat dilaksana. Ombudsman merupakan elemen penting
dalam undang-undang pentadbiran. Ombudsman merupakan perkataan Scandinavania yang
bermaksud persuruhjaya. Menurut Caiden, Gerald E. (1983), Ombudsman merupakan satu
penyiasatan persendirian terhadap agensi-agensi awam melalui aduan-aduan masyarakat.
Menurut Kamus Dewan Bahasa dan Pustaka, Ombudsman bermaksud pegawai, badan rasmi
atau separa rasmi yang bertanggungjawab menerima dan menyiasat aduan daripada orang
ramai yang tidak berpuas hati dengan apa-apa perkara yang berkaitan dengan jentera
kerajaan. Manakala dalam Kamus Oxford menyatakan Ombudsman ialah pegawai yang
dilantik secara rasmi untuk menyiasat aduan orang ramai terhadap salahlaku pentadbiran
pihak berkuasa awam. Maknanya, Ombudsman mempunyai satu peranan yang besar dalam
menyelesaikan permasalahan yang wujud dalam kalangan masyarakat dengan telus dan
berintegriti.

Seiring dengan perkembangan negara, konsep ombudsman boleh dididefinisikan

Larry B. Hill (1974) sebagai “is a legislative commissioner for the investigation of citizen
complaints of bureaucratic abuse”1. Manakala, Haller (1998) mendefinasikan konsep
Ombudsman sebagai “an office provided by the constitution or by action of the legislature or
parliament and headed by independent, high-level public official who is responsible to the
legislature or parliament, who receives complaints from aggrieved persons against
government agencies, officials and employees or who acts on his own motion, and who has
the power to investigate, recommend corrective action and issue reports” 2. Heede (2000)
juga turut mendefinisikan Ombudsman sebagai “A reliable person who for the purposes of
legal protection of individuals as well as parliamentary control supervises almost all
administrative bodies and civil servants. He cannot correct their decisions, but-based on
submitted complaints or on own initiatives – he may criticize them”.

Konsep ombudsmen ialah menyediakan perlindungan kepada orang ramai dengan

memberikan peluang untuk menyuarakan kritikan dan ketidakpuasan dalam menyelesaikan
sesuatu masalah sebelum diajukan ke sistem peradilan yang rumit, lambat dan mahal. Dengan
adanya Ombudsmen, beban masyarakat dapat dikurangkan dalam masalah pelayanan orang

1
B.H. Larry, 1972, Encyclopaedia Britannica, United States h. 1076-1077
2
Haller, 1998, The International Bar Association, Lausanne, Switzerland, h. 22

1
ramai dan penyalahgunaan kuasa. Konsepnya yang formal, murah, efektif dan mudah
memberikan kepercayaan masyarakat untuk menjadikan ombudsmen sebagai satu lembaga
yang ideal yang memperjuangkan hak masyarakat dalam memperolehi perkhidmatan tanpa
adanya, ketidakpuashatian, diskriminasi dan kritikan. Konsep Ombudsmen ini telah
digunapakai oleh pelbagai negara-negara di dunia walaupun dengan nama yang berbeza-beza,
antaranya, Indonesia, Filipina, Nepal, Pakistan, Iran, United States, England dan sebagainya.
Konsep Ombudsmen pada era moden ini, mudah untuk ditangani.

Walaupun banyak negara-negara di dunia mengamalkan ombudsman yang hampir

sama, namun konsep ini diubahsuai di beberapa negara mengikut struktur demokrasi dan
budaya tertentu. Walaubagaimana pun, insituasi ombudsman bebas dari pengaruh luar.
kerana ombudsmen berkuasa menyiasat membuat siasatan, membuat keputusan dan memberi
cadangan. Malah berperanan sebagai penyelesai masalah, penasihat, perayu, dan
penterjemah.

LATAR BELAKANG OMBUDSMEN

Istilah “Ombudsman” pertama kali digunakan di Swedia pada tahun 1809 apabila
parlimen Swedia dibentuk dalam usaha melindungi hak-hak warganegara dengan
menubuhkan agensi pentadbiran yang bebas dari eksekutif. Perkataan “Ombud” dalam
bahasa Sweden bermaksud perwakilan, ejen, pembela atau perantaraan. Ombudsman di
Swedia lebih dikenali sebagai Justitieombudsman bermaksud Ombudsman untuk keadilan
atau Procurator for civil affairs yang bermaksud orang yang mendapat kepercayaan untuk
mengurus kepentingan orang lain untuk urusan awam. Pada abad ke 18 Raja Charles XII
melaksanakan Ombudsman bagi tujuan penyelian pelaksanaan undang-undang. Apabila
perlembagaan Sweden digubal, tanggungjawab melantik Ombudsman berpindah kepada
parlimen yang dikenali sebagai Riksdag. Seterusnya, Ombudsman ditubuhkan di Finland
pada tahun 1919, di Denmark pada tahun 1953, di Norway pada tahun 1963 dan berikutnya di
negara-negara lain.

