FILIPINO 3 – PAGPAPAHAYAG SA FILIPINO

WEEK 1 & 2

MODYUL 1

RETORIKA/ SINING NG PAGPAPAHAYAG

MGA LAYUNIN

Pagkatapos ng modyul na ito, inaasahang:

a. Naipapaliwanag ang kahulugan at katangian ng RETORIKA;

b. Nakikilala ang kasaysayan ng Retorika;

c. Natutukoy ang retorika bilang isang sining;

d. Nakasusulat ng isang payak na komposisyon gamit ang retorika;

PANIMULA

Mula nang matuklasan ng tao ang ekslusibong katangiang ito na kaloob ng Maykapal,
gumanap na ang wika ng napakahalagang papel sa kanyang buhay. Simula noon hanggang sa
kasalukuyan, wika ang pangunahing instrument ng tao sa pakikipagtalastasan, pasalita at
pasulat. Hindi maitatanggi na isang pangangailangan sa eksistensiya ng tao ang wika. Sa
pamamagitan ng wika ay naituturo ng magulang sa anak kung ano ang mabuti at masama. Wika
rin ang ginagamit ng mga mananaggol at peryodista sa pagsisiwalat ng mga katotohanan. Oo,
instrument rin ang wika sa paghahatid ng mga bana; na salita ng Poong Maykapal.

Isang katotohanang hindi mapasusubalian na ang paraan ng paggamit ng wika ay

maaaring magbunga ng pagbabago sa isip, damdamin at maging sa gawi ng mga tao.
Samakatuwid, may taglay na kapangyarihan ang wika. Maaari itong magpakilos sa tao at
lipunan. Maaari nitong baguhin ang kasaysayan.Maaari nitong salaminin ang nakaraan, ilarawan
ang kasalukuyan at balangkasin ang kinabukasan.

Samantala, may malaki ring kaugnayan ang wika sa tagumpay o kabiguan ng isang tao.
Ang pag-aangkin ng iba’t ibang antas ng kaalaman at kasanayang kaugnay nito ay maituturing
ding sanhi ng iba’t ibang antas ng tagumpay o kabiguan ng mga tao. Wika nga ni Ludwig
Wittgenstein, Ang limitasyon ko sa wika ay limitasyon ko sa mundo. Pansining karamuhan kung
hindi man lahat sa mga matatagumpay na tao sa lipunan ay may mataas na kaalaman at
kasanayan sa paggamit ng wika o pagpapahayag.
 Kung tutuusin, ang mhga kaalaman at kasanayang ito ay napag-aaralan o natututuhan.
Ang pag-aaral na kaugnay nito ay tinatawag na retorika.

Depinisyon at Katangian

Ang retorika ay mula sa salitang Griyegong rhetor na ang ibig sabihin ay isang
tagapagsalita sa publiko [Badayos, et al.,2007]. Samaktuwid, sino mang nagsasalita sa harap ng
mga pangkat ng tao upang makamit ang isa o ilang layunin ay gumagamit ng retorika.

Sa website na http://www.gsu.edu, matutunghayan ang mga iskolarling depinisyon ng

retorika. Dinepayn at inilarawan ang disiplinang ito ng mga pangunahing awtoridad sa
larangang ito sa iba’t ibang lokasyon at panahon. Pansinin natin ang ilan sa mga ito:

a. Retorika ang pakulti ng pagtuklas ng lahat ng abeylabol na paraan ng panghikayat sa ano

mang particular na kaso [Aristotle].
b. Retorika ang art of winning soulsa pamamagitan ng diskurso [Plato].
c. Ang retorika ay pagpapahayag ng dinisenyo upang makapanghikayat [Cicero].
d. Ang retorika ay sining mahusay na pagsasalita [Quintillan].
e. Ang retorika ay disiplinang nakatuon sa pag-aaral ng lahat ng mga paraang ginagamit ng
mga tao upang makaimpluwensiya ng pag-iisip at gawi ng iba sa pamamagitan ng
estratedyik na paggamit ng mga simbolo [Douglas Ehninger].
f. Ang retorika ay isang instrumental na paggamit ng wika. Ang isang tao ay
nakikisalamuha sa ibang tao sa pamamagitan ng palitan ng mga simbolo tungo sa isa o
mga layunin. Hindi ito komunikasyon para sa kapakanan ng komunikasyon lamang. Ang
retorika ay komunikasyon na nagtatangkang ikoordineyt ang mga panlipunang pagkilos.
Dahil dito, ang retorikal na komunikasyon ay lantarang pragmatic. Ang layunin nito ay
impluwensiyahan ang pagpapasya ng mga tao hinggil sa mga ispesipikong bagay na
nangangailangan ng agarang atensyon [Geard A. Hauser].
g. Ang retorika ay proseso ng paggamit ng wika upang mag-organisa ng karanasan at
maikomunika iyon sa iba. Ito ay isa ring mpag-aaral ng paraan ng paggamit ng wika ng
tao sa pag-ooragina at pagkokomunika ng mga karanasan…[C.H. Knoblauch]
h. Ang retorika ay isang pag-aaral kung paano ginagamit ng tao ang wika at iba pang
simbolo upang isakatotohanan ang mga layuning pantao. Ito ay isang paraktikal na pag-
aaral na nagbibigay sa tao ng matinding control sa kanilang mga simbolikong gawain
[ Charles Bazerman]
i. Ang retorika ay isang estratedyik na paggamit ng komunikasyon, pasalita o apsulat,
upang makamit ang mga tiyak na layunin [The art of Rhetorical Criticism]

Bilang paglalagom ang retorika kung gayon ay, ay isang teorya at praktika ng
pagpapahayag o elokwens, apsalita man o pasulat. Ang pasalitang retorika ay tinatawag
na oratoryo. Binibigyang-kahulugan ng retorika ang mga tuntunin sa pagsulat ng
komposisyon at paged-deliver ng oratoyo na dinisenyo upang makaimpluwensiya sa
pagpapasya o damdamin ng ibang tao [http:encarta.msn.com] .

