ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Φιλολογικές Σημειώσεις ……..…….………..…………………………Αλέξανδρος Γ.
Αλεξανδρίδης
website: http://www.philology–online.gr/
e-mail: sapiens@otenet.gr
Α΄ ΜΕΡΟΣ:
ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΩΣ ΤΗΝ ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ (1669)
1. Πρώτη Βυζαντινή Εποχή (11ος/12ος αιώνας μ.Χ.):
ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ ΔΙΓΕΝΗ ΑΚΡΙΤΑ:

1ο γραπτό μνημείο της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας: ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ ΔΙΓΕΝΗ ΑΚΡΙΤΑ
(αρχική μορφή: 1ο μισό του 11ου αιώνα μ.Χ.)
Η αρχική μορφή δεν έχει σωθεί. Ποιητής είναι ένας άγνωστος λόγιος.
Στην αρχή της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας τοποθετείται ένα ΕΠΟΣ, όπως γίνεται και
στην Αρχαία Ελληνική Λογοτεχνία – πρβλ. τα ομηρικά έπη (Ιλιάδα και Οδύσσεια) [πρόκειται
για έκφραση μιας καινούριας ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ].
Το περιεχόμενο είναι παρμένο από τα κατορθώματα των Ακριτών, των φρουρών
δηλαδή των ακραίων συνόρων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στη Μ. Ασία, προς τη
Μεσοποταμία. Τα κατορθώματα αυτά πέρασαν στην περιοχή του θρύλου, έγιναν ΔΗΜΟΤΙΚΑ
ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ (ακριτικά τραγούδια), για τα οποία έχουμε μαρτυρίες ήδη από τον 9 ο – 10ο αιώνα
μ.Χ. Σ’ αυτά στηρίχθηκε ο ποιητής του Διγενή. Είχε δηλαδή πληθώρα προτύπων να
συνδυάσει.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ: Την εποχή της αρχικής μορφής του έπους του Διγενή, μία
καινούρια απειλή εμφανίζεται ανατολικά για το Βυζάντιο  οι ΣΕΛΤΖΟΥΚΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ
(ιδιαίτερα μετά την ήττα των βυζαντινών και του Αυτοκράτορα Ρωμανού στο Μαντζικέρτ
(1071 μ.Χ.).
ΔΙΑΣΚΕΥΕΣ ΑΡΧΙΚΗΣ ΜΟΡΦΗΣ ΤΟΥ ΕΠΟΥΣ: α) της Κρυπτοφέρρης (Grottaferrata),
β) της Τραπεζούντας, γ) των Αθηνών, δ) του Εσκοριάλ, ε) της Οξφόρδης, στ) της Άνδρου II.
ΣΥΝΟΨΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ: Το έπος κινείται σε ηρωική ατμόσφαιρα. Εξιστορούνται τα
κατορθώματα του Διγενή (συγκρούσεις με «απελάτες» - ζωοκλέφτες, άτακτοι πολεμιστές), ο
γάμος και ο θάνατός του. Ο πατέρας του, αμιράς Μουσούρ, απαγάγει την κόρη ενός
βυζαντινού στρατηγού, γίνεται χριστιανός και παντρεύεται την απαχθείσα. Έτσι, γεννιέται ο
ήρωας (από 2 γένη) και ονομάζεται ΔΙΓΕΝΗΣ.
ΟΜΑΔΑ «ΠΡΟΔΡΟΜΙΚΩΝ» ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ: (μέσα 12ου αιώνα μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη, στο
περιβάλλον του παλατιού).
Ο κεντρικός ήρωας ζητά βοήθεια από τον αυτοκράτορα. Δεν έχουν μεγάλη
λογοτεχνική αξία. Μας ενδιαφέρει η λαϊκή θυμοσοφία τους κι ο ηθογραφικός τους πλούτος.
Πρόκειται για 4 ποιήματα, ΣΑΤΙΡΙΚΑ, γραμμένα σε απλή – λαϊκή γλώσσα. ΘΕΜΑΤΑ:
α) η κακή γυναίκα, β) η φτώχεια του οικογενειάρχη, γ) η καλοπέραση των ηγουμένων, δ) η
πείνα του ανθρώπου των γραμμάτων.
Η απόδοσή τους στο Θεόδωρο Πρόδρομο (ή Πτωχοπρόδρομο) – γνωστό λόγιο της
εποχής είναι ΠΛΑΣΤΗ. Πάντως, ο Θ. Πρόδρομος είχε ζήσει στην Τραπεζούντα του Πόντου.
ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΣΥΝΔΕΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΛΗ:

α) Μιχαήλ Γλυκά  στίχοι που έγραψε από τη φυλακή, ζητώντας την εύνοια του
Μανουήλ Κομνηνού.
β) «Σπανέας» (αγνώστου)  παραινετικό ποίημα (λίγο πριν το 1150 μ.Χ.), πιθανόν
γραμμένο από ένα μέλος της αυτοκρατορικής οικογένειας. Πρόκειται για συμβουλές προς ένα
νέο πρίγκιπα της αυλής.
2. Φραγκοκρατία (1204 – 1453) – [πριν από την Άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς το
1453]:
1204  χρονολογία σταθμός· κατάληψη της Πόλης από Φράγκους. Επιμιξία 2 πολιτισμών
(Βυζαντινού και Δυτικού). Γόνιμη και αποδοτική λογοτεχνική παραγωγή.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

1 www.philology-online.gr
Φιλολογικές Σημειώσεις ……..…….………..…………………………Αλέξανδρος Γ. Αλεξανδρίδης
«Χρονικόν του Μορέως»: (άγνωστου ΦΡΑΓΚΟΥ συγγραφέα, σε ελληνική – ΛΑΪΚΗ γλώσσα,
γύρω στα 1300 μ.Χ.). Πρόκειται για έμμετρο χρονικό (ανθελληνικό και αντιορθόδοξο), που
ιστορεί την κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Φράγκους.
ΙΠΠΟΤΙΚΑ (ή ΕΡΩΤΙΚΑ) ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ – [γύρω στο 14ο αιώνα μ.Χ.]:

Χαρακτηριστικά:
α) Περιπέτειες ενός ερωτικού ζευγαριού (συνήθως μετά το γάμο του).
β) Κατά μίμηση ανάλογων δυτικών προτύπων.
γ) Επίδραση λόγιας βυζαντινής και ανατολικής παράδοσης.
δ) Νεοελληνικό δημοτικό στοιχείο.
ε) Χαρακτήρας φανταστικός, μυθιστορηματικός.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: «εκφράσεις»  εκτενείς περιγραφές της λόγιας βυζαντινής παράδοσης.
«καταλόγια»  δημοτικά τραγούδια εποχής.
ΤΙΤΛΟΙ ΙΠΠΟΤΙΚΩΝ – ΕΡΩΤΙΚΩΝ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΩΝ:

 «Λίβιστρος και Ροδάμνη»: ανώτερη ποιότητα γλώσσας. Πρόκειται για την ιστορία
του Λίβιστρου, πρίγκιπα του Λιβάνδρου (χώρας λατινικής) και της Ροδάμνης
(κόρης του Ρήγα του Αργυροκάστρου). Μία μάγισσα χωρίζει το ζευγάρι μετά το
γάμο τους κι ο Λίβιστρος αναζητεί τη Ροδάμνη ως τη Βαβυλώνα.
 «Καλλίμαχος και Χρυσορρόη»: πολλά παραμυθικά στοιχεία. Ίσως ποιητής είναι
ένας ξάδερφος του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β΄Παλαιολόγου (αρχές του 14 ου
αιώνα μ.Χ.).
 «Βέλθανδρος και Χρυσάντζα»: έντονος νεοελληνικός χαρακτήρας (αρχές 15 ου
αιώνα μ.Χ.).
 «Ιμπέριος και Μαργαρόρα»: διασκευή από συγκεκριμένο και γνωστό δυτικό
μυθιστόρημα.
 «Φλόριος και Πλατζιαφλόρα»: διασκευή από συγκεκριμένο και γνωστό δυτικό
μυθιστόρημα.
ΑΛΛΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ:

1. «Η Διήγησις του Απολλωνίου του Τύρου»: μετάφραση από γνωστό πρότυπο δυτικό,
ΑΝΑΓΕΤΑΙ ΣΕ ΧΑΜΕΝΟ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ. Έγινε αργότερα
ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΚΤΗ ΚΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΣΚΕΥΗ.
2. Διασκευή σε στίχους του μυθιστορηματικού βίου του Μ. Αλεξάνδρου (ΔΙΗΓΗΣΗ ΤΟΥ
ΨΕΥΔΟΚΑΛΛΙΣΘΕΝΗ)  στην αρχή σε ΛΟΓΙΑ – ΑΡΧΑΪΖΟΥΣΑ, έπειτα σε
ομοιοκατάληκτους στίχους και τέλος σε λαϊκό πεζό λόγο: «ΦΥΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΓ –
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ.
3. «Διήγησις του Βελισαρίου» (15ος αιώνας)  λαϊκοί θρύλοι για τον ένδοξο στρατηγό του
Ιουστινιανού.
4. «Διήγησις του Αχιλλέως» ή «Αχιλληίς» (του Αχιλλέως Τάτιου)  μυθιστόρημα ερωτικό,
με ήρωα τον ομηρικό Αχιλλέα. Επίδραση από τον Όμηρο και το Διγενή.
5. «Λόγος παρηγορητικός περί Δυστυχίας και Ευτυχίας» (Roman de la Rose – 13ος αιώνας·
το πιο φημισμένο αντίστοιχο δυτικό έργο): ποίηση ΑΛΛΗΓΟΡΙΚΗ, που αναπτύσσει το
παλιό θέμα της ΟΔΟΙΠΟΡΙΑΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΤΥΧΗ.
6. «Αφήγησις περί του Πτωχολέοντος»: μύθος – λαϊκή διήγηση με προέλευση ασφαλώς
ανατολική (ίσως ινδική). Θέμα: ο σοφός γέρος που φτωχαίνει, πουλιέται δούλος και
δείχνει σε διάφορες περιστάσεις τη σοφία του.
ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΖΩΑ:

1. «Διήγησις παιδιόφραστος περί των τετραπόδων ζώων» (1364): σύναξη ζώων, όπου το
καθένα μιλά για τις αρετές και τον εαυτό του και κοροϊδεύει το προηγούμενο. Σκοπός
διδακτικός, με χιούμορ και σατιρική διάθεση.
2. «Πουλολόγος»: περιορισμένο στα πουλιά. Σύναξη πουλιών με αφορμή τους γάμους του
γιου του αετού (βασιλέως όλων των όρνεων).
3. «Συναξάριον του τιμημένου γαδάρου»: αφορά το ΛΥΚΟ, την ΑΛΕΠΟΥ και το ΓΑΪΔΑΡΟ
(15ος αιώνας).
4. «Πωρικολόγος»: γραμμένο σε ΠΕΖΟ· αστεία παρωδία της γλώσσας και του ύφους των
βυζαντινών διοικητικών εγγράφων.
5. «Οψαρολόγος»: γραμμένο σε ΠΕΖΟ· αστεία παρωδία της γλώσσας και του ύφους των
βυζαντινών διοικητικών εγγράφων.
3. Μετά την Άλωση της Πόλης (1453 μ.Χ.):
1453 μ.Χ.  χρονολογία σταθμός· υποδούλωση του βυζαντινού κράτους στους

Οθωμανούς Τούρκους. Βαθύτατος αντίκτυπος στην πνευματική και λογοτεχνική δημιουργία.
Φράγκοι και Βενετοί: κατέχουν τα Επτάνησα, νησιά του Αιγαίου, Κρήτη και Κύπρο
(1571 κατάληψη από τους Τούρκους).
Στο εξωτερικό, κυρίως στην Ιταλία, καταφεύγουν λόγιοι και μορφωμένοι Έλληνες
(πρώτα κύματα Ελλήνων μεταναστών).

ΤΡΙΠΛΗ ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ (σε όλους τους αιώνες της Τουρκοκρατίας):
α) Τουρκοκρατούμενος Ελληνισμός.
β) Φραγκοκρατούμενος Ελληνισμός.
γ) Ελληνισμός της Διασποράς.
ΚΑΙ διατήρηση του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως (η πνευματική κίνηση γύρω απ’ αυτό
θα φανεί το 17ο αιώνα και προπαντός το 18ο αιώνα).
ΑΠΟΔΗΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ (λόγιοι ουμανιστές):

Οι Έλληνες λόγιοι μεταλαμπαδεύουν στη δύση τη λόγια βυζαντινή παράδοση και την
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ. Διδασκαλία ελληνικής γλώσσας, εκδόσεις αρχαίων συγγραφέων,
επιγράμματα στην αρχαία ελληνική.
ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ:
1. Μανουήλ Χρυσολωράς: «Ερωτήματα»  αρχαία ελληνική γραμματική.
2. Βησσαρίων (Τραπεζούντα του Πόντου): γίνεται καρδινάλιος και κληροδοτεί στη Βενετία
την πλουσιότατη βιβλιοθήκη του.
3. Ιανός Λάσκαρης: ίδρυσε στη Ρώμη, υπό την αιγίδα του πάπα, ένα πρώτο βραχύβιο
ελληνικό γυμνάσιο.
4. Μάρκος Μουσούρος: (Κρητικός – φίλος του Άλδου Μανούτιου, τυπογράφου και
δημιουργού μιας κριτικής έκδοσης του Αριστοτέλη)· του χρωστάμε την 1 η έντυπη έκδοση
του Πλάτωνος (1515).
5. Νικόλαος Σοφιανός: (Κερκυραίος)  μεταφράζει το ¨Περί παίδων αγωγής» του
Πλουτάρχου και γράφει μία νεοελληνική γραμματική. Δείχνει ενδιαφέρον για τη ΝΕΑ
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ και για την ΠΑΙΔΕΙΑ ΤΟΥ ΣΚΛΑΒΩΜΕΝΟΥ ΓΕΝΟΥΣ.
Γίνεται προσπάθεια να χρησιμοποιηθεί η ΛΑΪΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΣΤΟΝ ΠΕΖΟ ΛΟΓΟ. Η

