SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY

INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES

Paglapat sa Natutunan

Gawain 1

Pasanaysay

1. Ipaliwanag ang kahulugan ng pagbasa ayon sa mga sumusunod na paham:

 Dr. James Conan

 Jose Arrogante
 Thorndike
 Toze
 Nikolai Bonadov- Belsky

2. Ano-anu ang 4 (apat) na teorya ng pagbasa? Ipaliwanag.

3. Anu-ano ang mga estratehiya ng pagbasa? Ipaliwanag ang kaibahan ng mga ito.

4. Ilahad ang mga kasanayan sa pagbasa. Ipaliwanag.

5. Paano ang pagsulat sa mga sumusunod? Ipaliwanag.

 Paraphrase
 Abstrak
 Rebyu

Gawain 2

Panuto: Basahin at unawain nang mabuti ang mga sumusnod na teksto pagkatapos, suriin
gamit ang format sa ibaba.

Pormat sa Pagsusuri:

A. PAGSUSURI SA MAKABAGONG EMILIO JACINTO

Ginhawa, Liwanag, Dilim at Iba Pang Mga Dalumat ng Byan at KAtipunan
sa mga Awitin ni Francis Magalona

Pangalan: Marka:
Kurso: Pangkat:
Guro: Petsa:
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES

I. Introduksyon

 1st paragraph: what is the study about? What is its claim?

 2nd paragraph: brief description on what other authors or researchers say about the
study ( simplified review of literature)
 3rd paragraph: what is the gap or problem to be address? How will it addressed?

II. Analisis
 Presentation of findings with description of analysis or interpretation

a. Pag-aangkin sa Rap

b. Ang Puso at Kaisipang Pilipino sa mga Dalumat at Diwa ng Bayan at

Katipunan

c. Dila ng Habagat

d. Mga Dalumat ng Bayan at Katipunan sa mga Awitin ni Francis Magalona

e. Isang Makabagong Emilio Jacinto

III. Sintesis/ Reaksyon

 Exposition of conclusion or learning insights with its Proposed Recommendation

IV. Rekomendasyon
 How do you intend to remedy the problem based on what you have learned or read in
other literature

IV. Buod ( Summary)

SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES

MAKABAGONG EMILIO JACINTO

Ginhawa, Liwanag, Dilim at Iba Pang Mga Dalumat
ng Bayan at Katipunan sa mga Awitin ni Francis
Magalona1

Michael Charleston B. Chua2

Pamantasang De La Salle
Maynila Pangalawang Pangulo, Philippine
Historical Association

Alvin D. Campomanes3
University of Asia and the
Pacific Tagapangulo, UP Lipunang
Pangkasaysayan (2007-2008)

Sasaysayin ng papel ang mga dalumat at diwa ng Himagsikang 1896 na

nasalamin rin sa Kapanahong Kasaysayan sa mga awiting nilikha ng Hari ng
Pinoy Rap, Francis Magalona.

Sa kanilang mensahe ng pag-iisa ng loob at kaisipan ng lahat ng tumubo sa

Sangkapuluang ito, ginamit nina Emilio Jacinto at Andres Bonifacio ng
Katipunan ang mga dalumat ng bayan noong 1892-1896. Sa Kartilya ng
Katipunan, Dekalogo, at iba pang mga sulatin, makikita ang mga dalumat ng
Kalayaan, Kaginhawaan, Liwanag, Dilim, Puri, Kabanalan, Dangal, Pag-ibig
sa bayan at isa‘t isa, at marami pang iba.

Ang pagpapatuloy sa kasaysayan ng ating bansa ay nasasalamin sa

nagpapatuloy na kamalayan ng mga dalumat na ito. Halos isandaang taon
matapos itatag ang Katipunan, pumaimbabaw ang karera ng ―Hari ng Pinoy
Rap‖ na si FrancisM sa kaisipan ng mga kabataan. Inangkin niya ang isang
dayuhang porma ng musika na popular noon at nilapatan ng mensaheng
nagmula sa kamalayang pangkalinangan ng bayan.

Mula sa kanyang unang hit song na ―Mga Kababayan Ko,‖ makikita na ang
malay na diwang bayan ni FrancisM. Batay sa kasabihan at sikolohiyang
Pilipino, ang awitin na ito ang naging bagong Kartilya na nagsaysay ng
pagkakakilanlang Pilipino noong Dekada 1990. Sinundan ito ng iba pang mga
awitin na nagpatunay lamang na tulad ng Katipunan, konsistent ang mensahe
ni FrancisM ng pagmamahal sa bayan at bandila hanggang sa ito ay
sumakabilang-buhay nitong nakaraang 6 Marso 2009.

Hindi kalabisan na ituring siyang isang makabagong Emilio Jacinto.

1 Para sa Ikatlong Arts Congress ng Pamantasang De La Salle Maynila na may temang “The Continuing Relevance of Philippine
Culture and Arts” noong hapon ng 18 Pebrero 2010 sa Silid 509, Bulwagang Don Enrique T. Yuchengco, Pamantasang De La Salle, Lungsod
ng Maynila. Unang binasa sa Ika-20 Pambansang Kumperensya sa Kasaysayan at Kalinangan ng ADHIKA ng Pilipinas, Inc. na may temang
“Akbay: Kasaysayan at Sining sa Kabuhayang Pinoy” noong hapon ng 28 Nobyembre 2009 sa Museo ng Paseguruhan ng mga
Naglilingkod sa Pamahalaan (GSIS), Lungsod ng Pasay, Kalakhang Maynila. At binigkas din noong umaga ng 16 Enero 2010, para sa Patts
College of Aeronautics, Lombos Ave., San Isidro, Lungsod ng Parañaque.
2 Maaaring maabot sa xiaoking_beatles@yahoo.com at sa http://michaelxiaochua.multiply.com