Pahapyaw na Kasaysayan

Klasikal na Retorika
Ang elokwens na ipinamalas nina Nestor at Odysseus sa Iliad ay naging dahilan
upang kilalanin si Homer ng maraming Griyego bilang amang oratoryo. Ang
pagkakatatag ng mga demokratikong institusyon sa Athens noong 510 BC ay nagtakda sa
lahat ng mga mamamayan ng pangangailangan ng serbisyong publiko. Mula noon,
naging esensyal na pangangailangan na rin ng oratoryo, kaya isang pangkat ng mga guro
ang nakilala. Tinawag silang Sophist. Sila’y nagsikap upang gawing higit na mabubuting
tagapagsalita ang mga tao sa pamamagitan ng tuntuning pansining. Si Protagoras, ang
kauna-unahang Sophist, ay nagsagawa ng isang pag-aaral sa wika at nagturo sa kanyang
mga mag-aaral kung paanong ang mga mahihinang argumento ay magagawang malakas
sa isang pahayag o talakayan.
Sinasabing ang aktuwal na tagapagtatag ng retorika bilang isang agham ay si
Corax ng Syracuse na noong ikalimang siglo ay nagsabing ang retorika ay artificer o
persuasion at umakda ng unang handbook hinggil sa sining ng retorika. Ang iba pang
maestro ng retorika sa panahong ito ay sina Tisias ng Syracuse, isang mag-aaral ni Corax;
Gorgias ng Leontini na nagpunta sa Athens. Si Antiphon naman, una sa itinuturing na
Ten Attic Orators, ang kauna-unahang nagsanib ng teorya at praktika ng retorika. Ngunit
si Isocrates, ang dakilang guro ng oratoryo noong ikaapat na siglo BC, ang nagpalawak sa
sining ng retorika upang maging isang pag-aaral ng kultura at isang pilosopiya na amy
layuning praktikal.
Tinutulan naman ni Plato, isang pilosopong Griyego, ang teknikal na pagdulog sa
retorika. Binigyang-diin ni Plato ang panghikayat kaysa katotohanan sa akda niyang
Gorgias at tinalakay niya nag mga simulating bumubuo sa esensya ng retorikal na sining
sa Phaedrus. Samantala, sa akdang Rhetoric, inilarawan ni Aristotle, isa pang pilosopong
Griyego, ang tungkulin ng retorika hindi bilang isang panghihikayat. Samaktuwid,
binigyang-diin niya ang pagtatagumpay ng argumento sa pamamagitan ng katotohanan
at hindi ng panghihikayat sa pammagitan ng apila sa emosyon. Itinuring niya ang
retorika bilang counterpart o sister art ng lohika.
Samantala, sa Roma ay nakilala sina Cicero at Quintillian, bagama’t ang mga
unang guro ng pormal na retorika noon doon ay mga Griyego. Sila ang tinaguriang
dakilang maestro ng retorikal at praktikal na retorika, kahit pa sila mga modelong
Griyego. Si Cicero ang umakda ng On the Orator, Institutio Oratoria at Tha Training of an
Orator na hanggang sa kasalukuyan ay ipinapalagay na masusing pagdulog sa mga
simulain ng retorika at sa kalikasan ng elokwens. Hanggang sa unang apat na siglo ng
Imperyo ng Romano, ang retorika ay itinuro ng mga tinatawag na Sophist na sa
panahong iyon ay naging titulong akademiko.

Retorika sa Gitnang Panahon/ Midyibal at Renasimyento

Sa gitnang panahon, ang retorika ay isang sabdyek ng trivium o tatlong sabdyek

na preliminary ng pitong liberal na sining sa mga unibersidad, kasama ang gramar at
lohika. Ang mga pangunahing midyibal na awtoridad sa retorika ay tatlong iskolar sa
ikalima, ikaanim at ikapitong siglo: sina Martianus Capella, awtor ng isang ensayklopidya
ng pitong liberal na sining [aritmitika,astronomiya,geometry, musika, gramatika,lohika
at retorika]; Flavius Magnus Aurelius Cassiodorus, isang historyan at tagapagtatag ng
mga monastery na umakda ng Institutiones Divinarum et Humanarum Lec-tionum;at si
San Isidore ng Seville, isang Kastilang arsobispo na nagkompayl ng isang akdang
ensayklopedik tungkol sa ancient world. Sa panahong ito, ang retrorika ay nakasumpong
ng praktikal na aplikasyon sa tinawag na tatlong “artes”:paggawa ng sulat, pagsesermon
at paglikha ng tula.
Sa panahon ng Renasimyento [Ika-14 hanggang ika-17 siglo], ang pag-aaral ng
retorika ay muling ibinatay sa mga akda ng mga klasikal na manunulat tulad nina
Aristotle, Cicero at Quintillian. Ilang mga kontemporyong disertasyon ang nalikha sa
panahong ito kabilang ang The Art or Crafte of Thethoryke ng Inglaterong punongguro at
manunulat na si Thomas Wilson. Noong ika-16 na siglo, nakilala sina Pierre de Courcelles
at Andre de Tonguelin, mga retorisyanong Pranses. Sa buong panahon ng
Renasimyento, ang retorika na pagsasanay sa publiko at mga kompetisyon na
nakatulong upang panatilihing buhay ang praktik ng retorika.

Modernong Retorika

Sa simula ng ika-18 siglo ay nabawasan ng importansya ang retorika, bagama’t sa

teoretikal na aspeto lamang at hindi sa praktikal sapagkat nagpatuloy ang paglaganap ng
mga opotunidad para sa epektibong oratoryo sa political na arena. Sa ikalawang hati ng
siglo, patuloy na nabawasan ang mga eksponent ng retorika. Mangilan-ngilan lamang
ang mga kaugnay na akdang naging popular sa panahong ito kabilang ang Lectures on
Rhetoric [1783] ng paring Scottish na si Hugh Blair, Philosophy of Rhetoric [1776] ni
George Campbell, isang teologong Scottish at ang Rhetoric [1828] ni Richard Whately,
isang Britong eksperto sa lohika.
 Sa unang hati ng Ika-20 siglo, nagkaroon ng muling pagsilang ng pag-aaral ng
pormal na retorika bunga ng paggayak ng mga eksponent ng semantics, isang agham ng
lingguwistika. Ito ay naganap sa kabuuan ng lahat ng mga bansang gumagamit ng ng
wikang Ingles sa daigdig. Ang mga modernong edukador at pilosopong nakagawa ng
mga mahahalagang kontribusyon sa pag-aaral na ito ay sina I.A. Richards, isang Britong
kritiko ng literature at Kenneth Duva Burke at John Crowe Ramsom, mga Amerikanong
kritiko rin ng literatura.

