ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Θ.Ε. : Εισαγωγή στον ελληνικό Πολιτισμό (2005-2006)

2Η ΕΡΓΑΣΙΑ

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ :

1
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ………………………………………….3
2. Ο ΚΑΤΑΚΕΡΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ
ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ……………………………3
3. Η ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΡΑΠΤΗΣ
ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ………………………7
4. Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
…………………………………………………………9
5. ΕΠΙΛΟΓΟΣ……..…………………………………….11
6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ……………………………………...12

2
ΠΡΟΛΟΓΟΣ.
Ο λόγος χωρίζεται σε δυο βασικές κατηγόριες : τον προφορικό και τον γραπτό
λόγο. Μέσα από τις γραπτές πηγές μπορεί κανείς να εξάγει χρήσιμα συμπεράσματα
για τη γλώσσα ενός λαού. Ο ελληνικός λαός έχει άφησε πολλά γραπτά μνημεία ,
καθώς είχε την τύχη από νωρίς να αναπτύξει τη γραφή και έτσι να αφήσει πολλά
στοιχεία για τον πολιτισμό του. Μέσα από έργα σπουδαίων λογοτεχνών , όπως ο
Ηρόδοτος , βλέπει κανείς την πορεία της ελληνικής γλώσσας , τους στόχους της και
τη διαχρονικότητα της.

1.Ο ΚΑΤΑΚΕΡΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ.

Η ελληνική γλώσσα εξελίσσεται εδώ και 40 και πλέον αιώνες. Όλους αυτούς τους
αιώνες έχει υποστεί πολλές μεταβολές τόσο στο φθογγολογικό επίπεδο και τη
γραμματική και συντακτική δομή όσο και στο λεξιλόγιο. Οι γλωσσολόγοι για
μεγαλύτερη ευκολία χωρίζουν την ελληνική γλώσσα σε περιόδους. Μια διάκριση
είναι η εξής :
1. 15ος αι.π.Χ-13ος αι.π.Χ : Μυκηναϊκή.
2. 8ος αι.π.Χ-3ος αι.π.Χ : αρχαία ελληνική.
3. 3ος αι.π.Χ-4ος αι.μ.Χ : Κοινή (γνωστή ως αλεξανδρινή ή ελληνιστική Κοινή)
4. 5ος αι.-11ος αι. : Βυζαντινή.
5. 12ος αι.-18ος αι. : Πρώιμη Νεοελληνική.
6. 19ος αι.-σήμερα : Σύγχρονη Νεοελληνική.
Τον 8ο αιώνα δημιουργείται το ελληνικό αλφάβητο , το οποίο σύμφωνα με τις
περισσότερες απόψεις1 , είχε ως πρότυπο του το φοινικικό αλφάβητο. Η σημαντική
καινοτομία του ελληνικού αλφαβήτου σε παγκόσμια κλίμακα έγκειται στο ότι για
πρώτη φορά κάθε γράμμα παρίστανε ένα και μόνο φθόγγο , φωνήεν ή σύμφωνο. Έτσι
λοιπόν αρχίζει η περίοδος της αρχαίας ελληνικής γλώσσας , από την οποία μας έχουν
σωθεί πολλές γραπτές πηγές.
Εξετάζοντας κανείς την περίοδο αυτή της ελληνικής γλώσσας διαπιστώνει ότι οι
Έλληνες των ιστορικών χρόνων δε μιλούσαν όλοι με τον ίδιο τρόπο , παρατηρούνται
δηλαδή διαφοροποιήσεις από τόπο σε τόπο. Η αρχαία ελληνική γλώσσα , επομένως ,

1
Γ. Μπαμπινιώτης , Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας , Δ’ έκδοση , Αθήνα 2000 , σελ 87-91.