προσπάθεια αυτή το 160 αιώνα στη Βενετία (Γαληνοτάτη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου –
παρακμή 1797 κ.ε.) είναι συνειδητή. Γράφονται έργα θεολογικά, ιστορικά, πρακτικά που
απευθύνονται στο λαό:
π.χ. Ιωαννίκιος Καρτάνος: «Απάνθισμα από την Π.Δ. και Κ.Δ.».
Δαμασκηνός Στουδίτης: «Λόγοι».
Αλέξιος Ραρτούρος κ.α.
Μεμονωμένη τέτοια προσπάθεια έχουμε στην ΚΥΠΡΟ (Φραγκοκρατούμενη περιοχή ως το
1571 μ.Χ.). Το 14ο αιώνα μ.Χ. μεταφράστηκε η αστική νομοθεσία στη ντόπια κυπριώτικη
διάλεκτο («Ασσίζες»). Το 15ο αιώνα μ.Χ. στην ίδια διάλεκτο έγραψε ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ο
Λεόντιος Μαχαίρας.
ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ:
Είναι το κατεξοχήν πεδίο δημιουργικής λογοτεχνίας της εποχής. Η κατοχή των
Φράγκων ήταν ελαστική (σε πολλές περιοχές μόνο οικονομική). Ο πληθυσμός των αστικών
αυτών κέντρων γνώρισε, μέσω της επαφής του με τη δύση, το ΜΕΓΑΛΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ
ΤΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ. Η Αναγέννηση ήταν πνευματική και καλλιτεχνική ανανεωτική κίνηση, η
οποία απλώθηκε σε όλο τον ευρωπαϊκό χώρο κατά το 16 ο αιώνα.
Οι κοινωνικές συνθήκες ήταν ευνοϊκότερες στις φραγκοκρατούμενες περιοχές από
οπουδήποτε αλλού. Έτσι, είχαμε σ’ αυτές ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ.
ΕΡΓΑ:
1. «Καταλόγια, στίχοι περί έρωτος και αγάπης» ή «Ερωτοπαίγνια»: πρώιμη συλλογή
ερωτικών τραγουδιών από κάποιον ποιητή που είχε λόγια παιδεία, βρισκόταν όμως κοντά
και στη δημοτική αίσθηση. Το σημαντικότερο μέρος της συλλογής είναι τα λεγόμενα
«ΕΚΑΤΟΛΟΓΑ» (προσπάθεια ενός νέου να κατακτήσει την αγαπημένη του).
2. Μας έχει σωθεί και μία παραπλήσια συλλογή ερωτικών ποιημάτων, κάπως μεταγενέστερη
των προηγουμένων, σ’ ένα χειρόγραφο της Βιέννης.
3. Εμμανουήλ Γεωργιλλάς (Ρόδος): περιγράφει σε στίχους το θανατικό (την πανούκλα) που
χτύπησε το νησί του στα 1498.
4. Ιάκωβος Τριβώλης (Κέρκυρα – 16 ος αιώνας): «Ιστορία του Ταγιαπιέρα» (Βενετός
πλοίαρχος), «Ιστορία του Ρε της Σκότσιας με τη ρήγισσα Εγγλιτέρας» (διασκευή
ιστορίας από το Βοκκάκιο.
5. Μάρκος Δεφαράνας (Ζάκυνθος): «Ιστορία της Σωσάννης» και «Λόγοι διδακτικοί του
πατρός προς τον υιόν».
6. «Περί γέροντος να μην πάρη κορίτσι»: σατιρικό μάλλον ποίημα άγνωστου ζακυνθινού.
Ο 16ος αιώνας είναι ο αιώνας της ΡΙΜΑΣ (=ομοιοκαταληξίας). Η νέα αυτή στιχουργική
μορφή άρεσε πολύ και διαδόθηκε πολύ γρήγορα. Παλαιότερα έργα διασκευάζονται σε
ομοιοκατάληκτους στίχους και τυπώνονται στη Βενετία σε μικρές εύχρηστες «φυλλάδες».
π.χ. 1. «Απόκοπος» του Μπεργαδή (βλ. παρακάτω).
2. «Πένθος θανάτου, ζωής μάταιον και προς Θεόν επιστροφή» του Γιούστου Γλυκύ.
4. Η λογοτεχνία του 16ου αιώνα στην Κρήτη και Κύπρο:

ΜΕΓΑΛΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ (16ος αιώνας):

1. Γεώργιος Χούμνος: «Κοσμογέννηση»  μακρότατο ποίημα με θέματα αγαπητά στο
Μεσαίωνα. «Διασκευές σε στίχους λαϊκών αφηγήσεων για την Π.Δ.».
2. Μανόλης Σκλάβος: εξιστορεί σε στίχους την καταστροφή της Κρήτης από το σεισμό του
1508 (πρβλ. ροδίτης Εμμανουήλ Γεωργιλλάς).
3. Στέφανος Σαχλίκης: (από το Κάστρο – Χάνδακα της Κρήτης). Έζησε άστατη ζωή
(φυλάκιση, σπατάλη περιουσίας – ο ίδιος θεωρεί αιτία μία εταίρα). Στα ΠΟΙΗΜΑΤΑ του
βρίσκουμε στοιχεία από τον κόσμο και τον υπόκοσμο της πολύβουης μεγαλούπολης. Τον
καλύτερό του όμως εαυτό τον βρίσκει, όταν μιλά για τις «πολιτικές» (τις κοινές
γυναίκες).
4. Μαρίνος Φαλιέρος: γράφει λυρικά ποιήματα, με τεχνικό μεταχείρισμα της γλώσσας και
του στίχου (ονειρεύεται τη Μοίρα, τον Έρωτα και την αγαπημένη του). Γνωστό του έργο
είναι το «Μυστήριο των Παθών». Πρόκειται για ένα υποτυπώδες θέατρο.
5. Μπεργαδής: «Απόκοπος» (πρότυπό του είναι κάποιο δυτικό κείμενο του 15 ου αιώνα).
Διδακτικό – παραινετικό ποίημα για το φοβερό γεγονός του θανάτου και τις υποχρεώσεις
του ανθρώπου απέναντι στους νεκρούς. Το ποίημα τελικά εξελίσσεται σε θερμό ύμνο για
τις ομορφιές του απάνω κόσμου.
6. Ιωάννης Πικατόρος: «Ρίμα θρηνητική» (αξιολογείται μέτριας αξίας)  παραινετικό
ποίημα με το ίδιο θέμα του Απόκοπου, δηλαδή μια κατάβαση στον Άδη. «Ριμάδα κόρης
και νιου»  ρεαλιστικό ποίημα σε γνήσια δημοτική αφηγηματική έκφραση.
7. «Γαδάρου, λύκου κι αλουπούς διήγησις ωραία» ή «Φυλλάδα του Γαϊδάρου» (διασκευή
σε ρίμα του παλιότερου «Συναξαρίου»  βλ. ιστορίες για ζώα πριν την άλωση της
Πόλης). Το έργο ανήκει σε ΑΓΝΩΣΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ.
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ – ΚΥΠΡΙΩΤΙΚΑ ΕΡΩΤΙΚΑ: (16ος αιώνας):

Λίγο πριν την υποταγή του νησιού στους Τούρκους (1571): σειρά ερωτικών
ποιημάτων, γραμμένα στο ντόπιο ιδίωμα.
Χαρακτηριστικά:
1. Λυρισμός.
2. Επίδρασή από τη σύγχρονη δυτική ποίηση (Πετραρχισμός).
3. Ιταλικός ενδεκασύλλαβος (11σύλλαβος).
4. Γλώσσα: το τοπικό κυπριακό ιδίωμα κάθε ποιητή.
5. Η ΑΚΜΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ (τέλος 16ου και 17ος αιώνας):
Όρια: τέλος 16ου αιώνα – 1669 (Άλωση νησιού από τους Τούρκους).
Μία από τις λαμπρότερες περιόδους της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, με στοιχεία

καθαρά ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΑΚΑ και πρότυπα από τη ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ.
 «Βοσκοπούλα»: διασκευή από τα πολλά ιταλικά ειδύλλια (μικρά ποιμενικά ποιήματα της
εποχής). Πρόκειται για έμμετρο έργο, το οποίο όμως δεν είναι θεατρικό. Ο συγγραφέα μας
είναι άγνωστος.
ΘΕΑΤΡΟ: (για 1η φορά επανέρχεται το θέατρο στην Ελλάδα από την αρχαιότητα).
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΧΟΡΤΑΤΣΗΣ: εισηγητής του θεατρικού είδους στην Κρήτη.

 «Ερωφίλη»  είναι η σημαντικότερη και αρχαιότερη τραγωδία του κρητικού θεάτρου
(1590). Άμεσο πρότυπο έχει την «Orbecche» του Giovanni Battista Giraldi. Το έργο
περιέχει έξοχες «ΤΕΡΤΣΙΝΕΣ», δηλαδή ΧΟΡΙΚΑ ΤΡΙΣΤΙΧΑ.
 «Κατζούρμπος»  η αρχαιότερη και καλύτερη κρητική ΚΩΜΩΔΙΑ. Το έργο κατακλύζεται
από πλήθος κωμικών προσώπων (τύπων), γνωστών από τις λόγιες ιταλικές κωμωδίες.
 «Γύπαρης» ή «Πανώρια»  νεανικό έργο του Χορτάτση. Πρότυπό του το δραματικό είδος
των ποιμενικών ιλαροτραγωδιών. Ο ποιητής μιμείται την «Calisto» του Luigi Groto.
ΑΛΛΑ ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΕΡΓΑ (2 τραγωδίες/2 κωμωδίες):

 «Βασιλεύς Ροδολίνος»  Ιωάννη Ανδρέα Τρωίλου (Ρέθυμνο) – [τραγωδία].
 «Ζήνων»  αγνώστου [τραγωδία].
 «Φορτουνάτος»  Μάρκος Αντώνιος Φόσκολος [κωμωδία].
 «Στάθης»  αγνώστου [κωμωδία].
ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΣ ΚΟΡΝΑΡΟΣ:
 «Η θυσία του Αβραάμ»: το πιο ώριμο και πιο ποιητικό έργο της Κρητικής Λογοτεχνίας και
συγκεκριμένα του κρητικού θεάτρου. Νεανικό έργο του Β. Κορνάρου (1635). Θέμα του
είναι το γνωστό επεισόδιο της Γραφής.
 «Ερωτόκριτος»: έργο των ώριμων χρόνων του ποιητή (1640 – 60). Σε 10.000 (περίπου)
στίχους διηγείται την ερωτική ιστορία του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας. Μακρό
αφηγηματικό ποίημα (αντίστοιχο με τον «Orlando furioso» του Αριόστο).
Ο Κορνάρος είναι ο τελευταίος ποιητής και ο «Ερωτόκριτός» του το τελευταίο ποίημα της
κρητικής ακμής, της λογοτεχνίας της ελληνικής αναγέννησης. Μετά την άλωση της Κρήτης

(1669), κόβεται το νήμα της ανθηρούς λογοτεχνικής παραγωγής. Τα χρόνια που ακολουθούν
είναι αντιποιητικά για όλη τη δυτική Ευρώπη και φυσικά και για τις τουρκοκρατούμενες
περιοχές. Με το τέλος του 18ου αιώνα, αρχίζουν τα πρώτα ελπιδοφόρα ποιητικά φανερώματα.
Χριστόπουλος, Βηλαράς και Σολωμός θα ξαναφέρουν στην Ελλάδα την άδολη λυρική
φωνή και θα ξαναπιάσουν το κομμένο νήμα του «Ερωτόκριτου».
__________________________________
Β΄ ΜΕΡΟΣ:
ΑΠΟ ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ (1669) ΩΣ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ (1821)
6. Μετά το 1669. Ιόνια νησιά και διασπορά:
Μετά την πτώση της Κρήτης (1669) επικρατεί η ίδια ΤΡΙΠΛΗ ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΟΥ
ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ [Τουρκοκρατούμενος – ενισχυμένος από τις τουρκικές κατακτήσεις του 16 ου
και 17ου αιώνα, Φραγκοκρατούμενος (Βενετοκρατούμενος) – Επτάνησα, Ελληνισμός
Διασποράς – αλλαγή χαρακτήρα του].
Οι Έλληνες πηγαίνουν πια στη δύση ΟΧΙ ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΔΑΞΟΥΝ, αλλά για να
ΔΙΔΑΧΘΟΥΝ (κυρίως στο πανεπιστήμιο της Πάντοβας – πόλης της Ιταλίας). Γυρίζουν στην
Ελλάδα και διαδίδουν τη μόρφωση και την παιδεία τους. Οι Έλληνες αυτοί προέρχονται και
από τον υπόδουλο ελληνισμό.
Διαφαίνονται τα πρώτα δείγματα του «ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ», που θα
ολοκληρωθεί κατά το 18ο αιώνα. Διακρίνουμε δύο (2) περιόδους:
1. Από το 1669 (πτώση της Κρήτης) – ως το τέλος του 18 ου αιώνα (συνθήκη του
Κιουτσούκ Καϊναρτζή το 1774 – Γαλλική Επανάσταση το 1789).
2. Τέλος του 18ου αιώνα – ως το 1821 (Επανάσταση υπόδουλου στους Τούρκους
Ελληνισμού).
Το κέντρο βάρους σ’ όλα αυτά τα χρόνια πέφτει στον ΥΠΟΔΟΥΛΟ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ, στο
ΦΑΝΑΡΙΩΤΙΚΟ ΧΩΡΟ.
ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ:
1669 κ.ε.: Τα Ιόνια νησιά δέχονται κύμα κρητικών προσφύγων, οι οποίοι επιδίδονται
στην ποίηση, ως γνώστες της μεγάλης κρητικής λογοτεχνικής παραγωγής του παρελθόντος.
1. Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής (κρητικός πρόσφυγας): έμμετρο χρονικό για τον κρητικό
πόλεμο (1681).
2. Πέτρος Κατσαΐτης (κεφαλλονίτης): χρονικό για την άλωση της Πελοποννήσου από
τους Τούρκους (1715  «Κλαυθμός Πελοποννήσου»). Και δύο (2) θεατρικά έργα:
«Ιφιγένεια» και «Θυέστης».
3. Μαθητές Φλαγγιανού Ελληνομουσείου (ελληνικού σχολείου της Βενετίας – ίδρυση το
1665 και λειτουργία μέχρι το 1797): «Άνθη Ευλαβείας» (1708)  μικρό φυλλαδιάκι
με ποιητικά γυμνάσματα και τέσσερα (4) ΣΟΝΕΤΑ (πρώτη εμφάνιση του σονέτου σε
ελληνικό λογοτεχνικό έργο – βλ. αναλυτικά στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ στο τέλος του
παρόντος).
Στα Επτάνησα γίνεται προσπάθεια ν’ αναπτυχθεί η ΕΝΤΕΧΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗ

ΔΗΜΟΤΙΚΗ.
Μία προσπάθεια για χρησιμοποίηση λαϊκής γλώσσας σε αναγνώσματα προορισμένα για
το λαό γνωρίσαμε ήδη στον κύκλο των λογίων της Βενετίας (βλ. πίσω – Νικόλαος Σοφιανός),
αλλά και στην ΚΥΠΡΟ (βλ. αστική νομοθεσία με την ονομασία «Ασσίζες» - 14 ος αιώνας και
χρονογραφία Λεόντιου Μαχαίρα – 15ος αιώνας). Το ίδιο συνεχίστηκε και το 17ο αιώνα.
Π.χ. «Βιβλίον Ιστορικόν» (1631): χρονογραφία από βυζαντινά και μεταγενέστερα
χρονικά. Γνωστό κι ως «Χρονογράφος του Ψευδοδωροθέου».
· Ιωάννης Μορεζήνος: κρητικός· γράφει ένα θρησκευτικό έργο, που όμως έμεινε ανέκδοτο.
· Αγάπιος Λάνδος: κρητικός· γράφει τα έργα με τίτλο  «Αμαρτωλών σωτηρία» και
«Γεωπονικόν».
· Νεόφυτος Ροδινός: κρητικός· έργα του εξέδιδε και η καθολική προπαγάνδα.
Η δημοτική γλώσσα θα χρησιμοποιηθεί ως όργανο λογοτεχνικό σ’ ένα ανώτερο είδος λόγου, στην
εκκλησιαστική ρητορική (ακολουθούν εκπρόσωποι):
1. Οι κρητικοί Μάξιμος Μαργούνιος και Μελέτιος Πηγάς (τέλη του 16 ου αιώνα), καθώς και ο
Γεράσιμος Βλάχος (17ος αιώνας).
2. Γεράσιμος Σκούφος: κρητικός· πρώτος που συνειδητά καλλιέργησε την εκκλησιαστική
ρητορική στη δημοτική. Έγραψε το έργο «Τέχνη Ρητορικής» (1681). Σπούδασε στο παπικό
κολλέγιο της Ρώμης κι έδρασε κυρίως στα Επτάνησα και στη Βενετία.
3. Ηλίας Μηνιάτης: μαθητής του Σκούφου. Κατάγεται από το Ληξούρι της Κεφαλληνίας και το πιο
γνωστό του έργο είναι οι «Διδαχές».