3 Maaaring maabot sa vin_campomanes@yahoo.com.

SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES
“Magaling ang atin / Yan ang laging iisipin / Pag
asenso mararating
Kung handa kang tiisin / Ang hirap at pagod sa problema
/ Wag kang malunod
Umahon ka wag lumubog / Pagka’t ginhawa naman ang
susunod.”
- Mga Kababayan Ko, Francis Magalona
Noong 30 Oktubre 2009, nasaksihan ni Michael
Charleston B. Chua sa World Trade Center ang paggawad
ng ―Hall of Fame Award‖ para kay Francis Durango
Magalona sa ika-16 na NU 107 Rock Awards. Tinanggap
ng kabiyak ni Francis na si Pia, at ng kanilang mga anak
ang parangal mula sa artistang si Denise Laurel at ng
NU 107. Sa bidyong pagpupugay sa Hari ng Pinoy Rap
na ipinalabas noong gabing iyon, nagmuni-muni si DJ
Francis Brew Reyes ukol sa musikang Pilipino sa
pangkalahatan:
Philippine Music, is there such a thing? If
you want to define it from an academic
perspective, in terms of form and
harmonic concepts, most of it has been
heavily borrowed from the West—rock,
folk, the blues, pop, jazz, rap, none of it is
indigenous. As a nation, the influence of
the West weighs heavily on our culture
artistically. We accept this and rarely give
it another thought. We love to learn and
assimilate many things that are alien to us
and adopt them as our own, and sadly, at
the expense of our native identity.
However, every so often, truly great
Philippine artists reminds us that the form
is secondary to the essence. The heart, to
sound Western is not necessarily a bad
thing. It is a part of what we are. But to
lose the heart is to lose everything.
Because the Filipino is all about heart.4
Kung dayuhang uri ng musika ang inangkin ni Francis
M., ano ang puso at kaisipang Pilipino na kanyang
ipinasok dito? Sasaysayin ng papel ang mga dalumat at
diwa ng Himagsikang 1896 na nasalamin rin sa
Kapanahong Kasaysayan sa mga awiting nilikha ni
Francis M.
Sa kanilang mensahe ng pag-iisa ng loob at kaisipan ng
lahat ng tumubo sa Sangkapuluang ito, ginamit nina
Emilio Jacinto at Andres Bonifacio ng Katipunan ang
mga dalumat ng bayan noong 1892-1896. Sa Kartilya ng
4 Francis Brew Reyes, “16th NU107 Rock Awards 2009 Hall of
Fame Awardee: FRANCIS MAGALONA” (Bidyo para sa ika-16 na NU 107
Rock Awards noong 30 Oktubre 2009 sa World Trade Center na binigkas ni
DJ Jay, musika ni Glenn Sibal).
Katipunan, Dekalogo, at iba pang mga sulatin, makikita
ang mga dalumat ng Kalayaan, Kaginhawaan, Liwanag,
Dilim, Puri, Kabanalan, Dangal, Pag-ibig sa bayan at isa‘t
isa, at marami pang iba.
Ang pagpapatuloy sa kasaysayan ng ating bansa ay
nasasalamin sa nagpapatuloy na kamalayan ng mga
dalumat na ito. Halos isandaang taon matapos itatag ang
Katipunan, pumaimbabaw ang karera ng ―Hari ng Pinoy
Rap‖ na si Francis M. sa kaisipan ng mga kabataan.
Inangkin niya ang isang dayuhang porma ng musika na
popular noon at nilapatan ng mensaheng nagmula sa
kamalayang pangkalinangan ng bayan.
Mula sa kanyang unang hit song na ―Mga Kababayan
Ko,‖ makikita na ang malay na diwang bayan ni Francis
M. Batay sa kasabihan at sikolohiyang Pilipino, ang awitin na ito ang
naging bagong Kartilya na nagsaysay ng pagkakakilanlang Pilipino
noong Dekada 1990. Sinundan ito ng iba pang mga awitin na
nagpatunay lamang na tulad ng Katipunan, konsistent ang
mensahe ni Francis M. ng pagmamahal sa bayan at bandila
hanggang sa ito ay sumakabilang-buhay nitong nakaraang 6
Marso 2009.
Hindi kalabisan na ituring siyang isang makabagong
Emilio Jacinto.
I. PAG-AANGKIN SA RAP
Kung tradisyunal na historyograpiya ang pag-uusapan,
ang pagtingin sa kasaysayan at kaisipan sa
pamamagitan ng rap ay maaaring ikakamot ng noo, kung
hindi man ikataas ng kilay ng mga historyador. Hindi
lamang bago ang uri ng musikang ito, ito ay hindi
nagtataglay ng opisyal na salaysay kung hindi mga
likhang sining at literatura. Subalit, ang pag-aaral ng
Kapanahong Kasaysayan, na nililinang ni Michael
Charleston Chua, sa pagtataguyod ni Dr. Zeus A. Salazar
at iba pang mga kasama, ay humaharap sa iba‘t ibang
mga bagong anyo ng batis sa diwa ng Bagong
Kasaysayan. Halimbawa ng mga batis na ito ay ang mga
larawan; gawang-sining; brodkast sa radyo; audio-biswal
na mga presentasyon tulad ng mga raw footages,
dokumentaryo at pelikula; at cyberspace. Sa Kapanahong
Kasaysayan, maari itong ituring bilang bahagi ng
literatura. Ang pagkilatis sa mga ito ay tulad din ng
pagkilatis sa mga dokumento at pasalitang salaysay ng
tradisyunal na historyograpiya. Malaki ang maitutulong
ng mga ito upang lalong maging dinamiko, makabuluhan
at buhay ang salaysay.5
5 Chua, Michael Charleston B., “Ang Imeldific:
Representasyon at Kapangyarihan sa Sto. Niño Shrine sa Lungsod
ng Tacloban,” Philippine Social ScienceReview, January 2008-
December 2009, 60-65.
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES
At bagama‘t ang Kapanahong Kasaysayan ay
nagsasaysay tungkol sa mga kasalukuyang pangyayari sa
panahong isinusulat, kaiba ito sa Contemporary History
na nabuo sa pangangailangan ng Kanluran at
Investigative Journalism na exposé ang dating at may
pagkiling sa kung ano ang bebenta sa mga peryodiko,
sapagkat naikokonekta niya ito sa mas malawak na
pambansang heograpiya, opinyon at epektong pambansa,
sapagkat gagap ng historyador ang pangkalahatang daloy
ng kasaysayan. Sa madaling salita, ayon kay Zeus A
Salazar, ang Kapanahong Kasaysayan ay ―salaysay na
may saysay sa mga kapanahon na nakapaloob sa isang
mas malawakan at matagalang kasaysayan bilang
kamalayang pangkalinangan.‖6
Ibig sabihin, ang diwa, kamalayan at kaisipang bayan ay
nagpapatuloy sa pag-agos ng panahon, nagbabago, subalit
nasasalamin pa rin sa mga bagong anyo ng kalinangang
bayan o kulturang popular, kabilang na ang Pinoy rap.
Sa pagbubuod ni Roger Kamien, Zubin Mehta Chair sa
Musikolohiya sa The Hebrew University of Jerusalem, sa
kasaysayan ng rap:
Among young urban blacks, rap developed.
It began as a kind of rhythmic talking
accompanied by a disk jockey who
manipulated recordings on two turntables
to create a collage of rhythmic effects.
First popularized in black neighborhoods
of east coast American cities, rap often
depicts anger and frustration of urban
black youth. Rap is part of the hip-hop
culture that also includes breakdancing and
graffiti.7
Kung ang rap ay isang dayuhang porma ng musika na
may sariling kontekstong historikal na pinagmulan sa
mga Itim na komunidad sa Amerika, anong prosesong
pangkalinangan ang ginawa ni Francis M. upang
matanggap ng mga Pilipino ang rap?
Ang pagiging bansa ay hindi lamang pagiging pulitikal na
estado, kundi isang tunay na usapang kultural. At sa
usapang ito, kinakailangan na gamitin ang wika at
pananaw ng mga nasa loob ng talastasan upang
magkaintindihan sila. Isang eskwela sa
historiograpiyang Pilipino, ang Pantayong Pananaw, ay
may ganitong pagtatangka.8
6 Ibid, 64.
7 Roger Kamien, Music, An Appreciation Fifth Brief Edition
(Nueba York: McGraw-Hill Companies, Inc., 2006), 390.
8 Para sa karagdagang pagtalakay hinggil sa “Pantayong
Pananaw,” tingnan ang Zeus A. Salazar, “Ang Pantayong Pananaw Bilang
Diskursong Pangkabihasnan” sa Atoy Navarro, Mary Jane Rodriguez at
Vicente Villan, eds, Pantayong
Isa sa mahalagang konspeto o dalumat nito ay ang ―pook‖
(location). Bawat indibidwal ay may pook na
pinagmumulan na hindi lamang nangangahulugan ng
heograpikal na lokasyon kung hindi wika, kalinangan at
lipunan rin na kinapapalooban ng isang tao, o ang
―Pangkalinangang Pook.‖ Bawat grupo ng tao ay may
kanya-kanyang kapookan, at sa loob nito nagkakaroon ng
talastasan ang mga kasapi ng lipunan, maaaring ito ay
pampook, o pambansa (halimbawa mga Kapampangan sa
kapwa Kapampangan, Pilipino sa kapwa Pilipino).
Laging may taga-loob at taga-labas.
Sa anumang usapan sa loob ng grupo, o talastasang
bayan, hindi nangangahulugan na hindi na tatanggap ng
mga usapin na galing sa mga taga-labas. Ngunit kung
papasok sa isang usapan, o ipapasok ang isang paksa sa
talastasan, kinakailangang maintindihan ng mga nasa
loob ng grupo ang mga bagay na ipinapasok. Dito
kinakailangan ng pag-aangkin (appropriation) ng bagay
na mula sa labas. Hindi ito basta-basta pagsasalin
lamang, kundi paglalagay ng mga elemento o diwa ng
mga taga-loob upang mas maintindihan nila at tanggapin
ang isang ideya o pormang pangkalinangan.
Bago pa man dumating ang mga dayuhang mananakop sa
Pilipinas, likas na sa Pilipino ang pagkahilig sa musika
na dagli (spontaneous) at galing sa damdamin. Ayon kay
Dr. Lars Raymund Ubaldo, guro sa Kasaysayan ng
Pamantasang De La Salle at eksperto sa katutubong pag-
awit ng Dung-aw sa Kailukohan (Ilocos), ang dagling pag-
awit sa Pilipinas ay ―kombinasyon ng emosyon at
kasiningan‖ na ginagamit sa kasalan, pagpapayo, o kapag
may namatay tulad ng Dung-aw.9
Sa aming pagsusuri, epektibong ipinasok ni Francis M. sa
rap ang iba‘t ibang konsepto at halagahin na mula sa
bayan, na ganap na dinalumat nina Emilio Jacinto at
Andres Bonifacio noong Himagsikang 1896. Mga dalumat
na nanatili sa puso, kaisipan at kamalayan ng mga
Pilipino maging sa pagtatapos ng Dantaon 1900.
II. ANG PUSO AT KAISIPANG PILIPINO
SA MGA
DALUMAT AT DIWA NG BAYAN
AT KATIPUNA
Pananaw: Ugat at Kabuluhan (Lungsod ng Mandaluyong: Palimbagang
Kalawakan, 1997), 79-125; at ang Atoy M. Navarro, “Ang Bagong
Kasaysayan sa Wikang Pilipino: Kalikasan, Kaparaanan,
Pagsasakasaysayan,” Bagong Kasaysayan: Mga Pag-aaral sa
Kasaysayan ng Pilipinas Lathalain Blg. 11 (Lungsod Quezon: Palimbagan
ng Lahi, 2000).
9 Dr. Lars Raymund Ubaldo, panayam, 28 Nobyembre 2009.
Tingnan din ang Lars Raymund Ubaldo, Dung-aw at Tradisyon ng
Pakasaritaan Ti Biag ng mga Ilocano (Tesis para sa
M.A. Kasaysayan ng Unibersidad ng Pilipinas—Diliman, 2003)
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES
Sa diksyunaryong Anglo-Amerikano, ang ―history‖ ay
―chronological record of significant events, the study of
past events.‖10 May diin sa salitang record, nasusulat na
dokumento, at mangyari pa, ang nakapagsusulat lamang
ay yaong mga may pinag-aralan at nakatataas sa
lipunan. Sa matagal na panahon, kapag history ang
ating pinag-usapan, mga pambansang pinuno ang ating
naaalala, kasama ng mga hindi maibaybay na mga
pangalan ng lugar at mahirap mamemoryang mga petsa.
Sa matagal na panahon, laging sinasabi ng ating mga
dayuhang mananakop na wala tayong history o historia
―bago sila dumating‖ dahil walang ―dokumento‖
patungkol dito; samakatuwid, wala ring ―sibilisasyon‖ na
mapatutunayan sa harap ng dokumentong taglay ng
mananakop. Tuloy, parang nawalan ng saysay sa atin
ang pag-aaral ng nakaraan.
Samantala, ang ating ―kasaysayan‖ ay mula sa ―saysay‖
na may dalawang makatuturang kahulugan: salaysay
(kwento/ paglalahad) at saysay (kabuluhan).
Samakatuwid ang kasaysayan ay ―salaysay na may
saysay.‖11 Hindi ito nakatuon sa dokumento lamang
bilang batis pangkasaysayan, kundi lalo‘t higit sa mga
pasalitang tradisyon (epiko, mito, alamat, kwentong
bayan, awit, maging bugtong at jokes) na sumasalamin sa
kaisipan at mentalidad ng bayan sa bawat yugto ng
lumipas na panahon.
Ayon sa aking pakikipag-usap kay Prop. Atoy M.
Navarro, sa pakahulugang ito may mahalagang ambag si
Dr. Jaime B. Veneracion—ang pagdidiin ng konsepto ng
―salinlahi‖ sa kasaysayan.12 Samakatuwid, ―kasaysayan
ay isang salaysay hinggil sa nakaraan na may saysay
para sa sinasaysayang grupo ng tao o salinlahi.‖ 13
Halimbawa, bawat salinlahi ay may partikular na
pakakahulugan/saysay o ekspresyon ng dalumat ng
Kalayaan batay sa pangangailangan ng kanilang
panahon, subalit makikita din na may pagkakaugnay,
kung hindi man kaisahan, ang mga saysay na ito.
10 Webster’s Vest Pocket Dictionary (Springfield: Merriam
Webster, Inc., Publishers), 149.
11
Zeus A. Salazar, “Ang Pantayong Pananaw sa Agham
Panlipunan: Historiograpiya” sa Atoy Navarro, Mary Jane Rodriguez at
Vicente Villan, eds, Pantayong Pananaw: Ugat at Kabuluhan (Lungsod
ng Mandaluyong: Palimbagang Kalawakan, 1997), 70-71. Unang nailathala
ang pakahulugan ni Dr. Salazar sa wikang Ingles sa Zeus A. Salazar, “A
Legacy of the Propaganda: The Tripartite View of Philippine History,” sa
The Ethnic Dimension, Papers on Philippine Culture, History and
Psychology (Kolonya: Counseling Center for Filipinos), 1983, 107- 108.
12 Para kay Dr. Veneracion, ang Kasaysayan ay
“makabuluhang paglalarawan ng nakaraang salinlahi” na matatagpuan
sa Jaime B. Veneracion, Agos ng Dugong Kayumanggi: Isang
Kasaysayan ng Sambayanang Pilipino , Binagong Edisyon (Lungsod
Quezon: Abiva Publishing House, Inc., 1997), 18.
13
Navarro, 4.
Halimbawa, ayon kay Prop. Rhina Alvero-Boncocan ng
Unibersidad ng Pilipinas—Los Baños at dating pangulo
ng Asosasyon ng mga Dalubhasa, may Hilig at Interes sa
Kasaysayan (ADHIKA) ng Pilipinas, Inc., ang kulturang
bayan noong panahon ng Katipunan, ang mga awitin ng
mga gerilyero sa Gitnang Luzon noong panahon ng
digmaan14 at ang mga awiting pamprotesta nina Inang
Laya, Buklod, Heber Bartolome, Asin, Jess Santiago, Joey
Ayala, at iba noong panahon ng Batas Militar at Post-
EDSA ay mula sa iba-ibang salinlahi bagama‘t kung
susuriing mabuti iisa ang diwa na maaaring ugatin sa
mga sinaunang dalumat ng bayan.15
Nakasanayan nang ilahad sa paaralan ang simplistikong
pananaw at tradisyunal na paglalahad ng mga
kaganapan na nagbunsod sa Himagsikang Pilipino. Dito,
magkakaroon ng impresyon na hindi magkakaroon ng
Katipunan at Himagsikan noong Dekada 1890 kung hindi
nagkaroon ng Kilusang Propaganda noong Dekada 1880.
At hindi magkakaroon ng Nasyunalismong Pilipino, kung
hindi dahil sa pagbubukas ng Suez Canal noong 1869 at
pagpasok ng mga liberal na mga ideya sa Pilipinas dahil
sa malayang kalakalan matapos ang Kalakalang Galyon.
Sa salaysay na ito, tagatanggap lamang o tagakopya ang
mga Pilipino ng kaisipang Kanluranin. Ngunit kung
susuriin ang mga dalumat ng Katipunan, makikita na
ang mga ito ay nakaugat sa bayan.
Ayon kay Dr. Zeus Salazar, dahil sa pagkakaroon ng
―Dambuhalang Pagkakahating Pangkalinangan‖ (Great
Cultural Divide) sa mga Pilipino noong pananakop ng
mga Español, naging magkaiba ang kamalayan ng mga
Pilipino na nagkaroon ng edukasyong Europeo sa mga
nasa bayan.16
Para sa mga nagkaroon ng edukasyong Europeo at mga
Ilustrado, ang ideya nila ng bansa ay yaong naganap
Rebolusyong Pranses at mababasa sa mga sinulat ng mga
pilosopo ng Enlightenment —isang Nación sa uring
Republicano kung saan ang bawat citizen ay may mga
karapatan at kalayaang tinatamasa ayon sa
Konstitusyon, nakakamit ito sa pamamagitan ng
Revolucion hanggang matamo ang Independencia. Ito
ang isinulong ng Kilusang Reporma mula sa mga Hijos
14 Teresita Gimenez Maceda. “The Katipunan Discourse on
Kaginhawaan: Vision and Configuration of a Just and Free Society,”
Kasarinlan: A Philippine Quarterly of Third World Studies , Vol. 14,
Num. 2 (1998), 77-94.
15 Prop. Rhina Alvero-Boncocan, panayam, 28 Nobyembre 2009.
16 Zeus A. Salazar, “Ang Kartilya ni Emilio Jacinto at ang Diwang
Pilipino sa Agos ng Kasaysayan,” Bagong Kasaysayan: Mga Pag-aaral sa
Kasaysayan ng Pilipinas, 8 (Lungsod Quezon: Palimbagan ng Lahi, 1999);
at Zeus A. Salazar, “Wika ng Himagsikan, Lengguwahe ng Rebolusyon.”
Bagong Kasaysayan: Mga Pag-aaral sa Kasaysayan ng Pilipinas, 6
(Lungsod Quezon: Palimbagan ng Lahi, 1999).
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES
del Pais, Sekularisasyon, Kilusang Propaganda, at ng
mga elit at Ilustrado sa Rebolusyong Pilipino.
Samantala, para sa bayan at mga makabayan, ang ideya
nila ng bansa ay nag-uugat sa dalumat o konsepto ng
Inang Bayan, kung saan ang lahat ay magkakapatid sa
pag-ibig sa bayan (Anak ng Bayan). Makakamit lamang
ang tunay na kalayaan kung mayroong kaginhawaan17, at
ang batis ng kaginhawaan ay ang kaluluwa.18
Ayon kay Dr. Salazar, ang ginhawa ang espiritu o
kabuuran ng buhay, ang pinakasimulain ng buhay.
Batay sa kaalamang bayan, pinalalim pa ang kahulugan
na ito ni Dr. Salazar:
…the human being’s life force…was most
probably known amongst most Filipino
groups as “ginhawa.” …the ginhawa has its
seat somewhere in the intestinal region,
often in the liver or atay. In Encarnacion’s
Visayan dictionary (1851), in any case, the
term “guinhaoa” means “stomach, and the
pit of the same stomach; to live, to
breathe, respiration, vital spirit;
metaphorically, what is taken upon eating
for being that which, with nutrients, give
life to all living things; …sometimes and
with relative frequency, the term guinhaoa is
understood to mean character,
disposition, condition, for the good or the
bad…” Much earlier, in 1637, Mentrida
gave practically the same meaning to
“ginhawa,” including that of “taste” or
“appetite.”19
17 Teresita Gimenez-Maceda, “The Katipunan Discourse on
Kaginhawahan: Vision and Configuration of a Just and Free Society,” sa
Kasarinlan: A Philippine Quarterly of Third World Studies 14:2 (1998),
80.
18 Zeus A. Salazar, “Ang Kamalayan at Kaluluwa: Isang Paglilinaw
ng Ilang Konsepto sa Kinagisnang Sikolohiya” sa Pe- Pua, Rogelia, ed.,
Sikolohiyang Pilipino: Teorya, Metodo at Gamit (Lungsod Quezon:
Surian ng Sikolohiyang Pilipino, 1982), 83-92; Prospero R. Covar,
Kaalamang Bayang Dalumat ng Pagkataong Pilipino , 9-12 (Lekturang
Propesoryal bilang tagapaghawak ng Kaalamang Bayang Pag-aaral sa
taong 1992, Departamento ng Antropolohiya, Dalubhasaan ng Agham
Panlipunan at Pilosopiya, Unibersidad ng Pilipinas. Binigkas sa Bulwagang
Rizal, UP Diliman, Lungsod Quezon, Ika-3 ng Marso, 1993).
19 Zeus A. Salazar, “Ethnic Psychology and History: The Study of
Faith Healing in the Philippines,” sa The Ethnic Dimension, Papers on
Philippine Culture, History and Psychology (Kolonya: Counseling Center
for Filipinos, 1983), 99- 100.
Habang ang kaluluwa naman ayon kay Prospero Covar
ang nagbibigay ng buhay, isipan, damdamin at
pagkukusa sa isang tao.20
Kaya naman mahalaga sa Katipunan ang
maganda/matuwid/dalisay na kaluluwa na naiingatan sa
pamamagitan ng anting-anting21 at naipapamalas sa
pamamagitan ng magandang asal. Ibig sabihin, hindi
sapat ang kasarinlan, kailangan ng kagandahang asal ng
bawat isang kapatid.
Tunay na sina Bonifacio ay masasabing nabigyang
inspirasyon ng mga isinulat ni Rizal, subalit hindi
naisasaalang-alang ng simplistikong pagtingin na ito, ang
pag-uugat ng Katipunan sa sinaunang bayan sa
pamamagitan ng pagbawi sa Sandugo, paggamit ng
kahalintulad na mga gawi ng mga nagsipaghimagsik
mula pa noong Dantaong 1600 (halimbawa ang kanilang
mga tanggulang ilihan sa mga burol at kabundukan na
tatawaging reales22), at ang pagkuha nito ng konsepto ng
Kapatiran ni Hermano Pule.
Makikita ang mentalité ng bayan sa mga literaturang
kanyang tinangkilik, na hindi lubos na masasalamin sa
mga opisyal na dokumento. Halimbawa, sa Florante at
Laura ni Francisco Balagtas, lumusot sa mga Español sa
kwento ng Kaharian ng Albanya ang mga paglalarawan
tulad ng ―Sa loob at labas ng BAYAN kong sawi /
Kaliluha‘y siyang nangyayaring hari.‖23 Ang Pasyon, na
ginamit ng mga Español upang turuan ang mga Indio na
magtiis na tulad ni Kristo, ay naging larawan pa ng
bayan katulad ni Kristo (Tripartite—nabuhay—
namatay—nabuhay na magmuli), ang bayan bago ang
Conquista ay nasa liwanag—Sa pagdating ng mga
Español ay nagdilim—At sa pagkamit ng Kalayaan
magkakaroon muli ng liwanag.24
Maging ang awit na ang kwento ay nagmula pa sa España, ang
Historia Famosa de Bernardo Carpio, ay sumalamin sa pag-asa ng
Kalayaan nang ang bayaning
20 Prospero R. Covar, “Unburdening Philippine Society of
Colonialism” sa Neil Martial R. Santillan at Mary Bernadette P. Conde,
eds., Kasaysayan at Kamalayan (Lungsod Quezon: Limbagang
Pangkasaysayan, 1998), 254-255.
21 Ma. Bernadette Abrera, “Anting-Anting: Pag-uugat sa
Kasaysayan at Kultura,” sa ADHIKA, Tomo I (1999), 155-170; at Ma.
Bernadette Abrera, Ang Numismatika ng Anting-Anting: Panimulang
Paghawan ng Isang Landas Tungo sa Pag-unawa ng Kasaysayan at
Kalinangang Pilipino (M.A. Kasaysayan, U.P.
Diliman, 1992).
22 Zeus A. Salazar, “Ang Real ni Bonifacio Bilang Teknikang Militar
sa Kasaysayan ng Pilipinas,” Bagong Kasaysayan: Mga Pag-aaral sa
Kasaysayan ng Pilipinas, 1 (Lungsod ng Mandaluyong: Palimbagang
Kalawakan, 1997).
23 Virgilio S. Almario, ed, Florante at Laura ni Francisco Balagtas
(Lungsod Quezon: Adarna House, Inc., 2003), 54-55.
24 Reynaldo Clemeña Ileto, Pasyon and Revolution, Popular
Movements in the Philippines , 1840-1910 (Lungsod Quezon: Palimbagan ng
Pamantasang Ateneo de Manila, 1979).
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES
inangkin na ng mga Tagalog at sinasabing nakagapos sa
mga kabundukan ng Montalban ay makakawala na
upang palayain sila.25
Kung ganitong pananaw ang gagamitin, matutuwid ang
isang lumaganap na stereotype sa mga Katipunero bilang
mga bobong masa na nag-alsa at sugod lamang ng sugod
at lumaganap lamang sa mga Tagalog. Iba kasi ang
sinasalamin ng mga literatura na nagmula at tinangkilik
sa Katipunan, na nagpapakita ng malalim na pagkaugat
nito sa kalinangan at nakaraan at malinaw na konsepto
ng inaadhikang bansa. Sinasabing wala nang mas
malakas na ideya kundi ang ideyang nakabatay sa
Kasaysayan.
Ayon sa historyador na si Milagros C. Guerrero, ang ―Mga
Aral ng Katipunan ng mga A. N. B.‖ o Kartilya, na
maituturing na Saligang Batas ng Katipunan, ay may
ugat sa mga sinaunang kasabihan na tumutukoy sa
marangal na pamumuhay.26 Tungo sa inaadhikang tunay
na kalayaan na nagsisimula sa kaginhawaan at
kagandahang asal.
Ayon naman kay Virgilio S. Almario, tatlo ang
inspirasyon ng ideolohiya ng Katipunan ayon sa Kartilya:
Ang mga ideya ng Rebolusyong Pranses at Kilusang
Propaganda; ang sinaunang katutubong kasabihang
bayan; at ang pasyong pamprotesta ng Cofradia de San
Jose at mga kapatiran sa mga Bundok Banahaw, San
Cristobal at Makiling. Makikita na nangibabaw pa rin
ang pag-uugat ng Katipunan sa katutubong
pananampalataya upang matanim sa kaisipang
Pilipino.27
Sa limbag na edisyon nito na makikita sa dokumentong Katipunan
ng Manga A.N.B.: Sa May Nasang Makisanib Sa Katipunang Ito
mayroong panimula na nagpapakita ng malinaw na konsepto ng
bansa nina Bonifacio. 28 Ayon sa panimula:
―Ang kabagayang pinag-uusig ng
katipunang ito ay lubos na dakila at
mahalaga; papagisahin ang loob at
kaisipan ng lahat ng tagalog (*) sa
pamagitan ng isang mahigpit na
25 Reynaldo Clemeña Ileto, “Bernardo Carpio: Awit and Revolution”
sa Filipinos and Their Revolution: Event, Discourse, and Historiography
(Lungsod Quezon: Palimbagan ng Pamantasang Ateneo de Manila, 1999), 1-
27.
26
Milagros C. Guerrero, “Pagtanaw sa Kasaysayan, Paghahanda
sa Himagsikan: Mga Ideya ng Katipunan, 1892- 1897,” sa Kasarinlan: A
Philippine Quarterly of Third World Studies, 14:1 (1998), 46-47.
27 Ed Aurelio Reyes, ”The Spirit of the Kartilya,” sa
Sulyap Kultura 2 (1996), 22-24.
28 Emilio Jacinto, “Ang Kartilya ng Katipunan,” sa Encarnacion,
Emmanuel, Ang Pamana ni Andres Bonifacio (Lungsod Quezon: Aklat
Adarna, 1997).
panunumpa, upang sa pagkakaisang
ito‘y magkalakas na iwasak ang
masinsing tabing na nakabubulag sa
kaisipan at matuklasan ang tunay na
landas ng Katuiran at Kaliwanagan.‖
Sa talababa, makikita ang kahulugan ng salitang tagalog,
―katutura‘y ang lahat nang tumubo sa Sangkapuluang
ito; sa makatuid, bisayà man, iloko man, kapangpangan
man, etc., ay tagalog din.‖ Ibig sabihin, hindi lamang
mga Tagalog sa Luzon kundi kabilang ang buong
Pilipinas sapagkat ang lahat naman ay taga-ilog,
tumutukoy sa ating Kalinangang Maritima.
Binanggit sa sumunod na talata, ―Dito‘y isa sa mga
kauna-unahang utos ang tunay na pag-ibig sa bayang
tinubuan at lubos na pagdadamayan ng isa‘t isa.‖ Ang
pangunahing aral ng Katipunan ay hindi lumaban
lamang, kundi ang umibig. Ayon kina Bomen G.
Guillermo, Atoy M. Navarro, at Mary Jane B. Rodriguez-
Tatel, sa kanilang pagsusuri ng mga dokumento ng
Katipunan, tatlo ang uri ng Pag-ibig sa Katipunan: Pag-
ibig sa Maykapal, pag-ibig sa Inang Bayang Tinubuan, at
pag-ibig sa kapwa (kabilang na ang sa kapatid, kabiyak,
at sa kaibigan).29
Ito ang 13 Kartilya ng Katipunan na isinulat ni Emilio
Jacinto:
Mga Aral ng Katipunan ng mga A. N. B.
(I) Ang kabuhayang hindi ginugugol sa isang
malaki at banal na kadahilanan ay kahoy na
walang lilim, kundi man damong
makamandag.
(II) Ang gawang magaling na nagbubuhat sa
pagpipita sa sarili at hindi sa talagang nasang
gumawa ng kagalingan, ay di kabaitan.
(III) Ang tunay na kabanalan ay ang
pagkakawang-gawa, ang pag-ibig sa kapwa at
ang isukat ang bawat kilos, gawa't
pangungusap sa talagang Katuwiran.
(IV) Maitim man o maputi ang kulay ng
balat, lahat ng tao'y magkakapantay;
mangyayaring ang isa'y higtan sa dunong, sa
yaman, sa ganda; ngunit di mahihigtan sa
pagkatao.
(V) Ang may mataas na kalooban, inuuna ang
puri kaysa pagpipita sa sarili; ang may hamak
na kalooban,
29 Bomen G. Guillermo, Atoy M. Navarro, at Mary Jane B.
Rodriguez, “Pag-iibigan sa Katipunan: Isang Paglingon sa Panitikan ng
Himagsikan,” sa Atoy M. Navarro at Raymund G. Abejo, eds., Wika,
Panitikian, Sining at Himagsikan (Lungsod Quezon: Limbagang
Pangkasaysayan at UP Lipunang Pangkasaysayan, 1998), 91-107.
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES
inuuna ang pagpipita sa sarili kaysa
puri.
(VI) Sa taong may hiya, salita'y
panunumpa.
(VII) Huwag mong sayangin ang panahon;
ang yamang nawala'y mangyayaring
magbalik; ngunit panahong nagdaan na’y di
na muli pang magdadaan.
(VIII) Ipagtanggol mo ang inaapi at
kabakahin ang umaapi.
(IX) Ang taong matalino'y ang may pag-
iingat sa bawat sasabihin; at matutong
ipaglihim ang dapat ipaglihim.
(X) Sa daang matinik ng kabuhayan, lalaki ay
siyang patnugot ng asawa’t at mga anak;
kung ang umaakay ay tungo sa sama, ang
patutunguhan ng inaakay ay kasamaan din.
(XI) Ang babae ay huwag mong tingnang
isang bagay na libangan lamang, kundi isang
katuwang at karamay sa mga kahirapan
nitong kabuhayan; gamitin mo nang buong
pagpipitagan ang kanyang kahinaan at
alalahanin ang inang pinagbuhata’t nag-iwi sa
iyong kasanggulan.
(XII) Ang di mo ibig gawin sa asawa mo,
anak at kapatid, ay huwag mong gagawin sa
asawa, anak at kapatid ng iba.
(XIII) Ang kamahalan ng tao'y wala sa
pagkahari, wala sa tangos ng ilong at puti ng
mukha, wala sa pagka-paring kahalili ng
Diyos, wala sa mataas na kalagayan sa balat
ng lupa: wagas at tunay na mahal na tao,
kahit laking- gubat at walang nababatid kundi
sariling wika; yaong may magandang asal,
may isang pangungusap, may dangal at puri;
yaong di napaaapi't di nakikiapi; yaong
marunong magdamdam at marunong
lumingap sa bayang tinubuan.
Ayon kay Ed Aurelio Reyes, madalas na makalimutan sa
mga pagsipi ng Kartilya ang pinakamahalagang bahagi
ng dokumento, ang talata matapos ang ika-13 Kartilya,
na nagtataglay ng isang pangako:
Paglaganap ng mga aral na ito at
maningning na sumikat ang araw ng
mahal na Kalayaan dito sa kaaba-abang
Sangkapuluan at sabugan ng matamis
niyang liwanag ang nangagkaisang
magkalahi't magkakapatid ng ligayang
walang katapusan, ang mga ginugol na
buhay, pagod, at mga tiniis na
kahirapa'y labis nang natumbasan.
Sa awit (ala National Anthem) para sa Katipunan na
ipinakomisyon ni Andres Bonifacio kay Julio Nakpil at
nayari sa Balara noong Nobyembre 1896, Marangal na
Dalit ng Katagalugan, makikita na hindi lamang kilusan
para sa paglaban ang Katipunan kundi pangunahin din
nitong isinusulong ang dangal, puri, kabanalan at
kahusayan:
Mabuhay yaong Kalayaan
At Pasulungin ang puri’t kabanalan
Kastila’y mailing ng Katagalugan
At ngayo‘y ipagbunyi ang kahusayan.30
Sa martsang pinamagatang Alerta Katipunan noong 1898, makikita
ang pinaghalong sense of humor at sakripisyo ng mga
mapanghimagsik:
Alerta Katipunan sa bundok ang
tahanan
Doon mararanasan ang hirap ng
katawan
Walang unan, walang kumot, walang
banig sa pagtulog
Inuunan pa ay ang gulok abanseng
katakut-takot
Alerta Katipunan bathin ang kahirapan
Pag-ibayuhin ang tapang kahit
mamatay sa laban
Layon natin ay itaguyod, baya‘y tubusin
at itampok
Hayo na‘t tayo‘y makipaghamok,
abanseng katakut-takot.
Isang paboritong kundiman ang Jocelynang Baliwag na
sinasabing iniaalay sa isang babaeng nagngangalang
Pepita Tiongson (aka Pepitang Himala) na taga Baliwag,
Bulacan noong 1896, sapagkat ang mga unang letra ng
bawat saknong ay magbubuo ng pangalang PEPITA. Sa
tuwing inaawit ng Katipunan para sa bayan, ang unang
dalawang saknong ay naglalarawan dito bilang dalisay sa
linis, dakila sa ganda tulad ng bulaklak at Kaligayahang
Eden (paraiso):
Pinopoong sinta niring calulowa
Nacacawangis mo‘y mabangong
sampaga,
Dalisay sa linis, dakila sa ganda, Matimyas
na bucal ng madlang ligaya.
Edeng maligayang kinaloclocan
Ng galak at tuwang catamis-tamisan
30 Ambeth R. Ocampo, “The Other National Anthem” sa
Looking Back (Maynila: Anvil Publishing, Inc., 1990), 40.
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES

Hada cang maningning na ang Sa sanaysay na Ang Dapat Mabatid ng mga Tagalog, kinilala ni
matunghaya'y Bonifacio ang sandugo na ginawa nina Legazpi at Sikatuna at
Masamyong bulaclac agad sumisical31 tinuring na kapatid ang Español, na hindi naman tumupad sa
usapan, sa halip ay nang-api.34
Konsistent sa dalumat ng kadalisayan, ang tula naman ni
Andres Bonifacio na Pag-ibig sa Tinubuang Lupa (27
saknong), ay naglalagay sa pag-ibig sa bayan bilang Sa tulang Katapusang Hibik ng Pilipinas (14 na
pinakadalisay at pinakadakila: saknong), ipinahayag ni Bonifacio ang paghihirap ni
Pilipinas sa ilalim ni Inang España, ang pagnanais na
Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya wakasan ang kanilang ugnayan ng tuluyan at bumalik sa
Sa pagkadalisay at pagkadakila tunay na Inang Bayan at mga kapatid, 35 na maituturing
Gaya ng pag-ibig sa tinubuang lupa, na pagbawi sa sandugo:
Aling pag-ibig pa? Wala na nga wala.32
Sumikat na Ina sa sinisilangan ang
Sa pagpapatuloy ng tula, makikita ang Tatluhang araw
Pananaw ni Bonifacio sa Kasaysayan ng Pilipinas na ang araw ng poot ng katagalugan,
tulad ng makikita sa isa pa niyang sanaysay Ang Dapat tatlong daang taong aming iningatan
Mabatid ng mga Tagalog33: sa dagat ng dusa ng karalitaan.