3
δεν έχει ενιαία μορφή αλλά αντίθετα , όπως παρατηρεί ο Γ.Μπαμπινιώτης «ποτέ σε
ένα τόσο μικρό χώρο δεν δημιουργήθηκαν τόσες πολλές διάλεκτοι» 2.
Ο κατακερματισμός αυτός της αρχαίας ελληνικής γλώσσας σε πολλές διαλέκτους
οφείλεται σε τρεις κυρίως λόγους. Πρώτα από όλα η Ελλάδα είναι μια χώρα κατά
βάση ορεινή και έτσι τα διάφορα ελληνικά φύλα ήταν εγκατεστημένα σε δύσβατους
και απομονωμένους μεταξύ τους τόπους. Αυτό δυσκόλευε την επικοινωνία μεταξύ
των διαφόρων φύλων και έτσι διαμορφώθηκαν διαλεκτικές διαφορές. Έπειτα τα
ελληνικά φύλα εμφανίστηκαν διαδοχικά και διασκορπίστηκαν σε ποικίλα μέρη της
Ελλάδας , κάτι που επίσης εμπόδιζε την μεταξύ τους επικοινωνία και κατά συνέπεια
εμπόδιζε και την ύπαρξη μια ενιαίας μορφής στη γλώσσα. Τέλος η ανάπτυξη της
πόλης-κράτους σήμαινε ότι κάθε πόλη είχε πολιτική αυτοτέλεια. Επομένως έπρεπε να
υπάρχουν και περισσότερες από μια επίσημες γλώσσες , δηλαδή τοπικές διάλεκτοι.
Κατά συνέπεια κάθε πόλη-κράτος είχε και γλωσσική αυτοτέλεια.
Κάτω , λοιπόν , από αυτές της συνθήκες διαμορφώθηκαν τρεις κυρίως διάλεκτοι
στον αρχαίο ελληνικό κόσμο 3:
 Ιωνική διάλεκτος : Είναι η διάλεκτος των Ιώνων , που αρχικά εγκαθίστανται
στην Αττική , την Εύβοια και την Β. Πελοπόννησο και στη συνέχεια
απωθούνται από τους Αχαιούς στην Ιωνική Δωδεκάπολη της Μ. Ασίας και
στις Κυκλάδες (εκτός της Θήρας , της Μήλου και της Ανάφης). Κύρια
χαρακτηριστικά της είναι4 :
i. Η τροπή του μακρού α σε η. Π.χ : δάμος- δῆμος
ii. Η δασεία χάνεται νωρίς.
iii. Η ύπαρξη κ αντί π μπροστά από τα φωνήεντα α και ο. Π.χ :οκοιος-
Ὁποῖος.
iv. Τα φωνηεντικά συμπλέγματα μεταθέτουν την ποσότητα τους
(αντιμεταχώρηση). Π.χ :λαFos<λαός<ληώς<λεώς.
v. Η πρώιμη , περί το 800π.Χ , σίγηση του δίγαμμα (F). Π.χ : Ἐσλον
δ’οὔτε τί πω Fεἶπες Fἔπος οὐτ’ἔτε λεσσας (A108)
vi. Η ύπαρξη ει αντί ε και ου αντί ο , μετά την αποβολή του F και τα
σύμφωνα λ,ν,ρ,σ. Π.χ :ξεινος-ξένος.

2
Γ. Μπαμπινιώτης , Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας , Δ’ έκδοση , Αθήνα 2000 , σελ 102.
3
Γ. Μπαμπινιώτης , Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας , Δ’ έκδοση , Αθήνα 2000 , σελ105-
109.
4
Εισαγωγή στον ελληνικό πολιτισμό , κεφάλαιο 4ο , τόμος Α’ , ΕΑΠ , Πάτρα 2000 , σελ 272.