7. Ο τουρκοκρατούμενος Ελληνισμός ως τα 1770. Φαναριώτες και Νεοελληνικός Διαφωτισμός:
Γενικά χαρακτηριστικά των τουρκοκρατούμενων περιοχών ήταν: α) η πτώση της
λογοτεχνίας, β) το αυξημένο ενδιαφέρον για θεωρητική γνώση και γ) η ακμή του
ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ στο λαό της υπαίθρου.
Κέντρο της πνευματικής ζωής ήταν το ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ και ο κύκλος των λογίων γύρω
απ’ αυτό, δηλαδή οι ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ (Φανάρι: είναι η συνοικία του Πατριαρχείου στην
Κωνσταντινούπολη).
ΑΡΧΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ: ΟΙ ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ – (ακολουθούν οι κύριοι

εκπρόσωποί τους).
1. Κύριλλος Λούκαρις (Πατριάρχης).
2. Θεόφιλος Κορυδαλεύς (διδάσκαλος στην Πατριαρχική Ακαδημία).
3. Ευγένιος Γιαννούλης ο Αιτωλός (μαθητής του προηγούμενου και διδάσκαλος σε
μικρές πόλεις της πατρίδας του).
4. Παναγιώτης Νικούσιος από τη Χίο (1 ος Έλληνας μεγάλος διερμηνέας της Υψηλής
Πύλης).
5. Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος («ο εξ’ απορρήτων», δηλαδή γραμματέας της Υψηλής
Πύλης). Έγραψε επίσης διδακτικά εγχειρίδια και υπομνήματα στον Αριστοτέλη.
6. Νικόλαος Μαυροκορδάτος (γιος του προηγούμενου, 1 ος Έλληνας ηγεμόνας στις
παραδουνάβιες ηγεμονίες). Έγραψε φιλοσοφικά και πολιτικά έργα.
Στις δύο (2) πρωτεύουσες των παραδουνάβιων ηγεμονιών, Βουκουρέστι και Ιάσιο, οι
Έλληνες ηγεμόνες (Σούτσοι, Μουρούζηδες κ.α.) περιέθαλψαν μία ΕΝΤΟΝΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ
ΖΩΗ ως το 1821. ΜΙΛΑΜΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΙΩΝΑ ΤΩΝ ΦΑΝΑΡΙΩΤΩΝ, όπως εύστοχα τον
αποκάλεσαν (18ος αιώνας).
ΠΟΙΗΣΗ ΦΑΝΑΡΙΩΤΩΝ (σε γενικές γραμμές καλλιεργήθηκε λίγο:

1. Ιάκωβος Ρίζος Μανές (1746): «Στοιχειομαχία». Έργο χωρίς ιδιαίτερη αξία.
2. Μομάρς (ξένος – 1766): «Βοσπορομαχία». Έργο χωρίς ιδιαίτερη αξία.
3. Καισάριος Δαπόντες από τη Σκόπελο: γράφει έμμετρα έργα με μεγάλη απήχηση.
ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΦΑΝΑΡΙΩΤΩΝ (λόγια και αρχαιόγλωσση – βλ. παραπάνω και τα έργα των
Μαυροκορδάτων):
1. Δοσίθεος Νοταράς: «Δωδεκάβιβλος» (ιστορία αυτών που χρημάτισαν Πατριάρχες
Ιεροσολύμων).
2. Χρύσανθος Νοταράς (ανεψιός): γράφει θεολογικά και ιστορικά έργα, καθώς και
εκκλησιαστικούς λόγους.
Οι δύο προηγούμενοι εκπρόσωποι της φαναριώτικης πεζογραφίας διετέλεσαν και
Πατριάρχες Ιεροσολύμων.
ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΣΕ ΛΑΪΚΗ ΓΛΩΣΣΑ:

1. Ευθύμιος ιερομόναχος: «Χρονικό του Γαλαξιδιού» (1703)  χρονογραφία σε λαϊκή
γλώσσα.
2. Κοσμάς ο Αιτωλός (άγιος και ισαπόστολος).
8. Το Δημοτικό τραγούδι:
Αναπτύσσεται σε μεγάλο βαθμό στην τουρκοκρατούμενη ύπαιθρο (π.χ. τα κλέφτικα

τραγούδια).
Ζει την ιδιαίτερη ζωή του δίπλα στην έντεχνη ποίηση από τις αρχές της νεοελληνικής
λογοτεχνίας και ασκεί καταλυτική επίδραση σε κορυφαίους ποιητές (Χορτάτσης, Κορνάρος
κ.α.). Στις μέρες μας απλώς διατηρείται.
Περνά από πολλά στάδια εξέλιξης (ακριτικά τραγούδια, καταλόγια κ.α.). Την
τελευταία δημιουργική του άνθιση την εντοπίζουμε την ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ –
ΚΛΕΦΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ (17ος και 18ος αιώνας).
ΕΙΔΗ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ:

Ο λαός τα χωρίζει ανάλογα με τις περιστάσεις: της τάβλας, του χορού, του δρόμου
κ.τ.λ.
Ο Ν.Γ.Πολίτης στο έργο του «Εκλογές» αναφέρεται σε ιστορικά, κλέφτικα, ακριτικά,
παραλογές κ.α.
Ο Στ. Κυριακίδης: α) κυρίως άσματα: (πρωτόγονα και απλά) – συνδέονται με την
καθημερινή ζωή (εργατικά, κάλαντα, άσματα αγερμού, παιδιάτικα, ιστορικά, κλέφτικα, για
σπουδαίας περιστατικά ζωής), β) διηγηματικά: συνθετότερα και λογοτεχνικότερα i. κυρίως
διηγηματικά ή παραλογές και ii. ακριτικά.
Για τα ακριτικά μιλήσαμε με αφορμή το Έπος του Διγενή (9 ος – 10ος αιώνας).
Οι Παραλογές είναι πολύστιχα δημοτικά τραγούδια και αφηγηματικά. Μοιάζουν με
μικρά έπη, όπως και τα ακριτικά, με τη διαφορά όμως ότι δεν εξυμνούν ηρωικά
κατορθώματα, ΑΛΛΑ ΑΦΗΓΟΥΝΤΑΙ ΤΙΣ ΔΡΑΜΑΤΙΚΕΣ ΚΥΡΙΩΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΗΣ

ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΖΩΗΣ με τον τρόπο των παραμυθιών (π.χ. «του γεφυριού της Άρτας», «του
νεκρού αδελφού»).
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ:

Αρχαιότερα δημοτικά τραγούδια που μας έχουν σωθεί είναι τα ΑΚΡΙΤΙΚΑ (9 ος
αιώνας). Κινούνται σε ατμόσφαιρα επική, με έντονο το στοιχείο του υπερφυσικού.
Γεννήθηκαν σε περιβάλλον ανθρώπων που είχαν αποκλειστική τους ενασχόληση τον πόλεμο
(Ανατολική Μ.Ασία – Καππαδοκία – Πόντος).
Στα ίδια πλαίσια ανήκουν δύο (2) πασίγνωστες παραλογές: «του γεφυριού της
Άρτας», «του νεκρού αδελφού».
Η εξέλιξη συνεχίζεται στα νησιά του Αιγαίου, ΟΠΟΥ ΚΥΡΙΑΡΧΕΙ ΤΟ ΕΡΩΤΙΚΟ
ΣΤΟΙΧΕΙΟ («της κουμπάρας πόγινε νύφη» κ.α.). Εξέλιξη παράλληλη με τα ιπποτικά
μυθιστορήματα της έντεχνης λογοτεχνίας. Η εξέλιξη συνεχίζεται στην Κρήτη (15 ος – 16ος
αιώνας).
Επόμενος σταθμός το ΚΛΕΦΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ της Στερεάς Ελλάδας. Το ΚΛΕΦΤΙΚΟ
ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΕΙΝΑΙ ΛΥΡΙΚΟ (όχι επικό, όχι διηγηματικό). Ο Ιωάννης Αποστολάκης πιστεύει ότι
υπάρχουν δύο είδη κλέφτικων δημοτικών τραγουδιών: α) εκείνα που αναφέρονται σε ένα
συγκεκριμένο κλέφτη ή περιστατικό και β) όσα υμνούν γενικά τη ζωή των κλεφτών. Γνήσια ο
ίδιος θεωρεί μόνο τα πρώτα.
Ακριτικά τραγούδια: Κλέφτικα τραγούδια:
Υπερφυσικό στοιχείο Μεγάλος ρεαλισμός
Σωματική ρώμη ακριτών «Ευψυχία» κλέφτη
Το Δημοτικό τραγούδι έχει τα δικά του εκφραστικά μέσα, τη δική του τεχνική, καθώς
και τη μουσική του.
9. Τα 50 χρόνια πριν από την Επανάσταση. Το ζήτημα της γλώσσας:
Β΄ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ:

Τέλος του 18ου αιώνα: η παιδεία στο φαναριώτικο χώρο και η ανάπτυξη του
«διαφωτισμού» γνωρίζει ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΑΚΜΗ.
[Κρίσιμο σημείο: 1774  συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή ή 1789  Γαλλική
Επανάσταση].
Ο Ελληνισμός ωριμάζει πνευματικά και ετοιμάζεται για την απελευθέρωσή του.
1. Ευγένιος Βούλγαρης (κερκυραίος): πολυγραφότατος, με άπειρες γνώσεις και
ενδιαφέροντα.
2. Νικηφόρος Θεοτόκης (μαθητής του προηγούμενου): πολυγραφότατος, με άπειρες
γνώσεις και ενδιαφέροντα.
Και οι δύο ξεκίνησαν οπαδοί των προοδευτικών θεωριών και στράφηκαν υστερότερα
προς τη συντήρηση.
3. Ιώσηπος Μοισιόδαξ (μαθητής του Βούλγαρη): ενδιαφέρεται για τα κλασικά

γράμματα, για τα μαθηματικά, τις φυσικές επιστήμες και τα παιδαγωγικά ζητήματα
(εδώ ακολουθεί τον John Locke). Θέτει για πρώτη φορά το ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ και
μιλεί για το «κοινόν ύφος». Είναι λοιπόν οπαδός του «κοινού ύφους», δηλαδή της
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ.
Τίθεται το ερώτημα: Σε ποια γλώσσα θα πραγματοποιηθεί η διάδοση των καινούριων

ιδεών – γνώσεων; Στην αρχαία αττική ή στο «κοινόν ύφος»;
4. Δημήτριος Καταρτζής: συνέχισε τη γραμμή του Ιώσηπου Μοισιόδακα. Υποστήριξε με

θέρμη τη δημοτική (φυσική) γλώσσα· στο τέλος όμως αναγκάστηκε να υιοθετήσει
μία «γλώσσα αιρετή» (μικτή).
Η γλωσσική διαμάχη εντείνεται 30 χρόνια πριν την Ελληνική Επανάσταση.

Αρχαϊστές – Συντηρητικοί: Νεόφυτος Δούκας, Παναγιώτης Κοδρικάς, Αθανάσιος Πάριος
κ.α.
Δημοτικιστές – «Χυδαϊστές»: βγαλμένοι από τον κύκλο του Καταρτζή.
5. Γρηγόριος Κωνσταντάς – Δανιήλ Φιλιππίδης: «Νεωτερική Γεωγραφία» (1791) 

έργο με χαρακτηριστική γλώσσα και πνεύμα.
6. Αθανάσιος Χριστόπουλος: «Γραμματική της αιολοδωρικής» (1805)  υποστηρίζει
ότι η νέα ελληνική είναι διάλεκτος της αρχαίας (θεωρία αβάσιμη, αλλά χρήσιμη ως
επιχείρημα στη νέα γλώσσα).
Τα παραπάνω έργα συνηγορούν ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ. Επιπλέον:

α) «Λογιότατος ταξιδιώτης» - Ιωάννη Βηλαρά.
β) «Κορακιστικά» - Ιακωβάκη Ρίζου Νερουλού.
γ) «Όνειρο» - Δημοσιεύτηκε σε βιβλίο του Χριστόπουλου, δεν είναι όμως δικό του.

ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΣ ΚΟΡΑΗΣ:
Ο πιο έξοχος εκπρόσωπος του Ελληνικού Διαφωτισμού. Μπήκε στη γλωσσική
διαμάχη το 1804. Είχε καταγωγή χιώτικη, αλλά ήταν γεννημένος στη Σμύρνη. Είναι ο πρώτος
Έλληνας φιλόλογος με ευρωπαϊκό κύρος. Για το ζήτημα της γλώσσας υποστήριξε ΤΗ ΜΕΣΗ
ΟΔΟ.
«Βάση της γλώσσας θα είναι η νέα, η οποία όμως, για να ανταποκριθεί στις
καινούριες ανάγκες, χρειάζεται ένα ‘γλωσσικό καλλωπισμό’ (δηλαδή μία αποκατάσταση των
λαϊκών λέξεων στους αρχαϊκούς τύπους)».
Ο Κοραής έμεινε σταθερός στις απόψεις του για ΜΕΣΟΤΗΤΑ σ’ όλη του τη ζωή· τις
υποστήριξε με πάθος και επικρίθηκε σφοδρά και από τις δύο πλευρές.
10. Οι πρόδρομοι. Ρήγας, Χριστόπουλος, Βηλαράς. Ζακυνθινοί Προσολωμικοί:
1. Ρήγας Βελεστινλής (Φεραίος): καταγόταν από το Βελεστίνο της Θεσσαλίας. Το

πραγματικό του όνομα ήταν Αντώνιος Κυριαζής. Αντιπροσωπεύει την πιο λαμπρή
μορφή που βγήκε από τον κύκλο του Καταρτζή. Έζησε ως γραμματικός στην Πόλη
και στη Βλαχία. Το 1790 τυπώνει τα πρώτα του βιβλία στη Βιέννη. Το 1796
αναπτύσσει στη Βιέννη έντονη πολιτική και φιλελληνική δράση. Το 1798 οι
Αυστριακοί τον παρέδωσαν στους Τούρκους, από τους οποίους βρήκε μαρτυρικό
θάνατο. ΕΙΝΑΙ Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΜΑΣΤΟΡΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ.
1790: «Σχολείον των ντελικάτων εραστών» (Βιέννη)  συλλογή διηγημάτων
μεταφρασμένων από τα γαλλικά.
«Φυσικής Απάνθισμα διά τους αγχίνους και φιλομαθείς Έλληνας» 
διδακτικό εγχειρίδιο και αυτό μετάφραση γνωστού έργου.
1797: «Ηθικός τρίπους»  λογοτεχνικές μεταφράσεις από τον Ιταλό Μεταστάσιο κι
άλλους.
Εκδίδει τους περίφημους «Χάρτες» του, τη «Νέα πολιτική διοίκηση» (σχέδιο
συντάγματος) και κυκλοφορεί μυστικά το «Θούριο».
2. Αθανάσιος Χριστόπουλος (Καστοριά): έδρασε στην Πόλη, στο Βουκουρέστι, στον

κύκλο του Καταρτζή.
1805: «Γραμματική της αιολοδωρικής» (βλ. παραπάνω).
1811: «Λυρικά»  η πρώτη γνήσια ποιητική φωνή, ύστερα από την ακμή της
κρητικής λογοτεχνίας. Μικροί – ευλύγιστοι στίχοι, σε άδολη δημοτική, με χάρη και
κομψότητα. Τα «Λυρικά» του Χριστόπουλου ήταν ο οδηγός του Σολωμού για τους
πρώτους του νεοελληνικούς στίχους.
3. Ιωάννης Βηλαράς (Ιωάννινα): γιατρός του Αλή – πασά. Γράφει με λυρισμό στη
δημοτική γλώσσα και εμβαθύνει πολύ τα ποιητικά του νοήματα.
1814: «Ρωμέικη Γλώσσα»  στο έργο αυτό καταργεί την ιστορική ορθογραφία.
Το σύνολο των ποιημάτων του εκδίδεται μετά το θάνατό του. Το αριστούργημά του
είναι: η μετάφραση της ψευδομηρικής «Βατραχομυομαχίας» (παρωδία της Ιλιάδας)
– σε κρητικό 15σύλλαβο δίστιχο.
ΕΠΤΑΝΗΣΙΟΙ (ΖΑΚΥΝΘΙΝΟΙ) ΠΡΟΣΟΛΩΜΙΚΟΙ:

Την ίδια περίοδο με τους Φαναριώτες στιχουργούς. Γράφουν συνηθισμένα ερωτικά
και «ανακρεόντεια» ποιήματα ή καταπιάνονται με τα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα της
εποχής μετά τη Γαλλική Επανάσταση (1789) και τις νίκες του Βοναπάρτη (1797).
Στέφανος Ξανθόπουλος, Α. Σιγούρος, Αντώνιος Μαρτελάος, Νικόλαος Κουτούζης.
ΖΑΚΥΝΘΙΝΗ ΚΩΜΩΔΙΑ:
1. Σαβόγιας Σουμερλής (ή Ρούσμελης)  δύο (2) κωμωδίες:
α) κοροϊδεύονται οι εμπειρικοί γιατροί από τα Γιάννενα.
β) «Μοραΐτες»: με κάποια αιχμή κοινωνική.
2. Δημήτριος Γουζέλης: «Χάσης» (1795) – κωμωδία στην ιδιωματική ζακυνθινή

γλώσσα.
__________________________________

Γ΄ ΜΕΡΟΣ:
19 ΚΑΙ 20ος ΑΙΩΝΑΣ
ος
11. Διονύσιος Σολωμός και Ανδρέας Κάλβος:
ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ:
Ζάκυνθος 1798. Από έναν άρχοντα και μία γυναίκα του λαού γεννιέται ο Διονύσιος
Σολωμός, σε μία περιοχή που υφίσταται ακόμη τον απόηχο της Γαλλικής Επανάστασης
(1789) και δεν είχε γνωρίσει καθόλου την τουρκική κυριαρχία.
Τα πρώτα του γράμματα ο Σολωμός τα μαθαίνει στο νησί του από τον ιερωμένο Don
Santo Rossi. Από το 1808 έως το 1818 (δηλαδή ως το 20 ο έτος της ηλικίας του) σπουδάζει
στην Ιταλία (Κρεμόνα, Παβία). Γυρίζοντας πίσω επιδίδεται στην ελληνική πια σύνθεση
στίχων, αφού έκανε κάποια βήματα με ποιήματα στα ιταλικά. Βασικός του οδηγός στην
ελληνική στιχουργία είναι το έργο «Λυρικά» του Αθανάσιου Χριστόπουλου.
1818 – 1823: τα πρώτα νεανικά του ποιήματα  «Η αγνώριστη», «Η ξανθούλα», «Η
τρελή μάνα», «Ύμνος εις την Ελευθερία» (Μάιος 1823) – το μακροσκελές αυτό ποίημα τον
καθιέρωσε οριστικά. Οι δύο (2) πρώτες στροφές του έγιναν ο Εθνικός Ύμνος της Ελλάδας σε
μελοποίηση Μάρκου Μουσούρου.
1823 – 1833 (από το 1828 κ.ε. αποσύρεται στην Κέρκυρα): γόνιμη και δημιουργική
δεκαετία  «Επίγραμμα των Ψαρών», «Η φαρμακωμένη», «Εις μοναχήν», «Ο Λάμπρος».
Στην ίδια δεκαετία ανήκουν τα σατιρικά του, καθώς και τα δύο (2) πεζά του  «Διάλογος»
(θεωρητική υποστήριξη της δημοτικής), «Γυναίκα της Ζάκυθος» (καυστική σάτιρα και
καθαρότητα λαϊκής γλώσσας).
1833 – 1834 κ.ε.: «Κρητικός» (ποίημα βαθύτατα λυρικό). «Ελεύθεροι
Πολιορκημένοι» (λυρική μετουσίωση της πολιορκίας και της εξόδου του Μεσολογγίου κατά
τη διετία 1825 – 1826). Το έργο αυτό έχει τρία (3) σχεδιάσματα. Το Α΄ σχεδίασμα είναι μία
ατελής πρώτη προσπάθεια. Το Β΄ σχεδίασμα ο Σολωμός το δουλεύει περίπου 10 χρόνια.
Περιλαμβάνει λυρικά μεμονωμένα επεισόδια σε ομοιοκατάληκτο δίστιχο. Το Γ΄ σχεδίασμα
είναι γραμμένο χωρίς ομοιοκαταληξία, με στίχο λιτότερο και πιο αρρενωπό από κάθε άλλη
φορά. «Ο Πόρφυρας» (ο άνθρωπος, μέσα στη γοητεία της φύσης, έχει να παλέψει με την
άλογη και θηριώδη δύναμη ενός θαλάσσιου τέρατος).
Ο Σολωμός επιστρέφει στην ιταλική στιχουργία: «Ελληνικό καραβάκι», «Σαπφώ».
Γράφει ιταλικά σχεδιάσματα με την πρόθεση να τα μεταφέρει σε στίχους ελληνικούς: «Η
Ελληνίδα μητέρα», «Η γυναίκα με το μαγνάδι» κ.α. (μαγνάδι = κάλυμμα κεφαλής, πέπλος).
Φλεβάρης του 1857: τον προλαβαίνει ο θάνατος. Και είχε σίγουρα τόσα πολλά ακόμα
να δώσει.
ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ:
Ζάκυνθος 1792. Από οικογενειακές ατυχίες μένει ουσιαστικά χωρίς βασική παιδεία.
Ξενιτεύεται και ζει στην Ιταλία και στο Λονδίνο με τον Ούγο Φώσκολο (Ιταλό ποιητή –
γεννημένο στη Ζάκυνθο). Γράφει ποιήματα και τραγωδίες ιταλικές (δίπλα στο δάσκαλό του).
Το 1824 δημοσιεύει στην Ελβετία 10 ωδές με τον τίτλο «Λύρα». Το 1826 ακολουθούν άλλες
10 με τον τίτλο «Λυρικά» στο Παρίσι. Αυτή είναι και η μοναδική του προσφορά στην
ελληνική ποίηση, με την οποία υμνεί το μεγάλο γεγονός του απελευθερωτικού αγώνα των
Ελλήνων (Ελληνική Επανάσταση του 1821).
Η ποίησή του είναι μία ΑΝΤΙΝΟΜΙΑ ή αλλιώς ΣΥΖΕΥΞΗ. Έχει κλασικιστικό περίβλημα
και γνήσιο θερμό ρομαντικό πυρήνα. Είναι ποιητής με γλώσσα και μέτρο ιδιότυπα. Ως προς τη
γλώσσα βασίζεται στη δημοτική, σκεπάζει όμως τους στίχους του με αρχαϊστικό περίβλημα.
Στο μέτρο σπάει το δημοτικό 15σύλλαβο και δημιουργεί ένα σχήμα «σαπφικών» στροφών με
4 επτασύλλαβους και 1 καταληκτικό «αδώνειο».
Μετά τις «Ωδές» ο Κάλβος σιωπά. Ζει στην Κέρκυρα δίπλα στο Σολωμό και δεν έχει
καμία σχέση μαζί του. Μόνο το 1888 τον «ανακαλύπτει» και πάλι ο Κωστής Παλαμάς.
12. Το Ελληνικό κράτος. Οι Φαναριώτες και η Αθηναϊκή Σχολή. Ελληνικός Ρομαντισμός:
Απελευθέρωση – αποκατάσταση του Ελληνικού κράτους (ως το όρος Όθρυς) μετά

από 10ετή (3 Φεβρουαρίου 1830 – σύνορα: Μαλιακού – Αχελώου). Αφετηρία μιας
καινούριας εποχής στην πολιτική και πνευματική ιστορία του τόπου.
Στο μικρό νεοϊδρυθέν κράτος (800.000 κάτοικοι) επικρατούν οξύτατες πολιτικές και
κοινωνικές διαμάχες και αντίρροπες τάσεις.
«Απομνημονεύματα»: Στρατηγός Μακρυγιάννης. 32 ετών, όταν τελειώνει η
Επανάσταση. Ολότελα λαϊκός κι αμόρφωτος, έμαθε μόνος του γράμματα και μας αφηγείται με
θέρμη και γνήσια λαϊκή φωνή γεγονότα της Επανάστασης, στα οποία υπήρξε πρωταγωνιστής
και αυτόπτης μάρτυρας. Την έκδοση των «Απομνημονευμάτων» του Στρατηγού Μακρυγιάννη
τη χρωστούμε στον Ιωάννη Βλαχογιάννη στις αρχές του 20ου αιώνα.
Άλλα απομνημονεύματα έχουμε από: τον Θ. Κολοκοτρώνη (καταγραφή: Γ.
Τερτσέτης), τον Κασομούλη, Περραιβό, Ξάνθο, Σκουζά, Βάμβα, Φωτάκη, Γερμανό.

Στα πρώτα χρόνια του ελεύθερου Ελληνικού Βασιλείου κι ως το 1880 κυριαρχούν οι
ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ και καθιερώνουν στη λογοτεχνία μία αυστηρή ΚΑΘΑΡΕΥΟΥΣΑ, η οποία γίνεται
ολοένα και πιο ψυχρή και αρχαΐζουσα.
Εκτός απ’ όλα αυτά, κυρίαρχο λογοτεχνικό κίνημα (ειδικότερα στην ποίηση) είναι ο
ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ για 50 χρόνια (1830 – 1880).
1. Παναγιώτης Σούτσος:
«Οδοιπόρος»  είναι το ποιητικό έργο με το οποίο εγκαινιάζεται ο ρομαντισμός στην
Ελλάδα.
«Η κιθάρα μου»  ποιητική συλλογή, η οποία κινείται επίσης σε ρομαντικά πλαίσια.
Η γλώσσα του ποιητή συνεχώς εξαρχαΐζεται. Τη γλωσσική του θεωρία επιχειρεί να

την τεκμηριώσει στο έργο του.
«Νέα σχολή του γραφόμενου λόγου». Στον Παναγιώτη Σούτσο απαντά ο Κ. Ασώπιος
με τα καυστικά του «Σούτσεια».
2. Αλέξανδρος Σούτσος: είναι λιγότερο λυρικός απ’ τον αδερφό του και εμπνέεται
περισσότερο από την πολιτική επικαιρότητα, την οποία και σατιρίζει ειρωνικά και
παιχνιδιάρικα.
Έργα του: «Πανόραμα της Ελλάδος», «Ο περιπλανώμενος», «Τουρκομάχος Ελλάς».
3. Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής: φαναριώτης και συγγενής των Σούτσων. Στην αρχή
γράφει γνήσια ρομαντικά ποιήματα και μάλιστα στην ελληνική δημοτική γλώσσα
(πρβλ. «Δήμος και Ελένη» και «Ταξιδεύτρια»). Αργότερα, επιδίδεται σ’ έναν
αυστηρό νεοκλασικισμό (πρβλ. το έργο του: «Διονύσου πλούς»). Έγραψε επίσης
ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ και ΕΝΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ με τίτλο «Ο αυθέντης του Μορέως».
4. Γ.Χ.Ζαλοκώστας: γράφει επικολυρικά, λυρικά και ελεγειακά ποιήματα σε τόνους

ειδυλλιακούς. Είναι ποιητής περίεργα διχασμένος. Γράφει αδιάκριτα στη δημοτική ή
στην καθαρεύουσα. Έργο του: «Εις το φεγγάρι» κ.α.
5. Θεόδωρος Ορφανίδης: ακολουθεί τη γραμμή του Α. Σούτσου και δημοσιεύει σάτιρες

πολιτικές. Θα γράψει και ηρωικά – επικά ποιήματα. Έργα του: «Χίος δούλη», «Τίρι –
λίρι» (ηρωικοκωμικό έμμετρο διήγημα).
ΔΥΟ ΠΟΙΗΤΕΣ ΜΑΣ ΕΠΑΝΑΦΕΡΟΥΝ ΣΤΗ ΓΝΗΣΙΑ ΓΡΑΜΜΗ ΤΟΥ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΣΟΥΤΣΟΥ:
1. Ιωάννης Καρασούτσας: ίσως η πιο συμπαθητική φωνή της ποίησης στην

καθαρεύουσας.
2. Δημοσθένης Βαλαβάνης: πέθανε πολύ νέος (30 νέος). Έγραψε λιγοστά ποιήματα ή
σε επιμελημένη καθαρεύουσα «νεοκλασική» ή σε δημοτική ανεπιτήδευτη και γνήσια
λαϊκή.
3. Δ. Παπαρρηγόπουλος και Σπ. Βασιλειάδης: αντιπροσωπεύουν την ΥΠΕΡΒΟΛΗ του
ρομαντισμού. Την κορύφωση αυτή θα ακολουθήσει η κάμψη. Και οι δύο πεθαίνουν
νέοι (30 ετών).
4. Αχιλλέας Παράσχος: είναι ο τελευταίος εκπρόσωπος ενός παρακμασμένου πια
ρομαντισμού.
Οι εύκολοι και πλαδαροί στίχοι του ρομαντισμού θα γίνουν ο στόχος της κριτικής της
ΝΕΑΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΓΕΝΙΑΣ του 1880.
Ο ρομαντισμός κινήθηκε στο χώρο ποίησης, σπάνια δοκιμάστηκε στην πεζογραφία.
ΜΕΤΑ ΤΟ 1850 ΑΚΜΑΖΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ:
1. Εμμανουήλ Ροΐδης: «Πάπισσα Ιωάννα».