Mga Kanon ng Retorika

Ang retorika bilang isang sining ay nahahati sa limang pangunahing kategorya o

kanon:
a. Imbensyon d. Memori/Memorya
b. Pagsasaayos/ Arragement e. Deliberi/ Paghahatid
c. Istayl/ Estilo

Ang mga kanon na ito ay may silbing analytic at generative. Nagpo-provide ang mga ito ng
templeyt para sa kritisismo ng kritisimo ng diskurso at nagbibigay ng patern para sa edukasyong
retorikal. Ang mga literature sa retorika sa mga nakalipas na siglo ay tumatalakay sa limang
kanon na ito, bagama’t konsistent ang mga iyon sa pagbibigay ng kaunting atensiyon sa memori
at deliberi.

Samantalang ang limang kanon na ito ay naglalarawan sa mga larangan ng atensyon sa

retorikal na pedagodyi, dapat tandaang hindi lamang iyo ang edukasyonal na templeyt para sa
disiplina ng retorika. Mayaman ang literature ng retorika sa mga pagtalakay hoinggil sa mga
ugat o hanguan ng retorikal na abilidad at mga ispesipikong uri ng mga retorikal na pagsasanay
para sa paglinang ng ligguwistik pasiliti.

Ang imbensyon ay mula sa salitang latin na invenire na ang kahulugan ay to find.

Samakatuwid, ang kanon na ito ay nakatuon sa karaniwang kategorya ng pag-iisip na naging
kumbensyonal na hanguan ng mga retorikal na materyales. Tinatawag itong topics of invention
o topoisa Griyego. Mga halimbawa nito ay sanhi at epekto, comparison at iba pang ugnayan.

Ang imbensyon ay nakatuon saano ang sasabihin ng isang awtor at hindi sa kung paano
iyon sasabihin. Inilalarawan din ito bilang ubod ng panghihikayat. Sa katunayan, inilalarawan ni
Aristotle ang retorika bilang pagtuklas sa pinakamabuting abeylabol na paraan ng panghihikayat
at ang importateng hakbang ng proseso ng pagtuklas na ito ay tinatawag na stasis.

Ang pagsasaayos ay nakatuon sa kung paano pagsunud-sunurin ang isang pahayag o

akda. Sa matandang retorika (ancient rhetoric), ang pagsasaayos ay tumutukoy sa
pagkakasunud-sunod na dapat iobserb sa isang oratoryo, ngunit ang kanon na ito ay nag-iinklud
na rin ng lahat ng konsiderasyon sa pagsasaayos ng ano mang uri ng diskurso.

Ganito ang karaniwang pagsasaayos ng isang klasikong oratoryo:

a. Introduksyon (exordium)
b. Paglalahad ng mga katotohanan (narratio)
c. Dibisyon (partition)
d. Patunay (confirmation)
e. Reputasyon (refutation)
f. Kongklusyon (peroration)

Ganito ang paglalarawan ni Cicero sa gayong ayos: Sa introduksyon, kailangan ma-establish

ng isang orador ang kanyang awtoridad. Samaktuwid, kailangan niyang gumamit ng mga etikal
na panghikayat o apila. Sa apat na mga kasunod na bahagi (paglalahad ng katotohanan,
dibisyon, patunay at reputasyon), siya ay kailangang gumamit ng mga lohikal na argumento. Sa
kongklusyon naman, tinatapos niya ang kanyang oratoryo sa pamamagitan ng mga emosyonal
na panghikayat o apila.

Ang estilo ay nauukol sa masining na ekspresyon ng mga ideya. Kung ang imbensyon ay
nauukol saano ang sasabihin, ang estilo ay nauukol sa paano iyon sasabihin. Sa pananaw
retorikal, ang estilo ay hindi incidental, superpisyal o suplementari sapagkat tinutukoy nito kung
paano ipinapaloob sa wika ang mga ideya at kung paano ito nakukostomays sa mga
kontekstong komunikatibo.

Ang estilo ay hindi rin isang opsyonal na aspeto ng diskurso. Ang estilo ay esensyal sa
retorika sapagkat ang kaanyuan o ang lingguwistikong kaparaanan ng paglalahad ng isang bagay
ay bahagi ng mensahe, katulad ng nilalaman o content. Wika nga ni McLuhan, the medium is
the message.

Sa una, maaaring isipin na ang memori ay may kaugnayan sa mnemonics o memory aids na
tumutulong sa isang orador na saluhin ang isang talumpati. Ngunit ang kanon na ito ay higit pa
sa pagmememorya ng isang inihandang talumpati para sa representasyon. Nakapaloob din sa
kanong ito ang pag-iimbak ng iba pang materyales sa isipan ng mga paksa ng imbensyon upang
magamit sa isang particular na okasyon.

Samakatuwid, ang memori ay nauugnay hindi lamang sa pagmememorya ng isang talumpati

para sa deliberi, kundi maging sa mga pangangailangang improbisasyonal ng isang ispiker.
Kaugnay nito, kung gayon, ang kairos o ang sensitibiti sa konteksto ng isang sitwasyong
pangkomunikasyon.
 Bagama’t ang deliberi( kasama ang memori) ay madalas na hindi natatalakay sa mga
tekstong retorikal, ang kanong ito ay napakahalaga sa retorikal na pedagohiya. Ang
kahalagahan nito ay binibigyang-diin sa mga pagtalakay ng exerctatio (practice exercises) at
naipapakita sa deklamasyon ng mga retorikal na edukasyon.

Ang deliberi at unang tinawag na pasalitang retorika na ginagamit sa mga pampublikong

konteksto, ngunit ito ay maaari ring ituring bilang isang aspeto ng retorika na ankatuon sa
pampublikong presentasyon ng doiskurso, pasalita man o pasulat.