4
 vii. Η ύπαρξη στη γενική ενικού ω και εω στα πρωτόκλιτα σε –ης. Π.χ
:δεσποτέω-δεσπότου.
viii. Η ύπαρξη στα συγκριτικά ε αντί ει. Π.χ :μέζων-μείζων.
 Αιολική-Αρκαδοκυπριακή διάλεκτος : Είναι η διάλεκτος των Αιολών που
εγκαταστάθηκαν στην Αιολίδα της Μ. Ασίας , τη Λέσβο , την Τένεδο , τη
Θεσσαλία και τη Βοιωτία , καθώς και των Αρκαδοκυπρίων που
εγκαταστάθηκαν στην Αρκαδία και την Κύπρο. Μερικά της βασικά
χαρακτηριστικά είναι :
i. Η τροπή των οδοντικών συμφώνων τ,δ,θ στα χειλικά π,β,φ μπροστά
από ε και η. Π.χ :πέτταρες-τέσσαρες.
ii. Ο τόνος από τη λήγουσα ανεβαίνει στη παραλήγουσα.
iii. Υπάρχει ο αντί α , υ αντί ο και ου αντί ω. Π.χ :στροτός-σρτατός.
iv. Το σ στα συμπλέγματα λς , σμ , σν , ρς , κ.τ.λ αφομοιώνεται. Π.χ :
ἄρρεν-άρσεν.
v. Τα συνηρημένα ρήματα γίνονται σε –μι. Π.χ :φιλημι-φιλω
vi. Υπάρχουν οι δίφθογγοι αι αντί α και οι αντί ου. Π.χ :παισα- πᾶσα
vii. Υπάρχει ο σύνδεσμος κε αντί ἂν.
viii. Οι προθέσεις χάνουν το τελικό τους φωνήεν. Π.χ : ὑπὸ + βάλλω <
ὑπ + βάλλω < ὑββάλω.
 Δωρική διάλεκτος : Είναι η διάλεκτος των Δωριέων που εγκαταστάθηκαν
στην Ήπειρο , την Αιτωλοακαρνανία , τη Φωκίδα , τη Λοκρίδα , την
Πελοπόννησο (πλην της Αρκαδίας) , τη Δυτ. Θεσσαλία , την Κρήτη , τη
Ρόδο , την Κω , την Κέρκυρα , τη Θήρα , τη Μήλο , την Ανάφη , την Κάτω
Ιταλία και τη Δωρική Εξάπολη της Μ. Ασίας. Έχει ως κύρια χαρακτηριστικά :
i. Διατήρηση του μακρού α , του δίγαμμα , των ρηματικών καταλήξεων
–τι και –ντο , των τι και του άρθρου. Π.χ :δίδωτι-δίδωσι , λέγοντι-
λέγουσι.
ii. Οι καταλήξεις –μες αντί –μεν , -σω υπογεγραμμένο στον μέλλοντα
αντί –σω και –ξα στον αόριστο αντί –σα. Π.χ : ωρίξαμες- ὡρίσαμεν.
iii. Συναίρεση του αω σε α μακρό , του ου σε ω και του εε σε η. Π.χ
:δραχμαν- δραχμῶν , ίππω-ίππου , τρης- τρεῖς.
iv. Το ε γίνεται ι μπροστά από τα α,ο,ω. Π.χ :θιός- θεός.