2. Παύλος Καλλιγάς: «Θάνος Βλέκας» (ίσως το πρώτο γνήσιο νεοελληνικό
μυθιστόρημα).
3. Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής: «Ο αυθέντης του Μορέως».
4. Στέφανος Ξένος: Ηρωίδα της Ελληνικής Επανάστασης».
5. Κωνσταντίνος Ράμφος: «Κατσαντώνης», «Η τελευταία μέρα του Αλή – πασά».
ΘΕΑΤΡΟ:
Πολλοί από τους ρομαντικούς ποιητές έγραψαν σε θεατρική μορφή: π.χ.
«Οδοιπόρος» του Π. Σούτσου, «Γαλάτεια» του Σπ. Βασιλειάδη.
Επίσης: η «Βαβυλωνία» του Δημητρίου Βυζάντιου (την εποχή του ρομαντισμού), η
κωμωδία «Βασιλικός» του Αντωνίου Μάτεση από τη Ζάκυνθο – πρόκειται για θεατρικό
ηθογραφικό έργο από ένα συγγραφέα σύγχρονο και φίλο του Σολωμού και η κωμωδία

«Χάσης» του Δημητρίου Γουζέλη από τη Ζάκυνθο, γραμμένη στην ιδιωματική γλώσσα του
νησιού την εποχή λίγο πριν το Σολωμό.
Τα προηγούμενα θεατρικά έργα είναι και τα μόνα ΓΝΗΣΙΑ της παλαιότερης περιόδου
και πιάνουν το κομμένο νήμα του αξιόλογου ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ (πρβλ. Γεώργιος
Χορτάτσης – 16ος αιώνας).
· Δημήτριος Βερναρδάκης: καλλιέργησε αποκλειστικά το θέατρο σε αρχαΐζουσα

γλώσσα. Ήταν κλασικός φιλόλογος. Έργα του: «Μαρία Δόξα πατρή», «Η Μερόπη»,
«Η Φαύστα», «Κυψελίδαι».
13. Εφτανησιώτικη Σχολή (ακολουθεί ως κορυφαία μορφή το Διονύσιο Σολωμό):
ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΚΑΙ ΦΙΛΟΙ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ:

1. Αντώνιος Μάτεσης: κλασικιστικές ανακρεόντειες μιμήσεις (=είδος εύθυμης λυρικής
ποίησης που τραγουδάει το κρασί, τον έρωτα κι άλλες απολαύσεις μέσα σ’ ένα ήρεμο,
θελκτικό φυσικό περιβάλλον) ή απλός λυρισμός, όπως τα νεανικά ποιήματα του
Σολωμού. 1ο κοινωνικό – ηθογραφικό θεατρικό έργο με τον τίτλο: «Βασιλικός».
2. Γεώργιος Τερτσέτης: διετέλεσε βιβλιοφύλακας της Βουλής στην Αθήνα. Πρόκειται για
το δικαστή που αρνήθηκε να υπογράψει την καταδικαστική απόφαση για το
Θ.Κολοκοτρώνη. Συγγραφέας των απομνημονευμάτων του μεγάλου οπλαρχηγού.
Κρατά ζωντανή την παράδοση του Σολωμού στην αρχαΐζουσα οθωνική πρωτεύουσα
και είναι ο κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος της πεζογραφίας της εφτανησιώτικης σχολής.
3. Ανδρέας Λασκαράτος (κεφαλλονίτης και μαθητής του Σολωμού): έχει σατιρική φλέβα
και αξιοποιεί την καυστική σάτιρα του Σολωμού. Γράφει ποιήματα και πεζά. Ο
Α.Λασκαράτος θεωρείται εξωσολωμικός, όπως και ο Α.Κάλβος και ο Αριστοτέλης
Βαλαωρίτης. Από τα πεζά του σημαντικότερα θεωρούνται «Τα μυστήρια της
Κεφαλλονιάς», οι «Χαρακτήρες» και η «Αυτοβιογραφία».
4. Ιούλιος Τυπάλδος (μαθητής του Σολωμού): λυρικός, με ρομαντισμό αβρό και

ευγενικό ιδανισμό. Θυμίζει το Σολωμό της Α΄ κερκυραϊκής περιόδου. Η καλύτερη
δημιουργία του είναι η «Ελευθερωμένη Ιερουσαλήμ», μετάφραση του έργου του
Τάσσο.
5. Ιάκωβος Πολυλάς: έκδοση των ποιημάτων του Σολωμού και θαυμάσια προλεγόμενα,
τα οποία προτάσσονται στην έκδοση αυτή. Μας έδωσε επίσης εξαίρετες μεταφράσεις
από τον Όμηρο και το Σαίξπηρ.
6. Γεράσιμος Μαρκοράς: είναι αποκλειστικά ποιητής. Σώζει την παράδοση του Σολωμού
και προσέχθηκε ιδιαίτερα από τη νέα αθηναϊκή σχολή και κυρίως από τον Κωστή
Παλαμά. Έργα του  «Ποιητικά έργα», «Μικρά ταξίδια».
«Όρκος» (1875)  το κορυφαίο ποίημά του σε ομοιοκατάληκτα 15σύλλαβα δίστιχα.
Θεωρείται άξια συνέχεια του σολωμικού «Κρητικού» και των «Ελεύθερων
Πολιορκημένων» (Β΄ σχεδίασμα).
7. Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (από τη Λευκάδα): κινείται προς το ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

και το ΓΑΛΛΙΚΟ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟ, παρά προς το Σολωμό και τα ιδανικά της σχολής του.
Γράφει στιβαρή «αρματολική ποίηση». Έργα του  «Βλαχάβας», «Κυρά Φροσύνη».
«Φωτεινός»  το ωριμότερο έργο του, το οποίο όμως έμεινε ατελείωτο, γιατί τον
ποιητή σταμάτησε ο θάνατος.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
Ο «Όρκος» του Γεράσιμου Μαρκορά και ο «Φωτεινός» του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη
είναι τα 2 κορυφαία ποιήματα της Εφτανησιακής Σχολής. Στην ίδια σχολή ανήκει και ο
μεταγενέστερος Λορέντζος Μαβίλης (επίσης ο Σπ. Μελισσηνός, ο Αντ. Μανούσσος και ο Γ.
Καλοσγούρος).
Στην Αθήνα ετοιμάζεται η ΜΕΤΑΒΟΛΗ του 1880, αυτή που θα ανανεώσει το
νεοελληνικό στίχο και θα ενοποιήσει την εφτανησιώτικη με την αθηναϊκή παράδοση.
14. Η γενιά του 1880. Ο Παλαμάς και οι σύγχρονοί του:
1877: ο φιλολογικός σύλλογος «Παρνασσός» προκηρύσσει ποιητικό διαγωνισμό. Ο

Εμμανουήλ Ροΐδης, άνθρωπος που διέθετε κριτική οξυδέρκεια και ήταν ικανός να
οσφραίνεται το καινούριο, υποστηρίζει ότι η εποχή δεν ήταν ευνοϊκή για ποίηση. Ο Άγγελος
Βλάχος αμύνεται υπέρ των παραδομένων ποιητικών φωνών. Παρουσιάζεται λοιπόν ως
αντιπρόσωπος του πνεύματος της παλαιότερης γενιάς. Δημιουργείται διαμάχη στους
λογοτεχνικούς κύκλους.

· Εμμανουήλ Ροΐδης: είναι αναθρεμμένος στο εξωτερικό. Η προσφορά του στην
καθαυτό λογοτεχνία δεν είναι μεγάλη. Έργο της νεότητάς του  «Πάπισσα Ιωάννα»
(ιστορικό μυθιστόρημα). Γράφει και ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ στο τέλος της ζωής του. Είναι
εξαιρετικός ΚΡΙΤΙΚΟΣ. Το 1888 θα είναι ο πρώτος που θα χαιρετίσει το «ΤΑΞΙΔΙ»
του Ψυχάρη και αργότερα θα ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΕΙ ΤΗ ΔΗΜΟΤΙΚΗ σε μία γλωσσική του
μελέτη με τον τίτλο «ΕΙΔΩΛΑ».
Στη διαμάχη που δημιουργήθηκε με τον Άγγελο Βλάχο (1877), οι ΝΕΟΤΕΡΟΙ, πήραν το
μέρος του Ροΐδη. Αποζητούσαν μία απομάκρυνση από τα καθιερωμένα και μία αλλαγή.
Συσπειρώθηκαν γύρω από 2 σατιρικά και μαχητικά περιοδικά: «Ραμπαγάς» και «Μη
χάνεσαι».
1880  Χρονολογία σταθμός: ο Νίκος Καμπάς και ο Γεώργιος Δροσίνης εκδίδουν 2
ποιητικές συλλογές, «Στίχοι» και «Ιστοί αράχνης» (αντίστοιχα). Είναι η πρώτη εμφάνιση της
γενιάς του 1880.
Αφήνεται η ρομαντική εξεζητημένη μεγαληγορία και οι νέοι ποιητές, με οδηγό τη
γαλλική σχολή του «παρνασσισμού» (φορμαλιστική ποίηση), προσανατολίζονται σε θέματα
οικειότερα, καθημερινά και τετριμμένα, ενώ ταυτόχρονα φροντίζουν το στίχο και τη μορφή
των ποιημάτων τους. Επίσης, δέχονται στην ποίηση πέρα ως πέρα τη δημοτική γλώσσα.
· Νίκος Καμπάς: δεν προχώρησε πέρα από την πρώτη του συλλογή. Έφυγε στην
Αίγυπτο κι αφοσιώθηκε στα νομικά.
· Γεώργιος Δροσίνης: δεν εισχώρησε ποτέ σε ποιητικό βάθος. Ποιητικές του συλλογές
 «Ειδύλλια», «Φωτερά σκοτάδια», «Κλειστά βλέφαρα».
Από τους άλλους περίπου σύγχρονους ποιητές, οι λίγο πρεσβύτεροι μένουν σ’ ένα
μεταίχμιο, χωρίς να προχωρούν στην αλλαγή: π.χ. ο Γεώργιος Βιζυηνός (εδώ ως ποιητής), ο
Αριστομένης Προβελέγγιος, ο Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος (στη Γαλλία ως Jean Moreas).
· Ιωάννης Πολέμης: σπάνια ξεπερνά το κοινότυπο και την πεζολογία. Η ποίησή του
είναι ΕΥΚΟΛΗ, κι αυτό είναι στην περίπτωσή του μειονέκτημα.
· Κώστας Κρυστάλλης: πέθανε φυματικός στα 26 του χρόνια. Η ποίησή του έχει
φρεσκάδα και πηγή του είναι το δημοτικό τραγούδι.
ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ (1859-1943)– ΗΓΕΤΙΚΗ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΗΣ «ΓΕΝΙΑΣ ΤΟΥ 1880»:

Για 50 – 60 χρόνια είναι η κεντρική μορφή των γραμμάτων μας. Στην αρχή είναι
στενά συνδεδεμένος με τον Καμπά και το Δροσίνη. Ο Παλαμάς αργεί να δώσει το 1 ο ποιητικό
του έργο. Εμφανίζεται μόλις το 1886 με την ποιητική συλλογή «Τραγούδια της Πατρίδος
μου». Το 1889 με τη συλλογή «Ύμνος της Αθήνας» βραβεύεται στον Α΄ Φιλαδέλφειο
διαγωνισμό και το 1890 με «Τα μάτια της ψυχής μου» κερδίζει το ίδιο βραβείο για δεύτερη
φορά.
1895: «Πατρίδες»  μία σειρά από 12 άρτια παρνασσιακά σονέτα.
1904: «Ασάλευτη ζωή»  στη συνθετική αυτή συλλογή είναι συγκεντρωμένα μερικά
από τα πιο σημαντικά και χαρακτηριστικά ποιήματα του Κωστή Παλαμά. Η πρώτη ενότητα της
συνθετικής αυτής συλλογής είναι οι «ΠΑΤΡΙΔΕΣ». Άλλα ποιήματα που περιλαμβάνονται: «Η
φοινικιά», «Ο Ασκραίος».
«Ίαμβοι και ανάπαιστοι»  μικρή ποιητική συλλογή, με την οποία ο ποιητής περνάει
από τον παρνασσισμό στη σχολή του συμβολισμού (1897).
«Ο τάφος»  γνωστή ποιητική σύνθεση του Κωστή Παλαμά.
Μεγάλα συνθέματα του ποιητή στο κέντρο της ποιητικής του δημιουργίας: «Ο
δωδεκάλογος του γύφτου» (1907) και «Η φλογέρα του βασιλιά». Με αυτές τις συνθέσεις η
νεοελληνική ποίηση παίρνει ολότελα καινούριο διαμέτρημα.
Η άνοδος της λογοτεχνικής φυσιογνωμίας του Κωστή Παλαμά πηγαίνει παράλληλα με
μια άνοδο εθνική. Από την ντροπή της ήττας του 1897 και μέσα από τη σκληρή δοκιμασία του
Μακεδονικού Αγώνα, οδηγεί προς τη μεταπολίτευση του 1909 (κίνημα στο Γουδί) και τους
Βαλκανικούς πολέμους του 1912 – 1913.
ΤΡΕΙΣ ΛΥΡΙΚΕΣ ΠΟΙΗΤΙΚΕΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ:

1912  «Οι καημοί της λιμνοθάλασσας», «Η πολιτεία και η μοναξιά».
1915  «Οι βωμοί».
ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ:
«Ο κύκλος των τετράστιχων» και «Οι νύχτες του Φήμιου». Ο ποιητής περιορίζεται στο
απέριττο μετρικό σχήμα του τετράστιχου.
ΠΕΖΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ:

«Ο θάνατος του παλληκαριού» (εκτενές διήγημα) και «Τρισεύγενη» (δράμα).
Ο Παλαμάς γράφει και σειρά κριτικών άρθρων, καθώς και για πρόσωπα της
παλαιότερης λογοτεχνίας.