Ang nakaraang panahon ng aliw Walang isinuway kaming iyong anak

Ang inaasahang araw na darating sa bagyong masasal ng dalita‘t hirap,
Ng pagkatimawa ng mga alipin iisa ang puso nitong Pilipinas
Liban pa sa bayan saan tatanghalin? at ikaw ay di na Ina naming lahat.36

Ang dalumat rin ng ginhawa ay makikita sa tula ni Muli tayong babalik sa isang akda ni Emilio Jacinto. Sa
Bonifacio: isa sa kanyang mga sanaysay na pinamagatang
Kalayaan, masasalamin ng lubos ang mga dalumat na
Hayo na kayo, kayong nangabuhay isinusulong ng Katipunan:
Sa pag-asang lubos na kaginhawaan
At walang tinamo kundi kapaitan Ako ay ang Simula ng mga bagay na
Hayo na‘t ibigin ang inaabang Bayan… higit na dakila, higit na maganda at
higit na kapuri-puri, marangal at
Kayong mga dukhang walang tanging iniingatan, na maaaring matamo ng
[palad?] sangkatauhan. Nang dahil sa akin ay
Kundi ang mabuhay sa dalita‘t hirap nalaglag ang mga ulong may korona;
Ampunin ang bayan kung nasa ay lunas nang dahil sa akin ay nawasak ang mga
Pagkat ginhawa niya ay para sa lahat trono at napalitan at nadurog ang mga
koronang ginto.... ...nang dahil sa
Sa huling saknong, tulad sa Jocelynang Baliuag, adhikain ko‘y napagkakaisa ang mga tao
makikita na para sa Katipunan, ang umibig at mamatay at kinalilumutan ng bawat isa ang
para sa bayan ay tunay na langit (paraiso): pansariling pakinabang at walang
nakikita kundi ang higit na kabutihan
Ipakahandog-handog ang buong pag-ibig ng lahat.
Hanggang sa may dugo‘y ubusing itigis
Kung sa pagtatanggol buhay ang kapalit ...Ang pangalan ko ay KALAYAAN.
Ito‘y kapalaran at tunay na langit
III. DILA NG HABAGAT: Ang Buhay at
Karera ni Francis Magalona
31 Binanggit sa Ramon P. Santos, “Musika sa Panahon ng
Rebolusyon ng 1896: Salamin sa Pagbuo ng Isang Pambansang
Kamalayan,” sa, Atoy Navarro at Raymund Abejo, eds., Wika Panitikan,
Sining at Himagsikan (Lungsod Quezon: Limbagang Pangkasaysayan, 34 Ibid, 68-69.
1998) p. 116.
35 Ma. Bernadette G. Lorenzo Abrera, “Sandugo” sa Zeus A
32 Teodoro A. Agoncillo at S.V. Epistola, The Writings and Trial of
Salazar, Edward C. Yulo, at Atoy M. Navarro, Talaarawan 1996 Handog
Andres Bonifacio (Maynila: Antonio J. Villegas; Manila Bonifacio
Centennial Commission; Unibersidad ng Pilipinas, 1963), 72-74. sa Sentenaryong 1896 (Lungsod Quezon: Miranda Bookstore, 1995),
walang pahina.
33 Ibid, 68-69.
36 Agoncillo at Epistola, 75-77.
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES
Sa puntong ito ng papel, isang baliktanaw ang ginawa ni
Alvin Campomanes sa naging buhay at karera ni Francis
Magalona.
A. Pamilya at Pagkabata
Si Francis Durango Magalona (4 Oktubre 1964-6 Marso
2009) ay pangwalo sa siyam na anak ng mga tanyag na
artista ng dekada 1940s at 1950s na sina Pancho
Magalona at Tita Duran. Si Tita Duran ang unang
matagumpay na child star ng pelikulang Pilipino.
Nagsimula siya noong 1930s, bago pa man sumiklab ang
Ikalawang Digmaan. Namulaklak ang kanyang talento at
nakilala siya bilang mahusay na aktres ng 1950s at
1960s.37 Si Pancho Magalona ay mula sa isang mayamang
pamilya sa Negros Occidental na pumasok sa pelikula
upang maligawan si Tita Duran. Naging premyadong
aktor siya at naipareha nga kay Tita. Minahal ng
manonood ang kanilang love team na nakagawa ng ilang
pelikula sa ilalim ng Sampaguita Pictures. Ang husay ng
kanilang tambalan ang nagbigay-daan sa mga pelikulang
musical ng dekada 1950s at 1960s.38 Ang ama ni Pancho,
si Enrique Magalona, ay nagsilbing senador mula 1946-
1955. Ayon kay Maricar Magalona, ang likas na hilig na
Francis sa pakikialam sa mga kalagayan at isyung
panlipunan ay maaring nagmula o natutuhan niya sa
kanyang lolo. Ayon diumano kay Francis, dahil hindi siya
makagagawa ng batas tulad ng kanyang lolo,
maghahanap siya ng daluyan ng kanyang mensahe para
sa bayan.
Nagtapos ng mataas na paaralan si Francis sa Don Bosco
Technical Institute sa Mandaluyong at kolehiyo mula sa
San Beda College sa Maynila. Lubhang nasisilungan o
sheltered ang kapaligirang kinalakhan ni Francis sa
Mandaluyong, lalo pa‘t hindi na nag-aartista ang
kanilang mga magulang noong sila ang mga bata sa
pamilya. Nang magsimula silang mag-aral, saka lamang
daw nila naunwaan na totoong mga dating sikat na
artista ang kanilang mga magulang.39
Samantala, hindi nagpakita si Francis ng maagang
ambisyong mag-artista sa telebisyon at pelikula o maging
musikero, bagama‘t ayon sa kapatid na si Maricar
Magalona, kumakanta siya sa mga pagtitipon ng pamilya
ng mga awit ni Frank Sinatra, isang panlasa sa musika
na maaring impluwensya ng kanyang ama.40 Nauna
diumanong naisip ni Francis na pasukin ang pagpapari
37 Francis Magalona, “The Magalonas of Antipolo,”
Genealogy.com, ipinaskil noong 24 Disyembre 2001,
http://www.genealogy.com/genealogy/users/m/a/g/Francis-
Magalona/index. (Inakses 14Nobyembre 2009).
38
Ibid.
39
Panayam kay Maricar Magalona-Martinez, nasa Anna Pingol,
“Francis M: Brown Like Wood, Filipino by Blood,” Yes! Magazine, May
2009, 58.
40 Pingol, 50.
na, batid nating lahat, ay hindi matutuloy. Tila
nakatadhana siya para sa ibang landasin, na sinimulan
niyang tahakin para kanyang sarili noong siya nasa
kolehiyo na. Ang kawalan ng simbahan ay naging
malaking ambag naman sa Pilipinong sining.
B. Breakdancer at Artista
Hindi batid ng kanilang pamilya ang sumisibol na hilig ni
Francis noong dekada 1980s sa kilusang pangkulturang
naunang nakilala sa Estados Unidos bilang ―hip-hop‖.41
Ayon sa kapatid na si Maricar, marahil ay itinago ni
Francis ang kanyang hilig sa takot na hindi ito
aprubahan ng amang si Pancho. Nang magsimula ang
interes ni Francis sa hip-hop, una niyang nakahiligan ang
breakdancing. Dumadayo siya noon sa iba‘t ibang bahagi
ng Pilipinas upang makipagpaligsahan sa pagsayaw.
Marahil namana niya ang kanyang talento sa kanyang
mga magulang na, noong kanilang kasikatan ay
itinuturing na ―Dancing King‖ at ―Dancing Queen‖ ng
pinilakang tabing. Hindi nagtagal ay pinamunuan ni
Francis ang ―Eclipse,‖ isang grupo ng mga breakdancer
na nagtatanghal sa telebisyon. Noon siya unang napuna
ng mga talent scout. Sumunod rin niya sinubukang mag-
awdisyon sa dalawang pinakamalalaking kumpanya ng
pelikula – sa Regal ni ―Mother Lily‖ Monteverde at sa
Viva ni Vic Del Rosario.42 Kinakitaan ang nagsisimulang
si Francis ng pagnanais na umukit ng sariling pangalan
sa sariling paraan. Inilihim niya ang kanyang identidad
at walang nakakaalam noon na anak siya nina Pancho
Magalona at Tita Duran. Gayumpaman, sa tingin ni
Mother Lily, guwapo man si Francis, masyado siyang
―patpatin‖. Hindi iyon tinanggap ni Francis kaya
sinubukan niya sa Viva Films. Noong taong iyon, 1984,
naging napakamatagumpay ng pelikulang Bagets, kung
saan nasaksihan ng mga manonood ang pagsayaw ni Aga
Muhlach. Sa sequel na Bagets 2, kinailangan ng Viva ng
lalaking maaring tumapat kay Aga at sa ipinamalas
niyang pagsasayaw. Isa iyong oportunidad na kinagat ng
breakdancer na si Francis. Sumikat siya bilang ang
gwapong si ―Ponce‖ ng Bagets 2. Naging mainit ang
pagtanggap kay Francis at marami siyang napahanga sa
talento niya sa pagsayaw.43 Mula noon, nagkaroon siya ng
iba pang proyekto – mga pelikulang tulad ng Doctor
Doctor, We Are Sick (1985), Ninja Kids (1986), Family
Tree (1987) at mga palabas sa telebisyon gaya ng UFO
41 Taliwas sa alam ng nakararami, hindi magkatumbas ang “rap”
at “hip-hop”. Bagamat madalas itong ginagamit ng mga Pilipino na
parang pareho lamang ang kahulugan, mas malawak na kategorya ang
hip-hop at ang rap ay nakapaloob lamang dito. Kasama sa hip-hop ang
pagsusulat ng graffiti, breakdancing at deejaying.
42 Pingol, 60.
43 Ayon sa ama ng may-akda ng bahaging ito ng papel, ninais ng mga
publiko na mapanoond na mag-showdown ang bida ng Bagets 1 at 2.
ngunit hindi ito natuloy.
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES
Urbana, Felisa & Others, LoveliNess at That’s
Entertainment.44
Taong 1985 nang makilala ni Francis ang
mapapangasawang si Pia Arroyo sa King Kong
Discotheque sa New Manila na pagmamay-ari nina
Marilou Diaz Abaya at Ishmael Bernal. Nang maging
magkasintahan, si Pia na rin ang tumayong manager ni
Francis. Pinili ni Francis na iwan ang That‘s
Entertainment (kung saan isa siya sa mga orihinal na
artista) nang ipagbuntis ni Pia ang una nilang anak na si
Maxene noong 1987. Noong una‘y duda raw ang mga
magulang ni Pia sa bago niyang relasyon, lalupa‘t
magkaibang magkaiba ang kapaligirang kinalakhan nila.
Pribado ang buhay ng mga Arroyo at prinsesa nila si Pia.
Kabaligtaran ito ng pamilya ni Francis na sanay sa
kinang at ningning ng showbiz. Sa tingin rin ng ina ni
Pia, walang kasiguruhan ang karera ng mga artista.
Gayumpaman, hindi napigilan ang dalawa. Nakuha rin ni
Francis ang respeto ng mga Arroyo nang mapatunayan
niyang nasa kanya ang talento para sumikat, para
mamapayagpag. Umabot ng 9 na taon bago sila
nagpakasal, na naganap lamang noong 14 Hulyo 1994 sa
Hong Kong.45 Nagbunga ang kanilang pagmamahalan ng
mga anak: sina Maxene, Saab, Frank, Elmo, Arkin, at
Clara.
C. Pagbabalik sa Hip-hop: Ang
Pagsilang ng “Master Rapper”
Naging kakaunti ang mga proyekto para kay Francis sa
kabila ng tagumpay na inani ng Bagets 2. Ayon kay Pia,
marahil hindi na nabigyan si Francis ng proyekto dahil
masyado siyang bukas sa katotohanang hindi na siya
maaring itambal o ihanap ng kapareha sa isang
industriya ng mga love team dahil kasal na siya. Naging
mabagal ang pag-usad ng karera ni Francis noon. Ang
mahirap na sitwasyon ang naging lunsaran ng kanyang
pagbabalik sa una niyang pag-ibig – ang hiphop.
Naging pinakamatangkilik na manonood sa pagtutugma
ni Francis ang kanyang pamilya. Kuwento ng kanyang
biyuda, nagpupunta rin sila noon sa Subic upang
masubukan ni Francis ang kanyang kakayahang mag-rap
sa mga ―battle‖. Sa lenggwahe ng hip-hop, ito iyong
dagling labanan ng pagtutugma ng mga rapper at mga
Afrikanong Amerikanong nakabase sa Subic ang mga
unang nakasagupa ni Francis sa entablado. Naging
deejay rin si Francis sa radyo ng mga panahong ito.
Kilala bilang ―The Mouth,‖ siya iyong deejay ng istasyong
44 Naging surprise guest si Francis Magalona sa pagtatanghal ng
bandang Parokya ni Edgar na tinawag nilang “Inuman Sessions”. Lumabas
and mga cd nito noong 2004. Sa bahagi niya sa kantang “The Yes Yes Show”,
wika ni Francis, “ako’y isang orig na Bagets at saka Ninja Kid.”
45 Panayam kay Pia Arroyo-Magalona, nasa Anna Pingol, 60.
89.1 DMZ na purong hip-hop ang musikang pinapatugtog.
Dumami ang sumusubaybay sa kanyang programa dahil
nagbibigay siya ng halimbawa ng mga sarili niyang rap
on-air.46
Samantala, iminungkahi ni Dolphy kay Alma Moreno na
kunin si Francis sa LoveliNess, na lumalabas noon sa IBC-
13. Naging VJ doon si Francis sa countdown na tinatawag
na ―Top 10 Live‖. Halos kasabay ng mga ito ang unang
pagpoprodyus ng kanta nina Francis at Pia – ang mga
kantang ―Loving You‖, Gotta Let ‗Cha Know‖ at ―1b-Me‖.
Kuwento ni Pia, naibenta ni Francis ang mga alahas nito,
mailabas lamang ang tatlong kanta. Gayumpaman, nailapit
ni Francis ang kanyang mga sample sa prodyuser ng Octo
Arts na si Orly Ilacad. Hindi nagtagal, narinig sa radyo ang
mga kanta ni Francis. Patunay ng kanyang talento at
inisyatiba ang tagumpay ng mga una niyang kanta, na
nagawang mapatugtog sa mga istasyon ng radyong pawang
gawang banyaga ang nakasanayang patugtugin.
Sa kasamaaang palad, hindi kaagad nalaman ng publiko
kung sino ang artista sa likod ng boses dahil ni hindi siya
pinangalanan sa radyo. Inakala pa nga raw ng iba na si
Bobby Brown ang kumanta ng mga kanta niya.47 Ninais
ni Francis na gumawa ng mga kantang kakatawan sa
kanyang mga opinyon tungkol sa ating lipunan at
kasabay nito, ipaabot ang kanyang mensahe na maaring
mag-ambag ang bawat isa sa ikabubuti ng bayan. Ayon
kay Pia, ikinainis diumano ni Francis ang mga
negatibong balita sa telebisyon tungkol sa mga Pilipino.
Isang pambihirang supling ng sining at pagmamalaki sa
pagka-Pilipino ang isinilang mula sa kagustuhang ito ng
nagsisimulang rapper: ang klasikong ―Mga Kababayan
Ko‖.
Pinapili ni Francis ang mga kaibigan ng unang ilalabas
na single: ―Mga Kababayan Ko‖ o ―Cold Summer Nights‖
(na diumano‘y paboritong kanta ni Pangulong Arroyo).
Pinili ng mga kaibigan ang Cold Summer Nights dahil
―baduy‖ diumano ang ―Mga Kababayan Ko‖.
Ngunit pinili ng bayan ang kabaligtaran. Kasaysayan na
ang makakapagsabi sa naging impact ng kantang ito sa
musikang Pilipino at sa pagka-Pilipino. Naging tila
panibagong pambansang awit ito nung dekada 90 at
ngayo‘y isa nang pamana. Isa iyong makabagong awit ng
pagkamakabayan sa makabagong panahon. Nausong
muli ang Pinoy Pride.
Pambihirang awit ang Mga Kababayan dahil isa itong
matapang na deklarasyon at muling paggigiit ng
pangangailangang ipagmalaki ang kakanyahang Pinoy.
Kung tutuusin, panahon ng kudeta nang marinig ng
bayan ang ―Mga Kababayan Ko‖. Kung susuriin ang
46 Pingol, 64.
47 Ibid, 66.
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES
kontekstong pangkasaysayan, marahil, mayroong
malakas na sentimyento ng disilusyon sa mga
naunsyaming pangako ng EDSA ang dekada 90.
Makikita ito sa adlib ni Francis sa isang pagtatanghal sa
Ultra noong Setyembre 1990, sa konsiyerto ni Gary V. na
tinawag na ―Major Impact‖. Idinugtong niya sa huling
bahagi ng ―Mga Kababayan Ko‖ ang:
―Tama na ang away, ubos laway sa
gobyerno, kapayapaan, kaunlaran ang
ating tinutungo. Kawawang Juan,
kawawang Pedro. Kelan pa sila aasenso?
Sa kudeta, wala tayong panalo. Tayo
ring mga Pinoy ang laging talo! Hoy ang
Pinoy, hindi susuko! Kahit sabihing
tayo‘y baon sa utang na parang
kumunoy, ang Pilipinas ay tiyak aahon!
Hoy!‖48
Matapos ang higit pa sa isang dekada, buhay na buhay pa
rin ang mensahe ni Francis. Sa isang pagtatanghal na
pinamagatang ―Kumustahan 2006‖ na ginanap sa Vienna,
Austria, wika ni Francis bago kantahin ang ―Tayo‘y Mga
Pinoy‖:
Lahat ng Pinoy sumigaw. Lahat ng Pinoy taas
ang kamay. Patunayan natin na tayo, ang
lahing kayumanggi ang lahing di nila kayang
pantayan (akin ang diin).49
Sa isang pagtatanghal sa Qatar na pinamagatang “Pinoy Rock
Qatar”, wika niya muli bilang intro sa kantang Three Stars and a
Sun:
This is for Luzon, Visayas, Mindanao.
Para sa isang libo, isang daan at pitong
isla ng magigiting na tao (akin ang diin)
. culture, we had governance, we had
Maláy si Francis sa mga mensaheng ninais niyang
maiparating sa mga Pilipino. Bukod sa pagiging
makabayan, isa na marahil si Francis sa malalakas na
tinig ng artistang Pilipino na mulat sa mga realidad ng
lipunan, pulitika, at kultura. Ginawa niyang ―uso‖ ang
pagiging ―makabayan‖. Gayumpaman, ang
pagkamakabayan ni Francis ay hindi isang kaso ng
panatisismong walang batayan. Wala siyang ilusyon na
perpekto ang mga Pilipino. Ang titik ng kanyang kanta ay
matatalas na komentaryo bagamat hindi didaktiko.
Tinalakay niya ang mga kalagayang panlipunan at
nilapatan ng musika. Ilang halimbawa nito ay ang ―Mga
Praning‖ (pagkalulong sa droga), ―Halalan‖ (maruming
48 Maaring maakses sa Youtube.com,
http://www.youtube.com/watch?v=0NLR6b7874Y.
49 Maaring maakses sa Youtube.com,
http://www.youtube.com/watch?v=DDIOKOUn4wI.
pulitika at dayaan),―Kaleidoscope World‖ (di
pagkakapantay-pantay sa lipunan), ―Man From Manila‖
at ―Tayo‘y Mga Pinoy‖ (kolonyal na mentalidad) at ― Three
Stars and the Sun,‖ ―Kabataan para sa Kinabukasan,‖
―Meron Akong Ano!,‖ ―Ito ang Gusto Ko‖ at ―Ayoko sa
Dilim‖ (tungkulin ng mga Pilipino para sa bayan). Ang
kaakibat ng pagpuna sa mga suliranin sa lipunan ay
isang malinaw na panananalig si Francis sa Pilipino – na
kung masusugpo ang mga mali, kung magkakaroon
lamang ng malasakit sa bayan ang mga Pilipino at
ipagmamalaki nila ang pagkakakilanlan, maaring
makamit ang pagbabago.
Ang pagiging malay sa mga realidad ng lipunang Pilipino
ang dahilan kung bakit maging sa hanay ng mga
aktibistang kilusan ay kinikilala si Francis. Wika nga ni
Renato ―Nato‖ Reyes, Secretary General ng BAYAN,
maaring ―makabayan‖ ang M ni Francis M.50 Kaiba si
Francis Magalona dahil sa kanyang historisidad
(―historicity‖ sa wikang ingles). Mayroong taglay na
pagkakaunawa si Francis Magalona sa kasaysayan.
Maaring hindi ito kaalamang bunga ng pormal na
pagsasanay dahil hindi naman historyador si Francis.
Ngunit mayroon siyang ―sense‖ of history‖ na kung
susuriin ay tila kapareho ng tatluhang panahon sa
pagsasakasaysayan ng bansa (―tripartite view‖). Inidolo
ni Francis si Rizal at sa katunayan, mayroon siyang
kanta noon na ang pamagat ay ―Idol ko si Rizal‖. Minsang
sinabi ni Francis sa isang blog entry niya para sa Rizal
Day:
I guess if we just loved our country so much we
would be willing to die for it. I would. But a
dead me is a useless me. I am more useful alive.
As long as I live, I will continue to espouse his
dedication to uplift our country and our
people. We are a people with heritage. Period.
Before we were colonized by Spain we had a
commerce, and we had our art. Long live Rizal
and the other heroes like Bonifacio, del Pilar,
Mabini who fought for our independence. Long
live THE FILIPINO AND FILIPINA.51 (akin ang
diin)
50 Renato Reyes, “Farewell Master Rapper Francis M,” Like A
Rolling Store, ipinaskil Marso 6, 2009,
http://natoreyes.wordpress.com/2009/03/06/farewell-master- rapper/
(Inakses 10 Nobyembre 2009). Makikita rin sa ABS-CBN News.com, "Bayan
leader pays tribute to Francis M," www.abs- cbnnews. com/entertainmen
t/03/07/09: (Inakses 6 Marso 2009).
nasa
51 Francis Magalona, “Rizal: A Man Ahead of his Time,” A Free
Mind, ipinaskil Disyembre 29, 2008,
nasa http://francismagalona.multiply.com/tag/jose%20rizal (Inakses
Nobyembre 10, 2009).
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES
Matutunghayan ang parehong konsepto ng
pagpapanahon sa kasaysayang Pilipino ni Francis sa
kanyang kantang ―Man from Manila‖ na susuriin sa isa
pang bahagi ng sanaysay na ito.
Lumabas ang karamihan sa mga kanta ni Francis na itinuturing na
klasiko ng musikang hip-hop at Pilipino na rin sa pangkabuuan
noong dekada ’90. Ang kanyang musika, na konsistent sa mensahe
ng pagiging makabayan, ay tinipon sa iba’t ibang album: Yo! (1990),
Rap is Francis M (1992), Meron Akong Ano! (1993), Freeman
(1995), Happy Battle (1996), The Oddventures of Mr. Cool (1998),
Interscholastic (2000), Freeman 2 (2001), The Best of Francis M
(2002), at F Word (2008). Pito sa mga nabanggit na mga album na
ito ay nanalo ng iba’t ibang parangal, kabilang na ang
pinagpipitagang “Record Producer of the Year” para sa sikat na
awiting “Kaleidoscope World”.
Bagama‘t noong una, may mga hindi tumanggap kay
Francis M. at sa kanyang pagra-rap (Minsan siyang
binato ng mga rocker sa isang Woodstock na ginanap sa
Quezon City Memorial Circle noong maagang Dekada
199052), sa mahabang karera ni Francis sa musika at
marahil, pagpapatunay sa kanyang katapatan sa adhika,
napamahal siya sa mga kababayan na nagbansag sa
kanyang ―Kiko,‖ ―Francis M.‖,―Master Rapper‖ at ―King of
Pinoy Hip-hop‖. Siya rin ang itinuturing na kauna-
unahang rapper sa Pilipinas na nakapagtawid ng hip-hop
mula sa pagiging ―underground‖ tungong ―mainstream‖.
Ang Yo! (1990), ang kauna-unahang commercially
produced na rap album sa kasaysayan ng musikang
Pilipino.
Marapat ring punahin na tulad sa Estados Unidos, ang
hip-hop sa Pilipinas ay musikang malapit sa mahihirap,
sa mga naisagilid, lalo na sa mga maralitang taga-
lungsod. Inidolo si Francis M. ng mga karaniwang
Pilipino – marahil dahil sa matagumpay niyang
artikulasyon ng pagkamakabayan gamit ang sarili nating
wika. Totoong hindi lahat ng awit niya ay nasa Filipino
ngunit karamihan rito‘y nasa Filipino. Gayumpaman,
sapat rin ang pinagmulang pamilya, ang kisig, at tunay
na talento ni Francis upang hindi bansagang ―jologs‖ o
―baduy‖ ng mga elit na mataas ang pagtingin sa
musikang banyaga ang tema at porma. Matagumpay si
Francis M. sa pagbibigay-karangalan kapwa sa ―masa‖ at
elit na pareho niyang ginawang taas-noong Pinoy.
Tamang-tama ang isang linya sa tula ng kaibigan niyang
si Joey de Leon para ilarawan si Francis: ―pwedeng mag-
inglisero, pwede ring dilang kanto‖.53
52 Prop. Beng Boro-Magbanua, panayam, 28 Nobyembre 2009.
53
Joey de Leon, “Mga Kababayan Ko, Wala na ang Kaibigan Ko,”
nasa Anna Pingol, 106. Lumabas ring makailang ulit sa coverage ng burol
ni Francis sa telebisyon ang tulang ito.
Sa mga nakasubaybay sa kanyang musika, ang sining ni
Francis M. ay patunay na maaring pagsamahin ang
dalawang genre na noo‘y tinitingnan bilang tubig at
langis: ang hip-hop at rock. Unang ginawa ni Francis ang
eksperimentong ito sa album na ―Meron Akong Ano!‖
Noon isinilang ang bandang Hardware Syndrome ni
Francis, na nanguna sa ―fusion‖ na ito ng rap at rock.
Patunay ng pagiging primera klaseng artista ni Francis
ang mga kolaborasyong ginawa niya kasama ng iba pang
haligi ng musikang Pilipino tulad nina Heber Bartolome,
Joey Ayala, Ryan Cayabyab, Mike Hanopol. Gayundin,
hinawan niya ang landas para sa iba pang rapper tulad
nina Andrew E., Michael V. at Gloc-9. Bumuo rin siya ng
mga kantang nagustuhan ng mga Pilipino kasama ang
mga popular na bandang Eraserheads at Parokya ni
Edgar – mga icon na na maituturing, mga kasabayan ni
Francis noong dekada 90.
Bukod sa mga ito, nakatrabaho na rin ni Francis sina Ely
Buendia (para sa kantang ―Unstrung Heroes,‖ ang
bandang ―Planet Garapata‖ (na kinabibilangan ng mga
magiging miyembro ng Sandwich), at Betrayed. Sa album
na Happy Battle (na itatawag niya rin kalaunan sa
kanyang pakikipaglaban sa sakit na kanser), mayroon
siyang kantang sinulat bilang ambag sa pagdiriwang ng
Himagsikang 1896 – ―1-800-Ninety-Six. Ang kantang
―Rainy‖ sa album na ito ay nagwagi ng Best Folk Song at
ang buong kalipunan ay naitala bilang kauna-unahang
album na nagwagi kapwa ng Best Rap at Best Rock sa
Katha Awards (Francis Magalona, A Free Mind, ipinaskil
Marso 3, 2006).
Itinatag rin ni Francis at pinamahalaan bilang direktor
ang sarili niyang record company na tinawag niyang Red
Egg Records. Siya ang nagdirehe ng mga music video ng
ilang sikat na musikero, mapabanda man o solo.
Nagwaging Best Rock Video Award sa 2006 Myx Video
Awards ang video ng bandang Spongecola para sa
kantang KLSP. Bago siya pumanaw ay nagrerekord na
siya kasama ang iba‘t ibang musikerong Pinoy tulad ni
Ely Buendia na tinawag nilang The Sickos Project – dahil
kapwa sila maysakit – sakit sa puso ang kay Ely at
Leukemia naman ang sa kanya.
D. Bukod sa Musika
Napakahaba ng listahan ng tagumpay ni Francis sa iba‘t
ibang larangan at hindi maitatanggi ang talento niya sa
mga sining. Bukod sa karera sa musika, matagal ring
lumabas sa telebisyon si Francis feature ng sikat na si
Raymond Red na ―Kamada‖. Nagwagi ito ng mga
parangal sa Philippine Broadcasting Television at Asian
TV Awards noong 1997 (Raymond Red, About Reymond
Red, walang petsa ng pagkakapaskil). Naging dj rin at co-
host si Francis sa LoveliNess at isa sa mga orihinal na
artista ng That‘s Entertainment noong 1987. Hanggang
sa panahon ng kanyang pagpanaw, co-host siya sa
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES
pinakamahabang tumatakbong noon time show sa
telebsiyon, ang Eat Bulaga. Dito marahil lalong napalapit
si Francis sa mga karaniwang Pilipino dahil sa kabila ng
malaki na niyang pangalan sa industriya ng showbiz,
―game‖ siyang sakyan ang lahat ng kahingian ng isang
palabas sa pananghalian mapasaya lamang ang mga tao.
Naging venue rin ang Eat Bulaga upang mas maraming
makapanood ng talento niya sa rap at pagsayaw. Naging
vj rin si Francis M ng MTV Asia (ang kauna-unahang
Pilipinong vj doon!) at Channel V. Naging hurado rin siya
ng Philippine Idol kasama sina Maestro Ryan Cayabyab
at Pilita Corales sa ABC 5.
Bukod sa paglabas sa telebisyon, nahumaling rin si
Francis sa photography at sa katotohana‘y miyembro siya
ng prestihiyosong Camera Club of the Philippines (CCP)
at nagwagi ng papuri at parangal ang mga larawang
kinuha niya. Mabiling-mabili rin (lalo na matapos niyang
pumanaw) ang mga damit sa clothingline na itinatag niya
kasama ng ilang kaibigan – ang FrancisM Clothing Co. o
FMCC na kilala rin bilang ang brand na ―Three Stars and
a Sun‖. Ang Three Stars and a Sun ay mula sa kanta
niyang may parehong pamagat. Hindi maitatangging
maging sa pagdidisenyo ng damit ay makikita pa rin ang
konsistensi niya sa pagkamakabayan. Mula 90s hanggang
siya‘y bawian ng hininga, ―tatlong bituin at isang araw‖
ang kanyang isinisigaw sa kanyang mga obra.
8 Agosto 2008 nang ma-diagnose si Francis Magalona na
mayroong acute myeloid leukemia (AML) sa Medical City
sa Ortigas, Pasig. Matapos ang kanyang pagpapagamot,
hinayaan siyang lumabas ng ospital at nakapagtanghal
pa nga ng ―Superproxy‖ sa Eat Bulaga kasama ang
kaibigang si Ely Buendia. Inakala ng publiko na tuluy-
tuloy na paggaling niya sa sakit. Sa kasamaang palad,
matapos ang pitong buwan ng pakikibaka sa
karamdaman, na matapang niyang hinarap at ginawan
pa ng dokumentasyon (maaring makita sa personal na
multiply site niya sa internet), tuluyan siyang nagupo ng
karamdaman at sumakabilang buhay na nga ang Ama ng
Pinoy Rap eksaktong alas dose ng tanghali noong 6 Marso
2009 dahil sa multiple organ failure. Leukemia ang
primaryang dahilan. Inianunsyo ang kanyang paglisan sa
Eat Bulaga ng tanghali ring iyon.54
Dinagsa ang kanyang burol ng iba‘t ibang tao, mahirap at
mayaman, sikat at pangkaraniwan. Nagawa pa siyang
dalawin ng dating pangulong Corazon ‗Cory‘ Aquino, na di
lamang alam ng bayan ay lilisan rin pala ng Agosto ng
parehong taon. Ipinalabas sa telebisyon ang kanyang
burol at libing. Sa buong seremonya‘y pinatutugtog ang
kanyang ―Kaleidoscope World‖ at totoo namang tila
Kaleidoscope rin ang mga taong naghatid sa kanya sa
54 Pocholo Concepcion, “FrancisM, Pinoy rap icon, loses ‘happy
battle;’ 44,” Philippine Daily Inquirer, 7 Marso 2009, A1, A6.
huling hantungan – bata at matanda, lalaki at babae,
mayaman at mahirap, celebrity at tambay.
Inihimlay si Francis sa kanyang huling hantungan noong
11 Marso 2009 sa Loyola Memorial Park sa Marikina.
Binigyan siya ng parangal-militar ng Philippine Army,
bilang pagkilala sa ang kanyang pagkamakabayan at sa
paglilingkod niya rito bilang sarhento sa reserves.55 Si Pia
Arroyo, ang kanyang biyuda ang tumanggap ng bandila
ng Pilipinas na ipinangtakip sa kanyang kabaong – ang
bandilang labis na minahal ni Francis, ang bandilang
nakatato sa likod niya, ang bandilang ginawa niyang
disensyo ng mga t-shirt na kanyang pinasisikat.
Poetiko man ang dating, simbolikong maituturing na
niyakap rin siya ng bandilang kanyang niyakap,
tinanganan, iwinagayway upang di malimutan ng mga
kababayan.
Pinarangalan ng Presidential Award of Merit si Francis
Magalona posthumo noong 19 Marso 2009. Nagtungo sa
Malacañang ang buong pamilya ni Francis, sa
pangunguna ng kanyang biyuda na si Pia upang
tumanggap ng parangal. Iginawad ang parangal bilang
pagkilala ―sa kanyang husay sa sining at musika, sa
malalim na pananalig sa Pilipino at sa kanyang
pagmamalaki sa bansa na patuloy na nagbibigay-
inspirasyon pa rin sa atin.‖56
Noong 2008, tinanggap rin ni Francis M. ang “Legend Music
Award” sa kauna-unahang Filipino-American Visionary Awards na
ginanap sa Kodak Theatre sa Hollywood. Ginawaran rin siya ng
“Generation Award” ng MTV Pilipinas Video Music Awards.
Kinilala siya ng mga internasyonal na publikasyon tulad ng All Music
Guide top Hip-hop (2003) ng Backbeat Books at ng May 2004 na
isyu ng The Source (na nakabase sa Estados Unidos). Tumanggap rin
siya ng Pioneer Hall of Fame Award mula sa Empire Entertainment
at sa kauna-unahang Annual Philippine Hip-Hop Music Awards in
2005.
Naging maikli ang buhay ni Francis ngunit pinatunayan
niyang kayang maghawan ng landas sa iba‘t ibang
larangan ng isang tao nang hindi namumuhay sa
pantasya – na ang mga alagad ng sining ay maaring
alagad rin ng bayan. Minsang sinabi ni Francis na ang
mga nasa industriya ng musika ay, sa isang banda, ay
nabibigyan ng pagkakataong makatamo ng imortalidad –
55 Dino Maragay, “(Update) Francis Magalona laid to rest,”
Philstar.com, ipinaskil noong 11 Marso 2009,
http://ph.news.yahoo.com/star/20090311/tph-update-francis-
magalona-laid-rest-541dfb4.html (Inakses noong 11 Marso 2009).
56 Joel Guinto, “Palace Honors Francis M”, Philippine Daily
Inquirer, ipinaskil noong Marso 19, 2009,
http://showbizandstyle.inquirer.net/entertainment/entertainment
/view/20090319-194942/Palace-honors-FrancisMipinas (inakses
noong Nobyembre 10, 2009).
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES

dahil nagpapatuloy ang awit kahit lumisan na ang Isipin mo na kaya mong / Abutin ang
artista. Mukhang natamo na niya ang imortalidad na yung minimithi
sinasabi niya.57
Ang ika-siyam na Dekalogo, o ―Katungkulang Gagawin
Hindi perpekto si ―Kiko‖. Minsan rin siyang nalulong sa ng mga Z.LL.B. (A.N.B.),‖ ni Andres Bonifacio na, ―Ang
bisyo ngunit isang tagumpay ang kwento ng kanyang kasipagan sa pag hahanap-buhay ay siyang tunay na pag
pagbabagong buhay. Anu‘t anuman, ang kanyang pamana ibig at pag mamahal sa sarili sa asawa, anak at kapatid o
sa musika at sa pagka-Pilipino ay hindi matitinag. Si kabayan,‖60 ay tila nasalamin din sa awitin:
Francis M. ay si Francis M.
Dapat magsumikap para tayo‘y di
maghirap
IV. MGA DALUMAT NG BAYAN AT Ang trabaho mo pagbutihin mo
KATIPUNAN SA MGA AWITIN NI Dahil pag gusto mo ay kaya mo / Kung
kaya mo ay kaya nya
FRANCIS MAGALONA At kaya nating dalawa

Kapwa kabataan sina Francis M., Emilio Jacinto at Ang loob ay siyang batis ng kaginhawaan ayon sa
maging si Andres Bonifacio. Ngunit sa kanilang mga Katipunan. Kay Francis M. galing din sa loob (sa tiwala
akda, makikita hindi lamang ang alab ng kabataan kundi sa sarili) ang Kaginhawaan:
maging ang kanilang bukas na kamalayang nakaugat sa
bayan. Magaling ang atin / Yan ang laging
iisipin
“Mga Kababayan Ko” 58 ang unang awiting sumikat ni Francis M., na Pag asenso mararating / Kung handa
isinulat niya kasama si Jimmy Antiporda noong 1990. Isang kagyat kang tiisin
na mapapansin sa awiting ito ay ang pag-aangkin sa rap sa Ang hirap at pagod sa problema / Wag
pamamagitan ng paghahalo ng mga katutubong instrumento tulad kang malunod
ng kulintang sa isang banyagang beat. Ayon kay Tala, bahagi ng hip- Umahon ka wag lumubog
hop na pangkat na Indios Bravos, “He is one of the most Pagka‘t ginhawa naman ang susunod
respecrted lyricists in local hip-hop. He practically invented Pinoy
ethnic hip-hop using indigenous instruments.”59 Ang kapatiran, at pagkakaisa ng magkakapatid ay litaw
rin sa awitin:

Ngunit hindi lamang ito ang ginawa ni Francis M. upang Iwasan mo ang inggit / Ang sa iba‘y ibig
angkinin ang rap. Ang awit na ito ay nagsisilbing mong makamit
makabagong Kartilya, na nakabatay sa kasabihan at Dapat nga ikaw matuwa sa napala ng
sikolohiyang Pilipino na nagpaalala sa atin ng iyong kapatid
pagkakakilanlang Pilipino sa panahon ng kaguluhan at Ibig kung ipabatid / Na lahat tayo‘y
pagkalito matapos ang EDSA. Isang dalumat ay ang kapit bisig
pagkakapantay-pantay sa pananalita ni Emilio Jacinto,
―Wala sa kulay ng balat:‖ Ayon sa Kartilya, ―Ang di mo ibig gawin sa asawa mo,
anak at kapatid, ay huwag mong gagawin sa asawa, anak
Mga kababayan ko / Dapat lang at kapatid ng iba.‖ Respeto sa lahat ng tao at kapatiran
malaman nyo ang mensahe naman ni Francis M.:
Bilib ako sa kulay ko / Ako ay pilipino
Kung may itim or may puti / Mayron Respetuhin natin ang ating ina / Ilaw
naman kayumangi siya ng tahanan
Bigyang galang ang ama / At ang payo
niya ang susudan
57 Maaring mapanood ito sa parangal ni Francis sa kanyang ama At sa magkakapatid / Kailangan ay
na si Pancho Magalona sa : magmahalan
http://www.youtube.com/watch?v=vqZ2XQ4QKwY (inakses Dapat lang ay pag-usapan ang hindi
Nobyembre 10, 2009). nauuwaan.
58 Francis Magalona at Jimmy Antiporda. Mga
Sa ika-sampung Dekalogo ni Bonifacio, tinuruan niyang
Kababayan Ko. Francis Magalona. Octo Arts EMI, tape recording. managot sa kanilang mga aksyon ang mga kababayan,
―Lubos na pag sampalataya sa parusang ilinalaang sa
59 Tony Maghirang, “The Man From Manila,” Philippines Free
Press, 21 Marso 2009, 25. 60 Agoncillo at Epistola, 67.
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES
balang sowail at magtaksil, gayon din sa pala na
kakamtan ukol sa mabuting gawa.‖ 61 Kay Francis M.:
Wag takasan ang pag kukulang /
Kasalan ay panagutan
Mag malinis ay iwasan / Nakakainis
marumi rin naman
Ang mag kaaway ipagbati / Gumitna ka
at huwag kumampi
Sa huli, ang mensahe ng ―Mga Kababayan Ko‖ ay tulad
ng mensahe ni Bonifacio sa kanyang una at pangalawang
Dekalogo, ―Sumampalataya sa MayKapal ng taimtim sa
puso. / Gunamgunamin sa sarili tuina, na ang matapat na
pag sampalataya sa Kanya ay ang pag ibig sa lupang
tinubuan, sa pagkat ito ang tunay na pag ibig sa kapwa.‖
62 Ang pagiging Maka-Diyos at Kapatiran:
Lahat tayo‘y magkakapatid / Anong
mang mali ay ituwid
Magdasal sa Diyos Maykapal / Maging
banal at wag hangal
Itong tula ay alay ko / Sa bayan ko, at sa
buong mundo!
Isa pang mahalagang awitin ni Francis M. ay ang ―Man
From Manila‖ na kanyang isinulat kasama si J. Porter at
Jimmy Antiporda noong 1992 at may koro na, ―I am the
Man from Manila / Kami ang tinig na kayumanggi / I am
the man from Manila / Buhayin natin ang himig ng
lahi.‖63
Sa awitin, binalikan ni Francis M. Ang Kasaysayan ng
bansang Pilipinas sa tatluhang pananaw:
Pitong libong islang puro luntian
/Napapaligiran ng karagatan
Tayo‘y nabubuhay sa archipelago
Dayuhan ay biglang pumasok at
sumakop sa atin
Sabihin na sila‘y kailangan natin /
Tayo‘y mga alipin sa sariling lupain
Tinamnan ng ninuno / Perlas ng
Silanganan.
Inararo ang likas na mayamang
Pilipinas / Mindanao, Visayas at Luzon
Maging ang pagnanais na magkaroon ng Pinoy ng
kalayaan mula sa dayuhan ay kanyang isinalaysay at
binanggit ang mga lumaban para dito, kasama na ang
Katipunan:
61 Ibid, 67.
62 Ibid, 67.
63 J, Porter, Francis Magalona at Jimmy Antiporda. Man from
Manila. Francis Magalona. Octo arts EMI, cd recording.
I’m ready to defend the 3 stars and the sun /
Manila ang sabi ng iba ay Maynila. Tayo’y
isinilang para upang di maging alila
Ng kahit nino mang sino mang dayuhan.
Mandirigmang mga likas na matapang /
Guerilyero, Katipunero, mga Marino.
Handang ipagtanggol ng mga sundalong
pinoy
Hoy! Gising! / Huwag nang mabahala
siyempre coz I‘m the man from Manila
At ang katuparan ng kasaysayan ay ang pagbabago ng
kalooban sa sarili tungo sa kaginhawaan:
Make you get a feel of what it’s
like to be me one time/ I was a
young blood growing up reckless
but God showed me the way and
redirect this channel,
And fought with a vision of a new
tomorrow
that the land that I loved be relieved of its
sorrow.
And peace revitalized can reign once and
forever make this land greater
start with the Man from Manila.
Ang ―Ito Ang Gusto Ko,‖ na isinulat ni Francis Magalona
kasama ang kabiyak na si Pia Arroyo at T. Gozum ay
nagbubukas sa pagpapaalala ng pag-ibig sa kapwa at
kaginhawaan (sarap ng buhay)64:
Mabuhay ng maayos at lubos
magbigay sa kapwa magmahal ng taos
gusto ko tikman ang sarap ng buhay
hawakan ang bukas sa aking mga
kamay
At tila umalingawngaw ang pilosopiya ukol sa Kalayaan
ni Emilio Jacinto na tinawag niyang ―Liwanag at Dilim,‖
pinagpatuloy ni Francis M. sa awitin:
Makita ("alin?") makita ("alin") / makita
ang liwanag sa gitna ng dilim
Ayoko sa dilim nagdidilim ang paningin
ang kalayaang inaasam ay ibigay mo na
sa akin
Ayon sa Kartilya, ―Ipagtanggol mo ang inaapi at
kabakahin ang umaapi.‖ Kay Francis M.:
Ang buhay makulay ang kulay mabuhay
Ang luha'y ialay sa mga buhay ng
hinalay
64 Magalona, Francis, Pia Arroyo at T. Gozum. Ito ang Gusto Ko!
Francis Magalona. Octo Arts EMI, cd recording.
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES
ang buhay natin di kayang hamakin
ipagtangol ang karapatan natin!
Tulad ng alyas ni Bonifacio na ―Maypag-asa,‖ ito rin ang
naging mensahe ni Francis M.:
Gusto kong lasapin ang tamis ng
panahon / maniwala nakikita mo ba ang
kahapon
ayoko mawalan ng pag asa / gusto ko ng
masasayang alaala
Sa Kartilya, ―Ang taong matalino'y ang may pag-iingat sa
bawat sasabihin; at matutong ipaglihim ang dapat
ipaglihim.‖ Kay Francis M.:
Sama-sama, sari-sari, sabay-sabay
sabay sumasakay sa gulong ng buhay
mapa itaas o mapa ilalim ang tao ay
nagtitipon wag tumakbo ng matulin
relax ka lang wag kumilos ng madalos
kumilos ng maayos at umiwas ka sa
galos
iisa lang ang ating katauhan bigyan
kahulugan ang kasalukuyan
At sa koro, ang gusto ni Francis M. sa ―Ito Ang Gusto Ko‖
ay ang mga mahahalagang dalumat para sa mga Pilipino
noon at ngayon: Katarungan, Kalayaan, Kapayapaan,
Karapatang Pantao, Kalikasan, Kabataaan, Kaibigan,
Karangalan, Kalusugan, Kagitingan, Kasipagan,
Kapatiran, ―Sa buhay kong ito / ito ang gusto ko / yeah!‖
Tila magkahalintulad ang beat at mensahe ng ―Ito Ang
Gusto Ko‖ at ang ―Kabataan Para sa Kinabukasan‖ na
isinulat ni Francis M.65 Sa simula nito, pinaalala niya
muli ang kasipagan ay may bunga, at sa puso (loob)
nanggagaling ang kagalingan:
Kapag ang tao'y masipag, tumatatag
ang buhay,
nagsusumikap kahit mahirap, ialay
Ang pawis sa kinabukasan,
at nang tayong lahat ma-biyayaan,
huwag kalilimutan
At laging tandaan ang hagdang
paitaas ang siyang laging tahakin
Anuman ang iyong gawin,
kahit yun at yun din, gawin mong
magaling at sa
puso'y manggaling
65 Magalona, Francis. Kabataan para sa Kinabukasan . Francis
Magalona. BMG Records Pilipinas, cd recording.
Sa Kartilya, ―Huwag mong sayangin ang panahon; ang
yamang nawala'y mangyayaring magbalik; ngunit
panahong nagdaan na‘y di na muli pang magdadaan.‖
Kay Francis M. sa koro:
Nasa palad mo ang kapalaran /
kabataan para sa kinabukasan
Oras ay ginto, gamitin ng mahusay /
dahil and oras ay walang hinihintay
Matapos banggitin ang mga ideyal ng ―Peace-
Kapayapaan, Nature-Kalikasan, Children-Kabataan‖
hinimok ni Francis M. ang kabataan na matuto sa
Kasaysayan, at tulad sa Katipunan, tubusin ang bayan
tulad sa ―Alerta Katipunan: ‖
Kabataan, kalikasan para sa
kinabukasan,
iwasan ang pagkakamaling ating
naranasan
Oras nang magtubos, daig natin 'wag
sayangin,
'wag hayaang maubos
Oras na para kumilos (Make a stand) Magkapit
bisig para sa daigdig (Hand in hand)
Sa papel na ―Si Andres Bonifacio at ang Kabayanihang
Pilipino,‖ ipinakita ni Dr. Salazar na batay sa iba‘t ibang
wika sa Pilipinas, may dalawang batayang kahulugan ng
bayani sa mga Pilipino: 1) ―isang di pangkaraniwang tao
na nakatuon ang diwa‘t gawa sa sariling bayan o
kabuuang kinabibilangan (sa reyalidad man o sa
kathang-isip)‖ at 2) ―isang nagkukusang
makipagtulungan nang walang anumang bayad sa mga
gawaing pangkomunidad.‖66 Pinag-iba rin ni Dr. Salazar
ang dalumat ng Bayani sa katumbas nitong Kanluraning
konsepto ng Héroe batay sa kasaysayan ng Kilusang
Propaganda at ng Himagsikang Pilipino:
Ang pinakabuod ng lahat ng
pagkakaibang ito ay makakatas sa
indibidwalismo at preokupasyon ng
héroe sa sariling ―persona,‖ kung
ihahambing sa bayani na nakapaloob sa
kanyang sariling grupo at nakatuon
lamang at tangi sa pagpapaibayo ng
interes ng grupo. …Ang kilos naman ng
bayani ay batay sa ugaling bayan, kung
saan mas pinahahalagahan ang
pagpapakita ng kababaang-loob at ang
66 Zeus A. Salazar, “Si Andres Bonifacio at ang Kabayanihang
Pilipino,” Bagong Kasaysayan: Mga Pag-aaral sa Kasaysayan ng
Pilipinas Lathalain Blg. 2 (Lungsod ng Mandaluyong: Palimbagang
Kalawakan, 1997), 3-4.
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES
pagiging katulad lamang ng ibang
kasama.67
Ayon kay Francis M., ang mulat at ―bayaning‖ kabataan,
na siyang gumagamit ng kanyang talino at lakas, ang
tunay na pag-asa ng bayan—pag-asa sa ikatlong yugto sa
Kasaysayan natin tungo sa Kaginhawaan. Ang
kamulatan ng mga ―bayaning‖ kabataan na ito ay
maituturing na kaganapan ng pangunahing layunin ng
Katipunan na maalis ang mga takip-matang nakabubulag
sa kaisipan:
Mulat na kabataan ang sagot,
'wag masasangkot sa ipinagbabawal na
gamot
Kundi'y gamitin ang talino,
maging tunay na bayani, makabagong
Pilipino
Sulong kabataan, ipakita ang lakas,
tunay at wagas na pag-asa ng bukas!
Kasama si Albert Tamayo, sinulat ni Francis M. ang
―Pambihira ka Pinoy!‖ noong 2004 kung saan ang mga
paglalarawan sa Pinoy ay nakabatay sa Kasaysayan at
Kulturang Bayan/Popular. Konsistent siya hanggang sa
huli.68
Sa ―Marangal na Dalit ng Katagalugan,‖ ipinagbubunyi
ang kahusayan ng Pinoy. Ang pagkakaisa ng mga
Tagalog ay mahalaga rin sa Katipunan. Sa koro ng
awitin ―Pambihira Ka Pinoy!‖, ang Pilipino para kay
Francis M. ay, ―walang ibang katulad mo…, bilib sila sa
husay mo…, ibang klase ka talaga…, buhay mo
mahalaga…, kahit kanino sasabay…, kapit bisig kapit
kamay…, kakaiba ang iyong dating….‖
Tulad sa ―Jocelynang Baliuag,‖ inihalintulad din ni
Francis M. ang bayan sa isang bulaklak. At tulad ng
Katipunan, walang takot sa kalaban, binabata lahat ng
kahirapan:
Walang tatalo sa galing kahit kalaban
mo mabangis ika‘y hindi bumabagsak
parang presyo ng langis kahit na ang
hos ay pinipilit kahit ang ulam mo isang
linggo nang iniinit bilib ako sayong
pakikibaka kahit na walang laman ang
tiyan pati pitaka kapag isip matalas
matalim/ kawangis mo ang rosas na sa
simento nakatanim/ tipid ka sa pagkain
na tuwid pero sumasarap ang ulam pag
meron panauhin at ang pang-uri dapat
gawin pambihira ka pinoy sabay sabay
natin awitin.
67 Ibid, 36, 39.
68 Magalona, Francis at Albert Tamayo. Pambihira ka Pinoy!
Francis Magalona. BMG Records, cd recording.
Maging ang Himagsikan sa EDSA ay ikinuwento. Iba‘t
ibang dalumat ng Pinoy ang ibinahagi: hilig sa pagkain
(ginhawa), Liwanag at Dilim, kahusayan (talento), sa
mga kataga ni Francis M., ―isang ganap na bulalakaw:‖
sapat na siya ay mapayapa nag dasal sa
Maykapal at sa tangke ay sumagupa
sa harap ng crisis ay ka ngite na kikipag
harutan ang lakas ng kilite
ang galing nyo sa kusina at mag luto
maya maya ngumunguya sa jeda di na
tuto
sa bawat problema di na titinag liwanag
sa dilem sa mga araw ng pag sinag
sakin talino mo silay bileb pumapasaka
kahit ikay hindi na kikineg
mga talento mo ay umaapaw
bumubulusok isang ganap na bulalakaw
Sa ibang bahagi ng kanta, magra-rap din si Francs M.
tungkol sa Pinoy na handang mag-alay ng dugo sa bayan,
mga Pinoy na nagsisikap, sa rebolusyon nagkakaisa, at
kung umibig matindi, isang dosena ang anak (na
siyempre may kinalaman sa ginhawa Ü).
Noong 1992, muling nirekord ni Francis M. ang awitin
nina Heber Bartolome at Jimmy Antiporda na ―Tayo‘y
Mga Pinoy,‖ na isang klasikong awiting makabayan na
―rock.‖69 Ayon sa Kartilya, ―Ang kamahalan ng tao'y
…wala sa tangos ng ilong at puti ng mukha…. Maitim
man o maputi ang kulay ng balat, lahat ng tao'y
magkakapantay; mangyayaring ang isa'y higtan sa
dunong, sa yaman, sa ganda; ngunit di mahihigtan sa
pagkatao― Sabi ni Francis M., anuman ang ating hitsura,
ang ating kakanyahan ang ipantatapat natin sa dayuhan
at globalisasyon:
Sabi ni Heber wag tayong manggaya
Wag kang manggagaya kung di mo rin
kaya
Mangopya ka man siguraduhin mong
Mas mahusay sa kinopyahan at
matinong matino
Kahit na ilong mo ay baliko kahit na
panget sarat at pango
Basta‘t pantay-pantay walang
kulay walang away awitin nating sabay-
sabay
…Aking sina-saisip at puso‘t damdamin
at may paniwala sa sariling atin
Gawa na pinoy maipagmamalaki isigaw
sa mundo at ipagsabi
69 Bartolome, Heber at Jimmy Antiporda. Tayo'y Mga Pinoy.
Francis Magalona. Octo Arts EMI, cd recording.
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES

Ang aral din ng pagkakapantay-pantay anuman ang

kaanyuan ay masasalamin sa kanyang itinuturing na
obra-maestra. Sa ―Kaleidoscope World,‖ ayon kay Francis
M.:
So many faces, so many races
Different voices, different choices
…Some are pure and some half-bred
Some are sober and some are wasted
Some are rich because of fate and Some
are poor with no food on their plate
Some stand out while others blend Some
are fat and stout while some are thin
Some are friends and some are foes Some
have some while some have most
…Some are great and some are few Others
lie while some tell the truth Some say poems
and some do sing Others sing through their
guitar strings Some know it all while some
act dumb Let the bass line strum to the bang
of the drum
Some can swim while some will sink And
some will find their minds and think
Others walk while others run
You can't talk peace and have a gun
Some are hurt and start to cry Don't ask
me how don't ask me why Some are
friends and some are foes
2. Marami sa kanyang mga awitin, tulad ng
“Mga Kababayan Ko” at “Ito ang Gusto Ko” ay
nakasulat sa wika ng bansa at kinakausap ang
mga Pilipino, ukol sa mga bagay na may
saysay sa kanila. Dahil sa malinaw na sagot sa
tanong na “Para kanino ba ang kanyang
ginagawa?” Maituturing na siya, sa maraming
pagkakataon, ay may Pantayong Pananaw.
3. Tulad ni Andres Bonifacio, ang
mga ideya ni Francis M. ay kanyang ibinatay
sa kasaysayan at kalinangan. Wala nang
titibay pa sa kahit anong mensahe o ideya na
ang dalawang ito ay isinasaalang-alang.
4. Walang kaduda-duda sa
kanyang pagkamakaBAYAN. Para sa kanya,
hindi baduy at hindi bakya ang ipaalala sa
Lahing Kayumanggi ang kanyang kadakilaan.70
Sa aming henerasyon, sa mga awitin ni Francis M. una
naming natutunan ng klaro ang kadakilaan ng aming
mga sarili bilang Pilipino. Tulad ng Katipunan,
konsistent ang mensahe niya ng pagmamahal at
pagtatanghal sa bayan at bandila. At bilang nagpaalala
ng kadakilaan ng mga Pilipino, at nagpaalab ng apoy ng
pagkamakabayan sa kapwa mayaman at mahirap, elit at
bayan, hinding hindi na siya mamatay sa Kasaysayan!
Sa marami, para na siyang si Rizal, simbolo ng pagka-
Pilipino. Hindi na masama, sa isang mang-aawit na
nagdeklarang, ―Idol Ko si Rizal.‖

Some have some while some have most Pero kung talagang susuriin, hindi kalabisan na ituring
din siyang isang ―Makabagong Emilio Jacinto.‖ 71

Every color and every hue

Is represented by me and you

Take a slide in the slope

Take a look in the kaleidoscope Spin

it round, make it twirl

In this kaleidoscope world

V. ISANG MAKABAGONG EMILIO JACINTO

70 Michael Charleston B. Chua, “PAALAM FRANCISM: Ang
Sa araw ng libing ni Francis M. noong 11 Marso 2009, kabaBAYAN sa Karera ng Ama ng Pinoy Rap,” 11 Marso 2009.
isinulat ni Chua bilang pagbabalik tanaw sa kanyang 71 Ang papel na ito ay iniaalay kay Maxene Magalona, sa
buhay:
pagpapatuloy ng gahum at pamana ni Francis M. (Chua), at para sa aking
unang crush noong high school (Campomanes).
1. Inangkin (appropriate) ni Francis M. ang isang
banyagang porma ng musika, at inangkop ang
mensahe at wika nito sa kondisyong Pilipino.
Dahil dito, naging epektibo siya sa kanyang
pakikipagtalastasan sa bayan at tinangkilik
siya ng husto. Isang aral sa mga nagnanais
magpakalat ng ideya.