Di Swedia satu Lembaga Ombudsman diwujudkan yang memiliki peranan yang

penting dalam mewujudkan keadilan dalam perkhidmatan awam. Ombudsman di Swedia
pada awalnya dipimpin oleh tiga orang Justies Ombudsman yang dilantik oleh Riksdag.
Peranannya ialah memperhatikan penguatkuasaan undang-undang dan pelaksanaan undang-
undang oleh pegawai pentadbir tanpa melakukan kesilapan. Dapatlah disimpulkan bahawa,

2
setiap orang yang memiliki kuasa perlu menggunakannya dengan betul dan tidak
bertentangan dengan hak dan kepentingan masyarakat. Sistem demokrasi yang mempunyai
prinsip kebebasan di Swedia memberi impak kepada pada setiap individu dalam bertindak
dan memberi kritikan. Interaksi yang terjadi antara pemberi layanan (pegawai kerajaan)
dengan yang dilayani (masyarakat) dapat terjadi dalam pelbagai bentuk seperti yang baik,
ramah, dan sopan atau yang kurang berkesan yang menimbulkan rasa ketidakpuasan
masyarakat terhadap layanan. Kadangkala sesetengah pegawai kerajaan merasakan bahawa
memiliki kuasa yang besar dalam pentadbiran yang boleh menyebabkan terjadinya
penyalahgunaan kuasa dan penyelewengan disamping mewujudkan ketidakpuasan dalam
kalangan masyarakat. Dalam usaha melindungi dan membantu masyarakat untuk
mendapatkan layanan yang adil maka dirumuskanlah satu penyelesaian yang dapat
membendung masalah itu. Oleh yang sedemikian, wujudlah Lembaga Ombudsman di Swedia
pada tahun 1809.

Sebelum Ombudsman secara rasminya terbentuk di Swedia, Parlimen Swedia telah

membentuk Lembaga The King’s Highest Ombudsman sehingga terus berkembang menjadi
Ombudsman Parlimen Swedia dan dimasukkan dalam Perlembagaan Swedia. Ombudsman
Swedia, bersifat bebas dalam melakukan sesuatu tugas, iaitu menerima dan menyiasat aduan
masyarakat yang berkaitan dengan penyampaian perkhidmatan dan keadilan dalam negara.
Peranan utama Ombudsman Swedia ialah untuk melindungi hak-hak warganegara Swedia
dari pelbagai kesalahan yang dilakukan oleh pegawai kerajaan dan pegawai penguatkuasa.
Menurut Rowat (1968) kejayaan Lembaga Ombudsman di Swedia dapat dilihat apabila
wujud keharmonian sosial antara masyarakat dan pegawai kerajaan dalam urusan
perkhidmatan awam yang tersebar meluas ke pelbagai penjuru dunia setelah Perang Dunia
Kedua. Sehubungan dengan itu, Ombudsman Swedia telah dijadikan sebagai model lembaga
yang efektif oleh negara-negara lain, meliputi negara Scandinavia, Uni Eropa, Afrika Selatan,
Asia, Australia, Pasifik, Karibia, Amerika Latin dan banyak lagi (Gregory & Giddings,
1997:99).

Amerika dalam Australian Journal of Public Administration menyatakan bahawa

kritikan terhadap prestasi kerja dalam pentadbiran sering berlaku di seluruh dunia,
walaubagaimana pun, dengan kehadiran Ombudsman, telah memberikan keyakinan kepada
masyarakat3. Pada masa kini, Ombudsman digunapakai disebahagian besar negara-negara di
dunia, meskipun pada beberapa negara tidak digunakan nama yang sama, terdapat perbezaan
3
Gerald E. Caiden 1989, Autralian Journal Of Public Administration Vol 2, Australia, h. 48

3
dari penggunaan bahasa, budaya dan lain-lain, namun mempunyai fungsi dan konsep yang
sama. Hal ini dapat dibuktikan dibeberapa negara seperti Public protector di South Africa,
Protecteur du Citoyen di Quebec, Volksanwaltschaft di Autria, Public Complaints
Commision di Nigeria, Difensore Civico di Italy, Wafaqi Mohtasib di Pakistan, Lok Ayukta
di India, dan sebagainya.

CIRI-CIRI OMBUDSMAN

Terdapat beberapa ciri-ciri atau karekteristik yang ada pada Ombudsman adalah seperti di
bawah: M. Gottehrer and Michael Hostina

Ombudsman agar bebas daripada pengaruh pihak eksekutif. Bidang kuasa yang luas,
direct access dan mekanisme yang cekap menangani masalah membuatkan konsep
Ombudsman terus berkembang dan diminati oleh kebanyakan negara. Institusi Ombudsman
memberikan perlindungan terhadap Hak Asasi Manusia dimana Ombudsman boleh
menyelidik, membuat penyelesaian tetapi tidak mempunyai hak membuat keputusan terhadap
legally binding force. Walaupun Ombudsman memiliki hak yang luas, namun dibatasi
sehingga memberi saranan kepada badan-badan pentadbiran yang berkaitan sahaja dan
keputusan dibuat oleh badan-badan pentadbir itu sendiri. Ombudsman juga akan membantu
masyarakat dalam mendapat hak yang sama kepada semua. Ombudsman tidak akan
mengenakan bayaran, malah sesuatu aduan akan diproses dengan lebih cepat. Jika
dibandingkan dengan prosedur hukuman, ia mengambil masa yang agak lama dan meningkat
kos proses. Hal yang sedemikian menarik perhatian masyarakat dalam berhadapan
ketidakpuasan untuk memilih Ombudsman.

Seterusnya Ombudsman mempunyai kewajaran dan ketidakpatuhan tersendiri.

