თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის

მეორე კურსის სტუდენტი

კირთაძე მარიამი
ლექტორი-ეკატერინე ქართველიშვილი
თემა-ტრაპიზონის დიდი კომნენოსების იმპერია
23.06.2021
ტრაპიზონის იმპერია წარმოიშვა მცირე აზიის ჩრდილო-აღმოსავლეთ
ტერიტორიაზე, ძველი პონტოს სამეფოს ადგილზე. ძირითადი
მოსახლეობა ლაზები და ბერძნები იყვნენ. მოსახლეთა უმრავლეოსობა
მართლმადიდებელი ქრისტიანი იყო. ტრაპიზონის იმპერია იყოფოდა სამ
სამხედრო ოლქად ანუ ვანდად, მაცუკის, გიმორის და ტრაპიზონის
ვანდებად.
ტრაპიზონი დააარსეს მილეტელმა ვაჭრებმა ძვ. წ. 756 წელს სინოპსა და
აბიდოსთან ერთად. ძვ. წ. VI საუკუნიდან ალექსანდრე მაკედონელის
დაპყრობებამდე ტრაპიზონი აქემენინანთა იმპერიის მფლობელობაში
იყო. ალექსანდრეს ომების შედეგად შავი ზღვის სანაპიროს ქალაქებმა
დამოუკიდებლობა მოიპოვეს. ძვ. წ. II საუკუნეში ტრაპიზონი პონტოს
სამეფოს ნაწილი გახდა

ალექსი და დავით კომნენოსები იგულისხმებიან იმპერიის

დამაარსებლებად, იმპერატორ ანდრონიკე I ის შვილიშვილები,
რომელიც კონსტანტინოპოლის ტახტზე უკანასკნელი წარმომადგენელი
იყო კომნენოსების. ბაბუა ანდრონიკე 1 ტახტიდან ჩამოაგდეს და მოკლეს,
ძმები დევნაში იყვნენ იმს შემდეგ რაც ბიზანია დაიშალა და ამ პროცესში
თავი საქართველოს შეაფარეს. თამარ დედოფალმა კი მათ უმასპინძლა
და ასევე ჯარი შეუკრიბა რომ მოძლიერებულიყვნენ და ქვეყანა
დაებრუნებინათ. პოლიტიკური აზრით ეს საქართველოსაც აწყობდა
რაღა თქმა უნდა, რომ თავისი ძალა გაევრცელებინა მეზობელ პონტოსზე.
ასე შეიქმნა პირველი ბერძნული შუა საუკუნეების სახელმწიფო.
ბიზანტიისგან გაძევებული ხელისუფლების სამი ცენტრი მრავალი წლის
განმავლობაში პრეტენზიას აცხადებდა ტახტზე და ერთმანეთს
უპირისპირდებოდნენ კიდეც.
კომნენოსების იმპერია ცდილობდა რომ სახელმწიფო მმართველობა
გაემყარებინათ, ასევე ხაზს უსვამდნენ თავიანთ საიმპერატორო
წარმომავლობას, ხელისუფლების გამყარებას კი პალეოლოგოსებთან და
ქართველ დიდგვაროვნებთან ქორწინებით ცდილობდნენ. შესაბამისად
ტრაპიზონში იყო ორი შტო პრო-კონსტანტინოპოლური და პრო-
ქართული
მალე სასახლის კარზე ახალი შეთქმულება მომზადდა ისააკ და ალექსი
კომნენოსების მეთაურობით. სასახლის ინტრიგებში კარგად გაწაფულმა
კომნენოსებმა მარიამ დედოფლის გული მოიგეს, ისააკი დანათესავებია
დედოფალს, მისი დისწული თუ ძმისწული შეურთავს ცოლად (ზონარა),
ხოლო ალექსი დედოფალს აშვილებინეს “საამისოდ ძველთაგანვე
დადგენილი წესების დაცვით. ამ დროიდან მოკიდებული ორივენი
ხშირად მიდიოდნენ მეფის სასახლეში მეფე-დედოფლისათვის სათანადო
პატივის მისაზღვევად და ამის შემდეგ რჩებოდნენ დედოფალთან...” (ანნა
კომნენოსი). დედოფალი ფრიად დამწუხრებული ყოფილა თავისი
შვილის გამო, რომელსაც ბოტანიატემ მემკვირეობის უფლება ჩამოართვა.
ამის გამო მიემხრო იგი ალექსი და ისააკ კომნენოსების შეთქმულებას.
მათ აღუთქვეს მარიამს, რომ კონსტანტინეს ტახტის მემკვიდრედ
გამოაცხადებდნენ.