ΑΛΛΟΙ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ:
1889: Ο Αργύρης στέλνει ποιήματα στον Α΄ Φιλαδέλφειο διαγωνισμό (όπου, βέβαια,
βραβεύτηκε ο Κ.Παλαμάς). Το έργο όμως του Εφταλιώτη στην ποίηση είναι ασήμαντο,
μπροστά στις πεζογραφικές του δημιουργίες (βλ. παρακάτω).
1889: Ο Αλέξανδρος Πάλλης δημοσιεύει τα «Τραγουδάκια για παιδιά». Το μεγαλύτερο

κατόρθωμα του Πάλλη είναι η ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΗΣ ΙΛΙΑΔΑΣ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ.
Και οι δύο προηγούμενοι συνδέονται με στενή φιλία με τον αρχηγό του

δημοτικισμού, τον Ψυχάρη.
1895: Είναι η χρονιά του νεοελληνικού σονέτου (πρβλ. «Πατρίδες» του Κ.Παλαμά).
1. Λορέντζος Μαβίλης: δημοσιεύει το 1895 σονέτα με κρυστάλλινη διαφάνεια και

ευγενική, αριστοκρατική διάθεση. Ο θάνατός του στον πόλεμο του 1912 απέδειξε την
ανώτερη ηθική του προσωπικότητα. Τεχνοτροπικά ανήκει στην Επτανησιακή Σχολή
και συγκεκριμένα στους σολωμικούς ποιητές.
2. Ιωάννης Γρυπάρης: το 1895 δημοσιεύει σονέτα. «Σκαραβαίοι» και «Τερρακόττες» 

σειρά σονέτων του ποιητή. «Ιντερμέδια» και «Ελεγεία»  ο Γρυπάρης προσχωρεί
στην τεχνική του «συμβολισμού». Στο τέλος, θα αφιερωθεί στη μετάφραση των
έργων του Αισχύλου, όπου μας έδωσε αξιόλογο έργο.
Τα πρώτα φανερώματα του συμβολισμού καταγράφονται στα τρία – τέσσερα τελευταία

χρόνια του 19ου αιώνα και οι τάσεις αυτές συσπειρώνονται γύρω από τα περιοδικά:
«Διόνυσος» και «Τέχνη».
3. Κωνσταντίνος Χατζόπουλος: κατ’ εξοχήν συμβολιστής ποιητής. Δημοσιεύει 2

ποιητικές συλλογές το 1898 και τις συμπληρώνει πολύ αργότερα με άλλες 2 το 1920.
Υπήρξε εκδότης του περιοδικού «Τέχνη».
4. Σπήλιος Πασαγιάννης: «Αντίλαλοι» (1899). Η μοναδική ποιητική του συλλογή. Η

επίδρασή του είναι αναμφισβήτητη στον Απόστολο Μελαχρινό και στον Άγγελο
Σικελιανό.
5. Μιλτιάδης Μαλακάσης: ασχολείται λίγο με το συμβολισμό. Γνωστά είναι τα

μεσολογγίτικα τραγούδια του  «Μπαταριάς» και «Τάκης Πλούμας».
6. Λάμπρος Πορφύρας: συμπαθητικός και ευχάριστος ποιητής.
15. Το ηθογραφικό διήγημα και η πεζογραφία στο τέλος του 19ου αιώνα:
Το περιοδικό που στήριξε το νεοελληνικό ηθογραφικό διήγημα είναι η «Εστία». Η

μεταβολή του 1880 ευνοεί τη γέννηση ενός νέου πεζογραφικού είδους, του ΗΘΟΓΡΑΦΙΚΟΥ
ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ.
1. Δημήτριος Βικέλας: «Λουκής Λάρας» (1879)  ο Δ.Βικέλας με το «Λουκή Λάρα»

προετοίμασε το έδαφος για το ηθογραφικό διήγημα. Πρόκειται για έργο στο
μεταίχμιο, ανάμεσα στο παλιό και στο καινούριο, το οποίο άσκησε μεγάλη επίδραση.
Ο Βικέλας μας έδωσε αργότερα και μια σειρά από σημαντικά διηγήματα (ξεχωρίζει ο
«Παπά – Νάρκισσος»).
2. Γεώργιος Βιζυηνός: θεωρείται πατέρας του ηθογραφικού διηγήματος. Στα διηγήματά

του παρουσιάζει ολοκληρωμένους χαρακτήρες και επιχειρεί να τους ψυχολογήσει σε
βάθος. Η γλώσσα του είναι η καθαρεύουσα, όπως συμβαίνει σε κάθε περίπτωση στην
πεζογραφία πριν από τον Ψυχάρη, αφήνει όμως στους διαλόγους του μεγάλο μερίδιο
στη δημοτική. Αντλεί τα θέματά του από τις αναμνήσεις της παιδικής του ηλικίας και
από το περιβάλλον του χωριού του (Βιζύη της Ανατολικής Θράκης). Τα έργα του
χαρακτηρίζονται από αυτοβιογραφικά στοιχεία και αφηγηματικό χαρακτήρα.
ΓΝΩΣΤΑ ΤΟΥ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ: α) «Το αμάρτημα της μητρός μου», β) «Το μόνον
της ζωής του ταξίδιον», γ)»Μοσκώβ Σελήμ» (το αριστούργημά του) κ.α.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Βιζυηνός τα πέρασε διανοητικά ταραγμένα.
3. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης: ξεκινά με ιστορικά μυθιστορήματα και στη συνέχεια

επιδίδεται σε ηθογραφικά διηγήματα. Τα θέματα των διηγημάτων του είναι παρμένα
από την πατρίδα του τη Σκιάθο. Το ύφος του δεν είναι πολύ επιμελημένο και η
γλώσσα του είναι εντελώς ιδιότυπη. Τα διηγήματά του είναι σύντομα και περιεκτικά.
Χαρακτηριστικά της γραφής του είναι η θρησκευτική πίστη, η εκκλησιαστική
σύλληψη του ανθρώπου, η ιερότητα της φύσης, ο ηθογραφικός και ψυχογραφικός

χαρακτήρας, η ποιητικότητα, η ιδιότυπη σκιαθίτικη διάλεκτος και η περισσή
αφηγηματική τέχνη.
«Η φόνισσα» (1903)  το κορυφαίο του δημιούργημα.
4. Ανδρέας Καρκαβίτσας (από τα Λεχαινά της Ηλείας): στην αρχή γράφει διηγήματα
στην καθαρεύουσα· κατόπιν, με την επίδραση του Ψυχάρη, θα γράψει αποκλειστικά
στη δημοτική, με καλοδουλεμένη και έντεχνη γλώσσα και ύφος.
ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΔΙΗΓΗΜΑΤΩΝ:
«Τα λόγια της πλώρης»  διηγήματα θαλασσινά.
«Παλιές αγάπες».
«Ο ζητιάνος»(1896)  πρόκειται για μία ρεαλιστική απεικόνιση της κοινωνίας της

εποχής. Είναι το συνθετότερο έργο του πεζογράφου, στην έκταση του
μυθιστορήματος.
Στη δεκαετία του 1880 – 90 το ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ οξύνεται και πάλι. Εμφανίζεται
πια το κίνημα του «δημοτικισμού», του οποίου αδιαμφισβήτητος αρχηγός είναι ο ΨΥΧΑΡΗΣ.
Ο Ψυχάρης εγκαινιάζει τη δημοτικιστική κίνηση με το έργο του «ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΜΟΥ»

(1888). Πρόκειται για κάτι ανάμεσα στο λογοτέχνημα και στο δοκίμιο.
Έγραψε και μυθιστορήματα, όπως «Το όνειρο του Γιαννίρη». Ιδιαίτερη θέση έχουν
τα ΠΕΖΟΤΡΑΓΟΥΔΑ του, γραμμένα σε ρυθμική πρόζα.
5. Αλέξανδρος Πάλλης: «Τραγουδάκια για παιδιά» (1889), μετάφραση της Ιλιάδας του
Ομήρου, «Κούφια καρύδια»  συλλογή μικρότερων έργων του.
6. Αργύρης Εφταλιώτης (Μυτιλήνη): «Νησιώτικες ιστορίες», «Φυλλάδες του

Γεροδήμου», «Μαζώχτρα»  εκτεταμένο αφήγημα, που πλησιάζει τη «Φόνισσα» και
το «Ζητιάνο».
7. Γρηγόριος Ξενόπουλος: είναι αποκλειστικά πεζογράφος, με αξιόλογη ποσότητα

έργου. Επιδίδεται, κυρίως, στο λεγόμενο ΑΣΤΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ. Το έργο του είναι
τεράστιο σε όγκο, κάποιες φορές όμως είναι ποιοτικά άνισο.
8. Ιωάννης Κονδυλάκης: περιγράφει στα λιγοστά του διηγήματα την κρητική ζωή.
Γράφει το μυθιστόρημα «Ο Πατούχας».
9. Γιάννης Βλαχογιάννης: ιστοριοδίφης και λογοτέχνης, με ρουμελιώτικα χρωματισμένη

γλώσσα. Του χρωστούμε την έκδοση των «Απομνημονευμάτων» του Στρατηγού
Μακρυγιάννη.
10. Μ. Μητσάκης: γνήσιος μαθητής του ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΥ, ό,τι τον ενδιαφέρει είναι πιο
πολύ η περιγραφή, η πιστή απεικόνιση της πραγματικότητας και παράλληλα η
δημιουργία ύφους, που το διακρίνει περισσή επιτήδευση.
ΘΕΑΤΡΟ:
Η κίνηση της γενιάς του 1880 είχε ευεργετική επίδραση και στο θέατρο.
Δημιουργείται το λεγόμενο «ΚΩΜΕΙΔΥΛΛΙΟ», ένα είδος κωμωδίας με παρένθετα τραγούδια,
όπου υπάρχουν έντονα ηθογραφικά στοιχεία και η γλώσσα ήταν ΠΡΟΖΑ και ΔΗΜΟΤΙΚΗ.
Δημιουργός του είδους θεωρείται ο ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΟΡΟΜΗΛΑΣ (με την «Τύχη της
Μαρούλας»). Αργότερα, έγραψε κι ένα δραματικό ειδύλλιο, τον «Αγαπητικό της
βοσκοπούλας».
16. Καβάφης, Σικελιανός, Καζαντζάκης και η ποίηση ως το 1930:
1. Κ.Π.Καβάφης (1863 – 1933): γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια. Ο Καβάφης, σύγχρονος

του Κ.Παλαμά, δημιουργεί μία ποίηση ολότελα διαφορετική. Σπάει τα καθιερωμένα
στη γλώσσα, στο στίχο, στα θέματα, και μας επιβάλλεται με τη λιτότητα των
εκφραστικών του μέσων. Ο στίχος του είναι μονότροπος, η γλώσσα του πολύ κοντά
στον πεζό λόγο, τα ποιήματά του μικρά σε έκταση και ολιγάριθμα. Στοιχείο της
ποιητικής του είναι περισσότερο η ΥΠΟΒΟΛΗ και η ΑΠΟΣΙΩΠΗΣΗ. Η Αλεξάνδρεια
είναι για τον Καβάφη ένα σύμβολο ΠΟΙΗΤΙΚΟ, ενώ παντού στην ποίησή του υπάρχει
ένα βάθος τραγικό, που εκφράζεται με τη μορφή του δραματικού μονολόγου. Η
ποίηση του Κ.Καβάφη στάθηκε αινιγματική για τους συγχρόνους του. Μόνο ύστερα
από το 1930 αρχίζει να βρίσκει ευρύτερη ανταπόκριση.
2. Άγγελος Σικελιανός (Λευκάδα): λυρική και πλούσια (πληθωρική) προσωπικότητα.

«Αλαφροΐσκιωτος» (1909): πρώτη εμφάνιση του ποιητή. Μακρό ποίημα σαν μία
λυρική αυτοβιογραφία.
Ο Σικελιανός παρουσιάζεται στα έργα του βαθιά ποτισμένος από την αρχαία
ελληνική παράδοση και σ’ αυτή αποζητά την εσωτερική του λύτρωση.