Retorika bilang Isang Sining

Katulad ng pagpipinta, pagsayaw at pag-awit, ang retorika ay isang sining.Sa

pamamagitan ng mga simbolo na maaaring pasalita o pasulat, lumilikha ito ng isang likhang-
sining na may taglay na sariling halagang estetiko na naiiwan o nagkakabisa sa ating kaisipan,
damdamin at kaasalan. Isang sining ito na may mga sumusunod na katangian:

a. Isang Kooperatibong Sining. Hindi ito maaaring gawin nang nag-iisa. Ito ay ginagawa
para sa iba sapagkat sa reaksyon ng iba nagkakaroon ito ng kaganapan. Sa pamamagitan
nito,kung gayon, napagbubuklod ang tagapagsalita at tagapakinig o ang manunulat at
mambabasa.
b. Isang Pantaong Sining. Wika ang midyum ng retorika, pasalita man o pasulat. Dahil ang
wika ay isang ekslusibong pag-aari ng tao, ang retorika ay nagiging isang ekslusibo ring
sining ng tao at para sa tao.
c. Isang Temporal na Sining. Ang retorika ay nakabatay sa panahon. Ang gumagamit nito
ay nangungusap sa lengwahe ng ngayon, hindi ng bukas o kahapon. Ang iba pang
sangkap ng retorika tulad ng paksa at paraan ay lagging naiimpluwensiyahan ng
kasalukuyang panahon. Baguhin mo ang panahon at magbabago rin ang retorika.
d. Isang Limitadong Sining. Marami itong kayang gawin. Maaari nitong paganahin angating
imahinasyon at gawing possible ang mga bagay na imposible sa ating isipan. Ngunit sa
realidad, hindi lahat ng bagay ay magagawa nito, Ang retorika ay hindi Diyos na
nakakapagpagalaw ng bundok, nakakapagparami ng pagkain o nakapaghahati ng dagat.
Samakatuwid, kung sa imahinasyon ay walang limitasyon ang retorika, sa realidad ay
limitado ang kayang gawin nito.
e. Isang May-kabiguang Sining. Hindi lahat ng tao ay magaling sa paghawak ng
wika.Marami sa atin ang limitado lamang ang kaalaman at kasanayan sa wika. Idagdag
pa rito na ang wika ay likas na komplikado. May mga tuntunin itong masalimuot at
sadyang nakakalito. Bunga nito, hindi lahat ng tao ay nagtatagumpay sa layunin sa lahat
ng pagkakataon. Sa ilangmga tao sa ilang mga okasyon, ang retorika ay nagiging isang
frustrating na karanasan.
 f. Isang Nagsusupling na Sining. Ang retorika ay nagsusupling ng mga kaalaman.
Halimbawa, ang isang manunulat ay nagsisimula sa isang ideya sa isipan at nagsusupling
ng isang akda. Ang mambabasa naman ay nagsisimula sa pagbabasa at nagbibinhi ng
kaalaman sa kanyang isipan. Walang hangganan ang pagsusupling at pagpapasa ng
kaalaman sa pamamagitan ng retorika hangga’t may nagsasalita at nakikinig, may
nagsusulat at nagbabasa.

Ang Saklaw ng Retorika

Ang mga iskolar ay hindi nangagkakaisa hinggil sa saklaw ng retorika noon pa mang
sinaunang panahon. Ilan sa mga nasabing iskolar ay nagpalagay na limitado ang saklaw ng
retorika sa mga politikal na diskurso.

Upang higit na maunawaan kung ano ang retorika, ipinakikita ng kasunod na ilustrasyon
ang saklaw nito:

Wika

Iba pang
larangan Retorika Sining

Lipunan Pilosopiya

Ang gumagamit ng retorika, pasalita man o pasulat ay isang artistikong

mapanlikha.Gumagamit siya ng mga simbolo upang bigyang-buihay ang isang ideya. Mula sa
imahinasyon ay nagpapagana siya ng imahinasyon. Ito ay nagagawa niya sa pamamagitan ng
kanyang likhang-sining.

Ngunit ang retorika upang maging mabisa ay kailangan sumunod sa mga tuntuning
pambalarila. Wika ang midyum ng retorika, kaya hindi maihihiwalay ang gramatika ng wika sa
retorika.

Sa pagpapahayag ng ideya ng isang tao, maaari siyang maging pilosopikal ngunit

kailangan niyang maging risonable o makatuwiran upang maipakita na ang kanyang mga
argumento ay may pardon ng sensibilidad upang matanggap ng iba.
 Dahil siya’y isang mamamayan, kailangan niyang maging konsern din sa lipunang
kanyang ginagalawan. Kailangang maisalang-alang niya ang realidad ng kanyang panahon. Isa
ito sa tungkulin ng sino mang gumagamit ng retorika.

Ngunit ang retorika ay hindi lamang ekslusibong sa larangan ng Wika. Sining, Pilosopiya
at Lipuann, Sino mang tao, saan mang larangan ay may pagnanasang maging mabisa sa
pagpapahayag. Sa ano mang larangan, hindi maaaring hindi magsasalita o magsusulat ang mga
taong kasangkot doon. Samaktuwid, maging sa ibang larangan, ang retorika ay may malaking
kinalaman.

Mga Gampanin ng Retorika

Napakahalaga ng retorika sa buhay ng tao. Malaki at marami ang gampaning papel nito
sa atin. Ilan sa mga ito ay ang mga sumusunod.

a. Nagbibigay-daan sa Komunikasyon. Ano man an gating iniisip o nadarama ay maaari

nating ipahayag sa pasalita o pasulat na paraan upang maunawaan ng ibang tao.
Samakatuwid, dahil sa retorika, ang dalawa o higit pang tao ay nagkakaroon ng
komunikasyon.
b. Nagdidistrak. Dahil sa pakikinig natin sa iba o sa pagbabasa natin ng mga akda,
maaaring nadidistrak an gating isipan sa mga masasakit na realidad sa ating lipunan.
Halimbawa, sa pakikinig ng dula sa radio o pagbabasa ng mga nobela, pansamantala
nating naitutuon an gating atensyon at konsentrasyon sa dulang pinakikinggan o
nobealng binabasa, malayo sa mga suliranin o agam-agam na bumabagabag sa atin.
c. Nagpapalawak ng Pananaw.Sa tuwing tayo’y nakikinig o nagbabasa, maaaring may
natututunan tayong bagong kaalaman na mahalaga. Hindi nga ba’t sinasabing ang
retorika ay isang sining na nagsusupling at nagpapasa ng mga kaalaman? Bunga nito,
nagiging kapaki-pakinabang ang retorika sa isang tao dahil sa pamamagitan nito,
lumalawak ang pananaw niya sa buhay.
d. Nagbibigay-ngalan. Ang mga bagay-bagay sa ating paloigid ay dumating o ipinanganak
nang walang label. Dahil sa retorika, halimbawa, ang isang kamera ay naging Kodak, ang
isang toothpaste ay naging Colgate, ang isang gasolinahan ay naging Caltex, ang isang
kotse ay naging Toyota at ang isang kalye ay naging E.D.S.A.
e. Nagbibigay-kapangyarihan. Dahil sa retorika, napakaraming tao ang naging prominente
at makapangyarihan. Ang mga politico, halimbawa, ay nahahalal dahil sa kanilang husay
sa pananalumpati. Si Ninoy Aquino ay unang napatanyag dahil sa husay niya sa
pagsusulat bilang isang peryodista noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Ang mga
matatalinong ideya, malalalim ma paniniwala at idyolohiya na naipahayag sa
pamamagitan ng retorika ay pinagmumulan din ng mga kapangyarihan at kalakasan.
Kabilang na rito ang mga paniniwala, konsepto at teorya ng mga sinaunang pilosopo at
paham.