1081 წელს ანნას მამამ ალექსი კომნენოსმა, მარიამის დახმარებით,

ტახტიდან გადმოაგდო ნიკიფორე ბოტანიატე და გამეფდა. შემდეგ
ალექსიმ, პირობისამებრ, მართლაც მიიწვია მარიამის შვილი
კონსტანტინე თანამმართველად (კონსტანტინე ალექსი კომნენოსის
თანამმართველი იყო 1081-1092 წლებში). თანამმართველის რანგში
კონსტანტინე სამეფო სიგელებსა და ოქრობეჭდებს ალექსი მეფის შემდეგ
წითელი მელნით აწერდა ხელს და საზეიმო გამოსვლების დროს სამეფო
თავსაბურავით შემკული ალექსის უკან მიჰყვებოდა... (ანნა კომნენოსი).
როგორც კი მარიამმა მიიღო ალექსი კომნენოსისაგან წერილობითი
თანხმობა კონსტანტინესათვის მემკვიდრეობითი უფლებებისდატოვების
შესახებ, დატოვა იმპერატორის სასახლე და მანგანას სამეფო პალატებში
გადავიდა საცხოვრებლად.

1092 წელს ალექსი კომნენოსმაც დაარღვია პირობა. მარიამი

მონაზვნად აღიკვეცა, მაგრამ მაინც განაგრძობდა ბრძოლას შვილისათვის
ტახტის მოსაპოვებლად. 1094 წელს მან მონაწილეობაც კი მიიღო ალექსი
კომნენოსის წინააღმდეგ შეთქმულებაში. 1096 წელს მარიამის შვილი,
კონსტანტინე, გარდაიცვალა. ამის შემდეგ დედოფლისათვის აზრი
დაკარგა პოლიტიკურმა ბრძოლამ.
1204 წელს ჯვაროსნების მიერ კონსტანტინოპოლის აღების შემდეგ
ხელსაყრელი პოლიტიკური სიტუაცია კარგად გამოიყენა თამარ მეფემ
და ტრაპიზონის იმპერია ჩამოაყალიბა, რომლის იმპერატორადაც თავისი
დის შვილი ალექსი I აკურთხა".
ტრაპიზონი იმპერიის დედაქალქად გადაიქცა და აყვავდა 1350 წლის
შემდეგ. შენდებოდა ეკლესიები, იხატებოდა ფრესკები ან მიდიოდა მათ
განახლება, ფეხი მოიკიდა ხელოსნობამ დ ავერცხლის დამუშავებამ..
ასევე დაარსდა გენუელებისა და კომნენოსების საკონსულტაციო
სასტუმროს ტიპის შენობა. გზებზე აშენდა სამონასტრო კომპლექსები,
რომლებსაც თავდაცვოს ფუნქცია ჰქონდათ. (ხუტურას წმ გიორგის
სახელობის მონასტრეი)ააშნეს საცხობები მეზღვაურთათვის და
ვაჭრებისთის. 1314 წელს საკუთარი გემთმშენი დაარსეს, შსაბამისად
საკმაოდ კონკურენტურანი აგახდა ტრაპიზონი და კონკურენციას
უწევდა კონსტანტინოპოლს.
ქალაქის კონტროლი მონასტრების ხელში იყო რადგან თითქმნის გარს
ერტყა.
აია სოფია პონტოსის დედაქალაქის დასავლეთით მანუელ 1 მა
კომნენოსმა 13 საუკუნის შუა წლებშუ ააშენა და დაარსა მონასტერი
რომელსაც საიმპერატორო ეკლესიაზე ზრუნვა ევალებიდა,. აქ
ფუნქციონირებდა ასტოლოგიის მათემატიკის მეცნიერებებუს სკოლები.
1461 მეჩეთად გადააკეთეს.
ხალდიის თემის ტრაპიზონის იმპერია მოიცავდა ორ სანაპირო
ბადონს,ტრიკომიის და გემორას ბადონები იყო ორ ზღვისპირა
პროვინცია მთიან ზოლში რომელიც ზღვამდე აღწევდა.
1461 წლის 1 ნოემბერს დავით დიდ კომნენს თავი მოკვეთეს.
ბარბაროსებმა მოკლეს მისი სამი ვაჟი და ძმისშვილიც.
გადარჩენილა მხოლოდ დავითის ნაბოლარა ვაჟი, ის არ მოკლეს, რადგან
ჩვილი იყო.
დავით იმპერატორის მეორე ცოლი, ელენე კანტაკუზინი დასაჯეს,
რადგან დამარხა ქმარი და უფლისწულები. ყოფილი დედოფალი
ქონების გარეშე დატოვეს და სიცოცხლის ბოლომდე სიღატაკეშე
ცხოვრობდა. მისი და დავით იმპერატორის უმცროსი შვილი,
მაჰმადიანურად გაზარდეს. რომ წამოიზარდა დართეს ნება
საქართველოში, თავის დასთან, გურიის დედოფალთან
გამგზავრებულიყო. გურიაში უფლისწული დაუბრინდა ქრისტიანობას.

გამოყენებული ლიტერატურა-
მარიანა კორომილა-„ბერძნები შავ ზღვაზე“
https://tvalsazrisi.ge/%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%9D
%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98-%E1%83%9B
%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90-%E1%83%9B
%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9B-
%E1%83%91%E1%83%90/
http://georoyal.ge/?MTID=101&TID=80&id=3292