5
 v. Ο τόνος της προπαραλήγουσας κατεβαίνει στην παραλήγουσα. Π.χ
:ελάβον- ἔλαβον.
Από την άλλη πλευρά αξίζει να σημειωθεί ότι παρά τη μεγάλη διαλεκτική
διαφοροποίηση κατά τόπους , η ελληνική γλώσσα ποτέ δεν διασπάστηκε σε
επιμέρους θυγατρικές γλώσσες , όπως έγινε π.χ με τις νεολατινικές γλώσσες 5. Τα
διάφορα ελληνικά φύλα χάρη στο εμπόριο και τις συμμαχίες μεταξύ τους , χάρη
στους κοινούς πόλεμους εναντίων των «βαρβάρων» και χάρη στη συμβίωση τους
μέσα στις αποικίες είχαν συνειδητοποιήσει την κοινή καταγωγή τους , την κοινή
θρησκεία τους και την κοινή γλώσσα τους.
Ένα άλλο επίσης σπάνιο φαινόμενο που χαρακτηρίζει την αρχαία ελληνική
γλώσσα είναι ότι αυτή η διαλεκτική διαφοροποίηση παρατηρείται και σε ολόκληρη
την αρχαία λογοτεχνία. Δηλαδή οι αρχαίοι λογοτέχνες δεν γράφουν σε μια ενιαία
κοινή γλώσσα , ούτε στη μητρική τους . αλλά γράφουν στη διάλεκτο του είδους που
αντιπροσωπεύουν. Έχουμε έτσι τις λεγόμενες λογοτεχνικές διαλέκτους. Για το λόγο
αυτό επειδή πρώτοι οι Ίωνες δημιούργησαν το έπος , τη λυρική ποίηση και την
ιστοριογραφία , οι μετέπειτα επικοί και λυρικοί ποιητές καθώς και οι ιστοριογράφοι
γράφουν στην ιωνική διάλεκτο (π.χ Ησίοδος , Ηρόδοτος). Αντίστοιχα οι Αιολείς
καλλιεργούν τη μελική ποίηση , οπότε όλοι οι μελικοί ποιητές γράφουν στην αιολική
διάλεκτο (π.χ Σαπφώ , Αλκαίος). Τέλος οι Δωριείς δημιουργούν τη χορική ποίηση
και το ειδύλλιο γι’αυτό ο Πίνδαρος , ο Στησίχορος και άλλοι χορικοί ποιητές γράφουν
στην δωρική.
Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι αυτές οι λογοτεχνικές διάλεκτοι δεν είναι τίποτε
άλλο παρά τεχνητές μορφές των ομιλουμένων διαλέκτων. Οι λογοτέχνες
χρησιμοποιούσαν συμβατικά ορισμένα βασικά γνωρίσματα των πραγματικών
διαλέκτων αναμεμειγμένα με στοιχεία της μητρικής τους γλώσσας, έτσι ώστε να
παραμείνουν πιστοί στην παράδοση του λογοτεχνικού είδους που καλλιεργούσαν και
να θεωρούνται πιστοί υπηρέτες του.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω γίνεται σαφές γιατί ο Ηρόδοτος , αν και
καταγόμενος από τη δωρική Αλικαρνασσό επέλεξε στο μεγάλο ιστορικό του έργο για
τους περσικούς πόλεμους να χρησιμοποιήσει την ιωνική διάλεκτο , όπως φαίνεται
ήδη από το προοίμιο του. Τα στοιχεία που φανερώνουν τη διάλεκτο με την οποία

5
Γ. Μπαμπινιώτης , Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας , Κέντρο Λεξικολογίας , Αθήνα 1998 , σελ
19.

6
είναι γραμμένο το είναι πολλά : ίστορίης αντί ἱστορίας , απόδεξις αντί ἀπόδειξις ,
βαρβάροισι αντί βαρβάροις , αίτίην αντί αἰτίαν , αλλήλοισι αντί ἀλλήλοις
, της διαφορης αντι τῆς διαφορᾶς.
Η ιστοριογραφία αρχίζει στην Ιωνία ,όπου οι Ίωνες λογογράφοι ακολουθώντας το
παράδειγμα των φυσικών φιλοσόφων αφήνουν τον ποιητικό λόγο και γράφουν τα
έργα τους σε πεζό. Έχουν πλέον απομακρυνθεί από το έπος και τη μυθολογία και
ενδιαφέρονται πια περισσότερο για την εθνογραφία , τη γεωγραφία και την ιστορία 6.
Σκοπός τους είναι μέσα από την εμπειρική έρευνα και την αυτοψία να καταστήσουν
αλησμόνητα τα έργα των ανθρώπων7. Όλων η γλώσσα ήταν η ιωνική ακόμα και
αυτών που δεν ήταν Ίωνες (Ακουσίλαος , Φερεκύδης). Μια γλώσσα απλή , ζωντανή
που ευνοούσε τις γεμάτες χάρη αφηγήσεις και τις ακριβείς αναλύσεις. Μια γλώσσα
που έκτοτε χρησιμοποιήθηκε αποκλειστικά από τους πεζογράφους και δη τους
ιστοριογράφους.
Η χρήση , λοιπόν , της ιωνικής διαλέκτου από τον Ηρόδοτο δεν πρέπει να ξενίζει
κανέναν. Ο Ηρόδοτος επηρεάστηκε από τους Ίωνες λογογράφους. Ζούσε άλλωστε σε
μια εποχή που ο ιωνικός διαφωτισμός ανθούσε. ήθελε να κρατήσει ζωντανή τη μνήμη
των ανθρώπων για τα μεγάλα και θαυμαστά έργα των Ελλήνων και των βαρβάρων ,
κάνοντας βέβαια έρευνα και αναζητώντας τις αιτίες των γεγονότων. Επομένως η
ιωνική διάλεκτος εξυπηρετούσε καλύτερα τους στόχους του αν βέβαια ήθελε το έργο
του να γίνει κατανοητό και αγαπητό από τους αναγνώστες.