Bernales et. Al.(2013). RETORIKA Ang Sining ng

Pagpapahayag,Malabon City, Mutya Publishing House

Pagsusulit #1
I. Tukuyin kung sino ang tinutukoy ng mga sumusunod na pahayag.

1. Kinilala ng maraming Griyego bilang ama ng oratoryo. Homer

2. Pangkat ng mga guro ng retorika noong panahong Klasikal. Sophist
3. Ang aktuwal na tagapagtatag ng retorika bilang isang agham. Corax
4. Ang una sa itinuturing na Ten Attic Orators. Antiphon
5. Nagturing sa retorika bilang counterpart o sister art ng lohika. Aristotle
6. Ang umakda ng On the Orator, Institution Oratoria at The Training of an
Orator. Cicero
7. Nagpalawak sa sining ng retorika upang maging isang pag-aaral ng kultura at
pilosopiya. Isocrates
8. Nagsabing ang retorika ay pakulti ng pagtuklas ng lahat ng abeylabol na
paraan ng panghikayat. Aristotle
9. Nagsabing ang retorika ay art of winning soul. Plato
10. Nagsabing ang retorika ay sining ng mahusay na pagsasalita. Quintillan
II. Tukuyin kung tama o mali ang mga sumusunod na pahayag.

11. Sa gitnang panahon, ang retorika ay isang sabdyek ng trivium. TAMA

12. Sa panahong midyibal, ang retorika ay nakasumpong ng praktikal na
aplikasyon sa tinatawag na tatlong artes. TAMA
13. Sa panahong renasimyento, ang pag-aaral ng retorika ay muling ibinatay sa
mga akda ng klasikal na manunulat. TAMA
14. Sa simula ng ika-18 silgo, nabawasan ng importansiya ang retorika sa
teoritikal na aspeto. TAMA
15. Sa unang hati ng ika-20 siglo, nagkaroon ng muling pagsilang ng pag-aaral ng
pormal na retorika bunga ng pagganyak ng mga eksponent ng semantika.
TAMA
16. Ang isang klasikong oratoryo ay karaniwang nagsisimula sa narration. MALI
17. Sa introduksyon at kongklusyon, kailangang gumamit ang isang orador ng
mga lohikal na argumento. TAMA
 18. Sa dibisyon o partition, kailangang ma-establish ng isang orador ang kanyang
awtoridad. MALI
19. Sa reputasyon, tinatapos ng isang orador ang kanyang oratoryo. MALI
20. Intelektuwal na panghihikayat o apila ang madalas na gamiting paraan ng
pagwawakas ng klasikal na oratoryo. TAMA
III. Tukuyin kung anong kanon ng retorika ang tinutukoy ng mga sumussunod na
pahayag.

21. Orihinal na tinatawag na pasalitang retorika na ginagamit sa mga

pangungusap. ESTILO
22. Nauugnay sa pangangailangang improbisasyonal ng isang ispiker. MEMORI
23. Nauukol sa masining na ekspresyon ng mga Ideya. ESTILO
24. Nakatuon sa kung paano pagsusunud-sunurin ang isang pahayag o akda.
PAGSASAAYOS
25. Mula sa Latin na invenire na ibig sabihin ay to find. IMBENSYON
26. Sa ancient rhetoric, tumutukoy ito sa pagkakasunud-sunod na dapat iobserb
sa isang oratoryo. PAGSASAAYOS
27. Nakatuon saano ang sasabihin ng awtor. IMBENSYON
28. Nauukol sakung paano sasabihin ang isang ideya. ESTILO
29. Kaugnay nito ang kairos o ang sensitibiti sa konteksto ng isang sitwasyon
pangkomunikasyon. MEMORI
30. Isang aspeto ng retorika na ankatuon sa pampublikong presentasyon ng
diskurso. DELIBERI
IV. Punan ang patlang ng wastong salita upang mabuo ang mga sumusunod na
pahayag.

31. Ang retorika ay isang kooperatibong _sining_

32. Dahil ang wika ay isang ekslusibong pag-aari ng tao,ang retorika ay nagiging
isa ring ekslusibong sining ng/para sa _tao_
33. Ang gumagamit ng retorika ay nangungusap sa lenggwahe ng _ngayon, hindi
bukas o kahapon_
34. Kung ang imahinasyon ay walang limitasyon ang retorika, sa realidad ay
_limitado_ang kayang gawin.
35. Sa ilang mga tao sa ilang okasyon, ang retorika ay nagoiging isang
_frustrating_na karanasan.
36. Ang retorika ay nagsusupling ng mga _kaalaman_
37. _WIKA_ ang midyum ng retorika.
38. Sa pamamgitan ng retorika, lumalawak ang ating _pananaw_ sa buhay.
 39. Ilan sa mga iskolar ang nagpapalagay na limitado ang saklaw ng retorika sa
mga _politikal_ na diskurso.
40. Ang mga nagtuturing sa retorika bilang isang _pansibikong_ sining ay
naniniwala na ang retorika ay may kapangyarihang humubog ng mga
komunidad.