Seseorang yang dipilih sebagai anggota Ombudsman akan disegani oleh kumpulan politik
serta tidak berat sebelah dan akan bertindak secara adil. Anggota Ombudsman biasanya
dilarang menyertai sebarang aktiviti politik. Aduan yang diajukan oleh pengadu harus
dikendalikan oleh seseorang yang tidak mempunyai hubungan sebelumnya. Wakil
Ombudsman biasanya akan menandatangani laporan penyiasatan. Sesuatu aduan yang ingin
dibuat boleh dikemukakan oleh sesiapa sahaja terus kepada Ombudsman, tanpa membayar
yuran atau orang perantara. Keputusan Ombudsman tidak akan dikaji oleh mahkamah kecuali
Ombudsman mempunyai bidang kuasa ke atas sebuah agensi. Seterusnya, Ombudsman boleh
mengkritik mana-mana agensi atau badan-badan yang berada di bawah bidang kuasanya.
Walaupun dibenarkan untuk mengkritik, Ombudsman perlu berunding sebelum mengkritik

4
dan membenarkan agensi yang dikritik itu memberi jawapan. Ombudsman bukan peguam
bela bagi mana-mana individu atau kumpulan walaupun Ombudsman boleh membuat
siasatan, memberikan cadangan yang akan menguntungkan pengadu.

Disamping itu, Ombudsman mempunyai kredibiliti dalam proses semakan aduan.

Ombudsman mempunyai bidang kuasa umum dalam pemerintahan yang didefinisikan secara
meluas dan tidak terhad kepada satu agensi sahaja. Ombudsman dapat menyiasat rungutan
sesiapa sahaja dengan memberikan keputusan, cadangan, atau tindakan yang dilakukan
dengan masalah pentadbiran. Walau bagaimanapun, Ombudsmen dilarang menyemak
keputusan kehakiman. Justeru, Ombudsman boleh menyiasat aduan terhadap jabatan dan
agensi kerajaan atau separa kerajaan dan boleh memulakan siasatan tanpa aduan. Walaupun
kebanyakan penyiasatan akan timbul dari pengaduan kepada Ombudsman, beberapa isu akan
dipertimbangkan dan dimulakan siasatan sendiri.

Dalam proses penyiasatan semua kakitangan agensi perlu bekerjasama dengan

Ombudsman dan memberi akses kepada semakan maklumat dan Ombudsman boleh
memaksa individu untuk memberi keterangan atau mengemukakan. Setelah siasatan
dijalankan, Ombudsman mempunyai tanggungjawab untuk memberi cadangan kepada
organisasi di bawahnya. Ombudsman membuat laporan yang berisi penemuan mengenai
aduan tersebut, beserta cadangan untuk menyelesaikan masalah atau mencegahnya berulang,
kepada agensi atau organisasi yang menjadi subjek aduan tersebut. Laporan yang dibuat
Ombudsman adalah muktamad. Oleh itu, sesiapa pun tidak dapat membawa Ombudsman ke
mahkamah. Ombudsman mungkin tidak membuat perintah yang mengikat. Akhir sekali,
Ombudsmen mempunyai kuasa yang luas untuk meneliti dan menyiasat tindakan agensi.
Untuk memberi mereka kekuatan untuk mengeluarkan perintah yang mengikat adalah dengan
membuat agensi "super". Batasan kuasa Ombudsman ini, yang dilihat oleh beberapa orang
sebagai kelemahan, dilihat oleh kebanyakan Ombudsman sebagai kekuatan kerana dua sebab.
Pertama, agensi kerajaan yang dipujuk untuk bertindak lebih cenderung bertindak dengan
berkesan dan cekap dan melakukan pekerjaan yang lebih baik daripada yang terpaksa
bertindak. Kedua, perintah yang mengikat akan menetapkan hak banding. Itu akan
menyebabkan pejabat itu akan diadili dan keperluan untuk membelanjakan sumber kewangan
untuk mempertahankan diri dari tindakan di mahkamah.

Karakteristik seterusnya ialah Ombudsman menjaga kerahsian. Orang ramai yang

membuat aduan kepada Ombudsman akan dirahasiakan berdasarkan undang-undang.

5
Tujuannya supaya dapat meneruskannya siasatan tanpa publisiti dan spekulasi. Ombudsmen
mempunyai kebijaksanaan tersendiri untuk membuat penyiasatan kepada umum bersama
dengan maklumat lain yang tidak melanggar syarat kerahsiaan atau mendedahkan identiti
pengadu tanpa kebenaran. Jika identiti pengadu diketahui, kemungkinan besar, boleh
mengalami penganiayaan, ugutan, pembalasan, penolakan faedah, dan sebagainya.
Ombudsman juga mungkin tidak dipaksa untuk memberi keterangan atau mengemukakan
rekod mengenai pengadu.

FUNGSI, PERANAN DAN KUASA OMBUDSMAN

Ombudsman adalah institusi negara yang mempunyai fungsinya sendiri. Ombudsman

berfungsi untuk menyiasat dan menyoal siasat aduan orang ramai mengenai prestasi pegawai
pemerintah mengenai kesalahan dan ketidakadilan pemerintah (Seneviratne, 2002: 32).
Dalam masa yang sama, Ombudsman boleh bertindak sebagai pendisiplin terhadap pegawai
pentadbir. Dengan adanya aduan terhadap sesuatu pegawai awam yang bersalah, tindakan
boleh dikenakan berdasarkan kesalahan yang dilakukan. Segala penyiasatan perlu dilakukan
secara sulit, dimana pihak luar tidak boleh mempengaruhi penyiasatan dan keputusan yang
telah dibuat tidak boleh dicabar melainkan terdapat kekurangan penyiasatan. Ombudsman
adalah institusi negara yang bertanggungjawab kepada cabang eksekutif dan perundangan,
Ombudsman terus bekerja secara bebas dalam menyelesaikan masalah yang berkaitan dengan
pengaduan awam tanpa campur tangan atau pertimbangan yang bersandar pada pemerintah
atau parti politik. Dalam proses kehakiman, Ombudsman tidak akan melibatkan peguam
kerana fungsi Ombudsman di sebuah negara umumnya seperti peguam aduan yang
menegaskan bahawa Ombudsman sememangnya merupakan institusi bebas yang tidak
terlibat atau bergantung kepada agensi kerajaan lain (Gregory & Giddings, 1997: 107).