2.Η ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΡΑΠΤΗΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ.

Η κύρια διάφορα του προφορικού από το γραπτό λόγο είναι ότι ο δεύτερος έχει
διαχρονικότητα. Με το γραπτό λόγο τα ἔπεα πτερόεντα του Ομήρου απόκτησαν
μονιμότητα8. Ο άνθρωπος μπόρεσε να ενισχύσει τη μνήμη του , να διαμορφώσει
γνώμη , να προάγει το πνεύμα του. Ακόμα με το γραπτό λόγο σπουδαίοι άνθρωποι
και κατορθώματα ανθρώπων μένουν στην ιστορία , αποκτούν υστεροφημία.
Η έννοια της υστεροφημίας είναι κυρίαρχη σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο. Ο
Όμηρος συγγράφει τα έπη του με σκοπό να διατηρήσει στην μνήμη των ανθρώπων
6
James Romm , Ηρόδοτος «Ο ιστορικός και το έργο του» , εκτυπ. Γ. Δαρδάνος , Αθήνα 2004 , σελ 57.
7
Ηρόδοτου Ιστορίαι , Κλειώ , Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Δ.Ν. Μαρωνίτης , Πρόλογος Ι.Θ.
Κακριδής , Τόμος Α’ , εκδ. Γκοβόστης , Αθήνα 1964 , σελ 22-25.
8
Εισαγωγή στον ελληνικό πολιτισμό , κεφάλαιο 4ο , τόμος Α’ , ΕΑΠ , Πάτρα 2000 , σελ 250.