Gawain /Takda # 1

1. Magsaliksik ng iba pang depinisyon ng retorika ayon sa ibang awtoridad.

2. Sa isang talahanayan, itala ang bawat personalidad na nabanggit sa kasaysayan ng
retorika at ang kani-kanilang naging kontribusyon sa pag-unlad ng retorika.
3. Ano ang kahalagahan ng retorika sa kasalukuyang panahon?
4. Isa-Isahin nag mga kanon ng retorika at sa pinakamaikling pangungusap ay ilarawan
ang bawat isa.
5. Gaano kahalaga ang retorika sa iba’t ibang propesyon?
6. Ipaliwanag sa iyong sariling pangungusap ang ilustrasyon ng saklaw ng retorika.
7. Magsaliksik hinggil sa ilang prominenteng tao sa ating lipunan at sa mundo na nang
dahil sa retorika sila ay nakilala, maaaring lakipan ng larawan.
8. Sumulat ng isang payak na komposisyon hinggil sa iyong sarili gamit ang retorika.
Ang komposisyong ito ay isang writing diagnosticsna makatutulong sa iyong guro sa
pag-alam ng inyong kalakasan at kahinaan sa pagsulat.

MGA SAGOT SA GAWAIN/TAKDA #1

1. Ang sayusay o retorika ay isang uri ng sining na naipapakita sa pamamagitan ng paggamit

ng wika sa paraang pasulat o pasalita. Ito rin ay maihahambing sa linggwistikal na pananaw kung
saan ito ay maaaring maipakahulugan bilang isang pag-aaral patungkol sa kaalaman ng tao sa
mga salita, o sa mas malawak na pagtukoy, lenggwahe. Ginagamit ng isang indibidwal
ang retorika upang maayos at mabisa nitong maipahayag ang kanyang saloobin patungo sa
kanyang tagapakinig na siyang nakatakdang tumanggap ng mensaheng ipinababatid. Bukod pa
rito, ang retorikal na paggamit ng wika ay mainam upang maipakita ng isang tao ang kanyang
kagila-gilalas na kasanayan sa pakikipagtalastasan.
2.

PERSONALIDAD KONTRIBUSYON
Socrates isa sa mga nagpalaganap ng retorika noong mga
unang siglo.
Corax nagpanukala sa mga tuntunin ng paglalahad ng
kanilang argumento.
Aristotle sinuri niyang mabuti ang sining ng panghihikayat (Art
 of Persuasion), binigyan ng parehas na empasis ang
katangian ng nagsasalita, ang lohika ng kanyang
kaisipan, at ang kakayahang pumukaw ng damdamin
ng mga nakikinig. Inihiwalay niya ang retorika sa
pormal na lohika at ang mga kasangkapang
panretorika sa siyentipikong pamamaraan ng
pagbibigay katuturan dito ayon sa maaring maganap
kaysa sa tiyak na magaganap.
Cicero Nasabi niyang ang pagtatalakay sa anumang
adhikain ay batay sa mabuting panlasa at pagpasiya
ng orador kaya’t sa isyu ng moralidad ipinahayag
niyang nararapat na maging mabuting tao ka muna
upang maging mabuting mananalumpati.
St.Augustine Ang kanyang paggamit ng retorika ay nasa ikaapat na
aklat nyang “De Doctrina Cristiana”. Ang aklat na ito
ang naging pudasyon at batayan ng Homiletics o ang
paggamit ng retorika sa pangangaral.

BOETTHIUS Nagsulat ng maiksing pagtingin sa estruktura ng

retorika na ipinagpatuloy ni Aristotle.
Isocrates Nagtatag siya ng sariling paaralang bagtuturo ng istilo
ng pananalumpati batay sa maindayog at magandang
pagkakatugma ang mga salita sa paraang tuluyan o
prosa.
Homer Ama ng oratoryo
Protagoras Kauna-unahang sophist.
Nagturo kung pano mapapalakas ang isang
argumento

3. Ang retorika ay masining na pagpapahayag na may epektibong paggamit sa wika sa

mga diskursong pasulat o pasalita. Sukatan ng pagiging epektibo nito na maitawid ang
tunay na kahulugan ng pahayag at mahikayat na maniwala ang mga tagapakinig at
mambabasa. Mahalaga ang retorika sa pang araw-araw na buhay ng tao dahil ito ay
nagbibigay daan sa mga aktibidades na ginagawa ng tao tulad ng pakikipag-usap,
pakikipag-argumento at paghahanap ng impormasyon at kaalaman. Sa pakikipag-usap,
mahalagang sangkap ang retorika upang maipahayag ng mabuti at komprehensibo ang
mga damdamin ng nag-uusap. Mahalaga rin ito sa pakikipag-argumento dahil ito ay
tanda ng pagbibigay diin sa mga puntong nais na ipahayag. Mahalaga rin ito upang
magkaroon ng maayos na pagkakaintindihan sa pagitan ng dalawang panig na hindi
magkasundo sa iisang pamamaraan o paniniwala. Higit sa lahat, ang retorika ay
mainam na instrumento sa pagkakalap ng impormasyon at pamamahagi nito. Sapagkat
kinakailangan ng tao ang matuto at malinang ang pag-iisip.

4. Kanon ng Retorika
Imbensyon – Nakatuon sa kung ano ang sasbihin ng awtor.
Pagsasaayos/ Arrangement – Nakatuon sa kung papaano pagsusunud-sunurin ang
isang pahayag o akda.
 Istayl/Estilo – Nakatuon sa kung paano ito sasabihin ng awtor.
Memori/Memorya – Pag iimbak ng iba pang materyales sa isipan ng mga paksa ng
imbensyon upang magmit sa isang particular na okasyon.
Deliberi/Paghahatid – Tinatawag na pasalitang retorika na ginagamit sa mga
pampublikong konteksto, ngunit ito ay maaari ring ituring bilang isang aspeto ng retorika
na nakatuon sa pampublikong presentasyon ng diskurso, pasalita man o pasulat.

