Δυσορθογραφία: Συμφωνικά συμπλέγματα

Τα παιδιά που αντιμετωπίζουν πρόβλημα δυσορθογραφίας στο πλαίσιο των ευρύτερων

μαθησιακών δυσκολιών/δυσλεξίας, βρίσκουν ιδιαίτερα δύσκολο να ξεχωρίζουν τα σύμφωνα που
συνθέτουν ένα συμφωνικό σύμπλεγμα, όπως για παράδειγμα, στη λέξη "εκστρατεία". 

Για συναδέλφους εκπαιδευτικούς, αλλά και γονείς που θέλουν να βοηθήσουν τα παιδιά τους να
εξασκηθούν στην αναγνώριση και σωστή γραφή των λέξεων που περιέχουν συνδυασμούς
συμφώνων, ο παρακάτω πίνακας ίσως φανεί ιδιαίτερα χρήσιμος: 

Συνδυασμός άηχου στιγμιαίου ακολουθούμενου από /s/ ή /r/: 

ps (ψωμί, ψημένο) 
ts (τσιγάρο, τσέπη) 
ks (ξύλο, ξανά) 
pr (πρέπει, προβλέπω) 
tr (τροφή, τρώω) 
kr (κρασί, κρέας) 

Συνδυασμός άηχου διχειλικού στιγμιαίου /p/  ή άηχου υπερωικού στιγμιαίου /k/,

ακολουθούμενου από /l/ ή /n/: 
pl (πληρώνω, πλήθος) 
pn (πνοή, πνίγομαι) 
kl (κλάμα, κλειστό) 
kn (οκνηρός, κνησμός) 

Συνδυασμός χειλικού έρρινου /m/, ακολουθούμενο από το οδοντικό έρρινο /n/ και άηχο
οδοντικό στιγμιαίο ακολουθούμενο από το έρρινο /m/: 
mn (μνήμη) 
tm (τμήμα) 

Συνδυασμός άηχου ή ηχηρού τριβόμενου /f, θ, x, v, δ, γ/ με υγρό /l, r/: 

fr (φρίκη, φράση) 
fl (φλάουτο, φλέβα) 
θl (θλιμμένος, θλάση) 
θr (θρυμματίζω, θρούμπα) 
xl (χλευάζω, όχλος) 
xr (χρώμα, χρειάζομαι) 
vl (βλάβη, βλήμα) 
vr (βροχή, βρήκα) 
δr (δραχμή, δράση) 
γl (γλάρος, γλίτσα) 
γr (γράμμα, υγρός) 

Συνδυασμός άηχου τριβόμενου συριστικού /s/ με άλλο άηχο τριβόμενο ή στιγμιαίο: 

sp (σπόρος, σπυρί) 
st (στόχος, στέλνω) 
sk (σκόνη, σκουριά) 
sf (σφυρίζω, σφαίρα) 
sθ (σθεναρός, ασθενής) 
sx (σχεδόν, άσχετος) 
Οι συνδυασμοί /sn/ ή /zn/ και /sl/ ή /zl/ συναντιούνται μόνο σε ξένες λέξεις: 
sn / zn (σνομπ) 
sl / zl (Σλάβος) 

Τα τριβόμενα /γ, θ, x/ συνδυάζονται με το έρρινο /n/, ενώ το ηχηρό /z/ συνδυάζεται με

το /m/: 
γn (γνώμη, αγνός) 
θn (θνητός, θνησιμότητα) 
xn (χνάρι, ίχνος) 
zm (σμήνος, κόσμος) 

Οι μοναδικοί δυνατοί συνδυασμοί ενός άηχου μη συριστικού τριβόμενου με ένα στιγμιαίο

είναι /ft/, /fk/ και /xt/: 
ft (φτηνός, φτάνω) 
fk (φκιάνω- περισσότερο διαλεκτικό) 
xt (χτες, χτυπώ) 

Οι μόνοι δυνατοί συνδυασμοί ενός ηχηρού τριβόμενου με ένα άλλο ηχηρό τριβόμενο
είναι /vδ, vγ, γδ,  zv, zγ/: 
vδ (εβδομάδα, βδέλλα) 
vγ (βγάζω, έβγαλα) 
γδ (γδέρνω, Μάγδα) 
zv (σβούρα, έσβησα) 
zγ (σγουρός) 