7
την δόξα ηρώων , όπως του Αχιλλέα και του Οδυσσέα. Όλοι προσπαθούσαν να
συναγωνιστούν μεταξύ τους στην τιμή και την επιτυχία , έτσι ώστε να αποκτήσουν
υστεροφημία. Διαπιστώνει , λοιπόν , κανείς πόσο σημαντικός ήταν για τον αρχαίο
κόσμο ο γραπτός λόγος , ο οποίος εμπόδισε τη λήθη σπουδαίων ανδρών και έργων.
Ο Ηρόδοτος στο έργο του «Ἱστορίαι» , σαν άλλος Όμηρος , αναλαμβάνει το βαρύ
αυτό φορτίο9. Στο προοίμιο του έργου του αποκαλύπτει τις προθέσεις του : «ὡς µἦτε
τὰ γενόµενα ἓξ ἀνθρώπων τῷ χρόνῳ ἐξίτηλα γένηται, µἦτε ἔργα µἐγάλα τε καί
θωµαστά, τὰ µἐν 'Έλλησι, τὰ δὲ βαρβάροισι ἀποδεχθέντα ἀκλεα γένηται».
Διακηρύσσει δηλαδή ότι θα προσπαθήσει να εμποδίσει τα μεγάλα και θαυμαστά έργα
Ελλήνων και βαρβάρων να στερηθούν την οφειλόμενη δόξα10. Εδώ , όμως , τα κλέα
δεν ανήκουν πια σε ένα πρόσωπο που έζησε πολλά χρόνια πριν από την εποχή του
Ηρόδοτου , αλλά ανήκουν σε πρόσωπα που έζησαν και έδρασαν στον ελληνικό και
βαρβαρικό χώρο , πολύ κοντά στην εποχή του Ηρόδοτου. Ο Ηρόδοτος υποστηρίζει
μάλιστα ότι δε θα κάνει διάκριση ανάμεσα σε Έλληνες και βαρβάρους , αλλά
αντίθετα θα αναφερθεί στα έργα όλων ανεξαιρέτως.
Και άλλοι συγγραφείς , όπως οι Ίωνες λογογράφοι , σκόπευαν με τα έργα τους στο
να μην περιπέσουν σε λήθη τα έργα των ανθρώπων και προσπαθούσαν να
ενισχύσουν τη μνήμη των αναγνωστών. Ακόμα ο Θουκυδίδης στο μεγάλο έργο του
«Ἱστορίαι» αναφέρεται στη φήμη και την υπόληψη των εμπόλεμων κρατών.
Βλέπουμε , λοιπόν , ότι από τον Όμηρο ως το Θουκυδίδη κυρίαρχος στόχος ήταν η
υστεροφημία. Και ο γραπτός λόγος ήταν το μέσο για να επιτευχθεί αυτή.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι κύριο στοιχείο της ιστορίας είναι η μνημειακότητα.
Η ιστορία ασχολείται με μεγάλα θέματα με σκοπό να προάγει τον πατριωτισμό , να
συντηρήσει κοινωνικές αξίες και να καταστήσει κατανοητό το παρελθόν. Εξαρχής ,
λοιπόν , οι αρχαίοι ιστοριογράφοι δεν περιορίστηκαν μόνο στη διατήρηση της
γραπτής μνείας , αλλά σκόπευαν επίσης στην επίδραση πάνω στο ακροατήριο μέσω
του παραδείγματος11. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για τον Ηρόδοτο , ο οποίος γράφει
κοντά στον πελοποννησιακό πόλεμο και σε μια περίοδο με έντονες διαμάχες ανάμεσα
στις ελληνικές πόλεις. Ίσως θέλησε , λοιπόν , με το έργο του να υπενθυμίσει στους

9
Albin Lesky , Ιστορια τησ Αρχαιασ Ελληνικής Λογοτεχνιας , Ελληνικό Ιδρυμα Εξυπηρετησης
Πανεπιστημίων , Θεσσαλονίκη 1975 , σελ 454.
10
P.E. Easterling-B.M.W Knox , Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας , εκδ. Δημ. Παπαδήμα ,
Αθήνα 2000 , σελ 573.
11
P.E. Easterling-B.M.W Knox , Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας , εκδ. Δημ. Παπαδήμα ,
Αθήνα 2000 , σελ 604-605.

8
Έλληνες τους κοινούς τους αγώνες και κατά συνέπεια την ανάγκη για αρμονική
συνύπαρξη μεταξύ τους.
Από τα παραπάνω συνάγεται ότι οι πεζογράφοι με τη γραπτή αποτύπωση του
λόγου εξυπηρετούσαν διάφορους ιδεολογικούς σκοπούς. Αποσκοπούσαν στην
υστεροφημία , στην ενίσχυση του πατριωτισμού και τον παραδειγματισμό από το
παρελθόν. Ο προφορικός λόγος είναι εφήμερος και εύκολα ξεχνιέται. Αντίθετα οι
γραπτές πηγές είναι μόνιμες και μπορούν να χρησιμοποιηθούν από όλους , άρα μόνο
με το πεζό λόγο μπορούν να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι.

3.Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ.