«Πρόλογος στη ζωή»: γραμμένο στα χρόνια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου. Ο ποιητής
επιχειρεί να αποκτήσει συνείδηση του ποιητικού του εαυτού, απέναντι σε βασικά θέματα της
ζωής. Τα μέρη του ποιήματος είναι 5 και τιτλοφορούνται ως εξής  Η συνείδηση της γης μου,
της φυλής μου, της γυναίκας, της πίστης, της προσωπικής δημιουργίας.
«Το Πάσχα των Ελλήνων».
«Μήτηρ Θεού».
1920 – 30: ο ποιητής απασχολείται με την πραγματοποίηση των «Δελφικών
Εορτών», που τους έδινε κεντρική σημασία.
Αργότερα, στρέφεται στη σύνθεση μιας σειράς τραγωδιών, χωρίς παράλληλα να
σταματά η καθαρά λυρική του δημιουργία. Οι συνθήκες επίσης του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου
και της Γερμανικής Κατοχής του δίνουν έμπνευση για μερικά από τα πιο σημαντικά του
ποιήματα.
Το 1946 παρουσιάζεται όλη του η ποιητική παραγωγή σε 3 τόμους με τίτλο:
«Λυρικός βίος».
3. Νίκος Καζαντζάκης: σύγχρονος του Σικελιανού. Παρουσιάζεται στη λογοτεχνία μας τα

πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα. Το έργο του είναι πολύπλευρο. Γράφει ποιήματα,
δράματα, τραγωδίες, φιλοσοφικά δοκίμια, ταξιδιωτικές εντυπώσεις και μεταφράσεις
κορυφαίων έργων της παγκόσμιας λογοτεχνίας (Ιλιάδα, Θεία Κωμωδία, Φάουστ).
«Ασκητική»: πολύ συμπυκνωμένο κείμενο, το οποίο περιλαμβάνει τη μεταφυσική
πίστη του Νίκου Καζαντζάκη.
«Οδύσσεια»: πλατύ επικό ποίημα του Καζαντζάκη σε 24 ραψωδίες (33.333
δεκαεφτασύλλαβοι στίχοι). Παρουσιάζει την περιπλάνηση του Οδυσσέα ως το Νότιο
Πόλο, όπου τον βρίσκει ο θάνατος και η εξαΰλωση. Το έργο αυτό αρχίζει από ‘κει που
τελειώνει η «Οδύσσεια» του Ομήρου.
Γράφει και μια σειρά από μυθιστορήματα 
α) «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά».
β) «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται».
γ) «Ο καπετάν Μιχάλης».
δ) «Ο φτωχούλης του Θεού».
ε) «Αναφορά στο Γκρέκο».
στ) «Ο τελευταίος πειρασμός».
4. Κώστας Βάρναλης: ποιητής με αξιόλογη λυρική φλέβα. Η ποίησή του έχει έντονο
κοινωνικό χαρακτήρα, χωρίς αυτός να φτωχαίνει το καθαρό ποιητικό αποτέλεσμα.
«Το φως που καίει» και «Σκλάβοι πολιορκημένοι».
5. Απόστολος Μελαχρινός: αποζητά τη μουσική και τα στιχουργήματά του σπάνια

ξεπερνούν το στάδιο της αναζήτησης.
ΜΟΤΙΒΟ ΤΗΣ ΝΟΣΤΑΛΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ – ΠΟΙΗΤΕΣ ΤΟΥ SPLEEN:

Οι ποιητές που γεννήθηκαν μετά το 1890 και πρωτοπαρουσιάστηκαν στα χρόνια του
Α΄ Παγκοσμίου πολέμου ή λίγο πριν, έχουν χάσει την πίστη της παλαιότερης γενιάς· και μαζί
με την απιστία φέρνουν και μία διάλυση, μία διάθεση φυγής, ένα πνεύμα παρακμής.
Στην απελπισία αυτής της ποίησης, κάποιες φορές υπάρχει και μία διάθεση
σαρκαστική, η οποία προκαλεί κάποιο νεύρο.
Ρώμος Φιλύρας, Κώστας Ουράνης.
Ναπολέων Λαπαθιώτης, Μήτσος Παπανικολάου  ακόμη πιο απαισιόδοξοι και απελπισμένοι.
· Τέλλος Άγρας: στα τελευταία του ποιήματα διαφαίνεται κάτι σαν αλλαγή ή απαλλαγή
από τη θλιμμένη και μουντή ποιητική ατμόσφαιρα όλων των προηγούμενων
δημιουργών.
ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΟΤΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΓΕΝΙΑΣ:

· Κώστας Καρυωτάκης: 32 ετών ο ποιητής αυτοκτονεί στην Πρέβεζα, όπου ήταν
διορισμένος υπάλληλος. Στα ποιήματά του διακρίνονται η ανία, η διάλυση, η
απογοήτευση, η τραγική ενάργεια και η βαθύτατη πικρία. Όλα, τελικά, καταλήγουν σ’
ένα σαρκασμό, ο οποίος όμως καθίσταται ανίκανος να φέρει τη λύτρωση.
ΕΡΓΑ ΤΟΥ: «Ο πόνος του ανθρώπου και των πραγμάτων», «Νηπενθή», «Ελεγεία και
σάτιρες». (Νηπενθής = ο απαλλαγμένος από το πένθος).
· Τάκης Παπατσώνης: είναι εντελώς έξω από το προηγούμενο κλίμα. Το έργο του έχει
μία σταθερή βάση, την ΠΙΣΤΗ (θρησκευτική, αλλά και σε αξίες ή και έννοιες).
Η ποίηση πια, στα υστερότερα χρόνια, θα οδηγηθεί σε καινούρια ανανέωση (πρβλ.

παρακάτω: «η γενιά του 1930»).
17. Οι πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Γλωσσικό και Εκπαιδευτικό ζήτημα. Πεζογραφία:

1897: Ο ατυχής πόλεμος της Ελλάδας προκάλεσε μία ορμή και μία έφεση για
ανανέωση. Αυτά εκφράστηκαν με το Μακεδονικό Αγώνα, τους αγώνες στην Κρήτη, το κίνημα
στο Γουδί (1909) και με την πολιτική μεγαλοφυΐα του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Στον πνευματικό τομέα χαρακτηριστική είναι η εξέλιξη που παίρνει τα χρόνια αυτά το
ΓΛΩΣΣΙΚΟ και το ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ.
1903: ιδρύεται ο «Νουμάς», το περιοδικό που έγινε το βήμα των δημοτικιστών. Στα
1905 ιδρύεται η εταιρεία «Εθνική γλώσσα».
Το γλωσσικό ζήτημα μπλέκεται με το εκπαιδευτικό πρόβλημα. Τίθεται το θέμα του
«εκπαιδευτικού δημοτικισμού».
· Φώτης Φωτιάδης: πρωτοπόρος της εκπαιδευτικής αναγέννησης. ΕΡΓΟ ΤΟΥ: «Το

γλωσσικό ζήτημα και η εκπαιδευτική μας αναγέννηση».
Τα ίδια χρόνια σπουδάζουν στη Γερμανία τρεις άνθρωποι, οι οποίοι θα αγωνιστούν

και θα εφαρμόσουν τον «εκπαιδευτικό δημοτικισμό».
Στην Ελλάδα, το 1909, ιδρύουν τον «ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΟΜΙΛΟ», κίνηση αποφασιστική
για την προπαρασκευή της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης.
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΓΛΗΝΟΣ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΕΛΜΟΥΖΟΣ, ΜΑΝΟΛΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ.
· Ο Δημήτριος Γληνός ήρθε σε σύγκρουση αργότερα με τους άλλους δύο και

αναζήτησε λύσεις στην αριστερή ιδεολογία και στην πολιτική.
· Ο Αλέξανδρος Δελμούζος είναι περισσότερο εκπαιδευτικός.
· Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης είναι επιστήμονας – γλωσσολόγος και επιχειρεί να

βάλει τάξη στη διδασκαλία της δημοτικής στο σχολείο.
1917: Η επαναστατική κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου (μετά το κίνημα της

Εθνικής Άμυνας) εισάγει την ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ.
ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΙΣΜΟΥ ΜΕ ΤΑΣΗ «ΕΛΛΗΝΟΚΕΝΤΡΙΚΗ»:

· Περικλής Γιαννόπουλος.
· Ίων Δραγούμης («Μαρτύρων και ηρώων αίμα»  για το Μακεδονικό Αγώνα).
· Πηνελόπη Δέλτα: σειρά αφηγημάτων για παιδιά.
ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ (στις 2 πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα):

· Κωνσταντίνος Χατζόπουλος: πρόκειται για τον εκδότη του περιοδικού «Τέχνη», που
τον γνωρίσαμε ως κατ’ εξοχήν συμβολιστή ποιητή.
ΠΕΖΑ ΤΟΥ: «Πύργος του Ακροποτάμου» (μυθιστόρημα για την ξεπεσμένη ζωή της
ελληνικής επαρχίας).
«Φθινόπωρο» (εισαγωγή του συμβολισμού και στην πεζογραφία).
· Κωνσταντίνος Θεοτόκης: ξεκινά με σύντομα διηγήματα, όπου κυριαρχεί η ηθογραφία

και ο ρεαλισμός.
ΠΕΖΑ ΤΟΥ: «Οι σκλάβοι στα δεσμά τους» (προβάλλονται οι σοσιαλιστικές του
θέσεις).
«Ο κατάδικος», «Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα».
Και οι δύο παραπάνω πεζογράφοι συνεχίζουν και ξεπερνούν την παράδοση της
ηθογραφίας και στρέφουν τα ενδιαφέροντά τους σε θέματα κοινωνικά και ψυχογραφικά.
Κώστας Παρορίτης, Πέτρος Πικρός, Πλάτων Ροδοκανάκης, Δημοσθένης Βουτυράς (πλήθος

διηγήματα για τους απόκληρους στις φτωχογειτονιές των σύγχρονων αστικών κέντρων),
Νίκος Καζαντζάκης.
ΘΕΑΤΡΟ:
Ανανεωτική προσπάθεια επιχειρείται και στο ΘΕΑΤΡΟ. Επίδραση του νατουραλισμού,
του Ίψεν και καλλιέργεια της δημοτικής. (Ίψεν: Νορβηγός θεατρικός συγγραφέας, του
οποίου το έργο επηρέασε την παγκόσμια θεατρική εξέλιξη).
· Κ.Παλαμάς: «Τρισεύγενη» (δράμα).
· Γιάννης Καμπύσης.
· Κώστας Χρηστομάνος (ίδρυση «Νέας Σκηνής»).
· Θωμάς Οικονόμου (ίδρυση «Βασιλικού Θεάτρου»).

· Γρηγόριος Ξενόπουλος: μας κληροδότησε μεγάλη ποσότητα θεατρικής παραγωγής.
Τα θεατρικά του έργα είναι, όπως και τα μυθιστορήματά του (πρβλ. παραπάνω:
αστικό μυθιστόρημα), άνισα (δηλαδή η ποσότητα δε συμβαδίζει με την ποιότητά
τους). Το αρτιότερο θεατρικό του έργο είναι «Το μυστικό της κοντέσσας
Βαλέραινας».
· Παντελής Χορν: είναι αποκλειστικά θεατρογράφος. Γνωστό του έργο «Το

φιντανάκι».
· Σπύρος Μελάς: «Θέατρο Τέχνης» (ίδρυση το 1925).
· Το 1932 ιδρύεται το «Εθνικό Θέατρο».
· Κορυφαίες πρωταγωνίστριες της εποχής: Μαρίκα Κοτοπούλη και Κυβέλη

(Ανδριανού).
ΚΡΙΤΙΚΗ:
Ποιητές και πεζογράφοι της εποχής γράφουν κριτικές σε περιοδικά, όπως στο
«Νουμά» και στα «Παναθήναια» (π.χ. ο Κ.Παλαμάς). Επίσης, κριτικές παρουσιάζονται στα
περιοδικά «Τέχνη», «Εικονογραφημένη Εστία» και «Νέα Ζωή» (στην Αλεξάνδρεια).
· Ιωάννης Αποστολάκης: 1ος καθηγητής της νέας ελληνικής λογοτεχνίας στο Α.Π.Θ.
Υποστηρικτής του Σολωμού και επικριτής του Κ.Παλαμά.
· Φώτος Πολίτης: επικριτής του Παλαμά· συμβολή στο θέατρο.
ΟΜΑΔΑ ΝΕΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ ΤΟΥ 1920:

Τέλλος Άγρας, Κλέων Παράσχος, Λέων Κουκούλας, Άλκης Θρύλος (ψευδώνυμο της
Ελένης Ουράνη), Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος, Πέτρος Χάρης, Αιμίλιος Χουρμούζιος.
18. Η γενιά του 1930. Ποίηση και πεζογραφία:
ΠΟΙΗΣΗ:
Η ποίηση μετά το 1930 ανανεώνεται ριζικά και αποκτά νέα τεχνοτροπία. Η αρχή της
ανανέωσης γίνεται με την ποιητική συλλογή «Στροφή» του Γιώργου Σεφέρη. Πρόκειται για
πραγματική στροφή της λογοτεχνικής και ειδικότερα της ποιητικής δημιουργίας προς έναν
πλούτο γεμάτο νέους εκφραστικούς τρόπους.
1. Γιώργος Σεφέρης:
1932: «Στέρνα»  ποιητική συλλογή.
1935: «Μυθιστόρημα»  ποιητική σε ελεύθερο στίχο, χωρίς μέτρο και
ομοιοκαταληξία.
1940: «Τετράδιο Γυμνασμάτων».
1940: «Ημερολόγιο Καταστρώματος Α΄»  εκφράζεται η αγωνία και η προσμονή,
λίγο πριν τον πόλεμο.
1945: «Ημερολόγιο Καταστρώματος Β΄»  εκφράζονται οι πικρές εμπειρίες του
πολέμου, κυρίως στη Μέση Ανατολή (όπου βρισκόταν ο ποιητής με την εξόριστη
ελληνική κυβέρνηση).
«Κύπρον ου μ’ εθέσπισεν», «Τρία κρυφά ποιήματα».
Στις μεταπολεμικές του συλλογές η ποιητική του ματιά βαθαίνει ολοένα και
περισσότερο (πρβλ. «Κίχλη» - 1947 ).
Είναι ένας από τους δύο ποιητές μας που τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ
Λογοτεχνίας το 1963 (ο δεύτερος είναι Οδυσσέας Ελύτης, το 1979 – βλ. παρακάτω).
2. Ανδρέας Εμπειρίκος: χαρακτηριστικός εκπρόσωπος του ελληνικού ποιητικού

υπερρεαλισμού.
«Υψικάμινος» (1935)  γραμμένη με τη μέθοδο της «αυτόματης γραφής», χωρίς
κανένα λογικό ειρμό.
3. Νίκος Εγγονόπουλος: χαρακτηριστικός εκπρόσωπος του υπερρεαλισμού (στην

ποίηση και στη ζωγραφική).
«Μπολιβάρ»  υπερρεαλιστική ποιητική σύνθεση στα χρόνια της Κατοχής.
4. Οδυσσέας Ελύτης: ο ποιητής το 1979 βραβεύτηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Η

ποίησή του είναι πλημμυρισμένη από φως κι από Αιγαίο. Είναι «ο ποιητής του
Αιγαίου».
«Άσμα ηρωικό και πένθιμο για το χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας» (1940).
«Άξιον εστί»  συνθετική και πολύφωνη ποιητική δημιουργία (1959).

5. Νίκος Καββαδίας – Αλέξανδρος Μπάρας: πρόκειται για ποιητές οι οποίοι συνεχίζουν
τη γραμμή του Ουράνη και του Καρυωτάκη (νοσταλγική – απαισιόδοξη ποίηση –
μοτίβο του spleen), συνδυάζοντας εμπειρίες και από τον Καβάφη.
6. Νικηφόρος Βρεττάκος: ζήτησε να υπηρετήσει με την ποίησή του την πολιτική και
κοινωνική σκοπιμότητα, αλλά έχει και κορυφαίες στιγμές λυρικής αίσθησης της
φύσης και θρησκευτικότητας.
«Το ταξίδι του Αρχαγγέλου»  συνθετικό ποιητικό επίτευγμα.
7. Γιάννης Ρίτσος: υπηρέτησε την πολιτική και κοινωνική ευαισθησία της έμπνευσής
του. Γνωστές είναι οι πολιτικές του πεποιθήσεις και η συμπάθειά του για τον
αριστερό χώρο.
8. Γ.Θ.Βαφόπουλος (Θεσσαλονίκη): στην αρχή επηρεάζεται από τον Καρυωτάκη, αλλά

αργότερα βρίσκει τρόπο προσωπικής έκφρασης. Η ποίησή του έχει έντονο
μεταφυσικό χαρακτήρα.
«Το δάπεδο»  μεταπολεμική συλλογή του.
ΕΛΑΣΣΟΝΕΣ ΠΟΙΗΤΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΥΚΛΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΝΕΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ»:

Γιώργος Σαραντάρης, Αλέξανδρος Μάτσας, Δ. Αντωνίου.
· Νίκος Γκάτσος: «Αμοργός»  αργοπορημένη κι απροσδόκητη, πλην όμως

ανανεωμένη εμφάνιση του υπερρεαλισμού στα χρόνια της εχθρικής κατοχής.
ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ:
Η πεζογραφία της περιόδου αυτής δοκίμασε να εκφραστεί με το κατ’ εξοχήν
σύγχρονο μέσο, το ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ, ζητώντας παράλληλα μία ανανέωση στο ύφος και στη
γλώσσα. Ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος και η Μικρασιατική καταστροφή αποτύπωσαν έντονα τη
σφραγίδα τους στην πεζογραφία, όπως άλλωστε και στην ποίηση.
1. Φώτης Κόντογλου: Είναι πεζογράφος και αγιογράφος.

