Erasmus Enchiridion Militis Christiani

[5] De veritate Affectuum

Noster autem rex propter aeternam legem sibi divinitus opinentur uti quaedam ad uirtutem incitabula atque exhortamenta,

insculptam opprimi quidem potest, corrumpi non potest, quin sicuti fortitudinis iram, industriae inuidiam atque item de reliquis.

reclamet, quin revocet. Cui si reliqua plebs parebit, nihil ille unquam Socrates autem in Phaedone Platonis cum nihil aliud putat esse

neque paenitendum neque perniciosum committet, sed summa philosophiam quam mortis meditationem, hoc est ut animus quantum

moderatione summaque tranquillitate gerentur universa. Ac de potest abducat sese a rebus corporeis et sensibilibus transferatque ad

affectibus quidem Stoici Peripateticique non nihil diversa sentiunt, ea, quae ratione, non sensibus percipiantur, cum Stoicis nimirum

quamquam illud conuenit inter omnes ratione uiuendum, non affectu. sentire uidetur.

Sed illis placet, ubi affectibus, qui a sensibus proxime excitantur,

Oportet igitur primum omnes animi cognitos habere motus,
tamquam paedagogis usus ad iudicium uerumque discrimen
deinde scire nullos esse tam uiolentos, quin a ratione uel compesci uel
expetendorum et fugiendorum perueneris, tum eos prorsus esse
ad uirtutem deflecti queant. Audio enim uulgo hanc pestiferam
relinquendos. lam enim non solum utiles non esse ad sapientiam,
opinionem, ut se dicant ad uitia cogi. Alii contra imperiti sui motus
uerum etiam perniciosos. Atque ob id perfectum illum sapientem
huiusmodi pro rationis dictamine sequuntur, atque adeo quod suasit
suum omnibus eiusmodi motibus tamquam morbis animi uacare
ira aut inuidia, id zelum dei uocant. Atque ut est alia respublica alia
uolunt, uixque humaniores quidam primos illos impetus rationem
factiosior, ita alius alio ad uirtutem propensior, quae differentia non ex
praeuertentes sapienti concedunt, quas illi phantasias appellant. At
animorum discrimine, sed uel ex influxu caelestium corporum uel
Peripatetici non exstirpandos affectus, sed coercendos docent. Esse
progenitoribus uel ex educatione uel ex ipso corporis habitu
enim nonnullum eorum usum, propterea quod hos a natura additos
 2

proficiscitur. Non anilis est illa Socrates fabula de aurigis et equis mulierositas et uoluptatem amor. Cholericum ira, ferocitas,

bonis ac malis. Videas enim nonnullos ita moderato ingenio natos, ita maledicentia. Phlegmaticum inertia, somnolentia. Melancholicum

tractabiles ac faciles, ut sine ullo negotio ad uirtutem instituantur ac inuidia, tristitia, amaritudo. Nonnulla cum aetate aut remittuntur aut

sine calcaribus ultro praecurrant. Aliis contra corpus rebelle tamquam inualescunt, quemadmodum libido in iuuenta, item profusio,

equum indomitum et calcitrosum contigisse, ut multum sudans temeritas. In senecta tenacitas, morositas, auaritia. Sunt et quae sexui

domitor ille uix uideantur adnata, ut in uiro ferocitas, in muliere uanitas et uindictae

cupido. Fit interim, ut natura ueluti paria faciens morbum animi dote
tamen asperrimo freno, uix fuste calcaribusque subigat ferocientem.
quapiam diuersa compenset. Est hic quidem propensior ad
Qualis si tibi forte obtigit, ne protinus abicias animum, immo tanto
uoluptatem, sed neutiquam iracundus, neutiquam inuidus. Est alius
acrius enitere sic existimans non tibi interclusam ad uirtutem uiam,
incorrupta pudicitia, sed elatior, sed iracundior, sed attention ad rem.
sed uberiorem uirtutis materiam oblatam esse. Quod si bonam mentem
Neque desunt, qui prodigiosis quibusdam ac fatalibus uitiis
nactus es, non hoc protinus alio melior es, sed felicior, at rursum ita
sollicitentur, furto, sacrilegio, homicidio, quibus quidem omni conatu
felicior, ut obligation. Quamquam quis est ingenio usqueadeo felici, ut
obuiam est eundum contraque eorum insultum certi propositi murus
non abunde multa sint, in quibus luctari oporteat?
quidam aeneus obiciendus. Ediuerso sunt nonnulli affectus ita uicini
Ergo qua maxime turbari sentiet, hac quammaxime aduigilet
uirtutibus, ut periculum sit, ne ambiguo discrimine fallamur.
rex oportet. Sunt uitia quaedam paene gentilicia, quemadmodum
Erunt hi corrigendi et ad proximam uirtutem commode
gentibus nonnullis perfidiam aiunt esse familiarem, aliis luxum, aliis
deflectendi. Est exempli gratia quispiam excandescentior, iniciat
libidinem. Quaedam corporis habitum comitantur, sicut sanguineos
 3

animo frenum et erit alacrior, erit erectus minimeque languidus, erit omnia. Nihil Christiano felicius, cui promittitur regnum caelorum.

liber ac simplex. Est alius paulo tenacior, adhibeat rationem et fuerit Nihil laboriosius, qui cotidie de uita periclitatur. Nihil fortius, qui

frugalis. uincit diabolum. Nihil imbecillius, qui a carne superatur. Si tuas

perpenderis uires, nihil difficilius quam carnem subigere spiritui, si

Qui blandior est, fiet comis et commodus; qui praefractus,
deum auxiliatorem respexeris, nihil facilius. Tu modo ingenti animo
constans; qui tristior, seuerus; qui ineptior, morigerus atque ad
perfectae uitae propositum concipe, conceptum urge. Nihil unquam
eundem modum de reliquis animi leuioribus morbis. Hoc modo
uehementer imperauit sibi humanus animus, quod non effecerit.
cauendum, ne naturae uitium uirtutis nomine palliemus tristitiam
Magna pars Christianismi est toto pectore uelle fieri Christianum.
grauitatem, asperitatem seueritatem, inuidiam zelum, sordes
Quod aditu uidebitur inexpugnabile, id fiet successu mollius, usu
frugalitatem, assentationem comitatem, scurrilitatem urbanitatem
facile, consuetudine demum etiam iucundum. Scitum est illud
appellantes. Haec igitur est unica ad beatitudinem uia, primum, ut te
Hesiodium: arduam initio esse uirtutis uiam, uerum ubi ad cacumen
noris. Deinde, ut ne quid pro affectionibus, sed omnia pro iudicio
erepseris, tutissimum otium te manet. Nullum animal tam ferum, quod
rationis agas. Sana sit autem et sapiat ratio, hoc est tantum honesta
non mansuescat humana cura, et animi domitoris omnium nulla erit
spectet.
domandi ratio? Ut corpore ualeas, potes in annos aliquot imperare tibi,
At difficile est, inquies, quod praecipis. Quis negat? Atqui uerum est
ut abstemius sis, ut a Venere temperes, quae praescripsit homo
illud apud Platonem adagium, quae pulchra sunt, eadem esse difficilia.
medicus, et ut omnem uitam tranquille transigas, non potes uel menses
Nihil fortius, quam ut quis se ipsum uincat, sed nullum maius
pauculos imperare affectibus, quod conditor praecipit deus? Ut corpus
praemium quam beatitudo. Praeclare illud Hieronymus ut cetera
 4

morbo subducas, omnia facis, ut corpus et animam ab aeterna morte

subtrahas, non illa facis, quae fecerunt et ethnici?