Οι Έλληνες ήδη από τον 8ο αιώνα π.Χ. , όπως μαρτυρεί η επιγραφή του Διπύλου ,
είχαν αναπτύξει το ελληνικό αλφάβητο. Αλλά και νωρίτερα , από το 2000 π.Χ.
περίπου , είχαν χρησιμοποιήσει διάφορα είδη γραφών 12. Μπόρεσαν έτσι να
διασώσουν και να διαδώσουν το μεγάλο τους πολιτισμό.
Μέσα από τις γραπτές πηγές φαίνεται καθαρά η συνέχεια της ελληνικής γλώσσας.
Κανείς δε μπορεί να αμφισβητήσει ότι οι νεοελληνικές λέξεις είναι οι ίδιες λέξεις που
χρησιμοποιούσαν και οι αρχαίοι. Ένας οποιοσδήποτε νεοέλληνας με μια μικρή
προσπάθεια μπορεί να κατανοήσει εύκολα ένα αρχαίο κείμενο. Όπως γράφει ο Γ.
Μπαμπινιώτης «οι νεοελληνικές λέξεις δεν είναι ούτε αρχαίες , ούτε βυζαντινές , ούτε
νέες , είναι ελληνικές. Γι’αυτό και η έννοια της συνέχειας προκειμένου για την
ελληνική γλώσσα δεν είναι ιδεολόγημα , αλλά απτή γλωσσική πραγματικότητα» 13.
Στο προοίμιο των «Ἱστοριῶν» του Ηρόδοτου οι αποδείξεις περί της συνέχειας της
ελληνικής γλώσσας γίνονται εύκολα ορατές :
 Η λέξη «ἴστοριης» σημαίνει στον Ηρόδοτο την εμπειρική έρευνα. Προέρχεται
από τη ρίζα Fειδ- εἶδος- οἶδα. Σήμερα η λέξη ιστορία από την ίδια ρίζα
σημαίνει «παρατήρηση και συγκέντρωση πληροφοριών και έκθεση στους
άλλους όλων όσων κάποιος έχει δει , γραπτή ή προφορική διήγηση ατομικού
επεισοδίου ή σειράς γεγονότων και γενικότερα είναι η επιστήμη που ερευνά
και ερμηνεύει τα ιστορικά γεγονότα.

12
Γ. Μπαμπινιώτης , Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας , Κέντρο Λεξικολογίας , Αθήνα 1998 , σελ
21.
13
Γ. Μπαμπινιώτης , Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας , Κέντρο Λεξικολογίας , Αθήνα 1998 , σελ
20.

9
  ἀπόδεξις : από το ρήμα δείκνυμι και την πρόθεση ἀπό. Σημαίνει φανέρωση ,
παρουσίαση , δημοσίευση. σήμερα απόδειξη σημαίνει ακριβώς το ίδιο.
 ἀνθρώπων : [ἀνὴρ + ὠψ (όψη)]. Τότε και σήμερα η λέξη έχει την ίδια
σημασία.
 τῷ χρόνῳ : Η ετυμολογία της λέξεως είναι αβέβαιη. Ίσως προέρχεται από τη
ρίζα χερ- : πιάνω ( αν χρόνος σήμαινε αυτό που περιλαμβάνει τα πάντα ). Και
ο Ηρόδοτος και εμείς σήμερα χρησιμοποιούμε τη λέξη με την έννοια του
χρονικού διαστήματος , της χρονικής διάρκειας.
 ἔργα : η λέξη έχει διαχρονική σημασία. Σημαίνει την πράξη , το αποτέλεσμα
μιας ενέργειας , την κατασκευή πραγμάτων.
 Μεγάλα : Η λέξη έχει την ίδια σημασία με την εποχή του Ηρόδοτου.
 θωµαστά : Προέρχεται από τη λέξη θαῦμα που σημαίνει θέα , αξιοθέατο.
Θαυμαστός σήμαινε τότε «θαυμάσιος , έκτακτος , ασυνήθης» , όπως και
σήμερα.
 ἀποδεχθέντα : Προέρχεται από την πρόθεση ἀπό και τη μετοχή του ρήματος
δείκνυμι. Σήμαινε αυτά που έχουν αποδειχθεί , που έχουν φανερωθεί , όπως
και σήμερα.
 αἴτιην : Προέρχεται από τη ρίζα αι- , αἶσα , αἰνυμαι. Σημαίνει στον Ηρόδοτο
την αφορμή , την αίτια , την αρχή ενός πράγματος , όπως και σήμερα.
 ἐπολέμησαν : Προέρχεται από τη ρίζα πελ- , πάλλω. Σημαίνει στον Ηρόδοτο
την διεξαγωγή πολέμου , το να κάνει κανείς κάποιον εχθρό , το να εχθροποιεί
όπως και σήμερα.
 τῆς διαφόρης : προέρχεται από την πρόθεση δια και το ρήμα φέρω. Σήμαινε
τη διάκριση , την υπεροχή ,την ύπαρξη φιλονικίας , όπως και σήμερα.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ.