, 19
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES

B. Malay XXIII (1(2010)):81-96

BARANGAY: BANGKA AT LIPUNAN1
Efren B. Isorena, PhD

Introduksyon
Laganap ang paggamit ng simbolismo ng bangka sa sistemang pulitikal ng maraming
katutubong lipunang magdaragat sa Timog-Silangang Asya at, gayundin, sa mga isla sa Pasipiko
(Manguin). Sa ilang pagkakataon, mahalagang ginamit din ang simbolismo ng bangka sa pagbibigay
ng kahulugang espasyal (spatial meaning) sa lugar na inuukopa ng komunidad at/o estado
(Salazar), sa kaayusang panlipunan (Van Wouden), sa mga mahahalagang konstruksyong
istruktural, hal. bahay (Kana, Perez 7-8), at sa mahahalagang kapaniwalaan at ritwal ng bayan (Fox
342-367). Sa isang pag-aaral nabigyan ng balidasyon ang ganitong paggamit ng simbolismo ng
bangka sa loob ng Pilipinas (Isorena, Ang Sakayan sa Pagbubuo ng Banua) subali’t sa harap ng
hamon ng modernismo ay tila unti-unti na itong natatabunan, bukod pa sa hindi na rin hayagan ang
pagkilala sa ganitong tradisyon sa hanay ng mga kabataan. Tuloy nanganganib na mawala ito
maging sa alaala ng bayan.
Sa Pilipinas marami ang mga indikasyon sa paggamit ng bangka bilang simbolo ng
kapangyarihan, kaayusan sa lipunan, at sa pulitika. At, ang nakilalang simbolikong Bangka ng
sinaunang lipunang Pilipino ay ang barangay. Unang lumabas sa tala ni Antonio Pigafetta noong
1521 ang bangkang barangay nang sila ay mapadako sa isla ng Limasawa matapos na sila ay
dumaan sa kipot ng Surigao mula sa isla ng Homonhon (Blaire at Robertson v.33, 115). Mas maaga
pa dito, may mga indikasyon din na ang bangkang barangay ang ginamit sa mga napaulat na
pananalakay sa baybayin ng Timog-Silangang Tsina noong mga panahong 1174-1190 M.K. (Isorena,
The Visayan Raiders 82-84). Ang bangkang nahukay sa Butuan na nasa kategorya ng bangkang
barangay ay may petsa na mula 320 hanggang 1250 Matapos si Kristo (MK) (Ronquillo).
Nangangahulugan na ganap at mahaba ang kasaysayan ng bangkang ito. Si Juan de Plasencia, O.S.F.
(1589) ang sa kauna-unahang pagkakataon tumukoy sa bangkang barangay bilang katawagan sa
kalipunang bumubuo ng isang komunidad na pawang magkakamag-anak at pinamumunuan ng
isang dato (Blaire and Robertson v. 7, 173-176). Bunga nito ang barangay ay kinilala bilang
sinaunang uri ng pamahalaan ng katutubong lipunan (Zaide 27- 28; Agoncillo at Guerrero 45-46),
bilang sinaunang sistemang sosyo-politikal (Pattanñe, The Barangay 755-756) at bilang lipunan na
nasa iba’t-ibang antas ng transisyon mula sa primitibong estadong komunal tungo sa Asiatikong anyo
ng piyudalismo (R. Constantino 31-32).
Si William Henry Scott (4-5) sa kanyang Barangay: Philippine Society and Culture in the
Sixteeth Century ay mahalagang naitakda ang dalawang natatanging karakter ng sinaunang lipinang
baranganiko: una, ang malawak at lubos na paggamit ng bangka sa samu’t-saring aspeto ng pang-
araw-araw na kabuhayan, at, ikalawa, ang lokal na katangian ng pamamahala. Bukod dito, binigyan
niya ng diin ang sadyang maritimong karakter ng pamumuhay ng sinaunang lipunan na
masasalamin sa konsentrasyon ng panirahanan sa mga baybay-dagat, tabing ilog, at mga tubigang
maaaring pamangkaan. Nangangahulugan lamang ito na ang bangka ang sentro ng kulturang
maritimo. Pinatutunayan ito ng mga nagawa ng pag-aaral sa kasaysayang maritimo (maritime
history) sa maraming panig ng mundo. Halos lahat ay naglaman ng mga pag-aaral ukol sa bangka
bilang pangunahing lapit (approach) sa pag-unawa sa kasaysayan ng mundong maritimo, partikular
ang may kinalaman sa pagtatao (peopling), pagkalat ng kultura (cultural movement), at sa
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES

pagunawa ng kabuuang proseso ng pagbuo at pag-unlad ng mga sinaunang lipunang magdaragat

mula sa primitibong anyo tungo sa pagiging kompleks (Haddon at Hornell, Noteboom, Hornell,
Johnstone, Doran). Bagama’t detalyadong nailarawan ni Scott (1994) ang mga katangian ng
lipunang baranganiko ng mga Pilipino, nananatili pa ring palaisipan kung bakit ang bangkang
barangay ang naging simbolikong bangka ng mga Pilipino at paano ang naging korelasyon ng
bangkang barangay sa pagtatakda ng kaayusang sosyopulitikal ng sinaunang lipunan.
Layunin ng papel na ito na, una, tuklasin ang mga salik na nagtangi sa bangkang barangay
bilang karakteristikong bangkang-Pilipino; ikalawa, alamin ang mga kamalayangbayan na nabuo
kaugnay at bumalot sa bangkang barangay na nagtangi dito bilang simbolikong bangkang Pilipino,
at, ikatlo, ipakita at suriin ang naging paggamit ng simbolismo ng bangka sa paglalatag ng kaayusan
sa katutubong lipunang Pilipino bago ang kolonisasyong Kastila.

Ang Bangkang Barangay sa Pilipinas

Sa mga bangkang Pilipino, ang bangkang barangay ang pinakalaganap at kilala sa

sangkapuluang Pilipinas (Isorena, Ang Sakayan sa Pagbubuo ng Banua 1-6). Naiintindihan ang
barangay bilang bangka mula Luzon hanggang Ka-Mindanawan. Sa Ilokos Barangay ang
karaniwang katagang pantukoy sa bangka, (Carro 48, Laconsay 278) maging sa mga bangka na yari
sa tabla at walang katig (E. Constantino 93). Ayon kay E. Constantino (302) ang mga bangkang
Cagayanon ay pangkaraniwang nakabatay sa bangkangbarangay. Barangay rin ang katagang Isneg
na pantukoy sa bangka. Binubuo ito ng limang bahagi: dalawang tabla sa magkabilang gilid, isang
tabla sa ilalim, tig-isa sa proa (prow/stem) at popa (poop/stem) (Vanoverbergh 164). Sa
Katagalugan pangunahing bangka ang bar(l)angay at kilala ito bilang bangkang pandigma at
bangkang pangalakal.
Ayon kay Alcina (168) pangunahing bangka rin ng mga Bisaya ang barangay. Ito ay
yarimula sa mga tabla na ginamitan ng pakong kahoy (treenails), may dalawang palo para sa layag
at ginagauran ng bugsay (oars). Kaiba sa barangay ng Ilocos, ito ay malaki, magaan at mabilis
maglayag. Dahil sa mga katangiang nabanggit naging pangunahing bangkang pandigma din ang
barangay sa Kabisayaan. Sa Kabikolan, ang bangkang barangay ay isa sa mga bangkang pinapanday
sa Isla ng Catanduanes na kasamang inilalako ng iba pang mga bangka sa mga kalapit na isla
hanggang sa Mindoro (Galang 107). May bangkang barangay din ang mga Maranao sa Mindanao
(McKaughan at Macaraya), at sa mga Taosug ang lepa/lepa-lepa ang kanilang bersyon ng barangay.
Mapapansin na malawak ang distribusyon ng katagang barangay bilang pantukoy sa
bangka. Ang mga bangkang nagtataglay ng katawagang ito ay makikita rin sa iba’t-ibang antas ng
kompleksidad sa anyo, gamit at konstruksyon – mula sa pinaka-simple, gaya ng bangkang inukab
(dugout canoe) ng Ilocos hanggang sa mga bangkang pandigma o pangayaw ng mga Tagalog at
Bisaya, at ang mga bangkang pangalakal at tirahang-bangka ng mga Maranao at Taosug sa Ka-
Mindanaoan. Nangangahulugan ito na walang iisang tiyak na kaanyuan ang bangkang barangay.
Ang kaanyuan nito ay maaaring naayon sa kompleksidad ng lipunang nagtataglay nito. Ang tanging
tiyak lamang dito ay ang katawagang barangay sa isang partikular na bangka ng isang partikular na
komunidad na nagbibigay distinksyon dito sa iba pang bangka ng komunidad. Ang malawak na
distribusyong heograpikal at ang pagsaklaw ng bangkang barangay sa iba’t-ibang antas at
dimensyon ng kabuhayan ng bayan ay nagpapahiwatig ng kahalagahan nito bilang pangunahing
bangka sa kapuluan.
Mula sa maraming indikasyon ang bangkang barangay ay maaaring produkto ng mahabang
proseso ng pag-unlad ng bangka at ng kultura ng pagdaragat sa loob ng kapuluan. Ang paglitaw nito
bilang simbolikong bangkang-bayan ay mapagpahiwatig ng maritimong karakter ng sinaunang
lipunang Pilipino at ng antas ng kompleksidad ng lipunang dinatnan ng mga Kastila sa ika-16 na
dantaon.
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES

Deskripsyon ng Bangkang Bar(l)angay

Sa Boxer Codex (1591) tinukoy ang bangkang barangay na “…malaki at malapad nabangka;
limampung katao ang maaaring sumakay at isang daan sa mas malaki…” (Quirino at Garcia 408-
409) Pagsapit ng 1609, inilarawan ni Antonio de Morga (Blaire at Robertson v.16, 271-273) ang
barangay ng ganito:

“…bangka na gawa mula sa isang malaking troso… (ang) barangay, sakayan na mabilis at
magaan, mababa ang kagililan, nilapat sa pamamagitan ng kahoy na pako, mahagway ang proa at popa…
mayroon itong maraming mananagwan sa magkabilang gilid… sa gilid ng bangka, mayroong bailio na
yari sa kawayan na lugar para sa mga mandirigma, at may gayon ding sahig sa gitna ng bangka na
nasisilongan ng kung tawagin ay cayan. May katig ang bangka sa magkabilang gilid na yari sa buho ng
kawayan at ang haba nito ay nakaayon sa buong kahabaan ng bangka at nagsisilbing panimbang…
madali nilang binibitbit ang bangkang ito
patungo sa baybay pagsapit ng gabi upang idaong… [salin ng may akda].

Idinagdag pa ni Morga na sa panahong iyon nagsisimula na ring gumamit ng pakong bakal

kapalit ng pakong kahoy (pegs/treenails) ang mga Pilipino sa paggawa ng bangka at ang proa
(prow) nito ay nag-aanyo na ring kagaya ng sa mga barkong Kastila.
Nakilala rin ang bangkang barangay na isa sa pinakamatanda at natatanging bangkang
Pilipino na may katangiang matulis at mahaba, patulis ang magkabilang dulo, at binuo sa
pamamagitan ng mga pakong kahoy (Blaire at Robertson v.1,184). Noong 1668 detalyadong
tinalakay ni Padre Francisco Alcina, SJ (201-203) ang katangian at konstruksyon ng mga bangkang
Pilipino. Sa kanyang paglalarawan, ang bangkang barangay ng Ybabao ay:

…ang pangalawa sa mga malalaking bangka ng mga Pilipino matapos ang balasian. Ang
bangkang ito ang pinakamagaan na ginagamit noon, at patuloy na ginagamit sa panahong iyon, ng mga
katutubo roon. Ang bangka ay binuo mula sa kwadradong kilya na nilapatan ng mga tabla sa
magkabilang gilid. Sa kanyang pagkabuo, mababa ang kagililan na angkop para sa pagsagwan;
karaniwang ginagamitan ng sagwan o maikling gaud upang paandarin itong barangay…[salin ng may
akda].

Kinilala ang bangkang barangay na pinakamainam na bangkang katutubo at pangunahing

gamit sa paglalakbay sa dagat ng mga Pilipino. Dahil sa manipis nitong baol, magaan at mabilis
itong maglayag (Combes 786). Ang husay at kainaman ng bangkang ito ay nag-udyok sa mga
Español na gamiting pangkaraniwang sakayan ang bangkang barangay simula sa panahon ng
conquista hanggang sa mga ekspedisyon sa Mindanao at Molucas. Subali’t sa harap ng mga
naglalakihang bangkang Español, nagmistulang maliit na Bangka ito. Magkagayunman, hanggang sa
ika-19 na dantaon naroon pa rin ang pagkilala sa barangay bilang bangkang pandigma (Blumentritt
45). Sa bahaging dulo ng ika-19 na dantaon, ang bangkang barangay ay itinuring na “…mabilis,
nguni’t hindi gaanong malakas tulad ng ibang sakayang ginagamit sa digma” (qtd. sa Abrera 57).
Hindi maikakaila na ang mga deskripsyong ito ay mga panlabas lamang na kaanyuan ng
bangkang barangay. Bagama’t malinaw sa mga Español na ito ang pangunahing Bangka ng mga
Pilipino, hindi naman naipaliwanag sa mga ulat kung bakit. Ano nga ba ang bangkang barangay?
Ano ba ang kaibahan nito sa iba pang mga bangkang Pilipino?
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES

Etimolohiya ng Katagang “Barangay”

Sa mga diksyunaryo simula sa panahon ng Kastila, ang kahulugan ng katagang barangay ay
kapwa bangka (Mentrida 44; San Antonio 15, Noceda Y San Lucar 28, Lisboa 57) at sosyo-politikal
na yunit (Mentrida 41, Carro 49). Nauna nang ipinaliwanag ni Juan de Plasencia ang pagtukoy sa
barangay bilang yunit sosyo-politikal. Ayon dito, ito ay bilang pag-alaala ng mga katutubo sa
nakaraang paglalayag ng kanilang mga ninuno sakay ng bangkang barangay nang sila’y unang
nagtungo sa isla sa ilalim ng pamumuno ng mga datu. Sa pagtatag nila ng bagong pamayanan,
kanilang ipinagpatuloy ang kaayusan at relasyong nabuo sa loob ng bangka bilang batayan ng
kaayusan at relasyon sa lipunan at pulitika (Plasencia 174). Magkagayunman, hindi naman malinaw
kung ano ang kahulugan o pinanggalingang konsepto ng nasabing kataga bilang bangka.
Sa mga katagang maaring kahaliling kataga (cognate) at salitang ugat ng ‘barangay’ isa ang
‘barag’ ng Pampango na maaring ituring na pinagmulang kataga/konsepto ng barangay bilang
bangka. Ang barag sa Pampango ay pantukoy sa buwaya; at ang bara(n)gay ay “tilabuwaya” dahil sa
pagtataglay nito ng proa na ulo ng buwaya. Isa pa ang katagang barang. Ang Malay ay mayroong
katagang barang na ang ibig sabihin ay “mga kasangkapan, gamit o mga bagay na mula sa ibayo;
karaniwang inilalako” (Wolkinson 86). Barang din sa Indonesia ang “mga gamit/kasangkapan na
mula sa ibayong dagat”(imported) (Echols at Shadily 52). “Mangkukulam o pangungulam” naman
ang barang sa Pilipinas (Yap at Bunye 24). Pinakamalapit na kahaliling kataga ng barangay ang
balangaw ng Bisaya (Motus 24). Ang balangaw ay ang pantukoy na kataga sa bahaghari habang
V(b)arangao naman ito sa Tagalog (Loarca 133). Ang varangao ng Tagalog ay kinikilala rin na
Bathalang Mandirigma. Ang barangaran ng matandang salitang Javanese ay malapit ring kahaliling
kataga ng barangay. Ito ay nangangahulugang kapangalan o kamag-anakan. Maaaring ang nasabing
kataga ay mula rin sa sinauna o Matandang Tagalog (Pattanñe, The Philippines 89, 91-92).
Samantala, sa Bikol at Bisaya ang baga-ngar(l)an ay “katulad o kasing-pangalan” na nagpapahiwatig
ng pagiging magkamag-anak.
Ang bangkang barangay bilang barag ay maaaring may batayan lalu na’t kung isasaalang-
alang ang pisikal na kaanyuan ng bangkang barangay na may mahubog na anyo at patulis ang
kapwa dulo. Ang mga pinag-abay na tabla nito at ang mga tambukos (cleats) na nakausli, sa biglang
tingin, ay may pagkakahawig sa katangian ng disenyo sa balat ng buwaya lalu na’t kung ito’y
nakalutang sa tubig. May mga uri ng bangkang barangay na nagtataglay ng mga proa (prow) na ulo
ng buwaya mula sa inukit na kahoy, kundi man ay ulo ng dragon o ahas (Abrera), na kung titingnan
ito ay tila malaking buwaya na nakalutang sa tubig. Sa Iloko mayroon silang kataga na binobuaya na
ang ibig sabihin ay ang pagkakaroon ng anyong ulo ng buaya sa proa (prow) o unahan ng bangka
(Carro 57). Maaaring sa karanasan ng mga sinaunang pamayanang ilogan, ang pagiging
dominanteng bangka ng barangay sa mga ilog ay kagaya ng pagiging “hari” ng buwaya ng mga ilog
at tubigan. Ganap ang kahalagahan ng buwaya sa sinaunang sagradong paniniwala ng mga Pilipino
(Plasencia 189, Colin 70) kagaya ng mga sagradong paniniwala sa iba pang bahagi ng Timog-
Silangang Asya (Harrison at Harrison 67). Katunayan nito ay ang pagtataglay ng mga kabaong na
yari sa kahoy ng anyo ng ulo ng buwaya sa isang dulo nito (Beyer) na nagpapahiwatig ng
mahalagang papel ng buwaya sa mga kapaniwalaan sa kamatayan at sa misteryo ng ‘kabilang-
buhay’. Ang pag-uugnay ng bangkang barangay sa buwaya ay maaaring indikasyon ng lebel ng
pagpapahalaga ng lipunan sa naturang bangka.
Ang barang na katagang Indones at Malay na ang kahulugan ay “mga bagaybagay/
kagamitan/paninda, at/o mga gamit o paninda na imported” ay maaaring may kaugnayan din sa
pagkabuo ng katagang barangay na pantukoy sa bangka. Hindi maikakaila na ang bangkang
barangay ay isa sa pangunahing gamit sa mga malayuang paglalayag: maaring para sa pamumulo,
pangongolonya ng mga bagong isla, o sa pangangalakal. Sa mga ganitong pagkakataon nagtataglay
ito ng mga gamit, kasangkapanat mga probisyon na kakailanganin para sa mga naturang pakay. Sa
epikong Lam-ang, natukoy na ang ginintuang balangay ng bayaning si Lam-ang, ay nagdadala ng
mga porselana mula sa Tsina. Binanggit din na ginamit niya ang balangay sa panunuyo ng dalaga sa
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES

kabilang ibayo at doon ay isinasakay niya ang lahat ng mga kakailanganing kasangkapan para sa
nasabing gawain kasama ang buong bayan (Yabes 102-103). Ang naiulat na pakikipagkalakalan ng
Butuan sa Tsina kasing-aga ng ika-11 dantaon at ang pagkakatuklas ng mga bangkang barangay sa
bayang ito ay nagpapakita ng ugnayan sa pagitan ng pangangalakal at ng barangay (Peralta 41-48,
Ronquillo 81-70). Malinaw ang mga indikasyon na ang bangkang barangay ay isa sa pangunahing
bangka sa pangangalakal, kapwa sa loob ng Pilipinas at sa pakikipagkalakalan sa labas ng bansa.
Ang barang sa Pilipinas bilang mangkukulam o pangungulam ay ‘tila’ malayong basehan o
pagmulan ng konsepto/katagang “barangay”. Ang gawain ng pangungulam o mangkukulam ay
karaniwang iniuugnay sa babae, mga babaeng nabubukod at may angking kapangyarihan o
“anting”. Masinsing tinalakay ni Abrera (296) ang ugnayan sa pagitan ng mga tinagguriang
binokot/linamin/ba’I -- mga babaeng pinagpipitaganan ng komunidad at lipunan dahil sa angking
galing, kapangyarihan o ‘anting’ -- at ang bangkang barangay.
Ayon dito:
Sa kasaysayang awit, and ba’I na nakatira sa lamin ang may hawak ng mga agimat, at sila ang
mga tagapagtanggol ng bayan, kung wala nang mga datu o bagani. Higit pa dito, and ba’I lamang
ang makakahiram ng pinakamabisang anting-anting mula sa langit, na nasa pag-iingat ng isa
ring babae…2 mababanaag ang halaga ng binukot o ba’I, siya ang tunatayong
makapangyarihang simbolo ng bayan na nakakapagbigay proteksyon dito habang nagsasanay
pa sa loob ng lamin…Ang pagbubuklod niya ng bayan sa diwa at paniniwala ay magiging hayag
sa panahon na inilalabas sa lamin at isinasakay sa bangka (barangay) upang makita siya at
makita niya ang bayan. …[ang diin ay sa may-akda] (qt. sa Abrera 296)