Συνδυασμοί δύο άηχων τριβόμενων /fθ/, /xθ/ ή δύο άηχων στιγμιαίων /kt/, /pt/ είναι επίσης
δυνατοί: 
fθ (φθάνω, ελήφθη) 
xθ (χθες, προχθές) 
kt (κτήμα, λεκτικός) 
pt (πτώμα, επτά) 

Συνδυασμοί ηχηρών στιγμιαίων που προέρχονται από συνδυασμό έρρινου και άηχου (b,
d, g) με υγρό /l, r/, με μόνη εξαίρεση το συνδυασμό [dl]: 
bl (μπλε, μπλούζα) 
br (μπράβο, μπροστά) 
dr (ντροπή, ντριν) 
gr (γκρεμός, γκρι) 
gl (γκλίτσα, λιπ γκλος) 

Τα ουρανικά αλλόφωνα [j], μετά από ηχηρά σύμφωνα, και [x'], μετά από άηχα, συχνά
ακολουθούν ένα  σύμφωνο στην αρχή της λέξης δημιουργώντας διάφορα συμπλέγματα: 
δj (διώχνω, παιδιά) 
vj (βιάζομαι, βιαστικός) 
px' (πιάνω, λέπια) 
Ο ανώτατος αριθμός συμφώνων που μπορούν να εμφανίζονται στην αρχή της λέξης είναι
τρία. Οι δυνατοί συνδυασμοί είναι οι εξής: 
spl (σπλήνα, σπλάχνα) 
spr (άσπρο, σπρώχνω) 
skl (σκληρός, σκλάβος) 
str (στρώμα, στροφή) 
skr (σκρίνιο, σκρατς) 
skn (σκνίπα) 
sfr (σφραγίδα, σφράγισμα) 

Συνδυασμοί από ένα στιγμιαίο ή τριβόμενο ακολουθούμενο από έρρινο: 

tn (φάτνη, γειτνίαση) 
fn (ξαφνικά, αίφνης) 
vn (ευνοϊκός, έυνοια) 
θm (σταθμός, βαθμός) 
vm (ρεύμα, νεύμα) 
υμπλέγματα των οποίων το πρώτο τεμάχιο είναι υγρό: 
rt (άρτος, πάρτι) 
rδ (καρδιά, άρδην) 
rf (καρφί, πορφυρός) 
rk (αρκετός, φούρκα) 
rx (άρχοντας, καρχαρίας) 
rn (αρνί, παίρνω) 
rm (άρμα, αρμύρα) 
rγ (αργά, Πάργα) 
lm (άλμα, αλμυρός) 
lp (ελπίδα, κάλπη) 
lk (έλκος, Χαλκίδα) 
lt (πελτές, παλτό) 
lγ (νοσταλγός, άλγος) 

Συμπλέγματα αποτελούμενα από έρρινο ακολουθούμενο από τριβόμενο: 

nθ (άνθος, ανθισμένος) 
nx (άγχος, λόγχη) 
mf (εμφάνιση, λέμφωμα) 
ns (ενσωματώνω, ενσάρκωση) 
nδ (ενδοιασμός, ένδεια) 
mv (εμβόλιο, παρεμβολή) 
nγ (έγγαμος, συγγνώμη) 
nz (ένζυμο) 

Συμπλέγματα με τρία σύμφωνα τα οποία απαντούν μόνο στο μέσο της λέξης: 
sxr (αισχρός) 
sxn (ισχνός) 
sθm (ισθμός) 
ptr (κάτοπτρο, διόπτρα) 
ktr (εκτροπή) 
kst (έκσταση) 
kδr (εκδρομή) 
ngl (συγκλίνω) 
mbr (συμπράττω) 
ftr (ευτραφής) 
fst (Ευσταθία) 
vγl (εύγλωττος) 
rtr (υπερτροφικός) 
Λόγω της ύπαρξης προθημάτων που λήγουν σε σύμφωνο, σαν αυτά που αναφέρθηκαν
παραπάνω, δημιουργούνται συμπλέγματα και με τέσσερα σύμφωνα στο μέσο της λέξης: 
kstr (εκστρατεία) 
fstr (ευστροφία) 

Για τα παραπάνω συμβουλεύτηκα το πολύ αξιόλογο βιβλίο των Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton,

Peter Mackridge και David Holton  "Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας" (Εκδόσεις Πατάκη). 
http://kalosagogos.blogspot.gr/2013/01/blog-post.html
1. Διαβάζω τις συλλαβές:

φα, φη, θε, θο, φω, θι,

θα, φε, θω, φυ, θυ, θη,
φι, φυ, φο, φου, θου
2. Διαβάζω τις λέξεις:

θάλασσα φιλία κιθάρα

φολιδωτό μαθηματικά φουγάρο
πειθήνιος σύννεφο κολοκυθάκια
φαγητό καλάθια ελαφίνα
ηθελημένα αφύλακτος κεφαλή

.
3 Γράφω θ ή φ στις παρακάτω λέξεις και διαβάζω :
Μά__ημα τηλέ__ωνο κα__αρός
__ωνή __έση κα__ές
__έλημα __ανερός __άνος
Άφαντος Φανερός Θηλυκό
Φώκια Θυμάρι Φανερώνω Αθάνατος
Κολοκύθι Κοφίνι Κουφονήσια
Θυμιατό

Διαβάζω το κείμενο

Η Φανή, ο Θάνος και ο Φώτης πήγαν

μια βόλτα στη θάλασσα. Πήραν ένα καλάθι με

φαγητά και μια κιθάρα μαζί τους.

Στο δρόμο είδαν ένα ελάφι,

ένα φίδι και ένα πίθηκο. Το φίδι ήταν πίσω από

μερικά φύλλα. Η Φανή φοβήθηκε όταν είδε το

φίδι και φώναξε δυνατά:

Το φίδι φοβήθηκε πολύ από τη δυνατή φωνή και

έφυγε αμέσως.

Μετά έφαγαν τα θαλασσινά φαγητά τους και

έφυγαν για να πάνε στο μάθημα με τον κύριο
Θανάση.
Η μόνη διαφορά ανάμεσα

στους ήχους φ- /f/ και β - /v/ είναι η φωνή.

Πώς να διδάξετε μεμονωμένα τον ήχο β -/v /

 Όπως αναφέρεται παραπάνω η μόνη διαφορά μεταξύ του ήχου φ -/f/ και του
ήχου β - /ν/ είναι η φωνή. Έτσι, αν το παιδί με το οποίο εργάζεστε μπορεί να πει
τον ήχο φ - /f/, η διδασκαλία του ήχου β - /v/ είναι εύκολη. Απλά τοποθετούν τα
πάνω δόντια στο κάτω χείλος και φυσούν δυνατά.  Μπορείτε αν θέλετε να τα
προτρέψετε  να αισθανθούν τις δονήσεις στο λαιμό τους ή στο κάτω χείλος κατά
τη λήψη του ήχου. Αυτό θα τα βοηθήσει να διακρίνουν τη διαφορά μεταξύ
αυτών των ήχων.

Πώς να διδάξετε τους ήχους φ -/f/ και β -/v/ σε συλλαβές

 Μόλις το παιδί μπορεί να παράγει  τους  ήχους φ -/f/ και β -/v/   μόνο του είναι
έτοιμο να διδαχθεί συλλαβές με τους παραπάνω ήχους. Σκεφτείτε τις συλλαβές
ως ένα μικρό βήμα που βοηθά στο να γίνει η μετάβαση από την παραγωγή
μεμονωμένου ήχου σε λέξεις ομαλότερα. Ο τεμαχισμός των λέξεων σε συλλαβές
μπορεί επίσης να σας βοηθήσει να προσδιορίσετε σε ποια θέση των λέξεων
(αρχική, ενδιάμεση ή τελική) θα πρέπει να αρχίσετε να επικεντρώσετε το
ενδιαφέρον σας για την παραγωγή των ήχων φ -/f/ και β -/v/ .

Για την παραγωγή του ήχου σε συλλαβές απλά προσθέστε ένα φωνήεν μετά τον
ήχο φ - /f/  σε αρχική θέση. Πριν από την θέση του ήχου φ - /f/ στην τελική
θέση, και πριν και μετά τη θέση του  ήχου φ - /f/ στη μεσαία  θέση,
σιγουρευτείτε  ότι ο μαθητής γνωρίζει τα φωνήεντα.

Εάν το παιδί τα καταφέρνει καλύτερα στην παραγωγή του ήχου φ - /f/ ή β -/ν/
στην αρχική θέση των συλλαβών συστήνεται  η εξάσκηση του ήχου φ- /f/ ή β-
/ν/ στην αρχική θέση των λέξεων. Εάν το παιδί τα καταφέρνει καλύτερα με την
παραγωγή του  ήχου  φ -/f/ ή β - /ν/ στην τελική θέση των συλλαβών
ξεκινήστε  την άσκηση από αυτό το σημείο.

Πώς να διδάξετε τους ήχους φ -/f/ και β -/v/  σε λέξεις

Μόλις οι ήχοι φ -/f/ και β -/v/ κατακτηθούν σε επίπεδο συλλαβών και έχετε
αποφασίσει με ποια θέση (αρχική, ενδιάμεση ή τελική) θα ξεκινήσετε το στόχο
σας,  μπορείτε να περάσετε στο επίπεδο των λέξεων. Μόλις κατακτηθεί αυτός ο
στόχος μπορείτε να περάσετε στο επόμενο επίπεδο: τις προτάσεις.  

Πώς να διδάξετε τους ήχους φ -/f/ και β -/v/  σε προτάσεις

Μόλις το παιδί είναι σε θέση να παράγει τους ήχους φ -/f/ και β -/v/ μπορείτε
να  ξεκινήσετε να εφαρμόζετε τις λέξεις σε προτάσεις.

Πώς να διδάξετε τους ήχους φ -/f/ και β -/v/  σε ιστορίες

Μόλις το παιδί έχει κατακτήσει τους ήχους φ -/f/ και β -/v/  σε προτάσεις
μπορείτε να προχωρήσετε σε επίπεδο ιστοριών. Για τα μικρότερα παιδιά,
προετοιμάστε μια ιστορία για να ασκηθείτε σε αυτήν χρησιμοποιώντας λέξεις που
ο μαθητής ήδη γνωρίζει. Τα μεγαλύτερα  παιδιά μπορούν να γράψουν τις δικές
τους ιστορίες χρησιμοποιώντας τις λέξεις -στόχους.

Αφού το παιδί έχει κατακτήσει το μηχανισμό της ανάγνωσης της ιστορίας με

περίπου 80% ακρίβεια ζητήστε του να αναδιηγηθεί την ιστορία. Αυτό είναι απλώς
άλλο ένα μικρό βήμα προς την κατάκτηση του μακροπρόθεσμου στόχου, που
αφορά την αυτοματοποίηση  και την ακριβή παραγωγή του ήχου - στόχου στη
συνομιλία.
Πώς να διδάξετε τους ήχους  φ -/f/ και β -/v/  στη συζήτηση

Τώρα που έχετε διδάξει τους ήχους φ -/f/ και β -/v/ μεμονωμένα, σε συλλαβές,
σε λέξεις, σε προτάσεις και σε ιστορίες είστε έτοιμοι να εργαστείτε στην
παραγωγή των ήχων σε μια συζήτηση. Σε αυτό το σημείο της διαδικασίας είναι
δεκτό να διορθώσετε μια ανακριβή παραγωγή των ήχων αυτών στη συνομιλία.
Γενικεύοντας τον ήχο από την εξάσκηση τους σε λέξεις, προτάσεις και ιστορίες, η
συζήτηση αποτελεί το πιο δύσκολο βήμα. Αν διαπιστώσετε ότι κάνουν ακόμα
πολύ συχνά λάθη είναι απολύτως δεκτό να επιστέψετε στο προηγούμενο βήμα
και να εργαστείτε στην παραγωγή του ήχου σε προτάσεις ή σε ιστορίες και να
επανέλθετε.