Fungsi Ombudsman juga adalah untuk melindungi hak dan kebebasan warganegara.
Situasi yang serius pada abad ke-19 dan ke-20 kerana terdapat sistem pemerintahan autokrasi
di kebanyakan negara Eropah dan birokrasi tidak peduli dengan kebebasan rakyat. Situasi ini
memberi inspirasi kepada masyarakat untuk mencari jalan keluar dan Ombudsman telah
diperkenalkan. Di negara-negara Skandinavia, Ombudsman mempunyai fungsi lain.
Ombudsman mempunyai kuasa untuk mengawasi pentadbiran awam am. Dalam hal ini, tugas
ombudsman berkait rapat dengan pentadbiran awam. Pelaksanaan dasar dan lain-lain
termasuk dalam bidang kuasa pentadbiran awam akan diteliti dan diperiksa. Di sesetengah

6
negara, Ombudsman dianggap mempunyai kuasa yang amat besar dalam pentadbiran.
Contohnya di Sweden, Ombudsman telah memberi kuasa untuk menyiasat kes-kes rasuah,
dan bukan sahaja terhadap pegawai pentadbiran tetapi juga terhadap hakim mahkamah
tertinggi. Walaubagaimana pun, kuasa Ombudsman tidak menghakis kebebasan badan
kehakiman. Hakim akan didakwa atau didenda kerana kesalahan rasuah, kelalaian dalam
tugas, atau kelewatan dalam memberikan keputusan.

Selain itu, Ombudsman adalah pelaksana kuasa budi bicara. Kuasa budi bicara sangat
luas dan cara menggunakan kuasa ini bergantung kepada orang yang memegang kuasa. Jika
kuasa budi bicara disalahguna ia boleh menyebabkan rasuah, kecuaian, ketidakcekapan, salah
laku dan sebagainya. Oleh itu, Ombudsman sangat penting untuk melindungi hak dan
kebebasan demokratik dan membebaskan pentadbiran umum dari rasuah dan ketidakcekapan.
Di negara-negara Skandinavia, Ombudsman memainkan peranan yang penting manakala
Perlembagaan Britain mendedahkan bahawa Suruhanjaya Parlimen tidak memainkan peranan
yang penting, kerana kebanyakan undang-undang di United Kingdom lebih memihak kepada
masyarakat di sana.

Justeru, Ombudsman juga memiliki fungsi dalam mengakses data sesuatu jabatan,
iaitu memiliki kuasa untuk mendengar dan memeriksa dokumen yang berkaitan dengan
aduan yang diterima mengenai sesuatu agensi. Fungsi Ombudsman dijelaskan dengan lebih
terperinci oleh Ramanathan. Ramanathan menekankan bahawa terdapat tiga fungsi utama
institusi Ombudsman, iaitu pertama untuk mengawal dan menyiasat ketidakpuasan individu
atau rakyat terhadap sistem pentadbiran kerajaan, kedua untuk memperbaiki sistem
pentadbiran atau mengubah pandangan umum pemerintah, ketiga membantu dalam tugas
mentor entiti undang-undang, terutama laporan khas dan laporan Ombudsman yang dapat
dijadikan rujukan dalam menjalankan fungsi perundangan4. Perkembangan kejayaan institusi
Ombudsman telah mencipta pelbagai jenis Ombudsman di satu negara. Misalnya seperti
Ombudsman parlimen, menyiasat aduan mengenai tindakan pemerintah institusi negara oleh
orang ramai. Pesuruhjaya yang sah bertanggungjawab untuk menyiasat aduan mengenai
institusi tertentu atau perkhidmatan professional. Ombudsman yang berpusat di industri yang
menyiasat aduan terhadap pelanggaran yang dilakukan oleh syarikat yang menyediakan
pelbagai jenis perkhidmatan awam.

Matlamat Ombudsman ialah meningkatkan keberkesanan pentadbiran awam. Namun

sekiranya, sesuatu aduan tidak disokong, boleh dilihat kelemahan dasar-dasar awam. Tetapi
4
Ramanathan, K. Konsep Asas Pentadbiran Awam, Ampang, h. 145-146

7
dengan adanya peranan Ombudsman boleh membaiki kelemahan-kelemahan yang wujud
dalam pentadbiran awam.

OMBUDSMAN DI MALAYSIA

Sejarah Ombudsman di Malaysia telah bermula pada tahun 1967. Timbalan Perdana
Menteri Malaysia Kedua, Tun Abdul Razak telah mendapatkan nasihat dan pandangan
penubuhan Ombudsman di Malaysia daripada Ombudsman pertama komanvel, iaitu Sir Guy
Powles dari New Zealand. Sir Guy Powles telah memberi cadangan bagaimana sistem
Ombudsman boleh dilaksana di Malaysia yang juga dikenali sebagai “Powles Report”.
Setelah Tun Abdul Rahman telah menjadi Perdana Menteri pada 23 September 1970, Beliau
telah memberi cadangan untuk menubuhkan Ombudsman di bawah penyeliaan Ketua
Setiausaha Negara. Walaubagaimana pun, pada 23 Julai 1971, Tun Abdul Razak telah
menubuhkan Biro Pengaduan Awam yang diletak dibawah Jabatan Perdana Menteri.

Biro Pengaduan Awam atau Ombudsman di Malaysia mempunyai banyak kelemahan.