5. Mahalaga ang retorika sa pang araw-araw na buhay ng tao dahil ito ay nagbibigay daan
sa mga aktibidades na ginagawa ng tao tulad ng pakikipag-usap, pakikipag-argumento
at paghahanap ng impormasyon at kaalaman. Sa pakikipag-usap, mahalagang sangkap
ang retorika upang maipahayag ng mabuti at komprehensibo ang mga damdamin ng
nag-uusap. Sa larangan ng edukasyon, ang isang tao ay nagkakaroon ng pagkakataon
na magbigay ng panuto at paglalapat nito sa anumang bagay kung saan nananalamin
ang mga natatagong kaalaman nito sa isang paksa. Ang retorika ay nagbibigay rin ng
daan upang maayos at mabisang malaman ang mga dapat bagay na dapat matutunan
ng isang mag-aaral at magamit ito sa pang araw-araw na pakikipag-ugnayan sa mga
kapwa mag-aaral. Tulad ng mga bagay na nabibigyan ng angkop na pangalan at tawag,
nalalaman rin sa tulong ng retorikal na pagpapraktis ng komunikasyon ang saysay at
gamit nito ng bawat salitang nakakalap sa anumang sanggunian na ginalugad ng isang
manggagamit nito. Ang retorika rin ang ginagamit na "medium" ng mga guro sa
paghahatid ng mga impormasyon at kaalaman na kinakailangang malaman ng kanilang
mga estudyante.
Sa larangan ng relihiyon, Mahalaga ang retorika sa aspetong panrelihiyon sapagkat ito
ay isang salik na makakatulong ng malaki sa pagpapalawak ng personal man o biblikal
na pananaw ng isang indibidwal upang magkaroon ng kaisahan ang mga
magkakasalungat na paniniwala ng bawat mananampalataya na sinala mula sa iba't
ibang grupong may kinakatawan na sariling pananampalataya. Ang retorika ay
mabisang paraan sa pagsusuplay ng dahilan at pangangatwiran. Ang mga alagad ng
simbahan tulad ng mga pari ay masasabing mga retor na kinakailangang magtaglay ng
malawak na pag-iisip at mabisang pananalita upang maipahayag ng may paggalang at
kabanalan sa mga sumasampalataya ang bawat sentimiyentong biblikal na umaayon sa
winika ng Panginoon na kinikilala nito.
Sa larangan ng politika, politika ay isang kumplikadong larangan na nananaghoy sa
kaibuturan ng isang estado. Kung kaya't sa mga pampolitika na pagkilos sa
kontemporaryong lipunan, nangangailangan ng retorikal na paggamit ng salita. Isang
kongretong aplikasyon ng salaysay na ito ay ang pangangampanya, sa layuning
makakalap ng boto sa pagdating ng halalan. Sa isang kampanya, nagkakaroon ng
pagkakataon ang isang kandidato na nagnanais makakuha ng puwesto sa gobyerno
upang makapagpabatid ng kanyang mga aspirasyon para sa mga mamamayan ng lugar
kung saan ito kumakandidato. Dito nito ipinahahayag ang kanyang mga plataporma na
magbibigay ng kaginhawaan sa kanyang mga konstituente sa oras na maluklok sa
puwesto. Sa ganitong sitwasyon, ang isang pampolitika na kandidato ay kumukuha ng
teknikal na kargamento sa tulong ng retorikal na paraan ng pagpapahayag kung saan
siya ay mariin na kumakalap ng mabubulaklak na pananalita upang maakit at
maengganyo ang mga botante na suportahan ang kandidatura nito. Sa ganitong
pamamaraan, naipapakita ng isang tao, partikular sa konteksto ng isang kandidadto,
hindi lamang ang kanyang berbal na abilidad kundi maging ang kanyang angking
katalinuhan na siyang magsisilbing benepisyal na asset upang makamit ang kanyang
mga adhikain. Ang salitang "mabulaklak", mula sa paraan ng pagkakagamit nito sa
teksto ay nangangahulugan ng paggamit ng mga malalalim ngunit mga salitang kaakit-
akit sa pandinig ng mga tagapakinig.
Sa larangan ng legalidad, Likas na ang paggamit ng mga teknikal na terminolohiya sa
isang pagdinig. Kung kaya't pinagtutuunan sa aspetong ito ang kahalagahan ng retorika
sa mga usaping legal. Sa isang pagdinig, mahihinuha ang tipikal na serye ng
pagpapalitan ng argumento upang magawa ng isang partido o kampo na patunayan ang
akusasyon nito sa isang kampo o kaya naman ay bigyang beripikasyon ang
kainosentehan ng isang indibidwal laban sa isang kaso na nakasampa laban dito. Sa
normatibong pananaw, makikita ang dalisay na importansiya ng retorika dahil dito
umiiral ang katayuan ng isang kaso, ang mga retorikal na panambitan ng isang abogado
ang siyang kolektibong datos na ginagamit ng husgado upang ma-determina ang
kredibilidad ng isang kampo patungo sa estado kung saan ito ay maghahayag ng
kanyang pasya bilang wakas ng isang legal na proceeding. Kadalasan, batay sa mga
obserbasyon, nangingibabaw sa isang pagdinig ang kampo na nagtataglay ng mas
mahusay na abogado, marahil dahil mas detalyado at komprehensibo ang mga salaysay
na naipapaabot nito dulot ng tahasang husay sa pagsasalita.
Sa larangan naman ng kultura, ang kaugnayan ng kultura ng isang tao at ng wikang
ginagamit niya o ugaling gamitin, ay malapit na malapit. Samakatwid, masusukat ang
kultura ng tao sa kadalubhasaan niya sa paggamit ng wika. Gayundin, mahuhulaan ang
galing niya sa wika ayon sa tayog ng kanyang kultura. Subalit ito’y batay sa ipinanaday
ng edukasyon sa kanya, sa panahon ng kabataan, na kalahok ng tradisyon ng angkan,
ng espiritung panrelihiyon, at ng mga paniniwala at perwishong pinagkalakhan.
Alinmang wika ay ekspresyon, imbakan-hanguan at agusan ng kultura ng isang grupo
ng tao, maliit man o malaki, na may sarili at likas na katangian. Wika ang ekspresyong
kakikinlan ng isang kultura, sapagkat ito ang nagbibigay-anyo rito para sa labas, ang
siyang nagtatakda ng pagkakaiba at sariling uri nito—ng kanyang pagkakabukod sa
ibang kultura: ang kanyang kapagkahan, kung magagamit ang salitang ito, sa daigdig ng
mga kaisahang pang-kultura.
Sa larangan ng sosyolohiya, Ang malaking kaugnayan ng wika at sosyolohiya sa isa’t
isa ay pinatutunayan ng sosyolinggwistika, isang sangay ng pag-aaral tungkol
sa wika na itinuturing na bagong litaw sa panahong ito subalit kung tutuusi’y halos
kasintanda na ng panahon. Ito ay buhat sa salitang socius at linggwistika. Ang socius ay
salitang Latin na nangangahulugan
ng interaksiyon,pakikisalamuha, pakikibagay at pakikipamuhay ng tao sa kapwa tao. Ito
ang bahaging tumutukoy sa kasangkapang ginagamit ng tao sa pagpapahayg ng
kanyang iniisip at narararamdaman upang malaman ng iba kung ano ang mga ito. Isang
uri ng pagpapahayag na gagamitan ng kombinasyon ng mga tunog na tinatawag na mga
 salita—salitang may kaugnay na sariling kahulugan, Kahulugang tinataglay ng salita
bunga ng pagkakisa ng mga kailangang magkaintindihan.

6. Sa lahat ng uri ng pakikipagtalastasan wika ang ginagamit ng tao maging pasalita man
ito o pasulat. Malaking bahagi sa buhay ng isang tao ang wika sapagkat sa wika
nakasalalay ang pagkakaunawaan ng bawat indibidwal sa isang lipunan. Dito makikita
ang kasiningan ng isang akda maging ito man ay pasulat o pasalita. Pagsasalita man o
pagsusulat, mas masining ang isang akda kung gagamitan ng simbolo. Upang maging
mabisa ang retorika, kaylangan sundin ang tuntuning pambalarila. Hindi maaaring
mailalayo ang gramatika ng wika sapagkat ang wika ay midyum ng retorika. Kahit na
sinong tao at kahit ano mang larangan ay maaaring maging mabisa ang pagpapahayag.

7. Mga Prominenteng tao sa Lipunan at sa Mundo

Kilala si Julian Felipe sa kanyang tugtugin o kompositiong "Himno Nacional Filipino."

Ipinalikha sa kanya ni Heneral Emilio Aguinaldo ang makabayang musikang ito para sa
kalayaan ng bansa. Unang ipinarinig ang tugtuging ito noong Hunyo 12, 1898 sa Kawit,
Cavite. Iyan ang pinagbatayan ng kasalukuyang pambansang awit.
Dr. Jose Rizal - Isang magaling at matalinong manunulat si Rizal. Sumulat siya ng
dalawang nobela tungkol sa lipunang Pilipino noong Panahon ng Kastila. Ang mga
nobelang ito ay ang Noli Me Tangere at El Filibusterismo. Sumulat din siya ng mga tula.
Tungkol sa kanyang ina, mga kapatid, at kaibigna ang paksa ng mga ito. Sumulat siya
ng isang tula nang siya'y walong taong gulang pa lamang na napabantog sa buong
bansa. Ito ay tungkol sa pagmamahal sa sariling wika. Ang tulang ito ay may pamagat
na "Sa Aking mga Kabata."

Francisco Baltazar - Isang tanyag na makata at mandudula si Francisco Balagtas.

Florante at Laura ang tanyag na nobelang patulang kanyang isinulat. Isa ring awitin ito.
Maraming dakilang Pilipino, kabilang na si Rizal, ang naimpluwensyahan ng nasabing
tula. Kinikilalang Ama ng Panulaang Tagalog si Balagtas.
Lope K. Santos - Hindi lamang isang magaling na makata at nobelista si Lope K.
Santos. Maituturing siyang isang dalubwika dahil sa kanyang mga naiambag na akda
hinggil sa balarila ng wikang pambansa. Dahil dito, tinagurian siyang Ama ng Balarila ng
Wikang Pambansa.

Si Ferdinand Emmanuel Edralin Marcos (11 Setyembre 1917 – 28 Setyembre 1989) ay

ang ika-10 Pangulo ng Republika ng Pilipinas mula 30 Disyembre 1965 – 25 Pebrero 1986.
Siya ay isang abogado at nagsilbing kasapi ng Kapulungan ng mga Kinatawan ng
Pilipinas mula 1949 hanggang 1959 at kasapi ng Senado ng Pilipinas mula 1959 hanggang
1965 bago naging Pangulo ng Pilipinas noong 1965 para sa apat na taong termino. Sa
kanyang unang termino, sinimulan ni Marcos ang paggugol sa mga gawaing pampubliko
kabilang ang pagtatayo ng mga lansangan, tulay, mga health center at mga eskwela.
Kanyang napanatili ang kanyang kasikatan sa kanyang unang termino at noong 1969 ay
muling nahalal bilang pangulo para sa ikalawang 4 na taong termino. Gayunpaman, ang
kasikatan ni Marcos bilang pangulo ay bumagsak sa kanyang ikalawang termino.
8. Ako si Emilio R. Carvajal, dalawampu't dalawang taong gulang na nakatira sa Del
Mundo street, Ugong, Valenzuela city.Nag-aaral sa New Era University ng tatlong taon
sa kursong Bachelor of Science in Information Systems. Konting panahon na lang ay
matutupad ko na ang hiling ng aking mga magulang simula pa nung ako ay bata pa
lamang. Ang makapagtapos ng pag-aaral upang magkaroon ng magandang
kinabukasan. Kaya naman ako ay nagsusumikap sa pag-aaral sa paaralan maging sa
pang araw-araw na pamumuhay. Kung ano ang mga pangarap ko sa buhay ay dapat ko
ito pagsikapan sa pamamagitan ng aking mga napag-aralan. Ngunit ang pag-aaral ay
hindi natatapos lamang sa paaralan. Ang bawat karanasan ay nag sisilbing aral sa
pamumuhay ng bawat isang tao. Kaya kung iyong pagsasamahin ang iyong mga
natutunan ay maaari itong maging tulay sa ikagaganda ng iyong buhay. Laging
magtiyaga sa araw-araw hanggang sa magandang buhay ay matanaw. Kahit na
maraming pagsubok ang dumating, ayos lang magkamali hanggang sa gumaling. Iba't
iba man ang rason at dahilan, ang misyon ay dapat lagi mong galingan. Magkaroon ng
malinaw na pag-iisip at pusong mapagmahal na may pagpapasalamat at
pananampalataya sa Diyos.
SUBMISSION Instruction:
Deadline : Sunday of Week 02
e-mail : vemfil3barrientos@gmail.com
Filename : FILIPINO 3- WEEK 1 & 2 – Activity and Output - YOUR NAME.doc
Subject (Re) : FILIPINO 3- WEEK 1 & 2 – Activity and Output