Mapapansin na ang bangkang barangay, sa dinami-dami ng uri ng bangka sa Pilipinas, ang

tanging ginagamit sa mahahalagang ritwal ng bayan. Sa mga ritwal laban sa pagkakasakit o
pagkalunod, ang mga kamag-anak ng namatay o may sakit ay isinasakay sa barangay kasama ang
baylana o punong pari na babae. Sa lugar na tinukoy ng baylana, kanilang itatapon ang ilang mga
gamit bilang alay kasabay ng pag-usal ng mga panalangin upang mailigtas ang may sakit at gawaran
ito ng proteksyon at pagpapala ng mga nuno (Loarca 129). Sa ritwal na kibang, kung saan ang mga
nabubuhay ay sinusubukang makipag-ugnayan sa kanilang mga namatay na ninuno, sumasakay sa
bangkang barangay ang mga kaanak at sa pamamagitan ng baylan tatawagin ang mga nuno; sa
sandaling gumalaw ang bangka o “nag-kibang,” nangangahulugang tumutugon ang anito/nuno. Sa
ritwal ng pag-aanito ng mga Tagalog, isinasagawa ito sa bahay ng dato na sadyang iniayos ang mga
bahagi ng tahanan katulad sa mga bahagi ng bangkang barangay (Plasencia 186). Ginagawa naman
ng mga Pintados ang ganitong pag-aalay bago ang paglulunsad ng pangungubat o pangayao (Loarca
133). Bukod sa pag-aanito, ginagamit din ang bangkang barangay sa ritwal ng pagdaga at sa baklag.
Sa ginawang salin ni Lietz (74) sa akda ni Alcina (193) natukoy ang ritwal ng pagdaga na pag-aalay
sa diyos na si Humalgar, na isang ahas, at ang layunin ay maisalin sa mga mandirigmang
makikilahok sa digma/pangayao ang tapang at bangis nito. Ang baklag naman ay pag-aalay ng dugo
sa kilya ng bangkang barangay bago ito ilunsad sa tubig. Ang ritwal ay kinapapalooban ng
paghahanay ng isa o higit pang aliping bihag sa digma kasama ng mga bilog na trosong dadaanan ng
Bangka papunta sa tubig. Sa pamamagitan nito napipitpit ang katawan ng alipin at pumapahid ang
dugo sa kilya ng bangka. Layunin nito na gawing matatag ang bangkang barangay at katakutan ito
ng kaaway. Ginagawa din ang baklag upang pagalingin at manumbalik ang lakas ng may sakit na
datu na nagmamay-ari ng bangkang barangay na ginagamit sa ritwal.
Pagsapit ng panahon sa ilalim ng kolonyalismong Kastila, ang mga baylan, kasama na ang
mga kababaihang may natatanging kapangyarihan sa bayan, ay nabansagang mga bruheria o
mambabarang (sa ingles ay “witches” o mga kababaihang nagsasagawa ng “witchcraft”) na may
kakayanang magpadala ng pasakit sa mga taong kanilang kinamumuhian sa pamamagitan ng mga
ritwal sa ilalim diumano ng impluwensiya ng mga “demonyo”. Dapat tandaan na bahagi ng
kampanya ng pananakop ang demonisasyon ng mga katutubong paniniwala, lalu na aspetong
panrelihiyon, kasabay ng degradasyon ng estado ng mga kababaihan sa lipunan. At, ang barang o
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES

pambabarang ay maaaring biktima ng gayong kampanya na nauwi sa pagkakaroon nito ng

negatibong konotasyon.
Ang ugnayan sa pagitan ng barang at kababaihang namumukod tangi, at ang ugnayan ng
mga binokot/linamin/ba’I sa bangkang barangay kasabay ng sagradong papel ng barangay sa mga
ritwal, ay nagpapahiwatig na maaari din na may koneksyon ang katagang barangay na pantukoy sa
bangka sa katagang barang ng Pilipinas sa orihinal na pagpapakahulugan nito bago na-Kristyano
ang lipunang katutubo. Subali’t, dahil nga sa pagtatagumpay ng bagong relihiyon, ang kahulugan at
kaugnayan ng dalawa ay maaaring unti-unting nawala. Kasabay ng paglaho ng katutubong
paniniwala at ng mga kaukulang ritwal na gamit ang bangkang barangay; at, ang tuluyang
pagkakaroon ng negatibong konotasyon ng barang, ay nagbunga sa ganap na pagkaputol ng
ugnayan sa pagitan ng barang at ng bangkang barangay.
Mahalaga ang katagang barangaran mula sa matandang uri ng wikang Javanese at, kung
tama si Antoon Postma, maaari ding ito’y kataga mula sa matandang uri ng wikang Tagalog. Kung
uugatin ang katagang ito, ang barang (sa Indonesia at Malay) ay ‘kasangkapan/kagamitan/paninda’
(partikular ang mga ‘imported’ na bagay) habang ang ngaran ay ‘pangalan’. Ang barangaran, kung
gayon, ay maaaring mangahulugan ng pampamilyang negosyo; o, di kaya ay gawain o proyektong
pampamilya o kamag-anakan (family enterprise). Matapos ang ganap na pananakop ng Kastila, ang
bangkang barangay ay pumailalim sa transpormasyon at ang isang anyo na kinauwian nito ay
bilang bangkang pang-pamilya at pangalakal. Karaniwang ang mga manlalakong negosyante
(itinerant vendors), na ang ilan ay nagmula pa sa iba’t-ibang panig ng kapuluan, ay kasama ang
buong pamilya sa bangka at kasamang naghahanapbuhay. Bunga nito, ang bangka na rin mismo ang
nagsisilbing tahanan ng kanilang pamilya (Casiño v.3, 712-713). Subali’t mas maaga pa dito, ang
sinaunang pangongolonya ng mga bagong lupain at/o kapuluan ay maaaring isang
gawain/proyektong pang-kamag-anakan. Maaaring may batayan ang lipunang baranganiko ng mga
Tagalog na nauna nang iniulat ni Juan de Plasencia. Ayon dito, ang sinaunang lipunang barangay ng
mga Pilipino ay naitatag bunga ng paglalayag ng mga kamag-anakan sakay ng bangkang barangay
sa paghahanap nila ng bagong lupang mapaninirahanan. At, ang pagkatatag ng lipunang
baranganiko ay bilang pag-alaala sa nasabing gawain o proyekto, at, ang natatag na pamayanan ay
bilang replekasyon o repleksyon ng kaayusan at relasyong nabuo sa loob ng bangka sa panahon ng
paglalayag.
Ang barangaran ay maari ding kahaliling kataga ng bagangaran ng Bikol at Bisaya na ang
kahulugan ay ‘ka-pangalan’ o, sa malawak na kahulugan, ‘kamag-anak’. Sa mga epikong bayan,
mapapansin ang mahalagang papel na ginampanan ng bangkang barangay sa pagtatatag at
pagpapalawak ng mga ugnayan o relasyong pang-kamag-anakan. Sa epikong Darangen, ang
bangkang renamentao mapalao o rinayong (balangay) ang ginamit sa paglalayag ng panganay na
datu sa paghahanap ng mapapangasawa (McKaughan, Stories from the Darangen 1-7), habang sa
Biag-ni-Lamang gintong balangay ang gamit ng bayaning si Lamang upang magbigay kaya sa
sinusuyong si Canoyan na kanya ring napangasawa (Yabes 102-103). Ang kahalagahan ng bangkang
barangay sa pagbubuklod at pagpapalawak ng pamilya ay binigyang diin ng bayani ng Darangen ng
mahigpit niyang ipagbilin sa kanyang mga anak na huwag ipagbili ang sakayan kailanman at sa
halip ito ay ingatan at paka-alagaan ng mabuti (McKaughan, Stories from Darangen 6-7).
Iisa lamang ang balangaw ng mga Bisaya at v(b)arangao ng mga Tagalog. Kapwa ay
pantukoy sa bahaghari. Sa mga Tagalog, ito rin ang bathalang mandirigma. Ang mga nasabing
kataga ay maaaaring halaw sa/o kahaliling kataga ng barangay. Ang pagiging pandigmang bangka
ng barangay ang makikitang mag-uugnay sa mga katagang/konsepto ng v(b)arangao at bangkang
barangay. Sa Boxer Codex (1591) tinukoy ang bangkang barangay bilang isa sa mga pangunahing
bangkang pangayaw (Quirino at Garcia, 408-409). Natukoy din ni Padre Francisco Alcina ang
bangkang barangay bilang pangunahing bangkang pandigma na gamit sa pangangayaw ng mga
taga-Ybabao ng Samar. Pinaniniwalaan din na ang bangkang ito ang iniulat ng Tsinong si Chau ju-
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES

kua noong ika-12 siglo na gamit ng mga mangangayaw na sumalakay sa timog-silangang baybayin
ng Tsina sa loob ng mga taong mula 1174-1190 (Isorena, The Visayan Raiders 82-84). Ang pagiging
bangkang pandigma nito ay masasalamin din sa mga ritwal ng digma – ang pagaanito, pagdaga at
baklag – kung saan nakatuon ito sa matagumpay na pangangayao (Loarca 133). Ang bangkang
barangay bilang bangkang pangayaw ay unti-unting maglalaho sa loob ng panahon ng pananakop
ng Kastila sa mga bayang nasakop o na-Indiyo. Samantala, magpapatuloy ang pangangayaw sa Ka-
Mindawan gamit ng mga moros at ang isa sa mga ito ay ang lepa/lipa na pawang bersyon ng
bangkang barangay sa bahaging ito ng kapuluan.
Sa kabuuan, ang bangkang barangay bilang barag (buwaya) at barang (witchcraft) ay
kumakatawan sa mahalagang elemento ng sagradong mundo ng katutubo; bilang barang
(gamit/kasangkapan/mga paninda), sinasalamin nito ang dinamikong kabuhayang malawak na
pinag-uugnay ng dagat at ilog sa pamamagitan ng komersyo at kalakalan; bilang v(b)ar(l)angao
lumalayag ito sa makulay at romantikong buhay ng mga mandirigma at gayundin sa mga dakilang
pakikipagsapalaran ng mga bayani ng bayan upang ibanyuhay ang kagalingan ng sariling lipi; at,
bilang bar(g)angaran, mahalagang itinatag at pinalawak nito ang binhi ng katutubong pamayanan
kasabay ng pagbubuo ng mga batayang halagahing panlipunan (social values) at tradisyong
pulitikal na nagsilbing gabay at panuntunan ng lumalawak na lipunang baranganiko.
Ang bangkang barangay, sa ganitong konteksto, ay nangangahulugan na hindi lamang isang
aspeto ng kulturang materyal na may mahalagang praktikal na gamit sa bayan. Lagpas pa dito, ang
bangkang barangay ay isang konsepto na sumasaklaw sa halos lahat ng aspeto at dimensyon ng
kabuhayan ng katutubong lipunan. Nangangahulugan nasa bawat mahahalagang bahagi ng buhay:
panrelihiyon, pang-ekonomiko, panlipunan, pulitika, hanggang sa kabuuang ispektrum ng kultura,
naroon ang simbolo ng bangkang barangay na nagbibigay ng balidasyon sa kanilang mga
paniniwala at ng sa mga tatag na institusyong panlipunan. Marahil ito ang nagbibigay distinksyon
sa bangkang barangay mula sa iba pang mga bangkang Pilipino; at, bunga nito, naging mahalagang
simbolo ng bayan sa pagpapahayag ng natamong lebel ng kompleksidad ng kani-kanilang tatag na
komunidad at lipunan. Masasalamin ang kahalagahang ito ng bangkang barangay
sa paggamit dito ng sinaunang lipunan bilang simbolikong batayan ng kaayusang sosyopulitikal.

Bangkang-Bayan
Sa mga sinaunang lipunang magdaragat, ang gawain ng paglalayag/pagdaragat/pagpapalaot
ang isa sa larangan kung saan maaaring masalamin ang mga kaayusan at relasyon sa lipunan.
Inilalarawan ito ng mga katungkulan at posisyon na inuukopa ng bawat isa sa loob ng bangka. Ang
datu at ang kanyang pamilya ay nasa malapit sa gitna - sa huling hati ng bangka o duluhan. Ang
lugar ay bahagyang nakaangat at nasisilongan ng carang. Ang mga mandirigma na pawang binubuo
ng uring maharlika, malayang uri na may-kaya at may prebilihiyong hindi magbayad ng buwis,
kasama ang mula sa timawa na anak ng datu, na tinatawag na sandig sin datu ay nasa loob din ng
bangka, nakatindig sa plataporma, sa burulan, na sadyang mas mataas kaysa sa mga gumagaod. Ang
mga gumagaod ay binubuo ng uring timawa, mga ordinaryong tao na malaya nguni’t obligadong
magbayad ng buwis, ay nasa loob ng bangka (sa unang hanay ng darambas), sa kagyat na gilid nito
at bahagya lamang itong mas mababa sa kinalalagyan ng mga mandirigma upang hindi ito maabala
sa paggagaod sa sandaling magkaroon na ng labanan (Loarca 147, 151). Ginagampanan din ng mula
sa uring ito ang mahalagang tungkulin na matatagpuan sa magkabilang dulo ng bangka: ang taga-
timon (steersmen), na nasa bahaging likuran (aft), at bilang mga tanod (boatswain) na nasa bahaging
unahan ng bangka. Ito marahil ang dahilan kung bakit tinatawag ring duluan ang mga ordinaryong
tao na malaya sa Tausug (Warren, Iranun and Balangingi 91). Ang mga tapat na tagasunod ng datu
sa Tagalog ay tinatawag ding duluhan na pawang binubuo ng mga timawa (Scott 220). Nasa mas
mababa na posisyon at nasa labas ng bangka ang mga sumasagwan, mga alipin (saguiguilid) o
oripun -- na nakaupo sa ikalawang hanay ng darambas, ang plataporma na nasa labas na gilid ng
bangka. Bukod dito mayroon pa ring sumasagwan sa mas malayong gilid ng bangka, iyong mga
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES

nakaupo sa plataporma na nakapatong sa tadik (crossboom) ng katig at halos ay nasa tubig na (at
nagsisilbi ring paltaw). Sa nasaksihan ni Padre Francisco Combes, S.J. (172) sa Mindanao umabot ng
halos tatlong daan ang mananagwan sa bahaging ito. Upang maunawaan ang kahulugan ng
kaayusang ito sa bangka, mahalagang malinawan ang pag-uuri ng sinaunang lipunang Pilipino.
Karaniwan nang hinahati ang lipunang baranganiko ng sinaunang lipunang Pilipino sa
tatlong hati: ang namumunong uri (datu), ang malalayang uri (maharlika/timawa), at ang uring
alipin (namamahay at sa guiguilir) (Scott 219, Gabriel). Subali’t sa masusing pagbabalik-suri sa mga
naunang pagpapaliwanag ng kaayusan sa lipunang Pilipino, lumilitaw na hindi tatlo, sa halip ay apat
ang bumubuo nito. Noong 1589 inilarawan ni Plasencia (Plasencia 174-176) ang lipunang Tagalog
na binubuo ng, bukod sa uri/hanay ng mga datu, tatlo pang uri: ang mga maharlika, ang aliping
namamahay, at ang aliping saguiguilir. Ang mga datu ay mula sa namumunong uri, ang maguinoo,
uring tagapamahala at sadyang nakaririwasa sa buhay. Ang maharlika, ang uri na malaya sa
pagbubuwis ng dato at sadyang may sariling kabuhayan, ay tungkulin na sumama at gastusan ang
sarili sa paglilingkod sa datu sa mga panahon ng pakikidigma. Kapalit nito ay ang pag-aalay ng
piging ng dato bago makidigma kung saan doon ay nagaganap din ang pagpapamudmod ng datu ng
“regalo” at pagtanggap dito ng maharlika bilang simbolo ng pagpapatibay ng kanilang ugnayan.
Bukod dito, mayroon ding takdang bahagi sa masasamsam na ari-arian at/o kayamanan mula sa
pakikidigma ang mga maharlika.
Ang salin/interpretasyon ni Plasencia ng aliping namamahay ay “commoners”, ibig sabihin
ay ordinaryong mamamayan. Sila’y nakapag-aasawa at naninilbihan sa kanilang mga amo, na
maaaring dato o hindi dato. Ang ibig sabihin nito ay naninilbihan sila sa uring nakatataas sa kanila.
At, ang kanilang paninilbihan ay laon nang napagkasunduan o itinakda. May sariling mga tahanan at
pag-aari ang aliping namamahay na maaaring manahin o ipamana sa kanilang mga anak, gayundin
ang mga lupain at iba pang mga ariarian. Taglay ng kanilang mga anak ang katulad na katayuan sa
lipunan at hindi sila maaaring gawing alipin at hindi rin sila maaaring ipagbili. Katunayan nito kung
sila ay malilipat sa pangangalaga ng anak ng kanilang dating amo na nagnanais na mangibang
tirahan sa ibang barangay, ang aliping namamahay ay hindi obligado na sumama, hindi sila
maaaring ilipat mula sa kanilang kinagisnang barangay; sa halip sila ay mananatili doon upang
ipagpatuloy ang kanilang kinagawiang pamumuhay. Ang mga tutuong alipin ay tinatawag na aliping
saguiguilir. Naninilbihan sila sa tahanan at mga lupain ng kanilang amo, maaari rin silang ipagbili.
Sa maraming pagkakataon, binabahaginan ng kanilang mga amo ang mga alipin, lalu na’t kung
tunay na masipag at kapakipakinabang ang kanilang paninilbihan, sa layuning magpatuloy ang
kanilang matapat at mahusay na pagsisilbi. Dahil dito ang mga alipin na ipinanganak sa tahanan ng
mga amo ay sa bibihirang pagkakataon lamang naipagbibili. Ang ganitong katayuan ang
kinasasapitan ng mga bihag sa digmaan at iyong mga sadyang ipinanganak na sa uring ito
(Plasencia 174-176).

Nilinaw at binigyang diin pa ni Plasencia ang pagkakaiba ng aliping namamahay aliping sa

guiguilir. Aniya,

Dapat tandaan ang pagkakaiba sa pagitan ng aliping namamahay at ng aliping sa guiguilir, dahil sa ang
pagkakamali ay nagbubunga sa pag-uuri ng marami bilang alipin na hindi dapat. Ang mga Indio ay
nagsisimula nang sumunod sa halimbawa ng alcalde-mayor, na hindi nakauunawa sa pagkakaiba ng
dalawa, na ituring na gaya ng saguiguilir ang mga anak ng aliping namamahay, at ginagawang mga
utusan sa kanilang mga tahanan na sadyang ilegal at hindi nararapat. Sa sandaling umapela sa hustisya
ang aliping namamahay, ikinakatwiran laban sa kanya na siya ay laon nang alipin, maging ang kanyang
mga magulang at ninuno, ng walang pakundangan kung siya ba ay aliping namamahay o aliping sa
guiguilir. Agad siyang itinuturing na alipin at sadyang ganoon lamang. Sa ganitong kaparaanan siya ay
nagiging sa guiguilir at , sa katauyang iyon, maaaring ipagbili. Dapat ay ipaganap sa alcalde mayor ang
pagtatakda, kung may mga sigalot sa usapin ng pang-aalipin, kung saang uri nabibilang ang alipin at
dapat itala sa dokumento ang mga kasagutan(Salin at diin ay sa mayakda) (qtd Blaire at Roberston, v. 7,
174-176).
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES

Nangangahulugan na ang aliping namamahay ay hindi ganap na alipin sa karaniwang

pagkakaunawa dito. Lumilitaw rin na ang kanyang paninilbihan ay bunga ng kasunduan sa pagitan
ng nakatataas na pamilya at pamilya ng aliping namamahay. Bukod dito sa isang takdang pamilya
ang kanilang paninilbihan ng namamahay at hindi sa lipunan sa pangkabuuan. Hindi sila alipin ng
buong lipunan, ang kanilang pagkakaugnay ay ispesipiko at ang kanilang takdang karapatan ay
hindi maaaring mabalewala kahit na ang kanilang pagkakaugnay sa paninilbihan ay maipamana sa
mga inanak ng pangunahing amo. Ang katapatang ipinapakita ng aliping namamahay sa
paninilbihan, sa kabila ng katotohanan na may sarili itong kabuhayan at maging ari-arian, ay maari
lamang maipaliwanag sa konteksto ng ugnayan o organisasyong pang-kamag-anakan na
pinagbigkis hindi lamang ng dugo kundi ng ‘utang-na-loob’.3

Lumilitaw, kung gayon, na binubuo ng apat na uri ang sinaunang lipunang Tagalog: 1) ang
hanay ng mga datu, ang uring maguinoo, ang namumunong uri; ang maharlika, malalayang uri na
may pribilehiyo at independyente sa datu; ang aliping namamahay, ordinaryong mamamayan
subali’t may takdang katungkulan sa ispesipikong amo; at, ang huli, ang mga alipin sa guiguilir, mga
ganap na alipin sa lipunan. May apat na uri din ang sinaunang lipunang Bikol : ang dato, aratagon,
duluyan, at ang oripon (Dery 24). Sa Kabisayaan ang istrukturang panlipunan ay inilarawan ng
ganito, ‘’mayroon silang tatlong uri : tinatawag nila ang pinakapuno na datos, sila’y tila mga ‘knights’,
at iyon namang mga mamamayan, timaguas (timawas), at ang mga alipin, oripon ... ‘’ (Scott 127).
Magkagayunman, sa masusing pagtingin sa hanay ng mga timawa, lumilitaw na mayroon ditong
dalawang kategorya: ang isa ay nagbabayad ng buwis sa dato at naninilbihan dito, ang isa naman ay
malaya sa pagbubuwis at may pribilehiyo (Scott 130-131). Ang huli ay inilarawan bilang mga
“knights” at “hidalgos” (Quirino at Garcia), sa madaling salita sila’y uring mandirigma. Posible na
ang mga timawa ng Visaya na nagbabayad ng buwis at naninilbihan sa dato ay katumbas ng aliping
namamahay ng mga Tagalog habang ang mga ‘timawa’ naman na malaya sa pagbubuwis at mga
uring mandirigma ang katumbas ng uring maharlika. Kung gayon, magkakatugma ang apat na uri
ng lipunang Tagalog, Bikol at Kabisayaan. At, maaari na ganito nga ang kaayusan ng sinaunang
lipunang Pilipino.

Kaugaliang Pilipino ang lumapit sa kaanak sa mga panahon ng kagipitan. Kadalasan mayroong
patriarko (patriarch) ang kamag-anakan na laging handa at may kakayanang tumugon sa mga
pangangailangan ng mga kaanak. Sa mga ganitong pagkakataon napagtitibay ang pagkakamag-anakan
bunga ng sitwasyong nilikha utang-na-loob. Ang utang-na-loob ay walang katumbas na kabayaran
maliban sa patuloy na pagganti ng kabutihang-loob. Ang ganitong sistema ng mabuting gantihan at
turingan (reciprocity) ang nagpapatibay sa bigkis ng kamag-anakan at nagsisilbing lehitimasyon sa
pamumuno ng kinikilalang patriarko (datu). Ito marahil ang nasa likod sa pangunahing katangian ng
barangay na pawang binubuo ng kamag-anakan.

Talahanayan 1 : Ang apat na pangunahing espasyo sa bangkang barangay at ang mga umuukopa nito.

Bahagi ng Barangay Tao/Grupong Umuukupa ng Espasyo Katayuan sa Lipunan

Duluhan Datu, Sandig sin Datu (mga kabataang Maginoo
anak ng datu)

Unang hanay ng Darambas, proa at Mga karaniwang mamamayan na Timawa/aliping namamahay/mga

timon (nasa duluhan
Ikalawang hanay ng Darambas
malaya at mga aliping ‘malaya’, may timawa na kamag-anak ng datu
sariling ari-arian, di-maaring ipagbili,
may karapatan na unahin ang sariling
kabuhayan.
Mga aliping bihag ng digma, maaaring Aliping sagigilir/oripon(
ipagbili, walang sariling ari-arian, at
pawang nasa kamay ng datu ang
kanilang buhay.
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES

(Mula kay Alcina, Blair at Robertson, at Scott)

Mahalaga ang pagkilala sa apat na uri o saray4 ng sinaunang lipunang Pilipino kaugnay sa paksa
dahil sa naobserbahang kaayusan sa loob ng bangka. Napansin ni Abrera (156-157) ang kaayusang
ito sa bangka at ipinanukala na ang distansya ng kinalalagyan sa bangka mula sa tubig ang
indikasyon ng estado o katayuan ng indibidwal sa lipunan. Iniugnay niya ito sa naobserbahang
kalakaran ng “paglayo” ng lipunang Indio sa tubig tungo sa lupa sa pagsapit ng panahong kolonyal.
Ipinanukala ni Abrera na iyong mga nakapuwesto malapit sa tubig ay nabibilang sa mababang uri
habang iyong mga nakapuwesto malayo sa tubig ay iyon namang mga nakaririwasa sa buhay.

Magkagayunman, mahalagang maunawaan din ang ispasyal (spatial) na pagtatakda ng

puwesto sa loob ng bangka sang-ayon sa kinabibilangang uri sa lipunan ng bawat sakay. Ang
posisyon halimbawa ng mandirigma ay mas mataas kaysa sa kinalalagyan ng datu. Subali’t ang
lugar ng huli ang pinaka-ligtas at malapit sa timon na siyang gumagabay at kumukontrol sa
paglalayag. Ang ganitong ispasyal na pagtatakda ng hirarkiya ay naobserbahan din sa maraming
lipunang Austronesyano. Sa mga bayan ng Suwu, Kei at Tanimbar sa Indonesia, halimbawa,
kanilang sadyang iniaanyo ang kani-kanilang mga lugar-pulungan sa hugis ng bangka sa isang patag
na lugar. Ang bawat posisyon sa Bangka ay pinupunan ng mga taong kumakatawan sa bawat uri sa
lipunan at sa kanilang katungkulan sa bangka sa tuwing naglalayag at ang pinakamahalagang
puwesto sa duluhan (aft) ay nakalaan sa pinuno ng bayan (Manguin 190-191). Ang bangkang
baurua naman ng Lamalera sa Indonesia ay nakalaan ang iba’t-ibang bahagi ng bangka sa mga
pamilyang bumubuo ng komunidad. Sa tuwing matapos ang bawat paglalayag ay binabaklas nila
ang bangka at ipinamumudmod sa bawat pamilya ang takdang bahagi nila ng bangka para sa pag-
iingat (Goddard, 70, 71, 367-396). Ganito rin ang nasaksihan ni James Hornell (40) sa mga lipunan
sa Pasipiko kung saan muling nagtitipon-tipon ang iba’t-ibang mga pamilya dala ang kanilang
bahagi ng bangka upang buuin sa sandaling kailanganing sila ay maglayag.
May mga indikasyon din na hindi lamang ang mga seremonyal na lugar ang iniaanyong
bangka upang gawing simbolikong representasyon ng pag-uuri sa lipunan kundi maging sa
konseptwalisasyon ng mga panirahanan ay naroon din ang paggamit ng simbolo ng bangka sa
pagtatakda ng relasyon at hirarkiya sa pagitan ng mga panirahanan (Isorena, Ang Sakayan sa
Pagbubuo ng Banua). Sa kaso halimbawa ng Pandan, bayan sa isla ng Catanduanes, ang hirarkiya ng
pamayanan ay naitakda sa pamamagitan ng simbolikong pagturing sa mga tatag na pamayanan,
mula sa kostal hanggang sa kabundukan, bilang kinatawan ng mga bahagi ng bangka na siya ring
gumabay sa relasyon ng mga pamayanang nakapaloob dito. Ang banua ay itinuring na duluhan
habang ang mga sityo ay itinuturing na mga katig. Ang malaganap na paggamit ng katagang
banua/banwa/vanua bilang pantukoy sa sentrong pamayanan sa Pilipinas at sa kalawakan ng
Austronesya, na pawang mga kahaliling kataga ng salitang bangka (Tatel, Salazar), ay indikasyon ng
malaon nang pagpapahalaga sa paggamit ng simbolismo ng bangka sa mga lipunang Austronesyan
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES

Larawan 1 : Mga bahagi ng at posisyon sa bangka (ang bangkang nasa larawan ay iprinisinta ni WH Scott (1994) bilang rekonstruksyon ng
bangkang Caracoa. Sa kawalan ng larawan ng bangkang pandigmang barangay, ang larawang ito ang pinakamalapit sa deskripsyon ng
bangkang pangayao na barangay dahil sadyang hindi rin nagkakaiba ang kanilang disenyo maliban sa laki.

Paglalalayag at Kayaw: Pagsubok at Balidasyon

ng Ugnayang Panlipunan at Pulitikal
Mahalaga rin na maunawaan ang mga likas na katangian ng mga gawain sa paglalayag at
pakikidigma kaugnay sa mga taong umuukopa at gumagawa sa mga posisyon at katungkulang ito.
Marahil ang simbolikong ugnayan sa pagitan ng posisyon sa bangka at ng katayuan sa lipunan ay
naging pinakahayag sa gawain ng pangangayaw. Ang pangayaw ay isang tradisyong laganap sa
buong kapuluan sa mga sinaunang lipunan at hanggang sa mga kasalukuyang lipunang
tradisyunal/etniko. Ang pangangayaw, halimbawa, sa mga lipunang nasa kabundukan at interyor
ay nasa anyo ng pamumugot ng ulo, samantalang pamimirata, pamimihag, at pananalakay naman
ang isinasagawa ng mga lipunang magdaragat (Loarca 149, 151; Colin 82, Junker). Tanggap ang
ganitong gawain sa mga sinaunang lipunang Pilipino, katunayan ay isa ito sa mga
pinagpipitaganang gawain ng mga kalalakihang makisig at may kakayanang maglunsad nito (Scott
90) gaya ng mga bagani o bayani ng bayan.
Ang mga pamamaraan ng pangayaw ng mga moros ay mahalagang tinalakay ni James
Warren sa kanyang Iranun and Balangingi: globalization, maritime raiding and the birth of ethnicity
(2002) kung saan detalyado niyang sinuri ang mga kasunduan, relasyon at kalakaran na kaakibat
ng pangangayaw. Dito sinabi ni Warren (165) na ang pangangayaw ay mahigpit na nakabatay sa
mga konsepto ng hirarkiya, sistema ng kamag-anakan at organisasyong sosyal, at nang lumaon
kabilang na rin ang mga proseso ng ugnayang ‘interetniko’. Ang pagiging makapangyarihang pinuno
ay natatamo sa pamamagitan ng paglulunsad ng malayuang pangayaw. Tanging ang raja o datu o
ang kanilang mga anak ang maaaring makapamuno ng pangayaw at karaniwan nang ang mga anak
ay nakakapangasawa ng mga anak ng pinuno ng kalapit na mga teritoryo na siyang lumilikha ng
mga pinalawak na alyansa (166).
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES

Dahil sa malaking resorses ang kakailanganin sa paglulunsad ng pangayaw, ang pagbubuo o

pag-oorganisa ng ekspedisyon ay karaniwang kinasasangkutan ng mga taong may-kaya (167). Sa
panahon ng lipunang baranganiko, ito marahil ang dahilan kung bakit mahalaga ang partisipasyon
ng mga nabibilang sa uring maharlika dahil sariling gastos nila ang pakikilahok dito maliban pa sa
kanilang ispesyalisasyon sa pakikidigma. Kaugnay dito, ipinaliwanag noon ni Plasencia (178) na
ang mga uring maharlika na nakapangasawa ng mula sa ibang barangay ay hindi madali na
pinapayagang lumipat ng barangay, hangga’t hindi ito nakakapagbayad ng takdang
napagkasunduang bayarin sa kanyang dato. Sa pangayaw ng mga moros, ang karamihan sa mga
sakay (crew) ay binubuo ng mga taga-gaod at mananagwan mula sa uri ng ordinaryong
mamamayan. Sa sinauang lipunang baranganiko ginagampanan ito ng mula sa uri ng timawa at
aliping namamahay, kasama na ang mga alipin (saguiguilid) upang punuan ang kakulangan sa mga
sakay (Combes 172). Sinabi pa din ni Warren (165) na mahalaga na ang lahat ng sakay ay mula sa
iisang lugar (kadatuan o chiefdom) at sadyang magkababayan o maging magkababata. Dahil sa
lubhang mapanganib ang pangangayaw, alam ng bawat isa na ang kanilang buhay ay nakasalalay sa
kanilang kolektibong husay sa pagdaragat at paglalayag, sa paggawa ng bangka, pakikidigma at sa
bisa ng dasal at ritwal ng baylan o ng hatib para sa mga Muslim. Marahil sa ganitong mga
sirkumstansya nagiging mahalaga ang konsepto ng ”iisang-bangka” kung saan iisa lamang ang
kasasapitan ng lahat ng sakay – lumubog o lumayag, depende sa pagtupad ng bawat isa sa kani-
kanilang katungkulan.
Tanging mga lalaki lamang ang nagsasagawa ng pangayaw, at karamihan ay sadyang mga
mandirigma. Sa mga gipit na pagkakataon maging ang mga alipin ay ibinibilang sa hanay ng mga
mandirigma at inaasahang makikipaglaban hanggang kamatayan (Warren, The Sulu Zone 187-188).
Marami sa mga aliping ito ay karaniwan nang sumasama sa mga pangayaw simula sa kanilang
pagkabata at nagiging mga bihasa sa gawaing iyon. Wala sa kanilang isipan ang pagtakas sa halip ay
sadyang pinili nila na maging bahagi ng ganitong mapanganib na buhay kapalit ng mga biyayang
materyal na ipinagkakaloob ng kanilang amo matapos ang bawat ekspedisyon (Warren, Iranun ang
Balangingi 170-171). Sadyang tungkulin ng alipin kasama ang mga timawa na sumagwan para sa
dato (Loarca 149). Nakapuwesto ang mga alipin na sumasagwan sa plataporma na nakapatong sa
tadik (crossboom) kasama ang hanay ng mga mananagwang timawa na nasa bahaging mas malapit
sa bangka. Sa sinaunang lipunang barangay higit pa sa materyal na benepisyo ang maaring matamo
ng alipin na kalahok sa pangayaw. Ang pinakatampok na maaring matamo ng mga alipin ay ang
gantimpalang pagpapalaya o pagiging natimawa (Gabriel).
Ang bangkang pangayaw ay nasa ilalim ng pamumuno ng datu o raja. Nakapuwesto ang
datu/raja sa bahagi ng bangka na may carang/cayan o bubungan sa gitna ng Bangka malapit sa
dulong bahagi at nasasakupan ang bahagi ng timon (Combes 173). Katangian ng pinuno ang
pagiging malakas, matapang, tuso o madunong, kilala sa bayan at walang dudang mayaman.
Kontrolado niya ang lahat ng aspeto ng paglalayag at pagpapatakbo ng bangkang pangayaw
(Warren, Iranun ang Balangingi 170-171). Ang pinuno ang nagtatakda ng ruta sa buong panahon ng
paglalayag at siyang tumatayong pangkalahatang pinuno. Mahalagang katulong ng pinuno ang mga
gumaganap bilang taga-timon na nasa gawing likuran at siya ring namamahala sa mga sakay, at ang
tanod na namamahala sa cauit (anchor) at ‘lead line’ at siya ring nagmamasid at nagbabantay sa
daraanan ng bangka at sa mga iba pang matatanaw sa laot (Warren, Iranun ang Balangingi
171,n.18). Kasama sa ekspedisyon ang isang baylan na nagsasagawa ng mga nararapat na ritwal at
panalangin para sa tagumpay ng pangayaw. Maliban dito, kasama rin sa ekspedisyon ang ilang mga
matitipunong kabataan na may edad mula 12 hanggang 15 na tumutulong sa paggaod habang
hinahasa ang kanilang kalaaman sa paglalayag at sa mga teknika ng pangangayaw (171). Maaaring
ang mga kabataang ito na mga anak ng datu ang natukoy ni Alcina (1668) bilang mga sandig sin
datu, na nagsisilbi ring pinakamatapat at maaasahang tagapagtanggol ng datu sa mga panahon ng
kagipitan.
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES

Katulad sa sinaunang lipunang baranganiko ang mga sakay ng bangkang pangayaw ng mga
moros ay binubuo ng mandirigma (maharlika ng lipunang baranganiko) na tanging katungkulan ay
ang pakikipaglaban, mga ordinaryong mamamayan (timawa/namamahay sa barangay), at mga
pinagkakatiwalaang alipin (oripun/aliping saguiguilir). Ayon pa rin kay Warren, sadyang isinasama
ang mga alipin upang magsilbi sa mga pangangailangan ng mga sakay gaya ng pagluluto, pag-iigib
ng tubig, at pagtulong na rin sa mga gawain sa bangka. Hindi armado ang mga alipin subali’t
itinuturing sila na mahalagang bahagi ng bangka; katungkulan nila ang pag-bailio (bail) ng tubig,
magsagwan, maglinis at magkumpuni ng bangka. Maliban sa mga ordinaryong sakay at mga
gumagaod, malaking bilang ng mga mandirigma ang nasa loob ng bangka na umaabot hanggang 100
sa mga malalaking sakayan. Nakapuwesto sila sa burulan o baileo na hindi malayo sa puwesto ng
dato (Combes 173). Tanging pakikipaglaban ang kanilang katungkulan at hindi sila nakikialam sa
anumang aspeto ng paglalayag. Inaasahan na sila ay buong tapang na haharap sa kalaban para sa
ikatatagumpay ng layunin ng pangayaw.
Matapos ang pangayaw nagsisiuwi sa kani-kanilang tirahan at pamayanan ang mga sakay at
pansamantalang napuputol ang mga ugnayang namagitan sa panahon ng pangayaw (174).
Samantala, bago maghiwahiwalay, ipinamumumodmod ng datu ang mga bihag at nasamsam sa
pangayaw. Ang paghahati-hati ng mga nakulimbat (booty) ay naipakita sa halimbawa na ibinigay ni
Warren (185) matapos ang pangayaw na inilunsad ng mga moros. Ayon dito,

...ang panglima, pinuno ng isang pamayanan (village) na siya ring namamay-ari ng prahu ay tatanggap ng isang alipin bilang
tributo. Matapos ito, kanyang iaalok ang iba pang mga alipin sa estado batay sa kanyang unang pagmamay-ari sa mga ito: ang
pinuno ng ekspedisyon ay tatanggap ng anim na alipin… ang taga-timon at ang tanod ay tatanggap ng tig-dalawang alipin,
habang ang iba pang sakay (crew) ay tatanggap ng tig-iisang alipin. Ang pinakamahalagang gantimpala ay inilalaan para sa
mga mandirigma, halimbawa ay ang paglalaan sa kanila ng mga alipin na mataas ang kalidad, iyong mga bata at maganda ang
kalusugan at/o babae. Kung hindi naman gaanong tagumpay ang pangayaw, nababawasan ang mga paglalaan ng
gantimpala…[salin ng may-akda] (qtd. Warren 185).

Samantala, ang mga kasamang alipin na ipinadala ng kani-kanilang mga amo at gumanap ng
mga mapanganib na katungkulan sa panagayaw ay walang natatanggap na anuman, sa halip ang
kanilang mga amo ang siyang mapagkakalooban ng malaking gantimpala (185).

Pagsusuma
Malawak at laganap ang ipinapakitang korelasyon sa pagitan ng bangka at lipunan sa
sinaunang lipunang baranganiko. Patunay ito na sadyang malalim at malawak ang kultura at
tradisyong maritimo nating mga Pilipino Mahaba at malalim rin ang pinagdaanan ng ebolusyon ng
penomenang ito. Sa malas ay hindi sadyang na-dokumento ng mga lipunang nagtaglay nito ang
kabuuang proseso. Magkagayunpaman, hindi pa lubusang nawala ang mga sinaunang tradisyon ng
pagdaragat at nananatili pa rin ang pira-pirasong mahahalagang bahagi ng kulturang ito na patuloy
na nagpapahiwatig at nagpaparamdam hinggil sa pinagdaanang bangkang-bayan. Katibayan nito
ang pananatili ng katagang banua/banwa bilang pantukoy sa sentrong pamayanan sa Kabikolan at
Kabisayaan, indikasyon na sadyang magiit at malalim ang pundasyon ng kabuuang kulturang
maritimong Pilipino.
Sa mga nalalabing reliko ng penomena sa buong kapuluan, masasabing sapat pa rin itong
nakapag-iwan ng mga bagay na makapagbibigay unawa at maaaring epektibong magugnay sa mga
kasalukuyang naoobserbahang panlipunan at istorikong penomena. Ang katagang barangay bilang
bangka at lipunan ay isang implisitong pagkilala sa ugnayang ito. Ang di-sinasadyang malaking
atensyon na ibinigay ng mga dokumentong Kastila sa bangkang ito, mula sa marami at samu’t
saring bangkang Pilipino, ay isa pa ring nagbibigay diin sa mahalagang papel na ginampanan ng
bangkang barangay sa buhay at lipunan ng pamayanang Pilipino bago ang, at maging sa loob ng,
panahon ng Kastila. Ang mahalagang papel na ito ay masasalamin sa mga pagpapakahulugan ng
katagang barangay na pawang kumakatawan sa esensiya ng bayan. Maliban dito, ang pagiging
SOUTHERN LEYTE STATE UNIVERSITY
INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES

bangkang pangkomunidad nito ay nagsisilbing balidasyon na ang bangkang barangay ang

simbolikong batayan sa pagsasaayos at pag-iistruktura ng sinaunang lipunang Pilipino, na, sa ilang
pagkakataon, ay tila nagpapatuloy pa sa ilang mga lipunang kostal sa kasalukuyang panahon.
Ang pagpapalaot ng bangkang barangay ang nagsisilbing pagsubok sa mga tatag na
istruktura at institusyon sa loob ng “bangkang-bayan” sa pamamagitan ng pagganap ng bawat isa sa
mga takdang katungkulan ng naayon sa puwesto sa bangka. Ang karanasan at kaalamang bunga ng
pagpapalaot ang nagsisilbing balidasyon ng mga istruktura at institusyong pambayan na nagiging
daan sa pagpapatibay o pagbabago ng mga nasabing istruktura at institusyon. Ang mga panahon ng
paglulunsad at paglalayag ng bangka ang nagsisilbing lugar (venue) upang gampanan ng bawat
miyembro ng komunidad ang simbolikong katungkulan nila sa lipunan. Sa panahon ding ito
nagaganap ang iba’t-ibang uri ng negosasyon ng mga panlipunang kontrata kung saan ang
katuparan ay masasalamin sa proseso ng distribusyon o pamumudmod/paghahati ng nasamsam
mula sa pakikidigma o paghahati ng tubo (profit) mula sa pangangalakal, kasama na ang
pagbabayad ng mga pasahod o karampatang pabuya sa mga sakay. Ang kaganapan ng buong
prosesong ito ang nagtatakda sa bangkang barangay bilang “lipunang-bangka.”
Ang kaganapan ng bangkang-bayan sa sinaunang lipunang Pilipino at ang magiit na
pananatili ng mga reliko at alaala ng panahong iyon ay nagsisilbing hamon na kailangan pa nating
tuklasin at pagyamanin ang maritimong aspeto ng ating kasaysayan. May mga indikasyon na sa
pagpapanday ng bangkang pangkomunidad ang pandayan ang pansamantalang nagiging sentro ng
bayan at tila ito ang nagsisilbing mikrokosmo ng ebolusyon ng bayan kung saan ang mga ugnayang
sosyo-politiko-ekonomiko ay nabubuo at nasusubok. Subali’t inirereserba na ng may-akda ang
paksang ito sa mga susunod na pag-aaral.

Gawain 3

Panuto: Gawan ng music video ng awiting “Loob” ni J. Santiago o lumikha ng awitin at music video
na kagaya nito.

(Note: Ito ang link sa awiting “Loob” https://bit.ly/3tiWPVH)