Antara kelemahannya ialah, berlaku eksplotasi kaum. Malaysia yang terdiri daripada pelbagai
kaum dan bangsa akan terdedah keterlaluan terhadap tindakan seseorang pentadbir awam.
Justeru, mudah dikawal oleh badan eksekutif. Hal ini berlaku apabila Biro pengaduan awam
diletakkan dibawah badan perundangan, ini secara tidak langsung akan wujud campurtangan
pihak eksekutif. Maklumat dan dokumen sulit yang mengandungi rahsia kerajaan tidak dapat
dikawal dan menjejaskan perjalanan pentadbiran Malaysia. Seterusnya hanya boleh memberi
cadangan pembetulan kepada pihak penutadbiran, dan tidak boleh memaksa untuk mengikut
cadangan yang diminta. Biro pengaduan Awam ini juga melibatkan nilai kos yang tinggi. Ini
kerana, perlu melakukan penyiasatan sediri dan tidak mengenakan bayaran terhadap aduan
yang telah dibuat. Bidang kuasa juga terhad, kerana tidak boleh menyiasat aduan dibawah
dasar kerajaan dan dibawah Suruhanjaya Pencegahan Rasuah Malaysia dan sebagainya.

Dalam masa yang sama terdapat perbezaan di antara Biro Pengaduan Awam di
Malaysia dan Ombudsman yang dilaksanakan di negara-negara Scandinavia. Antara
perbezaannya Biro Pengaduan Awam dengan ombudsman ialah penubuhannya. Biro
Pengaduan Awam merupakan satu badan am di bawah Jabatan Perdana Menteri. Manakala
ombudsman tidak ditubuhkan di bawah mana-mana badan dan berfungsi secara tersendiri

8
atau bebas dan tidak bergantung kepada mana-mana badan yang lain dalam menjalankan
tugas. Seterusnya dari segi bidang kuasa. Biro Pengaduan Awam tidak mempunyai kuasa
yang sah untuk menyiasat kes-kes penyelewangan pentadbiran atau maladministration.
Cadangan yang diberikan Biro Pengaduan Awam bergantung kepada kerjasama agensi.
Walaupun objektif Biro Pengaduan Awam dan Ombudsman sama iaitu menerima aduan
rakyat, tetapi Biro Pengaduan Awam tidak mempunyai kuasa untuk mengambil tindakan atau
membuat keputusan. Berbeza di Malaysia, jika tiada ombudsman individu yang tidak berpuas
hati terhadap pentadbir awam boleh membawa kes tersebut ke mahkamah. Namun
sebaliknya, Ombudsman boleh menyelesaikan masalah itu tanpa merujuk kepada mahkamah.
Justeru, institusi ombudsman di wujudkan berteras kepada parlimen manakala Biro
Pengaduan Awam yang terletak di bawah Jabatan Perdana Menteri. Ini akan menyebabkan
Biro Pengaduan Awan tidak dapat diselaraskan dengan objektif penubuhannya dengan
kehendak orang awam.

Antara tujuan utama Ombudsman asal diperlukan di Malaysia ialah untuk mengawal
tindakan pentadbiran. Mengikut perundangan Malaysia, pihak eksekutif boleh mengawal
perundangan kerana diberi kuasa untuk membuat undang-undang kecil. Perkara ini secara
tidak langsung memberi kesan kepada badan perundangan. Badan perundangan juga
mempunyai banyak masalah lain yang besar untuk diselesaikan dengan segera. Maka ia
memakan masa yang lama dan banyak prosedur untuk badan perundangan dalam membuat
keputusan. Keputusan yang adil juga tidak dapat dicapai jika pihak eksekutif tidak membuat
kawalan yang secukupnya. Selain itu, mahkamah tidak boleh mengawal sepenuhnya badan
pentadbiran. Kes-kes yang penting sahaja perlu dibawa ke mahkamah. Kes-kes kecil seperti
ketidakpuasan hati pelanggan yang berurusan di pejabat kerajaan tidak akan dibawa ke
mahkamah. Mahkamah hanya akan mengarahkan pentadbir melaksanakan kuasa berbentuk
mandotori dan tidak boleh diarah. Mahkamah juga tidak boleh membuat pemeriksaan kepada
fail sulit kerajaan dan keputusan tidak dapat dibuat kerana kekurangan bukti. Walaupun kes
aduan awam dibawah ke Mahkamah, ia mengambil kos yang mahal dan merugikan.

Pada September 2018, Perdana Menteri Malaysia yang ketujuh Tun Mahatir telah
menyatakan hasratnya untuk mewujudkan Ombudsman di Malaysia. Oleh yang sedemikian
penubuhan badan itu akan dilaksana dengan satu akta yang dikenali sebagai Akta
Ombudsman akan digubal dan dibentangkan di sesi Parlimen. Perkara ini sekaligus dapat
menentukan jabatan-jabatan kerajaan tidak menyeleweng atau terlibat dengan rasuah. Segala
aduan yang telah dibuat terhadap jabatan kerajaan, perlu dibuat pembetulan jika tidak akan

9
dirujuk pada Ombudsman. Penubuhan Ombudsman merupakan perkara yang telah
diputuskan dalam Mesyuarat Jawatankuasa Khas Kabinet Mengenai Anti-Rasuah (JKKMAR)
sesi keempat. Justeru, jawatankuasa khas berkenaan turut bersetuju untuk menyelaraskan
fungsi agensi-agensi di bawah Pusat Governans, Integriti dan Anti-Rasuah Nasional.
Penyelarasan fungsi agensi-agensi di bawah Pusat Governans, Integriti dan Anti-Rasuah
Nasional amat penting bagi memastikan dasar dan perancangan berkaitan governans, integriti
dan antirasuah dapat dilaksanakan dengan berkesan. Suruhanjaya Integriti Agensi
Penguatkuasaan akan diperkasakan dengan menjadikan Suruhanjaya Bebas Aduan dan Salah
Laku Polis dan akan bertindak sebagai sebuah badan pemantau bebas yang lebih holistik.
Institut Integriti Malaysia yang ditempatkan di bawah Pusat Governans, Integriti dan Anti-
Rasuah Nasional dan akan bertindak sebagai badan operasi membina kapasiti dan kompetensi
agensi kerajaan dan korporat. Model bisnes yang baharu akan diwujudkan bagi membolehkan
Institut Integriti Malaysia menjalankan fungsi ini.

OMBUDSMAN DI LUAR NEGARA

NEWZEALAND

Ombudsman di New Zealand merupakan Ombudsman yang keempat dibentuk selepas

Sweden, Finland dan Denmark. Ombudsman di New Zealand secara rasminya ditubuhkan
pada tahun 1962 melalui Akta Suruhanjaya Parlimen. Bidang kuasa Ombudsman New
Zealand pada mulanya hanya terhad untuk menyiasat aduan yang merangkumi hanya institusi
dan organisasi pusat. Oleh yang sedemikian, pada tahun 1968 kuasa Ombudsman diperluas
untuk meliputi bidang pendidikan dan institusi kesihatan. Dengan adanya Akta Ombudsman
tahun 1975 kedudukan Ombudsman dan skop penyiasatannya mula meluas meliputi
pemerintahan dan institusi tempatan. Pada Julai 1983 Ombudsman New Zealand diberi fungsi
yang besar, antaranya ialah menyiasat dan mengkaji aduan mengenai keputusan yang dibuat
oleh Menteri, memberi hak Ombudsman untuk mengakses dokumen kerajaan berkaitan
dengan aduan yang diterima dan sebagainya.

Dalam usaha untuk meningkatkan kualiti perkhidmatan awam di New Zealand terus
diperbaiki dengan Akta Pendedahan Terlindung 2000 yang diluluskan pada Januari 2001.
Undang-undang ini juga dikenali sebagai UU. "Whistle-blower" diberi tanggungjawab untuk
memberikan input dan cadangan serta panduan kepada pemberi maklumat (pengadu).
Seterusnya bidang kuasa Ombudsman dalam mengendalikan sistem perkhidmatan awam

10
terus diperluaskan dengan Mekanisme Pencegahan Nasional (NPM) di bawah Akta Jenayah
Penyeksaan (COTA) 1989. Melalui undang-undang ini, Ombudsman diberi tanggungjawab
untuk memantau keadaan tahanan di penjara, penahanan di pusat imigresen, kesihatan dan
penjara untuk suspek kurang upaya, rumah perlindungan kanak-kanak dan institusi
pemulihan sosial yang lain untuk dipantau dan membuat laporan atau cadangan untuk terus
meningkatkan sistem perkhidmatan.

UNITED KINGDOM

Ombudsman United Kingdom telah berkembang dalam lima tahap atau fasa yang luas
pengikut peredaran zaman seperti di bawah

 Fasa pertama: Skim Ombudsman pertama kali ditubuhkan di sektor awam pada tahun
1960-an dan 1970-an. Menjelang tahun 1974, terdapat ombudsman dengan bidang
kuasa atas semua perkhidmatan awam utama (pemerintah pusat, pemerintah daerah
dan kesihatan). Ciri-ciri utama skim ombudsman perkhidmatan awam adalah
berfokuskan pada penyelewengan pentadbiran dan diperluas dengan merangkumi
penilaian klinikal di bidang kesihatan dan, untuk beberapa skema, kegagalan
perkhidmatan, kekuatan penyiasatan yang kuat, keputusan dan cadangan yang tidak
terikat, prosedur yang fleksibiliti dan keprihatinan. Skim ombudsman Tahap 1
merangkumi Ombudsman Parlimen dan Perkhidmatan Kesihatan, Ombudsman
Kerajaan Tempatan dan Ombudsman Majlis Ireland Utara.

 Fasa Kedua: Berlaku pada tahun 1980-an dan awal 1990-an, dengan munculnya
skema ombudsman sektor swasta di sektor perkhidmatan kewangan (Morris 2008).
Skim ini pada mulanya dibentuk secara sukarela, kemudian diletakkan di bawah
undang-undang dan digabungkan ke dalam Perkhidmatan Ombudsman Kewangan
(Merricks 2009). Ciri-ciri utama dalam fasa kedua ialah fokus pada perkara yang adil
dan munasabah dan bukannya penyelewengan, pembiayaan oleh industri atau sektor
perkhidmatan, penyatuan yang lebih erat dengan mekanisme kawal selia, dan fokus
pada penyelesaian pertikaian individu. Skim ombudsman Fasa kedua lebih
merangkumi Biro Ombudsman Insurans, Pejabat Ombudsman Perbankan,
Ombudsman Pembina Masyarakat, Pelaburan

 fasa ketiga: Fasa ini bermula pada awal 1990-an dan berlanjutan hingga abad ke-21,
dengan pengembangan konsep ombudsman ke bidang sektor swasta. Sektor swasta

11
 yang diliputi dalam fasa ini ialah perkhidmatan undang-undang, ejen hartanah dan
pemindahan. Perkembangan yang ketara dalam skim ombudsman perkhidmatan
kewangan ke dalam Perkhidmatan Ombudsman Kewangan ialah pada tahun 2001 dan
peningkatan kebebasan dan kuasa terhadap aduan undang-undang dengan
pembentukan Ombudsman Undang-Undang pada tahun 2010. Ciri-ciri utama skema
ombudsman fasa ketiga ialah adalah Ombudsman Harta, Perkhidmatan Ombudsman
Kewangan, Ombudsman Penyingkiran, Perkhidmatan Ombudsman Harta, dan
Ombudsman Undang-Undang.

 Fasa keempat: Fasa ini bermula pada pertengahan 1990-an dan 2000-an.
Pengembangan skim ombudsman untuk merangkumi organisasi swasta yang
memberikan perkhidmatan awam atau swasta hibrid. Sifat awam yang sepadan
dengan perkhidmatan yang disampaikan secara persendirian ini menjadikan mereka
berbeza dan merangkumi perkhidmatan seperti tuan tanah pendidikan tinggi dan
sosial yang mempunyai elemen dan industri awam dan swasta yang dikenakan
kewajipan perkhidmatan awam, seperti telekomunikasi dan tenaga. Terdapat
cadangan bahawa skema ombudsman ini mungkin lebih sesuai dengan skema
ombudsmen perkhidmatan awam (Tyndall 2012). Skim ombudsman Fasa keempat
merangkumi, Perkhidmatan Ombudsman Perumahan, Perkhidmatan Ombudsman:
Komunikasi, Perkhidmatan Ombudsman Tenaga dan Pejabat Pengadilan Bebas untuk
Pengajian Tinggi.

 Fasa kelima: Fasa ini bermula pada awal abad ke-21 dengan proses devolusi di
Inggeris. Perkembangan utama dalam fasa ini adalah penciptaan model 'one-stop-
shop', yang menyediakan satu ombudsman yang merangkumi semua. Pemangkin ini
adalah sifat yang menggabungkan perkhidmatan kerajaan dan perubahan cara warga
menggunakan perkhidmatan. Model ini juga membolehkan organisasi swasta yang
menyampaikan perkhidmatan awam. Perkembangan selanjutnya dalam fasa kelima
adalah perluasan bidang kuasa ombudsman untuk menutup kegagalan perkhidmatan
sebagai tambahan kepada penyelewengan dalam semua bidang berkaitan selain
kesihatan.

INDONESIA

12
 Institusi Ombudsman di Indonesia sebenarnya telah lama muncul. Hal ini dapat
dibuktikan dengan pendapat beberapa sarjana mengenai penubuhan institusi Ombudsman di
Indonesia. Sarjana-sarjana tersebut ialah P.K. Ojong, Mr.T.H. Lim, Satjipto Rahardjo,
Muchsan, Junaidi Suwartojo, dan Markus Lukman. Menurut Satjipto Raharjo penubuhan
institusi Ombudsman di Indonesia penting kerana ia dapat dijadikan penyelian kebajikan
masyarakat terhadap pemerintah negara. Demi pelaksanaan pemerintahan yang efisien dan
cekap, perlu ada satu mekanisme yang dapat mengurangi kecacatan dalam pelaksanaan tugas-
tugas pemerintah. Salah satu cara adalah dengan menubuhkan Ombudsman seperti di negara-
negara Skandinavia, New Zealand dan sebagainya. Menurut Muchsan, Ombudsman akan
berfungsi untuk memeriksa tindakan pentadbiran, serta mengumpul aduan masyarakat. Usaha
mewujudkan Ombudsman di Indonesia bermula ketika Presiden B.J. Habiibie, kemudian
diteruskan oleh penggantinya K.H. Abdurrahman Wahid.

K.H. Abdurrahman Wahid telah menubuhkan Ombudsman di Indonesia dengan

mengeluarkan Keputusan Presiden Nombor 55 pada tahun 1999. Ombudsman di Indonesia
yang ditubuhkan adalah untuk meningkatkan perlindungan hak-hak rakyat dari tingkah laku
pentadbir negara, dengan memberi peluang kepada masyarakat untuk mengadu kepada
Ombudsman. Tugas utama yang diberikan kepada pasukan penilaian untuk pembentukan
Ombudsman adalah menyusun rang undang-undang mengenai Ombudsman dan mengambil
langkah-langkah persiapan dan menyebarkan pemahaman mengenai Ombudsman. Pada Mac
2000, K.H. Abdurrahman Wahid telah mengeluarkan Keputusan Presiden Nombor 44.
Kandungannya ialah mengenai Suruhanjaya Ombudsman Nasional dan Keputusan Presiden
Nombor 55 telah dibatalkan. Pada 10 Mac 2000, Institut Ombudsman Indonesia ditubuhkan
dengan nama Suruhanjaya Ombudsman Nasional. Objektif utama penubuhan institusi
Ombudsman di Indonesia adalah untuk mencegah penyalahgunaan kuasa dan melindungi
hak-hak warganegara. Pada tahun 2008 semasa pemerintahan Presiden Susilo Bambang
Yudhoyono, Undang-Undang Nombor 37 mengenai ombudsman telah diperkenalkan, dan
Keputusan Presiden No. 44 tahun 2000 tentang Suruhanjaya Ombudsman Nasional telah
dibatalkan.

Kesan Ombudsman di Indonesia boleh dilihat dalam konsep pengawalan. Dengan

pengawalan melalui Ombudsman sesuatu penyelewangan dapat dihindari, malah membantu
melaksanakan satu urusan pentadbiran secara efektif dan cekap. Dalam sistem pemerintahan
Indonesia, pengawalan dilakukan kepada dua peringkat iaitu eksternal controlling dan
internal controlling. Eksternal controlling dilakukan di luar organ pemerintahan yang

13
dilakukan oleh Dewan Perwakilan Rakyat, Badan Pemeriksa Kewangan, Mahkamah Agoung
dan lembaga-lembaga peradilan dibawahnya. Internal controlling pula dilakukan oleh
lembaga dalam pemerintahan itu sendiri seperti, Badan Pengawasan Kewangan dan
Pembangunan, Inspektor Jederal Departemen, dan Badan Pengawas Daerah. Seterusnya
boleh dilihat dalam perkhidmatan awam. Menurut Ratminto dan Atik Winarsih,
perkhidmatan awam dapat dibahagi kepada dua, iaitu. Perkhidmatan awam yang disediakan
oleh organisasi awam dan Perkhidmatan awam dianjurkan oleh sektor swasta. Perkhidmatan
awam yang disediakan oleh organisasi swasta boleh bersifat primer ataupun sekunder.

Di antara tugas Ombudsman di Indonesia ialah menerima aduan mengenai

penyelewengan dalam perkhidmatan awam, melakukan pemeriksaan terhadap sesuatu
laporan, tindakan susulan yang termasuk dalam bidang kuasa ombudsman, menjalankan
tindakan atas inisiatif sendiri terhadap tuduhan penyelewengan dalam perkhidmatan awam,
menyelaraskan dan bekerjasama dengan institusi negara lain atau agensi kerajaan, mencegah
penipuan dalam penyampaian perkhidmatan awam dan menjalankan tugas lain yang
ditetapkan oleh undang-undang. Fungsi Ombudsman di Indonesia ialah menyelia Pentadbiran
Negara, Pentadbiran Pusat, Pentadbiran Daerah, termasuk badan-badan swasta atau individu
yang ditugaskan untuk memberikan perkhidmatan awam tertentu.

KESIMPULAN

Secara keseluruhannya, ombudsman merupakan satu institusi yang menjaga kebajikan

rakyat negara selain mengelakkan berlaku penyelewangan. Setiap aduan yang disalurkan oleh
rakayat kepada ombudsman secara tidak lansung boleh membaiki kelemahan-kelemahan
pentadbiran awam. Walaupun konsep Ombudsman asal dan Biro Pengaduan Awam
mempunyai sedikit perbezaan, namun kedua-dua institusi ini mempunyai objektif yang sama.
Kehadiran Ombudsman telah mewujudkan perubahan dalam sistem birokrasi untuk lebih
berdemokratik. Perlindungan hak masyarakat dan kawalan terhadap prestasi pentadbiran
awam yang dijalankan oleh Ombudsman mewujudkan keseimbangan dalam sistem birokrasi
sesebuah negara.

Ombudsman bukan sahaja menyelesaikan masalah perkhidmatan awam yang timbul,

malah memberi pandangan dan nasihat bagaimana perlu mengelak membuat kesilapan dan
cara untuk menyusun semula. Kejayaan Ombudsman ini telah dibukti oleh negara-negara di
luar wilayah Skandinavia. Berdasarkan contoh negara yang diberikan seperti New Zealand,

14
United Kingdom dan Indonesia. Kejayaan Ombudsman dalam negara-negara yang
mengamalkannya adalah contoh yang jelas bagaimana konsep Ombudsman dapat digunakan
di mana-mana sahaja dan oleh sesiapa sahaja yang menginginkan faedah dan melindungi hak
warganegara.

Dapatlah disimpulkan bahawa, Ombudsman merupakan satu institusi yang berguna

kepada masyarakat mahupun negara. ia mempunyai lebih banyak kebaikan dengan
memudahkan rakyat tanpa membuang masa atau kos dengan membawa sesuatu kes ke
mahkamah. Walaupun terdapat sedikit kelemahan dalam Ombudsman ini, namun ia lebih
memberi kebaikan kepada negara.

4438 JUMLAH PATAH PERKATAAN

15
 RUJUKAN

Ramli, A. N. (2009). Undang-undang Pentadbiran. Sintok: Pengajian Luar Kampus, Pusat Pendidikan
Profesional dan Lanjutan, Universiti Utara Malaysia.

Azil, F. (2018, September 21). Ombudsman Malaysia' ditubuh bagi tangani aduan awam - Tun
Mahathir. Retrieved September 5, 2020 from https://www.astroawani.com/berita-
malaysia/ombudsman-malaysia-ditubuh-bagi-tangani-aduan-awam-tun-mahathir-186219

Chaebar, H. (2019, Oktober 21). Ombudsman Republik Indonesia. Retrieved September 5, 2020, from
https://www.tribunnewswiki.com/2019/10/21/ombudsman-republik-indonesia

Desiana, A. (2015). Analisis Konsep Pengawasan Ombudsman Terhadap Penyelenggaraan Pelayaran

Publik. Jurnal Pendidikan, 178-183.

Faizun, A. N. (2017). Fungsi Lembaga Ombudsman dalam Pengawasan Penyelenggaraan Publik Pada
Bidang Pendidikan di Kota Surabaya. Jurnal Ilmu Sosial, 846-848.

Hemanant, M. (24 Oktober, 2019). The Fact Factor Of Ombdsman. Retrieved September 5, 2020,
from https://thefactfactor.com/facts/law/civil_law/administrative-law/ombudsman/4268/

Ramanathan, K. (1987). Asas Sains Politik. Petaling Jaya: Fajar Bakti.

Ramanathan, K. (1993). Konsep Asas Pentadbiran Awam. Ampang: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Lestari, Y. S. (2015). Ombudsman. Public Policy Jornal, 175-179.

Valdes, G. E. (n.d.). Maturation Issue for The Ombudsman. Retrieved September 5, 2020, from
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/j.1467-8500.1989.tb02214.x

Walle, S. V. (2008). The Relationship between Ombudsman, Government, and Citizes. Negotiation
Journal, 287-289.

Yasin. (2010, October 8). Ombudsman. Retrieved September 5, 2020, from Scribd:
https://www.scribd.com/doc/38928050/Ombudsman

16