10
 Η ελληνική γλώσσα είναι μια γλώσσα με ιστορία πολλών χρόνων. Μια γλώσσα
που ενέπνευσε κορυφαίους λογοτέχνες της αρχαιότητας , όπως ο Όμηρος , ο
Ηρόδοτος , ο Αισχύλος , ο Πλάτωνας και άλλοι πολλοί , μέσα από τα έργα των
οποίων μπορεί κανείς να εξάγει πολλά στοιχεία για την ελληνική γλώσσα στο σύνολο
της , για τις διαφορές διαλέκτους , καθώς και για τους σκοπούς για τους οποίους κάθε
λογοτέχνης κατέφευγε στη συγγραφή των έργων του. Επιπλέον η ελληνική γλώσσα
στη διάρκεια της ιστορίας της υπέστη πολλές μεταβολές , οι οποίες όμως ποτέ δεν την
αλλοίωσαν ουσιαστικά. Και όπως είπε ο Οδυσσέας Ελύτης «Εγώ δεν ξέρω να
υπάρχει παρά μια γλώσσα. Η Ενιαία Ελληνική γλώσσα… το να λέει ο Έλληνας
ποιητής , ακόμα και σήμερα , ο ουρανός , η θάλασσα , ο ήλιος , η σελήνη , ο άνεμος ,
όπως το έλεγαν η Σαπφώ και ο Αρχίλοχος , δεν είναι μικρό πράγμα. Είναι πολύ
σπουδαίο. Επικοινωνούμε κάθε στιγμή μιλώντας με τις ρίζες που βρίσκονται εκεί.
Στα αρχαία.»14.

14
Από το λόγο του ποιητή στην Ακαδημία της Στοκχόλμης , όταν του απονεμήθηκε το βραβείο
Νόμπελ Λογοτεχνίας , 1979. Εν Λευκώ , σελ 325 , εκδ. Ίκαρος , Αθήνα 1992 και Εφημερίδα Το
Βήμα , 24/12/1978.

11
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1) Γ. Μπαμπινιώτης , Συνοπτική ιστορία της ελληνικής
γλώσσας , Δ’ έκδοση , Αθήνα 2000.
2) Εισαγωγή στον ελληνικό πολιτισμό , κεφάλαιο 4ο , τόμος
Α’ , ΕΑΠ , Πάτρα 2000.
3) Γ. Μπαμπινιώτης , Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας ,
Κέντρο Λεξικολογίας , Αθήνα 1998.
4) James Romm , Ηρόδοτος «Ο ιστορικός και το έργο του» ,
εκτυπ. Γ. Δαρδάνος , Αθήνα 2004.
5) Ηρόδοτου Ιστορίαι , Κλειώ , Εισαγωγή-Μετάφραση-
Σχόλια Δ.Ν. Μαρωνίτης , Πρόλογος Ι.Θ. Κακριδής ,
Τόμος Α’ , εκδ. Γκοβόστης , Αθήνα 1964.
6) Albin Lesky , Ιστορια της Αρχαίας Ελληνικής
Λογοτεχνίας , Ελληνικό Ίδρυμα Εξυπηρέτησης
Πανεπιστημίων , Θεσσαλονίκη 1975.
7) P.E. Easterling-B.M.W Knox , Ιστορία της Αρχαίας
Ελληνικής Λογοτεχνίας , εκδ. Δημ. Παπαδήμα , Αθήνα
2000.
8) Κώστας Κιουπκιόλης , Λεξικό της Αρχαίας ελληνικής
Γλώσσας , εκδ Ελληνικά Γράμματα , Αθήνα 2001.

12