«Pedro Cazas» (1922)  ιδιότυπο ύφος και ζωηρά χρωματισμένη γλώσσα.
2. Θράσος Καστανάκης: κατάγεται από την Πόλη και είναι θρεμμένος στο Παρίσι.
Έγραψε μυθιστορήματα και μερικά διηγήματα, με δύναμη και ικανότητα
ψυχογραφική.
«Πρίγκιπες» (1924)  μυθιστόρημα εσωτερικής ανάλυσης.
3. Στρατής Μυριβήλης: από τους «δυνατότερους» πεζογράφους της γενιάς του 1930.
Δημοσιεύει μερικά διηγήματα στη Μυτιλήνη.
1924 και 1930 παρουσιάζει την 1η και 2η έκδοση αντίστοιχα της «Ζωής εν τάφω».
Πρόκειται για ένα είδος προσωπικού ημερολογίου (ο συγγραφέας είχε λάβει μέρος
στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο και στη Μικρασιατική εκστρατεία).
«Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια»  καταστάσεις και άνθρωποι μετά τον πόλεμο.
«Ο Βασίλης ο Αρβανίτης»  ένας λαϊκός άνθρωπος, γεμάτος ομορφιά και ορμή,
φτάνει στην ύβρη και στην καταστροφή.
4. Ηλίας Βενέζης (από τις Κυδωνιές της Μικράς Ασίας): έζησε τα χρόνια του πολέμου
και της καταστροφής.
«Το νούμερο 31328»  μυθιστορηματική μαρτυρία της αιχμαλωσίας του
συγγραφέα.
«Γαλήνη»  οι εμπειρίες των μικρασιατών προσφύγων και ο αγώνας τους να
ριζώσουν στη νέα τους πατρίδα.
«Αιολική Γη»  αναμνήσεις από την παιδική ηλικία του συγγραφέα στη χαμένη
μικρασιατική πατρίδα.
5. Κοσμάς Πολίτης: τα πρώτα του μυθιστορήματα πλέκονται γύρω από μία ερωτική
ιστορία.
«Eroica»  το αρτιότερο μυθιστόρημά του. Πετυχημένη ψυχογραφική εικόνα της
εφηβείας.
«Το Γυρί», «Στου Χατζηφράγκου»  προσωπικές αναμνήσεις του συγγραφέα από
την Πάτρα και τη Σμύρνη.
6. Γιώργος Θεοτοκάς: από τους πιο σημαντικούς πεζογράφους της εποχής. Λαγαρός
(=διαυγής, καθαρός) στο στοχασμό και το ύφος του.
«Ελεύθερο Πνεύμα».
«Αργώ», «Λεωνής»  διαμάχες της νεολαίας στα χρόνια του μεσοπολέμου και
εφηβικές αναμνήσεις της Μικρασιατικής καταστροφής.
Σημαντικό το έργο του στο θέατρο και στο δοκίμιο.
«Αμερική», «Άγιο Όρος»  οδοιπορικά (το 2ο ειδικά είναι εξαιρετικής ποιότητας).

7. Μιχάλης Καραγάτσης: είναι ο πολυγραφότερος της συγκεκριμένης γενιάς
πεζογράφων. Χαρακτηριστικό του το στοιχείο του σεξουαλικού, αλλά ο ηδονισμός
του οδηγεί τους ήρωές του στην καταστροφή. Χαρακτηριστικό του επίσης ο
νατουραλισμός, κάποτε και ο κυνισμός. Το έργο του ως προς τη σχέση ποσότητας –
ποιότητας είναι άνισο, με την ποσότητα να υπερτερεί κατά πολύ (πρβλ. Γρηγόριος
Ξενόπουλος).
«Ο κίτρινος φάκελος».
8. Θανάσης Πετσάλης: «Μαρία Πάρνη»  3 διαδοχικά μυθιστορήματα· η ιστορία και η

εξέλιξη μιας μεγαλοαστικής οικογένειας.
«Καμπάνα της Αγίας – Τριάδας», «Μαυρόλυκοι»  μυθιστορηματική απεικόνιση των
περιπετειών της φυλής μας, εξαιτίας της έντασης που προκάλεσε η εχθρική κατοχή.
9. Άγγελος Τερζάκης: περιγράφει χαρακτήρες της μικροαστικής ζωής.

Ιστορικό μυθιστόρημα: «Η Πριγκιπέσσα Ιζαμπώ»  η Φραγκοκρατία του 13ου αιώνα
στην Πελοπόννησο.
Είναι ο πιο φιλοσοφικά ανήσυχος της γενιάς του (διευθυντής του περιοδικού
«Εποχές»).
Έγραψε δοκίμια, κριτικές μελέτες και ασχολήθηκε με το θέατρο.
10. Παντελής Πρεβελάκης: είναι ο νεότερος από τους πεζογράφους της γενιάς του 1930.
Κατάγεται από το Ρέθυμνο της Κρήτης.
«Χρονικό μιας πολιτείας»  η ιστορία του Ρεθύμνου, της γενέθλιας πόλης του
συγγραφέα.
«Κρητικός»  ποιητική τριλογία· ιστορικό πλαίσιο της Κρήτης στο β΄ μισό του 19 ου
αιώνα και οι αγώνες του νησιού για την ελευθερία.
Ο Πρεβελάκης είναι συνειδητός λογοτέχνης και φροντίζει ιδιαίτερα τη γλώσσα και το
ύφος.
ΕΛΑΣΣΟΝΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ:
1. Στρατής Δούκας: «Ιστορία ενός αιχμαλώτου» (1929).
2. Λουκής Ακρίτας: «Αρματωμένοι  εμπειρίες από το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και την

Αλβανία.
3. Γιάννης Μπεράτης: «Πλατύ ποτάμι»  εμπειρίες από το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και

την Αλβανία.
4. Γ. Άμποτ: «Γη και νερό»  η ζωή των λεπρών στην ερημόνησο Σπιναλόγκα.
«Δημήτριος Γαβριήλ»  Έλληνες που σταδιοδρομούν στο εξωτερικό.
ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ:

Ένας όμιλος νέων λογοτεχνών, γύρω από ένα αξιόλογο περιοδικό, τις «Μακεδονικές
Ημέρες», προσφέρει πολλά στην ανανέωση της πεζογραφίας. Χαρακτηριστικό των εν λόγω
λογοτεχνών η ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ.
1. Στέλιος Ξεφλούδας: εκφράζεται με τον τρόπο του «εσωτερικού μονολόγου» και μένει σ’
αυτόν σ’ όλο του το έργο.
2. Άλκης Γιαννόπουλος: στράφηκε στο διήγημα και επιδίωξε να το ανανεώσει

εσωτερικά.
3. Γ. Δέλιος: πεζογράφος χαμηλών εσωτερικών τόνων (4 μυθιστορήματα και πολλά

διηγήματα).
4. Νίκος Γ. Πεντζίκης: ο νεότερος όλων. Υπήρξε και ζωγράφος.
5. Π.Σπανδωνίδης, Γ.Θέμελης, Γ.Θ.Βαφόπουλος και Ζωή Καρέλλη (όλοι από τον κύκλο
του περιοδικού «Μακεδονικές Ημέρες»).
Όλοι οι πεζογράφοι της γενιάς του 1930 παρουσιάστηκαν στα δέκα χρόνια ως τον
πόλεμο του 1940. Μέσα σ’ αυτή τη δεκαετία έδωσαν, οι πιο πολλοί, και τα
αντιπροσωπευτικότερα έργα τους.
· Τ. Αθανασιάδης: εμφανίζεται ως πεζογράφος μέσα στα χρόνια της Κατοχής. Το έργο

του συνδέεται οργανικά με τη γενιά του 1930.
«Πάνθεοι»  μυθιστόρημα μετά τον πόλεμο· η ελληνική αστική κοινωνία στα 40
πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα.
ΤΕΛΟΣ ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΤΗΣ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΤΟΥ ΛΙΝΟΥ ΠΟΛΙΤΗ.

Επιμέλεια:
Αλέξανδρος Γ. Αλεξανδρίδης
Φιλόλογος
Website:
http://www.philology-online.gr/
E – mail:
sapiens@otenet.gr


ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Φιλολογικές Σημειώσεις ……..…….………..…………………………Αλέξανδρος Γ.

1. Πρώτη Βυζαντινή Εποχή (11ος/12ος αιώνας μ.Χ.):

ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ ΔΙΓΕΝΗ ΑΚΡΙΤΑ:

ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΣΥΝΔΕΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΛΗ:

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

ΙΠΠΟΤΙΚΑ (ή ΕΡΩΤΙΚΑ) ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ – [γύρω στο 14ο αιώνα μ.Χ.]:

ΤΙΤΛΟΙ ΙΠΠΟΤΙΚΩΝ – ΕΡΩΤΙΚΩΝ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΩΝ:

ΑΛΛΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ:

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΖΩΑ:

3. Μετά την Άλωση της Πόλης (1453 μ.Χ.):

1453 μ.Χ.  χρονολογία σταθμός· υποδούλωση του βυζαντινού κράτους στους

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

ΑΠΟΔΗΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ (λόγιοι ουμανιστές):

Γίνεται προσπάθεια να χρησιμοποιηθεί η ΛΑΪΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΣΤΟΝ ΠΕΖΟ ΛΟΓΟ. Η

4. Η λογοτεχνία του 16ου αιώνα στην Κρήτη και Κύπρο:

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ – ΚΥΠΡΙΩΤΙΚΑ ΕΡΩΤΙΚΑ: (16ος αιώνας):

5. Η ΑΚΜΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ (τέλος 16ου και 17ος αιώνας):

Μία από τις λαμπρότερες περιόδους της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, με στοιχεία

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΧΟΡΤΑΤΣΗΣ: εισηγητής του θεατρικού είδους στην Κρήτη.

ΑΛΛΑ ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΕΡΓΑ (2 τραγωδίες/2 κωμωδίες):

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

6. Μετά το 1669. Ιόνια νησιά και διασπορά:

Στα Επτάνησα γίνεται προσπάθεια ν’ αναπτυχθεί η ΕΝΤΕΧΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

ΑΡΧΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ: ΟΙ ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ – (ακολουθούν οι κύριοι

ΠΟΙΗΣΗ ΦΑΝΑΡΙΩΤΩΝ (σε γενικές γραμμές καλλιεργήθηκε λίγο:

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΣΕ ΛΑΪΚΗ ΓΛΩΣΣΑ:

Αναπτύσσεται σε μεγάλο βαθμό στην τουρκοκρατούμενη ύπαιθρο (π.χ. τα κλέφτικα

ΕΙΔΗ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ:

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ:

9. Τα 50 χρόνια πριν από την Επανάσταση. Το ζήτημα της γλώσσας:

Β΄ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ:

3. Ιώσηπος Μοισιόδαξ (μαθητής του Βούλγαρη): ενδιαφέρεται για τα κλασικά

Τίθεται το ερώτημα: Σε ποια γλώσσα θα πραγματοποιηθεί η διάδοση των καινούριων

4. Δημήτριος Καταρτζής: συνέχισε τη γραμμή του Ιώσηπου Μοισιόδακα. Υποστήριξε με

Η γλωσσική διαμάχη εντείνεται 30 χρόνια πριν την Ελληνική Επανάσταση.

5. Γρηγόριος Κωνσταντάς – Δανιήλ Φιλιππίδης: «Νεωτερική Γεωγραφία» (1791) 

Τα παραπάνω έργα συνηγορούν ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ. Επιπλέον:

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

10. Οι πρόδρομοι. Ρήγας, Χριστόπουλος, Βηλαράς. Ζακυνθινοί Προσολωμικοί:

1. Ρήγας Βελεστινλής (Φεραίος): καταγόταν από το Βελεστίνο της Θεσσαλίας. Το

2. Αθανάσιος Χριστόπουλος (Καστοριά): έδρασε στην Πόλη, στο Βουκουρέστι, στον

ΕΠΤΑΝΗΣΙΟΙ (ΖΑΚΥΝΘΙΝΟΙ) ΠΡΟΣΟΛΩΜΙΚΟΙ:

2. Δημήτριος Γουζέλης: «Χάσης» (1795) – κωμωδία στην ιδιωματική ζακυνθινή

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

11. Διονύσιος Σολωμός και Ανδρέας Κάλβος:

12. Το Ελληνικό κράτος. Οι Φαναριώτες και η Αθηναϊκή Σχολή. Ελληνικός Ρομαντισμός:

Απελευθέρωση – αποκατάσταση του Ελληνικού κράτους (ως το όρος Όθρυς) μετά

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Η γλώσσα του ποιητή συνεχώς εξαρχαΐζεται. Τη γλωσσική του θεωρία επιχειρεί να

4. Γ.Χ.Ζαλοκώστας: γράφει επικολυρικά, λυρικά και ελεγειακά ποιήματα σε τόνους

5. Θεόδωρος Ορφανίδης: ακολουθεί τη γραμμή του Α. Σούτσου και δημοσιεύει σάτιρες

1. Ιωάννης Καρασούτσας: ίσως η πιο συμπαθητική φωνή της ποίησης στην

ΜΕΤΑ ΤΟ 1850 ΑΚΜΑΖΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ:

1. Εμμανουήλ Ροΐδης: «Πάπισσα Ιωάννα».

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

· Δημήτριος Βερναρδάκης: καλλιέργησε αποκλειστικά το θέατρο σε αρχαΐζουσα

13. Εφτανησιώτικη Σχολή (ακολουθεί ως κορυφαία μορφή το Διονύσιο Σολωμό):

ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΚΑΙ ΦΙΛΟΙ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ:

4. Ιούλιος Τυπάλδος (μαθητής του Σολωμού): λυρικός, με ρομαντισμό αβρό και

7. Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (από τη Λευκάδα): κινείται προς το ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

14. Η γενιά του 1880. Ο Παλαμάς και οι σύγχρονοί του: