Algoritmi i reanimimit neonatal

Vlerësimi i triazhës dhe trajtimi 1

Vlerësimi dhe diagnoza 37
Problemet e të posalinurit dhe foshnjës 41
Reanimimi 42
Infeksioni bakterial serioz 48
Pesha e ulët në lindje 53
Problemet abdominale, kirurgjike 254
Anemia 280
Ky libër xhepi është për përdorim nga mjekët, infermieret dhe punëtorët L ibë r x hep i
tjerë shëndetësor me përvojë, që janë përgjegjës për kujdesin ndaj fëmi-
Vlersësimi dhe diagnoza 37 LINDJA
Astma 87 jëve të vegjël në nivelin e parë referues, në vendet në zhvillim. Ky paraqet
Bronkioliti 85 udhërrëfyes klinik bashkëkohor, që janë të bazuar në rishqyrtimin e dësh-
Kujdesi rutinor
mive të botuara, që janë në dispozicion sipas ekspertëve të lëmive, si për

Kujdesi spitalor për

Verdhëza 57
Kollë apo ftohje 82  I/e lindur me kohë? ä Të ngrohet
Kolla apo frymëmarrja e vështirësuar 69
Pneumonia 72
Këshillimi dhe lëshimi nga spitali 297
Ethet hemorragjike Dengue 166
kujdesin spitalor edhe për atë ambulantor në spitalet e vogla, ku janë në kUJdesi  Lëngu amnional i kthjelltë?
 Frymëmarrja ose qarja?
PO ä Nëse ka nevojë të
pastrohen rrugët
Diarrea, akute 111 dispozicion pajisjet themelore laboratorike dhe barnat dhe produktet me-
Kollë apo ftohje 82
dicinale jo të shtrenjta. Në disa rrethana, këta udhërrëfyes mund të për- spitalor  Tonusi muskulor i mirë? e frymëmarrjes

fëmijë
Fishkëllimë 83 Diarrea, perzistente 122
JO ä Të thahet
Stridor 91 Difteria 94 doren edhe në qendrat e mëdha shëndetësore, ku një numër i vogël i fëmi-

30 sekonda
Pertusis 98
Tuberkuloza 101
Dizenteria 127
Infeksioni i veshit 161
jëve të sëmurë mund të pranohen për kujdes spitalor. pËr A
ä Të ngrohet
ä Pozicionoje; nëse është e
ä Vlerëso ngjyrën

Diarrea 109
Diarrea akute 111
Diarrea perzistente 122
Vlerësimi i triazhës dhe trajtimi 1
Temperatura 133
Udhërrëfyesit kërkojnë që spitali të ketë (1) kapacitetin për të kryer hu-
lumtime të caktuara themelore – siç është ekzaminimi i strishos së gja-
fËmijË nevojshme pastro rrugët e
frymëmarrjesa
Inhalimi i trupit të huaj 104 ä Thaje, stimuloje, repozicionoje.
Dizenteria 127
Pamjaftueshmëria e zemrës 106
kut për parazitë të malaries, matja e hemoglobinës apo vëllimit qelizor
Temperatura 133
Malaria 139 HIV/AIDS 203 dhe glikemisë, grupi i gjakut dhe përputhshmëria e tij dhe mikroskopimi Frymëmarrja
Meningjiti 148 Lëndimet 243 themelor të LCS dhe urinës – dhe (2) barnat esenciale në dispozicion për ä Vlerëso frymëmarrjet, FZ FZ > 100
Fruthi 154 Malaria 139 kujdes ndaj fëmijëve të sëmurë seriozisht. Opcionet e trajtimit të shtrenjtë, dhe ngjyrën. dhe rozë
Septikemia 158 Malaria, cerebrale 139
siç janë antibiotikët e rinjë apo ventilimi mekanik nuk janë përshkruar. Kujdesi vëzhgues
Tifoja 159 Mastoiditi 161
Infeksioni i veshit 161
Infeksioni i traktit urinar 163
Fruthi 154 Këta udhërrëfyes përqendrohen në menaxhimin spitalor të shkaktarëve
Artriti septik dhe osteomieliti 165
Meningjiti 148
kryesor të vdekshmërisë së fëmijëve, siç janë pneumonia, diarea, keqush- B Frymëmarrja
FZ > 100, por
Monitorimi i përparimit të fëmijës 293 rozë
Ethja hemorragjike Krime-Kongo 166 qyeshmëria e rëndë, malaria, meningjiti, fruthi dhe gjendjet e ndërlidhura.

30 sekonda
I posalinduri, verdhëza 57 Apneik cianotik
Ethja dengue 172
Ky libërxhepi mbulon problemet e të posalindurit dhe gjendjet kirurgjike të ose
Kequshqyeshmëria e rëndë 177
Fëmijët me HIV/AIDS 203
I posalinduri, pesha e ulët në lindje 53
I posalinduri, reanimimi 42 fëmijëve, që mund të menaxhohen në spitalet e vogla.
Udhërrëfyes për menaxhimin FZ < 100 ä Jep oksigjenin
shtesë
Terapia antiretrovirale 211
Problemet e shpeshta kirurgjike 231
I posalinduri, infeksioni bakterial serioz 48
I posalinduri, problemet kirurgjike 238 Detajet e principeve themelore të udhërrëfyesve mund të gjenden në do- e sëmundjeve të përgjithshme me
Cianoza
Problemet e të posalindurit 238
Lëndimet 243
Ushqyeshmëria 265
Oksigjeni 285
kumentet e rishqyrtimit teknik, të botuara nga OBSh-ja dhe në dokumentet burime të kufizuara perzistente Ventilimi
Problemet abdominale 254
përcjellëse. Ky libër xhepi është pjesë e një serie dokumentesh dhe ve- efektiv
Dhembja 279
Infeksionet kirurgjike 260 Pertusisi 98
glash, që përkrahin Menaxhimin e Integruar të Sëmundjeve të Fëmijëve ä Apliko ventilimin me presion FZ>100 Kujdesi pas
dhe rozë
Kujdesi përkrahës 265
Eksudati pleural dhe empiema 81 (MISF). Këta udhërrëfyes janë të aplikueshëm në shumicën e regjioneve pozitiv* reanimimit
Ushqyeshmëria 265
Temperatura 278
Pneumonia, jo e rëndë 80 të botës dhe mund të adaptohen nga vendet e ndryshme për të përmbushur
Pneumonia, e rëndë 78 FZ < 60 FZ > 60
Dhembja 279 nevojat e tyre specifike.
Anemia 280 Pneumonia, shumë e rëndë 73
Oksigjeni 285 Artriti septik dhe osteomieliti 165 C ä Apliko ventilimin me presion
Lodrat dhe terapia me lojra 289 Septikemia 158 Për informata plotësuese ju lutemi kontaktoni:
Monitorimi i përparimit të fëmijës 293 Kequshqyeshmëria e rëndë 177 ISBN 92 4 154670 0 pozitiv*.

30 sekonda
Këshillimi dhe lëshimi nga spitali 297 Department of Child and Adolescent Health ä Apliko kompresionin në gjoks.
Infeksioni kirurgjik 260
Procedurat praktike 307 Lodrat dhe terapia me lojra 289   and Development (CAH)
Dozimi/regjimi i barnave 329 Tuberkuloza 101 World Health Organization
Madhësia e pajisjes 359 FZ < 60
Tifoja 159 20 Avenue Appia, 1211 Geneva 27, Switzerland
Lëngjet intravenoze 361
Vlerësimi i statusit nutritiv 363 Infeksionet e traktit urinar 163 Tel  +41-22 791 3281 • Fax  +41-22 791 4853 Organizata Botërore
ä Jep adrenalinë.
Mjetet ndihmëse të punës dhe diagramet 373 Krupi viral 92
E-mail  cah@who.int
Website  http://www.who.int/child-adolescent-health OBSh e Shëndetësisë
* Intubimi endotraktual mund të merret në konsideratë në disa etapa
Triazhimi i të gjithë fëmijëve të sëmurë TRAJTIMI ANTIMIKROBIK I GJENDJEVE TË PËRGJITHSHME BARNAT EMERGJENTE
Ju lutemi përshtateni duke plotësuar kutitë e zbrazëta me udhërrëfyesit e trajtimit nga Glukoza: 5 ml/kg e tretësirës 10% glukozë në mënyrë të shpejtë me injeksion IV
SHENJAT EMERGJENTE SHENJAT EMERGJENTE vendi juaj. Referencat kanë të bëjnë me vendin ku mund të gjendet udhëzimi origjinal (fq. 15)
Nëse ndonjë shenjë është pozitive: jepi trajtim (et), kërko ndihmë, merë Nëse ndonjë shenjë është pozitive: jepi trajtim(et), kërko ndihmë, mere gjakun në librin e xhepit.
gjak për hulumtime laboratorike emergjente (glukozë, strisho malarie, Hb) për hulumtime laboratorike emergjente (glukozë, strisho të malaries, Hb) Oksigjeni: 1-2 l/min me kaçula nazale (fq.10)
Gjendja Bari Doza Diazepami (për konvulsione): Rektal: 0.5 mg/kg, IV: 0.2-0.3 mg/kg (fq.14)
VLERËSO TRAJTO VLERËSO TRAJTO
Mos e lëviz qafën nëse lëndimi Mos e lëviz qafën nëse lëndimi i pjesë Dizenteria (fq.128) ................................................................................ Adrenalina: 0.01 ml/kg e tretësirës 1:1 000 (0.1 ml/kg e tretësirës 1:10 000:
vertebrave cervikale është i mundshëm cervikale është i mundur HIV, bartja perinatale (fq.223) ................................................................................ përzieje 1 ml të ampulës 1:1 000 me 9 ml të NaCl 0.9% apo 5% tretësirë
glukoze) nënlëkurë me shiringë 1 ml-she.     
Koma/konvulsionet NËSE KA KOMË ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes (Diag 3) HIV trajtimi (fq.211) ................................................................................

Rrugët e frymëmarrjes NDONJË SHENJË Nëse ka aspiruar trup të huaj
frymëmarrja
dhe POZITIVE ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes n Komë ä Nëse ka konvulsione, jepi diazepam apo ilaçi 2 ................................................................................
APO KONVULSIONE
apo paraldehid rektal (Diag 9)

n Frymëmarrja e bllokuar, në fëmijën me asfiksion (Diag.3) ä Vendose fëmijën e pavetëdijshëm (nëse ilaçi 3 ................................................................................
apo Nëse nuk ka aspiruar trup të huaj n Konvulsione (tani) dyshohet në lëndim koke apo qafe, LËNGJET INTRAVENOZE

n Cianozë qendrore, ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes Malaria, jo e rëndë (fq.146) ................................................................................
stabilizo qafën së pari) (Diag 6)
apo (Diag.4) ä Jepi glukozë IV (Diag 10) ilaçi 2 ................................................................................ Përbërja

n Distres respirator i rëndë ä Jepi oksigjen (Diag 5) Malaria, e rëndë (fq.140) ................................................................................ Na+ K+ Cl- Ca++ Laktati Glukoza Kalori
ä Sigurohu që fëmija e ka ngrohtë ä Sigurohu që fëmija ta ketë ngrohtë.
Dehidrim i Nëse nuk ka kequshqyeshmëri të rëndë: Mastoiditi (fq.161) ................................................................................ Lëngu IV mmol/l mmol/l mmol/l mmol/l mmol/l g/l /l
DIARREA
rëndë ä Kyçe vijën IV dhe fillo dhënien e
dhe Meningjiti (fq.150) ................................................................................ Ringer laktat
Qarkullimi NDONJË SHENJË ä Ndale çdo gjakderdhje (vetëm në fëmijët lëngjeve shpejt sipas Diag 11 dhe
Duart e ftohta me: POZITIVE ä Jepi oksigjen (Diag 5) me diarre) Planit C të trajtimit të diarresë në Osteomieliti (fq.165) ................................................................................ (Hartman) 130 5.4 112 1.8 27 – –

n Rimbushje kapilarike ä Sigurohu që fëmija e ka ngrohtë DY SHENJA
Diarre dhe dy nga POZITIVE
spital (Diag 13, faqe 114)
Otitis media, acuta (fq.162) ................................................................................
më të gjatë se Kontrolloje për Tretësirë fiziologjike
kequshqyeshmëri të mëposhtmet: Kontrolloje për
3 sekonda, Nëse nuk ka kequshqyeshmëri kequshqyeshmëri
Nëse ka kequshqyeshmëri të rëndë: Pneumonia, jo e rëndë (fq.80) ................................................................................ (0.9% NaCl) 154 – 154 – – – –
të rëndë n Letargji
dhe të rëndë: ä Mos kyç vijë IV
n Sytë e fundosur të rëndë ä Vazhdo menjëherë me vlerësimin dhe Pneumonia, e rëndë (fq.79) ................................................................................ 5% glukozë – – – – – 50 200
n Puls të dobët dhe të shpejtë ä Vendose vijën IV dhe fillo
lëngjet shpejt (Diag 7) n Rrudha lëkurore kthehet trajtimin e plotë (shih seksionin 1.3, faqe ilaçi 2 ................................................................................
shumë ngadalë 18) 10% glukozë – – – – – 100 400
Nëse nuk mund të vendosni Pneumonia, shumë e rëndë (fq.74) ................................................................................
vijë IV periferike, vendose 0.45 NaCl / 5% glukozë 77 – 77 – – 50 200
ilaçi 2 ................................................................................
vijën intraoseale apo jugulare SHENJAT PRIORITARE
Sepsa, neonatale (fq.49) ................................................................................ 0.18% NaCl / 4% glukozë 31 – 31 – – 40 160
të jashtme (shih faqe 310, 312) Këta fëmijë kanë nevojë për vlerësim dhe trajtim të shpejtë
ilaçi 2 ................................................................................ Tretësirë Darrov 121 35 103 – 53 – –
Nëse ka kequshqyeshmëri të rëndë: n Foshnje e imtë e sëmurë (<2 muaj) n Referim (urgjent)
n Temperaturë e lartë n Kequshqyeshmëri: humbje e rëndë peshe Sepsa, fëmija më i rritur (fq.158) ................................................................................ Darroë me gjysëm-
Nëse ka letargji apo pavetëdije:
n Trauma apo gjendje të tjera kirurgjike n Edem e këmbëve ilaçi 2 ................................................................................ përqendrim me 5%
ä Jepi glukozë IV (Diag 10)
urgjente n Djegiet (e mëdha)
ä Vendose vijën IV dhe jepi n Zbehje (e rëndë) Kequshqyeshmëria e rëndë, glukozë* 61 17 52 – 27 50 200
lëngje (Diag 8) n Helmim
Vërejtje: Nëse fëmija ka traumë   pa komplikime (fq.186) ................................................................................ Ringer laktat me
n Dhimbje (e madhe)
apo probleme të tjera kirurgjike,   me komplikime (fq.186) ................................................................................ gjysëmpërqëndrim me
Nëse nuk është letargjik apo n Distres respirator
kërko ndihmën kirurgjike apo
pavetëdije: n Shqetësim, iritabilitet i vazhdueshëm
përmbaju udhërrëfyesve kirurgjik ilaçi 2 ................................................................................ 5% glukozë 65 2.7 56 1 14 50 200
ä Jepi glukozë oral apo me apo letargji
tubë NG Tuberkuloza (fq.103) ................................................................................ * Ju lutemi mos harroni se tretësira Darrov me gjysëmpërqendrim, shpesh vjen
ä Vazhdo menjëherë me JO URGJENT ilaçi 2 ................................................................................ pa glukozë dhe glukoza nevojitet të shtohet para përdorimit.
vlerësimin dhe trajtimin e plotë Vazhdo me vlerësimin dhe trajtimin e mëtutjeshëm sipas prioriteteve të
fëmijës ilaçi 3 ................................................................................
ilaçi 4 ................................................................................
 LIBËr xhepi

Kujdesi spitalor
për fëmijë
Udhërrëfyes për menaxhimin
e sëmundjeve të përgjithshme me
burime të kufizuara

Organizata Botërore
e Shëndetësisë
Libër xhepi i kujdesit spitalor për fëmijë: udhërrëfyes për menaxhimin e sëmundjeve
të përgjithshme me burime të kufizuara.
Titulli në origjinal:
WHO Library Cataloguing-in-Publication Data
Pocket book of hospital care for children: guidelines for the management of
common illnesses with limited resources.
1.Pediatria  2.Kujdesi i fëmijëve  3.Spitalet  4.Fëmija i hospitalizuar 
5.Vendet në zhvillim  6.Udhërrëfyes praktik  7.Doracakët 
I.Organizata Botërore e Shëndetësisë.
ISBN 92 4 154670 0 (NLM classification: WS 29)

© World Health Organization 2005. Rishtypur 2006.

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Botimet e Organizatës Botërore të Shëndetësisë mund të
sigurohen prej WHO Press, World Health Organization, 20 Avenue Appia, 1211 Geneva
27, Switzerland (tel: +41 22 791 2476; fax: +41 22 791 4857; email: bookorders@who.
int. Kërkesat për leje për përkthim apo shumëzim të botimeve të OBSh-së – qoftë për
shitje apo shpërndarje jokomerciale – duhet drejtuar në WHO Press, në adresën e
mësipërme (fax: +41 22 791 4806; email: permissions@who.int).
Titujt e të punësuarve dhe prezantimet e materialeve në këtë botim nuk përfshijnë
shprehjen e opinionit të kujtdo qoftë apo çkado qoftë nga ndonjë pjesë e Organizatës
Botërore të Shëndetësisë, në lidhje me statusin legal të cilitdo shtet, territor, qytet apo
regjion apo të autoriteteve të tij, apo në lidhje me caktimin e kufijve apo vijave kufitare.
Vijat e pikëzuara në harta paraqesin vijat kufitare të përafërta, për të cilat ndodhë që të
mos ketë akoma pajtueshmëri të plotë.
Përmendja e kompanive specifike apo produkteve të caktuara, nuk nënkupton se ato
janë të theksuara apo rekomanduara nga Organizata Botërore e Shëndetësisë, në
krahasim me të tjerat të natyrës së ngjashme, që nuk janë përmendur. Me përjashtim
të gabimeve dhe lëshimeve të mundshme, emrat e produkteve bazë janë dalluar me
germat e mëdha fillestare.
Janë ndërmarrë të gjitha masat e arsyeshme nga Organizata Botërore e Shëndetësisë
për të verifikuar informatat e përfshira në këtë botim. Sidoqoftë, materiali i botuar
është shpërndarë pa garancion të çfarëdo lloji, qoftë të shprehur apo të nënkuptuar.
Përgjegjësia për interpretim apo përdorim të materialit mbetet në lexuesin. Në asnjë
rast Organizata Botërore e Shëndetësisë nuk do të jetë përgjegjëse për dëmtimet që
kanë pasuar prej përdorimit të këtij libri.
Përgatitur me numër minimal ilustrimesh
Shtypur në Prishtinë, 2007
Përmbajtja
Parathënie e botimit shqip xiv
Mirënjohje xv
Parathënie xvii
Shkurtesat xix
Diagrami 1. Fazat në menaxhimin e fëmijës së sëmurë të shtruar në spital:
përmbledhje e elementeve kyçe xx

Kapitulli 1. Triazhimi dhe gjendjet emergjente 1

1.1 Përmbledhje e hapave në vlerësimin dhe trajtimin
triazhues emergjent 2
Triazhimi i të gjithë fëmijëve të sëmurë 4
Menaxhimi i foshnjës me asfiksion (ngulfatje) 6
Menaxhimi i rrugëve të frymarrjes në fëmijën me asfiksion 8
Si të jepet oksigjen 10
Vendosja e fëmijës pa vetëdije 11
Jepi lëngje IV shpejt për shok, fëmijës pa kequshqyeshmëri të rëndë 12
Jepi lëngje IV për shok fëmijës me kequshqyeshmëri të rëndë 13
Jepi diazepam apo paraldehid përmes rektumit 14
Jepi glukozë IV 15
Trajto dehidrimin e rëndë në gjendje emergjente 16
1.2 Listë për vlerësim të shenjave emergjente dhe prioritare 17
1.3 Listë për dhënien e trajtimit emergjent fëmijës me
kequshqyeshmëri të rëndë 18
1.4 Elemente diagnostike të fëmijëve që paraqiten me një gjendje emergjente 19
1.4.1 Fëmija që paraqitet me një problem të rrugëve të frymëmarrjes
apo frymëmarrje të rëndë 19
1.4.2 Fëmija që paraqitet me shok 21
1.4.3 Fëmija që paraqitet me letargji, pavetëdije apo konvulzione 22
1.5 Helmimet më të shpeshta 25
1.5.1 Principet e helmeve të gëlltitura 25
1.5.2 Principet e helmimeve me kontakt me lëkurë apo sy 27

iii
Kujdesi spitalor për fëmijë

1.5.3 Principet e helmeve të inhaluara 28

1.5.4 Helmet specifike 28
Përmbajtjet korozive 28
Përmbajtjet e vajgurit 28
Përmbajtjet organo-fosforike dhe karbamatet 28
Paracetamoli 29
Aspirina 30
Hekuri 30
Monoksidi i karbonit 31
1.6 Kafshimi i gjarpërit 31
1.7 Thumbimi i akrepit 34
1.8 Burimet tjera të helmimit 35

Kapitulli 2. Qasja diagnostike ndaj fëmijës së sëmurë 37

2.1 Lidhshmëria me qasjen e MISF-it 37

2.2 Marrja e anamnezës 37
2.3 Qasja ndaj fëmijës së sëmurë dhe ekzaminimi klinik 38
2.4 Hulumtimet laboratorike 39
2.5 Diagnoza diferenciale 39

Kapitulli 3. Problemet e të posalindurit dhe foshnjës së vogël 41

3.1 Kujesi rutinor për të posalindurin në lindje 42

3.2 Reanimimi neonatal 42
3.3 Kujdesi rutinor për të gjitha foshnjat e porsalindura pas lindjes 46
3.4 Parandalimi i infeksioneve të të porsalindurit 46
3.5 Menaxhimi i fëmijës me asfiksion perinatal 47
3.6 Shenjat e rrezikshme në të posalindurit dhe foshnjat e vogla 47
3.7 Infeksioni bakterial serioz 48
3.8 Meningjiti 49
3.9 Kujdesi përkrahës për të posalindurin e sëmurë 51
3.9.1 Mjedisi termik 51
3.9.2 Menaxhimi i lëngjeve 51

iv
 pËrmbajtja

3.9.3 Terapia me oksigjen 52

3.9.4 Temperatura e lartë 53
3.10 Foshnjet me peshë të ulët në lindje 53
3.10.1 Foshnjet me peshë të lindjes ndërmjet 2.25 dhe 2.5 kg 53
3.10.2 Foshnjet me peshë të lindjes ndërmjet 1.75 dhe 2.25 kg 53
3.10.3 Foshnjet me peshë të lindjes nën 1.75 kg 54
3.11 Enterokoliti nekrotizues 56
3.12 Problemet tjera të përgjithshme të të posalindurit 57
3.12.1 Verdhëza 57
3.12.2 Konjuktiviti 59
3.12.3 Keqformimet kongjenitale 60
3.13 Foshnjat e nënave me infeksion 60
3.13.1 Sifilisi kongjenital 60
3.13.2 Foshnja e nënës me tuberkulozë 61
3.13.3 Foshnja e nënës me HIV 61
Dozat e barnave më të shpeshta për të posalindurit dhe foshnjet me PUL 62

Kapitulli 4. Kolla apo frymëmarrja e vështirësuar 69

4.1 Fëmija që paraqitet me kollë 69

4.2 Pneumonia 72
4.2.1 Pneumonia shumë e rëndë 73
4.2.2 Pneumonia e rëndë 78
4.2.3 Pneumonia (jo e rëndë) 80
4.2.4 Eksudati pleural dhe empiema 81
4.3 Kollë apo ftohje 82
4.4 Gjendjet që paraqiten me fishkëllimë 83
4.4.1 Bronkioliti 85
4.4.2 Astma 87
4.4.3 Fishkëllima me kollë apo ftohje 91
4.5 Gjendjet që paraqiten me stridor 91
4.5.1 Krupi viral 92
4.5.2 Difteria 94

v
Kujdesi spitalor për fëmijë

4.6 Gjendjet që paraqiten me kollë kronike 96

4.7 Pertusisi 98
4.8 Tuberkuloza 101
4.9 Inhalimi i trupit të huaj 104
4.10 Insuficienca e zemrës 106

Kapitulli 5. Diarea 109

5.1 Fëmija që paraqitet me diarre 110

5.2 Diarea akute 111
5.2.1 Dehidrimi i rëndë 112
5.2.2 Dehidrimi i mesëm 115
5.2.3 Nuk ka dehidrim 119
5.3 Diarea perzistente 122
5.3.1 Diarea a rëndë përzistente 122
5.3.2 Diarea perzistente (jo e rëndë) 126
5.4 Dizenteria 127

Kapitulli 6. Temperatura 133

6.1 Fëmija që paraqitet me temperaturë 133

6.1.1 Temperatura që zgjat mbi 7 ditë 136
6.2 Malaria 139
6.2.1 Malaria e rëndë 139
6.2.2 Malaria (jo e rëndë) 145
6.3 Meningjiti 148
6.4 Fruthi 154
6.4.1 Fruthi i rëndë i komplikuar 154
6.4.2 Fruthi (jo i rëndë) 157
6.5 Septikemia 158
6.6 Ethet tifoide 159
6.7 Infeksionet e veshit 161
6.7.1 Mastoiditi 161
6.7.2 Pezmatimi akut i veshit të mesëm 162
6.7.3 Pezmatimi kronik i veshit të mesëm 163
vi
 pËrmbajtja

6.8 Infeksionet e traktit urinar 163

6.9 Artriti septik apo osteomieliti 165
6.10 Dengue 166
6.10.1 Dengue e rëndë 167
6.11 Ethja hemorragjike Krime Kongo 172
6.12 Ethja hemorragjike me sindrom veshkor 174

Kapitulli 7. Kequshqyeshmëria e rëndë 177

7.1 Diagnoza 178

7.2 Vlerësimi fillestar i fëmijës së kequshqyer rëndë 178
7.3 Organizimi i kujdesit 180
7.4 Trajtimi i përgjithshëm 180
7.4.1 Hipoglikemia 181
7.4.2 Hipotermia 182
7.4.3 Dehidrimi 183
7.4.4 Disbalansi elektrolitik 185
7.4.5 Infeksioni 186
7.4.6 Mungesa e mikronutrientëve 187
7.4.7 Riushqimi fillestar 188
7.4.8 Rritja kompenzuese 192
7.4.9 Stimulimi senzorik 194
7.4.10 Kequshqyeshmëria në foshnjat <6 muajsh 194
7.5 Trajtimi i gjendjeve shoqëruese 194
7.5.1 Problemet e syve 194
7.5.2 Anemia e rëndë 195
7.5.3 Lezionet e lëkurës në kvashiorkor 195
7.5.4 Diarrea e vazhdueshme 196
7.5.5 Tuberkuloza 196
7.6 Lëshimi dhe vizita kontrolluese 196
7.7 Përcjellja e cilësisë së kujdesit 198
7.7.1 Auditi i vdekshmërisë 198
7.7.2 Shtimi i peshës gjatë fazës së rehabilitimit 199

vii
Kujdesi spitalor për fëmijë

Kapitulli 8. Fëmijët me HIV/AIDS 203

8.1 Fëmija i infektuar me HIV (i dyshuar apo konfirmuar) 204

8.1.1 Diagnoza klinike 204
8.1.2 Këshillimi 205
8.1.3 Testimi dhe diagnostikimi i infeksionit me HIV në fëmijë 207
8.1.4 Klasifikimi klinik 208
8.2 Terapia antiretrovirale (TAR) 211
8.2.1 Barnat antiretrovirale 212
8.2.2 Kur të fillohet një terapi antiretrovirale 213
8.2.3 Efektet anësore të terapisë antiretrovirale dhe përcjellja 214
8.2.4 Kur të ndërrohet trajtimi 218
Trajtimi tjetër për fëmijën HIV-pozitiv 218
8.3.1 Imunizimi 218
8.3.2 Profilaksa me Cotrimoxazole 214
8.3.3 Të ushqyerit 220
8.4 Menaxhimi i gjendjeve të lidhura me HIV 220
8.4.1 Tuberkuloza 220
8.4.2 Pneumonia me Pneumocystis jiroveci (ish carinii) (PCP) 221
8.4.3 Pneumoniti intersticial limfoid (PIL) 221
8.4.4 Infeksionet me këpurdha 222
8.4.5 Sarkoma Kaposhi 223
8.5 Bartja e HIV-it dhe të ushqyerit në gji 223
8.6 Vizita kontrolluese 224
8.7 Kujdesi paliativ dhe terminal 225

Kapitulli 9. Problemet e pËrgjithshme kirurgjike 231

9.1 Kujdesi para, gjatë dhe pas operacionit 231

9.1.1 Kujdesi para operacionit 232
9.1.2 Kujdesi gjatë operacionit 233
9.1.3 Kujdesi pas operacionit 236
9.2 Problemet e të porsalindurit 238
9.2.1 Buza dhe qiellza e çarë 238
9.2.2 Obstruksioni i zorrëve në të posalindurit 239

viii
 pËrmbajtja

9.2.3 Efektet e murit abdominal 240

9.2.4 Mielomeningocela 241
9.2.5 Dislokimi kongjenital i tërdhokullare 241
9.2.6 Talipes equino-varus (shputa e rrafshët) 242
9.3 Lëndimet 239
9.3.1 Djegiet 239
9.3.2 Parimet e kujdesit për plagën 247
9.3.3 Frakturat 249
9.3.4 Lëndimet e kokës 253
9.3.5 Lëndimet e kraharorit dhe barkut 254
9.4 Problemet abdominale 254
9.4.1 Dhembja abdominale 254
9.4.2 Apendiciti 255
9.4.3 Obstruksioni i zorrëve pas periudhës së të porsalindurit 256
9.4.4 Invaginimi 257
9.4.5 Hernia umbilikale 258
9.4.6 Hernia inguinale 258
9.4.7 Hernia incarcerata 259
9.4.8 Prolapsi i rektumit 259
9.5 Infeksionet që kërkojnë ndërhyrje kirurgjike 260
9.5.1 Abcesi 260
9.5.2 Osteomieliti 264
9.5.3 Artriti septik 262
9.5.4 Piomioziti 262

Kapitulli 10. Kujdesi përkrahës 265

10.1 Menaxhimi nutritiv 265

10.1.1 Përkrahja e të ushqyerit me qumësht gjiri 266
10.1.2 Menaxhimi nutritiv i fëmijëve të sëmurë 274
10.2 Menaxhimi i lëngjeve 277
10.3 Menaxhimi i temperaturës 278
10.4 Kontrollimi i dhimbjes 279

ix
Kujdesi spitalor për fëmijë

10.5 Menaxhimi i anemisë 280

10.6 Transfuzioni i gjakut 281
10.6.1 Ruajtja e gjakut 281
10.6.2 Problemet me transfuzionit të gjakut 281
10.6.3 Indikacionet për transfuzionit të gjakut 281
10.6.4 Dhënia e transfuzionit të gjakut 282
10.6.5 Reaksionet e transfuzionit 283
10.7 Terapia me oksigjen 285
10.8 Lodrat dhe terapia me lojë 289

Kapitulli 11. monitorimi i përparimit të fëmijës 293

11.1 Procedurat monitoruese 293

11.2 Tabela monitoruese 294
11.3 Auditi i kujdesit pediatrik 294

Kapitulli 12. Këshillimi dhe lëshimi nga spitali 297

12.1 Caktimi i kohës së lëshimit nga spitali 297

12.2 Këshillimi 298
12.3 Këshillimi mbi të ushqyerit 299
12.4 Trajtimi shtëpiak 300
12.5 Kontrollimi i shëndetit të nënës 300
12.6 Kontrollimi i statusit të imunizimit 301
12.7 Komunikimi me punëtorët shëndetësor të nivelit parësor 302
12.8 Sigurimi i kujdesit gjatë vizitave kontrolluese 303

Për lexim të mëtutjeshëm 305

Shtojcat

Shtojca 1. Procedurat praktike 307

A1.1 Dhënia e injeksioneve 309
A1.1.1 Intramuskular 309
A1.1.2 Subkutan 310
A1.1.3 Intradermal 310

x
 pËrmbajtja

A1.2 Procedurat për dhënien e lëngjeve parenterale 312

A1.2.1 Vendosja e një kanile IV të qëndrueshme
në venë periferike 312
A1.2.2 Infuzioni intraoseal 314
A1.2.3 Kanulimi i venës qendrore 314
A1.2.4 Preparimi i venës 317
A1.2.5 Kateterizmi i venës umbilikale 318
A1.3 Plasimi i tubës nazogastrike 319
A1.4 Punksioni lumbal 320
A1.5 Vendosja e drenit torakal 322
A1.6 Aspirimi supra-pubik 324
A1.7 Matja e glikemisë 325
Shtojca 2. Dozat/regjimet e barnave 329
Shtojca 3. Madhësia e pajisjes për fëmijë 359
Shtojca 4. Lëngjet intravenoze 361
Shtojca 5. Vlerësimi i statusit nutritiv 363
Shtojca 6. Mjetet ndihmëse të punës dhe diagramet 373

Indeksi 375

Diagramet

Diagrami 1. Fazat në menaxhimin e fëmijës së sëmurë të shtruar në spital:

përmbledhje e elementeve kyçe xx
Diagrami 2. Triazhimi i të gjithë fëmijëve të sëmurë 4
Diagrami 3. Si të menaxhohet fëmija me asfiksion (ngulfatje) 6
Diagrami 4. Si të menaxhohen rrugët e frymëmarrjes në fëmijën me
frymëmarrje të bllokuar (apo që sapo ka ndërprerë frymëmarrjen)
kur nuk dyshohet në traumë qafe 8
Diagrami 5. Si të jepet oksigjen 10
Diagrami 6. Si t’i vendoset fëmija pa vetëdije 11
Diagrami 7. Si t’i jepen lëngjet IV shpejt fëmijës pa kequshqyeshmëri
të rëndë 12
Diagrami 8. Si të jepen lëngjet IV për shok fëmijës me
kequshqyeshmëri të rëndë 13
Diagrami 9. Si të jepet diazepam (apo paraldehid) rektal 14
xi
Kujdesi spitalor për fëmijë

Diagrami 10. Si të jepet glukozë IV 15

Diagrami 11. Si të trajtohet dehidrimi i rëndë në gjendje emergjente
pas menaxhimit fillestar të shokut 16
Diagrami 12. Reanimimi neonatal 43
Diagrami 13. Plani C i trajtimit të diarresë: Trajtoje shpejt dehidrimin e rëndë 114
Diagrami 14. Plani B i trajtimit të diarresë: Trajto dehidrimin e mesëm
me ORS 117
Diagrami 15. Plani A i trajtimit të diarresë: Trajto diarrenë në shtëpi 120
Diagrami 16. Të ushqyerit e rekomanduar për fëmijën e sëmurë dhe
të shëndoshë 275

Tabelat

Tabela 1. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me ndonjë problem në

rrugët të frymëmarrjes apo frymëmarrje të vështirësuar 20
Tabela 2. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me shok 20
Tabela 3. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me letargji,
pavetëdije apo konvulzione 23
Tabela 4. Diagnoza diferenciale e foshnjës së vogël (më pak se 2 muajsh)
që paraqitet me letargji, pavetëdije apo konvulzione 24
Tabela 5. Helmimi: Sasia e thëngjillit të aktivizuar në dozë 26
Tabela 6. Diagnoza diferenciale e fëmijës, që paraqitet me kollë apo frymë-
marrje të vështirësuar 71
Tabela 7. Klasifikimi i rëndesës së pneumonisë 72
Tabela 8. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me fishkëllimë 84
Tabela 9. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me stridor 92
Tabela 10. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me kollë kronike 97
Tabela 11. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me diarre 111
Tabela 12. Klasifikimi i shkallës së dehidrimit në fëmijët me diarre 111
Tabela 13. Dhënia e lëngjeve IV, fëmijës me dehidrim të rëndë 113
Tabela 14. Dieta për diarre perzistente, dieta e parë: e bazuar në
nisheste, me përqëndrim të zvogluar qumështi (pak laktozë) 124
Tabela 15. Dieta për diarre perzistente, dieta e dytë: pa qumësht (pa laktozë)
me cereale të reduktuara (misheste) 125
Table 16. Diagnoza diferenciale e temperaturës pa shenja të lokalizuara 134

xii
 pËrmbajtja

Table 17. Diagnoza diferenciale e temperaturës me shenja të lokalizuara 135

Table 18. Diagnoza diferenciale e temperaturës së shoqëruar me
ndryshime në lëkurë 136
Table 19. Diagnozat diferenciale e temperaturës që zgjatë mbi 7 ditë 138
Table 20. Itinerari për menaxhimin e fëmijës me kequshqyeshmëri
të rëndë 180
Table 21. Vëllimet e F-75 për ushqimin e fëmijëve të kequshqyer 189
Table 22. Sistemi i kategorizimit klinik pediatrik sipas OBSh-së për HIV 209
Table 23. Klasët e barnave antiretrovirale, të rekomanduara për përdorim,
në fëmijët në kushte varfërie 212
Table 24. Regjimet e mundshme të trajtimit të zgjedhjes së parë për
fëmijët me HIV 212
Table 25. Përmbledhje e indikacioneve për fillimin e TAR në fëmijë,
bazuar në klasifikimin klinik 215
Table 26. Efektet e shpeshta anësore të barnave antiretrovirale 216
Table 27. Definimi klinik dhe CD4 i dështimit të trajtimit me TAR në
fëmijë (pas 6 muajsh apo më shumë të TAR-it) 217
Table 28. Madhësia e tubës endotraheale, sipas moshës 234
Table 29. Vëllimi i gjakut të fëmijëve sipas moshës 236
Table 30. Pulsi dhe shtypja normale e gjakut në fëmijë 236
Table 31. Shembuj të ushqimeve lokale 276
Table 32. Kërkesat për lëngje mbajtëse 277
Table 33. Kalendari i vaksinimit Institutit Kombëtar të Shëndetit Publik të
Kosovës 301
Table 34. Diagrami i peshës për moshë për fëmijë 363
Table 35. Refereca e normalizuar e OBSh/NCHS-së për
pesha-për-gjatësi (49–84 cm) dhe pesha-për-lartësi
(85–110 cm), sipas gjinisë 369

xiii
Parathënie e botimit shqip
Pas një serie të mrekullueshme librash mjekësor praktik nga seria “Menaxhimi
i integruar i shtatzënisë dhe lindjes” të shqipëruar nën përkujdesjen e Zyrës
së Organizatës Botërore të Shëndetësisë në Prishtinë, tani për profesionistët
shëndetësor në fushën e pediatrisë vjen në shqip edhe një libër akoma më praktik
dhe më i përdorueshëm, libri i xhepit “Kujdesi spitalor për fëmijët”.
Institucionet dhe profesionistët shëndetësor të Kosovës kanë kuptuar dhe i janë
përkushtuar seriozisht qëllimit parësor të strategjisë shëndetësore të Kosovës
– fillimit të shëndetshëm të jetës. Përkundër treguesve akoma jo të kënaqshëm
të shëndetit të fëmijëve kosovar përparimet janë të pamohueshme, qoftë në
cilësinë e shërbimeve, qoftë në rezultatet e tyre.
Në vijën e këtyre përpjekjeve ishte edhe zbatimi i strategjisë së MISF-it (Menax-
himi i Integruar i Sëmundjeve të Fëmijëve) në KPSh. Që kjo të mos mbetet një
përpjekje e izoluar dhe pa përgjigje në nivelet më të larta të kujdesit shëndetësor,
strategjia e MISF-it është prezantuar dhe zhvilluar edhe në Kujdesin shëndetë-
sor dytësor. Shtysa më e madhe për përgatitjen në shqip dhe përshtatjen në
kontekstin Kosovar të këtij libër-xhepi ishte pikërisht fakti se ky libër xhepi është
pjesë e serisë së dokumenteve dhe instrumenteve që mbështesin MISF-in dhe
është konsistente me udhërrëfyesit e MISF-it për menaxhimin ambulantor të
fëmijëve të sëmurë.
Aq më tepër që ky libër xhepi është një udhërrëfyes për menaxhimin e sëmun-
djeve më të shpeshta me burime të kufizuara, që janë aq reale për kontekstin
kosovar. Libri iu dedikohet mjekëve, infermiereve me përvojë dhe profesion-
istëve tjerë shëndetësorë me përvojë, përgjegjës për kujdesin e fëmijëve të
vegjël në nivelin e parë referues në vendet në zhvillim.
Në procesin e adaptimit, të paraparë edhe nga autorët e librit, janë kryer disa
intervenime të domosdoshme të mbështetura në literaturën më të re pedi-
atrike. Për dallim nga materiali bazë i MISF-it i adaptuar për Kosovë në librin
e xhepit nuk është hequr pjesa që ka të bëjë me malarien. Arsyeja kryesore
e mosndërhyrjes në këtë pjesë ka qenë: globalizimi gjithnjë e më i madh që
mundëson qarkullimin e shpejtë dhe të papenguar të njerëzve të thjeshtë dhe
të profesionistëve shëndetësor.
Duhet falënderuar në mënyrë të veçantë për përkushtimin dhe kontributin e
madh në pasurimin, përditësimin dhe përshtatjen e përmbajtjes së librit të
gjithë anëtarët e grupit adaptues: Prof. Dr. Mujë Shala, Prof. Asoc. Merita
Berisha, Ass. Dr. Drita Salihu - Zajmi, Dr. Minavere Hoxha, Dr. Njazi Shala, Dr.
Selim Thaçi, Dr. Drita Telaku, Dr. Mërgime Batusha, Dr. Valdet Hashani, Dr.
Skënder Syla, Dr. Agron Gashi dhe Dr. Sami Uka. Një falënderim i veçantë i
takon edhe Prof. Dr. Isme Humolli që përgatiti për botimin shqip materialin për
ethen hemorragjike që është bërë kohën e fundit një problem shëndetësor për
Kosovën. Faleminderojmë veçmas edhe Dr. Valdet Hashani për autoktorizimin
e ilustrimeve të librit.
Në aspektin praktik libri vjen në format që mund të bartet me vete nga mjekët,
infermieret dhe profesionistët shëndetësor gjatë punës së tyre të përditshme.
Do të shpërndahet falas duke iu falënderuar kontributit të zyrës së OBSh-së.
Mbetemi me shpresë se do të shërbejë për ngritjen e mëtejshme të cilësisë
së shërbimeve shëndetësore pediatrike dhe në përmirësimin e treguesve të
shëndetit të popullatës sonë më të re.
Mirënjohje
Ky libër xhepi është rezultat i një përpjekje ndërkombëtare të koordinuar
nga Departamenti i Shëndetit dhe zhvillimit të fëmijëve dhe adoleshentëve i
Organizatës Botërore të Shëndetësisë.
Një mirënjohje të veçantë ia kemi borxh Dr Harry Campbell, Universiteti i
Edinburgut, Skoci për koordinimin e përgjithshëm të përgatitjes së kapitujve
të dokumentit dhe kontributin e dukshëm në kapituj të veçantë.
OBSh do të dëshironte të falenderojë personat në vijim për përgatitjen dhe
kontributin e tyre në kapituj:
Dr Ann Ashworth (Britani e Madhe); Dr. Stephen Bickler (ShBA); Dr Jac-
queline Deen (Filipine), Dr Trevor Duke (PNG/Australi); Dr Greg Hussey
(Afrikë Jugore); Dr Michael English (Keni); Dr Stephen Graham (Malavi);
Dr Elizabeth Molyneux (Malavi); Dr Nathaniel Pierce (ShBA); Dr Haroon
Saloojee (Afrika Jugore); Dr Barbara Stoll (ShBA); Dr Giorgio Tamburlini
(Itali); Dr Bridget Wills (Vietnam); dhe Fabienne Jäger (Zvicër) për ndihmë
në procesin e rishqyrtimit dhe revidimit.
OBSh-ja u është mirënjohëse personave në vijim për rishqyrtimin e dorëshkrimit
në faza të ndryshme:
L. Adonis-Koffy, Bregu i Fildishtë; E. Agyei-Yobo, Ganë; M. Agyemang,
Ganë; R. Ahmed, Maldives; E. Akrofi-Mantey, Ganë; H., Almaraz Monzon;
A. Amanor, Ganë; E. Aranda, Bolivi; W. , Asamoah, Ganë; C. Assamoi Bodjo,
Bregu i Fildishtë; A. Bartos, Bolivi; Z. Bhutta, Pakistan; U. Bodhankar, Indi;
L. Bramante, Itali; L. Bravo, Filipine; D. Brewster, Vanuatu; J. Bunn, BeM;
K. Bylsma, Ganë; C. Casanovas, Bolivi; N. Chintu, Zambi; B. Coulter, BeM;
S. Cywes, Afrikë Jugore; A. da Cunha, Brazil; S.-C. Daka, Kamboxha; A.
Deorari, Indi; G.F. Ding, Kinë; V. Doku, Ganë; P. Enarson, Francë; J. Erskine,
Gambi; F.A. Eshgh, Iran; A. Falade, Nigeri; J. Farrar, Vietnam, C. Frago,
Filipine; M. Funk, Ganë; S. C. Galina, Rusi; E. Gallardo, Filipine; R. Gie,
Afrika Jugore; A. Grange, Nigeri; A. Hansmann, Gjermani; H. Hartmann,
Gjermani; S. Heinrich, Kamboxha; E.M. Hubo, Filipine; R. Ismail, Indonezi;
P. Jeena, Afrikë Jugore; A. Jhukral, Indi; S. Junge, Zvicër; V. Kapoor, Indi;
M. Kazemian, Iran; N. Kesaree, Indi; E. Keshishian, Rusi; H. T. Kim, Viet-
nam; E. Kissi Owusu, Ganë; A. Klufio, Ganë; J. Kouawo, Bregu i Fildishtë;
M. Krawinkel, Gjermani; B. Kretschmer, Gjermani; C. Krueger, Gjermani;
A. Krug, Afrikë Jugore; M. Langaroodi; J. Lawn, BeM; J. Lim, Filipine; W.
Loening, Afrikë Jugore; M.P. Loscertales, Spanjë; C. Maclennan, Australi;

xv
Kujdesi spitalor për fëmijë

A. Madkour, Egjipt; I. Mahama, Ganë; D. Malchinkhuu, Mongoli; N. Man-

javidze, Gjeorgji; P. Mazmanyan, Armeni; D. Mei, Kinë; A. Mekasha, Etiopi;
C.A. Melean Gumiel, Bolivi; C. Meng, Kamboxhë; W. Min, Kinë; H. Mozafari,
Iran; K. Mulholland, Australi; A. Narang, Indi; S. Nariman, Iran; K.J. Nathoo,
Zimbabve; K. Nel, Afrikë Jugore; S. K. Newton, Ganë; K. Olness, ShBA; K.
Pagava, Gjeorgji; V. Paul, Indi; I. Rahman, Sudan; M. Rakha, Egjipt; S.E.
Razmikovna, Rusi; R. Rios, Kil; H. Rode, Afrikë Jugore; E. Rodgers, Figji;
I. Ryumina, Rusi; I. Sagoe-Moses, Ganë; G. Sall, Senegal; L. C. Sambath,
Kamboxha; W. Sangu, Tanzani; J. Schmitz, Francë; F. Shann, Australi; P.
Sharma, Nepal; M. Shebbe, Keni; L. Sher, Afrikë Jugore; N. Singhal, Kanada;
D. Southall, BeM; J.-W. Sun, Kinë; G. Swingler, Afrikë Jugore; T.T. Tam,
Vietnam; E. Tanoh; M. Taylor, Ganë; E. Teye Adjase, Ganë; I. Thawe, Malavi;
M. Timite-Konan, Bregu i Fildishtë; P. Torzillo, Australi; R. Turki, Tunizi; F.
Uxa, Itali; D.-H. Wang, Kinë; D. Woods, Afrikë Jugore; B.J. Wudil, Nigeri;
A.J. Yao, Bregu i Fildishtë.
Kontribute të vlefshme janë siguruar nga Grupet e Sëmundjeve ngjitëse dhe
jongjitëse dhe Departamentet e OBSh-së të Parandalimit dhe rehabilitimit
të paaftësive/lëndimeve, Politikave të barnave dhe produkteve medicinale
esenciale, Teknologjia esenciale e shëndetit, HIV/AIDS-i, Të ushqyerit për
shëndet dhe zhvillim, Mbrojtja e mjedisit të njerëzor, Shëndeti riprodhues dhe
hulumtimet, Roll Back Malaria, Stop Tuberkulozës dhe Vaksinat dhe produktet
biologjike si dhe nga Zyrat Regjionale të OBSh-së.
OBSh-ja dëshiron të falenderojë organizatat në vijim që kanë kontribuuar në
përpilimin e këtij libri të xhepit:
Agjensionin Australian për Zhvillim Ndërkombëtarë (AusAID); Institutin për
Shëndetin e fëmijës IRCCS “Burlo Garofolo”, Trieshtë, Itali; dhe Asociacionin
Ndërkombëatër të Pediatërve.

xvi
Parathënie
Ky libër xhepi është për përdorim nga mjekët, infermimeret me përvojë dhe
punëtorët tjerë shëndetësor me përvojë, të cilët janë përgjegjës për kujdesin
ndaj fëmijëve të vegjël në nivelin e parë referues në vendet në zhvillim. Ky
paraqet udhërrëfyes klinik bashkëkohor, të cilët janë të bazuar në rishqyrtimin
e dëshmive të botuara që janë në dispozicion nga ekspertët e lëmive, për
kujdesin spitalor dhe atë ambulantor në spitale te vogla ku pajisjet themelore
laboratorike dhe barnat themelore dhe ato jo të shtrenjta janë në dispozicion.
Në disa rrethana këta udhërrëfyes mund të përdoren në qendra më të mëdha
shëndetësore, ku një numër më i vogël i fëmijëve të sëmurë mund të pranohen
për kujdes spitalor.
Udhërrëfyesi kërkon që spitali të ketë (1) kapacitetet për të kryer hulumtime të
caktuara themelore – siç janë ekzaminimi i strishove të gjakut për parazitë të
malaries, matje të hemoglobinës apo vëllimit të qelizave, glikemisë, grupit të
gjakut dhe reaksionit të përputhshmërisë, mikroskopimit themelor të LCS dhe
urinës, përcaktimit të bilirubinës për të posalindurit, radiografisë së kraharorit
dhe pulsoksimetrisë – dhe (2) barnat themelore në dispozicion për përkujdesjen
e fëmijëve seriozisht të sëmurë. Opcionet e trajtimit të shtrenjtë, siç janë antibi-
otikët e rinjë apo ventilimi mekanik, nuk janë përshkruar.
Këta udhërrëfyes përqendrohen në menaxhimin spitalor të shkaktarëve kryesor
të vdekshmërisë së fëmijëve, siç janë pneumonia, diarea, kequshqyeshmëria
e rëndë, malaria, meningjiti, fruthi dhe gjendjet e ndërlidhura me këto. Ata
përmbajnë udhëzime mbi menaxhimin e fëmijëve me HIV infeksion, të të
posalindurve me probleme dhe të menaxhimit kirurgjik të fëmijëve. Detalet
e principeve themelore të udhërrëfyesve mund të gjinden në dokumentet
teknike rishqyrtuese të publikuara nga OBSh-ja. Gjithashtu nga OBSh-ja është
botuar edhe një libër shoqërues dokumentesh, i cili jep detajet e ngarkesës së
sëmundjeve, bazën patofiziologjike dhe teknike themelore të udhërrëfyesve
për përdorim nga studentët e mjekësisë/infermierisë, apo si pjesë e aftësimit
në shërbim të punëtorëve shëndetësor. Baza e mbështetur në dëshmi e këtyre
rekomandimeve është publikuar në ueb faqen e OBSh-së gjithashtu. (Shih Për
lexim të mëtutjeshëm, faqe 301.)
Ky libër xhepi është pjesë e serisë së dokumentave që mbështesin Menaxhimin
e Integruar të Sëmundjeve të Fëmijëve (MISF) dhe është konsistent më udhër-
rëfyesit e MISF-it për menaxhimin ambulantor të fëmijëve të sëmurë. Ky është
paraqitur në format që mund të bartet nga mjekët, infermieret dhe punëtorët

xvii
Kujdesi spitalor për fëmijë

tjerë shëndetësor gjatë punës së tyre të përditshme dhe kështu të jetë në

dispozicion për të ndihmuar drejtimin e menaxhimit të fëmijëve të sëmurë.
Librat standard të pediatrisë duhet konsultuar për gjendjet më të rralla që nuk
janë mbuluar në këtë libër xhepi. Këta udhërrëfyes janë të aplikueshëm në
shumicën e regjioneve të botës dhe mund të adaptohen nga vendet e caktuara
për të përmbushur nevojat e tyre specifike. Faqet e zbrazta janë lënë në fund
të secilit kapitull për të lejuar secilin lexues të veçantë që të shtojë shënimet
e veta – për shembull gjendjet e rëndësishme vendore që nuk janë mbuluar
në këtë libër xhepi.
OBSh beson se adaptimi i tij i gjerë do të përmirësojë kujdesin e fëmijëve në
spitale dhe do të çojë në shkallë më të ulëta të vdekshmërisë.

xviii
Shkurtesat
AIDS sindromi i
imunodeficiencës
së fituar
AVPU shkalla e thjeshtë e
vetdijëshmërisë (vigjilent,
reagon në zë, reagon në
dhimbje, pavetëdije)
ShGj shtypja e gjakut
CMV cytomegalovirus
LCS lëngu cerebrospinal
EHD ether hemorragjike
dengue
DTP difteri, tetanus, pertusis
ShSD shok sindromi dengue
PZI programi i zgjeruar i
imunizimit
GF gauge francez
G6PD glukozo 6-fosfat
dehidrogjenaza
HIV virusi i imunodeficiencës
humane
SHU sindromi hemolitik uremik
IM injeksioni intramuskular
MISF Menaxhimi i integruari
sëmundjeve të fëmijëve
IV injeksioni intravenoz
PVJ presioni i venës jugulare
PIL pneuminiti intersticial
limfoid
PL punksioni lumbal
NG nazogastrik
POLIO poliovaksina
ORS tretësira orale rehidruese
TRO terapia rehidruese orale
PPC Pneumonia pneumocystis
carinii
PCV vëllimi i thatë i qelizave
PPD purified protein derivative
(derivati i pastër i
proteinës – i përdorur në
testimin për tuberkulozë)
ReSoMal tretësirë rehidruese për
kequshqyeshmëri
TRD/RDA toleranca e rekomanduar
ditore
DS devijimi standard
SP sulfadoxine-pyrimetha
mine
IST Infeksionet seksualisht të
transmetueshme
TB tuberkuloza
TMP trimethoprim
TPHA treponema pallidum
hemaglutinimi
SMX sulfamethoxazole
ITU infeksioni i traktit urinar
VDRL veneral disease
research laboratories
(laboratoret për kërkimet
e sëmundjeve venerike)
Le numri i leukociteve
OBSh Organizata Botërore e
Shëndetësisë
°C shkallë Celsius
°F shkallë Fahrenheit
n shenjat apo simptomat
diagnostike
ä rekomandimet e trajtimit
xix
 Diagrami 1. Fazatnë menaxhimin e fëmijës së sëmurë të
shtruar në spital: përmbledhje e elementeve kyçe

TRIAZHIMI
(të pranishme)
l Kontrolloje
për shenja emergjente jepi TRAJTIM EMERGJENT
deri në stabilizim
   (mungojnë)
l Kontrolloje për shenjat apo gjendjet prioritare

ANAMENZA DHE EKZAMINIMI

(përfshirë vlerësimin e statusit të imunizimit, statusit nutritiv dhe të ushqyerit)
l Kontrollo së pari fëmijën me gjendje emergjente apo prioritare
HULUMTIMET LABORATORIKE DHE TË TJERA, nëse kërkohen

Numëro dhe shqyrto DIAGNOZAT DALLUESE

Zgjidhi DIAGNOZAT KRYESORE (dhe diagnozat dytësore)

Planifiko dhe fillo TRAJTIMIN SPITALOR Planifiko dhe fillo

(përfshirë kujdesin përkrahës) TRAJTIMIN AMBULANTOR

PËRCILLE për shenjat e Organizo KONTROLLËN,

— përmirësimit nëse kërkohet
— komplikimeve
— dështimit të trajtimit

( nuk përmirësohet apo problem i ri) (përmirësim)

RIVLERËSO Vazhdo trajtimin
për shkaqet e dështimit të trajtimit PLANIFIKO LËSHIMIN
RISHQYRTO DIAGNOZËN
LËSHOJE NË SHTËPI
RISHIKO Organizo kujdesin e vazhduar
TRAJTIMIN apo KONTROLLËN në spital
apo bashkësi

xx
Kapitulli 1
Triazhimi dhe gjendjet
emergjente
1.1 Përmbledhje e hapave në
vlerësimin dhe trajtimin
triazhues emergjent 2
Triazhimi i të gjithë fëmijëve
të sëmurë 4
Menaxhimi i foshnjës
me asfiksion 6
Menaxhimi i rrugëve të
frymëmarrjes në
fëmijën me asfiksion 8
Si të jepet oksigjeni 10
Vendosja e fëmijës pa
vetëdije 11
Jepi lëngjet IV shpejt për
shok fëmijës pa
kequshqyeshmëri të rëndë 12
Jepi lëngjet IV për shok
fëmijës me kequshqyeshmëri
të rëndë 13
Jep diazepam apo paraldehid
përmes rektumit 14
Jep glukozë IV 15
Trajtoje dehidrimin e rëndë
në gjendje emergjente 16
1.2 Listë për vlerësim të
shenjave emergjente
dhe prioritare 17
1.3 Listë për dhënien e trajtimit
emergjent fëmijës me
kequshqyeshmëri të rëndë 18
1.4 Elemente diagnostike të
fëmijëve që paraqiten me
një gjendje emergjente 19
1. VTTE
1.4.1 Fëmija që paraqitet me
një problem të rrugëve
të frymëmarrjes apo
frymëmarrje të rëndë 19
1.4.2 Fëmija që paraqitet me
shok 21
1.4.3 Fëmija që paraqitet me
letargji, pavetëdije apo
konvulzione 22
1.5 Helmimet më të shpeshta 25
1.5.1 Principet e helmeve të
gëlltitura 25
1.5.2 Principet për helmimet
me kontakt me lëkurë
apo sy 27
1.5.3 Principet e helmeve
të inhaluara 28
1.5.4 Helmet specifike 28
Përmbajtjet
  korrozive 28
Përmbajtjet
  e naftës 28
Përmbajtjet
organo-fosforike
  dhe karbamatet 28
Paracetamoli 29
Aspirina 30
Hekuri 30
Monoksidi i karbonit 31
1.6 Kafshimi i gjarpërit 31
1.7 Thumbimi i akrepit 34
1.8 Burimet tjera të
helmimit 35
1
 Përmbledhje e hapave në vlerësimin dhe trajtimin triazhues emergjent

Triazhimi është proces i kontrollimit të shpejtë të fëmijës së sëmurë, menjëherë

1. VTTE

pas arritjes në spital, me qëllim që të identifikohen:

— ata me shenja emergjente, që kërkojnë trajtim emergjent të menjëher-
shëm;
— ata me shenja prioritare, të cilëve duhet t’u jepet prioritet deri sa presin
në radhë, ashtu që ata të mund të vlerësohen dhe trajtohen pa u vonuar;
— rastet jo urgjente, që nuk kanë as shenja emergjente, as prioritare.
Shenjat emergjente përfshijnë:
n frymëmarrjen e bllokuar
n distresin e rëndë respirator
n cianozën qendrore
n shenjat e shokut (duart e ftohta, rimbushja kapilarike më e gjatë se 3 sekonda;
pulsi i dobët, i shpejtë)
n komën
n konvulsionet
n shenjat e dehidrimit të rëndë në fëmijët me diarre (letargji, sy të fundosur, kthim
shumë të ngadalshëm të rrudhës lëkurore—dy nga cilatdo prej këtyre).
Fëmijët me shenja emergjente kërkojnë trajtim të menjëhershëm për të shmangur
vdekjen.
Shenjat prioritare (shih më poshtë, faqe 5) përcaktojnë fëmijët që janë në rrezik më
të madh nga vdekja. Këta fëmijë duhet vlerësuar pa vonesa të panevojshme.

1.1 Përmbledhje e hapave në vlerësimin dhe trajtimin

triazhues emergjent (VTTE)
Procesi i vlerësimit dhe trajtimit triazhues emergjent është përmbledhur në
Diagramet në faqet 4–16.
Së pari, kontrolloje për shenjat emergjente.
Kontrolloje për shenjat emergjente në dy faza:
• Faza 1. Nëse ka ndonjë problem me rrugët e frymëmarrjes apo frymëmarrje,
fillo trajtimin e menjëhershëm për të rikthyer frymëmarrjen.
• Faza 2. Shpejt përcakto nëse fëmija është në shok apo pavetëdije, apo me
konvulsione, apo ka diarre me dehidrim të rëndë.
Nëse janë gjetur shenja emergjente:
• Thirre një profesionist shëndetësor me përvojë nëse është në dispozicion,

2
Përmbledhje e hapave në vlerësimin dhe trajtimin triazhues emergjent

por mos e vono fillimin e trajtimit. Ruaje qetësinë dhe puno me punëtorët

1. VTTE
tjerë shëndetësor, të cilët mund të jenë të nevojshëm për të dhënë trajtimin,
sepse fëmija shumë i sëmurë mund të ketë nevojë për disa terapi në të njëjtën
kohë. Profesionisti shëndetësor, me më së shumti përvojë, duhet të vazhdojë
vlerësimin e fëmijës (shih Kapitullin 2, faqe 37), për të përcaktuar të gjitha
problemet themelore dhe për të zhvilluar planin e trajtimit.
• Kryej hulumtimet emergjente (glikeminë, strishon e gjakut, hemoglobinën).
Dërgoje gjakun për përcaktim grupi dhe reaksionin e përputhshmërisë, nëse
fëmija është në shok, apo duket të jetë me anemi të rëndë, apo gjakderdhë
dukshëm.
• Pas dhënies së trajtimit emergjent, vazhdo menjëherë me vlerësimin, diag-
nostikimin dhe trajtimin e problemeve të fshehta.
Tabelat e diagnozave diferenciale më të shpeshta për shenjat emergjente, janë
paraqitur prej faqes 20 e tutje.
Nëse nuk është gjetur asnjë shenjë emergjente, kontrolloje për shenjat prioritare:
n Foshnje e imtë, e sëmurë, e moshës nën 2 muajsh
n Temperaturë e lartë
n Trauma apo gjendje të tjera kirurgjike urgjente
n Zbehje (e rëndë)
n Helmim
n Dhimbje (e madhe)
n Distres respirator
n Shqetësim, iritabilitet i vazhdueshëm apo letargji
n Referim (urgjent)
n Kequshqyeshmëri: humbje e rëndë peshe
n Edem i të dy këmbëve
n Djegie (të mëdha)
Këta fëmijë kanë nevojë për vlerësim të shpejtë (pa pritur në radhë), për të
përcaktuar trajtimin e mëtutjeshëm të nevojshëm. Kaloje fëmijën me një shenjë
prioritare në krye të radhës për t’u vlerësuar i pari në vijim. Nëse fëmija ka traumë
apo problem tjetër kirurgjik, siguroje ndihmën kirurgjike atje ku gjendet.

3
 Diagrami 2. Triazhimi i të gjithë fëmijëve të sëmurë
1. VTTE

SHENJAT EMERGJENTE
Nëse ndonjë shenjë është pozitive: jepi trajtim (et), kërko ndihmë, merë
gjak për hulumtime laboratorike emergjente (glukozë, strisho malarie*, Hb)

VLERËSO TRAJTO
Mos e lëviz qafën nëse lëndimi
i pjesës cervikale është i mundur

Nëse
Rrugët e frymëmarrjes NDONJË SHENJË ka aspiruar trup të huaj
frymëmarrja
dhe POZITIVE ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes

n Frymëmarrja e bllokuar, në fëmijën me asfiksion (Diag.3)
apo Nëse nuk ka aspiruar trup të huaj

n Cianozë qendrore, ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes
apo (Diag.4)

n Distres respirator i rëndë ä Jepi oksigjen (Diag 5)
ä Sigurohu që fëmija e ka ngrohtë

Qarkullimi NDONJË SHENJË ä Ndale çdo gjakderdhje
Duart e ftohta me: POZITIVE ä Jepi oksigjen (Diag 5)

n Rimbushje kapilarike ä Sigurohu që fëmija e ka ngrohtë
më të gjatë se Kontrolloje për
kequshqyeshmëri
3 sekonda, të rëndë
Nëse nuk ka kequshqyeshmëri
dhe të rëndë:
n Puls të dobët dhe të shpejtë ä Vendose vijën IV dhe fillo
lëngjet shpejt (Diag 7)
Nëse nuk mund të vendosni
vijë IV periferike, vendose
vijën intraoseale apo jugulare
të jashtme (shih faqe 314, 316)

Nëse ka kequshqyeshmëri të rëndë:

Nëse ka letargji apo pavetëdije:
ä Jepi glukozë IV (Diag 10)
ä Vendose vijën IV dhe jepi
lëngje (Diag 8)

Nëse nuk është letargjik apo

pavetëdije:
ä Jepi glukozë oral apo me
tubë NG
ä Vazhdo menjëherë me
vlerësimin dhe trajtimin e plotë

*Në vendet endemike apo sipas indikacionit

4
 Diagrami 2. Triazhimi i të gjithë fëmijëve të sëmurë (vazhdim)

1. VTTE
SHENJAT EMERGJENTE
Nëse ndonjë shenjë është pozitive: jepi trajtim(et), kërko ndihmë, merë gjakun
për hulumtime laboratorike emergjente (glukozë, strisho të malaries*, Hb)

VLERËSO TRAJTO
Mos e lëviz qafën nëse lëndimi i
pjesëscervikale është i mundur

Koma/konvulsionet NËSE KA KOMË ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes (Diag 3)

n Komë ä Nëse ka konvulsione, jepi diazepam apo
APO KONVULSIONE
apo paraldehid rektal (Diag 9)
ä Vendose fëmijën e pavetëdijshëm (nëse
n Konvulsione (tani) dyshohet në lëndim koke apo qafe,
stabilizo qafën së pari) (Diag 6)
ä Jepi glukozë IV (Diag 10)
ä Sigurohu që fëmija ta ketë ngrohtë.
Dehidrim i Nëse nuk ka kequshqyeshmëri të rëndë:
DIARREA
rëndë ä Kyçe vijën IV dhe fillo dhënien e
dhe
(vetëm në fëmijët lëngjeve shpejt sipas Diag 11 dhe
me diarre) DY SHENJA
Planit C të trajtimit të diarresë në
Diarre dhe dy nga POZITIVE
spital (Diag 13, faqe 114)
të mëposhtmet: Kontrolloje për
Nëse ka kequshqyeshmëri të rëndë:
n Letargji kequshqyeshmëri
ä Mos kyç vijë IV
n Sytë e fundosur të rëndë ä Vazhdo menjëherë me vlerësimin dhe
n Rrudha lëkurore kthehet trajtimin e plotë (shih seksionin 1.3, faqe
shumë ngadalë 18)

SHENJAT PRIORITARE
Këta fëmijë kanë nevojë për vlerësim dhe trajtim të shpejtë
n Foshnje e imtë e sëmurë (<2 muaj) n Referim (urgjent)
n Temperaturë e lartë n Kequshqyeshmëri: humbje e rëndë peshe
n Trauma apo gjendje të tjera kirurgjike n Edem i këmbëve
urgjente n Djegiet (e mëdha)
n Zbehje (e rëndë)
n Helmim
Vërejtje: Nëse fëmija ka traumë
n Dhimbje (e madhe)
apo probleme të tjera kirurgjike,
n Distres respirator
kërko ndihmën kirurgjike apo
n Shqetësim, iritabilitet i vazhdueshëm
përmbaju udhërrëfyesve kirurgjik
apo letargji

JO URGJENT
Vazhdo me vlerësimin dhe trajtimin e mëtutjeshëm, sipas prioriteteve
të fëmijës

*Në vendet endemike apo sipas indikacionit

5
 Diagrami 3. Menaxhimi i foshnjës me asfiksion (ngulfatje)
1. VTTE

ä Shtrije foshnjën në
dorën apo kofshën
tënde me pozitë
kokëposhtë
ä Jepi 5 goditje në shpinë
me rrënjën e dorës
ä Nëse obstruksioni
perziston, ktheje
foshnjën dhe bëja 5
shtypje në kraharor me
Goditjet në shpinë 2 gishtërinj, një gisht
nën thimthat e gjirit në
vijën e mesme (shih
diagramin)
ä Nëse obstruksioni
perziston, kontrolloje
gojën e foshnjës për
ndonjë obstruksion që
mund të largohet
ä Nëse është e
domosdoshme,
përsërite sekuencën me
goditje shpine

Shtypjet e krahërorit

6
Diagrami 3. Menaxhimi i fëmijës me asfiksion (mbi 1 vjet

1. VTTE
moshë)

Goditja e shpinës për të liruar rrugët e

frymëmarrjes në fëmijën me asfiksion

ä Jepi fëmijës 5 goditje në shpinë me

rrënjën e dorës deri sa fëmija është
ulur, në gjunjë apo shtrirë
ä Nëse obstruksioni perziston, dil
mbrapa fëmijës dhe kalo duart
përreth trupit të fëmijës; bëje grusht
njërën dorë mu nën sternum të
fëmijës; vendose dorën tjetër mbi
grusht dhe shtyje lartë në abdomen
(shih diagramin); përsërite këtë
manipulim të Heimlich-ut 5 herë
ä Nëse obstruksioni perziston,
kontrolloje gojën e fëmijës për
ndonjë obstruksion që mund të
largohet
Manipulimi Heimlich në fëmijën
ä Nëse është e domosdoshme, më të rritur me asfiksion
përsëriti goditjet në shpinë

7
 Diagrami 4. Menaxhimi i rrugëve të frymëmarrjes në fëmijën
1. VTTE

me frymëmarrje të bllokuar (apo që sapo ka ndërprerë

frymëmarrjen) kur, nuk dyshohet në traumë qafe

Fëmija i vetëdijshëm n FOSHNJA

1. Inspekto gojën dhe
largo trupat e huaj,
nëse janë të pran-
ishëm
2. Pastro sekretet prej
grykës
3. Le të zgjedhë fëmija
Pozita neutrale për të hapur rrugët e frymë-
pozitën më të përsh-
marrjes së një foshnjeje
tatshme për vete.

n Fëmija më i rritur

Fëmija i pavetëdijshëm
1. Përkulja kokën siç
është treguar
2. Inspekto gojën dhe
largo trupat e huaj,
nëse janë të pran-
ishëm
3. Pastro sekretet prej
grykës Pozita e nuhatjes për të hapur rrugët e
frymëmarrjes në një fëmijë më të rritur
4. Kontrollo rrugët e
frymëmarrjes duke
shikuar për lëvizjet e
krahërorit, dëgjuar për
zhurmat e frymëmar-
rjes dhe ndjerë për
frymëmarrje

Shiko, dëgjo, ndjej për frymëmarrje

8
Diagrami 4. Si
të menaxhohen rrugët e frymëmarrjes në

1. VTTE
fëmijën me frymëmarrje të bllokuar (apo që sapo ka
ndërprerë frymëmarrjen) kur trauma e qafës apo lëndimi
i mundshëm i vertebrave cervikale nuk dyshohet

1. Stabilizo qafën, siç është paraqitur në Diagramin 6

2. Inspekto gojën dhe largo trupat e huaj, nëse janë të pranishëm
3. Pastro sekretet prej grykës
4. Kontrollo rrugët e frymëmarrjes, duke shikuar për lëvizjet e krahërorit,
dëgjuar për zhurmën e frymëmarrjes dhe ndjerë për frymëmarrje

Përdore shtyrjen e nofullës pa përkulje të kokës. Vendosi gishtat 4 dhe

5 prapa këndit të nofullës dhe lëvize atë lartë ashtu që fundi i nofullës të
jetë i shtyrë përpara, në 90° ndaj trupit

Nëse fëmija akoma nuk merë frymë,

pasi keni kryer të gjitha si më sipër,
ventiloje me balon dhe maskë

9
 Diagrami 5. Si të jepet oksigjen
1. VTTE

Jepi oksigjen përmes kanulave

nazale apo kateterit nazal

n Kanulat nazale
ä Vendosi kanulat brenda vrimave
të hundës dhe fiksoji me shirit
ngjitës.

n Kateteri nazal
ä Përdore tubin e madhësisë 8 FG
ä Mate distancën prej faqes anë-
sore të hundës deri në buzën
e brendshme të vetullës
me kateter
ä Fute kateterin deri në
këtë thellësi
ä Fiksoje me shirit ngjitës

Fillo dhënien e oksigjenit

1–2 litra/minutë (shih faqe
285–289)

10
Diagrami 6. Vendosja e fëmijës së pavetëdijshëm

1. VTTE
n Nëse nuk dyshohet në traumë të qafës:
ä Ktheje fëmijën në krah, për të zvogëluar rrezikun prej aspirimit.
ä Mbaje qafën lehtë të ekstenduar dhe stabilizoje, duke i vendosur
mbështetjen në njërën dorë
ä Përkule njërën këmbë, për të stabilizuar pozitën e trupit

n Nëse dyshohet në traumë qafe:

ä Stabilizoje qafën e fëmijës dhe mbaje fëmijën shtrirë në shpinë:
ä Lidhi me shirit ngjitës ballin dhe
mjekrën e fëmijës anash dërrasës
së fortë, për të siguruar këtë
pozitë
ä Parandalo lëvizjet e qafës
përmes mbështetjes së
kokës së fëmijës (p.sh.
me përdorimin e qeseve
njëlitërshe të lëngut IV
në secilën anë)
ä Nëse vjell, ktheje
në krahë, duke
mbajtur kokën në
vijë me trupin.

11
 Diagrami 7. Si
t’i jepen lëngjet IV shpejt për shok fëmijës
1. VTTE

pa kequshqyeshmëri të rëndë
ä Nëse fëmija është i kequshqyer rëndë, vëllimi i lëngjeve dhe shpejtësia e
dhënies ndryshon, kështu që sigurohu që fëmija të mos jetë i kequshqyer
rëndë
Shoku në fëmijën pa kequshqyeshmëri të rëndë - Diagrami 7
Shoku në fëmijën me kequshqyeshmëri të rëndë - Diagrami 8 (dhe
seksioni 1.3, faqe 18)
ä Kyçe një vijë intravenoze (dhe merë gjak për hulumtime laboratorike
emergjente).
ä Fillo me Ringer laktat apo tretje fiziologjike – sigurohu që infuzioni të
rrjedhë mirë.
ä Jepi 20 ml/kg sa më shpejt që të jetë e mundur.
Vëllimi i Ringer laktatit
apo tretësirës fiziologjike
Mosha/pesha (20 ml/kg)
2 muajsh (<4 kg) 75 ml
2–<4 muajsh (4–<6 kg) 100 ml
4–<12 muajsh (6–<10 kg) 150 ml
1–<3 vjeç (10–<14 kg) 250 ml
3–<5 vjeç (14–19 kg) 350 ml

Rivlerësoje fëmijën pasi të ketë marrë vëllimin e përshtatshëm

Rivlerësoje pas infuzionit të parë: Nëse nuk ka përmirësim, përsëriti 20
ml/kg sa më shpejt që të jetë e mundur.
Rivlerësoje pas infuzionit të dytë: Nëse nuk ka përmirësim, përsëriti 20
ml/kg sa më shpejt që të jetë e mundur.
Rivlerësoje pas infuzionit të tretë: Nëse nuk ka përmirësim, jepi gjak 20
ml/kg për 30 minuta (nëse shoku nuk
është shkaktuar nga diarreja profuze, në
këtë rast përsërite Ringer laktatin apo
tretësirën fiziologjike).
Rivlerësoje pas infuzionit të katërt: Nëse nuk ka përmirësim, shih udhër-
rëfyesit e trajtimit specifik për sëmundje.
Tashmë do të duhej të kishit vënë një
diagnozë të përkohshme.
Pas përmirësimit në cilëndo fazë (pulsi ngadalësohet, rimbushje më e
shpeshtë kapilarike), kalo në Diagramin 11, Faqe 16.

12
Diagrami 8. Si
t’i jepen lëngjet IV për shok fëmijës me

1. VTTE
kequshqyeshmëri të rëndë
Jepe këtë trajtim vetëm nëse fëmija ka shenja të shokut dhe është letargjik apo ka
humbur vetëdijen:
ä Kyçe një vijë IV (dhe merë gjak për hulumtime laboratorike emergjente)
ä Peshoje fëmijën (apo llogarite peshën), për të llogaritur vëllimin e lëngut, që duhet
dhënë
ä Jepi lëngje IV 5 ml/kg për 1 orë. Shfrytëzo një nga zgjedhjet vijuese (sipas radhitjes
së preferuar), në bazë të asaj se cilën e keni në dispozicion:
— Ringer laktat me 5% glukozë (dekstrozë); apo
— tretësirë gjysmë-fiziologjike me 5% glukozë (dekstrozë); apo
— tretësirë gjysmë e koncentruar e Darrov-it me 5% glukozë (dekstrozë); apo nëse
këto nuk janë në dispozicion,
— Ringer laktat.

Pesha Vëllimi i lëngut IV Pesha Vëllimi i lëngut IV

Jepja për 1 orë (15 ml/kg) Jepja për 1 orë (15 ml/kg)

4 kg 60 ml 12 kg 180 ml
6 kg 90 ml 14 kg 210 ml
8 kg 120 ml 16 kg 240 ml
10 kg 150 ml 18 kg 270 ml

ä Mate pulsin dhe frekuencën e frymëmarrjes në fillim dhe çdo 5–10 minuta.
Nëse ka shenja përmirësimi (pulsi dhe frekuenca respiratore ngadalësohen):
— jepi infuzion IV 15 ml/kg të përsëritur për 1 orë; pastaj
— kalo në rehidrim oral apo me tubë nazogastrike me ReSoMal (shih faqe 183),
10 ml/kg/h deri në 10 orë;
— fillo riushqimin me ushqim fillestar F-75 (shih faqe 188).
Nëse fëmija nuk përmirësohet pas 15ml/kg IV të parë, presupozo se fëmija mund të
ketë shok septik:
— jepi lëngje IV mbajtëse (4 ml/kg/h) deri sa pret për gjak;
— kur të sigurohet gjaku, jepi gjak të plotë të freskët, me shpejtësi 10 ml/kg
ngadalë, për 3 orë (përdorë qeliza të koncentruara, nëse ka insuficiencë zemre);
pastaj
— fillo riushqimin me ushqim fillestar F-75 (shih faqe 188);
— fillo trajtimin me antibiotik (shih faqe186).
Nëse fëmija përkeqësohet gjatë rehidrimit IV (frymëmarrja ngrihet për 5 frymëmar-
rje/min apo pulsi për 15 goditje/min), ndërpreje infuzionin sepse lëngu IV mund të
përkeqësojë gjendjen e fëmijës.

13
 Diagrami 9. Dhënia e diazepamit (apo paraldehidit) rektal
1. VTTE

n Jep diazepam rektal:

ä Merre dozën nga ampula e diazepamit në shiringë (1 ml) të tuberkulinës.
Llogarite dozën sipas peshës së fëmijës, kur është e mundur. Pastaj hiqe
gjilpërën dhe shtoja një tubë plastik nga sistemi i infuzionit.
ä Fute tubin e shtuar në shiringë në rektum 4 deri 5 cm dhe injekto tretë-
sirë diazepam.
ä Mbaji kofshët bashkë për disa minuta.

Diazepam i dhënë rektal Paraldehid i dhënë

10 mg/2ml tretësirë rektal
Mosha/pesha Doza 0.1ml/kg Doza 0.3–0.4 ml/kg
2 javë deri 2 muajsh (<4 kg)* 0.3 ml (1.5 mg) 1.0 ml
2–<4 muajsh (4–<6 kg) 0.5 ml (2.5 mg) 1.6 ml
4–<12 muajsh (6–<10 kg) 1.0 ml (5 mg) 2.4 ml
1–<3 vjeç (10–<14 kg) 1.25 ml (6.25 mg) 4 ml
3–<5 vjeç (14–19 kg) 1.5 ml (7.5 mg) 5 ml

Nëse konvulsionet vazhdojnë pas 10 minutash, jepi dozën e dytë të

diazepamit rektal (apo jepi diazepam intravenoz (0.05 ml/kg = 0.25 mg/kg)
nëse infuzioni IV vazhdon).
Nëse konvulsionet vazhdojnë edhe pas 10 minutave të tjerë, jepe dozën
e tretë të diazepamit, apo jepi paraldehid rektal (apo fenobarbiton IV apo
IM 15 mg/kg).

n Nëse ka temperaturë të lartë:

ä Lage fëmijën me ujë të vakët, për t’ia ulur temperaturën.
ä Mos jep barna orale deri sa të mos kontrollohen konvulsionet (rrezik nga
aspirimi).

* Jepi fenobarbiton (200 mg/ml tretësirë) në dozë prej 20 mg/kg për të

kontrolluar konvulsionet në foshnje <2 javë moshë:
Nëse ka

}
Pesha 2 kg—doza fillestare: 0.2 ml, përsërite 0.1 ml pas 30 min.
konvulsione
Pesha 3 kg—doza fillestare: 0.3 ml, përsërite 0.15 ml pas 30 min. vazhdo

14
Diagrami 10. Si të jepet glukozë IV

1. VTTE
ä Kyçe vijën IV dhe merë gjak për hulumtimet laboratorike emergjente
ä Kontrollo glikeminë. Nëse është e ulët (<2.5 mmol/litër (45 mg/dl)
në fëmijën e ushqyer mirë apo <3 mmol/litër (54 mg/dl) në fëmijën e
kequshqyer rëndë) apo nëse dextrostix nuk është në dispozicion:
ä Jepi 5 ml/kg të tretësirës së glukozës 10% shpejtë, përmes injeksionit IV

Vëllimi i tretësirës së glukozës 10%

Mosha/pesha për t’u dhënë si bollus (5 ml/kg)
Më pak se 2 muajsh (<4 kg) 15 ml
2–<4 muajsh (4–<6 kg) 25 ml
4–<12 muajsh (6–<10 kg) 40 ml
1–<3 vjeç (10–<14 kg) 60 ml
3–<5 vjeç (14–<19 kg) 80 ml

ä Rikontrollo glikeminë çdo 30 minuta. Nëse vazhdon të jetë e ulët,

përsëriti 5 ml/kg të tretësirës së glukozës 10%.
ä Ushqeje fëmijën sapo t’i kthehet vetëdija.
Nëse nuk është në gjendje të ushqehet pa rrezik prej aspirimit, jepi:
— qumësht apo ujë të ëmbëlsuar përmes tubës nazogastrike (për të
përgatitur sherbet, treti 4 lugë të plota çaji me sheqer (20 gram) në
gotën prej 200-ml të ujit të pijshëm), apo
— lëngu IV përmban 5–10% glukozë (dekstrozë) (shih Sht. 4, f. 361)

Vërejtje: tretësira e glukozës 50% është e njëjtë sikur tretësira e dekstrozës 50% apo D50.
Nëse është në dispozicion vetëm tretësira 50% e glukozës: holloje 1 pjesë të tretësirës
50% të glukozës me 4 pjesë uji steril, apo zbute 1 pjesë tretësirë 50% të glukozës me 9
pjesë tretësirë 5% të glukozës.
Vërejtje: Për përdorimin e dextrostix-it, referoju udhëzimeve në kuti. Në përgjithësi, shiriti
duhet të ruhet në kutin e vet, në 2–3 °C, duke iu shmangur dritës së diellit dhe lagështisë
së madhe. Një pikë gjak duhet vënë në shirit (është e domosdoshme që të mbulohet krejt
fusha e reagensit). Pas 60 sekondave, gjaku duhet pastruar me kujdes me pika të ujit
të ftohtë dhe ngjyra duhet krahasuar me çelësin në shishe apo në lexuesin e glikemisë.
(Procedura e përpiktë do të ndryshojë varësisht nga llojet e ndryshme të shiritave.)

15
 Diagrami 11. Si
të trajtohet dehidrimi i rëndë në gjendje
1. VTTE

emergjente pas menaxhimit fillestar të shokut

Për fëmijët me dehidrim të rëndë por pa shok, referoju planit C të trajtimit të
diarresë, f.114.
Nëse fëmija është në gjendje shoku, së pari përmbaju udhëzimeve në
Diagramin 7 dhe 8 (faqe 12 dhe 13). Kalo në diagramin e tashëm, kur pulsi i
fëmijës bëhet më i ngadalshëm dhe rimbushja kapilarike më e shpejtë.
ä Jepi 70 ml/kg tretësirë të Ringer laktatit (apo, nëse nuk është në dispo-
zicion, tretësirë fiziologjike) për 5 orë foshnjes (mosha <12 muajsh) dhe
mbi 21/2 orë fëmijës (mosha 12 muajsh deri 5 vjeç).

Vëllimi i përgjithshëm i lëngut IV (vëllimi në orë)

Mosha <12 muajsh Mosha 12 muajsh deri 5 vjeç
Pesha Jepe për 5 orë Jepe për 21/2 orë
<4 kg 200 ml (40 ml/h) —
4–6 kg 350 ml (70 ml/h) —
6–10 kg 550 ml (110 ml/h) 550 ml (220 ml/h)
10–14 kg 850 ml (170 ml/h) 850 ml (340 ml/h)
14–19 kg — 1200 ml (480 ml/h)

Rivlerëso fëmijën çdo 1–2 orë. Nëse statusi i hidrimit nuk përmirësohet,
lëshoja infuzionin IV më shpejt.
Gjithashtu jepi tretësirë ORS (rreth 5 ml/kg/orë) sa më parë që fëmija të
mund të pijë; kjo zakonisht ndodh pas 3–4 orësh (në foshnje) apo 1–2 orësh
(në fëmijë).

Pesha Vëllimi i tretësirës ORS në orë

<4 kg 15 ml
4–6 kg 25 ml
6–10 kg 40 ml
10–14 kg 60 ml
14–19 kg 85 ml

Rivlerësoje pas 6 orësh (foshnjën) dhe pas 3 orëve (fëmijën). Klasifikoje

dehidrimin. Pastaj zgjidhe planin e përshtatshëm të trajtimit të diarresë (A,
B, apo C, faqe 120, 117, 114) për të vazhduar trajtimin.
Nëse është e mundur, vëzhgoje fëmijën për së paku 6 orë pas rehidrimit, për
t’u siguruar se nëna mund të mbajë hidrimin, duke i dhënë fëmijës tretësirë
TRO përmes gojës.

16
 vlerësimi i shenjave emergjente dhe prioritare

1.2 Listë për vlerësimin e shenjave emergjente dhe prioritare

1. VTTE
n Vlerëso rrugët e frymëmarrjes dhe frymëmarrjen (A, B)
A duket frymëmarrja e fëmijës e bllokuar? Shiko dhe dëgjo për të përcaktuar
nëse ka lëvizje të pakta ajri gjatë frymëmarrjes.
A ka distres respirator të rëndë? Frymëmarrja është shumë e vështirësuar, fëmija
përdorë muskujt ndihmës për frymëmarrje (bën lëvizje me kokë), merë frymë
shumë shpejt dhe fëmija duket se lodhet lehtë. Fëmija nuk është në gjendje të
ushqehet shkaku i distresit respirator.
A ka cianozë qendrore? Ekziston mavijosje e gjuhës dhe mukozave të gojës.
n Vlerëso qarkullimin (për shok) (C)
Kontrollo nëse duart e fëmijës janë të ftohta? Nëse po:
Kontrollo nëse koha e rimbushjes kapilarike është më e gjatë se 3 sekonda.
Apliko presion për të zbardhur thoin e gishtit të madh të dorës apo këmbës për
3 sekonda. Përcakto kohën prej momentit të lirimit deri në rikthimin e plotë të
ngjyrës së kuqërremtë.
Nëse rimbushja kapilarike zgjatë më shumë se 3 sekonda, kontrollo pulsin. A
është i dobët dhe i shpejtë? Nëse pulsi radial është i fuqishëm dhe jo shumë i
shpejtë, fëmija nuk është në shok. Nëse nuk mund të ndjesh pulsin radial të një
foshnje (më pak se 1 vjeç), ndjeje pulsin radial apo, nëse foshnja rri shtrirë pulsin
femoral. Nëse nuk mund të ndjesh pulsin brahial në një fëmijë, ndjeje karotiden.
Nëse dhoma është shumë e ftohtë, mbështetu në puls për të përcaktuar nëse
fëmija mund të jetë në shok.
n Vlerësoje për komë apo konvulsione apo status tjetër mendor jonormal (C)
A është fëmija në komë? Kontrollo nivelin e vetëdijes në shkallën AVPU/VZDhP:
V vigjilent,
Z reagon në zë,
Dh përgjigjet në dhimbje,
P pavetëdije.
Nëse fëmija nuk është i zgjuar dhe vigjilent, përpiqu të zgjosh fëmijën duke i folur
apo duke ia tundur dorën. Nëse fëmija nuk është zgjuar, por përgjigjet në zë, ai
është letargjik. Nëse nuk reagon fare, pyete nënën nëse fëmija ka qenë i përgjum-
shëm në mënyrë jonormale apo vështirë për ta zgjuar. Shiko nëse fëmija përgjigjet
në dhimbje, apo nëse ai nuk reagon në stimulime me dhimbje. Nëse ndodh kjo,
fëmija është në komë (i pavetëdijshëm) dhe ka nevojë për trajtim emergjent.
Nëse fëmija ka konvulsione? A ka lëvizje spazmodike të përsëritura në një fëmijë
që nuk reagon?
17
 trajtimit emergjent pËr fëmijët me kequshqyeshmëri të rëndë

n Vlerësoje për dehidrimin e rëndë nëse fëmija ka diarre (D)

1. VTTE

A ka fëmija sytë e fundosur? Pyete nënën nëse sytë e fëmijës janë më të fundosur
se zakonisht.
A kthehet prapa rrudha lëkurore shumë ngadalë (më gjatë se 2 sekonda)? Tërhiqe
lëkurën e abdomenit ndërmjet kërthizës dhe anash për 1 sekondë, pastaj liroje
dhe vështroje.
n Vlerësoje për shenjat prioritare
Deri sa e vlerëson për shenja emergjente, do të kesh vërejtur disa shenja të
mundshme prioritare:
A ka distres respirator (jo të rëndë)?
A është fëmija letargjik apo në vazhdimësi iritabil apo i shqetësuar?
Kjo është vërejtur kur e ke vlerësuar për komë.
Vëreji shenjat tjera prioritare (shih faqe 5).

1.3 Listë për dhënien e trajtimit emergjent fëmijës me

kequshqyeshmëri të rëndë
Gjatë procesit të triazhimit, të gjithë fëmijët me kequshqyeshmëri të rëndë do
të identifikohen si fëmijë që kanë shenja prioritare, që do të thotë se kërkojnë
vlerësim dhe trajtim të shpejtë.
Disa fëmijë me kequshqyeshmëri të rëndë do të gjinden gjatë vlerësimit triazhues
me shenja emergjente.
• Ata me shenja emergjente për “rrugët e frymëmarrjes dhe frymëmarrja” dhe “komë
apo konvulsione” duhet pranuar trajtimin emergjent gjegjës (shih diagramet në faqet
4–16).
• Ata me shenja të dehidrimit të rëndë, por jo me shok, nuk duhet rehidruar me lëngje
IV. Kjo për shkak se diagnoza e dehidrimit të rëndë është e vështirë në keqush-
qyeshmërin e rëndë dhe shpesh keqdiagnostikohet. Dhënia e lëngjeve IV i vë këta
fëmijë në rrezik nga tejhidrimi dhe vdekja prej insuficiencës së zemrës. Kështu që,
këta fëmijë duhet rehidruar në mënyrë orale, me përdorimin e tretësirës speciale
rehidruese për kequshqyeshmëri të rëndë (ReSoMal). Shih Kapitulli 7 (faqe 179).
• Ata me shenja të shokut janë vlerësuar për shenja të mëtutjeshme (letargji apo
pavetëdije). Kjo për shkak se në kequshqyeshmërin e rëndë shenjat emergjente të
zakonshme për shok mund të jenë të pranishme edhe atëherë kur nuk ka shok fare.
— Nëse fëmija është letargjik apo pavetëdije, mbaje ngrohtë dhe jepi 10% glukozë
5 ml/kg IV (shih Diagrami 10, faqe 15), dhe pastaj lëngje IV (shih Diagrami 8,
faqe 13, dhe Vërejtjen e dhënë më poshtë).

18
 fëmijët që paraqiten me gjendje emergjente

— Nëse fëmija është zgjuar, mbaje ngrohtë dhe jepi 10% glukozë (10 ml/kg)

1. VTTE
përmes gojës apo tubës nazogastrike dhe vazhdo menjëherë me vlerësimin
dhe trajtimin e plotë. Shih Kapitulli 7 (faqe 177) për detaje.
Vërejtje: Kur jep lëngje IV, trajtimi për shok ndryshon prej atij për fëmijën e ushqyer
mirë. Kjo për shkak se shoku nga dehidrimi dhe sepsa është e mundur të shoqërojnë
njëri tjetrin dhe këto është vështirë të diferencohen vetëm në bazë klinike. Fëmijët me
dehidrim përgjigjen në lëngjet IV (frekuenca e frymëmarrjes dhe pulsit bjen, rimbushja
kapilarike shpejtohet). Ata me shok septik dhe pa dehidrim nuk do të përgjigjen. Sasia
e lëngjeve të dhëna duhet përcaktuar sipas përgjigjes së fëmijës. Shmangiu tejhidrimit.
Përcille pulsin dhe frymëmarrjen në fillim dhe çdo 5–10 minuta, për të kontrolluar nëse
ka përmirësim ose jo. Vërej se lloji i lëngut IV gjithashtu mund të dallojë në keqush-
qyeshmërin e rëndë dhe shpejtësia e infuzionit është më e ngadalshme.
Të gjithë fëmijët e kequshqyer rëndë kërkojnë vlerësim dhe trajtim të shpejtë, për t’u
përballur me problemet serioze, siç janë hipoglikemia, hipotermia, infeksioni i rëndë,
anemia e rëndë dhe problemet që mund të çojnë në verbërim sysh. Është njësoj e
rëndësishme që të ndërmerret aksion i shpejtë, për të parandaluar disa prej këtyre
problemeve, nëse ato nuk kanë qenë të pranishme në kohën e pranimit në spital.

1.4 Elementet diagnostike të fëmijëve, që paraqiten me

gjendje emergjente
Teksti vijues siguron udhëzimet për qasje në diagnozë dhe diagnozë diferenciale
të gjendjes prezantuese, për të cilën është siguruar trajtimi emergjent. Pasi të
kesh stabilizuar fëmijën dhe t’i kesh ofruar trajtimin emergjent, përcakto shkakun
themelor të problemit, për të qenë në gjendje që të ofrosh trajtim kurativ specifik.
Listat dhe tabelat vijuese sigurojnë disa udhëzime, të cilat ndihmojnë me diagnozë
diferenciale dhe janë plotësuar me tabelat në Kapitullin simptomë specifik.

1.4.1 Fëmija që paraqitet me ndonjë problem në rrugët e frymëmarrjes

apo frymëmarrje të vështirësuar
Anamneza
• Fillimi i simptomave: të zhvilluara ngadalë apo me fillim të papritur
• Episode paraprake të ngjashme
• Infeksion të traktit të sipërm respirator
• Kollë
— kohëzgjatja në ditë
• Anamneza e asfiksionit
• Prezentë që nga lindja, apo e fituar
• Statusi i imunizimit
— BCG, DTP, MMR (vazhdon në faqen 21)

19
 Fëmija që paraqitet me ndonjë problem në rrugët e frymëmarrjes
apo frymëmarrje të vështirësuar
1. VTTE

Tabela1. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me ndonjë problem në

rrugët e frymëmarrjes apo frymëmarrje të vështirësuar
Diagnoza apo shkaktari themelor Në favor të
Pneumonia — Kollë me frymëmarrje të shpejtuar dhe temperaturë
— Zhvillim gjatë disa ditëve, përkeqësim
— Krepitacione në auskultim
Astma — Anamneza për fishkëllima rekurente
— Ekspirium i zgjatur
— Fishkëllimë apo hyrje e zvogëluar e ajrit
— Reagim në bronhodilatator
Aspirim i trupit të huaj — Anamneza e ngulfatjes së papritur
— Fillim i papritur i stridorit apo distresit respirator
— Hyrje fokale e zvogëluar e ajrit apo fishkëllimë
Absces retrofaringeal — Zhvillimi i ngadalshëm gjatë disa ditëve, përkeqësim
— Paaftësi për të gëlltitur
— Temperaturë e lartë
Krup — Kollë në formë të kuisjes
— Zë i shterur
— I shoqëruar me infeksion të traktit të sipërm respirator
Difteri — Dukje e qafës si dem, si pasojë e rritjes së nyejve
limfatikë
— Grykë e skuqur
— Membrana faringeale ngjyrë hiri
— Pa DTP vaksinim

Tabela 2. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet në gjendje shoku

Diagnoza apo shkaktari themelor Në favor të
Shok hemorragjik — Anamneza për traumë
— Vendet gjakderdhëse
Shok sindromi Dengue — Epidemi apo sezon e njohur e dengues
— Anamnezë për temperaturë të lartë
— Purpura
Shok kardiak — Anamneza për sëmundje zemre
— Venat e qafës dhe mëlçia të rritura
Shok septik — Anamneza e sëmundjes febrile
— Fëmija shumë i sëmurë
— Epidemi e njohur e infeksionit meningokoksik
Shok i shoqëruar me — Anamneza për diarre profuze
dehidrim të rëndë — Epidemi e njohur e kolerës

20
 Fëmija paraqitet në gjendje shoku

• HIV infeksion i njohur

1. VTTE
• Anamneza familjare për astmë

Ekzaminimi
• Kollë
— cilësia e kollës
• Cianozë
• Distres respirator
• Gjëmim
• Stridor, zhurmë jonormale të frymëmarrjes
• Përpëlitje e flegrave të hundës
• Enjtje e qafës
• Krepitacione
• Fishkëllimë
— e gjeneralizuar
— fokale
• Hyrje e zvogëluar e ajrit
— e përgjithshme
— e pjesërishme

1.4.2 Fëmija paraqitet në gjendje shoku

Anamneza
• Fillim akut apo i papritur
• Traumë
• Gjakderdhje
• Anamnezë e sëmundjes kongjenitale apo reumatike
• Anamnezë e diarresë
• Ndonjë sëmundje febrile
• Epidemi e njohur e etheve dengue
• Epidemi e njohur e etheve hemorragjike
• Epidemi e njohur e meningjitit
• Temperaturë
• Në gjendje të ushqehet
Ekzaminimi
• Vetëdija
• Ndonjë vend gjakderdhës
• Venat e qafës
• Madhësia e mëlçisë
• Petehiet
• Purpurat
21
 Fëmija që paraqitet në letargji, me vetëdije të humbur apo me
konvulsione
1.4.3 Fëmija që paraqitet në letargji, me vetëdije të humbur apo
1. VTTE

me konvulsione
Anamneza
Përcakto nëse ka anamnezë për:
• temperaturë
• lëndim koke
• mbidozim barnash apo gëlltitje toksinesh
• konvulsione: Sa kanë zgjatur ato? A ka pasur konvulsione febrile paraprake?
Epilepsi?
Në rast të një foshnjeje më të vogël se 1 javësh, shqyrto:
• asfiksionin e lindjes
• lëndimin në lindje.

Ekzaminimi
I përgjithshëm
• verdhëz
• zbehje e rëndë palmare
• edeme periferike
• niveli i vetëdijes
• petehie.
Koka/qafa
• shtangim/rigjiditet qafe
• shenjat e traumës së kokës apo lëndime të tjera
• madhësia e bebëzës dhe reagimi në dritë
• fontanella e tendosur apo e fryrë
• pozitë jonormale.

Hulumtimet laboratorike
Nëse dyshohet në meningjit dhe fëmija nuk ka shenja të presionit të rritur in-
trakranial (bebëza të pabarabarta, pozitë rigide, paralizë e gjymtyrëve apo trungut,
frymëmarrje e parregullt), kryeni punksionin lumbal.
Në regjionet malarike, përgatite strishon e gjakut.
Nëse fëmija është pa vetëdije, kontrollo glikeminë. Kontrollo shtypjen e gjakut
(nëse keni manzhetë të përshtatshme në dispozicion) dhe kryeje mikroskopimin
e urinës, nëse është e mundur.
Është me rëndësi të përcaktohet koha sa ka qenë fëmija pa vetëdije dhe
AVPU/VZDhP rezultati i tij (shih faqe 17). Kjo shkallë e komës duhet përcjellur

22
 Fëmija që paraqitet në letargji, me vetëdije të humbur apo me
konvulsione
Tabela 3. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me letargji, pavetëdije

1. VTTE
apo konvulsione
Diagnoza e shkaktarëve themelor Në favor të
Meningjit a,b — Shumë iritabil
— Qafë rigide apo fontanella të fryra
— Petehie (vetëm meningjit meningokoksik)
Malaria cerebrale (vetëm në — Strishoja e gjakut pozitive për parazit të malaries
fëmijët e ekspozuar në — Verdhëz
përcjelljen e P. falciparum; — Anemi
shpesh sezonale) — Konvulsione
— Hipoglikemi
Konvulsione febrile (pa — Episode paraprake të konvulsioneve të shkurta kur
gjasa të jenë është febril
shkaktare të pavetëdijes) — Të shoqëruara me temperaturë
— Mosha 6 muajsh deri 5 vjeç
— Strishoja e gjakut normale
Hipoglikemia (gjithmonë kërko — Glikemi e ulët; reagon në trajtim me glukozë c
shkakun, p.sh. malaria e rëndë,
dhe trajtoje shkaktarin për të
parandaluar përsëritjen)
Lëndim koke — Shenjat apo anamneza e lëndimit të kokës
Helmim — Anamneza e gëlltitjes së helmit apo mbidozimit të barit

Shok (mund të shkaktojë — Perfuzioni i dobët

letargji, pavetëdije, por nuk — Pulsi i shpejtë, i dobët
besohet të shkaktojë konvulsione)
Glomerulonefriti akut me — Shtypja e ngritur e gjakut
encefalopati — Edeme periferike apo të fytyrës
— Gjak në urinë
— Zvogëlim apo ndërprerje e urinimit
Ketoacidozë diabetike — Glikemi e lartë
— Anamnezë e polidipsisë dhe poliurisë
— Frymëmarrje acidotike (e thellë, e mundimshme)
a
Diagnoza diferenciale e meningjitit mund të përfshijë encefalitin, abscesin cerebral apo meningjitin tuberkular.
Nëse këto janë të shpeshta në regjionin tuaj, rishiko librat standarde të pediatrisë për udhëzime të mëtutjeshme.
b
Punksioni lumbal nuk duhet kryer nëse ka shenja të presionit të rritur intrakranial shih faqet 149, 320).
Punksioni lumbal pozitiv është kur ekziston LCS i turbullt në inspektimin vizual të drejtpërdrejtë. Ekzaminimi
i LCS tregon një numër jonormal të leukociteve (>100 qeliza polimorfonukleare në ml). Duhet kryer përcak-
timi i numrit të qelizave, nëse është e mundur. Sidoqoftë, nëse kjo nuk është e mundur, atëherë LCS i turbullt
në inspektim vizual të drejtpërdrejtë duhet konsideruar pozitiv. Konfirmimi bëhet përmes glukozës së ulët në
LCS (<1.5 mmol/litër), proteinës së LCS të lartë (>0.4 g/litër), organizmave të identifikuar nga ngjyrosja e
Gramit apo kultura pozitive, kur këto janë në dispozicion.
c
Glikemia e ulët është <2.5 mmol/litër (<45 mg/dl), apo <3.0 mmol/litër (<54 mg/dl) në fëmijën e kequshqyer rëndë.
23
 Fëmija që paraqitet në letargji, me vetëdije të humbur apo me
konvulsione
rregullisht. Tek të posalindurit (më pak se 1 javësh), vërej kohën ndërmjet lindjes
1. VTTE

dhe fillimit të pavetëdijes.

Shkaktarët tjerë të letargjisë, pavetëdijes apo konvulsioneve, në disa regjione
të botës përfshijnë encefalitin japonez, ethet hemorragjike dengue, tifoide dhe
temperaturën rekurente.

Tabela 4. Diagnoza diferenciale e foshnjës së vogël (më pak se 2 muajsh) që

paraqitet me letargji, pavetëdije apo konvulsione
Diagnoza e shkaktarëve themelor Në favor të
Asfiksioni i lindjes — Fillimi në 3 ditët e para të jetës
Encefalopati hipoksike iskemike — Anamneza e lindjes së vështirë
Traumë e lindjes
Hemorragji intrakraniale — Fillimi në 3 ditët e para të jetës në foshnje me
peshë të ulët në lindje apo premature
Sëmundja hemolitike e të — Fillimi në 3 ditët e para të jetës
porsalindurit, kernikterus — Verdhëz
— Zbehje
— Infeksion bakterial serioz
Tetanus neonatal — Fillimi në moshën 3–14 ditësh
— Iritabilitet
— Vështirësi në të ushqyer në gji
— Trizmus
— Spazmë muskulor
— Konvulsione
Meningjit — Letargji
— Episode apneike
— Konvulsione
— Qarje me zë të theksuar
— Fontanella e tendosur/fryrë
Sepsë — Temperaturë apo hipotermi
— Shok
— I sëmurë serioz pa shkaktarë të dukshëm

24
 Helmimet më të shpeshta

1.5 Helmimet më të shpeshta

1. VTTE
Dysho në helmim në ndonjë sëmundje të pasqaruar, në fëmijën paraprakisht të
shëndoshë. Shiko librat standard të pediatrisë, për menaxhimin e ekspozimit në
helme specifike dhe/apo ndonjë burim lokal ekspertize në menaxhimin e helmimit,
për shembull qendrën e toksikologjisë. Principet e menaxhimit të gëlltitjes të
vetëm disa nga helmet më të shpeshta janë dhënë këtu. Keni kujdes se mjekësia
tradicionale (alternative) mund të jetë burim helmimi.

Diagnoza
Përcaktohet në bazë të anamnezës së marrë prej fëmijës apo përkujdesësit, prej
ekzaminimit fizik dhe rezultateve të hulumtimeve, kur kjo është e mundur.
n Zbulo të gjitha detajet e agjentit helmues, sasinë e gëlltitur dhe kohën e
gëlltitjes.
Përpiqu të identifikosh agjentin e saktë të përfshirë, duke kërkuar për të parë
ambalazhin, kur kjo është e rëndësishme. Verifiko nëse ndonjë fëmijë tjetër ka
qenë i përfshirë. Simptomat dhe shenjat varen nga agjenti i gëlltitur, kështu që
ndryshojnë shumë – shih më poshtë.
n Kontrolloje për shenjat e djegies, në apo përreth gojës, apo për stridor (lëndim
laringal), që sugjeron gëlltitjen e agjentëve korroziv.
ä Prano të gjithë fëmijët që kanë gëlltitur hekur, pesticide, paracetamol apo
aspirinë, narkotik, barna antidepresive; fëmijët që kanë gëlltitur qëllimisht
dhe ata, të cilëve u është dhënë bari apo helmi aksidentalisht nga fëmijët apo
të rriturit tjerë.
ä Fëmijët që kanë gëlltitur produkte korrozive apo vajguri, nuk duhet dërguar në
shtëpi pa vëzhgim për 6 orë. Korrozivët mund të shkaktojnë djegie ezofageale,
të cilat menjëherë mund të mos jenë të dukshme dhe produktet e vajgurit, nëse
aspirohen mund të shkaktojnë edemë të mushkërive, e cila mund të marrë
disa orë për t’u zhvilluar.

1.5.1 Principet për helmet e gëlltitura

Lavazha e lukthit (largimi i helmit prej lukthit) është më efektiv brenda një ore
që nga gëlltitja dhe pas kësaj kohe ka pak dobi, përveç me agjentët që shtyjnë
zbrazjen gastrike apo në pacientët që janë pa vetëdije. Vendimi nëse të provohet
kjo duhet të marrë parasysh secilin rast veç e veç dhe duhet të vlerësojë përfitimet
e mundshme kundruall rreziqeve me secilën metodë. Lavazha e lukthit nuk do
të garantojë se të gjitha substancat janë larguar, kështu që fëmija akoma mund
të jetë në rrezik.

25
 Principet për helmet e gëlltitura

Kundërindikacionet për lavazhë lukthi janë:

1. VTTE

­ rrugët e pambrojtura të frymëmarrjes, te fëmija pa vetëdije

—
— gëlltitja e produkteve korrozive apo të vajgurit, deri sa të ketë rrezik prej
toksicitetit serioz.
ä Kontrolloje fëmijën për shenja emergjente (shih faqe 2) dhe kontrolloje për
hipoglikemi (faqe 181).
ä Përcakto agjentin specifik dhe largoje apo absorboje atë, sa më parë që të jetë
e mundur. Trajtimi është më efektiv nëse jepet sa më parë që të jetë e mundur
pas helmimit, ideale do të ishte brenda 1 ore.
• Nëse fëmija ka gëlltitur kerozine, naftë apo produkte me bazë vajguri (vërej se
pesticidet më të shpeshta janë në tretës me bazë vajguri), apo nëse goja dhe
gryka e fëmijës është djegur (për shembull me zbardhues, pastrues tualeti
apo acid baterish), atëherë mos e bëni fëmijën të vjell, por jepi ujë të pijë.
ä Kurrë mos përdorë kripën e kuzhinës si një emetik, sepse kjo mund të jetë
fatale.
ä Nëse fëmija ka gëlltitur helme të tjera
ä Jepi karbon medicinal të aktivizuar, nëse është në dispozicion dhe mos nxit
vjelljen; jepja nëpër gojë apo me tubë NG sipas tabelës së mëposhtme. Nëse
ia jep përmes tubës NG, kujdes veçanërisht që tuba të jetë në lukth.
Tabela 5. Sasia e karbonit medicinal të aktivizuar në dozë
Fëmijët deri në një vjet moshë: 1 g/kg
Fëmijët 1 deri 12 vjet moshë: 25 to 50 g
Adoleshentët dhe të rriturit: 25 to 100 g
• Përzieje karbonin në 8–10 pjesë ujë, p.sh. 5 g në 40 ml ujë.
• Nëse është e mundur, jepja krejt sasinë për një herë; nëse fëmija ka vështirësi për ta toleruar këtë,
doza e karbonit medicinal duhet ndarë.

ä Nëse karboni medicinal nuk është në dispozicion, atëherë nxite vjelljen,

por vetëm nëse fëmija është i vetëdijshëm, përmes ngacmimit të pjesës
së pasme të grykës së fëmijës me shpatull apo dorëz të lugës; nëse kjo
nuk ka sukses, jepi një emetik siç është ipekakuana pediatrike (10 ml për
moshat 6 muajsh deri 2 vjeç apo 15 ml për mbi 2 vjeç); nëse kjo nuk ka
sukses, atëherë provo ngacmimin e pjesës së pasme grykës së fëmijës
sërish. Vërejtje: ipekakuana mund të shkaktojë vjellje të përsëritur, përgjumje
dhe letargji që mund të ngatërrojë diagnozën e helmimit.

Lavazha e lukthit
Bëje këtë në institucionet e kujdesit shëndetësor, vetëm nëse personeli është i
aftësuar në këtë procedurë dhe nëse gëlltitja ka ndodhë vetëm disa orë më parë

26
 Principet për helmet në kontakt me lëkurë apo sy

dhe është e rrezikshme për jetë, dhe nuk ka pasur gëlltitje të derivateve korrozive

1. VTTE
apo të vajgurit. Sigurohu që aparati aspirues të jetë në dispozicion në rast se
fëmija vjell. Vendose fëmijën në pozitë në krahun e majtë, me kokë poshtë. Mate
gjatësinë e tubës që duhet plasuar. Plasoje tubën 24–28 gagësh francez nëpër
gojë në lukth, duke qenë se tuba nazogastrike e madhësisë më të vogël nuk është
e mjaftueshme, që të lëshojë copëzat siç janë tabletat. Sigurohu që tuba është
në lukth. Kryeje lavazhën me 10 ml/kg të peshës trupore të tretësirës fiziologjike
(0.9%) të ngrohtë. Vëllimi i lëngut për lavazhë, që kthehet duhet të jetë përafërsisht
i barabartë me atë që jepet. Lavazha duhet vazhduar deri sa tretësira e kthyer e
lavazhës të jetë e pastër nga materia e caktuar.
Vërej se intubimi traheal mund të jetë i nevojshëm, për të zvogëluar rrezikun
prej aspirimit.
ä Jepi antidotin specifik nëse kjo indikohet
ä Ofroi kujdesin e përgjithshëm.
ä Mbaje fëmijën nën mbikëqyrje për 4–24 orë, varësisht nga helmi i gëlltitur
ä Mbaje fëmijën e pavetëdijshëm në pozitë shërimi.
ä Shqyrto transferimin e fëmijës në spitalin e nivelit të ardhshëm referues, kur kjo
është e përshtatshme dhe ku kjo mund të bëhet sigurt, nëse fëmija është pa vetëdije,
apo ka nivelin e përkeqësuar të vetëdijes, ka djegie në gojë dhe grykë, është në
distres të rëndë respirator, është cianotik apo është në insuficiencë zemre.

1.5.2 Principet e helmimeve me kontakt me lëkurë apo sy

Kontaminimi i lëkurës
ä Largo të gjithë rrobat dhe gjësendet personale dhe shpërlaji mirë të gjitha
regjionet e ekspozuara me sasi të madhe të ujit të vakët. Përdore sapunin dhe
ujin për substanca të yndyrshme. Personeli që merr pjesë duhet të kujdeset
që të mbrojë veten prej kontaminimit sekondar, përmes veshjes së dorëzave
dhe përparëses. Rrobat e zhveshura dhe efektet personale duhet ruajtur të
sigurta në qese plastike, të tejdukshme që mund të mbyllen, për pastrim të
mëvonshëm apo hedhje.

Kontaminimi i syve
ä Shpërlaji sytë 10–15 minuta me ujë rrjedhës të pastër apo tretje fiziologjike,
duke pasur kujdes që shpëlarja të mos hyjë në sy. Përdorimi i pikave anestetike
të syve do të ndihmojë shpëlarjen. Rrotullo kapakët e syrit dhe sigurohu që të
gjitha sipërfaqet të shpërlahen. Në rast të një acidi apo baze shpërlaje deri sa
pH-ja e syrit të kthehet dhe të mbetet në normale (rikontrollo pH 15–20 minuta
pas ndërprerjes së shpëlarjes). Kur është e mundur, syri duhet të kontrollohet
hollësisht nën ngjyrosje fluoreshente për shenjat e dëmtimit korneal. Nëse ka
dëmtim të dukshëm konjuktival apo korneal, fëmija duhet vizituar urgjentisht
nga një oftalmolog.
27
 Principet e helmeve te inhaluara

1.5.3 Principet e helmeve te inhaluara

1. VTTE

ä Largoje nga burimi i ekspozimit.

ä Jepi oksigjen shtesë, nëse kërkohet.
Inhalimi i gazrave irituese mund të shkaktojë ënjtje dhe obstruksion të rrugëve të
sipërme të frymëmarrjes, bronhospazëm dhe pneumoni të vonuar. Mund të jenë
të nevojshme intubimi, bronkodilatorët dhe përkrahja me ventilim.

1.5.4 Helmet specifike

Komponimet korrozive
Shembujt—hidroksidi i natriumit, hidroksidi i kaliumit, acidet, zbardhësit
apo dezinfektuesit
ä Të mos nxitet vjellja apo përdoret karboni medicinal i aktivizuar, kur janë gëlltitur
korrozivë, duke qenë se kjo mund të shkaktojë dëmtime më të mëdha në gojë,
grykë, rrugë të frymëmarrjes, ezofag dhe lukth.
ä Jepi qumësht apo ujë sa më parë që të jetë e mundur, për të holluar agjentin
korroziv.
ä Pastaj mos i jep fëmijës asgjë nëpër gojë dhe organizo konsultën kirurgjike,
për të kontrolluar për dëmtim/rupturë ezofagu, nëse është e rëndë.

Komponimet e vajgurit
Shembujt—vajguri, terpentina, nafta
ä Mos nxit vjelljen as mos jep karbon medicinal të aktivizuar meqë inhalimi mund
të shkaktojë distres respirator me hipoksemi si pasojë e edemit pulmonar dhe
pneumonisë lipoide. Gëlltitja mund të shkaktojë encefalopati.
ä Trajtimi specifik përfshin terapinë me oksigjen nëse ka distres respirator (shih
faqe 285).

Komponimet organofosforike dhe karbamate

Shembujt: organofosforikët – malationi, parationi, TEPP (tetraa-thylpyro-
phosphat), mevinfos (Phosdrin); dhe karbamatet – methiokarb, karbaril
Këto mund të absorbohen nëpër lëkurë, gëlltiten apo inhalohen.
Fëmija mund të ankohet për vjellje, diarre, shikim të turbulluar apo dobësi. Shenjat
janë ato të aktivizimit të tepërt të parasimpatikusit: salivacion, djersitje, lotim,
puls të ngadalësuar, bebëza të vogla, konvulsione, dobësi/shtangim muskujsh,
pastaj paralizë dhe humbje e kontrollit të fshikëzës, edem pulmonar, depresion
respirator.

28
 Paracetamol

Trajtimi përfshin:

1. VTTE
ä Largo helmin përmes shpërlarjes së syve apo larjes së lëkurës (nëse është në
sy apo në lëkurë).
ä Jepi karbon medicinal të aktivizuar, nëse helmi është gëlltitur dhe atë brenda
1 ore prej gëlltitjes.
ä Të mos shkaktohet vjellja sepse shumica e pesticideve, janë në tretës me bazë
vajguri.
ä Në gëlltitje serioze ku karboni medicinal i aktivizuar nuk mund të jepet, shqyrto
aspirimin e kujdesshëm të përmbajtjes së lukthit, përmes tubës NG (rrugët e
frymëmarrjes duhet të mbrohen).
ä Nëse fëmija ka shenja të aktivizimit të tepër të parasimpatikusit (shih më lartë),
atëherë jepi atropine 15–50 mikrogram/kg IM (p.sh. 0.015–0.05mg/kg) apo
përmes infuzionit intravenoz për 15 minuta. Synimi kryesor është të zvogëlohet
sekretimi bronkial, ndërsa të shmanget toksiciteti i atropinës. Auskultoje kra-
harorin për shenjat e sekretimit respirator dhe përcille frekuencën respiratore,
frekuencën e zemrës dhe shkallën e komës (nëse kjo është e përshtatshme).
Përsërite dozën e atropinës çdo 15 minuta, deri sa të mos ketë sekretim
respirator dhe frekuenca e pulsit dhe ajo respiratore të kthehet në normale.
ä Kontrolloje për hipoksemi me puls oksimetër, nëse është e mundur, kur jep
atropinë, meqenëse kjo mund të shkaktojë çrregullime zemre (aritmi ventrikulare)
në fëmijët hipoksik. Jep oksigjen nëse saturimi me oksigjen është nën 90%.
ä Nëse ka dobësi muskulore, jepi pralidoxime (kolinesterazë riaktivizues)
25–50mg/kg të zbutur me 15 ml ujë, përmes infuzionit IV për 30 minuta, të
përsëritur një apo dy herë, apo të përcjellur me një infuzion intravenoz të 10
deri 20 mg/kg/orë, siç është e domosdoshme.

Paracetamol
ä Nëse nuk kanë kaluar më shumë se 1 orë që prej gëlltitjes jepi karbon medicinal
të aktivizuar, nëse ka, ose nxite vjelljen DERI SA TË MOS kërkohet një antidot
oral (shih më poshtë).
ä Vendos nëse ka nevojë për antidot apo jo, për të parandaluar dëmtimin e
mëlçisë: gëlltitja e 150 mg/kg apo më shumë, apo niveli toksik 4 orësh i
paracetamolit kur ky është e mundur të përcaktohet. Antidoti është më shpesh
i nevojshëm për fëmijët më të rritur, që aksidentalisht gëlltisin paracetamol,
apo kur prindërit mbidozojnë gabimisht fëmijët e tyre.
ä Nëse nuk kanë kaluar më shumë se 8 orë nga gëlltitja, jepi methionine oral
apo acethylcysteinë IV. Methionina mund të përdoret nëse fëmija është me
vetëdije dhe nuk vjell (<6 vjeç: 1 gram çdo 4 orë për 4 doza; 6 vjeç apo më
shumë: 2.5 gram çdo 4 orë për 4 doza).

29
 Aspirina dhe salicilatet tjera

ä Nëse kanë kaluar më shumë se 8 orë prej gëlltitjes, apo fëmija nuk mund të
1. VTTE

marrë trajtim oral, jepi acetilcistein IV. Vërej se vëllimi i lëngjeve të përdorura
në regjimin standard është shumë i madh për fëmijët e vegjël.
Për fëmijët <20 kg jep dozë goditëse prej 150 mg/kg në 3 ml/kg të glukozës
5% për 15 minuta, të pasuar me 50 mg/kg në 7 ml/kg të glukozës 5% për 4
orë, pastaj 100 mg/kg IV në 14 ml/kg të glukozës 5% për 16 orë. Vëllimi i
glukozës mund të rritet për fëmijët më të mëdhenjë.

Aspirina dhe salicilatet tjera

Kjo mund të jetë shumë serioze në fëmijët e vegjël, sepse ata shumë shpejt
bëhen acidotik dhe për pasojë kanë më tepër gjasa që të përjetojnë efekte apo
toksicitet të rëndë të SNQ. Mbidozimi me salicilate mund të jetë i komplikuar
për menaxhim.
n Ky shkakton frymëmarrje të tipit acidotik, vjellje dhe tinitus.
ä Jepi karbon medicinal të aktivizuar nëse ke. Vërej se tabletat e salicilateve kanë
tendencë të formojnë masa të forta në lukth, duke çuar në absorbim të vonuar,
kështu që ia vlen që të jepen disa doza të karbonit medicinal të aktivizuar. Nëse
nuk ka karbon medicinal dhe është dhënë dozë e rëndë toksike, atëherë kryeje
lavazhën e lukthit, si është përshkruar më lartë.
ä Jepi bikarbonat natriumi IV 1 mmol/kg për 4 orë për të korrigjuar acidozën
dhe për të ngritur pH e urinës deri mbi 7.5, ashtu që ekskretimi i salicilateve
të rritet. Jepi kalium plotësues gjithashtu. Përcille pH e urinës çdo orë.
ä Jepi lëngje IV në doza mbajtëse, deri sa fëmija të mos tregojë shenja të
dehidrimit, me ç’rast duhet dhënë rehidrim adekuat (shih Kapitulli 5).
ä Përcille glikeminë çdo 6 orë dhe korrigjoje sipas nevojës (shih faqe 325).
ä Jepi vitaminë K 10 mg IM apo IV.

Hekuri
n Kontrolloje për tiparet klinike të helmimit me hekur: mundim, vjellje, dhimbje
abdominale dhe diarre. Të vjellurat dhe fecesi janë shpesh gri apo të zeza. Në
helmimet e rënda mund të ketë edhe hemorragji gastrointestinale, hipoten-
sion, përgjumje, konvulsione dhe acidozë metabolike. Tiparet gastrointestinale
zakonisht paraqiten në 6 orët e para dhe fëmija që ka qenë asimptomatik gjatë
kësaj kohe, me gjasë nuk ka nevojë për trajtim me antidot.
ä Karboni medicinal i aktivizuar nuk lidhet me kripërat e hekurit, kështu që
shqyrto dhënien e lavazhës e lukthit, nëse janë marrë sasi potencialisht toksike
të hekurit.
ä Vendos nëse duhet dhënë trajtimi me antidot. Duke qenë se ky mund të ketë
efekte negative, atëherë duhet dhënë vetëm nëse ka dëshmi klinike të helmimit
(shih më lartë).
30
 Helmimi me monoksid karboni

ä Nëse vendosë për të dhënë trajtimin me antidot, jepi deferoksamine (50 mg/kg

1. VTTE
IM deri në maksimum prej 1 g) përmes injeksionit të thellë IM, të përsëritur
çdo 12 orë; nëse është shumë i sëmurë, jepi infuzion 15 mg/kg/orë deri në
maksimum prej 80 mg/kg në 24 orë.

Helmimi me monoksid karboni

ä Jepi 100% oksigjen për të shpejtuar largimin e monoksidit të karbonit (vërej
se pacienti mund të duket i kuqërremtë, por akoma mund të jetë hipoksemik)
deri sa shenjat e hipoksisë të zhduken.
ä Përcille me puls oksimetër, por kujdes sepse ky mund të tregoj vlera të rre-
jshme. Nëse je në mëdyshje, orientohu nga prania apo mungesa e shenjave
klinike të hipoksemisë.

Parandalimi
ä Mëso prindërit që të mbajnë barnat dhe helmet në kuti të përshtatshme dhe
larg prej fëmijëve
ä Këshilloi prindërit mbi ndihmën e parë, nëse kjo iu ndodh sërish në të
ardhmen
— Mos e nxit fëmijën që të vjell, nëse ai ka gëlltitur kerozine, vajguri apo
produkte vajguri apo nëse goja dhe gryka e fëmijës kanë qenë të djegura,
as nëse fëmija është i përgjumur.
— Nxite fëmijën të vjell, nëse ka marrë barna apo helme të tjera, duke stimuluar
pjesën e pasme të grykës.
— Dërgoje fëmijën në institucion shëndetësor sa më parë që të jetë e mundur,
bashkë me të dhënat mbi substancën gjegjëse p.sh. kutinë, etiketën,
mostrën e tabletës, copëzat, etj.

1.6 Kafshimi i gjarpërit

n Kafshimi i gjarprit duhet marrë në konsideratë nëse ekziston çfarëdo dhimbje
e fuqishme apo ënjtje e gjymtyrës, apo në cilëndo sëmundje të pasqaruar që
paraqitet me gjakderdhje apo shenja neurologjike jonormale. Disa kobra ngulin
helmin në sytë e viktimave, duke shkaktuar dhimbje dhe inflamacion.

Diagnoza e helmimit
n Shenjat e përgjithshme përfshijnë shokun, vjelljen dhe kokëdhimbjen. Ekzamino
kafshimin për shenjat si nekrozë lokale, gjakderdhje apo rritje e ndjeshme e
nyejve limfatik lokal.
n Shenjat specifike varen nga helmi dhe efektet e tij. Këto përfshijnë:
— Shokun

31
 Kafshimi i gjarpërit

— Ënjtjen lokale, që gradualisht mund të zgjerohet lartë nëpër gjymtyrën e

1. VTTE

prekur
— Gjakderdhje: e jashtme prej gingivave, plagëve apo ulcerave; të brendshme
sidomos intrakraniale
— Shenjat e neurotoksicitetit: vështirësi apo paralizë respiratore, ptozë, par-
alizë bulbare (vështirësi gëlltitjeje dhe të të folurit), dobësi gjymtyrësh
— Shenjat e dobësimit muskulor: dhimbje muskulore dhe urinë e zezë
n Kontrollo hemoglobinën (kur është e mundur, duhet të vlerësohet koagulimi
i gjakut).

Trajtimi
Ndihma e parë
ä Imobilizo gjymtyrën për të zvogëluar lëvizjet dhe absorbimin e helmit. Nëse
kafshimi ka gjasë të ketë ndodh nga një gjarpër që ka helm neurotoksik, apliko
bandazh të fortë në gjymtyrën e prekur prej gishtërinjve deri në vendet mbi
vendin e kafshimit.
ä Pastro plagën.
ä Nëse ka ndonjë nga shenjat e mësipërme, transportoje në spitalin i cili ka
antihelmin sa më parë që është e mundur. Nëse gjarpri tashmë është mbytur,
merre me vete në spital.
ä Shmangiu prerjes së plagës, apo aplikimit të lidhëses shtrënguese.

Kujdesi spitalor
Trajtimi i shokut/arrestit respirator
ä Trajto shokun, nëse është i pranishëm (shih faqet 3, 15 dhe 16).
ä Paraliza e muskujve respirator mund të zgjas disa ditë dhe kërkon intubim
dhe ventilim mekanik apo manual (me maskë apo tubë endotraheale dhe
qese), përmes ndërrimit të personelit dhe/apo të afërmve deri sa të kthehet
funksioni respirator. Kujdes sepse sigurimi i mirë i tubës endotraheale është
i rëndësishëm. Një alternativë është kryerja e trakeotomisë elektive.

Antihelmi
n Nëse ka shenja sistemike apo shenja të rënda lokale (ënjtje e më shumë se
gjysmës së gjymtyrës apo nekrozë e rëndë), jepi antihelmin nëse e ke.
ä Përgatite epinefrinën IM dhe klorfeniraminën IV dhe qëndro gati, në rast të
paraqitjes së reaksioneve alergjike (shih më poshtë).
ä Jepi antihelm monovalent, nëse dihet lloji i gjarprit. Jepi antihelm polivalent
nëse lloji nuk dihet. Përmbaju udhëzimeve të dhëna në përgatitjen e antihelmit.

32
 Kafshimi i gjarpërit

Doza për fëmijë është e njëjtë sikur për të rritur.

1. VTTE
— Zbute helmin në 2–3 vëllime të tretësirës fiziologjike 0.9% dhe jepe
intravenoz për 1 orë. Jepe më ngadalë fillimisht dhe përcille nga afër për
anafilaksi apo reaksione tjera të padëshirueshme.
ä Nëse paraqitet urtikarie që kruhet, shqetësim, temperaturë, kollë apo frymë-
marrje e vështirësuar, atëherë ndërpreje antihelmin dhe jepi epinefrin 0.01
ml/kg prej tretësirës 1/1000 apo 0.1 ml/kg prej tretësirës 1/10,000 subkutan
dhe 250 mikrogram/kg klorfeniramin IM apo IV/SC. Kur fëmija të stabilizohet,
rifillo ngadalë infuzionin me antihelm.
ä Më shumë antihelm duhet dhënë pas 6 orëve, nëse ka përsëritje të moskoag-
ulimit të gjakut apo pas 1–2 orësh nëse pacienti vazhdon të gjakderdhë shumë,
apo ka shenja neurotoksike apo kardiovaskulare të përkeqësuara.
Transfuzioni i gjakut nuk duhet kërkuar nëse është dhënë antihelmi. Funksioni
koagulues kthehet në normal, vetëm pasi që faktorët e koagulimit të prodhohen
nga mëlçia. Efekti i antihelmit në shenjat neurologjike jonormale është i ndryshëm
dhe varet nga lloji i helmit.
ä Nëse nuk ka përgjigje në infuzionin e antihelmit, ky duhet përsëritur.
ä Antikolinesterazat mund të ndryshojnë shenjat neurologjike të shkaktuara
nga disa lloje gjarpërinjsh (shih librat standard të pediatrisë për detaje të
mëtutjeshme).

Trajtimi tjetër
Konsultimi kirurgjik
Kërko mendimin e kirurgut, nëse ka ënjtje të madhe në gjymtyrë dhe e njëjta
është pa puls, apo shumë e dhimbshme apo ka nekrozë lokale.
Kujdesi kirurgjik do të përfshijë:
— Prerjen e indit të vdekur prej plagës
— Prerjen e membranave fasciale, për të liruar presionin në pjesët e gjymtyrës,
nëse është e domosdoshme
— Transplantimin e lëkurës, nëse ka nekroza të zgjeruara shumë
— Trakeotomia (apo intubimi endotraheal) nëse paraqitet paraliza e muskujve
të përfshirë në gëlltitje

Kujdesi përkrahës
ä Jepi lëngje orale apo përmes tubës NG sipas kërkesave ditore (shih faqe 277).
Mbajë shënime të sakta për marrjen e lëngjeve dhe diurezën.
ä Siguro qetësim adekuat të dhimbjeve
ä Ngrite gjymtyrën nëse është e ënjtur
33
 Thumbimi i akrepit

ä Jep antitetanus profilaksë

1. VTTE

ä Trajtimi me antibiotik nuk kërkohet, deri sa të mos ketë nekrozë të indit në

vendin e plagës
ä Shmangi injeksionet intramuskulare
ä Përcille me shumë kujdes menjëherë pas pranimit, pastaj çdo orë së paku 24
orë duke qenë se helmimi mund të zhvillohet shumë shpejt.

1.7 Thumbimi i akrepit1

Thumbimi i akrepit mund të jetë shumë i dhimbshëm disa ditë. Efektet sistemike
të helmit janë shumë më të shpeshta në fëmijë, sesa në të rritur.

Diagnoza e helmimit
Shenjat e helmimit mund të zhvillohen brenda disa minutave dhe janë pasojë e
aktivizimit të sistemit nervor autonom. Këto përfshijnë:
n shokun
n shtypjen e rritur apo të ulur të gjakut
n pulsin e shpejtë dhe/apo të parregullt
n mundimin, vjelljen, dhimbjen abdominale
n vështirësitë në frymëmarrje (pasojë e insuficiencës së zemrës), apo insufi-
ciencën respiratore
n dridhjet dhe spazmat muskulor
ä Kontrolloje për shtypje të ulët apo të rritur gjaku dhe trajtoje nëse ka shenja
të insuficiencës së zemrës (shih faqe 107).

Trajtimi
Ndihma e parë
ä Transportoje në spital sa më parë që të jetë e mundur.

Kujdesi spitalor
Antihelmi
ä Nëse ka shenjat e helmimit të rëndë, jepi antihelmin e akrepit, nëse e keni në
dispozicion (sikur më lartë për infuzionin e antihelmit të gjarprit).

Trajtimi tjetër
ä Trajtoje insuficiencën e zemrës, nëse është e pranishme (shih faqe 106).
ä Merre në konsideratë përdorimin e prazosinës, nëse ka edem pulmonar (shih
librat standard të pediatrisë).

34
 Burimet tjera të helmimit

Kujdesi përkrahës

1. VTTE
ä Jepi paracetamol oral apo morfinë IM, varësisht nga rëndesa. Nëse është
shumë rëndë, infiltro vendin me 1% lidokainë, pa epinefrinë.

1.8 Burimet tjera të helmimit

ä Përmbaju të njëjtave principe të trajtimit, si më lartë. Jepe antihelmin, kur
është në dispozicion, në rast të efekteve të rënda lokale apo sistemike.
Në përgjithësi, therjet helmuese të merimangave mund të jenë të dhimbshme,
por rrallë kanë për pasojë helmimin sistemik. Antihelmi është në dispozicion për
disa lloje siç janë merimanga vejusha dhe merimanga banane. Peshqit helmues
mund të japin dhimbje shumë të rëndë lokale por, sërish, helmimi sistemik është
i rrallë. Therjet e kandilit të detit nganjëherë janë shumë të rrezikshme për jetë.
Apliko uthull në copë pambuku për të denatyruar proteinat në lëkurë. Brithat
e ngjitshëm duhet të largohen me kujdes. Fërkimi i therjes mund të shkaktojë
shpërndarje të mëtutjeshme të helmit. Antihelmi mund të jetë në dispozicion.
Doza e antihelmit të kandilit të detit dhe merimangave duhet përcaktuar sipas
sasisë së helmit të injektuar. Dozat e larta kërkohen për therje të shumëfishta,
simptoma të rënda apo paraqitje të vonuar.

1Jo tipike për Kosovë!

35
 Shënime
1. VTTE

36
Kapitulli 2

Qasja diagnostike
ndaj fëmijës së sëmurë

2. diagnoza
2.1 Lidhshmëria me qasjen 2.3 Qasja ndaj fëmijës së sëmurë 38
e MISF-it 37 2.4 Hulumtimet laboratorike 39
2.2 Marrja e anamnezës 37 2.5 Diagnoza diferenciale 39

2.1 Lidhshmëria me qasjen e MISF-it

Ky libër-xhepi në qasjen e vet është i bazuar në simptoma, dhe atë me simptoma
që përcjellin sekuencat e udhërrëfyesve të MISF-it: kolla, diarreja, temperatura.
Diagnozat gjithashtu përputhen ngushtë me klasifikimet e MISF-it, përveç se
ekspertiza dhe mundësitë hulumtuese, që janë në dispozicion në kushte spitali
mundësojnë që klasifikimet si “sëmundje shumë e rëndë” apo “sëmundje shumë
e rëndë febrile” të definohen më saktë, duke bërë të mundur diagnozat e tilla si
pneumoni shumë e rëndë, malarie e rëndë dhe meningjit. Klasifikimet për gjendjet
si pneumoni dhe dehidrim përcjellin të njëjtat principe sikur edhe MISF-i. Foshnjat
e vogla (deri 2 muajsh) janë shqyrtuar ndaras (shih Kapitulli 3), sikur në qasjen e
MISF-it, por udhërrëfyesit mbulojnë gjendjet që paraqiten në lindje, si asfiksioni
në lindje. Fëmija i keq-ushqyer rëndë gjithashtu është shqyrtuar veçmas (shih
Kapitulli 7), meqenëse këta fëmijë kërkojnë kujdes dhe trajtim të veçantë nëse
duhet të zvogëlohet vdekshmëria e lartë.

2.2 Marrja e anamnezës

Marrja e anamnezës në përgjithësi duhet filluar me ankesën e tanishme:
Pse e keni sjellur fëmijën?
Më pas kalohet në anamnezën e sëmundjes së tanishme. Kapitujt simptomë-
specifik, japin disa udhëzime mbi pyetjet specifike, që janë të rëndësishme
për t’u shtruar në lidhje me këto simptoma specifike dhe të cilat ndihmojnë në
diagnozën diferenciale të sëmundjes. Këto përfshijnë anamnezën personale,
familjare dhe sociale, si dhe anamnezën e mjedisit. Më vonë mund të lidhet me
porositë e rëndësishme këshilluese siç janë fjetja në shtrat me rrjetë sipër, për
fëmijët në regjionet me malarie, të ushqyerit në gji apo shprehitë higjienike në
fëmijën me diarre, apo zvogëlimin e ekspozimit në ajrin e ndotur shtëpiak, në
fëmijët me pneumoni.

37
 Qasja diagnostike ndaj fëmijës

Sidomos për foshnjat e vogla, anamneza e shtatzënisë dhe lindjes është shumë
e rëndësishme. Në foshnjat dhe fëmijët e vegjël, anamneza e të ushqyerit bëhet
esenciale. Sa më të mëdhenj fëmijët aq më të rëndësishme janë informatat mbi
percentilët e zhvillimit dhe sjelljen e fëmijës. Pos anamnezës së siguruar prej
prindit apo përkujdesësit, në fëmijërinë e hershme edhe një fëmijë më i rritur do
të kontribuojë me informata të rëndësishme.

2.3 Qasja ndaj fëmijës së sëmurë dhe ekzaminimi klinik

2. diagnoza

Të gjithë fëmijët duhet ekzaminuar plotësisht, ashtu që të mos harrohet asnjë

shenjë e rëndësishme. Sidoqoftë, për dallim nga ekzaminimi sistematik i të
rriturve, ekzaminimi i fëmijëve duhet organizuar në mënyrën, që fëmija të
shqetësohet sa më pak që të jetë e mundur.
• Të mos shqetësohet fëmija pa nevojë.
• Lëre fëmijën në duar të nënës, apo përkujdesësit.
• Vëzhgo sa më shumë shenja që të jetë e mundur, para se ta prekësh fëmijën.
Kjo përfshin
— A është fëmija vigjilent, i interesuar dhe shikon përreth?
— A duket fëmija i përgjumur?
— A është fëmija iritabil?
— A vjell fëmija?
— A është fëmija në gjendje të thithë, apo të ushqehet në gji?
— A është fëmija cianotik apo i zbehur?
— A ka shenja të distresit respirator?
• A përdorë fëmija muskulaturën ndihmëse për frymëmarrje?
• A ka retraksion të kafazit të krahërorit?
• A duket se fëmija merr frymë shpejt?
• Përcakto frekuencën e frymëmarrjes.
Këto dhe shenja të tjera, të gjitha duhen kërkuar dhe regjistruar para se fëmija të
shqetësohet. Pastaj, mund t’i kërkoni nënës apo përkujdesësit që të zbulojë me
kujdes kafazin e krahërorit, për të shikuar për retraksion apo për të numëruar
frymëmarrjet. Nëse fëmija është i shqetësuar apo qanë, duhet të lihet për pak kohë
me nënën e vet, me qëllim që të qetësohet, apo mund të kërkohet nga nëna që ta
vendosë në gji, para se të maten shenjat kyçe si frekuenca respiratore.
Pastaj, vazhdo me shenjat që kërkojnë prekjen e fëmijës, por janë më pak
shqetësuese, siç janë dëgjimi në kraharor. Do të fitoni informata pak të dobishme,
nëse dëgjoni në kraharor të fëmijës që qanë. Kështu që, shenjat që përfshijnë
ndërveprimin me fëmijën, siç është regjistrimi i temperaturës, apo testimi për
turgorin e lëkurës, duhet lënë për fund.
38
 Hulumtimet laboratorike

2.4 Hulumtimet laboratorike

Hulumtimet laboratorike zgjidhen në bazë të anamnezës dhe ekzaminimit dhe
ndihmojnë që të kufizohen diagnozat diferenciale. Hulumtimet laboratorike
themelore vijuese duhet të jenë në dispozicion, në të gjitha spitalet e vogla që
ofrojnë kujdes pediatrik në vendet në zhvillim:
• hemoglobina apo vëllimi i qelizave (PCV)

2. diagnoza
• strishoja e gjakut për parazit të malaries
• glikemia
• mikroskopimi i LCS dhe urinës
• grupi i gjakut dhe reaksioni i përputhshmërisë
• testimi për HIV.
Në përkujdesjen e të porsalindurit të sëmurë (me moshë nën 1 javë), bilirubina
e gjakut është hulumtim esencial.
Indikacionet për këto teste janë skicuar në seksionet gjegjëse në këtë libër-xhepi.
Hulumtimet tjera, siç janë puls oksimetria, radiografia e krahërorit, hemokultura
dhe mikroskopimi i fecesit, mund të ndihmojnë në rastet e komplikuara.

2.5 Diagnozat diferenciale

Pas përfundimit të vlerësimit, shqyrtoni gjendjet e ndryshme që mund të shkakto-
jnë sëmundjen e fëmijës dhe krijo listën e diagnozave të mundshme diferenciale.
Kjo ndihmon që të siguroheni që të mos ngrihen supozime të gabuara, të mos
vihet diagnozë e gabuar dhe të mos harrohen probleme të rralla. Mbani mend se
fëmijët e sëmurë, mund të kenë më shumë se një diagnozë apo problem klinik,
që kërkon trajtim.
Seksioni 1.4 dhe Tabela 1–4 (faqe 19–24) paraqet diagnozat diferenciale për
gjendjet emergjente, që hasen gjatë triazhimit. Tabelat e mëtutjeshme të diag-
nozave diferenciale, simptomë-specifike për problemet më të shpeshta mund të
gjenden në fillim të secilit kapitull dhe japin detaje të simptomave, të dhënave
nga ekzaminimi dhe rezultateve të hulumtimeve laboratorike, të cilat mund të
përcaktojnë diagnozat kryesore dhe ndonjë diagnozë dytësore.
Trajtimi duhet planifikuar dhe filluar pasi të jetë përcaktuar diagnoza kryesore
dhe ndonjë diagnozë apo problem dytësor. Përsëri, nëse ekzistojnë më shumë
se një diagnozë apo problem, rekomandimet për trajtim, për të gjitha këto duhet
të merren së bashku. Është e domosdoshme, që të shqyrtohet lista e diagnozave
diferenciale sërish në fazë më të vonë, pas vëzhgimit dhe përgjigjes në trajtim,
apo në dritën e gjetjeve të reja klinike. Diagnoza mund të korrigjohet në këtë fazë,
apo mund të përfshihen në shqyrtim diagnoza plotësuese.

39
 2. diagnoza

40
Shënime
Kapitulli 3
Problemet e të porsalindurit
dhe foshnjës së vogël
3.1 Kujdesi rutinor për të
porsalindurin në lindje 42
3.2 Reanimimi neonatal 42
3.3 Kujdesi rutinor për të gjitha
foshnjat e porsalindura
pas lindjes 46
3.4 Parandalimi i infeksioneve
të të porsalindurit 46
3.5 Menaxhimi i fëmijës
me asfiksion perinatal 47
3.6 Shenjat e rrezikshme në
të porsalindurit dhe
foshnjat e vogla 47
3.7 Infeksioni i rëndë bakterial 48
3.8 Meningjiti 49
3.9 Kujdesi përkrahës për të
porsalindurin e sëmurë 51
3.9.1 Mjedisi
termik 51
3.9.2 Menaxhimi i lëngjeve 51
3.9.3 Terapia me oksigjen 52
3.9.4 Temperatura e lartë 53
3.10 Foshnjat me peshë
të ulët në lindje 53
3.10.1 Foshnjat me peshë
në lindje ndërmjet
2.25 dhe 2.5 kg 53
3.10.2 Foshnjat me peshë
në lindje ndërmjet
1.75 dhe 2.25 kg 53
3.10.3 Foshnjat me peshë
3. Foshnjat
në lindje nën
1.75 kg 54
3.11 Enterokoliti nekrotizues 56
3.12 Problemet tjera të
përgjithshme të të
posalindurit 57
3.12.1 Verdhëza 57
3.12.2 Konjuktiviti 59
3.12.3 Keqformimet
kongjenitale 60
3.13 Foshnjat e nënave me
infeksion 60
3.13.1 Sifilizi kongjenital 60
3.13.2 Foshnja e nënës
me tuberkulozë 61
3.13.3 Foshnja e nënës
me HIV 61
Dozat e barnave
më të shpeshta për të porsalindurit
dhe foshnjet me PUL 62
41
 Kujdesi rutinor për të porsalindurin në lindje

Ky kapitull ofron udhëzime për menaxhimin e problemeve në të porsalindur dhe

foshnje të vogla prej lindjes deri në moshën 2 muajsh. Përfshinë reanimimin
neonatal, zbulimin dhe menaxhimin e sepsës neonatale dhe infeksioneve tjera
bakteriale dhe menaxhimin e foshnjave me peshë të ulët dhe shumë të ulët në
lindje (PShUL). Tabelat e barnave për barnat e përdorura më së shpeshti në të
porsalindur dhe foshnje të vogla janë përfshirë në fund të këtij kapitulli, gjithashtu
janë paraqitur dozat për foshnjat me peshë të ulët në lindje dhe prematurë.

3.1 Kujdesi rutinor për të porsalindurin në lindje

Shumica e foshnjave kërkojnë vetëm kujdes të thjeshtë përkrahës në lindje dhe
pas lindjes.
ä Tere foshnjën me peshqir të pastër.
ä Vëzhgoje foshnjën, (shih diagramin 12) deri sa e fshin.
ä Jepja foshnjën nënës sa më parë që të jetë e mundur, veja në kraharor/abdo-
3. Foshnjat

men.
ä Mbuloje foshnjën për të parandaluar humbjen e nxehtësisë.
ä Inkurajo fillimin e të ushqyerit në gji, brenda orës së parë.
Kontakti lëkurë-me-lëkurë dhe të ushqyerit e hershëm në gji janë mënyrat më të
mira për të mbajtur foshnjën ngrohtë dhe për të parandaluar hipoglikeminë.

3.2 Reanimimi neonatal

Për disa foshnje nevoja për reanimim mund të parashikohet: atyre që linden
nga nënat me sëmundje kronike, ku nëna ka pasur vdekje të mëparshme fetale
apo neonatale, nëna me pre-eklampsi, në shtatzënitë e shumëfishta, në lindjet e
parakohshme, në prezantimet anormale të fetusit, me kordon të prolabuar, kur
kemi të bëjmë me lindje të zgjatur apo rupturë membranash, lëng të ndotur me
mekonium.
Sidoqoftë, për shumë foshnje, nevoja për reanimim nuk mund të parashikohet
para lindjes. Kështu që,
• qëndro i përgatitur për reanimim në çdo lindje,
• përmbaju hapave të vlerësimit nga diagrami 12.

42
Diagrami 12. Algoritmi i reanimimit neonatal
LINDJA

Kujdesi rutinor
 I/e lindur me kohë? ä Të ngrohet
 Lëngu amnional i kthjelltë? PO ä Nëse ka nevojë
 Frymëmarrja ose qarja? të pastrohen
 Tonusi muskulor i mirë? rrugët e frymë-
JO marrjes
30 sekonda

ä Të ngrohet ä Të thahet
A ä Pozicionoje; nëse është e ä Vlerëso ngjyrën
nevojshme pastro rrugët e
frymëmarrjesa
ä Thaje, stimuloje, repozicionoje.

Frymëmarrja

3. Foshnjat
ä Vlerëso frymëmarrjet, FZ FZ > 100
dhe ngjyrën. dhe rozë
Kujdesi vëzhgues

B Frymëmarrja
FZ > 100, por rozë
30 sekonda

Apneik cianotik
ose
FZ < 100 ä Jep oksigjenin
shtesë
Cianoza
perzistente Ventilimi
efektiv
ä Apliko ventilimin me presion FZ>100 Kujdesi pas
dhe rozë
pozitiv* reanimimit

FZ < 60 FZ > 60

C ä Apliko ventilimin me presion

pozitiv*.
30 sekonda

ä Apliko kompresionin në gjoks.

FZ < 60

ä Jep adrenalinë.

* Intubimi endotraktual mund të merret në konsideratë në disa etapa

43
 Diagrami 12. Reanimimi neonatal

Nuk ka nevojë të goditet me shuplakë foshnja, mjafton fshirja për

stimulim.
A. Rrugët e frymëmarrjes
ä Aspiro rrugët e frymëmarrjes - nëse lëngu amnial është i ndotur me mekonium
aspiro gojën, hundën dhe orofaringun;
— Nëse foshnja NUK qan dhe NUK lëviz gjymtyrët atëherë aspiro gojën
dhe trakenë.
— Nëse foshnja qan, përkundër pranisë së mekoniumit të dendur, MOS aspiro
fare.

B. Frymëmarrja
ä Zgjedhja e madhësisë së maskës: Madhësia 1 për foshnjat me peshë normale,
madhësia 0 për foshnjat e vogla (nën 2.5 kg)
3. Foshnjat

ä Ventilimi me balon dhe maskë në shpeshtësi 40–60 frymëmarrje/minutë

n Sigurohu që kraharori ngrihet në secilin shtypje në qese dhe në foshnjat
shumë të vogla, sigurohu që kraharori nuk lëviz tepër.

C. Qarkullimi
ä 90 shtypje të koordinuara me 30 frymëmarrje/min (3 shtypje: 1 frymëmarrje
çdo 2 sekonda).
ä Vendosi gishtat e mëdhenj, mu nën vijën që lidhë thimthat në sternum (shih
më poshtë).
ä Shtype 1/3 e diametrit A-P të krahërorit.

Korrigjo pozitën e kokës për të

hapur rrugët e frymëmarrjes dhe për
ventilim me balon.
Korrigjo pozitën e duarve
Kujdes të mos hiperekstendohet qafa për masazhë kardiake në të
porsalindurit. Gishta e mëdhenjë
përdoren për shtypjen mbi sternum

44
 Diagrami 12. Reanimimi neonatal

Qesja vetfryrëse reanimuese

e të porsalindurit me maskë
të rrumbullakët

Puthitja e maskës mbi fytyrë:

adhësia e duhur
m
dhe pozita maska e mbajtur maska tepër maska tepër
e maskës tepër poshtë e vogël e madhe

3. Foshnjat
drejtë keq keq keq

Ventilimi i të porsalindurit
me balon dhe maskë
Tërhiqe nofullën përpara
kah maska me gishtin e
tretë të dorës që mban
maskën
Të mos hiperekstendohet
qafa

Puthitja joadekuate
Nëse dëgjoni rrjedhjen e ajrit
prej maskës, krijoni puthitje
më të mirë. Rrjedhja më e
shpeshtë është ndërmjet
hundës dhe faqeve.

45
 Kujdesi rutinor për të gjitha foshnjat e porsalindura pas lindjes
3.2.1 Ndërprerja e reanimimit
Nëse foshnja edhe pas 10 minutash reanimim:
• Nuk merë frymë dhe mungojnë të rrahurat e zemrës: ndërpreji përpjekjet.
• Sqaroja nënës se foshnja ka vdekur dhe jepja atë që ta mbajë nëse dëshiron.

3.3 Kujdesi rutinor për të gjitha foshnjat e porsalindura pas

lindjes (dhe për të porsalindurit e lindur jashtë dhe të
sjellur në spital)
ä Mbaje terur në dhomë të ngrohtë larg prej rrymimit të ajrit, të mbuluar mirë
ä Mbaje fëmijën me nënën, në të njëjtën dhomë
ä Fillo të ushqyerit në gji brenda orës së parë
ä Le të ushqehet foshnja në gji, sipas kërkesës, nëse është në gjendje të thithë
3. Foshnjat

ä Jepi vitaminë K (fitomenadione), sipas udhërrëfyesve kombëtarë

1 ampulë (1 mg/0.5ml apo 1 mg/ml) IM një herë
(Të MOS përdoret ampulë 10 mg/ml)
ä Mbaje kordonin umbilikal të pastër dhe të thatë
ä Apliko yndyrë antiseptike apo pika/yndyrë antibiotikësh për sy (p.sh. yndyrë
tetracikline për sy) në të dy sytë një herë, sipas udhërrëfyesve kombëtarë
ä Jepi vaksinën BCG dhe për hepatit B;

3.4 Parandalimi i infeksioneve të të porsalindurit

Shumë infeksione të hershme të të porsalindurit mund të parandalohen
përmes:
• Higjienës themelore të mirë dhe pastërtis gjatë lindjes së foshnjës
• Vëmendjes së veçantë për kujdesin ndaj kërthizës
• Kujdesit për sy
Shumë infeksione të vona të të porsalindurit mund të fitohen në spitale. Këto
mund të parandalohen përmes:
• Të ushqyerit ekskluziv në gji
• Procedurave strikte për larjen e duarve për tërë personelin dhe familjarët,
para dhe pas prekjes së fëmijës
• Mospërdorimit të ujit për lagështimin e ajrit në inkubator (ku Pseudomonasi do
të kolonizojë lehtë) apo përmes shmangies së inkubatorëve (me shfrytëzimin
e përkujdesjes së nënës në vend të tij).
• Të gjitha procedurat të kryhen në kushte sterile
46
 Asfiksi Perinatal

• Praktikave të pastërta dhe të sigurta të injektimit

• Heqjes së vijave intravenoze, kur nuk janë më të domosdoshme
• Shmangies së transfuzioneve të panevojshme të gjakut

3.5 Menaxhimi i fëmijëve me asfiksion perinatal

Asfiksioni mund të jetë rezultat i mungesës së furnizimit të organeve me oksigjen
para, gjatë apo menjëherë pas lindjes. Trajtimi fillestar është reanimimi efektiv
(shih më lartë).
Problemet në ditët e para pas lindjes:
ä Konvulsionet: trajtoi me fenobarbiton (shih faqe 49), kontrolloje glukozën.
ä Apnea: e shpeshtë pas asfiksionit të rëndë në lindje. Nganjëherë e shoqëruar
me konvulsione. Menaxhoje me oksigjen përmes kateterit nazal dhe reanimoje
me balon dhe maskë.

3. Foshnjat
ä Paaftësia për të thithur: ushqeje me qumësht përmes tubit nazogastrik. Kujdes
prej zbrazjes së vonuar të stomakut, e cila mund të çojë në regurgitim të
ushqimit.
ä Tonusi i dobët motorik. Mund të jetë i/e flashkët apo të ketë shtangim gjym-
tyrësh (spasticitet).
Prognoza: mund të parashikohet përmes kthimit të funksioneve motorike dhe
aftësisë për thithje. Foshnja që është aktive, normalisht zakonisht do të bëjë më
mirë. Foshnja që edhe një javë pas lindjes akoma është e flashkët apo spastike, nuk
reagon dhe nuk mund të thithë, ka lëndim të rëndë të trurit dhe do ketë përmirësime
të pakta. Prognoza është më pak e zymtë për foshnjat që kanë kthyer disa funksione
motorike dhe kanë filluar të thithin. Situata duhet diskutuar në mënyrë të ndjeshme
me prindër, gjatë gjithë kohës së qëndrimit të fëmijës në spital.

3.6 Shenjat e rrezikshme në të porsalindur dhe foshnje të vogla

Të porsalindurit dhe foshnjat e vogla shpesh paraqiten me simptoma dhe shenja
jospecifike, të cilat tregojnë sëmundje të rëndë. Këto shenja mund të jenë të pran-
ishme në lindje, pas lindjes, gjatë qëndrimit në spital, në të porsalindurit që shtrohen
në spital. Menaxhimi fillestar i të porsalindurit që paraqitet me këto shenja synon
stabilizimin e fëmijës dhe parandalimin e përkeqësimit. Shenjat përfshijnë:
n Paaftësinë për të thithur gji
n Konvulsionet
n Përgjumjen apo pavetëdijen
n Frekuencën respiratore më të vogël sesa 20/min apo apnen (ndërprerjen e
frymëmarrjes për >15 sekonda)
n Frekuencën respiratore më të madhe sesa 60/min
47
 infeksioni bakterial serioz

n Gjëmimin
n Retraksionin e rëndë të kafazit të krahërorit
n Cianozën qendrore
MENAXHIMI EMERGJENT i shenjave të rrezikshme:
ä Jepi oksigjen përmes kanulave nazale apo kateterit nazal, nëse foshnja e vogël
është cianotike apo në distres të rëndë respirator.
ä Bëje ventilimin me balon dhe maskë (faqe 45), me oksigjen (apo ajër dhome
nëse oksigjeni nuk është në dispozicion) nëse frekuenca respiratore është
tepër e ngadalshme (<20).
ä Jepi ampicilin (apo penicillin) dhe gentamicin (shih më poshtë).
ä Nëse është i përgjumur, pavetëdije apo me konvulsione, kontrolloje glikeminë.
Nëse glukoza <1.1 mmol/l (<20 mg/100 ml), jepi glukozë IV.
Nëse glukoza 1.1–2.2 mmol/l (20–40 mg/100 ml), ushqeje menjëherë dhe
3. Foshnjat

shpeshtoje frekuencën e të ushqyerit.

Nëse nuk mund të kontrollohet glikemia shpejt, presupozo hipoglikeminë dhe
jepi glukozë IV. Nëse nuk mund të kyçësh një linjë IV, jepi qumësht të shtrydhur
gjiri apo glukozë përmes tubës nazogastrike.
ä Jepi fenobarbiton nëse ka konvulsione (shih faqe 49).
ä Pranoje, apo referoje urgjentisht nëse trajtimi nuk është në dispozicion në
spitalin tuaj
ä Jepi vitaminë K (nëse nuk është dhënë më parë).
ä Përcille foshnjën shpesh (shih më poshtë).

3.7 Infeksioni i rëndë bakterial

Faktorët e rrezikut për infeksion të rëndë bakterial janë:
n Temperatura e nënës (temperatura >37.9 ° C para lindjes apo gjatë lindjes)
n Membranat e pëlcitura më shumë se 24 orë para lindjes
n Kundërmimi i lëngut amnional
Të gjitha SHENJAT E RREZIKSHME janë edhe shenja të infeksionit të rëndë
bakterial, por ekzistojnë edhe të tjera:
n Zverdhja e theksuar
n Distenzioni i rëndë abdominal
Shenjat lokalizuese të infeksionit janë:
n Nyjet e dhimbshme, enjtja e nyejve, lëvizjet e zvogëluara dhe iritabiliteti nëse
këto pjesë preken

48
 Meningjiti

n Pustula të shumta apo të theksuara në lëkurë

n Skuqje umbilikale
që zgjerohet në lëkurën peri-
umbilikale apo
umbilikusi, që kullon qelb.
n Fontanella e fryrë
(shih më poshtë)

Trajtimi Skuqje e theksuar periumbilikale në sepsën

Terapia me antibiotikë umbilikale. Inflamacioni zgjerohet përtej
umbilikusit në murin abdominal.
ä Pranoje në spital
ä Kur janë në dispozicion hemokulturat, siguro hemokulturën para fillimit të
antibiotikëve
ä Për cilëndo nga këto shenja, jepi ampicilin (apo penicilinë) dhe gentamicinë

3. Foshnjat
(për doza shih faqe 62–66)
ä Jepi cloxacillin (nëse është në dispozicion), në vend të penicilinës, nëse ka
pustula të zgjeruara të lëkurës apo abscese, duke qenë se këto mund të jenë
shenjë e infeksionit Stafilokoksik
ä Shumica e infeksioneve bakteriale serioze në të porsalindur, duhet trajtuar me
antibiotik për së paku 10 ditë
ä Nëse nuk përmirësohet në 2–3 ditë, mund të jetë e nevojshme të ndryshohet
trajtimi me antibiotik apo foshnja të referohet

Trajtimi tjetër
ä Jepu të gjitha foshnjave të sëmura të moshës <2 javë 1 mg të vitaminës K
(IM)
ä Trajto konvulsionet me fenobarbiton IM (1 dozë prej 20 mg/kg). Nëse është
e nevojshme, vazhdo me fenobarbiton 5 mg/kg një herë në ditë
ä Për menaxhimin e kullimit të qelbit prej syve, shih faqe 59
ä Nëse fëmija është nga një regjion malarik dhe ka ethe, merre strishon e gjakut
për ta kontrolluar për malarie gjithashtu. Malaria neonatale është shumë e
rrallë. Nëse është e konfirmuar, trajtoje me kinine (shih faqe 140)
ä Për kujdes përkrahës, shih faqe 51

3.8 Meningjiti
Shenjat klinike
Dysho nëse janë të pranishme shenjat e infeksionit bakterial serioz, apo ndonjë
nga shenjat vijuese të meningjitit.
49
 Meningjiti

Fontanella normale Fontanella e fryrë


Fontanella e
fryrë – shenjë
e meningjitit
në foshnjat e
vogla me një
fontanellë të
hapur

Shenjat e përgjithshme
n Përgjumje, letargji apo pavetëdije
n Thithje e dobësuar
3. Foshnjat

n Iritabilitet
n Qarje me zë të thekshëm
n Episode apneike

Shenja më specifike
n Konvulsione
n Fontanellë e fryrë
Bëje punksionin lumbal (PL) nëse dyshon në meningjit, deri sa foshnja të ketë
apne apo të mos ketë përgjigje motorike në stimulim.

Trajtimi
Antibiotikët
ä Jepi ampicillin dhe gentamicin, apo një cefalosporine nga gjenerata e tretë,
siç është ceftriaxone (50 mg/kg çdo 12 orë (mund të shkaktojë llum biliar që
çon në zverdhje)) apo cefotaxime (50 mg/kg çdo 6 orë) për 3 javë.
ä Antibiotikët alternativë janë penicilina dhe gentamicina (shih faqe 65–66).
Kloramfenikoli është një alternativë, por nuk duhet përdorur në prematurë/të
porsalindur me peshë të ulët (shih faqe 64).
ä Nëse ka shenja të hipoksemisë, jepi oksigjen (shih faqe 52).

Konvulsionet
ä Trajto konvulsionet me fenobarbiton (doza goditëse prej 20 mg/kg). Nëse
konvulsionet perzistojnë, jepi doza të mëtutjeshme prej 10 mg/kg fenabarbiton,
50
 kujdesi përkrahës për të porsalindurin e sËmurË

deri në maksimum prej 40 mg/kg (shih faqe 49). Shikoje për apne. Nëse është
e nevojshme, vazhdo me fenobarbiton në doza mbajtëse prej 5 mg/kg/ditë.
Kontrolloje për hipoglikemi.

3.9 Kujdesi përkrahës për të porsalindurin e sëmurë

3.9.1 Mjedisi termik
ä Mbaje foshnjën e vogël të terur dhe të mbështjellur mirë.
ä Kësula apo kapela është e dobishme, për të zvogëluar humbjen e nxehtësisë.
Mbaje dhomën të ngrohtë (së paku 25 °C). Mbajtja e foshnjës së vogël në
kontakt të afërt lëkurë-me-lëkurë me nënën (“kujdesi i nënës kengur”) për 24
orë në ditë, është po aq efektiv sa edhe përdorimi i një inkubatori apo mjeti të
jashtëm ngrohës, për të shmangur hipoterminë.
ä Kushtoi kujdes të veçantë shmangies së hipotermisë së foshnjës gjatë ek-
zaminimit dhe hulumtimit.

3. Foshnjat
ä Rregullisht verifiko nëse temperatura e foshnjës është mbajtur në nivelin
36.5–37.5 °C rektal, apo 36.0–37.0 °C aksillare.

3.9.2 Menaxhimi i lëngjeve

Inkurajo nënën që të ushqejë në gji më shpesh, për të parandaluar hipoglikeminë.
Nëse nuk është në gjendje të ushqehet, jepi qumësht të shtrydhur gjiri përmes
sondës nazogastrike.
• Ndërpreje të ushqyerit oral, nëse ka obstruksion të zorrëve, enterokolit
nekrotizues apo të ushqyerit nuk tolerohet, p.sh. është i ndikuar te rastet e
distenzionit të rritur abdominal apo nëse foshnja vjell gjithçka.
• Ndërpreje të ushqyerit oral në fazën akute në foshnjat, që janë letargjike apo
pavetëdije, apo kanë konvulsione të shpeshta.
Nëse jepen lëngje IV, zvogëloje shpejtësinë e dhënies së tyre, me rritjen e ra-
cioneve me qumësht.
Foshnjat që thithin mirë, por kanë nevojë për vijë IV për antibiotikë, duhet të
jenë në minimumin e lëngjeve IV, për të shmangur mbingarkimin me lëngje, ose
shpërlaje kanilën me 0.5 ml NaCl 0.9% dhe mbylle.
Shtoje sasinë e lëngjeve të dhëna gjatë 3–5 ditëve të para (sasia e përgjithshme,
orale dhe IV).
Dita 1 60 ml/kg/ditë
Dita 2 90 ml/kg/ditë
Dita 3 120 ml/kg/ditë
Pastaj shtoje në 150 ml/kg/ditë
Kur foshnjat i tolerojnë racionet orale mirë, këto mund të rriten deri në 180
ml/kg/ditë pas disa ditësh. Por kujdes me lëngjet parenterale, të cilat shpejt
51
 Terapia me oksigjen

mund të tejhidrojnë fëmijën. Kur jepni lëngje IV, mos e tejkaloni këtë vëllim, deri
sa foshnja të mos jetë e dehidruar apo nën fototerapi apo ngrohëse rrezatuese.
Kjo sasi është marrja e PËRGJITHSHME e lëngjeve, që i nevojitet foshnjës dhe
marrja orale duhet të merret parasysh kur llogaritet sasia IV.
• Jepi më shumë lëngje, nëse është nën ngrohësen rrezatuese (x 1.2–1.5)
Të MOS përdoret glukoza IV dhe uji (pa natrium) PAS 3 ditëve të para të jetës.
Foshnjat mbi 3 ditëshe kanë nevojë për pak natrium (për shembull, 0.9% NaCl
/5% glukozë).
Përcille infuzionin IV me shumë kujdes.
• Përdore fletën përcjellëse.
• Llogarite shpejtësinë e rrjedhjes
• Kontrollo shpejtësinë e rrjedhjes dhe vëllimin e dhënë çdo orë
• Peshoje foshnjën përditë
• Shikoje për ënjtje fytyre: nëse paraqitet, pakësoi lëngjet IV deri në nivelin
3. Foshnjat

minimal, apo ndërprei lëngjet IV. Fillo ushqyerjet me qumësht, përmes tubës
nazogastrike apo ushqyerjeve në gji, sa më parë që të jetë e sigurt për t’u bërë
kjo.
3.9.3 Terapia me oksigjen
ä Jepi trajtim me oksigjen foshnjës së vogël me ndonjërën prej këtyre që
vijojnë:
n cianoza qendrore
n gjëmim me secilën frymëmarrje
n vështirësi në të ushqyer, si pasojë e distresit respirator
n retraksion i rëndë i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit
n tundje koke (p.sh. lëvizje tundëse të kokës, sinkrone me respiracionet që
indikojnë distresin e rëndë respirator)
Kur puls oksimetri është në dispozicion, duhet të përdoret për të drejtuar
terapinë me oksigjen. Oksigjeni duhet dhënë, nëse saturimi me oksigjen
është nën 90% dhe rrjedhja e oksigjenit duhet rregulluar për të pasur saturim
ndërmjet 92% dhe 95%. Oksigjeni mund të ndërpritet, sapo fëmija mund të
mbajë saturimin mbi 90% në ajrin e dhomës.
Degëzat nazale janë metodë e preferuar për dhënien e oksigjenit në këtë grup-
moshë, me shpejtësi prej 0.5 litër në minutë. Sekretet e trasha prej grykës mund
të pastrohen me aspirim të kohëpaskohshëm, nëse ato janë problematike dhe
foshnja është tepër e dobët për t’i pastruar ato. Oksigjeni duhet ndërprerë kur
gjendja e përgjithshme e foshnjës përmirësohet dhe shenjat e mësipërme më
nuk janë të pranishme.
52
 temperatura e lartË

3.9.4 Temperatura e lartë

Për kontrollimin e temperaturës së lartë në foshnjat e vogla, të mos përdoren
barna antipiretike, siç është paracetamoli. Kontrollo mjedisin. Nëse është e
domosdoshme zhvishe fëmijën.

3.10 Foshnjat me peshë të ulët në lindje

3.10.1 Foshnjat me peshë të ulët në lindje ndërmjet 2.25 dhe 2.5 kg
Këto foshnje zakonisht janë të afta që të fillojnë vet thithjen pas lindjes. Ato
kanë nevojë që të mbahen ngrohtë dhe për kujdes për kontrollimin e infeksionit,
përndryshe nuk kërkojnë kujdes të veçantë.

3.10.2 Foshnjat me peshë të lindjes ndërmjet 1.75 dhe 2.25 kg

Nganjëherë këto foshnje kanë nevojë për kujdes të veçantë, por normal mund të
qëndrojnë me nënat e tyre për t’ua siguruar ushqimin dhe ngrohtësinë, sidomos
nëse mund të mbahet kontakti lëkurë-me-lëkurë.

3. Foshnjat
Ushqimi. Fillo ushqyerjet brenda 1 ore
prej lindjes. Shumë nga këto foshnje do
të jenë në gjendje të thithin. Foshnjat që
mund të thithin duhet ushqyer në gji.
Atyre që nuk mund të ushqehen në gji,
duhet dhënë qumësht të shtrydhur gjiri
,me gotë dhe lugë. Kur foshnja thithë
mirë prej gjirit dhe shton peshë, zvogë-
lo ushqyerjet me gotë dhe lugë.
Shih foshnjat së paku dy herë në ditë,
për të vlerësuar aftësinë për t’u ush-
qyer, marrjen e lëngjeve apo praninë
e ndonjë SHENJE TË RREZIKSHME
(faqe 47) apo shenjat e infeksionit
bakterial serioz (faqe 48). Nëse
cilado nga këto shenja është e
pranishme, ata duhet përcjellur
nga afër, në dhomën neonatale në
mënyrë të ngjashme me foshnjat
me peshë shumë të ulët në lindje
(shih më poshtë).
Rreziku i mbajtjes së fëmijës në
spital (p.sh. marrja e infeksioneve
nozokomiale), duhet peshuar Mbajtja e fëmijës ngrohtë: fëmija ka kontakt
kundruall përfitimit të mund- me lëkurën e nënës, është i mbështjellur
shëm prej sigurimit të kujdesit me rrobat e saj dhe koka i është mbuluar që
më të mirë. të parandalohet humbja e nxehtësisë.

53
 Foshnjat me peshË tË lindjes nËn 1.75 kg

3.10.3 Foshnjat me peshë të lindjes nën 1.75 kg

Këto foshnje janë në rrezik nga hipotermia, apnea, hipoksemia, sepsa, mostolerimi
i ushqimit dhe enterokoliti nekrotizues. Rreziku rritet sa më e vogël që të jetë
foshnja. Të gjitha foshnjat me peshë të ulët në lindje duhet pranuar në Kujdesin
e Veçantë apo Njësinë Neonatale.

Trajtimi
ä Jepi oksigjen me kateter nazal apo degëza nazale, nëse ka ndonjë shenjë të
hipoksemisë

Temperatura
• Jepi gji, vendose në kontakt lëkurë-me-lëkurë
në gjoksin e nënës, apo mbaje të veshur në
dhomë të ngrohtë. Shishja me ujë të ngrohtë
e mbështjellur në peshqirë, mund të jetë e
3. Foshnjat

dobishme për mbajtjen e foshnjës ngrohtë,

nëse nuk ka burim të energjisë për ngrohje.
Syno temperaturën themelore të trupit prej
36–37 °C me këmbë të ngrohta dhe të
kuqërremta.

Lëngjet dhe ushqimet

• Nëse është e mundur jepi lëngje intraven-
oze në shpejtësi 60 ml/kg/ditë për ditën e
parë të jetës. Më së miri është të përdoret
shishja intravenoze (100 ml) ku 60 pika=1
ml dhe kështu 1 pikë në minutë=1 ml në
orë. Nëse foshnja është mirë dhe aktive,
jepi 2–4 ml të qumështit të shtrydhur çdo 2
orë, përmes tubës nazogastrike, varësisht Vendose foshnjën për kujdes
nga pesha e foshnjës(shih faqe 51). të nënës kangur. Vërejtje: pas
• Nëse foshnjat shumë të vogla janë në mbështjelljes së fëmijës, koka
ngrohëse rrezatuese apo fototerapi, ata nevojitet të mbulohet me kësulë
kanë nevojë për më shumë lëngje sesa apo kapelë për të parandaluar
vëllimet “e shpenzuara zakonisht” (shih humbjen e nxehtësisë.
faqe 51), por kujdes i madh duhet kushtuar rrjedhjes së saktë të lëngut intra-
venoz, duke qenë se tejhidrimi mund të jetë fatal.
• Nëse është e mundur, kontrollo glikeminë çdo 6 orë, deri sa të vendoset të
ushqyerit enteral, sidomos nëse foshnja ka apne, letargji apo konvulsione.
Foshnjet me PShUL mund të kenë nevojë për tretësirë 10% të glukozës. Shto
10 ml të glukozës 50% në çdo 90 ml të glukozës, 4.3% + 1/5 e tretësirës
fiziologjike, apo përdore glukozën 10% në tretësirë ujore.
54
 Foshnjat me peshË tË lindjes nËn 1.75 kg

• Fillo të ushqyerit kur gjendja e foshnjës është stabile (zakonisht në ditën e

dytë, mund të jetë e mundur në ditën e parë në foshnjat më të pjekura). Fillo
ushqyerjet, nëse nuk ka distenzion abdominal apo ndjeshmëri, peristaltika e
zorrëve është e pranishme, mekoniumi është nxjerrë dhe nuk ka apne.
• Përdore Diagramin përshkrues.
• Llogariti sasitë e sakta për ushqyerje dhe itinerarin e racioneve.
• Rrite sasinë në bazë ditore, nëse tolerohet mirë.
• Kur fillon ushqyerjet me qumësht, fillo me 2–4 ml çdo 1–2 orë, përmes tubës
nazogastrike. Disa foshnje me PShUL, që janë aktive mund të ushqehen me
gotë dhe lugë apo me pikatore, e cila duhet sterilizuar para secilës ushqyerje.
Përdore vetëm qumështin e shtrydhur të gjirit, nëse është e mundur. Nëse vël-
limi 2–4 ml është toleruar pa vjellje, pa distenzion abdominal, apo pa aspirim
gastrik të më shumë se gjysmës së ushqyerjeve, vëllimi mund të rritet për
1–2 ml në racion çdo ditë. Zvogëloi apo ndërpriti ushqyerjet nëse paraqiten

3. Foshnjat
shenjat e tolerimit të dobët. Syno të kesh të ushqyerit të vendosur në 5–7 ditët
e para, ashtu që vija IV mund të hiqet, për të shmangur infeksionin.
• Racionet mund të rriten gjatë 2 javëve të para të jetës deri në 150–180 ml/
kg/ditë (racionet çdo tri-katër orë prej 19–23 ml për foshnjën prej 1kg dhe
28–34 ml për foshnjën prej 1.5 kg). Duke u rritur foshnja, rillogarite vëllimin
e ushqyerjeve, duke u bazuar në peshën më të lartë.

Antibiotikët dhe sepsa

Faktorët e rrezikut për sepsë janë: foshnjat e lindura jashtë spitalit apo të lindura
nga nënat jo të shëndosha, pëlcitje membranash >24 orë, foshnje të vogla (afër
1 kg).
Prania e ndonjë SHENJE TË RREZIKSHME (faqe 47), apo shenjat tjera të infeksionit
bakterial serioz (faqe 48).
ä Fillo trajtimin me antibiotik.

Apnea
• Kafeinë citrati dhe aminofilina parandalojnë apnen në foshnjat premature.
Kafeina është e preferuar, nëse është në dispozicion. Doza goditëse e kafeinë
citratit është 20 mg/kg oral apo IV (e dhënë ngadalë gjatë 30 minutave). Doza
mbajtëse duhet përshkruar (shih faqe 63).
Nëse kafeina nuk është në dispozicion, jepi dozën goditëse të aminofilinës prej
10 mg/kg oral apo përmes injeksionit intravenoz gjatë 15–30 minutave (shih
faqe 63). Doza mbajtëse duhet përshkruar.
• Nëse monitori i apnesë është në dispozicion ky duhet përdorur.

55
 enterokoliti nekrotizues

Lëshimi dhe përcjellja e foshnjave me peshë të ulët në lindje

Foshnjat me peshë të ulët në lindje mund të lëshohen kur:
• nuk kanë shenja të RREZIKSHME, apo shenja të infeksionit serioz
• shtojnë peshë vetëm me ushqim në gji
• mund të mbajnë temperaturën e tyre në kufij normal (36–37 °C), në një krevat
të hapur
• nëna është e sigurt dhe e aftë të përkujdeset.
Foshnjave me peshë të ulët në lindje, duhet dhënë të gjitha vaksinat e përcaktuara
me kalendar, në kohën e lindjes dhe ndonjë dozë e dytë, që është e përshtatshme
në kohën e lëshimit.

Këshillimi në lëshim
Këshilloni prindërit para lëshimit mbi
3. Foshnjat

• të ushqyerit ekskluziv në gji

• mbajtjen e foshnjës ngrohtë
• shenjat e rrezikshme për kërkim kujdesi
Foshnjat me peshë të ulët në lindje, duhet përcjellur çdo javë për peshë, vlerësim
të të ushqyerit dhe shëndetin e përgjithshëm, deri sa të arrijnë peshën 2.5 kg.

3.11 Enterokoliti nekrotizues

Enterokoliti nekrotizues (EKN, një infeksion zorrësh) mund të paraqitet në foshnjat
me peshë të ulët në lindje, sidomos pasi ushqyerjet enterale të kenë filluar. Është
më i shpeshtë në foshnjat me peshë të ulët në lindje, që ushqehen me qumësht
artificial, por mund të paraqitet edhe në foshnjat e ushqyera në gji.

Shenjat e përgjithshme të EKN janë:

n Distenzioni abdominal apo ndjeshmëria
n Mostolerimi i ushqyerjeve
n Vjelljet me përmasa vreri apo lëng me përmasa vreri në tubën nazogastrike
n Gjak në jashtëqitje

Shenjat e përkeqësimit të përgjithshëm përfshijnë:

n Apnen
n Përgjumjen apo pavetëdijen
n Temperaturën apo hipotermin

56
 verdhËza

Trajtimi
ä Ndërpreji ushqimet enterale.
ä Plasoje tubën nazogastrike dhe lëre atë në drenazh të lirë.
ä Fillo një infuzion IV me glukosalinë (shih faqe 51 për shpejtësinë e infuzionit).
ä Fillo antibiotikët: jepi ampicillin (apo penicillin) dhe gentamicin dhe metroni-
dazole (nëse është në dispozicion) për 10 ditë.
Nëse foshnja ka apne apo ndonjë shenjë tjetër të rrezikshme, jepi oksigjen me ka-
teter nazal. Nëse vazhdon apnea jepi aminofilin apo kafeinë IV (shih faqe 51).
Nëse foshnja është e zbehtë, kontrolloje hemoglobinën dhe jepi transfuzion
nëse Hb<10 g/dL.
Bëje një radiografi të dekubitusit shtrirë në shpinë dhe lateral abdominal. Nëse
ka gaz në zgavrën abdominale jashtë zorrëve, mund të ketë perforim zorrësh.
Kërkoi kirurgut që ta vizitojë foshnjën urgjentisht.

3. Foshnjat
Ekzamino foshnjën me kujdes çdo ditë. Rifillo ushqyerjet me qumësht gjiri
të shtrydhur përmes tubës nazogastrike, kur abdomeni është i butë dhe jo i
ndjeshëm, foshnja nxjerrë jashtëqitje normale pa gjak dhe nuk ka vjellje vreri. Fillo
ushqyerjet ngadalë dhe rriti ngadalë për 1–2 ml për racion çdo ditë.

3.12 Problemet tjera të përgjithshme të të porsalindurit

3.12.1 Verdhëza
Më shumë se 50% të të porsalindurve normal dhe 80% të foshnjave të para-
kohshme mund të manifestojnë verdhëz. Verdhëza mund të ndahet në patologjike
dhe fiziologjike:

Patologjike
• Verdhëza fillon në ditën e parë të jetës
• Verdhëza zgjatë mbi 14 ditë në foshnjat në termin, 21 ditë në ato premature
• Verdhëza e shoqëruar me temperaturë jonormale
• Verdhëza e theksuar: shuplakat dhe shputat e foshnjës të verdha të theksuara

Fiziologjike
• Lëkura dhe sytë të zverdhur, por asnjë nga shenjat e mësipërme

Verdhëza patologjike mund të jetë si pasojë e

• Infeksioni i rëndë bakterial
• Sëmundjes hemolitike si pasojë e shpërputhjes së grupit të gjakut apo deficitit
të G6PD

57
 verdhËza

• Sifilizit kongjenital (faqe 60) apo infeksioneve tjera intrauterine

• Sëmundjes së mëlçisë, si hepatitit apo atrezionit biliar
• Hipotiroidizmit

Hulumtimet për verdhëzën anormale

Përshtypja klinike e verdhëzës duhet konfirmuar përmes matjeve të bilirubinës,
kur është e mundur. Hulumtimet varen nga diagnoza e besuar dhe testet që janë
në dispozicion, por mund të përfshijnë:
• Hemoglobinën apo vëllimin e qelizave të gjakut (PCV)
• Hemogramin për të kërkuar për shenjat e infeksionit bakterial serioz (numri i
lartë apo i ulët i neutrofileve me >20% të formave të brezit), dhe për të parë
për shenjat e hemolizës
• Grupi i gjakut të foshnjës dhe nënës dhe testi Coombs
• Serologjia e sifilizit, siç është testi VDRL
3. Foshnjat

• Kontrollimi i G6PD, testet funksionale të tiroides, ultratingulli i mëlçisë

Trajtimi
ä Fototerapia nëse
• Verdhëza është nga dita e 1rë
• Verdhëza e theksuar që përfshin shuplakat dhe shputat e këmbëve
• Prematuriteti dhe verdhëza
• Verdhëza si pasojë e hemolizës

Trajtimi i verdhëzës bazuar në nivelin e bilirubinës në serum

Fototerapi Eksanguinotransfuziona
Foshnje e shëndoshë Prematurë apo me Foshnje e shëndoshë Prematurë apo me
në termin ndonjë faktorë rrezikub në termin ndonjë faktorë rreziku
mg/dl µmol/l mg/dl µmol/l mg/dl µmol/l mg/dl µmol/l
Dita1 Çfarëdo verdhëze e dukshmec 15 260 13 220
Dita 2 15 260 13 220 25 425 15 260
Dita 3 18 310 16 270 30 510 20 340
Dita 4 dhe tutje 20 340 17 290 30 510 20 340
a Eksanguinotransfuzioni nuk është përshkruar në këtë libër xhepi. Këto nivele të bilirubinës serumike janë
përfshirë në rastin e eksanguinotransfuzionit, nëse është i mundur, apo në rast se foshnja mund të transfero-
het shpejt dhe sigurt në një institucion tjetër ku eksanguinotransfuzioni mund të kryhet.
b Faktorët e rrezikut përfshijnë zhvillimin e vogël (më pak se 2.5 kg në lindje, apo të lindur para javës së 37-të

të gestacionit), hemolizë dhe sepsë.

c Verdhëz e dukshme, kudoqoftë në trup në ditën 1.

58
 konjuktiviti

Vazhdoni fototerapinë deri sa niveli i bilirubinës serumike është më i ulët sesa

niveli i pragut, apo deri sa foshnja të jetë mirë dhe të mos ketë më verdhëz të
shuplakave dhe shputave.
Nëse niveli i bilirubinës është shumë i ngritur (shih tabelën) dhe eksanguino-
transfuzioni mund të kryhet sigurt, shqyrto këtë mundësi.

Antibiotikët
ä Nëse dyshohet në infeksion apo sifiliz (faqe 60), trajtoje për infeksion të rëndë
bakterial (faqe 61)

Antimalarikët
ä Nëse temperatura është e pranishme dhe foshnja është prej regjionit malarik,
kontrollo strishot e gjakut për parazit të malaries dhe jepi antimalarik, nëse
është pozitive

3. Foshnjat
Inkurajo të ushqyerit në gji

3.12.2 Konjuktiviti
Sytë e ngjitshëm dhe konjunktiviti i lehtë
ä Trajtoje në mënyrë ambulantore
ä Tregoi nënës se si t’ia pastrojë sytë me ujë apo qumësht gjiri dhe se si të
aplikojë yndyrën në sy. Nëna duhet të pastrojë duart e saj para dhe pas.
ä Thuaji nënës që të pastrojë sytë dhe aplikoja në sy yndyrën 4 herë në ditë, për
5 ditë
Jepi nënës një tubet me
• Tetraciklinë, yndyrë për sy APO
• Kloramfenikol, yndyrë për sy
Gjatë trajtimit të fëmijës. Rivlerëso 48 orë pas fillimit të trajtimit, nëse nuk ka
përmirësim.
Konjuktiviti i rëndë (shumë qelb dhe/apo ënjtje e kapakëve të syve) është shpesh
pasojë e infeksionit gonokoksik. Trajtoje në mënyrë ambulantore, duke qenë se
ka rrezik nga verbërimi dhe ka nevojë për rishqyrtim dy herë në ditë.
ä Pastroja sytë për të pastruar sa më shumë që është e mundur qelb.
ä Ceftriakson (50 mg/kg deri në gjithsejtë 125 mg IM NJË HERË).

59
 keqformimet kongjenitale

GJITHASHTU përdori si është përshkruar më lartë:

ä Tetraciklinë, yndyrë për sy APO
ä Kloramfenikol, yndyrë për sy
Gjithashtu trajto nënën dhe partnerin e
saj për IST: amoksicillin, spectinomicin
apo ciprofloksacin (për gonorre) dhe
tetracikline (për Klamidie), varësisht
nga modeli i rezistencës në vend.
Referoju udhërrëfyesve mbi kontrol-
limin e IST-ve.

3.12.3 Keqformimet
kongjenitale
Shih Kapitulli 9 (faqe 231) për:
3. Foshnjat

• Buzë dhe qiellzë të çarë

• Obstruksion të zorrëve
• Defekt të murit abdominal
Oftalmia neonatorum. Kapakët e
• Meningomielocelë ënjtur të skuqur të syve me qelb
• Dislokim kongjenital të kërdhokullave
• Shputë të shtrembëruar - equinovarus

3.13 Foshnjat e nënave me infeksion

3.13.1 Sifilizi kongjenital
Shenja klinike
n Shpesh peshë e ulët në lindje
n Shuplakat dhe shputat: rash i kuq, njolla të hirta, vezikular apo qërim lëkure
n ‘Rrufë’: rinit me bllokim hundësh, që është shumë infektiv
n Distenzion abdominal, si pasojë e mëlçisë dhe shpretkës së madhe
n Verdhëz
n Anemi
n Disa foshnje me PShUL me sifiliz kanë shenja të sepsës së rëndë me letargji,
distres respirator, petehije lëkure apo gjakrrjedhje tjetër
Nëse dyshon në sifiliz, kryej testin VDRL, nëse është e mundur

60
 foshnja e nËnËs me tuberkulozË

Trajtimi
ä Të porsalindurit asimptomatik, të lindur nga gratë VDRL apo RPR-pozitive,
duhet të marrin 50 000 njësi/kg të benzatin benzyl penicillin, në një dozë të
vetme intramuskulare.
ä Foshnjat simptomatike kërkojnë trajtim me:
— prokain benzil penicillin 50 000 njësi/kg në dozë të vetme ditore, për 10
ditë
apo
— benzil penicilinë 50 000 njësi/kg çdo 12 orë IM, apo IV për 7 ditët e para
të jetës dhe pastaj çdo 8 orë për 3 ditët vijuese.
ä Trajtoje nënën dhe partnerin për sifiliz dhe kontrolloje për infeksionet tjera
seksualisht të transmetueshme.

3. Foshnjat
3.13.2 Foshnja e nënës me tuberkulozë
Nëse nëna ka tuberkulozë aktive të mushkërive dhe ka qenë trajtuar për më
pak se dy muaj para lindjes, apo ka qenë e diagnostikuar me tuberkulozë
pas lindjes:
• Risiguro nënën se është e sigurt për të ushqyer në gji foshnjën e saj;
• Mos i jep vaksinën kundër tuberkulozës (BCG) në lindje;
Jepi izoniazid profilaktik, 5 mg/kg të peshës trupore, përmes gojës, një herë
në ditë;
• Në moshën gjashtë javësh, rivlerëso foshnjën, duke vërejtur shtimin e peshës
dhe duke kryer një radiografi të krahërorit, nëse është e mundur;
• Nëse ka ndonjë gjetje sugjeruese të sëmundjes aktive, fillo trajtimin e plotë
anti-tuberkular, sipas udhërrëfyesve kombëtarë;
• Nëse foshnja ka bërë më mirë dhe testet janë negative, vazhdo izoniazidin
profilaktik, për të përmbyllur trajtimin gjashtë muajsh;
• Shtyje dhënien e vaksinës BCG deri në dy javë pas përfundimit të trajtimit. Nëse
është dhënë tashmë BCG, përsërite BCG dy javë me vonë, pas përfundimit
të trajtimit me izoniazid.

3.13.3 Foshnja e nënës me HIV

Shih Kapitulli 8 (faqe 203) për udhëzime.

61
 3. Foshnjat

62
Dozat e barnave më të shpeshta, për të porsalindurit dhe foshnjat me peshë të ulët në lindje
Pesha e fëmijës në kg

Bari Dozimi Forma 1–<1.5kg 1.5–<2kg 2–<2.5kg 2.5–<3kg 3–<3.5kg 3.5–<4kg 4–<4.5kg

Aminofilina Logarite dozën orale mbajtëse të SAKTË

për parandalimin Doza goditëse:
e apnes Orale apo IV për 250 mg/10 ml ampulë 0.4– 0.6– 0.8– AMINOFILINA ZAKONISHT NUK
30 minuta Zbute dozën goditëse 0.6 ml 0.8 ml 1.0 ml PËRDORET PËR FOSHNJET NË
10mg/kg, pastaj deri 5 ml me ujë steril, TERMIN ME APNE
jepe ngadalë
Doza për 15–30 min
mbajtëse:
Java e parë e jetës: 0.1– 0.15– 0.2–
Orale: 2.5mg/kg/ 0.15 ml 0.2 ml 0.25 ml
doze çdo 12 orë

Javët 2-4 të jetës 0.15– 0.25– 0.3–
Orale: 4mg/kg/dozë 0.25 ml 0.3 ml 0.4 ml
çdo 12 orë
Ampicillin IM/IV: 50 mg/kg Ampula prej 250 mg e 0.3– 0.6– 0.9– 1.2– 1.5– 2.0– 2.5–
çdo 12 orë përzier me 1.3 ml ujë steril 0.6 ml 0.9 ml 1.2 ml 1.5 ml 2.0 ml 2.5 ml 3.0 ml
Dozat e barnave mË tË shpeshta pËr tË porsalindurit

rë
(java e 1 e jetës) për të dhënë 250 mg/1.5 ml

Çdo 8 orë
(javët 2–4 të jetës)
 Pesha e fëmijës në kg

Bari Dozimi Forma 1–<1.5kg 1.5–<2kg 2–<2.5kg 2.5–<3kg 3–<3.5kg 3.5–<4kg 4–<4.5kg

Kafeinë citrat Logarite dozën orale mbajtëse të SAKTË

Doza goditëse:
Oral: 20 mg/kg 20–30 mg 30–40 mg 40–50 mg 50–60mg 60–70 mg 70–80 mg 80–90 mg
(apo IV për 30
minuta)

Doza
mbajtëse:
5 mg/kg ditë oral 5– 7.5– 10– 12.5– 15– 17.5– 20–
(apo IV për 30 7.5 mg 10 mg 12.5 mg 15 mg 17.5 mg 20 mg 22.5 mg
minuta)
Ceftriaksione IV: 50 mg/kg Ampula prej 500 mg 0.3 ml 0.4 ml 0.5 ml 0.6 ml 0.7 ml 0.8 ml 0.9 ml
e përzier me 2 ml ujë steril
Foshnjat premature: për të dhënë 250 mg/1 ml
çdo 12 orë
java e 1rë jetës
çdo 8 orë
Javët 2–4 të jetës
çdo 6 orë

63
Dozat e barnave mË tË shpeshta pËr tË porsalindurit

3. Foshnjat
 3. Foshnjat

64
Pesha e fëmijës në kg

Bari Doza Forma 1–<1.5kg 1.5–<2kg 2–<2.5kg 2.5–<3kg 3–<3.5kg 3.5–<4kg 4–<4.5kg

Ceftriaksone
Infeksione të tjera IV: 50 mg/kg 1g ampulë e përzier me 9.6 ml 0.5– 0.75 1– 1.25– 1.5– 1.75– 2–
një herë në ditë ujë steril për të dhënë 0.75 ml –1 ml 1.25 ml 1.5 ml 1.75 ml 2 ml 2.5 ml
1g/10 ml
Për meningjit IM/IV: 100 mg/kg 1–1.5 ml 1.5–2 ml 2–2.5 ml 2.5–3 ml 3–3.5 ml 3.5–4 ml 4–4.5 ml
një herë në ditë

Për drenimin e 50 mg/kg një herë në ditë IM

qelbit nga sytë (max 125 mg)
Chloramphenicol E preferueshme që të llogaritet doza e SAKTË bazuar në peshën e foshnjës
IV: 25 mg/kg/dozë Ampula 1g e përzier me TË MOS PËRDORET NË 0.6– 0.75– 0.9– 1.0–
dy herë në ditë 9.2 ml NaCI steril FOSHNJET PREMATURE 0.75 ml 0.9 ml 1.0 ml 1.1 ml
për të dhënë 1g/10 ml
Cloxacillin 25–50mg/kg/dozë Ampula 250 mg tretet 25 mg/kg:
çdo 12 orë me 1.3 ml ujë steril për 0.15– 0.3– 0.5– 0.6– 0.75– 1.0– 1.25–
(java e 1rë e jetës) të dhënë 250 mg/1.5 ml 0.3 ml 0.5 ml 0.6 ml 0.75 ml 1.0 ml 1.25 ml 1.5 ml

50 mg/kg:
Dozat e barnave mË tË shpeshta pËr tË porsalindurit

çdo 8 orë 0.3– 0.6– 0.9– 1.2– 1.5– 2– 2.5–

(javët 2–4 të jetës) 0.6 ml 0.9 ml 1.2 ml 1.5 ml 2.0 ml 2.5 ml 3.0 ml
 Pesha e fëmijës në kg

Bari Doza Forma 1–<1.5kg 1.5–<2kg 2–<2.5kg 2.5–<3kg 3–<3.5kg 3.5–<4kg 4–<4.5kg

Gentamicin E preferueshme që të llogaritet doza e SAKTË bazuar në peshën e foshnjës

Java e 1rë e jetës: Ampula 20 mg/2 ml
Foshnjat me peshë Ampula 80 mg/2 ml holloje 0.3– 0.5– 0.6–
të ulët në lindje: IM/IV: në 8 ml ujë steril 0.5 ml 0.6 ml 0.75 ml
3 mg/kg/dozë për të dhënë 10 mg/ml
një herë në ditë
Pesha normal 1.25– 1.5– 1.75– 2–
e lindjes: IM/IV: 1.5 ml 1.75 ml 2 ml 2.25 ml
5 mg/kg/doza
një herë në ditë

Javët 2–4 të jetës: 0.75– 1.1– 1.5– 1.8– 2.2– 2.6– 3.0–
IM/IV: 1.1 ml 1.5 ml 1.8 ml 2.2 ml 2.6 ml 3.0 ml 3.3 ml
7.5 mg/kg/doza
për një herë në ditë

Vërejtje: Për të përdorur ampulën 80mg/2ml, holloje në 8 ml me ujë steril, për të dhënë 10 mg/ml, pastaj përdore saktë, të njëjtën dozë si në tabelën e
mëparshme.
Kanamycin IM/IV: 20 mg/kg Ampula 2 ml për të 0.2– 0.3– 0.4– 0.5– 0.6– 0.7– 0.8–
dhënë 125 mg/ml 0.3 ml 0.4 ml 0.5 ml 0.6 ml 0.7 ml 0.8 ml 1.0 ml
(një dozë për
drenimin e qelbit nga sytë)
Naloksone 0.1 mg/kg Ampula 0.4 mg/ml 1/4 ml 1/4 ml 1/2 ml 1/2 ml 3/4 ml 3/4 ml 1 ml

65
Dozat e barnave mË tË shpeshta pËr tË porsalindurit

3. Foshnjat
 3. Foshnjat

66

Pesha e fëmijës në kg

Bari Doza Forma 1–<1.5kg 1.5–<2kg 2–<2.5kg 2.5–<3kg 3–<3.5kg 3.5–<4kg 4–<4.5kg

Penicilin 50,000 Ampula prej 600 mg 0.2 ml 0.2 ml 0.3 ml 0.5 ml 0.5 ml 0.6 ml 0.7 ml
Benzilpenicilin njësi/kg/dozë (1 000 000 njësi)
zbute me 1.6 ml
Java e 1rë e jetës ujë sterile për të dhënë
çdo 12 orë 500 000 njësi/ml

Javët 2–4 dhe

më të rritur: çdo 6 orë
Benzatine 50 000 njësi/kg IM: ampula prej 1.2 milion 0.2 ml 0.3 ml 0.4 ml 0.5 ml 0.6 ml 0.7 ml 0.8 ml
benzilpenicillin një herë në ditë njësi tretet me
4 ml ujë steril
Prokain IM: Ampulë 3 g 0.1 ml 0.15 ml 0.2 ml 0.25 ml 0.3 ml 0.3 ml 0.35 ml
benzilpenicilin 50 000 njësi/kg (3 000 000 njësi) tretet
një herë në ditë me 4 ml ujë steril
Fenobarbiton Doza goditëse:
IM/IV apo orale: Ampula 200 mg/ml hollohet Llogarite dozën e SAKTË
15 mg/kg. me 4 ml ujë steril
Dozat e barnave mË tË shpeshta pËr tË porsalindurit

30 mg tabs 1/2 3/4 1 11/4 11/2 13/4 2

Doza
mbajtëse:
Oral: 5 mg/kg/ditë 30 mg tab 1/4 1/4 1/2 1/2 1/2 3/4 3/4
 3. Foshnjat

67
Shënime
 3. Foshnjat

68
Shënime
Kapitulli 4

Kollë apo frymëmarrje e

vështirësuar
4.1 Fëmija që paraqitet me kollë 69
4.2 Pneumonia 72
4.2.1 Pneumonia shumë
e rëndë  73
4.2.2 Pneumonia e rëndë  78
4.2.3 Pneumonia
(jo e rëndë)  80
4.2.4 Eksudati pleural
dhe empiema  81
4.3 Kollë apo ftohje  82
4.4 Gjendjet që paraqiten
me fishkëllimë  83
4.4.1 Bronkioliti  85
4.4.2 Astma 87
4.4.3 Fishkëllima me kollë
apo ftohje  91
4.5 Gjendjet që paraqiten
me stridor  91
4.5.1 Krupi viral  92
4.5.2 Difteria  94
4.6 Gjendjet që paraqiten
me kollë kronike  96
4.7 Pertusisi/Kolla e bardhë  98
4.8 Tuberkuloza  101
4.9 Inhalimi i trupave të huaj  104
4.10 Insuficienca e zemrës  106

Kolla apo frymëmarrja e vështirësuar janë probleme të shpeshta në fëmijët e

vegjël. Shkaktarët janë prej atyre më të lehtë, sëmundjeve të shërueshme vetve-
tiu deri tek ata të rëndë, sëmundje të rrezikshme për jetë. Ky kapitull siguron

4. kolla
udhëzime për menaxhimin e gjendjeve më të rëndësishme, që shkaktojnë kollën,
frymëmarrjen e vështirësuar, apo të dyja në fëmijët e moshës 2 muajsh deri 5
vjeç. Diagnoza diferenciale e këtyre gjendjeve është përshkruar në Kapitullin
2. Menaxhimi i këtyre problemeve në foshnje <2 muajsh është përshkruar në
Kapitullin 3 dhe në fëmijët e kequshqyer rëndë në Kapitullin 7.
Shumica e episodeve të kollitjes janë pasojë e ftohjes së rëndomtë, dhe secili
fëmijë ka disa episode të tilla në vit. Sëmundja më e shpeshtë e rëndë që paraqitet
me kollë apo frymëmarrje të vështirësuar është pneumonia, e cila duhet shqyrtuar
e para në çfarëdo diagnoze diferenciale (Tabela 6, faqe 71).

4.1 Fëmija që paraqitet me kollë

Anamneza
Kushtoni kujdes të veçantë:
• kollës
— kohëzgjatjes në ditë
— paroksizmave me gulçimë, apo vjellje, apo cianozë qendrore

69
 Kollë apo frymëmarrje e vështirësuar

• ekspozimit ndaj dikujt me tuberkulozë, (apo kollë kronike) në familje

• anamnezës për asfiksion (ngulfatje), apo fillim të papritur të simptomave
• HIV infeksionit të njohur
• anamnezës së imunizimit: BCG, DTP, MMR
• anamnezës personale apo familjare për astmë.

Ekzaminimi
I përgjithshëm
• cianozë qendrore
• gjëmim, përpëlitje e flegrave të hundës, fishkëllimë, stridor
• tundje e kokës (lëvizja e kokës e sinkronizuar me inspirim, që tregon distres
të rëndë respirator)
• presioni i rritur i venës jugulare (PVJ)
• zbehje e rëndë shuplakash.
Krahërori
• frekuenca respiratore (numëroje gjatë një minute, kur fëmija është i qetë)
frymëmarrje e shpejtuar: <2 muaj moshë: ≥ 60 frymëmarrje
mosha 2–11 muajsh: ≥50 frymëmarrje
mosha 1–5 vjeç: ≥40 frymëmarrje
• retraksion i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit
• goditja e majës së zemrës e zhvendosur / trakea e larguar nga vija e mesme
• auskultim—kërcitje të ashpra, apo zhurma bronkiale të frymëmarrjes.
4. Kolla

• ritëm i Galopit, në auskultimin e zemrës

• shenjat perkutuese të eksudatit pleural (matitet i plotë), apo pneumotoraks
(hipersonoritet)
Vërejtje: retraksioni i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit paraqitet kur muri
i poshtëm i krahërorit futet brenda, kur fëmija merë frymë; nëse vetëm indet e
buta ndërmjet brinjëve apo mbi klavikulë futen brenda kur fëmija merë frymë, ky
nuk është retraksion i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit
Abdomeni
• masa abdominale (p.sh. limfadenopati)
• mëlçia dhe shpretka të rritura.

Hulumtimet
Puls oksimetria – për të udhëzuar kur duhet filluar dhe ndërprerë terapinë me
oksigjen
Radiografia e krahërorit – në fëmijët me pneumoni shumë të rëndë, apo pneumoni
të rëndë, që nuk përgjigjet në trajtim apo me komplikime, apo të shoqëruar me
HIV
70
 Kollë apo frymëmarrje e vështirësuar

Tabela 6. Diagnoza diferenciale e fëmijës, që paraqitet me kollë apo frymëmar-

rje të vështirësuar
Diagnoza Në favor të
Pneumoni — Kollë me frymëmarrje të shpejtuar
— Retraksion i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit
— Temperaturë
— Kërcitje të ashpra në auskultim
— Përpëlitje e flegrave të hundës
— Gjëmim
— Tundje koke
Malarie — Frymëmarrje e vështirësuar, në fëmijën febril
— Strishoja e gjakut: parazitemi e lartë
— Ka jetuar apo udhëtuar në regjione malarike
— Në malarien e rëndë: frymëmarrje e thellë (acidotike)/retraksion i pjesës
së poshtme të krahërorit1
— Krahërori i pastër në auskultim
Anemia e rëndë — Zbehje e rëndë e shuplakave
— Hemoglobina <6 g/dl
Insuficienca — Presioni i rritur i venës jugulare
kardiake — Apex cordis i zhvendosur në të majtë
— Ritmi Galop
— Murmurimë (fëshfërimë) zemre
— Kërcitje të vogla bazale
— Mëlçia e palpueshme e rritur
Sëmundje — Cianozë

4. kolla
kongjenitale — Vështirësi në ushqyerje, apo thithje gjiri
e zemrës — Mëlçia e rritur
— Murmurimë zemre
Tuberkulozë — Kollë kronike (më shumë se 30 ditë)
— Ngecje në rritje/kaheksi apo humbje peshe
— Testi Mantoux pozitiv
— Anamneza e kontaktit me pacient tuberkular pozitive
— Radiografia diagnostike e krahërorit mund të tregojë kompleksin primar apo
tuberkulozë miliare
— Sputumi pozitiv në fëmijët më të rritur
Pertusis — Paroksizma kollitjeje të pasuara me gulçimë, vjellje, cianozë apo apne
— Gjendje e mirë ndërmjet periudhave të kollës
— Pa temperaturë
— Pa anamnezë të imunizimit me DTP
Trupi i huaj — Anamneza për ngulfatje të papritur
— Fillim i papritur i stridorit apo distresit respirator
— Regjione fokale të fishkëllimës, apo zhurmës së zvogëluar të frymëmarrjes

1
Nuk është tipike për Kosovë duke qenë se nuk kemi malarie!

71
 pneumonia

Tabela 6. Vazhdim
Diagnoza Në favor të
Eksudat/ — Matitet i thellë në perkusion
empiem — Hyrja e ajrit mungon
Pneumotoraks — Fillim i papritur
— Hipersonoritet në perkutim në njërën anë të krahërorit
— Zhvendosje në mediastinum
Pneumoni — Fëmija i moshës 2–6-muajsh me cianozë qendrore
pneumocistike — Kraharorë i zgjeruar tepër
— Frymëmarrje e shpejtuar
— Gishtat në formë të shkopit të daulles
— Ndryshime në radiografi të krahërorit, por krahërori i pastër në auskultim
— Mëlçia, shpretka, nyjet limfatike të rritura
— Testi për HIV pozitiv i nënës apo fëmijës

4.2 Pneumonia
Pneumonia zakonisht është shkaktuar nga viruset apo bakteret. Episodet më
serioze shkaktohen nga bakteret. Sidoqoftë, nuk është e mundur që të përcakto-
het shkaktari specifik, në bazë të tipareve klinike apo pamjes së radiografisë së
krahërorit. Pneumonia është klasifikuar si shumë e rëndë, e rëndë apo jo e rëndë,
duke u bazuar në tiparet klinike, me trajtim specifik për secilën prej tyre. Terapia
me antibiotik nevojitet në të gjitha rastet. Pneumonia e rëndë dhe shumë e rëndë
kërkon që në spital të jepet trajtim plotësues, siç është oksigjeni.
4. Kolla

Tabela 7. Klasifikimi i rëndesës së pneumonisë

Shenjat apo simptomat Klasifikimi Trajtimi
n Cianoza qendrore Pneumoni — Pranoje në spital
n Distresi i rëndë shumë e rëndë — Jepi antibiotikun e rekomanduar
respirator (p.sh. tundje — Jepi oksigjen
koke) — Menaxho rrugët e frymëmarrjes
n I/e paaftë për të pirë — Trajto temperaturën e lartë nëse është e
pranishme
n Retraksioni i krahërorit Pneumoni — Pranoje në spital
e rëndë — Jepi antibiotikun e rekomanduar
— Menaxho rrugët e frymëmarrjes
— Trajto temperaturën e lartë, nëse është e
pranishme
n Frymëmarrje e shpejtuar Pneumoni — Kujdes shtëpiak
≥60 frymëmarrje/minute , — Jepi antibiotik të përshtatshëm për 5 ditë
  në një fëmijë të moshës<2 muajsh; — Zbute grykën dhe kollën
≥50 frymëmarrje/ minutë, në një me barna të sigurta (padëmshme)
  fëmijë të moshës 2–11 muajsh; — Këshilloje nënën kur të kthehet

72
 Pneumoni shumË e rËndË

Tabela 7. Vazhdim
Shenjat apo simptomat Klasifikimi Trajtimi
≥40 frymëmarrje/minutë, në një menjëherë
fëmijë të moshës 1–5 vjeç — Kontrollo pas 2 ditësh
n Kërcitje të qarta në
auskultim
n Pa shenja të pneumonisë, Nuk ka pneumoni, — Kujdes shtëpiak
apo pneumonisë së rëndë kollë apo ftohje — Zbute grykën dhe lehtësoje kollën
apo shumë të rëndë me barna të sigurta
— Këshilloje nënën kur të kthehet
— Kontrolloje pas 5 ditësh, nëse nuk
përmirësohet
— Nëse kollitet për më shumë se 30
ditë, përmbaju udhëzimeve për
kollitje kronike (shih faqe 96)

4.2.1 Pneumoni shumë e rëndë

Diagnoza
Kollë apo frymëmarrje e vështirësuar dhe së paku një nga të mëposhtmet:
n cianozë qendrore
n paaftësi për të thithur në gji apo pirë, apo vjell gjithçka
n konvulsione, letargji apo pavetëdije

4. kolla
n distresi i rëndë respirator.
Pos kësaj, disa apo të gjitha shenjat tjera të pneumonisë, apo pneumonisë së
rëndë, mund të jenë të pranishme, siç janë:
— frymëmarrja e shpejtë: mosha <2 muajsh: ≥60/minutë
mosha 2–11 muajsh: ≥50/minutë
mosha 1–5 vjeç: ≥40/minutë
— përpëlitje e flegrave të hundës
— gjëmim (në foshnjat e vogla)
— retraksion i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit (pjesa e poshtme e
kafazit të krahërorit futet brenda kur fëmija merë frymë; nëse vetëm indet
e buta ndërmjet brinjëve apo mbi klavikulë futen brenda kur fëmija merë
frymë, ky nuk është retraksion i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit)
— shenjat e pneumonisë në auskultim të krahërorit:
— zhurma të zvogëluara të frymëmarrjes
— zhurma bronkiale të frymëmarrjes
— kërcitje

73
 Pneumoni shumë e rëndë

frymëmarrje


jashtë brenda

Përpëlitja e flegrave
të hundës: me
inspirim, vrimat e
hundëve fryhen jashtë

Retraksioni i pjesës së
poshtme të kafazit të
krahërorit: me inspirim,
jashtë brenda
pjesa e poshtme e kafazit
të krahërorit futet brenda frymëmarrje



4. Kolla

— sonoritet jonormal (i ulur mbi eksudatin pleural, i rritur mbi konsolidimin

lobar)
— fërkim pleural.
ä Nëse puls oksimetri është në dispozicion, siguro një matje të saturimit me
oksigjen, në të gjithë fëmijët për të cilët dyshohet që kanë pneumoni të rëndë
apo shumë të rëndë
ä Nëse është e mundur, kryeje një radiografi për të përcaktuar eksudatin pleural,
empiemën, pneumotoraksin, pneumatocelen, pneumonin intersticiale dhe
eksudatin perikardial.
Trajtimi
ä Pranoje fëmijën në spital.
Terapia me antibiotik
ä Jepi ampicillin (50 mg/kg IM, çdo 6 orë) dhe gentamicin (7.5 mg/kg IM, një
herë në ditë) për 5 ditë; pastaj nëse fëmija përgjigjet mirë, përfundoje trajtimin
në shtëpi, apo në spital me amoksicilin oral (15 mg/kg, tri herë në ditë) dhe
gentamicin IM një herë në ditë për 5 ditë të tjera.

74
 Pneumoni shumë e rëndë

ä Në mënyrë alternative jepi ceftriaksonin (80 mg/kg IM apo IV një herë në

ditë) derisa fëmija të jetë përmirësuar, pastaj vazhdo me cefalosporine orale
të gjeneratës së tretë, deri në 10 ditë.
ä Nëse fëmija nuk përmirësohet brenda 48 orëve, kalo në gentamicin (7.5
mg/kg IM një herë në ditë) dhe cloksacillin (50 mg/kg IM apo IV, çdo 6 orë),
siç është përshkruar më poshtë për pneumonin stafilokoksike. Kur fëmija të
përmirësohet, vazhdo me cloxacillin (apo dicloxacillin) oral 4 herë në ditë për
kursin e plotë prej 3 javësh.
Terapia me oksigjen
ä Jepu oksigjen të gjithë fëmijëve me pneumoni shumë të rëndë
ä Kur puls oksimetri është në dispozicion, përdore këtë për të ordinuar terapinë
me oksigjen (jepu fëmijëve me saturim oksigjeni më pak se 90%, kur ka
oksigjen në dispozicion)
ä Përdori kanulat nazale, kateterin nazal, apo një kateter nazofaringeal.
Përdorimi i kanulave nazale është metoda më e mirë për dhënien e oksigjenit
foshnjave të vogla. Maska e fytyrës apo maska e kokës nuk rekomandohen.
Furnizimi me oksigjen duhet të jetë në dispozicion gjatë gjithë kohës. Krahasimi
i metodave të ndryshme të dhënies së oksigjenit dhe diagramet që tregojnë
përdorimin e tyre janë dhënë në seksionin 10.7, faqe 285.
ä Vazhdo me oksigjen deri sa shenjat e hipoksisë (siç janë retraksioni i pjesës së
poshtme të kafazit të krahërorit apo frekuenca e frymëmarrjes prej ≥70/minutë)
të largohen.

4. kolla
ä Kur puls oksimetri është në dispozicion, provo periudhën pa oksigjen, çdo
ditë në fëmijën stabil. Ndërprite oksigjenin nëse saturimi mbetet stabil mbi
90%. Nuk ka dobi nga dhënia e oksigjenit pas kësaj kohe.
Infermieret duhet të kontrollojnë çdo 3 orë, për të verifikuar nëse kateteri apo
kanulat janë bllokuar me mukus dhe janë në vendin e duhur dhe të gjitha lidhjet
janë të sigurta.
Dy burimet kryesore të oksigjenit janë cilindrat dhe koncentruesit e oksigjenit. Është
e rëndësishme që krejt pajisja të jetë kontrolluar për përputhshmëri dhe të mirëm-
bahet drejtë dhe që personeli të jetë udhëzuar në përdorimin e drejtë të tyre.

Kujdesi përkrahës
ä Nëse fëmija ka temperaturë (≥39 °C), që duket se është duke shkaktuar
distresin, jepi paracetamol.
ä Nëse fishkëllima është e pranishme, jepi bronkodilatator me veprim të shpejtë
(shih faqe 88).
ä Largo, me aspirim të kujdesshëm, çfarëdo sekreti të trashë nga gryka, që
fëmija nuk mund ta pastrojë.

75
 Pneumoni shumë e rëndë

ä Sigurohu që fëmija të marrë lëngje mbajtëse ditore, të përshtatshme për

moshën e fëmijës (shih seksionin 10.2, faqe 277), por shmange tejhidrimin
(mbingarkesën me lëngje).
— Inkurajo të ushqyerit në gji dhe lëngjet orale.
— Nëse fëmija nuk mund të pijë, plasoje tubën nazogastrike dhe jepi lëngje
mbajtëse në sasi të vogla të shpeshta. Nëse fëmija është duke marrë lëngje
në sasi të përshtatshme përmes gojës, të mos përdoret tuba nazogastrike,
duke qenë se kjo rritë rrezikun prej pneumonisë aspiruese. Nëse është
dhënë oksigjen në të njëjtën kohë me lëngjet nazogastrike, plasoi të dy
tubat nëpër të njëjtën vrimë të hundës.
ä Inkurajo fëmijën që të hajë sa më parë që të mund të marrë ushqimin.

Përcjellja
Fëmija duhet kontrolluar nga infermieret së paku çdo 3 orë dhe nga mjeku së
paku dy herë në ditë. Në mungesë të komplikimeve, brenda dy ditësh duhet të
paraqiten shenjat e përmirësimit (frymëmarrja jo shumë e shpejtë, retraksion
më i pakët i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit, më pak temperaturë dhe
aftësi e përmirësuar për të ngrënë dhe për të pirë).

Komplikimet
ä Nëse fëmija nuk është përmirësuar pas dy ditësh, apo nëse gjendja e fëmijës
është përkeqësuar, shiko për komplikime apo ndonjë diagnozë tjetër. Nëse është
e mundur, kryeje një radiografi të krahërorit. Komplikimet më të shpeshta janë
dhënë më poshtë.
4. Kolla

Pneumonia stafilokoksike. Kjo është sugjeruar nëse ka keqësim të shpejtë

klinik, përkundër trajtimit, nga pneumatocela apo pneumotoraksi me eksudat
në radiografi, koke të shumta Gram pozitive në strishon e sputumit, apo rritje të
fuqishme të S. aureus në kulturën e sputumit, apo lëngun e empiemës. Prania e
pustulave septike të lëkurës mbështet diagnozën.
ä Trajtoje me cloxacillin (50 mg/kg IM apo IV çdo 6 orë) dhe gentamicin (7.5
mg/kg IM apo IV një herë në ditë). Kur fëmija përmirësohet, vazhdo cloxacil-
lin-ën orale 4 herë në ditë për kursin e plotë prej 3 javësh. Vërej se cloxacil-
lin-a mund të zëvendësohet nga një antibiotik tjetër anti-stafilokoksik siç janë
oxacillin, flucloxacillin, apo dicloxacillin.
Empiema. Kjo sugjerohet nga temperatura perzistente dhe shenjat nga ek-
zaminimi fizik dhe nga radiografia e krahërorit.
ä Diagnoza dhe menaxhimi janë përshkruar në seksionin 4.1.4, faqe 81.
Tuberkulozi. Fëmija me temperaturë perzistente, për më shumë se dy javë dhe
shenja të pneumonisë, duhet të vlerësohet për tuberkulozë. Nëse nuk mund të
gjendet ndonjë shkaktarë tjetër i temperaturës, tuberkulozi duhet të merret para-
sysh dhe trajtimi i tij, bazuar në udhërrëfyesit kombëtarë, mund të fillohet dhe
duhet vlerësuar reagimin në trajtimin anti-TB (shih seksionin 4.8, faqe 101).

76

Radiografia normale e krahërorit
Pneumonia stafilokoksike. Tiparet tipike
përfshijnë pneumatocelen në anën e
djathtë të ilustrimit dhe një absces me
një nivel ajri në anën e majtë të ilustrimit
(radiografi).
Krahërori i tejzgjeruar. Veçoritë janë
një diametër i rritur transversal, brinjët
të drejtuara më horizontalisht, kontura e
vogël e zemrës dhe diafragma e rrafshuar
(radiografia).
Pneumoni shumë e rëndë
Pneumonia lobare e zonës së djathtë të poshtme,
e ndikuar nga konsolidimi (Radiografi)
Pneumotoraksi. Mushkëria e djathtë (ana e
majtë e ilustrimit) është kolabuar kah hilusi,
4. kolla
duke lënë buzën transparente përreth saj,
pa strukturë mushkërish. Në anën tjetër,
mushkëria e majtë (ana e djathtë e ilustrimit)
normale) demonstron zgjerim të shënuar në
periferi (radiografi).
Pamja e tuberkulozës miliare:
infiltrate të vogla të fragmentuara, të shpërndara
gjerësisht nëpër të dy mushkëritë: “dukja e
stuhisë së borës” (radiografia).
77
 Pneumonia e rëndë

Fëmijët që janë HIV pozitivë apo tek të cilët dyshohet për HIV. Në fëmijët që
janë HIV pozitiv, apo tek të cilët dyshohet për HIV, disa aspekte të trajtimit me
antibiotik janë të ndryshme. Megjithatë pneumonia te shumica e këtyre fëmijëve
ka të njëjtën etiologji sikur në fëmijët pa HIV, PPK, shpesh në moshën 4–6 muajsh
(shih faqe 221) është një shkaktarë plotësues i rëndësishëm, që duhet trajtuar
kur është i pranishëm.
ä Jepi ampicilin dhe gentamicin 10 ditë, si më lartë
ä Nëse fëmija nuk përmirësohet brenda 48 orëve, kalo në ceftriaxone (80 mg/kg
IV një herë në ditë për 30 minuta), nëse është në dispozicion. Nëse nuk është
në dispozicion, jepi gentamicin dhe cloxacillin, si më lartë.
ä Gjithashtu jepi doza të mëdha të cotrimoxazole (8 mg/kg trimethoprim dhe
40 mg/kg sulfamethoxazole IV çdo 8 orë, apo oral 3 herë në ditë) për 3 javë.
Për menaxhimin e mëtutjeshëm të fëmijës, përfshirë edhe profilaksën e PPK
(shih Kapitullin e HIV-it, faqe 203).

4.2.2 Pneumonia e rëndë

Diagnoza
Kollë apo frymëmarrje e vështirësuar dhe së paku njëra prej shenjave vijuese:
n retraksion i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit
n përpëlitje e flegrave të hundës
n gjëmim (në foshnjat e vogla).
4. Kolla

n kontrollo nëse ka shenja të pneumonisë shumë të rëndë, siç janë:

— cianozë qendrore
— paaftësi për të thithur në gji apo për të pirë
— vjell gjithçka
— konvulsione, letargji apo pavetëdije
— distresi i rëndë respirator.
Krahas këtyre, disa apo të gjitha shenjat tjera të pneumonisë mund të jenë të
pranishme:
n frymëmarrja e shpejtë: mosha <2 muajsh: ≥60/minutë
mosha 2–11 muajsh: ≥50/minutë
mosha 1–5 vjeç: ≥40/minutë
n shenjat e pneumonisë në auskultimin e krahërorit:
— zhurma e frymëmarrjes e zvogëluar
— zhurma bronkiale të frymëmarrjes
— kërcitje
— sonoritet jonormal (i ulur mbi transudatin pleural, i rritur mbi konsolidimin

78
 Pneumonia e rëndë

lobar)
— fërkim pleural.
Radiografia rutinore e krahërorit rrallë jep informata të cilat do ta ndryshojnë
menaxhimin e pneumonisë së rëndë, prandaj nuk rekomandohet.

Trajtimi
ä Pranoje apo referoje fëmijën në spital.
Terapia me antibiotik
ä Jepi benzylpenicillin (50 000 njësi/kg IM apo IV çdo 6 orë) së paku 3 ditë.
ä Kur fëmija përmirësohet, kalo në amoxicillin oral (25 mg/kg, 3 herë në ditë).
Kursi i plotë i trajtimit është 5 ditë.
ä Nëse fëmija nuk përmirësohet brenda 48 orëve, apo përkeqësohet, shiko për
komplikimet dhe trajtoje sipas rrethanave (shih më lartë, siç është përshkruar
për pneumoninë shumë të rëndë, faqe 58, dhe më poshtë për HIV të dysh-
uar).
Terapia me oksigjen
ä Nëse është lehtë në dispozicion, jepi oksigjen secilit fëmijë me retraksion të
rëndë të pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit, apo me frekuencë respi-
ratore prej ≥70/minutë. Shih seksionin 10.7 (faqe 285).

Kujdesi përkrahës

4. kolla
Shih më lartë (faqe 75), si është përshkruar për pneumoni shumë të rëndë.

Përcjellja
Fëmija duhet kontrolluar nga infermieret së paku çdo 6 orë dhe nga mjeku së
paku një herë në ditë. Regjistro frekuencën respiratore dhe temperaturën dhe
verifiko nivelin e vetëdijes së fëmijës dhe aftësinë për të pirë, apo për t’u ushqyer
në gji. Në mungesë të komplikimeve, brenda dy ditësh duhet të ketë shenja të
përmirësimeve (frymëmarrje më e ngadalshme, retraksion më i pakët i krahërorit,
më pak temperaturë dhe aftësi e përmirësuar për të ngrënë dhe pirë).

Komplikimet
Fëmijëve të cilët janë HIV pozitiv, apo në të cilët dyshohet për HIV
ä Jepu ampicillin dhe gentamicin 10 ditë, sikur për pneumoni shumë të rëndë
ä Nëse fëmija nuk përmirësohet brenda 48 orëve, kalo në ceftriaxone (80 mg/kg
IV një herë në ditë për 30 minuta) nëse ka. Nëse ky nuk është në dispozicion
jepi gentamicin dhe cloxacillin, sikur për pneumoni shumë të rëndë.

79
 Pneumonia (jo e rëndë)

ä Fëmijës së moshës 2–11 muajsh gjithashtu jepi doza të larta të cotrimoxazole-it

(8 mg/kg trimethoprim dhe 40 mg/kg sulfamethoxazole IV, çdo 8 orë apo oral
3 herë në ditë) për 3 javë. Fëmijës së moshës 12–59 muajsh, jepja këtë vetëm
nëse ka shenja klinike të PPK (siç janë gjetjet në radiografi të pneumonisë
intersticiale).
Për menaxhimin e mëtutjeshëm të fëmijës, përfshirë profilaksën e PPK (shih
Kapitullin e HIV-it, faqe 203).

4.2.3 Pneumonia (jo e rëndë)

Diagnoza
ä Në ekzaminim, fëmija ka kollë apo frymëmarrje të vështirësuar dhe frymëmarrje
të shpejtë:
— mosha 2–11 muajsh: ≥50/minutë
— mosha 1–5 vjeç: ≥40/minutë.
ä Kontrollo nëse fëmija nuk ka asnjë nga shenjat e pneumonisë së rëndë, apo
shumë të rëndë, të dhëna më lartë në seksionet 4.1.2 dhe 4.1.1.
ä Krahas këtyre, shenjat tjera të pneumonisë (në auskultim) mund të jenë të
pranishme: kërcitjet, zhurma e redukuar e frymëmarrjes, apo një regjion i
frymëmarrjes bronkiale.

Trajtimi
ä Trajtoje fëmijën në mënyrë ambulantore.
4. Kolla

ä Jepi amoxicillin (25 mg/kg 3 herë në ditë) për 5 ditë, apo cefalosporinë të
gjeneratës së dytë (Cefaclor 20-40 mg/kg/ditë në 8 ose 12 orë. 2
ä Jepi dozën e parë në klinikë dhe mësoje nënën si të jap dozat tjera në shtëpi.

Komplikimet
Fëmijët që janë HIV pozitiv, apo tek të cilët dyshohet për HIV
Në fëmijët që janë duke marrë profilaksi për PPK, apo jetojnë në një regjion në
të cilin kjo u jepet fëmijëve shpesh, trajto pneumoninë me amoxicillin më mirë
sesa me co-trimoxazole, kur kjo është e mundur.

Kontrolli
Inkurajo nënën që ta ushqejë fëmijën. Këshilloje atë që të sjell fëmijën sërish pas
2 ditësh, apo edhe më herët, nëse fëmija sëmuret më shumë, apo nuk është në
gjendje të pijë, apo të thithë në gji. Kur të kthehet fëmija:
• Nëse frymëmarrja është përmirësuar (ngadalësuar), ka më pak temperaturë
dhe fëmija ushqehet më mirë, kryeje trajtimin 3 ditor me antibiotik.
2
Nelson, Textbook of pediatrics, 16th edition.

80
 Eksudati pleural dhe empiema

• Nëse frekuenca e frymëmarrjes, temperatura dhe ushqyerja nuk janë

përmirësuar, kalo në antibiotikun e zgjedhjes së dytë dhe këshilloje nënën që
të kthehet sërish pas 2 ditësh.
• Nëse ka shenja të pneumonisë së rëndë apo shumë të rëndë, pranoje fëmijën
në spital dhe trajtoje sipas udhëzimeve të mësipërme.

4.2.4 Eksudati pleural dhe empiema

Diagnoza
Fëmija me pneumoni të rëndë apo shumë të rëndë mund të zhvillojë eksudat
pleural apo empiemë.
n Në ekzaminim, krahërori ka matitet në perkutim dhe zhurmat e frymëmarrjes
janë të zvogëluara, apo mungojnë mbi regjionin e prekur.
n Fërkimi pleural mund të dëgjohet në ndonjë fazë të mëhershme, para se të
zhvillohet plotësisht eksudati.
n Radiografia e krahërorit tregon lëng në njërën apo në të dy anët e krahërorit.
n Kur empiema është e pranishme, temperatura persiston përkundër terapisë
me antibiotik dhe lëngu pleural është i turbullt apo qartë purulent.

Trajtimi
Drenimi
ä Eksudatet pleurale duhet drenuar, pos nëse janë shumë të vogla. Nëse eksudatet

4. kolla
janë të pranishme në të dy anët e krahërorit, drenoi të dyja. Mund të jetë e
domosdoshme që të përsëritet drenimi 2-3 herë, nëse lëngu kthehet. Shih
Shtojcën A1.6, faqe 322, për udhëzime mbi drenimin e krahërorit.
Menaxhimi i mëtutjeshëm varet nga karakteri i lëngut të fituar.
Kur është e mundur lëngu pleural duhet analizuar për proteine dhe përmbajtje
glukoze, numër të qelizave dhe diferencimin e qelizave, si dhe duhet ekzaminuar
sipas ngjyrosjes së Gram-it dhe Ziehl-Neelsen-it, si dhe kulturës bakteriale dhe
të Mycobacterium tuberculosis-it.

Terapia me antibiotik
ä Jepi ceftriakson (80 mg/kg IM apo IV në 24 orë) deri sa fëmija të përmirësohet.
Pastaj vazhdo oral (si më lartë) për gjithsejtë 4 javë.
äNëse infeksioni me Stafilokokus aureus është përcaktuar, më mirë jepi cloxacillin
(doza: 50 mg/kg IM apo IV çdo 6 orë) dhe gentamicin (doza: 7.5 mg/kg IM
apo IV një herë në ditë). Kur fëmija të përmirësohet, vazhdo me cloxacillin
oral, 4 herë në ditë. Vazhdo trajtimin për 3 javë të plota.

81
 Gjendjet që paraqiten me fishkëllimë

Dështimi për t’u përmirësuar

Nëse temperatura dhe shenjat tjera të sëmundjes vazhdojnë, përkundër drenimit
adekuat të krahërorit dhe terapisë antimikrobiale, vlerësoje për tuberkulozë të
mundshme.
ä Një provë me terapi antituberkulare mund të jetë e nevojshme (shih seksionin
4.7, faqe 101).

4.3 Kollë apo ftohje

Këto janë infeksione virale të shpeshta, që shërohen vetvetiu dhe që kërkojnë
vetëm kujdes përkrahës. Antibiotikët nuk duhet dhënë. Fishkëllima apo stridori
mund të paraqiten në disa fëmijë, sidomos në foshnje. Shumica e episodeve
përfundojnë brenda 14 ditësh. Kolla që zgjat 30 ditë e më shumë, mund të jetë
pasojë e tuberkulozës, astmës, pertusisit apo infeksionit simptomatik me HIV
(shih Kapitulli 8, faqe 203).

Diagnoza
Karakteristikat kryesore:
n kollë
n sekretim nga hundët
n frymëmarrje me gojë
n temperaturë
n Mungojnë shenjat në vijim:
— frymëmarrje e shpejtë
4. Kolla

— retraksion i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit

— stridor, kur fëmija është i qetë
— shenjat e përgjithshme të rrezikshme.
Fishkëllima mund të paraqitet në fëmijët e vegjël (shih seksionin 4.3, më
poshtë).

Trajtimi
ä Trajto fëmijën në mënyrë ambulantore.
ä Zbute grykën dhe lehtësoje kollën me barna të padëmshme, siç janë pijet e
ngrohta të ëmbla.
ä Ule temperaturën e lartë (≥39°C) me paracetamol, nëse kjo është duke
shkaktuar shqetësim për fëmijën.
ä Pastro sekretet prej hundës së fëmijës, para ushqyerjeve, me leckë të lagur
në ujë, e cila është ndrydhur për të formuar fitil me maje.
ä Mos jep asnjë nga të mëposhtmet:
— ndonjë antibiotik (ata nuk janë efektiv dhe nuk parandalojnë pneumoninë)
— barnat që përmbajnë atropinë, kodein apo derivate të kodeinës, apo alkool
82
 Gjendjet që paraqiten me fishkëllimë

(këto mund të jenë të dëmshme)

— pika medicinale për hundë.

Kontrolli
Këshilloje nënën të:
• ushqejë fëmijën
• shikojë për frymëmarrje të shpejtë apo të vështirësuar dhe të kthehet nëse
zhvillohet ndonjëra
• kthehet nëse fëmija sëmuret më shumë, apo nuk është në gjendje të pijë, apo
të thithë në gji.

4.4 Gjendjet që paraqiten me fishkëllimë

Fishkëllima është tingull fishkëllyes i ashpër afër fundit të secilit ekspirium. Kjo
shkaktohet nga ngushtimi spazmodik i rrugëve distale të frymëmarrjes. Për të
dëgjuar fishkëllimën, edhe në rastet e lehta, veje veshin afër gojës së fëmijës dhe
dëgjo frymëmarrjen deri sa fëmija është i qetë, apo përdore stetoskopin për të
dëgjuar për fishkëllima apo ronke.
Në dy vitet e para të jetës, fishkëllima është më shumti e shkaktuar nga infeksioni
respirator viral, siç është bronkioliti apo kolla dhe ftohja. Pas moshës 2 vjeçare,
shumica e fishkëllimave është pasojë e astmës (Tabela 8, faqe 84). Nganjëherë
fëmijët me pneumoni paraqiten me fishkëllimë. Është me rëndësi gjithmonë që të
merret parasysh pneumonia si diagnozë, sidomos në 2 vitet e para të jetës.

4. kolla
Anamneza
n episodet paraprake të fishkëllimës
n reagimi në bronkodilatator
n diagnoza e astmës apo trajtimi afatgjatë për astmë.

Ekzaminimi
n fishkëllimë në ekspirium
n ekspirium i zgjatur
n tingull perkutor kumbues
n kraharor i tejfryrë
n ronke në auskultim.
Reagim në bronkodilator me veprim të shpejtë
ä Nëse shkaktari i fishkëllimës nuk është i qartë, apo nëse fëmija ka frymëmarrje
të shpejtuar, apo retraksion të krahërorit pos fishkëllimës, jepi një bronkodilator
me veprim të shpejtë dhe vlerësoje pas 15 minutash. Reagimi në bronkodila-
tor me veprim të shpejtë ndihmon që të përcaktohet diagnoza themelore dhe
trajtimi.

83
 Gjendjet që paraqiten me fishkëllimë

Tabela 8. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me fishkëllimë

Diagnoza Në favor të
Astma — Anamneza e fishkëllimës së përsëritur, disa pa lidhje me kollë apo ftohje
— Tejfryrje e krahërorit
— Ekspirium i zgjatur
— Hyrje e zvogëluar e ajrit (nëse është shumë e rëndë, bllokim i rrugëve të
frymëmarrjes)
— Përgjigje e mirë në bronkodilator
Bronkiolit — Episodi i parë i fishkëllimës në fëmijën e moshës < 2 vjeç
— Episode fishkëllime në kohën e bronkolitit sezonal
— Tejfryrje e krahërorit
— Ekspirium i zgjatur
— Hyrje e zvogëluar e ajrit (nëse është shumë e rëndë, bllokim i rrugëve të
frymëmarrjes)
— Përgjigje e dobët/kurrfare në bronkodilator
Fishkëllimë — Fishkëllimë e lidhur me kollë apo ftohje
e shoqëruar me — Pa anamnezë familjare apo personale për astmë/ekzemë/temperaturë të
kollë apo ftohje lartë
— Ekspirium i zgjatur
— Hyrje e zvogëluar e ajrit (nëse është shumë e rëndë, bllokim i rrugëve të
frymëmarrjes)
— Përgjigje e mirë në bronkodilator
— Tenton të jetë më pak e rëndë, sesa fishkëllima e shoqëruar me astmë
Trupi i huaj — Anamneza e fillimit të papritur të ngufatjes apo fishkëllimës
— Fishkëllima mund të jetë e njëanshme
— Bllokim ajri, me hipersonoritet dhe zhvendosje mediastinale
4. Kolla

— Shenjat e kollabimit mushkëror: hyrje e zvogëluar ajri dhe tingull

perkutor i dobët
— Pa përgjigje në bronkodilator
Pneumoni — Kollë me frymëmarrje të shpejtuar
— Retraksion i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit
— Temperaturë
— Kërcitje të ashpra
— Përplitje e flegrave të hundës
— Gjëmim

Jepi bronkodilator me veprim të shpejtë përmes njërës nga metodat në vijim:

• salbutamol nebulizator
• salbutamol përmes inhalatorit me dozë të matur me hapësinor
• nëse asnjëra nga metodat e mësipërme nuk është në dispozicion, jepi injeksion
subkutan të epinefrinës (adrenalinë).
Shih faqe 88, për detaje të administrimit të mësipërm.
n Vlerëso reagimin pas 15 minutash. Shenjat e përmirësimit janë:

84
 Bronkioliti

— distres më i vogël respirator (frymëmarrje më e lehtë)

— retraksion më i vogël i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit
— hyrje e përmirësuar e ajrit.
ä Fëmijët që akoma kanë shenja të hipoksisë (p.sh. cianozë qendrore, paaftësi
për të pirë si pasojë e distresit respirator, retraksion të rëndë të pjesës së
poshtme të kafazit të krahërorit), apo kanë frymëmarrje të shpejtuar, duhet të
pranohen në spital për trajtim.

4.4.1 Bronkioliti
Bronkioliti është infeksion viral i rrugëve të poshtme respiratore, i cili në mënyrë
tipike është më i rëndi te foshnjat e vogla, paraqitet në epidemi vjetore dhe ka-
rakterizohet nga obstruksioni i rrugëve të frymëmarrjes dhe fishkëllima. Virusi
respirator sincicial është shkaktari më i rëndësishëm. Infeksioni bakterial sekondar
mund të paraqitet dhe është i shpeshtë në disa rrethana. Menaxhimi i bronkiolitit
të shoqëruar me frymëmarrje të shpejtuar, apo shenja të tjera të distresit respirator
është i ngjashëm me atë të pneumonisë. Episodet e fishkëllimës mund të zgjasin
disa muaj pas një ataku të bronkiolitit, por përfundimisht do të ndërpriten.

Diagnoza
Karakteristikat tipike të bronkiolitit, në ekzaminim, janë:
n fishkëllima që nuk lehtësohet as nga tri doza të bronkodilatorit me veprim të
shpejtë
n tejfryrja e kafazit të krahërorit, me kumbim (sonoritet) të rritur në perkutim
n retraksion të pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit

4. kolla
n kërcitje të imëta në auskultim të krahërorit
n vështirësi në të ushqyer, thithje apo pirje, si pasojë e distresit respirator.
Trajtimi
Shumica e fëmijëve mund të trajtohen në shtëpi, por ata me shenjat e më-
poshtme, të pneumonis së rëndë apo shumë të rëndë, apo bronkiolit të rëndë,
duhet trajtuar në spital:
Shenjat e pneumonisë së rëndë apo shumë të rëndë (shih seksionin 4.1.2
dhe 4.1.1):
n cianoza qendrore
n paaftësia për të thithur gji apo pirë, apo vjell gjithçka
n konvulsionet, letargjia apo pavetëdija
n retraksioni i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit
n përpëlitja e flegrave të hundës
n gjëmimi (në foshnjat e vogla).
APO shenjat e distresit respirator:

85
 Bronkioliti

n pengesa të qarta në frymëmarrje

n vështirësi në pirje, ushqyerje apo të folur.
Trajtimi me antibiotik
ä Nëse trajtohet në shtëpi, jepi amoxicillin (25 mg/kg 3 herë në ditë) për 5 ditë,
apo cefalosporinë të gjeneratës së dytë (cefaclor 20-40 mg/kg/ditë, çdo 8 apo
12 orë).
ä Nëse ka distres respirator, siç është retraksioni i pjesës së poshtme të kafazit
të krahërorit, por fëmija është në gjendje të pijë dhe nuk ka cianozë qendrore,
jepi benzylpenicillin (50 000 njësi/kg IM apo IV çdo 6 orë) së paku 3 ditë. Kur
të përmirësohet fëmija, kalo në amoxicillin oral (25 mg/kg 2 herë në ditë) për
3 ditë. (Shih fq. 75.)
ä Nëse ka shenja të pneumonisë së rëndë (cianozë qendrore apo paaftësi për të
pirë), jepi ceftriakson (80 mg/kg IM apo IV në 24 orë) deri sa të përmirësohet
fëmija. Pastaj vazhdo përmes gojës për gjithsejtë 10 ditë.

Oksigjeni
ä Jepu oksigjen të gjithë fëmijëve me fishkëllimë dhe distres të rëndë respirator
(sikur për pneumoni: shih seksionin 4.1.1 dhe 4.1.2).
Metodat e rekomanduara për dhënien e oksigjenit janë përmes kanulave nazale
apo kateterit nazal. Është gjithashtu e mundur të përdoret kateteri nazofaringeal.
Kanulat nazale janë metoda më e mirë për dhënien e oksigjenit, për foshnjet e
vogla: shih faqe 286.
4. Kolla

ä Vazhdo terapinë me oksigjen deri sa shenjat e hipoksisë të mos jenë më të

pranishme, ndërsa më pas nuk ka dobi nga vazhdimi i oksigjenit.
Infermierja duhet të kontrollojë çdo 3 orë, nëse kateteri apo kanulat janë në pozitë
të drejtë dhe jo të bllokuar me mukus dhe nëse të gjitha lidhjet janë të sigurta.

Kujdesi përkrahës
ä Nëse fëmija ka temperaturë (≥39°C) që duket të jetë shkaktare e distresit, jepi
paracetamol.
ä Sigurohu që fëmijët e hospitalizuar të marrin lëngjet mbajtëse ditore të përsh-
tatshme për moshën e fëmijës (shih seksionin 10.2, faqe 277), por shmangiu
tejhidrimit. Inkurajo të ushqyerit në gji dhe lëngjet orale.
ä Inkurajo fëmijën që të hajë sa më parë që të mund të pranojë ushqimin.

Përcjellja
Fëmija i hospitalizuar duhet vlerësuar nga infermierja çdo 6 orë (apo çdo 3 orë,
nëse ka shenja të sëmundjes shumë të rëndë) dhe nga mjeku së paku një herë
në ditë. Përcille terapinë me oksigjen siç është përshkruar në faqe 287. Shiko

86
 Astma

veçanërisht për shenja të insuficiencës respiratore, p.sh. hipoksi të rritur dhe

distres respirator që çon në rraskapitje.

Komplikimet
ä Nëse fëmija nuk përgjigjet në terapinë me oksigjen, apo nëse gjendja e fëmijës
përkeqësohet papritur, kryeje një radiografi të krahërorit për të parë nëse ka
pneumotoraks.
Pneumotoraksi tensional i shoqëruar me distres të rëndë respirator dhe zhven-
dosje të zemrës, kërkon qetësim të menjëhershëm, përmes vënies së gjilpërës
në regjionin e prekur për t’i mundësuar ajrit që është nën presion që të largohet.
(Pas kësaj, nxjerrja e vazhdueshme e ajrit duhet siguruar përmes futjes së tubës
torakale, me një hapje nënujore, deri sa rrjedhja e ajrit të mbyllet spontanisht
dhe mushkëria të zgjerohet).

4.4.2 Astma
Astma është gjendje inflamatore kronike, me obstruksion reversibil të rrugëve të
frymëmarrjes. Kjo karakterizohet nga episodet rekurrente të fishkëllimës, shpesh
me kollë, që përgjigjet në trajtim me bronkodilator dhe barna anti-inflamatore.
Antibiotikët duhet dhënë, vetëm kur ka shenja të pneumonisë.

Diagnoza
Anamneza e episodeve rekurrente të fishkëllimës, shpesh me kollë. Gjetjet në
ekzaminim mund të përfshijnë:

4. kolla
n tejfryrje e krahërorit
n retraksion i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit
n ekspirium i zgjatur me fishkëllimë të dëgjueshme
n marrje e zvogëluar e ajrit, kur obstruksioni është i rëndë
n mungesë e temperaturës
n përgjigje e mirë në trajtim me bronkodilator.
Nëse diagnoza është e pasigurt, jepi një dozë të bronkodilatorit me veprim të
shpejtë (shih adrenalina/epinefrina (faqe 89) dhe salbutamol (faqe 88)). Fëmija
me astmë zakonisht do të përmirësohet shpejt, duke treguar shenja siç janë
zvogëlimi i frekuencën respiratore dhe i retraksionit të krahërorit dhe më pak
distres respirator. Fëmija me astmë të rëndë mund të kërkojë disa doza para se
të shihet përgjigja.

Trajtimi
ä Fëmija me episodin e parë të fishkëllimës dhe pa distres respirator zakonisht
mund të menaxhohet në shtëpi vetëm me kujdes përkrahës. Bronkodilatori
nuk është i domosdoshëm.
87
 Astma

ä Nëse fëmija është në distres respirator apo ka fishkëllimë rekurrente, jepi

salbutamol, përmes nebulizatorit apo inhalatorit me dozë të matur. Nëse nuk
ka nebulizator, jepi epinefrinë subkutan. Rivlerëso fëmijën pas 30 minutave,
për të përcaktuar trajtimin pasues:
— Nëse distresi respirator është shëruar, dhe fëmija nuk ka frymëmarrje të
shpejtë, këshilloje nënën mbi kujdesin shtëpiak me salbutamol të inhaluar,
apo kur ky nuk është në dispozicion, salbutamol shurup apo tableta orale
(shih faqe 89).
— Nëse distresi respirator perziston, pranoje në spital dhe trajtoje me ok-
sigjen, bronkodilator me veprim të shpejtë dhe barna të tjera, siç është
përshkruar më poshtë.
ä Nëse fëmija ka cianozë qendrore apo është i paaftë të pijë, pranoje në spital
dhe trajtoje me oksigjen, bronkodilator me veprim të shpejtë dhe barna të tjera,
siç është përshkruar më poshtë.
ä Fëmijëve të pranuar në spital jepu shpejtë oksigjen, një bronkodilator me
veprim të shpejtë dhe dozën e parë të steroideve.
Përgjigja pozitive (më pak distres respirator, hyrje më e mirë e ajrit në auskul-
tim) duhet parë për 15 minuta. Nëse kjo nuk ndodhë, jepi bronkodilator me
veprim të shpejtë në intervale 15 minutëshe brenda 1 ore.
ä Nëse nuk ka përgjigje pas 3 dozave të bronkodilatorit me veprim të shpejtë,
shto aminofilin IV.

Oksigjen
4. Kolla

ä Jepu oksigjen të gjithë fëmijëve me astmë që janë cianotik apo vështirësitë

e të cilëve në frymëmarrje ndërthuren me të folurit, të ushqyerit apo thithjen
në gji. Shih faqe 86.

Bronkodilatorët me veprim të shpejtë

ä Jepi fëmijës një nga tre bronkodilatorët me veprim të shpejtë – salbutamol
të nebulizuar, salbutamol me inhalator me dozë të matur me hapësinor, apo
epinefrinë subkutan (adrenalin), siç është përshkruar më poshtë.
(1) Salbutamoli i nebulizuar
Burimi i aplikimit për nebulizator duhet të zhvillojë së paku 6–9 litra/minutë.
Metodat e rekomanduara janë një kompresor ajri, apo cilindër oksigjeni. Nëse
asnjëra nuk është në dispozicion, shfrytëzo pompën e këmbës, e qëndrueshme
dhe e lehtë për t’u përdorur, megjithëse është më pak efektive.
ä Vendose tretësirën e bronkodilatorit dhe 2–4 ml të tretjes fiziologjike sterile në
dhomëzën e nebulizatorit dhe trajtoje fëmijën deri sa tretësira të harxhohet krejt.
Doza e salbutamolit është 2.5 mg (p.sh. 0.5 ml të 5 mg/ml tretje nebulizuese).
Kjo mund të jepet çdo 4 orë, duke e zvogëluar në çdo 6–8 orë sapo gjendja

88
 Astma

e fëmijës të përmirësohet.
Nëse është e domosdoshme
në rastet e rënda, kjo mund të
jepet çdo orë.
(2) Salbutamoli përmes inhala-
torit me dozë të matur me
hapësinor.
Hapsinorët me vëllim 750 ml.
ndodhen në shitje.
ä Fillo me dy shprucime (200
mikrogram) në dhomëzën
e hapësinorit. Pastaj ven-
dose hapjen e hapësinorit
në gojën e foshnjës dhe lejo
frymëmarrjen normale për
3–5 frymëmarrje. Kjo mund
të përsëritet çdo 4 orë, duke
e zvogëluar në çdo 6–8 orë, Shfrytëzo hapësinorin dhe maskën e fytyrës
pasi të përmirësohet gjendja për të dhënë trajtimin me bronkodilator.
e fëmijës. Nëse është e domo- Hapësinori mund të bëhet vet prej shishes
sdoshme në rastet e rënda, së plastikës së pijeve joalkoolike.
ky mund të jepet deri në disa
herë në orë, për një periudhë të shkurtër.

4. kolla
Foshnjet dhe fëmijët e vegjël bashkëpunojnë më mirë kur iu ngjitet maska e
fytyrës në hapësinor, në vend të shtojcës së gojës.
Nëse pajisjet komerciale nuk janë në dispozicion, hapësinori mund të bëhet nga
gota e plastikës, apo nga një shishe plastike një litërshe. Kjo kërkon 3–4 shprucime
të salbutamolit dhe fëmija duhet të marrë frymë prej pajisjes deri 30 sekonda.
(3) Epinefrina (adrenalin) subkutane
ä Nëse dy metodat e mësipërme të dhënies së salbutamolit nuk janë në dis-
pozicion, jepi injeksion subkutan të epinefrinës (adrenaline) - 0.01 ml/kg të
tretësirës 1:1000 (deri në maksimum prej 0.3 ml), të matur saktë me një
shiringë 1 ml-she (për teknikën e injektimit, shih faqe 309). Nëse nuk ka
përmirësim pas 15 minutave, përsërite dozën një herë.

Bronkodilatorët oral
ä Sapo të përmirësohet fëmija mjaft, sa për t’u lëshuar në shtëpi, nëse nuk ka
salbutamol për inhalim në dispozicion fare, apo të përshtatshëm, atëherë mund
të jepet salbutamoli oral (në shurup apo tableta). Doza është:
mosha 1–5 vjeç:  2 mg çdo 6–8 orë.

89
 Astma

Steroidet
ä Nëse fëmija ka atak të rëndë akut të fishkëllimës dhe anamnezë për fishkëllimë
rekurrente, jepi prednisolon oral, 1-2 mg/kg, 3-5 ditë, si një dozë e vetme
ditore. Nëse fëmija vazhdon të jetë shumë i sëmurë, vazhdo trajtimin deri sa
të shihet përmirësimi. Steroidet zakonisht nuk përdoren për episodin e parë
të fishkëllimës.

Aminofilina
ä Nëse fëmija nuk përmirësohet pas 3 dozave të bronkodilatorit me veprim të
shpejtë, të dhëna në intervale të shkurtra si dhe prednisolon oral, jepi amino-
filin IV – doza fillestare prej 5–6 mg/kg (deri në maksimumin prej 300 mg), të
pasuar nga doza mbajtëse prej 5 mg/kg çdo 6 orë. Peshoje fëmijën me kujdes
dhe jepi dozën IV, për së paku 20 minuta dhe e preferueshme për 1 orë.
Aminofilina intravenoze mund të jetë e rrezikshme në një mbidozë, apo kur jepet
tepër shpejt. Tejkaloje dozën fillestare, nëse fëmija tashmë ka marrë ndonjë formë
të aminofilinës në 24 orët paraprake.
ä Ndërprite dhënien e saj menjëherë, nëse fëmija fillon të vjell, ka frekuencën e
pulsit >180/min, zhvillon kokëdhimbje apo ka konvulsione.
ä Nëse aminofilina IV nuk është në dispozicion, një alternativë e mirë janë
supozitorët e aminofilinës.

Antibiotikët
4. Kolla

ä Antibiotikët nuk duhet dhënë në mënyrë rutinore për astmë apo fëmijës me
astmë që ka frymëmarrje të shpejtuar pa temperaturë. Trajtimi antimikrobial
sidoqoftë është i ndikuar kur ka temperaturë perzistente dhe shenja të tjera
të pneumonisë (shih seksionin 4.1, faqe 72).

Kujdesi përkrahës
ä Sigurohu që fëmija të marrë lëngjet mbajtëse ditore të përshtatshme për
moshën e tij (shih faqe 277). Inkurajo të ushqyerit në gji dhe lëngjet orale.
Inkurajo ushqim plotësues adekuat për fëmijët e vegjël, sa më parë që të mund
të merret ushqimi.

Përcjellja
Fëmija i hospitalizuar duhet vlerësuar nga infermierja çdo 3 orë, apo çdo 6 orë,
deri sa fëmija të tregojë shenja përmirësimi (p.sh. frekuencë të zvogëluar frymë-
marrjeje, retraksion të zvogëluar të pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit dhe
më pak distres respirator), dhe nga mjeku së paku një herë në ditë. Regjistroje
frekuencën respiratore dhe shikoje sidomos për shenjat e insuficiencës respiratore
– hipoksi e rritur dhe distres respirator, që çon në rraskapitje. Nëse përgjigja në

90
 Gjendjet që paraqiten me stridor

trajtim është e dobët, jepi salbutamol më shpesh, deri në një herë çdo 60 minuta.
Nëse kjo nuk ka efekt, jepi aminofilinë. Përcille terapinë me oksigjen siç është
përshkruar në faqe 287.

Komplikimet
ä Nëse fëmija nuk reagon në terapinë e mësipërme, apo gjendja e fëmijës
përkeqësohet papritur, kryeje një radiografi për të shikuar për shenjat e
pneumotoraksit. Trajtoje siç është përshkruar në faqe 87.

Kontrolli
Astma është gjendje kronike dhe rekurente.
ä Plani i trajtimit afatgjatë duhet bërë duke u bazuar në shpeshtësinë dhe
rëndesën e simptomave. Ky mund të përfshijë trajtimin e kohëpaskohshëm
apo të rregullt me bronkodilator, trajtimin e rregullt me steroide të inhaluara
apo kurse të kohëpaskohshme të steroideve orale. Shih librat standard të
pediatrisë për më shumë informata.

4.4.3 Fishkëllima me kollë apo ftohje

Shumica e episodeve të para të fishkëllimës në fëmijë të moshës < 2 vjeç, janë të
shoqëruara me kollë dhe ftohje. Këta fëmijë nuk kanë gjasa që të kenë anamnezë
familjare për atopi (p.sh. temperaturë të lartë, ekzemë, rinit alergjik) dhe episodet
e tyre të fishkëllimës bëhen më të rralla duke u rritur më shumë. Fishkëllima, nëse
është shqetësuese, mund të përgjigjet në trajtim me salbutamol në shtëpi.

4. kolla
4.5 Gjendjet që paraqiten me stridor
n Stridori është tingull i vrazhdë gjatë inspirimit, që është pasojë e ngushtimit
të kalimit të ajrit në orofarings, subglotis apo trake. Nëse obstruksioni është
i rëndë, stridori mund të paraqitet gjithashtu edhe gjatë ekspiriumit.
Shkaktarët më të mëdhenj të stridorit të rëndë janë krupi viral (i shkaktuar nga
fruthi apo viruset tjera), trupat e huaj, abscesi retrofaringeal, difteria dhe trauma
e laringut (Tabela 9 më poshtë).

Anamneza
n episodi i parë apo episodet rekurrente të stridorit
n anamneza e ngufatjes (asfiksionit)
n stridori i pranishëm herët pas lindjes.

Ekzaminimi
n dukje e qafës si e buallit
n sekret nazal i përgjakur
91
 Krupi viral

n stridori i pranishëm kur fëmija është i qetë.

n membrana faringeale gri

Tabela 9. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me stridor

Diagnoza Në favor të
Krupi viral — Kollë me kuisje
— Distres respirator
— Zë i ngjirur
— Nëse është pasojë e fruthit, shenja të fruthit (shih faqe 154, 157)
Absces — Ënjtje e indeve të buta
retrofaringeal — Vështirësi në gëlltitje
— Temperaturë
Trupi i huaj — Anamnezë për ngulfatje të papritur
— Distres respirator
Difteria — Dukje e qafës së buallit si pasojë e rritjes së nyejve cervikal dhe
ënjtjes
— Gryka e skuqur
— Membrana faringeale gri
— Sekret nazal i përgjakur
— Nuk ka dëshmi të DTP vaksinimit
Anomali kongjenitale — Stridori i pranishëm që nga lindja

4.5.1 Krupi viral

4. Kolla

Krupi shkakton obstruksion në rrugët e sipërme të frymëmarrjes, i cili kur është

i rëndë mund të jetë i rrezikshëm për jetë. Episodet më të rënda paraqiten në
foshnje. Ky seksion merret me krupin e shkaktuar nga viruse respiratore të
ndryshme. Për krupin e shoqëruar me fruth, shih faqe 154–157.

Diagnoza
Krupi i lehtë karakterizohet nga:
n temperatura
n zëri i ngjirur
n kolla me kuisje apo e thatë
n stridori që dëgjohet vetëm kur fëmija është i shqetësuar.
Krupi i rëndë karakterizohet nga:
n stridori kur fëmija është i qetë
n frymëmarrja e shpejtë dhe retraksioni i pjesës së poshtme të kafazit të
krahërorit.

92
 Krupi viral

Trajtimi
Krupi i lehtë mund të menaxhohet në shtëpi me kujdes përkrahës, përfshirë
inkurajimin e lëngjeve orale, thithjes në gji apo ushqyerjes, siç është e përsh-
tatshme.
Fëmija me krup të rëndë duhet shtruar në spital për trajtim si vijon:
ä 1. Trajtim me steroide. Jepi një dozë të deksametazonit oral (0.6 mg/kg)
apo një dozë ekuivalente të një steroidi tjetër – shih faqe 339 (deksametazon)
dhe 347 (prednizolon).
ä 2. Epinefrin (adrenalin). Si eksperiment jepi fëmijës epinefrinë me neb-
ulizator (tretësirë 1:1000). Nëse kjo ka sukses, përsërite jo më shpesh se
çdo orë, me përcjellje të kujdesshme. Duke qenë se ky trajtim mund të çojë
në përmirësim brenda 30 minutave në disa fëmijë, ky më shpesh është i
përkohshëm dhe mund të zgjasë vetëm rreth 2 orë.
ä 3. Antibiotikët. Këta nuk janë efektiv dhe nuk duhet dhënë.
Tek fëmija me krup të rëndë, i cili është përkeqësuar, merë në konsideratë
1. Oksigjenin
ä Shmangu përdorimit të oksigjenit deri sa të mos ketë obstruksion fillestar të
rrugëve të frymëmarrjes.
Shenjat siç janë retraksioni i rëndë i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit
dhe shqetësimi, indikojnë nevojën për trakeotomi (apo intubim) më tepër sesa
nevojën për oksigjen. Për më tepër, përdorimi i kanulave nazale apo kateterit nazal
apo nazofaringeal mund të shqetësojë fëmijën dhe të precipitojë obstruksionin

4. kolla
e rrugëve të frymëmarrjes.
ä Sidoqoftë, oksigjeni duhet dhënë nëse ka obstruksion fillestar të rrugëve të
frymëmarrjes dhe trakeotomia është menduar si e domosdoshme dhe ka për
tu kryer.
2. Intubimi dhe trakeotomia
ä Nëse nuk ka shenja të obstruksionit fillestar të rrugëve të frymëmarrjes, siç janë
retraksioni rëndë i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit dhe shqetësimi,
intuboje fëmijën menjëherë.
ä Nëse kjo nuk është e mundur, transferoje fëmijën urgjentisht në spital ku
intubimi apo trakeotomia mund të kryhen.
ä Nëse kjo nuk është e mundur, përcille fëmijën nga afër dhe sigurohu që pajisjet
për një trakeotomi emergjente janë në dispozicion menjëherë, duke qenë se
obstruksioni i rrugëve të frymëmarrjes mund të paraqitet papritur.
Trakeotomia duhet kryer vetëm nga personeli me përvojë.

Kujdesi përkrahës
ä Trazojeni sa më pak që të jetë e mundur
93
 Difteria

ä Nëse fëmija ka temperaturë (≥39 °C) e cila duket të jetë shkaktare e distresit,
jepi paracetamol.
ä Inkurajo të ushqyerit në gji dhe lëngjet orale. Shmangu lëngjeve parenterale,
të cilat zakonisht nuk kërkohen.
ä Inkurajo fëmijën që të hajë sa më parë pasi të mund të pranojë ushqimin.
Shmangiu përdorimit të tendave të mjegullës të cilat nuk janë efektive. Ato
ndajnë fëmijën prej prindërve dhe e bëjnë vëzhgimin e gjendjes së fëmijës
shumë të vështirë.
Përcjellja
Gjendja e fëmijës, sidomos gjendja respiratore, duhet vlerësuar nga infermierja
çdo 3 orë dhe nga mjeku dy herë në ditë. Fëmija duhet të zë shtratin sa më afër
dhomës së infermiereve, ashtu që çfarëdo shenje e obstruksionit fillestar të
rrugëve të frymëmarrjes të mund të zbulohet sa më parë që të zhvillohet.
4.5.2 Difteria
Difteria është infeksion bakterial, i cili mund ta
parandalohet me imunizim. Infeksioni në rrugët
e sipërme të frymëmarrjes apo nazofaring jep
membrana gri, të cilat kur janë të pranishme
në laring apo trake, mund të shkaktojnë stridor
dhe obstruksion. Përfshirja e hundës jep sekret
të gjakosur. Toksina e difterisë shkakton paralizë
4. Kolla

muskulore dhe miokardit, i cili është i shoqëruar

me vdekshmëri të rritur.

Diagnoza
n Me kujdes ekzamino hundën dhe grykën
e fëmijës dhe shiko për membrana gri, të
ngjitshme, të cilat nuk mund të shkoliten
Membranat faringeale
me strisho. Kujdes i madh nevojitet kur
të difterisë. Vërejtje:
ekzaminoni grykën, duke qenë se kjo mund membranat zgjerohen përtej
të precipitojë obstruksionin e plotë të rrugëve bajameve dhe mbulojnë
të frymëmarrjes. Fëmija me difteri faringeale murin faringeal fqinjë.
mund të ketë një qafë dukshëm të ënjtur, të
emërtuar si “qafa e buallit”

Trajtimi
Antitoksina
ä Jepi 40 000 njësi të antitoksinës së difterisë (IM apo IV) menjëherë, meqenëse
vonesa mund të çojë në vdekshmëri të rritur.

94
 Difteria

Antibiotikët
ä Çdo fëmije që dyshohet të ketë difteri duhet t’i jepet procaine penicillin (50
000 njësi/kg IM) në ditë për 7 ditë.
Duke qenë se ekziston një rrezik i vogël i reaksioneve serioze alergjike në serumin
e kalit në antitoksinë, duhet kryer një test intradermal për të zbuluar tejndjesh-
mërinë, siç është përshkruar në udhëzime dhe trajtimi për anafilaksi duhet të
mbahet gati.
Oksigjeni
ä Shmange përdorimin e oksigjenit, deri sa të mos ketë obstruksion fillestar të
rrugëve të frymëmarrjes.
Shenjat siç janë retraksioni i rëndë i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit dhe
shqetësimi, ka më tepër gjasë që të tregojnë nevojën për trakeotomi (apo intubim)
pastaj oksigjen. Për më tepër, përdorimi i kanulave nazale apo kateterit nazal
apo nazofaringeal mund të shqetësojë fëmijën dhe të precipitojë obstruksionin
e rrugëve të frymëmarrjes.
ä Sidoqoftë, oksigjeni duhet
dhënë nëse ka obstruksion fill-
estar të rrugëve të frymëmarrjes
dhe trakeotomia duket e domo-
sdoshme dhe duhet kryer.
Trakeotomia/intubimi
ä Trakeotomia duhet kryer vetëm

4. kolla
nga personeli me përvojë, nëse
ka shenja të obstruksionit filles-
tar të rrugëve të ajrit, siç janë
retraksioni i rëndë i pjesës së
poshtme të kafazit të krahërorit
dhe shqetësimi. Nëse paraqitet Qafa e buallit – një shenjë e difterisë si
obstruksioni, duhet kryer një pasojë e nyejve limfatik të rritur në qafë
trakeotomi emergjente. Intu-
bimi orotrakeal është një alternativë, por mund të zhvendos membranat dhe
të dështojë që të lehtësojë obstruksionin.
Kujdesi përkrahës
ä Nëse fëmija ka temperaturë (≥39 °C), që duket të jetë shkaktare e shqetësimit,
jepi paracetamol.
ä Inkurajo fëmijën që të hajë dhe të pijë. Nëse ka vështirësi në gëlltitje kërkohet
ushqyerja nazogastrike.
Shmangiu ekzaminimeve apo trazimeve të shpeshta dhe jo të domosdoshme
të fëmijës.

95
 Gjendjet që paraqiten me kollë kronike

Përcjellja
Gjendja e fëmijës, sidomos statusi respirator, duhet vlerësuar çdo 3 orë nga
infermieret dhe nga mjekët dy herë në ditë. Fëmija duhet të zë shtratin afër
dhomës së infermiereve, ashtu që çdo shenjë e obstruksionit fillestar të rrugëve
të frymëmarrjes të mund të zbulohet sa më parë pasi që të zhvillohet.
Komplikimet
Miokarditi dhe paraliza mund të paraqiten 2–7 javë pas fillimit të sëmundjes.
n Shenjat e miokarditit përfshijnë pulsin e dobët, të parregullt dhe praninë e
insuficiencës së zemrës. Referohu në librat standard të pediatrisë, për detaje
të diagnozës dhe menaxhimit të miokarditit.
Masat e shëndetësisë publike
ä Përkujdesuni për fëmijën në një dhomë të ndarë nga personeli, që është
plotësisht i imunizuar kundër difterisë.
ä Jepu boster dozën e toksoidit të difterisë të gjithë personave të imunizuar me
kontakt shtëpiak.
ä Jepu të gjithë anëtarëve të paimunizuar të familjes një dozë IM benzathine
penicillin (600 000 njësi atyre të moshës ≤ 5 vjeç; 1 200 000 njësi atyre të
moshës >5 vjeç). Imunizo ata me toksoid difterie dhe kontrolloi përditë gjatë
5 ditëve, për ndonjë shenjë të difterisë.
4.6 Gjendjet që paraqiten me kollë kronike
Kolla kronike është ajo që zgjat 30 ditë apo më shumë.
4. Kolla

Anamneza
Pyet për
n kohëzgjatje të kollës
n kollitje nate
n kollë paroksizmale, apo të shoqëruar me periudha të rënda, që përfundojnë
me vjellje apo gulçim
n humbje peshe (kontrollo diagramin e rritjes, nëse e keni në dispozicion),
djersitje nate
n temperaturë perzistente
n kontakte të afërta me raste të njohura të tuberkulozës, sputum pozitive apo
me pertusis
n anamnezë të atakut të fishkëllimës dhe anamnezë familjare për alergji apo
astmë
n anamnezë të ngufatjes apo inhalimit të trupit të huaj
n fëmijë të dyshuar apo të njohur të jetë me HIV-infeksion
n trajtimin e dhënë dhe përgjigjen.

96
 Gjendjet që paraqiten me kollë kronike

Tabela 10. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me kollë kronike

Diagnoza Në favor të
Tuberkulozi — Humbje peshe apo ngecje në rritje
— Anoreksi, djersitje nate
— Mëlçi dhe shpretkë e rritur
— Temperaturë kronike apo e kohëpaskohshme
— Anamnezë për ekspozim në tuberkulozë infektive
— Shenjat e lëngut në kraharor (matitet në perkutim/zhurmë e zvogëluar e
frymëmarrjes)
Astmë — Anamnezë e fishkëllimës rekurrente, shpesh pa lidhshmëri me kollë dhe
ftohje
— Tejfryrje e krahërorit
— Ekspirium i zgjatur
— Hyrje e zvogëluar e ajrit (në obstruksionin shumë të rëndë të rrugëve të
frymëmarrjes)
— Përgjigje e mirë në bronkodilator
Trupi i huaj — Fillim i papritur i ngufatjes apo stridorit
— Shenja krahërori të njëanshme (p.sh. fishkëllimë apo tejfryrje)
— Konsolidim rekurrent lobar
— Përgjigje e dobët në trajtimin mjekësor
Pertusis — Paroksizma të kollës, të përcjellura me gulçim, vjellje, cianozë apo apne
— Hemorragji subkonjuktivale
— Pa anamnezë të imunizimit me DTP
— Afebril

4. kolla
HIV — HIV infeksion i njohur apo dyshuar maternal, apo i të afërmve
— Anamneza për transfuzion gjaku
— Ngecje në rritje
— Mykth oral
— Parotit kronik
— Infeksion lëkure me herpes zoster (i kaluar apo i pranishëm)
— Limfadenopati e gjeneralizuar
— Temperaturë kronike
— Diarre perzistente
— Gishtat në formë të shkopit të daulles
Bronkektazi — Anamnezë e tuberkulozës apo trupit të huaj të aspiruar
— Shtim i dobët peshe
— Sputum purulent, kundërmim i keq i frymëmarrjes
— Shtrembërim gishtrinjësh
— Shenja të lokalizuara në radiografi
Absces — Zhurmë e zvogëluar e frymëmarrjes mbi absces
mushkërish — Shtim i dobët peshe/fëmijë i sëmurë kronik
— Lezione cistike apo kavitare në radiografi të krahërorit

97
 Pertusis
Ekzaminimi
n  temperaturë
n  limfadenopati (e gjeneralizuar dhe lokalizuar, p.sh. në qafë)
n  dobësim
n  fishkëllimë / ekspirium i zgjatur
n  episode apneike
n  hemorragji subkonjuktivale
n  shenja të shoqëruara me aspirim të trupit të huaj:
— fishkëllimë e njëanshme
— regjione të zhurmës së zvogëluar të frymëmarrjes, që janë ose të shurdhëra
ose hipersonore në perkutim
— devijim i trakesë apo majës së zemrës.
n  shenja të shoqëruara me HIV infeksion (shih faqe 204).
Udhëzimet e trajtimit për shkaktarët e kollës kronike janë treguar mëposhtë:
• tuberkulozi (faqe 102)
• astma (faqe 87)
• trupi i huaj (faqe 105)
• pertusis (shih më poshtë)
• HIV (faqet 211–219).

4.7 Pertusis
Pertusis është më i rëndi në foshnjat e vogla, që nuk janë imunizuar akoma.
Pas një periudhe inkubacioni prej 7–10 ditësh, fëmija zhvillon temperaturë,
4. Kolla

zakonisht me kollë dhe sekretim nazal, të cilat klinikisht janë të padallueshme

prej kollës apo ftohjes së zakonshme. Në javën e dytë, ka kollitje paroksizmale
që mund të dallohet si pertusis. Episodet e kollitjes mund të vazhdojnë 3 muaj e
më tepër. Fëmija është infektues për një periudhë prej 2 javësh deri 3 muaj pas
fillimit të sëmundjes.

Diagnoza
Dysho në pertusis, nëse fëmija ka pasur kollë të rëndë për më shumë se dy javë,
sidomos nëse dihet se sëmundja është duke u paraqitur në vend. Shenjat më të
dobishme diagnostike janë:
n Kollitja paroksizmale e përcjellur me gulçim kur merë frymë, shpesh me vjellje
n Hemorragjia subkonjuktivale
n Fëmija i paimunizuar kundër pertusisit.
n Foshnjat e vogla mund të mos gulçojnë; në vend të kësaj, kolla mund të

98
 Pertusis

përcillet nga pezullimi i frymëmarrjes

(apnea) apo cianoza, apo apnea mund
të paraqitet pa kollitje.
n Gjithashtu ekzamino fëmijën për
shenjat e pneumonisë dhe pyete për
konvulsione.

Trajtimi
Trajto rastet e lehta në fëmijët e moshave
≥6 muajsh në shtëpi, me kujdes përk-
rahës. Prano foshnjat e moshës nën 6
muajsh në spital; gjithashtu prano çdo
fëmijë me pneumoni, konvulsione, dehid- Hemorragjia subkonjuktivale e
rim, kequshqyeshmëri të rëndë apo apne dukshme në sklerën e bardhë
të prolonguar apo cianozë pas kollitjes.

Antibiotikët
ä Jepi erythromycin oral (12.5 mg/kg katër herë në ditë) 10 ditë. Kjo nuk shkurton
kohëzgjatjen e sëmundjes, por zvogëlon periudhën e ngjitshmërisë.
ä Nëse ka temperaturë apo nëse eritromicina nuk është në dispozicion jepi
cefalosporine orale të gjeneratës së dytë për 5 ditë (cefaclor 20-40 mg/kg/ditë,
çdo 8 ose 12 orë) për të trajtuar pneumoninë e mundshme dytësore. Përmbaju

4. kolla
udhërrëfyesve të tjerë për pneumoni të rëndë (shih seksionin 4.1.2, faqe 78).
Oksigjeni
ä Jepu oksigjen fëmijëve që kanë ataqe të apnesë apo cianozës, apo sulme të
rënda të kollitjes.
Përdori kanulat nazale, mos e përdorë kateterin nazofaringeal apo atë nazal, të
cilët mund të provokojnë kollitjen. Vendosi kanulat vetëm pak në brendi të vrimave
të hundës dhe fiksoi me një copë shirit ngjitës mu mbi buzën e sipërme. Duhet t’i
kushtohet kujdes mbajtjes së vrimave pastër prej mukusit, duke qenë se ky bllokon
rrjedhën e oksigjenit. Vendose shpejtësinë e rrjedhës 1–2 litra/min (0.5 litra/min
në foshnjat e vogla). Njomja nuk është e nevojshme me kanulat nazale.
ä Vazhdo terapinë me oksigjen deri sa shenjat e mësipërme të mos jenë më të
pranishme, me ç’rast nuk ka vlerë në vazhdimin e trajtimit me oksigjen.
ä Infermierja duhet ta kontrollojë çdo 3 orë, nëse kanulat apo kateteri janë në
vend të duhur dhe nuk janë të bllokuar me mukus dhe nëse të gjitha lidhjet
janë të sigurta. Shih faqe 286 për detaje të mëtutjeshme.

99
 Pertusis

Menaxhimi i rrugëve të frymëmarrjes

ä Gjatë ataqeve të kollitjes, vendose kokën e fëmijës poshtë dhe përmbys, apo
anash, për të parandaluar çfarëdo inhalimi të të vjellurave dhe për të ndihmuar
ekspektorimin e sekretit.
­— Nëse fëmija ka episode cianotike, pastro sekretet prej hundës dhe grykës
me aspirim të shkurtër dhe të kujdesshëm.
— Nëse paraqitet apnea, pastro rrugët e frymës menjëherë me aspirim të
kujdesshëm, bëje stimulimin respirator manual, apo ventilimin me balon
dhe jepi oksigjen.

Kujdesi përkrahës
• Shmange sa të jetë e mundur më gjatë, çdo procedurë që mund të nxisë kol-
litjen, siç janë aplikimi i aspirimit, ekzaminimi i grykës dhe përdorimi i tubës
nazogastrike.
• Mos jep qetësues të kollës, sedativ, agjent mukolitik apo antihistaminik.
ä Nëse fëmija ka temperaturë (≥39°C) e cila duket të jetë shkaktare e shqetësimit,
jepi paracetamol
ä Inkurajo të ushqyerit në gji apo lëngjet orale. Nëse fëmija nuk mund të pijë,
plasoje tubën nazogastrike dhe jepi sasi të vogla, të shpeshta të lëngjeve për të
plotësuar nevojat mbajtëse të fëmijës (shih faqe 277). Nëse ka distres respira-
tor, jepi lëngje IV mbajtëse, për të shmangur rrezikun nga aspirimi dhe për
të zvogëluar nxitjen e kollitjes. Siguro ushqyeshmërinë adekuate duke dhënë
4. Kolla

racione më të vogla dhe më të shpeshta. Nëse vazhdon humbja e peshës

përkundër këtyre masave, ushqeje fëmijën përmes tubës nazogastrike.

Përcjellja
Fëmija duhet vlerësuar nga infermieret çdo 3 orë dhe nga mjeku një herë në
ditë. Për të lehtësuar vëzhgimin për zbulimin dhe trajtimin e hershëm të sul-
meve apneike apo cianotike, apo episodeve të rënda të kollitjes, fëmija duhet
të zë shtratin në një vend afër dhomës së infermiereve, ku oksigjeni është në
dispozicion. Gjithashtu mësoje nënën e fëmijës, që të dallojë ataqet e apnesë
dhe për të lajmëruar infermieret nëse kjo ndodh.

Komplikimet
Pneumonia. Ky është komplikimi më i shpeshtë i pertusisit, që shkaktohet nga
infeksioni dytësor bakterial, apo inhalimi i materialit të vjellur.
n Shenjat që sugjerojnë pneumoninë përfshijnë frymëmarrjen e shpejtë
ndërmjet episodeve të kollitjes, temperaturën dhe fillimin e shpejtë të distresit
respirator.
100
 Tuberkulozi

ä Trajtoje pneumoninë në fëmijët me pertusis si më poshtë:

­— Jepi cefalosporine orale të gjeneratës së dytë, (cefaclor 20-40 mg/kg/ditë,
çdo 8 ose 12 orë) 5 ditë.
— Jepi oksigjen, siç është përshkruar për trajtimin e pneumonisë shumë të
rëndë (shih seksionet 4.1.1 dhe 10.7, faqet 73 dhe 285).
Konvulsionet. Këto mund të rezultojnë prej anoksisë së shoqëruar me një episod
apneik apo cianotik, apo encefalopatisë së ndërmjetësuar me toksinë.
ä Nëse konvulsionet nuk ndërprehen brenda dy minutave, jepi një antikonvulsant
(diazepam apo paraldehid), sipas udhërrëfyesve në Kapitulli 1 (Diagrami 9,
faqe 14).
Kequshqyeshmëria. Fëmijët me pertusis mund të bëhen të kequshqyer, si rezultat
i marrjes së zvogëluar të ushqimit dhe vjelljeve të shpeshta.
ä Parandalo keushqyeshmërin përmes sigurimit të ushqyeshmërisë adekuate,
siç është përshkruar më lartë, nën “Kujdesi përkrahës”.
Hemorragjitë dhe herniet
n Hemorragjitë subkonjuktivale dhe epistaksa janë të shpeshta gjatë pertusisit.
ä Kurrfarë trajtimi specifik nuk nevojitet.
n Herniet umbilikale apo inguinale mund të shkaktohen nga kollitja e dhunshme.
ä Të mos trajtohen deri sa të mos ketë shenja të obstruksionit të zorrëve, por
referoje fëmijën për vlerësim kirurgjik pas fazës akute.

4. kolla
Masat e shëndetit publik
ä Jep imunizimin me DPT çdo fëmije në familje, që nuk është i imunizuar
plotësisht dhe fëmijës me pertusis.
ä Jepi boster dozë të DPT fëmijëve të imunizuar paraprakisht.
ä Jepi erythromycin estolate (12.5 mg/kg 4 herë në ditë) 10 ditë çdo fëmije në
familje që është i moshës nën 6 muajsh dhe ka temperaturë apo shenja të
tjera të infeksionit respirator.

4.8 Tuberkulozi
Shumica e fëmijëve të infektuar me Mycobacterium tuberculosis nuk zhvillojnë
tuberkulozë. Dëshmia e vetme e infeksionit mund të jetë testi pozitiv i lëkurës.
Zhvillimi i tuberkulozës varet nga kompetenca e sistemit imunitar për t’i rezistuar
shumëzimit të infeksionit me M. tuberculosis. Kompetenca ndryshon me moshën,
duke qenë më e dobëta në moshat shumë të reja. HIV-i dhe kequshqyeshmëria
e zvogëlojnë mbrojtjen e trupit ndërsa fruthi dhe ataqet e kollës përkohësisht
dëmtojnë fuqinë e sistemit imunitar. Në prani të cilësdo prej këtyre gjendjeve,
tuberkulozi mund të zhvillohet më lehtë.

101
 Tuberkulozi

Tuberkulozi më së shpeshti është i rëndë kur është i lokalizuar në mushkëri,

meningje apo veshkë. Nyjet limfatike cervikale, eshtrat, nyjet, abdomeni, veshët,
sytë dhe lëkura gjithashtu mund të preken. Shumë fëmijë paraqiten vetëm me
ngecje në rritje, humbje të peshës apo temperaturë të zgjatur. Kollitja për më
shumë se 30 ditë mund të jetë gjithashtu shenjë prezantuese; në fëmijë, sidoqoftë,
tuberkulozi sputum pozitiv rrallë diagnostikohet.

Diagnoza
Rreziku prej tuberkulozës është rritur kur ekziston një rast aktiv (tuberkulozi
pulmonar ngjitëse, strisho pozitive) në të njëjtën shtëpi, apo kur fëmija është
i kequshqyer, ka HIV/AIDS, ose ka pasur fruth në disa muajt e fundit. Shqyrto
tuberkulozin në çdo fëmijë me:
Anamnezë për:
n humbje të pasqaruar peshe apo ngecje në rritje;
n temperaturë të pasqaruar, sidomos kur kjo vazhdon për më shumë se 2 javë;
n kollë kronike (p.sh. kollë për më shumë se 30 ditë, me apo pa fishkëllimë);
n ekspozim ndaj një të rrituri me një tuberkulozë pulmonare ngjitëse të mund-
shme apo definitive.
Në ekzaminim:
n lëngu në njërën anë të krahërorit (hyrje e zvogëluar e ajrit, matitet i plotë në
perkutim);
n nyje limfatike të rritura jo të ndjeshme apo absces i nyejve limfatik, sidomos
4. Kolla

në qafë;
n shenjat e meningjitit, sidomos kur këto zhvillohen gjatë disa ditëve dhe lëngu
spinal përmban kryesisht limfocitet dhe proteinat e rritura;
n ënjtje abdominale, me apo pa nyje të palpueshme;
n ënjtje progresive apo deformim në eshtra apo nyje, përfshirë kurrizin.

Hulumtimet
n Përpiqu të sigurosh mostra për ekzaminim mikroskopik të bacileve acid-
shpejta (ngjyrosja Ziehl-Neelsen) dhe për kulturën e bacilit të tuberkulozit.
Mostrat e mundshme përfshijnë tri aspirate gastrike tesull të mëngjesit, të
njëpasnjëshme, LCS (nëse klinikisht është i indikuar), lëngu pleural dhe lëngu
i ascitit. Në bazë të shkallëve të ulëta të zbulimit përmes këtyre dy metodave,
rezultati pozitiv do të konfirmojë tuberkulozin, por një rezultat negativ nuk e
përjashton sëmundjen.
n Siguro një radiografi krahërori. Diagnoza e tuberkulozës mbështetet kur një
radiografi krahërori tregon model miliar infiltratesh apo fusha perzistente

102
 Tuberkulozi

të infiltrateve apo konsolidimit, shpesh me eksudat pleural, apo kompleks

primar.
n Kryeni një test lëkuror PPD. Testi zakonisht është pozitiv në fëmijët me tu-
berkulozë pulmonare (reaksionet prej >10 mm janë sugjestive për tuberkulozë;
<10 mm në fëmijë, të imunizuar paraprakisht me BCG, është i dyshimtë).
Sidoqoftë, testi PPD mund të jetë negativ në fëmijët me tuberkulozë që ka
HIV/AIDS apo kur ekziston sëmundje miliare, kequshqyeshmëri e rëndë apo
fruth i kohës së fundit.

Trajtimi
ä Jepu kursin e plotë të trajtimit të gjitha rasteve të konfirmuara apo shumë të
dyshimta.
ä Kur jeni në mëdyshje, p.sh. në fëmijën me dyshim të madh për tuberkulozë
apo i cili dështon të përgjigjet në trajtim për diagnoza tjera të mundshme, jepi
trajtimin për tuberkulozë.
Dështimet e trajtimeve për diagnozat tjera përfshijnë trajtimin me antibiotik për
pneumoni bakteriale të dukshme (kur fëmija ka simptoma mushkërore), apo për
meningjit të mundshëm (kur fëmija ka simptoma neurologjike), apo për parazitë
intestinal apo gjardiazë (kur fëmija ngec në rritje apo ka diarre apo simptoma
abdominale).
ä Përmbaju trajtimit të rekomanduar nga programet nacionale të tuberkulozës.
Informo këtë program dhe organizo përkrahjen dhe përcjelljen adekuate.

4. kolla
ä Nëse rekomandimet kombëtare nuk janë në dispozicion përmbaju udhër-
rëfyesve të OBSh-së që janë dhënë më poshtë.
1. Në shumicën e rasteve të tuberkulozës në fëmijëri (p.sh. në mungesë të
tuberkulozës pulmonare sputum pozitive apo sëmundjes së rëndë), jepi:
2 muajt e parë (faza fillestare): isoniazid + rifampicin + pyrazinamide çdo
ditë apo 3 herë në javë,
pasuar nga QOFTË
6 muajt e ardhshëm (faza vijuese): isoniazid + ethambutol apo isoniazid +
thioacetazone çdo ditë;
APO
4 muajt e ardhshëm (faza vijuese): isoniazid + rifampicin çdo ditë apo 3 herë
në javë.
2. Në rast të tuberkulozës pulmonale sputum pozitive apo sëmundjes së rëndë,
jepi trajtimin vijues:

103
 Inhalimi i trupit të huaj

2 muajt e parë (faza fillestare): isoniazid + rifampicin + pyrazinamide +

ethambutol (apo streptomycin) çdo ditë apo 3 herë në javë,
pasuar nga QOFTË
6 muajt e ardhshëm (faza vijuese): isoniazid + ethambutol çdo ditë;
APO
4 muajt e ardhshëm (faza vijuese): isoniazid + rifampicin çdo ditë apo 3 herë
në javë.
3. Në rast të meningjitit tuberkular, tuberkulozës miliare apo TB spinale me
shenja neurologjike, jepi regjimin vijues:
2 muajt e parë (faza fillestare): isoniazid + rifampicin + pyrazinamide +
ethambutol (apo streptomycin) çdo ditë apo 3 herë në javë,
pasuar nga
7 muajt e ardhshëm (faza vijuese): isoniazid + rifampicin çdo ditë.
Detajet e regjimit dhe dozat për secilën nga barnat e mësipërme janë dhënë në
Shtojcën 2, faqe 356.
Masa paraprake: Shmangiu streptomycin-ës, kur është e mundur, në fëmijët për
shkak se injeksionet janë të dhimbshme, mund të paraqiten dëmtime ireverzibile
të nervave, dhe ekziston rreziku nga shpërndarja e HIV-it, si pasojë e përdorimit
jo të drejtë të gjilpërave dhe shiringave. Shmangu thioacetazone-s në fëmijët që
dihet se janë të infektuar me HIV, apo kur gjasat për të pasur HIV infeksion janë të
4. Kolla

mëdha, për shkak se mund të paraqiten reaksione të rënda (nganjëherë fatale).

Përcjellja
Konfirmo nëse barnat merren ashtu siç është udhëzuar, përmes vëzhgimit të
drejtpërdrejtë të secilës dozë. Përcille shtimin e peshës së fëmijës (përditë)
dhe temperaturën (dy herë në ditë) me qëllim që të kontrollohet për shërimin e
temperaturës. Këto janë shenjat e përgjigjes në terapi. Kur trajtimi është dhënë
për tuberkulozë të dyshuar, përmirësimi duhet parë brenda një muaji. Nëse
kjo nuk ndodhë, rishiko pacientin, kontrollo zbatimin e terapisë dhe rishqyrto
diagnozën.

Masat e shëndetit publik

ä Paraqite rastin në autoritetet shëndetësore regjionale përgjegjëse. Sigurohu se
përcjellja e trajtimit është kryer, siç rekomandohet nga programi kombëtarë i
tuberkulozit. Kontrollo të gjithë anëtarët e familjes së fëmijës (dhe nëse është
e domosdoshme, kontaktet në shkollë) për raste të pazbuluara të tuberkulozës
dhe organizo trajtimin për secilin rast që zbulohet.

104
 Inhalimi i trupit të huaj

4.9 Inhalimi i trupit të huaj

Kikirikët, farat apo objektet tjera të vogla mund të inhalohen, më së shpeshti
nga fëmijët e moshës nën 4 vjeç. Trupi i huaj zakonisht ngatërrohet në bronk
(më shpesh në të djathtin) dhe mund të shkaktojë kolabimin apo konsolidimin
e pjesës së mushkërisë, në skaj të vendit të bllokimit. Ngulfatja është simptoma
e shpeshtë fillestare. Kjo mund të pasohet nga intervalet pa simptoma me ditë
apo javë, para se fëmija të paraqitet me fishkëllimë perzistente, kollë kronike apo
pneumoni, e cila nuk përgjigjet në trajtim. Objektet e vogla të mprehta mund të
ngatërrohen në laring, duke shkaktuar stridor apo fishkëllimë. Rrallë objektet e
mëdha duke u ngatërruar në laring mund të shkaktojnë vdekje të papritur prej
asfiksionit, përderisa të mos bëhet një trakeotomi emergjente.

Diagnoza
Inhalimi i trupit të huaj duhet marrë në konsideratë në fëmijët me shenjat
vijuese:
n fillim i papritur i ngufatjes, kollës apo fishkëllimës apo
n pneumoni segmentale apo lobare, e cila nuk përgjigjet në terapinë me antibiotik
(vërej gjithashtu diagnozën diferenciale të tuberkulozës – shih faqe 97).
Ekzamino fëmijën për:
n fishkëllimë të njëanshme;
n një regjion të zhurmës së zvogëluar të frymëmarrjes, i cili është ose jokumbues

4. kolla
ose hipersonor në perkutim;
n devijimi i trakesë apo ictus cordis-it (majës së zemrës).
Siguro një radiografi krahërori në ekspirium të plotë, për të zbuluar një regjion
të tejfryrjes apo kolabimit, zhvendosje mediastinale (larg prej pjesës së prekur),
apo një trup i huaj nëse ai është radio-opak.

Trajtimi
Ndihma e parë emergjente për fëmijët e ngulfatur. Përpiqu për të zhbllokuar
dhe nxjerrur trupin e huaj. Menaxhimi varet nga mosha e fëmijës.
Për foshnje:
ä Shtrije foshnjën në njërën dorë apo këmbë me kokë poshtë.
ä Godite shpinën e foshnjës pesë herë me rrënjën e dorës.
ä Nëse perziston obstruksioni, ktheje foshnjën mbarë dhe bëja pesë shtypje
gjoksi me dy gishtërinj, një gisht gjerësi nën nivelin e thimthave, në vijën e
mesme.
105
 Insuficienca e zemrës

ä Nëse obstruksioni perziston, kontrollo gojën e foshnjës për çfarëdo obstruk-

sioni, që mund të largohet.
ä Nëse është e domosdoshme, përsërite këtë sekuencë me goditje shpine sërish.
Për fëmijët më të mëdhenj:
ä Deri sa fëmija është ulur, në gjunjë apo shtrirë, godite shpinën e fëmijës me
rrënjën e dorës.
ä Nëse obstruksioni perziston, dil prapa fëmijës duke ia kaluar duart tua nën
sqetulla përreth trupit të fëmijës; bëje njërën dorë grusht mu nën sternum;
vendose tjetrën dorë mbi të parën dhe shtyni fort lartë në abdomen. Përsërite
këtë deri në pesë herë.
ä Nëse obstruksioni perziston, kontrollo gojën e fëmijës për ndonjë obstruksion,
që mund të hiqet.
ä Nëse është e domosdoshme, përsërite sekuencën me goditje shpine sërish.
Pasi ta keni kryer këtë, është me rëndësi të kontrollohet kalueshmëria e rrugëve
të frymëmarrjes duke:
n shikuar për lëvizjet e krahërorit
n dëgjuar për zhurmën e frymëmarrjes dhe
n ndjerë për frymëmarrje.
Nëse kërkohet menaxhimi i mëtutjeshëm i rrugëve të frymëmarrjes, shih Dia-
gramin 4, faqe 8–9. Ky përshkruan veprimet që do të mbajnë rrugët e frymëmarrjes
4. Kolla

hapur dhe do të parandalojnë rënien e gjuhës dhe mbylljen e grykës me të deri

sa fëmija këndellet.
ä Trajtimi i mëvonshëm i aspirimit të dyshuar të trupit të huaj. Nëse dyshohet
në trup të huaj, referoje fëmijën në spital, ku diagnostikimi është i mundur dhe
objekti mund të “largohet” me bronkoskopi. Nëse ka dëshmi për pneumoni,
fillo trajtimin me ampicillin dhe gentamicin, sikur për pneumoni shumë të
rëndë (shih faqe 74), para përpjekjes për të larguar trupin e huaj.

4.10 Insuficienca e zemrës

Insuficienca e zemrës mund të shkaktojë frymëmarrje të shpejtë dhe distres
respirator. Shkaqet themelore përfshijnë sëmundjen kongjenitale të zemrës (za-
konisht në muajt e parë të jetës), ethet reumatike akute, miokarditin, perikarditin
supurativ me ngushtim, endokarditin ngjitës, glomerulonefritin akut, aneminë e
rëndë, pneumoninë shumë të rëndë dhe kequshqyeshmërinë e rëndë. Insuficienca
e zemrës mund të precipitohet apo përkeqësohet nga mbingarkimi me lëngje,
sidomos kur jepen lëngje IV, që përmbajnë kripëra.

106
 Insuficienca e zemrës

Presioni jugular i rritur (PJRr)

– shenjë e insuficiencës së zemrës

Diagnoza
Shenjat më të shpeshta të insuficiencës së zemrës, në ekzaminim, janë:
n Takikardia (frekuenca e zemrës >160/minutë në fëmijët nën 12 muajsh;
>120/minutë në fëmijët e moshës 12 muajsh deri 5 vjeç).
n Ritmi i Galop-it me kërcitje bazale në auskultim.
n Mëlçia e rritur, e dhimbshme.
n Në foshnje – frymëmarrja e shpejtë (apo djersitja), sidomos kur ushqehet

4. kolla
(shih seksionin 4.1.1, faqe 73, për definimin e frymëmarrjes së shpejtë); në
fëmijët më të rritur – ënjtje e këmbëve, duarve apo fytyrës apo vena të fryra
në qafë.
n Zbehja e rëndë e shuplakave mund të jetë e pranishme nëse anemia e rëndë
është shkaktare e insuficiencës së zemrës.
n Nëse diagnoza është e dyshimtë, mund të bëhet radiografia e krahërorit dhe
kjo do të tregojë zemër të rritur.
n Mate shtypjen e gjakut nëse është e mundur kjo. Nëse është e rritur merre
në konsideratë glomerulonefritin akut (shih librat standard të pediatrisë për
trajtim).

Trajtimi
Për detajet e trajtimit të sëmundjes themelore të zemrës, konsulto librat standard
të pediatrisë. Masat kryesore për trajtimin e insuficiencës së zemrës në fëmijët
jo të kequshqyer rëndë janë si vijon.
ä Diuretikët. Jepi furosemide (frusemide): doza 1 mg/kg duhet të shkaktojë
107
 Insuficienca e zemrës

diurezë të rritur brenda 2 orëve. Për veprim më të shpejtë, jepi barin IV. Nëse
doza fillestare nuk është efektive, jepi 2 mg/kg dhe përsërite pas 12 orëve, nëse
është e domosdoshme. Pas kësaj, një dozë e vetme ditore prej 1–2 mg/kg,
oral zakonisht është e mjaftueshme.
ä Digoksina. Shqyrto dhënien e digoksinës (shih Shtojcën 2, faqe 340).
ä Kaliumi plotësues. Kaliumi plotësues nuk kërkohet kur furosemidi jepet i
vetëm për trajtimin që zgjat vetëm disa ditë. Kur jepet digoksina dhe furo-
semidi, apo nëse furosemidi jepet më gjatë se 5 ditë, jepi kalium oral (3–5
mmol/kg/ditë).
ä Oksigjeni. Jepi oksigjen nëse fëmija ka frekuencë respiratore prej ≥70/min,
tregon shenja të distresit respirator, apo ka cianozë qendrore. Shih faqe
285.

Kujdesi përkrahës
• Shmangiu përdorimit të lëngjeve IV, kur kjo është e mundur.
• Përkrahe fëmijën në pozitë gjysmë të ulur me kokën dhe supet e ngritura dhe
gjymtyrët e poshtme të varura.
• Ule temperaturën me paracetamol për të zvogëluar ngarkesën e zemrës.

Përcjellja
Fëmija duhet kontrolluar nga infermierja çdo 6 orë (çdo 3 orë deri sa është në
4. Kolla

terapi me oksigjen) dhe nga mjeku një herë në ditë. Përcille edhe frekuencën
rerspiratore edhe atë të pulsit, madhësinë e mëlçisë dhe peshën e trupit për të
vlerësuar përgjigjen në trajtim. Vazhdo trajtimin deri sa frekuenca respiratore dhe
e pulsit të jenë normale dhe mëlçia të mos jetë më e rritur.

Shënime

108
Kapitulli 5

Diarrea
5.1 Fëmija që paraqitet
me diarre 110
5.2 Diarrea akute 111
5.2.1 Dehidrimi i rëndë 112
5.2.2 Dehidrimi mesëm 115
5.2.3 Nuk ka dehidrim 119
5.3 Diarrea perzistente 122
5.3.1 Diarrea e rëndë
perzistente 122
5.3.2 Diarrea perzistente
(jo e rëndë) 126
5.4 Dizenteria 127

Në këtë kapitull gjejmë udhërrëfyesit e trajtimit për menaxhimin të diarresë akute

(me dehidrim të rëndë, të mesëm apo pa dehidrim), diarresë perzistente dhe
dizenterisë, te fëmijët e moshës nga 1 javë deri në 5 vjeç. Vlerësimi i fëmijës me
kequshqyeshmëri të rëndë është përshkruar në seksionet 7.2 dhe 7.3 (faqe 178-
180). Tri elementet esenciale për menaxhimin e të gjithë fëmijëve me diarre janë
terapia rehidruese, shtimi i zinkut dhe të ushqyerit e vazhdueshëm.
Gjatë diarresë, përmes jashtëqitjeve ujore shënohen humbje të mëdha të ujit
dhe elektroliteve (natrium, kalium e bikarbonate). Dehidrimi ndodhë kur këto
humbje nuk zëvendësohen në mënyrë adekuate dhe zhvillohet mungesë e ujit
dhe elektroliteve. Shkalla e dehidrimit është klasifikuar sipas simptomave dhe
shenjave të cilat reflektojnë sasinë e lëngjeve të humbura (shih seksionin 2.3
(faqe 38) dhe 5.1 (më poshtë). Regjimi i rehidrimit zgjidhet sipas shkallës së
dehidrimit.
Zinku është mikronutrient i rëndësishëm për shëndetin dhe zhvillimin e fëmijës
në tërësi. Zinku humbet në sasi të mëdha gjatë diarresë. Zëvendësimi i tij
5. Diarrea

është më rëndësi për ta ndihmuar fëmijën për t’u shëruar dhe për t’a mbajtur të
shëndoshë në muajt e ardhshëm. Është dokumentuar se dhënia shtesë e zinkut
gjatë episodeve të diarresë e redukton kohëzgjatjen dhe rëndesën e episodeve
dhe e zvogëlon incidencën e diarresë në 2-3 muajt në vijim. Për këto arsye, të
gjithë pacientëve me diarre iu duhet zink shtesë, sa më parë pasi që të ketë
filluar diarrea.
Gjatë diarresë, zvogëlimi i marrjes së ushqimit dhe absorbimit dhe rritja e kërke-
save nutritive shpesh shoqërohen dhe shkaktojnë humbjen e peshës dhe ngecjen
në rritje. Zakonisht, kequshqyeshmëria shkakton diarre më të rëndë, më të gjatë
dhe më të shpeshtë, krahasuar me diarrenë te fëmijët pa kequshqyeshmëri. Ky

109
 Diarrea

cikël vdekjeprurës mund të prishet apo thyhet, duke dhënë ushqim të pasur me
nutrient gjatë diarresë dhe kur fëmija është mirë.
Antibiotikët nuk duhet të përdorën në mënyrë rutinore. Ata janë të dobishëm
vetëm për fëmijët që kanë diarre me gjak (me gjasë shigelozë), kolerë të dyshuar
me dehidrim të rëndë dhe ndonjë infeksion tjetër serioz jo-intestinal, siç është
pneumonia. Barnat antiprotozoale janë rrallë të indukuara. Barnat “Anti-diarreale”
dhe anti-emetike nuk duhet dhënë fëmijëve të vegjël me diarre akute apo dizenteri
perzistente; ato as nuk e parandalojnë dehidrimin, as nuk e përmirësojnë statusin
nutritiv -bile disa kanë efekte anësore të rrezikshme, e ndonjëherë edhe fatale.

5.1 Fëmija që paraqitet me diarre

Anamneza
Anamneza detale nutritive është esenciale për menaxhimin e fëmijës me diarre.
Po ashtu, hulumto si më poshtë:
n diarrea
— frekuenca e jashtëqitjeve
— kohëzgjatja (numri i ditëve)
— gjak në jashtëqitje
n epidemi e mundshme lokale e kolerës
n përdorim i kohëve të fundit i antibiotikëve për ndonjë trajtim tjetër
n ataqet e vajit të foshnjës të përcjellura me zbehje.

Ekzaminimi
Shiko për:
n shenjat e dehidrimit të mesëm apo dehidrimit të rëndë:
— i/e shqetësuar apo irrituar
— letargjik/shkalla e ulur e vetëdijes
— sytë e fundosur
— kthim të ngadalësuar të rrudhës së lëkurës së abdomenit
5. Diarrea

— i etur/ pi vrullshëm, dobët apo nuk është në gjendje të pijë fare

n ka gjak në jashtëqitje
n janë të pranishme shenjat e kequshqyeshmërisë së rëndë
n masë abdominale
n fryrje barku.
Nuk ka nevojë për kulturat rutinore të jashtëqitjes te fëmijët me diarre.

110
 Diarrea akute

Tabela 11. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me diarre

Diagnoza Në favor
Diarrea akute (ujore) — Më shumë se 3 jashtëqitje në ditë
— Nuk ka gjak në jashtëqitje
Kolera — Diarrea me dehidrim të rëndë gjatë epidemisë së kolerës
— Kultura pozitive e jashtëqitjes për V.Cholerae O1 apo O 139
Dizenteria — Gjak në jashtëqitje (e vërejtur/parë apo e raportuar)
Diarrea perzistente — Diarrea që zgjatë 14 apo më shumë ditë
Diarrea me —Ndonjë diarre me shenja të kequshqyeshmëris së rëndë (shih
kequshqyeshmëri të rëndë faqe 177)
Diarrea e shoqëruar me — Kursi i trajtimit të fundit me antibiotikë të spektrit të gjerë
përdorim paraprak të antibiotikëve
Invaginimi — Gjak në jashtëqitje
— Masë abdominale (kontrolloni me ekzaminim rektal)
— Ataqet e të qarit me zbehje te foshnjat

5.2 Diarrea akute

Vlerësimi i dehidrimit
Te të gjithë fëmijët me diarre, vendos nëse ka dehidrim dhe jep trajtimin adekuat
(shih tabelën 12 më poshtë).
Për të gjithë fëmijët me diarre, gjendja e hidrimit duhet të klasifikohet si dehidrim
i rëndë, dehidrim i mesëm apo nuk ka dehidrim (shih më poshtë) dhe duhet
dhënë trajtimin adekuat.

Tabela 12. Klasifikimi i shkallës së dehidrimit në fëmijët me diarre

Klasifikimi Shenjat apo simptomat Trajtimi
Dehidrim i Dy apo më shumë prej shenjave ä Jepi lëngje për dehidrim të rëndë
rëndë të mëposhtme: (shih Planin C për trajtimin e
n letargji/pavetëdije diarresë në spital, faqe 114)
n sytë e fundosur
5. Diarrea

n nuk është i aftë të pijë apo pi dobët

n lëkura e abdomenit kthehet prapa
shumë ngadalë (≥2 sekonda)
Dehidrim i Dy apo më shumë prej shenjave ä Jepi lëngje dhe ushqim për dehidrim
mesëm të mëposhtme: të mesëm (shih Planin B për trajtimin
n i/e shqetësuar, irrituar e diarresë, faqe 117)
n sytë e fundosur ä Pas rehidrimit, këshilloje nënën për
n pi me etje, i etur trajtimin në shtëpi dhe kur duhet të
n lëkura e abdomenit kthehet kthehet menjëherë (shih faqet 116,
ngadalë 118)
ä Vizita kontrolluese për 5 ditë nëse
nuk ka ndonjë përmirësim.
111
 Dehidrimi i rëndë

Tabela 12. Vazhdon

Klasifikimi Shenjat apo simptomat Trajtimi
Nuk Nuk ka shenja të mjaftueshme për ä Jepni lëngje apo ushqim, për të
ka dehidrim ta klasifikuar si dehidrim të trajtuar dehidrimin në shtëpi
mesëm apo të rëndë (shih Planin A për trajtimin e
diarresë, faqe 120)
ä Këshilloje nënën se kur duhet të
kthehet menjëherë (faqe 119)
ä Vizita kontrolluese për 5 ditë, nëse
nuk ka ndonjë përmirësim.

5.2.1 Dehidrimi i rëndë

Fëmijët me dehidrim të rëndë kërkojnë rehidrim të shpejtë IV me mbikëqyrje
të rreptë, e cila pasohet me rehidrim oral, posa fëmija të fillojë të përmirësohet
mjaftueshëm. Në vendet ku ka epidemi të kolerës, jepi antibiotikë efektiv kundër
kolerës. (shih faqen 113).

Diagnoza
Nëse te fëmija me diarre janë të pran-
ishme dy nga shenjat e mëposhtme,
atëherë ai duhet diagnostikuar si dehidrim
i rëndë:
n letargjia apo vetëdija e humbur
n sytë e fundosur
n lëkura e abdomenit kthehet prapa
shumë ngadalë (2 sekonda apo më
shumë)
n nuk është në gjendje të pijë apo pi
dobët.
5. Diarrea

Sytë e fundosur (futur brenda)

Trajtimi
Fëmijëve me dehidrim të rëndë duhet
dhënë menjëherë rehidrimin IV, të përcjellur me terapi rehidruese orale.
ä Menjëherë fillo me lëngjet IV. Derisa të vendoset shpejtësia e dhënies së pikave,
trajtoje me tretje të ORS-së, nëse fëmija mund të pijë.
Vërejtje: Tretësira më e mirë IV është Ringer Laktati (poashtu e quajtur tretësira
Hartmann për injeksione). Në mungesë të Ringer Laktatit, mund të përdoret tretja
fiziologjike (0,9% NaCl). Tretja 5% e glukozës (Dekstrozës) nuk është efektive
dhe nuk duhet përdorur.

112
 Dehidrimi i rëndë

Tabela 13. Dhënia e lëngjeve IV, fëmijës me dehidrim të rëndë

Së pari, jepi 30 ml/kg në: Pastaj, jepi 70 ml/kg në:

moshën <12 muaj 1 orëa 5 orë

≥12 muajsh 30 minutaa 21/2 orë

a Përsërite prapë dhënjen e lëngjeve nëse pulsi radial ende është shumë i dobët apo i paprekshëm.
ä Jepi 100 ml/kg të tretësirës së zgjedhur të ndarë si në tabelën 13.
Për më shumë informata, shih Planin C të trajtimit, faqe 114. Ky paraqet udhër-
rëfyesit për dhënien e tretjes së ORS-së përmes sondës nazogastrike, apo përmes
gojës kur terapia IV nuk është e mundur.

Kolera
n Dyshoni në kolerë te fëmijët mbi moshën 2 vjeçare, të cilët kanë diarre akute
ujore dhe shenja të dehidrimit të rëndë, nëse kolera ndodhë në vendet të
kufizuara.
ä Vlerëso dhe trajto dehidrimin sikur tek diarretë tjera akute.
ä Jepja një antibiotik oral, në të cilën dihet se sojet e Vibrio Cholerea-së, në
regjion, janë të ndjeshme. Zgjedhjet e mundshme janë: tetracyclini, doxycyclina,

Tërheqja e lëkurës së
abdomenit të fëmijës për
të testuar zvogëlimin e
turgorit të lëkurës

5. Diarrea

Kthimi i ngadalshëm
i rrudhës lëkurore në
dehidrimin e rëndë

113
 DIAGRAMI 13. Plani C i trajtimit të diarresë:
Trajtoje shpejtë dehidrimin e rëndë
å Përcill shigjetat. Nëse përgjigja është PO vazhdo anash (djathtas).
Nëse është Jo vazhdo poshtë.
FILLO KËTU ä Fillo menjëherë me dhënien e lëngjeve IV. Nëse
A mund të
fëmija mund të pijë, jepi tretje të ORS-së përmes
jepen lëngje
PO gojës derisa të vendosësh dhe rregullosh frekuencën
intravenoze (IV)
e pikave. Jepi 100 ml/kg tretje Ringer (apo, nëse nuk
ke këtë, tretje fiziologjike NaCl) si më poshtë:
menjëherë?
MOSHA Së pari jepi Pastaj jepi
30 ml/kg në: 70 ml/kg në:
Foshnjat 1 orë* 5 orë
(nën 12 muajshe)
Fëmijët 30 minuta* 2 1/2 orë
(12 muajsh deri 5 vjeç)
JO * Përsërite prapë nëse pulsi radial është ende i dobët apo nuk
është i prekshëm.
n Rivlerëso fëmijën çdo 15-30 minuta. Nëse gjendja
hidruese nuk është përmirësuar, shtoje numrin e
pikave.
ä Poashtu jepi tretje të ORS-së (përafërsisht 5 ml/kg/
orë) sa më parë që fëmija të mund të pijë: zakonisht
A mund të pas 3-4 orëve (foshnjat) apo 1–2 orë (fëmijët).
dërgohet fëmija n Rivlerëso foshnjën pas 6 orëve dhe fëmijën pas
për trajtim IV 3 orëve. Klasifiko dehidrimin. Pastaj zgjidhe planin
(brenda 30 adekuat (A, B, C) për të vazhduar trajtimin.
minutash)? ä Referoje URGJENTISHT në spital për trajtim IV.
JO PO ä Nëse fëmija mund të pijë, jepi nënës tretje të ORS-
A je i trajnuar së dhe tregoi se si t’i jap gllënjka të shpeshta gjatë
për të përdorur rrugës.
sondën ä Fillo rehidrimin përmes tubës (gojës) me tretje të
nazogastrike? PO ORS-së: 20 ml/kg/orë për 6 orë (gjithsej 120 ml/kg).
5. Diarrea

JO n Rivlerëso secilin fëmijë çdo 1-2 orë:

A mund të pijë — Nëse ka vjellje të përsëritura apo distension të
fëmija?
rritur abdominal, jepi lëngjet më ngadalë.
— Nëse gjendja e hidrimit nuk është përmirësuar
JO pas 3 orëve, dërgoje fëmijën për trajtim IV.
n Pas 6 orëve, rivlerësoje fëmijën. Klasifikoje dehid-
Referoje
rimin. Pastaj, zgjidhe planin adekuat për të vazhduar
URGJENTISHT
trajtimin (A, B, C).
për në spital
për rehidrim IV Vërejtje: Nëse është e mundur, observoje fëmijën së paku 6
orë pas rehidrimit, për t’u siguruar se nëna mund të mbajë
apo trajtim me
gjendjen e hidrimit përmes dhënies së tretjes së ORS-së,
sondë NG përmes gojës.

114
 Dehidrimi i mesëm

cotrimoxazoli dhe erythromycina (për dozat, shih Shtojcën 2, faqe 329).

ä Përshkruaj shtesa të Zinkut, sa më parë që të ndalet të vjellurit (shih faqe 118).

Përcjellja
Rivlerësoje fëmijën çdo 15 – 30 minuta derisa pulsi radial të jetë i fuqishëm.
Nëse rehidrimi nuk e përmirëson gjendjen, jepi tretësirë IV më shpejtë. Pastaj,
rivlerësoje fëmijën së paku çdo orë, me qëllim të verifikimit nëse hidrimi është
duke u përmirësuar, duke kontrolluar rrudhën e lëkurës, nivelin e vetëdijes dhe
aftësinë për të pirë. Sytë e fundosur përmirësohen më ngadalë sesa shenjat tjera
dhe përcjellja e tyre është më pak e dobishme.
Kur tërë sasia e lëngjeve IV të jetë dhënë, rivlerëso tërësisht gjendjen e hidrimit
të fëmijës, duke shfrytezuar tabelën 7 (faqe 12).
• Nëse shenjat e dehidrimit të rëndë janë ende të pranishme, përsëriti infuzionet
e lëngjeve IV, siç është theksuar më parë. Dehidrimi i rëndë perzistent pas
rehidrimit IV është i pazakonshëm dhe zakonisht ndodhë te fëmijët që kanë
jashtëqitje të shpeshta dhe të mëdha ujore në fazën e rehidrimit.
• Nëse fëmija përmirësohet por prapë tregon shenja të dehidrimit të mesëm,
ndërpreje trajtimin IV dhe jepi tretje ORS për 4 orë (shih seksionin 5.1.2 më
poshtë dhe Planin B të trajtimit të diarresë, faqe 117). Nëse fëmija ushqehet
normalisht me qumësht gjiri, inkurajo nënën për të vazhduar të ushqyerit sa
më shpesh.
• Nëse nuk ka shenja të dehidrimit, përcilli udhërrëfyesit në seksionin 5.1.3
dhe Planin A për trajtimin e diarresë, faqe 120. Kur është e përshtatshme,
inkurajo nënën për të vazhduar të ushqyerit sa më shpesh me qumësht të
gjirit. Observo fëmijën për së paku 6 orë, para se ta lirosh, për të konfirmuar
se nëna është e aftë për të mbajtur gjendjen e hidrimit të fëmijës, duke i dhënë
tretje të ORS-së.
Të gjithë fëmijët duhet të fillojnë marrjen e tretësirë së ORS-së (rreth 5 ml/kg/orë)
5. Diarrea

me gotë kur mund të pijnë pa ndonjë vështirësi (zakonisht 3-4 orë për foshnjat,
apo 1-2 orë për fëmijët më të rritur). Kjo ofron bazën dhe kaliumin plotësues, që
mund të mos jenë dhënë në mënyrë adekuate përmes tretësirave IV.
Kur dehidrimi i rëndë të jetë përmirësuar, përshkruaje zinkun (shih faqe 118).

5.2.2 Dehidrimi i mesëm

Në përgjithësi, fëmijëve me dehidrim të mesëm duhet t’iu japim tretje të ORS-së,
për 4 orët e para në institucionin shëndetësor, kur fëmija është i mbikqyrur dhe
nëna mësohet se si të përgatisë dhe jap tretjen e ORS-së.

115
 Dehidrimi i mesëm

Diagnoza
Fëmija ka dehidrim të mesëm nëse ka dy apo më shumë shenja të mëposhtme:
n shqetësim/irritim
n etje dhe pi me vrull
n sy të fundosur
n kthim të ngadalshëm të rrudhës lëkurore të abdomenit.
Fëmija është në dehidrim të rëndë edhe atëherë kur ka së paku një nga shenjat
e sipërshënuara dhe një shenjë nga dehidrimi i rëndë (p.sh., shqetësim/irritim
dhe pi dobët).

Trajtimi
ä Në 4 orët e para, jepi fëmijës sasit vijuese të përafërta të tretjes së ORS-së,
duke u bazuar në peshën (apo moshën nëse nuk e di peshën) e fëmijës, siç
është e treguar në tabelën 14.
Megjithatë, nëse fëmija dëshiron të pijë më shumë, jepi më shumë.
ä Tregoi nënës se si t’ia jap fëmijës tretjen e ORS-së, me lugë të çajit për çdo
1-2 minuta, nëse fëmija është në moshën 2 vjeçare; gllënjka të shpeshta nga
gota për fëmijët më të vjetër.
ä Kontrolloje rregullisht për të parë nëse ka ndonjë problem.
• Nëse fëmija vjellë, prit 10 minuta; pastaj, rifillo dhënien e tretjes së ORS-së
më ngadalë (p.sh. me lugë për çdo 2-3 minuta).
• Nëse kapakët e syve të fëmijës janë të fryrë, ndërpreje dhënien e tretjes së
ORS-së dhe jepi ujë të pastër apo qumësht gjiri.
ä Këshilloi nënat që ushqejnë me qumësht të gjirit, që të vazhdojnë të ushqyerit,
sa herë që të dëshirojë fëmija.
ä Nëse nëna nuk mund të qëndrojë në institucion për 4 orë, tregoi asaj se si
5. Diarrea

të përgatis tretjen e ORS-së dhe jepi pako të mjaftueshme të ORS-së, për të

kompletuar rehidrimin në shtëpi, si dhe për dy ditë të tjera.
ä Rivlerësoje fëmijën pas 4 orëve, duke e kontrolluar për shenjat e dehidrimit
të përmendura më parë.
(Vërejtje: Rivlerësoje fëmijën pa u mbushur 4 orë, nëse ai nuk merrë tretjen e
ORS-së apo duket se po i keqësohet gjendja.)
— Nëse nuk ka dehidrim, mësoje nënën për katër rregullat e trajtimit në
shtëpi:
(i) jepi lëngje shtesë

116
Diagrami 14. Plani B i trajtimit të diarresë:
Trajto dehidrimin e mesëm me tretje të ORS-së
JEPI SASITË E REKOMANDUARA TË ORS-SË NË KLINIKË, GJATË
PERIUDHËS 4 ORËSHE.
ä Përcakto sasinë e tretjes së ORS-së, për t’u dhënë gjatë 4 orëve të para.
MOSHA* Deri në prej 4 deri prej 12 muaj prej 2 vjet
4 muaj 12 muaj deri 2 vjet deri 5 vjet
PESHA <6 kg 6–<10 kg 10–<12 kg 12–19 kg
Në ml 200–600** 600–1000** 1000–1200** 1200–1900**
* Shërbehu me moshën e fëmijës vetëm kur nuk e di peshën. Sasia e përafërt e tretjes së
ORS-së e shprehur në ml, mund të llogaritet duke e shumëzuar peshën e fëmijës (në kg)
me 100.
**përmirësimet e bëra janë të bazuara në vlerat e dhëna në MISF

— Nëse fëmija dëshiron të pijë më shumë tretje të ORS-së se sa është

paraqitur këtu, jepi më shumë.
— Foshnjave nën 6 muaj që nuk ushqehen në gji duhet t’u jepen 100-200
ml ujë të pastër gjatë kësaj kohe.
ä Tregoi nënës se si të jap tretjen e ORS-së.
— Jepi shpesh gllënjka të vogla me gotë.
— Nëse fëmija vjellë, prit 10 minuta. Pastaj vazhdo, por më ngadalë.
— Vazhdo të ushqyerit me qumësht të gjirit sa herë që të dëshirojë fëmija.
n Pas 4 orësh:
— Rivlerësoje fëmijën dhe klasifikoje për dehidrim.
— Zgjidhe planin adekuat për të vazhduar trajtimin.
— Fillo me të ushqyerit e fëmijës në klinikë.
ä Nëse nëna duhet të shkojë para përfundimit të trajtimit:
— Tregoi asaj se si të përgatitet tretja e ORS-së në shtëpi.
5. Diarrea

— Tregoi asaj, se sa tretje të ORS-së duhet t’i jap fëmijës, për të përfun-
duar trajtimin 4 orësh në shtëpi.
— Jepi nënës qese të mjaftueshme të ORS-së për të përfunduar rehidrimin.
Poashtu, jepi asaj 2 qese të ORS-së siç rekomandohet me planin A.
— Shpjegoja katër rregullat e trajtimit në shtëpi:

}
1. Jepi lëngje shtesë
2. Jepi shtesa të zinkut
3. Vazhdo me të ushqyerit
3. Kur të kthehet
Shih Planin A të trajtimit të diarresë
(faqe 120)
dhe Kartela e nënës (faqe 298)

117
 Dehidrimi i mesëm

(ii) jepi shtesa zinku për 10–14 ditë

(iii) vazhdo të ushqyerit (shih Kaptinë 10, faqe 265)
(iv) risille fëmijën menjëherë nëse shfaqet ndonjë nga shenjat e më-
poshtme:
— pi dobët apo nuk është i aftë të pijë, apo ushqehet me qumësht
të gjirit
— sëmuret më shumë
— ka temperaturë të lartë
— ka gjak në jashtëqitje.
— Nëse fëmija ende ka dehidrim të mesëm, përsërite trajtimin për 4 orë të
tjera me tretje të ORS-së, si më lartë dhe fillo t’i ofrosh ushqim, qumësht
apo lëngje pemësh dhe ushqeje me qumësht gjiri sa më shpesh.
— Nëse janë zhvilluar shenjat e dehidrimit të rëndë, shih seksionin 5.1.1 (faqe
112) për trajtim.
Plani B dhe A i trajtimit në faqe 120 dhe 117 ofrojnë detaje të tjera.
Jepi shtesa zinku
ä Tregoi nënës se sa zink të japë
Deri në 6 muaj 1/2 tablete (10 mg) çdo ditë
6 muaj dhe më shumë 1 tabletë (20 mg) çdo ditë
për 10–14 ditë

Të ushqyerit
Vazhdimi i të ushqyerit nutritiv është element me rëndësi në menaxhimin e
diarresë.
ä Në periudhën fillestare rehidruese 4 orëshe, mos i jep ushqim tjetër përveç
qumësht të gjirit. Fëmijët që ushqehen me qumësht gjiri duhet vazhduar të
ushqehen rregullisht dhe sa më shpesh me qumësht gjiri, gjatë episodeve të
diarresë.
5. Diarrea

ä Pas 4 orëve, nëse fëmija ende ka dehidrim të mesëm dhe vazhdon të marrë
tretje të ORS-së, jepi ushqim çdo 3-4 orë.
ä Të gjithë fëmijëve mbi moshën 4-6 muaj duhet dhënë pak ushqim, para se të
shkojnë në shtëpi.
Nëse fëmija nuk është i ushqyer normalisht me qumësht të gjirit, hulumto mun-
dësinë për rilaktacion (p.sh. ristarto të ushqyerit me qumësht të gjirit pasi që të
jetë ndërprerë – shih faqe 268) apo jepi zëvendësues të zakonshëm të qumështit
të gjirit. Nëse fëmija është 6 muajsh apo më i vjetër apo vetëm ushqehet me
ushqim të fortë/solid, jepi ushqime të freskëta të përgatitura – të ziera, qullëra
apo të bluara. Rekomandohen ushqimet e mëposhtme:
118
 Nuk ka dehidrim

• drithërat apo ushqim tjetër nishesteje i përzier me perime, perime barishtore

dhe mish/peshk, kur është e mundur, me 1-2 lugë çaji të vajit të shtuar, secilës
shujtë
• ushqimet lokale të rekomanduara sipas MISF-it në vendin përkatës (shih
sesionin 10.1, faqe 265)
• lëngje të freskëta pemësh apo banane të bluara/shtypura për të ofruar kaliu-
min.
ä Inkurajo fëmijën për të ngrënë duke i ofruar ushqimin së paku 6 herë në ditë.
Jepi ushqim të njëjtë pasi që të ndalet diarrea dhe jepi një shujtë shtesë në
ditë, për së paku 2 javë.
5.2.3 Nuk ka dehidrim
Fëmijët me diarre, por pa dehidrim duhet të marrin lëngje shtesë në shtëpi, për
të parandaluar dehidrimin. Fëmijët duhet të vazhdojnë marrjen e ushqimit të
përshtatshëm, sipas moshës përkatëse, duke përfshirë edhe të ushqyerit me
qumësht të gjirit.
Diagnoza
Diarrea pa dehidrim duhet të diagnostikohet vetëm nëse fëmija nuk ka së
paku dy prej shenjave të mëposhtme, që karakterizojn dehidrimin e mesëm
apo të rëndë:
n i/e shqetësuar/irrituar
n letargjik apo i pavetëdije
n nuk është në gjendje të pijë apo pi dobët
n i etur apo pi me vrull
n sytë e fundosur
n lëkura e abdomenit kthehet prapa ngadalë apo shumë ngadalë.
Trajtimi
ä Trajtoje fëmijën si pacient ambulantor.
5. Diarrea

ä Këshilloje nënën për 4 rregullat e trajtimit në shtëpi:

— jepi lëngje shtesë
— jepi shtesa të zinkut
— vazhdo të ushqyerit
— jepi këshilla se kur duhet të kthehet.
Shih Planin A të trajtimit në faqe 120.
ä Jepi lëngje shtesë, si më poshtë:
— Nëse fëmija është duke u ushqyer me qumësht të gjirit, këshilloje nënën
për ta ushqyer me gji sa më shpesh dhe sa më gjatë në çdo mëkim. Nëse
119
 DIAGRAMI 15. Plani A i trajtimit të diarresë:
Trajto diarren në shtëpi

KËSHILLOJE NËNËN MBI 4 RREGULLAT E TRAJTIMIT TË SHTËPI:

JEPI LËNGJE SHTESË, VAZHDO TË USHQYERIT, KUR TË KTHEHET
ä 1. JEPI LËNGJE SHTESË (AQ SA FËMIJA DËSHIRON TË MARRË)
ä TREGOI NËNËS:
— Ushqeje me qumësht gjiri sa më shpesh dhe sa më gjatë në çdo mëkim.
— Nëse fëmija është duke u ushqyer ekskluzivisht me qumësht të gjirit, jepi
tretje të ORS-së apo ujë të pastër si shtesë të qumështit të gjirit.
— Nëse fëmija nuk ushqehet ekskluzivisht me qumësht të gjirit, jepi një apo
më shumë nga lëngjet e mëposhtme: Tretje të ORS-së, lëngje me bazë
ushqimore (siç është supa, ujë i orizit dhe jogurti) apo uji i pastër.
Është me rëndësi të veçantë dhënia e tretjes së ORS-së në shtëpi kur:
— fëmija është trajtuar me Planin B apo Planin C gjatë vizitës.
— fëmija nuk mund të kthehet në klinikë, nëse diarrea keqësohet.
ä MËSOJE NËNËN SI TA PËRZIEJË DHE JAP TRETJEN E ORS-SË. JEPI NËNËS 2
QESE TË ORS-SË PËR T’I PËRDORUR NË SHTËPI.
ä TREGOI NËNËS SE ÇFARË SASIE E LËNGJEVE DUHET T’I JEPET FËMIJËS, SI
SHTESË E LËNGJEVE TJERA TË ZAKONSHME:
Deri në 2 vjeç 50 deri 100 ml pas çdo jashtëqitjeje
2 vjeç apo më shumë 100 deri 200 ml pas çdo jashtëqitjeje
Tregoi nënës që:
— Të jap shpesh gllënjka të vogla me gotë.
— Nëse fëmija vjellë, të pres 10 minuta. Pastaj të vazhdojë, por më ngadalë.
— Të vazhdojë dhënien e lëngjeve shtesë derisa të ndalet diarrea.
ä 2. JEP SHTESA ZINKU
ä TREGOI NËNËS SA ZINK DUHET TË JAP:
Deri në 6 muajsh 1/2 tablete (10 mg) në ditë 10–14 ditë
6 muajsh dhe më shumë 1 tabletë (20 mg) në ditë 10–14 ditë
5. Diarrea

ä TREGOI NËNËS SE SI T’I JAP SHTESAT E ZINKUT:

— Foshnjës, tretja tabletën në sasi të vogla të ujit apo ujë të pastër, qumësht të
shtrydhur gjiri apo tretje të ORS-së në gotë të vogël apo lugë.
— Fëmija më i rritur, mund të përtypë apo tretë tabletën në sasi të vogla të ujit
të pastër, me gotë apo lugë.
ä RIKUJTOja NËNËs PËR T’I DHËNË SHTESA ZINKU 10-14 DITË.

}
ä 3. VAZHDO TË USHQYERIT
SHIH KARTELËN E NËNËS (faqe 298)
ä 4. KUR TË KTHEHET

120
 Nuk ka dehidrim

fëmija është i ushqyer ekskluzivisht me qumësht të gjirit, jepi tretje të

ORS-së apo ujë të pastër, si shtesë qumështit të gjirit. Pasi që të ndalet
diarrea, duhet vazhduar të ushqyerit ekskluzivisht me qumësht të gjirit,
sipas moshës së fëmijës.
— Nëse fëmija nuk ushqehet ekskluzivisht me qumësht të gjirit, jepi një apo
më shumë nga lëngjet e mëposhtme:
• tretje të ORS-së
• lëngje me bazë ushqimore (si supë, ujë orizi apo jogurt)
• ujë të pastër.
Për të parandaluar zhvillimin e dehidrimit, këshilloje nënën që t’i jap lëngje
shtesë – sa më shumë që të mund të pijë fëmija:
• për fëmijët < 2 vjet, rreth 50–100 ml pas çdo jashtëqitje
• për fëmijët 2 apo më shumë vjeç rreth 100–200 ml pas çdo jashtëqitje.
Thuaj nënës që t’i jap gllënjka të vogla me gotë. Nëse fëmija vjellë, prit 10
minuta dhe pastaj vazhdo ngadalë. Ajo duhet të vazhdojë t’i jap fëmijës lëngje
shtesë derisa të ndalet diarrea.
Mësoje nënën si të përziejë dhe jap tretjen e ORS-së dhe jepi dy qese të ORS-së
për t’i marrë me vete në shtëpi.
ä Jepi shtesa të zinkut
— Tregoi nënës sa zink duhet t’i jap:
Deri në 6 muaj 1/2 tablete (10 mg) në ditë

6 muaj apo më shumë 1 tabletë (20 mg) në ditë

për 10–14 ditë
— Tregoi nënës si t’ia jap shtesat e zinkut:
• Foshnjës, tretja tabletën në sasi të vogël të ujit të pastër, qumësht gjiri
të shtrydhur apo ORS.
• Fëmija më i rritur, mund të përtypë, apo tret tabletën
— Rikujtoja nënës që t’i jap shtesa të zinkut 10-14 ditë.
5. Diarrea

ä Vazhdo të ushqyerit – shih këshillat të ushqyerit në Kaptinën 10 (faqe 265)

dhe 12 (faqe 297).
ä Këshilloje nënën kur duhet të kthehet menjëherë – shih më poshtë.

Vizita kontrolluese
ä Këshilloje nënën se duhet të kthehet menjëherë në institucionin shëndetë-
sor, nëse fëmija sëmuret më shumë, apo nuk është në gjendje të pijë apo të
ushqehet me qumësht të gjirit, apo pi dobët, apo zhvillon temperaturë, apo
ka gjak në jashtëqitje. Nëse fëmija nuk ka asnjë nga këto shenja po ende nuk
është duke u përmirësuar, këshilloje nënën që të kthehet për vizitë kontrolluese
për 5 ditë.
121
 Diarrea perzistente

Po ashtu, shpjegoja nënës se trajtimi i njëjtë, duhet dhënë në të ardhmen sa më

parë që të paraqitet diarrea. Shih planin A të trajtimit, faqe 120.

5.3 Diarrea perzistente

Diarrea perzistente është diarrea, me apo pa gjak, e cila fillon në mënyrë akute
dhe zgjatë 14 apo më shumë ditë. Kur ka dehidrim të mesëm apo të rëndë, diarrea
perzistente është e klasifikuar si e “rëndë”.
Udhërrëfyesit e mëtejmë janë për fëmijët me diarre perzistente, të cilët nuk kanë
kequshqyeshmëri të rëndë. Fëmijët me kequshqyeshmëri të rëndë, me diarre
perzistente, kërkojnë hospitalizim dhe trajtim specifik, siç është e përshkruar në
Kapitulli 7 (seksioni 7.5.4, faqe 196).
Në vendet me prevalencë të lartë të HIV-it, dysho në HIV nëse ka ndonjë shenjë
tjetër klinike apo faktor rreziku (shih Kapitulli 8, faqe 203). Kontrollo me mikroskop
jashtëqitjen për izospore.
5.3.1 Diarrea e rëndë perzistente
Diagnoza
n Foshnjat apo fëmijët me diarre që zgjatë 14 ditë, me shenja të dehidrimit (shih
faqen 112), kanë diarre perzistente të rëndë dhe kërkojnë trajtim spitalor.

Trajtimi
ä Vlerëso fëmijën për shenjat e dehidrimit dhe jepi lëngje sipas planit B apo C
të trajtimit (shih faqet 117, 114).
Tretja ORS është efektive për shumicën e fëmijëve me diarre perzistente. Në disa
raste, megjithatë, absorbimi i glukozës është më i dobët dhe tretja e ORS-së
nuk është efektive. Kur jipet tretje e ORS-së, vëllimi i jashtëqitjeve të tyre rritet
dukshëm, shtohet etja, paraqiten apo përkeqësohen shenjat e dehidrimit dhe
jashtëqitjet përmbajnë sasi të mëdha të glukozës së paabsorbuar. Këta fëmijë
kërkojnë rehidrim IV derisa tretja e ORS-së të mund të merret, duke mos e
keqësuar diarrenë.
5. Diarrea

Trajtimi rutinor me antibiotikë i diarresë perzistente nuk është efektiv dhe nuk
duhet bërë. Disa fëmijë, megjithatë, kanë infeksione jo-intestinale apo intestinale
që kërkojnë trajtim specifik me antibiotikë.
n Ekzamino secilin fëmijë me diarre perzistente për infeksion jo-intestinal siç
është pneumonia, sepsa, infeksioni i traktit urinar, mykthi i gojës dhe pezmatimi
i veshit të mesëm dhe trajtoje në mënyrë përkatëse.
ä Jepi mikronutrient dhe vitamina sipas përshkrimit në faqe 125.
ä Trajtoje diarrenë perzistente me gjak në jashtëqitje, me antibiotikë oral efektiv
ndaj Shigellës, siç është e përshkruar në seksionin 5.3, faqe 127.

122
 Diarrea e rëndë perzistente

ä Jepi trajtimin për amebiazë (metronidazol oral: 7.5 mg/kg, 3 herë në ditë, për
5 ditë) vetëm nëse:
— ekzaminimi me mikroskop i jashtëqitjes së freskët, të analizuar në laborator
të besueshëm, brenda qelizave të bardha të gjakut, zbulon trofozoitet e
Entamoeba Histolitica: APO
— dy antibiotikë të ndryshëm, të cilët zakonisht janë efektiv për Shigellën në
vendin gjegjës, janë dhënë pa ndonjë përmirësim klinik.
ä Jepi trajtimin për Gjardie (metronidazol: 5 mg/kg, 3 herë në ditë, për 5 ditë)
nëse cistat apo trofozoitet e Giardia Lamblias janë parë në jashtëqitje.

Të ushqyerit
Kujdesi i veçantë ndaj të ushqyerit është esencial për të gjithë fëmijët me diarre
perzistente.
Të ushqyerit me qumësht të gjirit duhet të vazhdojë, sa më shpesh dhe sa më
gjatë që fëmija të dëshirojë. Ushqim tjetër nuk duhet dhënë për 4-6 orë, vetëm për
fëmijët me dehidrim të cilët janë të rehidruar sipas planit B apo C të trajtimit.

Dietat e spitalit
Fëmijët e trajtuar në spital kërkojnë dietë speciale derisa diarrea të zvogëlohet
dhe të fitojnë peshë. Qëllimi është që të jepet shujta ditore me së paku 110
kalori/kg.
Foshnjat me moshë nën 6 muaj
• Inkurajo të ushqyerit ekskluziv më qumësht të gjirit. Ndihmoi nënat të cilat
nuk ushqejnë ekskluzivisht me qumësht gjiri për ta bërë këtë.
• Nëse fëmija nuk ushqehet me qumësht të gjirit, jepi zëvendësues të qumështit
të gjirit me pak laktozë (siç është jogurti), apo pa laktozë fare. Përdore lugën
apo gotën, mos e përdorë shishen për ta ushqyer. Sapo të përmirësohet fëmija,
ndihmoje nënën për ta rikthyer laktacionin.
• Nëse nëna nuk ushqen fëmijën me qumësht gjiri, për shkak se është HIV
5. Diarrea

pozitive, ajo duhet të këshillohet në mënyrë adekuate për përdorimin e drejtë

të zëvendësuesve të qumështit të gjirit.
Fëmijët e moshës 6 muaj dhe mbi
Të ushqyerit duhet rifilluar sa më parë që fëmija të mund të marrë ushqimin.
Ushqimi duhet të jepet 6 herë në ditë, për të arritur marrjen ditore të së paku
110 kalori/kg/ditë. Sidoqoftë, shumë fëmijë do të ushqehen dobët, derisa cilido
infeksion serioz të jetë trajtuar për 24 – 48 orë. Këta fëmijë fillimisht mund të
kërkojnë të ushqyerit me sondë nazogastrike.

123
 Diarrea e rëndë perzistente

Dy dietat e rekomanduara
Më poshtë (Tabela 14 dhe 15) janë përshkruar dy dieta të rekomanduara për
fëmijët dhe foshnjat me moshë > 6 muajsh me diarre të rëndë perzistente. Nëse ka
shenja të dështimit të dietës (shih më poshtë) apo nëse fëmija nuk përmirësohet
pas 7 ditëve të trajtimit, dieta e parë duhet të ndërprehet dhe dieta e dytë duhet
të jepet për 7 ditë të tjera.
Trajtimi i suksesshëm me dieta të tjera është i karakterizuar me:
n marrjen adekuate të ushqimit
n shtimin e peshës
n jashtëqitje më të pakta
n mungesë të temperaturës.
Kriteri më i rëndësishëm është shtimi në peshë. Duhet të regjistrohen së paku
tri ditë të njëpasnjëshme të rritjes së peshës, para se të konkludohet se është
duke ndodhur shtimi në peshë.
Si shtesë, fëmijëve të cilët nuk përgjigjen mirë jepu pemë të freskëta dhe perime
të ziera mirë. Pas 7 ditëve të trajtimit me dietë efektive, ata duhet të fillojnë me
dietën përkatëse për moshën e caktuar, përfshirë edhe qumështin, dietë kjo e
cila ofron së paku 110 kalori/kg/ditë. Fëmijët mund të kthehen në shtëpi, por
përcilli rregullisht për të siguruar shtimin e vazhdueshëm të peshës dhe zbatimin
e këshillave të të ushqyerit.
Dështimi dietal është përshkruar përmes:
n rritjes së shpeshtësisë së jashtëqitjeve (zakonisht > 10 jashtëqitje ujore në
ditë), shpesh me përsëritje të shenjave të dehidrimit (kjo zakonisht ndodhë
pak kohë pas fillimit të dietës së re), APO
n dështimit për të vendosur shtimin ditor të peshës, brenda 7 ditëve.

Tabela 14. Dieta për diarrenë perzistente, dieta e parë: e bazuar në nisheste,
me përqendrim të zvogëluar qumështi (pak laktozë)
5. Diarrea

Dieta duhet të përmbajë së paku 70 kalori/100 g, të ofrojë qumësht apo jogurt si burim të proteinave
animale, por jo më shumë se 3.7 g laktozë /kg peshë trupore/ditë dhe duhet të ofrojë së paku 10%
të kalorive si proteina. Shembujt e mëposhtëm ofrojnë 83 kalori/100 g, 3.7 g laktozë/kg peshë
trupore/ditë dhe 11% të kalorive si proteina:
• qumësht pluhur plot-yndyrë (apo qumësht i lëngshëm: 85 ml) 11 g
• oriz 15 g
• vaj perimesh 3.5 g
• kallam sheqeri 3 g
• ujë për ta përgatitur 200 ml

124
 Diarrea e rëndë perzistente

Tabela 15. Dieta për diarrenë perzistente, dieta e dytë: pa qumësht (pa laktozë)
me cereale të reduktuara (nisheste)
Dieta e dytë duhet të përmbajë së paku 70 kalori/100 g dhe të ofrojë së paku 10% të kalorive si
proteine (vezë apo pulë). Shembujt e mëposhtëm ofrojnë 75 kalori/100 g:
• e tërë veza 64 g
• oriz 3g
• vaj perimesh 4g
• glukozë 3g
• ujë për ta përgatitur 200 ml
Pula e zier, e bluar apo imtësuar mirë, mund të përdoret në vend të vezëve për të ofruar 70
kalori/100 g.

Shtimi i multivitaminave dhe mineraleve

Të gjithë fëmijëve me diarre perzistente jepu shtesa ditore të multivita-
minave dhe mineraleve për dy javë. Këto duhet të ofrojnë spektrin sa më
të gjerë të mundshëm të vitamineve dhe mineraleve, duke përfshirë së
paku dy shtesa ditore të rekomanduara (ShDR) të folateve, vitaminë A,
zink, magnez dhe bakër.
Si udhëzues, një ShDR për fëmijën me moshë 1 vjeçare është:
l folate 50 mikrogram
l zink 10 mg
l vitamina A 400 mikrogram
l hekur 10 mg
l bakër 1mg
l magnezium 80 mg.
5. Diarrea

Përcjellja
Infermieret duhet të kontrollojnë për çdo ditë:
• peshën trupore
• temperaturën
• marrjen e ushqimit
• numrin e jashtëqitjeve.

125
 Diarrea perzistente (jo e rëndë)

5.3.2 Diarrea perzistente (jo e rëndë)

Këta fëmijë nuk kërkojnë trajtim spitalor, por kanë nevojë për ushqim të veçantë
dhe lëngje shtesë në shtëpi.

Diagnoza
Fëmijët me diarre që zgjatë 14 ditë apo më shumë, të cilët nuk kanë ndonjë shenjë
të dehidrimit dhe kequshqyeshmërisë së rëndë.

Trajtimi
ä Trajtoje fëmijën si pacient ambulantor.
ä Jepi mikronutrient dhe vitamina, sipas tabelës në faqe 125.

Parandaloje dehidrimin
ä Jepi lëngje sipas Planit A të trajtimit të diarresë, faqe 120. Tretja e ORS-së
është efektive për shumicën e fëmijëve me diarre perzistente. Megjithatë,
në disa raste, absorbimi i glukozës është më i dobët dhe kur u japim tretje
të ORS-së, vëllimi i jashtëqitjeve të tyre rritet dukshëm, rritet etja, paraqiten
shenjat e dehidrimit apo keqësohen dhe jashtëqitjet përmbajnë sasi të mëdha
të glukozës së paabsorbuar. Këta fëmijë duhet pranuar në spital për rehidrim
IV, derisa tretja e ORS-së të mund të merret, duke mos e keqësuar diarrenë.
Identifiko dhe trajto infeksionet specifike
ä Mos e trajto në mënyrë rutinore me antibiotikë pasi që këta janë të paefektshëm.
Megjithatë, jepu antibiotikë fëmijëve me infeksion specifik intestinal apo jo-
intestinal. Derisa këto infeksione të mos jenë trajtuar në mënyrë të rregullt,
diarrea perzistente nuk do të përmirësohet.
ä Infeksionet jo-intestinale. Ekzamino secilin fëmijë me diarre perzistente për
infeksion jo-intestinal, siç është pneumonia, sepsa, infeksioni i traktit urinar,
mykthi i gojës dhe otitis media. Trajtoje me antibiotikë duke përcjellur udhër-
5. Diarrea

rëfyesit në këtë modul.

ä Infeksionet intestinale. Trajtoje diarrenë perzistente me gjak në jashtëqitje,
me antibiotikë oral të efektshëm ndaj Shigellës, siç është e përshkruar në
seksionin 5.3 më poshtë.

Të ushqyerit
Kujdesi i posaçëm për të ushqyerit është esencial për fëmijët me diarre perzistente.
Këta fëmijë mund të kenë vështirësi në tretjen e qumështit tjetër animal, pos
qumështit të gjirit.

126
 Dizenteria

ä Këshilloje nënën që të zvogëlojë sasinë e qumështit shtazor në dietën e

përkohshme të fëmijës.
ä Vazhdoje të ushqyerit me qumësht gjiri dhe jepi ushqim adekuat shtesë:
— Nëse ende është duke u ushqyer me qumësht gjiri, ushqeje më shpesh,
më gjatë, ditën dhe natën.
— Nëse merrë qumësht tjetër shtazor, shqyrto mundësin e zëvendësimit të
qumështit animal me produkte të fermentuara të qumështit (p.sh. jogurt),
i cili përmban më pak laktozë dhe tolerohet më mirë.
— Nëse zëvendësimi i qumështit animal nuk është i mundur, kufizo qumështin
shtazor deri në 50 ml/kg/ditë. Përzieje qumështin e fëmijës me cereale,
por mos e hollo.
— Jepi ushqime tjera të përshtatshme për moshën e fëmijës, për të siguruar
marrje adekuate kalorish. Foshnjat me moshë > 4 muajshe, të cilat si
ushqim kanë vetëm qumështin shtazor, duhet të fillojnë të marrin ushqim
të fortë.
— Jepi shpesh shujta të vogla, së paku 6 herë në ditë.
Mikronutrientët plotësues: përfshirë zinkun
Shih tabelën, faqe 125.

Vizita kontrolluese
ä Kërko nga nëna që të sjellë fëmijën prapë, për ta rivlerësuar pas pesë ditëve,
apo më herët nëse diarrea keqësohet apo paraqitet ndonjë problem tjetër.
ä Tërësisht rivlerëso fëmijët, të cilët nuk kanë shtuar në peshë, apo të cilëve nuk
iu është përmirësuar diarrea, me qëllim të identifikimit të ndonjë problemi,
siç është dehidrimi apo infeksioni, që ka nevojë për kujdes të menjëhershëm
apo pranim në spital.
Atyre që fitojnë peshë dhe të cilët kanë më pak se tri jashtëqitje në ditë rifilloju
5. Diarrea

dietën normale për moshën e tyre.

5.4 Dizenteria
Dizenteria është diarre perzistente me jashtëqitje të shpeshta, të cilat përmbajnë
gjak. Shumë episode janë si pasojë e Shigellës dhe të gjitha kërkojnë trajtim
me antibiotikë.

Diagnoza
Shenjat e diagnozës së dizenterisë janë jashtëqitjet e shpeshta më gjak të kuq,
të dukshëm.

127
 Dizenteria

Rezultatet tjera në ekzaminim mund të përfshijnë:

n dhembjet abdominale
n temperaturën
n konvulsionet
n letargjin
n dehidrimin (shih seksionin 5.1, faqe 111)
n prolapsin e rektumit.

Trajtimi
Fëmijët me kequshqyeshmëri të rëndë dhe dizenteri dhe foshnjat e vogla (< 2
muaj) me dizenteri, duhet të pranohen në spital. Pokështu, fëmijët të cilët janë
toksik, letargjik, kanë distension abdominal dhe ndjeshmëri apo konvulsione,
janë në rrezik të lartë nga sepsa dhe duhet të hospitalizohen. Të tjerët mund
të trajtohen në shtëpi.
ä Jepu një antibiotikë oral (për 5 ditë), në të cilin shumica e llojeve të Shigellës
në vendin përkatës janë të ndjeshme.
Shembujt e antibiotikëve në të cilët llojet e Shigellës janë të ndejshme janë
ciprofloxacina, pivmecillinami dhe fluoroquinolonet tjera. Duhet të kemi ku-
jdes se metronidazoli, streptomicina, tetraciklina, sulfonamidet, nitrofurantet
(p.sh. nitrofurantoina, furazolidoni), aminoglikozidet (p.sh. cephalexina,
cefamanadole) dhe amoxicilina nuk janë efektive në trajtimin e Shigellës.
Cotrimoxazoli dhe ampicilina nuk janë më efektive për shkak të rezistencës
së gjerë.
ä Përshkruaji shtesa zinku, siç është vepruar te fëmijët me diarre ujore, pa
dehidrim.

Vizita kontrolluese
5. Diarrea

Përcille fëmijën pas dy ditëve, shiko për shenjat e përmirësimit, siç është mungesa
e temperaturës, jashtëqitjet me më pak gjak, oreksi i përmirësuar.
• Nëse nuk ka përmirësim pas dy ditëve,
ä kontrolloje për kushtet tjera (shih Kapitulli 2),
ä ndërpreje antibiotikun e parë dhe
ä jepi fëmijës antibiotikun e radhës së dytë kundër Shigellës, në vendin
gjegjës. (Shih Shtojca 2 për dozim).
• Nëse të dy antibiotikët, të cilët zakonisht janë efektiv ndaj Shigellës në

128
 Dizenteria

vendin gjegjës, janë dhënë secili për 2 ditë dhe nuk kanë dhënë shenja të
përmirësimit klinik:
ä Kontrolloje për kushte tjera (referohu në librat standard pediatrik).
ä Hospitalizoje fëmijën nëse ka ndonjë gjendje tjetër, që kërkon trajtim spi-
talor.
ä Përndryshe trajtoje si pacient ambulantor për amebiazën e mundshme.
ä Jepi fëmijës metronidazol (10 mg/kg, 3 herë në ditë) për 5 ditë.
ä Foshnjat e vogla (<2 muaj). Ekzamino foshnjën e vogël për shkaktarët kirurgjik
të paraqitjes së gjakut në jashtëqitje (për shembull, invaginimi – shih Kapitulli
9, faqe 257) dhe nëse duhet referoje te kirurgu. Përndryshe, jepi foshnjës së
vogël ceftriaxon IM/IV (100 mg/kg) një herë në ditë për 5 ditë.
Fëmijët me kequshqyeshmëri të rëndë. Shih Kapitulli 7 për menaxhimin e
përgjithshëm të këtyre fëmijëve.
ä Trajtoi së pari për Shigellë e pastaj për amebiazë.
ä Nëse ekzaminimi i jashtëqitjes së freskët me mikroskop, në laborator të be-
sueshëm, është i mundur, kontrolloje për trofozoitet e E. Hystolitica, brenda
qelizave të bardha dhe nëse janë të pranishme trajtoje për amebiazë.

Kujdesi mbështetës
Kujdesi mbështetës nënkupton parandalimin apo korrigjimin e dehidrimit dhe
vazhdimin e të ushqyerit. Për udhërrëfyesit lidhur me kujdesin mbështetës të
fëmijëve me kequshqyeshmëri të rëndë, me gjak në jashtëqitje, shih poashtu
Kapitulli 7 (faqe 177).
Kurrë mos jep barna për lehtësimin e dhembjeve simptomatike abdominale
dhe rektale, apo për të zvogëluar frekuencën e jashtëqitjeve, pasi që mund t’a
përkeqësojnë sëmundjen.
5. Diarrea

Trajtimi i dehidrimit
ä Vlerësoje fëmijën për shenjat e dehidrimit dhe jepi lëngje sipas Planit A, B apo
C të trajtimit (shih faqe 120, 117, 114).

Menaxhimi nutritiv
Sigurimi i dietës së mirë është shumë me rëndësi, ngase dizenteria ka efekte
të disfavorshme në gjendjen nutritive. Megjithatë, të ushqyerit është shpesh i
vështirë për shkak të mungesës së oreksit. Rikthimi i oreksit është shenjë me
rëndësi e përmirësimit të fëmijës.

129
 Dizenteria

ä Të ushqyerit me qumësht të gjirit duhet të vazhdohet përgjatë tërë ecurisë

së sëmundjes, më shpesh se sa normal (kur është e mundur), për shkak se
foshnjat mund të mos e marrin sasinë e zakonshme.
ä Fëmijët me moshë 6 muaj dhe mbi duhet të marrin ushqimin e tyre normal.
Inkurajo ata për të ngrënë dhe lejo fëmijën për të zgjedhur ushqimin e
preferuar.

Komplikimet
• Mungesa e kaliumit. Mund të parandalohet, duke dhënë tretje të ORS-së (kur
është e nevojshme), ose ushqim të pasur me kalium, (banane, ujë kokosi apo
perimet gjethore me ngjyrë të gjelbërt të mbylltë).
ä Temperatura e lartë. Nëse fëmija ka temperaturë të lartë (≥39 °C ), e cila duket
se shkakton distresë, jepi paracetamol.
ä Prolapsi i rektumit. Duke përdorur dorëza kirurgjike, apo rroba të lagëta,
lehtësisht shtyni prapa prolapsin e rektumit. Si alternativ, përgatite tretjen
e ngrohtë të sulfatit të magnezit të saturuar dhe përdori kompresat me këtë
tretje për të reduktuar prolapsin, duke e reduktuar edemin.
ä Konvulsionet. Më shpesh takojmë një konvulsion të vetëm. Megjithatë, nëse
ky zgjat apo përsëritet, përdorë trajtim kundër konvulsioneve me paraldehid
IM (shih faqe 346). Mënjano dhënien rektale të paraldehidit apo diazepamit.
Nëse konvulsionet përsëriten kontrolloje për hipoglikemi.
ä Sindroma hemolitike uremike. Kur testet laboratorike nuk janë të mundshme,
dysho në sindromën hemolitike uremike te pacienti me mavijosje të lehta,
zbehje, vetëdije të ndryshuar dhe urinim të pakët apo kurrfare.
Detajet tjera për trajtim mund të gjinden në librat standard pediatrik.
5. Diarrea

130
Shënime

5. Diarrea

131
 Shënime
5. Diarrea

132
Kapitulli 6

Temperatura
6.1 Fëmija që paraqitet
me temperaturë 133
6.1.1 Temperatura që zgjatë veshit të mesëm 162
mbi 7 ditë 136
6.2 Malaria 139
6.2.1 Malaria e rëndë 139
6.2.2 Malaria (jo e rëndë) 145
6.3 Meningjiti 148
6.4 Fruthi 154
6.4.1 Fruthi i rëndë i
komplikuar 154
6.4.2 Fruthi (jo i rëndë) 157
6.5 Septikemia 158
6.6 Ethet tifoide 159
6.7 Infeksionet e veshit 161
6.7.1 Mastoiditi 161
6.7.2 Pezmatimi akut i
6.7.3 Pezmatimi kronik i
veshit të mesëm 163
6.8 Infeksionet e traktit
urinar 163
6.9 Artriti septik apo
osteomieliti 165
6.10 Dengue 166
6.10.1 Dengue e rëndë 167
6.11 Ethja hemorragjike
Krime kongo 172
6.12 Ethja hemorragjike
me sindrom veshkor 174

Ky kapitull ofron udhërrëfyesit e trajtimit, për menaxhimin e gjendjeve më të

rëndësishme të fëmijëve me moshë 2 muaj deri në 5 vjet. Menaxhimi i gjendjes
febrile te foshnjat e vogla (< 2 muaj) është përshkruar në kapitullin 3, faqe 41.

6.1 Fëmija që paraqitet me temperaturë

Në fëmijën me temperaturë, kujdes i veçantë duhet kushtuar gjendjeve të
mëposhtme.

Anamneza
• kohëzgjatja e temperaturës
• jeton në apo ka udhëtuar së fundi, në ndonjë vend me bartës të Plazmodium
Falciparum-it
• skuqje të lëkurës
• qafa e shtanguar apo dhembje të qafës
• kokëdhembje
• dhembje gjatë urinimit
• dhembje veshi.
6. Temperatura

Ekzaminimi fizikal
• qafa e shtanguar
• ndryshimet në lëkurë
133
 Fëmija me temperaturë

— hemorragjike: purpura, petehije

— makulopapulare: fruthi
• infeksion i lëkurës: celuliti apo pustula të lëkurës
• rrjedhje qelbi nga veshi/timpani i veshit i skuqur i palëvizshëm në otoskop
• zbehje e rëndë palmare
• refuzim për të lëvizur nyjet apo gjymtyrët
• ndjeshmëri lokale
• frymëmarrje e shpejtuar.

Analizat laboratorike
• mostra e gjakut
• punksioni lumbal, nëse shenjat sugjerojnë meningjitin
• mikroskopia urinare
Diagnoza diferenciale
Ekzistojnë tri kategori të mëdha të fëmijëve, të cilët paraqiten me temperaturë:
• temperatura si pasojë e infeksionit, pa shenja të lokalizuara (nuk ka ndryshime
Tabela 16. Diagnoza diferenciale e temperaturës pa shenja të lokalizuara
Diagnoza e temperaturës Në favor
Malaria — Strishoja e gjakut pozitive
(vetëm te fëmijët e eksponuar — Anemia
në bartës të malaries) — Shpnetka e rritur
Septikemia — Seriozisht dhe dukshëm i/e sëmurë, pa ndonjë
shkaktar të qartë
— Purpura, petehije
— Shoku apo hipotermia në foshnjat e vogla, apo
fëmijët e kequshqyer
Tifoidi — Seriozisht dhe dukshëm i/e sëmurë, pa ndonjë
shkaktar të qartë
— Ndjeshmëri abdominale
— Gjendje shoku
— Konfuzion
Infeksionet e traktit urinar — Ndjeshmëri në kyçet kosto-vertebrale, apo
suprapubike
— Qanë gjatë urinimit
— Urinon më shpesh se zakonisht
— Shqetësim te fëmija më parë i qetë
— Leukocitet dhe/apo bakteriet në mikroskopimin e
6. Temperatura

urinës, apo lakmusi pozitiv

Temperatura e shoqëruar me — Shenjat e infeksionit me HIV (shih Kapitullin 8,
infeksion të HIV-it faqe 203)

134
 Fëmija me temperaturë

në lëkurë) (shih tabelën 16 më lartë)

• temperatura si pasojë e infeksionit me shenja të lokalizuara (nuk ka ndryshime
në lëkurë) (shih tabelën 17 më poshtë)
• temperatura me ndryshime në lëkurë (shih tabelën 18, faqe 136).
Tabela 17. Diagnoza diferenciale e temperaturës me shenja të lokalizuara
Diagnoza e temperaturës Në favor
Meningjiti — LCS pozitiv
— Qafa e shtanguar
— Fontanella e fryrë
— Njolla meningokoksike (petehije apo purpura)
Otitis media — Timpani i veshit i skuqur, i palëvizshëm në otoskop
— Rrjedhje qelbi nga veshi
— Dhembje veshi
Mastoiditi — Ënjtje e ndjeshme mbi apo prapa veshit
Osteomieliti — Ndjeshmëri lokale
— Refuzon lëvizjen e gjymtyrëve të prekura
— Refuzon për të peshuar në këmbë
Artriti septik — Nyjet e ngrohta, të ndjeshme, të ënjtura
Infeksione të lëkurës dhe indeve — Celulit
të buta — Lungë
— Pustula të lëkurës
— Pyomiozit (infeksion purulent i muskujve)
Pneumonia — Kollë me frymëmarrje të shpejtuar
(shih seksionin 4.1, faqe 72–81 — Retraksion i murit të poshtëm të kafazit të krahërorit
për rezultate tjera klinike) — Temperaturë
— Krepitacione/kërcitje të ashpra
— Përpëlitje të flegrave të hundës
— Murmurimë
Infeksion viral i traktit — Simptomat e kollës / ftohjes
respirator — Nuk ka shqetësime sistemike
Abscesi i fytit — Dhembje fyti te fëmijët më të rritur
— Vështirësi gjatë gëlltitjes/rrjedhje pështyme
— Ndjeshmëri e nyjeve të qafës
Sinusiti — Ndjeshmëri e fytyrës në perkusion mbi sinuset e prekura
— Sekretim kundërmues nga hunda
Ethet dengue — Vjen nga vendet epidemike në sezonin e rrezikut të lartë
— Dhembje të nyjeve dhe të muskujve1
6. Temperatura

Ethja hemorragjike — Vjen nga vendet epidemike në sezonin e rrezikut të lartë

Krime Kongo dhe/apo — Është pickuar nga këpusha / rriqna
me sindrom veshkor — Temperaturë e lartë
1 Nuk janë tipike për Kosovë!
135
 Fëmija me temperaturë

Disa shkaktarë të temperaturës gjenden vetëm në disa regjione të caktuara (p.sh.

ethet hemorragjike, ethet dengue, temperatura të përsëritura) . Temperaturat tjera
janë zakonisht sezonale (p.sh. malaria, meningjiti meningokoksik) apo mund të
paraqiten si epidemi (fruthi, meningjiti meningokoksik, tifoja).
Tabela 18. Diagnoza diferenciale e temperaturës së shoqëruar me ndryshime në
lëkurë
Diagnoza e temperaturës Në favor
Fruthi — Skuqje tipike
— Kollë, shkuarje hundësh, sy të skuqur
— Ulçera të gojës
— Mjegullim i kornesë
— Kontakti në kohën e fundit me të sëmurin me fruth
— Nuk e dokumenton imunizimin kundër fruthit
Infeksionet virale — Shqetësime të lehta sistemike
— Ndryshime në lëkurë (të përkohshme, jo specifike)
Infeksionet meningokoksike — Petehie apo purpurë
— Mavijosje
— Gjendje shoku
— Qafa e shtanguar (nëse ka meningjit)
Temperaturë recidivuese — Petehie / gjakderdhje në lëkurë
— Verdhëz
— Rritje e ndjeshme e mëlçisë dhe shpnetkës
— Anamneza e temperaturës recedivuese
— Strishoja e gjakut pozitive për Borrelie
Tifoja a — Epidemi e tifos në regjion
— Ekzantemë karakteristike makulare
Ethet hemorragjike dengue b — Gjakderdhje nga hunda apo gingivat, apo primesa gjaku
në të vjellura
— Gjakderdhje në jashtëqitje apo jashtëqitje e zezë
— Petehie në lëkurë
— Mëlçia dhe shpretka të rritura
— Gjendje shoku
— Ndjeshmëri abdominale
a Në disa regjione, infeksionet tjera rikeciale mund të jenë relativisht të shpeshta.
b Në disa regjione, ethet tjera virale hemorragjike kanë paraqitje të ngjashme me ethet dengue.

6.1.1 Temperatura që zgjatë më shumë se 7 ditë

Pasi që ka shumë shkaktarë të temperaturës së zgjatur, është me rëndësi të
njihen shkaktarët më të shpeshtë në regjionin përkatës. Më pas mund të bëhen
hulumtimet për shkaktarët më të besueshëm dhe të caktohet trajtimi. Ndonjëherë
6. Temperatura

duhet të bëhet “trajtimi testues”, p.sh. tek rastet shumë të dyshimta të infeksionit
me tuberkuloz apo salmonellozë, përmirësimi i gjendjes së fëmijës pas terapisë
së dhënë e mbështet diagnozën e dyshuar.

136
 Temperatura që zgjatë më shumë se 7 ditë

Anamneza
Merre anamnezën për temperaturë (shih më lartë, faqe 133). Pos kësaj, pyet nëse
fëmija ka ndonjë sëmundje kronike, siç është artriti reumatoid apo malinjitet, që
mund të shkaktojë temperaturë perzistente.

Ekzaminimi
Zhvishe fëmijën plotësisht, për ta ekzaminuar tërë trupin për ndonjë shenjë të
infeksionit të lokalizuar:
• qafa e shtanguar (meningjiti)
• nyjet e skuqura dhe të dhembshme (artriti septik apo ethet reumatike)
• frymëmarrje e shpejtuar apo retraksion i kafazit të krahërorit (pneumoni apo
pneumoni e rëndë)
• petehie (sëmundja meningokoksike apo ethet dengue/hemorragjike)
• ekzantemë makulopapulare (infeksion viral apo reaksion ndaj barnave)
• membranat mukozale dhe të fytit (infeksion i fytit)
• veshi i skuqur/dhembshëm me timpan të palëvizshëm (otitis media)
• verdhëz apo anemi (malaria apo septikemia)
• shpina dhe beli (artriti septik)
• abdomeni (ndjeshmëria suprapubike te infeksion i traktit urinar, masa, ndjesh-
mëri veshkësh).
Disa shkaktar të temperaturës perzistente mund të mos i kenë të lokalizuara
shenjat – septikemia, infeksionet me sallmonellë, tuberkulozi miliar, infeksioni
me HIV apo infeksioni urinar.

Analizat laboratorike
Kur kjo është e mundur, kryej analizat e mëposhtme:
• strishon e gjakut, për parazitët e malaries (sipas indikacionit)
• hemogramin e plotë, përfshirë edhe numrin e trombociteve dhe ekzaminimin
e lyerjes së hollë për morfologji të qelizave
• analizat e urinës
• Testi Mantoux (Vërejtje: është shpesh negativ te fëmija me tuberkuloz, i cili
ka kequshqyeshmëri të rëndë apo tuberkulozë miliare)
• radiografia e krahërorit
• kultura bakteriologjike e gjakut
6. Temperatura

• testimin për HIV (nëse temperatura ka zgjatur për më shumë se 30 ditë dhe
ka arsye të tjera për të dyshuar në infeksionin me HIV)
• punksioni (nëse ka shenja të meningjitit).
137
 Temperatura që zgjatë më shumë se 7 ditë

Tabela 19. Diagnoza diferenciale plotësuese e temperaturës që zgjatë mbi 7 ditë

Diagnoza Në favor
Abscesi — Temperaturë pa ndonjë vatër të qartë të infeksionit (absces i
thellë)
— Dhembje apo masë valëzuese (fluktuuese)
— Ndjeshmëri lokale apo dhembje
— Shenjat specifike varen nga vendi-subfrenike, psoase,
retroperitoneale, mushkërore, veshkore, etj.
Infeksioni me Salmonellë — Fëmija me drepanocitozë
(jo-tifoide) — Osteomieliti apo artriti te foshnjat
— Anemia e shoqëruar me malarie
Endokarditi infektiv — Humbje në peshë
— Shpretkë e rritur
— Anemi
— Zhurma në zemër
— Petehije
— Gjakderdhje e imtë në shtratin e thonjve
— Hematuria mikroskopike
— Gishtat në formë të shkopit të daulles
Ethet reumatike — Zhurma në zemër, e cila mund të ndryshojë gjatë kohës
— Artriti/artralgjia
— Pamjaftueshmëria e zemrës
— Frekuenca e shpejtuar e pulsit
— Fërkim perikardial
— Chorea
— Infeksionet streptokoksike të kohës së fundit
Tuberkulozi miliar — Humbje në peshë
— Anoreksi, djersitje gjatë natës
— Mëlçia dhe/apo shpretka e rritur
— Kollë
— Testi tuberkulin negativ
— Historia familjare me TB
— Në radiografi të krahërorit strukturë e imtë miliare (shih f. 77)
Bruceloza — Temperaturë kronike recedivuese apo perzistente
(janë të rëndësishme — Pafuqi
njohuritë lokale të prevalencës) — Dhembje muskulo-skeletore
— Dhembje të poshtme të shpinës apo belit
— Shpretka e rritur
— Anemi
— Anamnezë për pirje të qumështit të pa vluar
Borelioza (temperatura — Muskujt dhe nyjet e dhembshme
recedivuese) (janë të — Sytë e skuqur
rëndësishme njohuritë lokale — Mëlçia dhe shpnetka të rritura
6. Temperatura

mbi prevalencën) — Verdhëz

— Petehie
— Nivel i zvogëluar i vetëdijes
— Në strisho të gjakut të pranishme spirohetat
138
 malaria

Diagnoza diferenciale
Rishqyrto të gjitha gjendjet e përfshira në tabelën 16 – 18 (faqet 134 – 136). Si
plotësim, konsidero shkaktarët për temperaturën që zgjatë për më shumë se 7
ditë në tabelën 19, në faqe 138

6.2 Malaria
6.2.1 Malaria e rëndë
Malaria e rëndë, si pasojë e Plazmodium Falciparum, është mjaft serioze dhe
paraqet rrezik të menjëhershëm për jetë. Sëmundja fillon me temperaturë dhe
vjellje të shpeshta. Fëmijët mund të përkeqësohen shumë shpejtë (për 1 – 2 ditë),
dhe të përfundojnë në komë (malaria cerebrale) apo gjendje shoku, gjegjësisht
të manifestojnë konvulsione, anemi të rëndë dhe acidozë.

Diagnoza
Anamneza. Sëmundja shkakton ndërrimin e shprehive, konfuzionin, përgjumjen
dhe plogështin e përgjithshme.
Ekzaminimi. Tiparet kryesore janë:
n temperatura
n letargjia apo pavetëdija
n konvulsionet e përgjithshme
n acidoza (frymëmarrje të thella, të lodhshme)
n plogështi të përgjithshme (dërrmim), sa që fëmija nuk mund të ecë apo ulet
pa ndihmë
n verdhëz
n distres respirator, edem mushkëror
n gjendje shoku
n tendencë për gjakderdhje
n zbehje e rëndë.
Analizat laboratorike. Fëmijët me malarie të rëndë kanë rezultatet e më-
poshtme:
• anemi të rëndë (hematokriti <15%; hemoglobina <5 g/dl)
• hipoglikemi (glukoza e gjakut <2.5 mmol/litër apo <45 mg/dl).
Tek fëmijët me vetëdije të çrregulluar dhe/apo konvulsione, kontrollo:
• glikeminë.
Pos kësaj, në të gjithë fëmijët e dyshuar për malarie të rëndë, kontrollo:
6. Temperatura

• mostrat e trasha të gjakut (dhe mostra e hollë e gjakut nëse kërkohet specifikimi
i llojeve)
• hematokritin.

139
 Malaria e rëndë

Në malarien cerebrale të dyshuar (p.sh. te fëmijët në komë, pa ndonjë shkaktar të

qartë), kryeje punksionin lumbal, për të përjashtuar meningjitin bakterial - nëse
nuk ka kontraindikacione për punksionin lumbal (shih faqen 320). Nëse meningjiti
bakterial nuk mund të përjashtohet, jepi trajtimin edhe për të (shih faqe 150).
Nëse dyshohet në malarie të rëndë, në bazë të rezultateve klinike dhe strishoja e
gjakut është negative,atëherë përsërite strishon e gjakut.

Trajtimi
Të ndërrmirren masat emergjente brenda një ore:
ä Kontrollo për hipoglikemi dhe e korrigjoje nëse është paraqitur (shih më poshtë,
faqe 143).
ä Trajto konvulsionet me diazepam rektal apo paraldehid (shih Kapitullin 9, faqe
14) apo paraldehid IM (shih Shtojcën 2, faqe 346).
ä Rivendose vëllimin e gjakut në qarkullim (shih ekuilibrin e lëngjeve të çrregul-
luara, më poshtë faqe 141).
ä Nëse fëmija është i pavetëdije, minimizo rrezikun e pneumonisë aspirative,
duke e vendosur sondën nasogastrike dhe larguar përmbajtjen e lukthit përmes
aspirimit.
ä Trajto aneminë e rëndë (shih me poshtë, faqe 142).
ä Fillo trajtimin me barnat efektive kundër malaries (shih më poshtë).

Trajtimi me barna antimalarike

ä Nëse konfirmimi me strisho gjaku i malaries, ka gjasë të zgjasë më shumë se
një orë, fillo trajtimin antimalarik para konfirmimit të diagnozës.
• Quinina është bar i zgjedhur në të gjitha shtetet e Afrikës dhe në shumë vende
të tjera, përveç në disa pjesë të Azisë jug-lindore dhe në limanin e Amazonës.
Jepi më mirë në mënyrë IV, të përgatitura me tretje fiziologjike apo glukozë
5%. Nëse kjo nuk është e mundur, jepi në mënyrë IM. Fillo me dhënien orale,
sa më parë që të jetë e mundur.
ä Quinina IV. Jepni doza goditëse të quininës (20 mg/kg kripë dihidro klorid
quinine) në 10 ml/kg të lëngjeve IV për periudhën 4 orëshe. Pas afër 8 orëve
pas dhënies së dozave goditëse, jepni 10 mg/kg kripë quinine në lëngje IV
gjatë 2 orëve dhe përsërite çdo 8 orë derisa fëmija të jetë në gjendje të marrë
trajtimin oral. Pastaj, jepni doza të quinines orale për të kompletuar trajtimin
7 ditor apo jepni një dozë të sulfadoxine – pyrimethaminës (SP), kur nuk ka
rezistencë ndaj tij. Nëse ka rezistencë ndaj SP, jepni dozën e plotë terapeutike
të artemisinin – terapisë, së bazuar në kombinim barërash. Është thelbësore që
6. Temperatura

doza goditëse të jepet vetëm nëse ka mbikëqyrje të kujdesshme dhe rigoroze të

përgatitjes dhe shpejtësisë së dhënies së infuzionit nga infermierja përkatëse.
Nëse kjo nuk është e mundur, më e sigurt është që quinina të jepet IM.

140
 Malaria e rëndë

ä Quinina IM. Nëse infuzioni IV nuk është i mundur, mund të jepet dihydro-
chloride quinina në doza të njëjta përmes injeksionit IM. Jepi 10 mg të kripës
së quinines për kg peshë IM dhe përsërite pas 4 orëve. Pastaj, jepi çdo 8 orë
deri sa malaria nuk është më e rëndë. Tretësira parenterale duhet të tretet
para se të përdoret për shkak se absorbohet më mirë dhe është më pak e
dhembshme.
ä Artemetri IM. Jepi 3.2 mg/kg IM në ditën e parë, të përcjellur nga 1.6 mg/kg
IM në ditë për minimum 3 ditë, deri sa fëmija të mund të marrë trajtimin oral.
Përdore shiringën e tuberkulinës prej 1 ml, për të dhënë vëllimin e vogël të
injeksionit.
ä Artesunate IV. Jepni 2.4 mg/kg IV apo IM në pranim, përcjellur nga 1.2 mg/kg
IV apo IM pas 12 orëve, pastaj dozën ditore për minimum 3 ditë, deri sa fëmija
të mund të marrë trajtimin oral të ndonjë antimalariku efektiv.
Kompleto trajtimin e malaries së rëndë, duke pasuar artesunaten parenteral apo
dhënien e artemether-it përmes dhënies së kursit të plotë të artemisinin-terapisë
së bazuar në kombinim barërash, apo quininës orale për të plotësuar trajtimin 7
ditësh. Nëse është në dispozicion dhe e mundshme, quinina duhet të kombinohet
me klindamicin.
Kujdesi përkrahës
ä Ekzamino fëmijët me konvulsione për hiperpireksi dhe hipoglikemi. Trajto
hipoglikemin (shih më poshtë, faqe 143). Nëse temperatura ≥ 39 °C shkakton
shqetësim dhe parehati, jepi paracetamol.
ä Nëse meningjiti është diagnozë e mundshme dhe nuk mund të përjashtohet
përmes punksionit lumbal (shih më lartë), jepi antibiotikë parenteral menjëherë
(shih faqe 150).
• Mënjano barnat ndihmëse të padobishme apo të dëmshme siç, janë kortikos-
teroidet dhe barnat tjera antiinflamatore, urean, glukozën inverte, dekstranin me
peshë të ulët molekulare, heparinën, adrenalinën (epinephrine), prostaciklinën
dhe ciklosporinën.
Në fëmijët pa vetëdije:
ä Mbaji të pastërta rrugët e frymëmarrjes.
ä Ktheje fëmijën në një anë për të mënjanuar aspirimin.
ä Ndërroje anën e pacientit për çdo 2 orë.
• Mos lejo që fëmija të shtrihet në shtrat të lagët.
• Kushtoi vëmendje pikave të shtypjes.
Ndërmerr masat paraprake vijuese për të dhënë lëngjet:
6. Temperatura

• Kontrolloje për dehidrim (shih faqe 111) dhe trajtoje në mënyrë adekuate.
• Gjatë rehidrimit, ekzaminoje shpesh për shenjat e dhënies së tepërt të lëngjeve.
Shenja më e besueshme është mëlçia e zmadhuar. Shenjat tjera shtesë janë
141
 Malaria e rëndë

ritmi i Galopit, kërcitjet/krepitacionet e imta/njoma në bazë të mushkërive

dhe/apo fryrja e venave të qafës kur ngrihet. Edemi i kapakëve të syve është
shenjë e dobishme tek foshnjat.
• Nëse, pas dhënies së kujdesshme të lëngjeve, urina e eliminuar brenda 24
orëve është më pak se 4 ml/kg të peshës trupore, jep furosemid IV, fillimisht 2
mg/kg peshë trupore. Nëse nuk ka diurezë të duhur, dyfisho dozën në intervale
të preferuara kohore, deri në maksimum 8 mg/kg peshë trupore (të dhënë mbi
15 minuta).
• Tek fëmijët pa shenja të dehidrimit, siguro që të ipen lëngje ditore të nevojshme,
por kujdes të mos tejkalohen kufijtë e rekomanduar (shih sesionin 10.2, faqe
277). Keni kujdes në mbikqyrjen e dhënies së lëngjeve IV.
Komplikimet
Koma (malaria cerebrale)
• Vlerëso shkallën e vetëdijes, bazuar në AVPU apo ndonjë shkallë tjetër lokale
për komë për fëmijët (shih faqen 17).
• Ofro kujdes infermierik të përpiktë dhe kushtoi kujdes të posaçëm rrugëve të
frymëmarrjes, syve, mukozave dhe nevojave për lëngje.
• Përjashto shkaktarët e tjerë të trajtueshëm të komës (p.sh. hipoglikeminë,
meningjitin bakterial). Kryeje punksionin lumbal, nëse nuk ka shenja të rritjes
së shtypjes intrakraniale (shih më poshtë). Nëse nuk mund të kryesh punk-
sionin lumbal dhe nuk mund të përjashtosh meningjitin, jepi antibiotikë si për
meningjitin bakterial.
ä Konvulsionet janë të shpeshta para dhe pas fillimit të komës. Kur konvulsionet
janë të pranishme, jepi trajtim antikonvulsiv duke dhënë diazepam rektal apo
paraldehid (shih Tabelën 9, faqe 14) apo paraldehid IM (shih Shtojcën 2, faqe
346). Korrigjo ndonjë shkaktar të mundshëm kontribues, siç është hipoglikemia
apo temperatura shumë e lartë. Nëse nuk ka konvulsione të përsëritura, jepni
phenobarbiton (shih faqe 347).
Disa fëmijë mund të kenë të ftohtë, lëkurë të ftohtë dhe të lagësht. Disa nga ta
mund të jenë në gjendje shoku (ekstremitetet e ftohta, pulsi i dobët, rimbushja e
kapilarëve më shumë se 3 sekonda). Këto tipare nuk janë zakonisht vetëm si pasojë
e malaries. Dysho një bakteremi shtesë dhe jepi të dyja: trajtimin antimalarik dhe
atë me antibiotikë, sikur për septikemi (shih seksionin 6.5, faqe 158).

Anemia e rëndë
Anemia e rëndë manifestohet me zbehje të rëndë palmare, shpesh me frekuencë të
shpejtuar të pulsit, frymëmarrje të vështirësuar, konfuzion dhe shqetësim. Shenjat
6. Temperatura

e pamjaftueshmërisë së zemrës, siç është ritmi i Galopit, mëlçia e zmadhuar dhe

rrallë edemi mushkëror (frymëmarrja e shpejtuar, kërcitjet/krepitacionet bazale
të imta në auskultim) mund të jenë të pranishme.

142
 Malaria e rëndë

ä Jepi transfuzion të gjakut sa më parë që është e mundshme (shih f. 281) për:

— të gjithë fëmijët me hematokrit ≤ 12% apo Hb ≤ 4 g/dl
— fëmijët anemik më pak të rëndë (hematokrit >12–15%; Hb 4–5 g/dl) me
ndonjë nga shenjat e mëposhtme:
— dehidrim klinikisht evident
— gjendje shoku
— vetëdije të çrregulluar
— frymëmarrje të thella dhe të vështirësuara
— pamjaftueshmëri të zemrës
— parazitemi shumë të lartë (>10% të qelizave të kuqe me parazitë).
ä Nëse ka, jepi qeliza të koncentruara (10 ml/kg të peshës trupore), gjatë 3-4
orëve me përparësi ndaj gjakut të plotë. Nëse nuk ka, jepi gjak të plotë të
freskët (20 ml/kg për peshë trupore) gjatë 3-4 orëve.
• Diuretiku zakonisht nuk është i nevojshëm për shkak se shumë nga këta fëmijë
kanë vëllimin e zvogëluar të gjakut (hipovolemi).
• Kontrollo frekuencën e frymëmarrjes dhe frekuencën e pulsit çdo 15 minuta.
Nëse njëra prej tyre rritet, jepe transfuzionin më ngadalë. Nëse ka ndonjë dëshmi
për mbingarkimin me lëngje, si pasojë e transfuzionit të gjakut, jepi furosemid
IV (1-2 mg/kg për peshë trupore) deri në maksimum total prej 20 mg.
• Nëse pas transfuzionit, Hb mbetet e ulët, përsërite transfuzionin.
• Te fëmijët me kequshqyeshmëri të rëndë, mbingarkimi me lëngje është komp-
likim i shpeshtë dhe serioz. Jepi gjak të plotë (10 ml/kg për peshë trupore më
mirë sesa 20 ml/kg) një herë dhe të mos përsëritet transfuzioni.

Hipoglikemia
Hipoglikemia (glukoza e gjakut: <2.5 mmol/litër apo <45 mg/dl) është e shpeshtë
te fëmijët nën 3 vjeç, me konvulsione apo hiperparazitemi dhe tek pacientët
komatoz. Kjo lehtë mund të anashkalohet, për shkak se shenjat klinike jo rrallë
imitojnë malarien cerebrale.
ä Jepi shpejtë 5 ml/kg tretje IV të glukozës 10% (dekstrozë) (shih Kapitullin 10,
faqe 15). Rikontrollo glikeminë pas 30 minutave dhe përsërite dekstrozën (5
ml/kg), nëse niveli i glikemisë është i ulët (< 2.5 mmol/litër apo <45 mg/dl).
Parandalo hipoglikemin e mëtutjeshme në një fëmijë pa vetëdije, duke i dhënë
6. Temperatura

infuzion të glukozës 10% (dekstrozë) (shtoja 10 ml të glukozës 50% në 90 ml të

tretjes së glukozës 5%, apo 10 ml të glukozës 50% në 40 ml ujë steril). Mos i
tejkalo nevojat ditore për lëngje sipas peshës trupore (shih seksionin 10.2, faqe

143
 Malaria e rëndë

273). Nëse fëmija zhvillon shenja të mbingarkimit me lëngje, ndërpreje infuzionin;

përsërite glukozën 10% në intervale të rregullta.
Sapo fëmija të jetë i vetëdijshëm, ndërpreje infuzionin IV. Ushqeje fëmijën sa
më parë që të jetë e mundur. Ushqeje me qumësht gjiri çdo 3 orë, nëse është e
mundur, apo jepi shujta qumështi prej 15 ml/kg, nëse fëmija mund të gëlltisë.
Nëse nuk është në gjendje që të ushqehet pa rrezik për të aspiruar, jepi sherbet
përmes tubës nazogastrike (shih Kapitullin 1, faqe 4). Vazhdo monitorimin e
nivelit të glikemisë dhe trajtoje sipas nevojës (si më lartë) nëse glukoza është
<2.5 mmol/litër apo <45 mg/dl.

Distresi respirator (acidoza)

Distresi respirator manifestohet me frymëmarrje të thellë, të vështirësuar,
ndonjëherë të shoqëruar me retraksione të kafazit të krahërorit. Kjo shkaktohet
nga acidoza metabolike sistemike (më shpesh acidoza laktike) dhe mund të zhvil-
lohet në fëmijë plotësisht të vetëdijshëm, por më shpesh në fëmijët me malarie
cerebrale apo anemi të rëndë.
• Përmirëso shkaktarët e mundshëm të acidozës, të dehidrimit dhe anemisë
së rëndë.
— Nëse Hb është ≥ 5 g/dl, jepi 20 ml/kg të tretjes fiziologjike apo tretje
izotonike glukozë – elektrolit IV gjatë 30 minutave.
— Nëse Hb është <5 g/dl, jepi tërë sasinë e gjakut (10 ml/kg) për 30 minuta
dhe më tutje 10 ml/kg për 1–2 orë pa diuretikë. Kontrollo frekuencën
e frymëmarrjes dhe pulsit çdo 15 minuta. Nëse cilado prej tyre tregon
ndonjë rritje, jepja transfuzionin më ngadalë, për të mënjanuar edemën
mushkërore precipituese (shih udhërrëfyesit mbi transfuzionin e gjakut
në seksionin 10.6, faqe 281).

Pneumonia aspiruese
Trajtoje pneumoninë aspiruese menjëherë për shkak se mund të jetë fatale.
ä Vendose fëmijën në krah. Jepi ceftriakson IV apo IM (80 mg/kg në ditë) deri sa
fëmija të mund të marrë terapinë përmes gojës, për gjithsej 7 ditë. Jepi oksigjen
nëse SaO2 është <90%, apo, kur nuk ke në dispozicion pulsoksimetrin, nëse
ka cianozë, retraksion të rëndë të pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit
gjegjësisht kur frekuenca e frymëmarrjes është ≥ 70/minutë.

Përcjellja
Fëmija duhet të kontrollohet nga infermierja së paku çdo 3 orë dhe nga mjeku
6. Temperatura

së paku dy herë në ditë. Shpejtësia e infuzionit IV duhet të kontrollohet çdo orë.

Fëmijët me gjymtyrë të ftohta, hipoglikemi në pranim, distres respirator dhe /apo
komë të thellë, janë në rrezik më të madh prej përfundimit letal. Sidomos është

144
 Malaria (jo e rëndë)

me rëndësi që këta fëmijë të mbahen nën mbikëqyrje të kujdesshme.

• Përcille dhe raporto menjëherë çfarëdo lloj ndryshimi të vetëdijes,për kon-
vulsione, apo për ndonjë ndryshim në sjellje të fëmijës.
• Përcille temperaturën, frekuencën e pulsit, frekuencën e frymëmarrjes (dhe nëse
është e mundur shtypjen e gjakut) për çdo 6 orë, së paku 48 orët e para.
• Përcille glikeminë çdo 3 orë, derisa fëmija të jetë i vetëdijshëm.
• Kontrollo rregullisht shpejtësinë e infuzionit IV . Nëse është në dispozicion,
përdore paketimin për dhënie, me vëllim 100-150 ml. Kushtoi shumë kujdes
mbingarkimit të mundshëm me lëngje nga qeset apo shishet me 500 ml apo
1 litër, sidomos nëse fëmija nuk është i mbikqyrur gjatë tërë kohës. Pjesërisht
zbraze shishen apo qesen IV. Nëse rreziku i mbingarkimit me lëngje nuk mund
të parandalohet, rehidrimi përmes sondës nasogastrike mund të jetë më i
sigurt.
• Regjistroi me kujdes vëllimet e lëngjeve të dhëna (përfshirë ato IV) dhe diu-
rezën.

6.2.2 Malaria (jo e rëndë)

Diagnoza
Fëmija ka:
• temperaturë (temperatura është ≥ 37.5 °C) apo anamnezë për temperaturë
• dhe strisho e gjakut apo testi i diagnostikimit të shpejtë për malarie është
pozitiv.
Asnjë nga shenjat vijuese nuk është e pranishme në ekzaminim:
— vetëdija e çrregulluar
— anemia e rëndë (hematokriti <15% apo hemoglobina <5 g/dl)
— hipoglikemia (glukoza e gjakut <2.5 mmol/litër apo <45 mg/dl)
— distresi respirator
— verdhëza.
Vërejtje: Nëse një fëmijë në regjionet me malarie ka temperaturë, por nuk është e
mundur të vërtetohet me strisho të gjakut, trajtoje fëmijën sikur për malarie.
Trajtimi
Trajtoje në shtëpi me antimalarikun e zgjedhjes së parë, siç është rekomanduar
me udhërrëfyesit kombëtar. OBSh-ja tani rekomandon artemisinin-terapinë e
6. Temperatura

bazuar në kombinim si trajtim të zgjedhjes së parë (shih regjimin e mundshëm

më poshtë). Chloroquina dhe sulfadoxine-pyrimethamina nuk janë më barna të
zgjedhjes së parë, as të dytë, të antimalarikëve për shkak të rezistencës së lartë

145
 Malaria (jo e rëndë)

të plazmodium falciparum ndaj këtyre barnave në shumë vende të botës. Megjit-

hatë, chloroquina mund të rekomandohet për trajtimin e malaries jo-falciparum
(P.vivax, P.ovale, P.malarie).
Trajtoje 3 ditë me një nga regjimet e mëposhtme të rekomanduara nga
OBSh-ja:
ä Artemether/lumefantrine. Tabletat e kombinuara përmbajnë 20 mg artemether
dhe 120 mg lumefantrine:
Tableta e kombinuar: fëmija 5–<15 kg: 1 tabletë dy herë në ditë për 3 ditë;
fëmija 15–24 kg: 2 tableta dy herë në ditë për 3 ditë
ä Artesunate dhe amodiaquine. Ndaji tabletat 50 mg artesunate dhe 153 mg
bazë të amodiaquine:
Artesunate: fëmija 3–<10 kg: 1/2 tablete një herë në ditë për 3 ditë;
fëmija 10 kg apo më shumë: 1 tabletë një herë në ditë për 3 ditë.
Amodiaquine: fëmija 3–<10 kg: 1/2 tablete një herë në ditë për 3 ditë;
fëmija 10 kg apo më shumë: 1 tabletë një herë në ditë për 3 ditë
ä Artesunate dhe sulfadoxine/pyrimethamine. Përgjysmo tabletat prej 50 mg
artesunate dhe 500 mg sulfadoxine / 25 mg pyrimethamine:
Artesunate: fëmija 3–<10 kg: 1/2 tablete një herë në ditë për 3 ditë;
fëmija 10 kg apo më shumë: 1 tabletë një herë në ditë për 3 ditë.
Sulfadoxine/pyrimethamine: fëmija 3–<10kg: 1/2 tablete një herë në ditën e
parë, fëmija 10 kg apo më shumë: 1 tabletë një herë në ditën e parë
ä Artesunate dhe mefloquine. Ndaje tabletën prej 50 mg artesunate dhe 250
mg bazë të mefloquines:
Artesunate: fëmija 3–<10 kg: 1/2 tablete një herë në ditë për 3 ditë;
fëmija 10 kg apo më shumë: 1 tabletë një herë në ditë për 3 ditë.
Mefloquine: fëmija 3–<10 kg: 1/2 tablete një herë në ditën e dytë;
fëmija 10 kg apo më shumë: 1 tablete një herë në ditën e dytë
ä Amodiaquine dhe sulfadoxine/pyrimethamine. Ndaj tabletat prej 153 mg me
bazë të amodiaquines dhe 500 mg sulfadoxine/25 mg pyrimethamine
Amodiaquine: fëmija 3–<10 kg: 1/2 tablete një herë në ditë për 3 ditë;
fëmija 10 kg apo më shumë: 1 tabletë një herë në ditë për 3 ditë
Sulfadoxine/pyrimethamine: fëmija 3–<10 kg: 1/2 tablete një herë në ditën e
6. Temperatura

parë;
fëmija 10 kg apo më shumë: 1 tabletë një herë në ditën e parë.

146
 Malaria (jo e rëndë)

Komplikimet
Anemia (jo e rëndë)
Në secilin fëmijë me zbehje palmare, përcaktoje nivelin e hemoglobinës dhe të
hematokritit. Kontrollo nëse anemia e rëndë është e pranishme. Hemoglobina
ndërmjet 5 g/dl dhe 9.3 g/dl (e barabartë me hematokritin prej përafërsisht
ndërmjet 15% dhe 27%) tregon për aneminë jo të rëndë. Fillo trajtimin (anashkalo
hekurin në secilin fëmijë me kequshqyeshmëri të rëndë).
ä Jep trajtimin shtëpiak me doza ditore të
tabletave hekur/folate apo shurup të Zbehja palmare,
hekurit për 14 ditë; (shih faqen 319). – shenjë e anemisë
Vërejtje: Nëse fëmija merr sulfadox-
ine-pyrimethamine për malarie,
mos i jep tableta të hekurit,
të cilat përmbajnë folate deri
sa të bëhet vizita kontrolluese
pas 2 javësh. Folatet mund
të interferojnë me veprimin e
antimalarikëve.
• Kërko nga prindërit që ta sjellin
fëmijën pas 14 ditëve. Trajtoje 3 muaj, kur
është e mundur (zgjate 2-4 javë për të përmirësuar aneminë dhe 1-3 muaj për
të mbushur depot e hekurit).
ä Nëse fëmija është mbi 1 vjeç dhe nuk ka marrë mebendazol në 6 muajt e
fundit, jepni një dozë të mebendazolit (500 mg) për infeksionet e mundshme
me parazitë të zorrëve (shih faqe 344).
ä Këshilloje nënën për praktikat e mira të të ushqyerit.
• Anashkalo hekurin në secilin fëmijë me kequshqyeshmëri të rëndë në fazën
akute.
Vizita kontrolluese
Thuaj nënës të kthehet, nëse temperatura perziston pas dy ditëve nga trajtimi
i filluar, apo edhe më herët nëse gjendja e fëmijës përkeqësohet. Ajo duhet të
kthehet gjithashtu, nëse temperatura përsëritet.
Kur kjo ndodh: kontrollo nëse fëmija aktualisht është duke u trajtuar dhe nëse ka
përsëritur strishon e gjakut. Nëse terapia e ordinuar nuk është marrë, ajo duhet të
merret tani. Nëse është marrë, por strishoja e gjakut është ende pozitive, trajtoje
me antimalarik të zgjedhjes së dytë. Rivlerësoje fëmijën për të përjashtuar ekzis-
timin e shkaktarëve të tjerë të temperaturës (shih faqen 133-139 dhe seksionin
6.3 deri në 6.10 më poshtë).
6. Temperatura

Nëse temperatura perziston, trajtoje pas dy ditësh me antimalarikun e zgjedhjes

së dytë.Thuaj nënës të kthehet me fëmijën, për ta rivlerësuar për shkaktarët tjerë
të temperaturës.
147
 Meningjiti

6.3 Meningjiti
Diagnoza e hershme është esenciale për trajtimin e suksesshëm. Ky seksion
mbulon fëmijët dhe foshnjat mbi moshën 2 muajsh. Shih seksionin 3.8 (faqe
49) për diagnozë dhe trajtim të meningjitit, te foshnjat e vogla.
Diagnoza
Shiko anamnezën për:
n vjellje
n paaftësi për të pirë, apo për t’u ushqyer
me qumësht gjiri
n kokëdhembje, apo dhembje prapa
qafës
n konvulsione
n shqetësim
n lëndim koke në kohën e fundit.
Gjatë ekzamiminit, shiko për:
n qafë të shtanguar
n konvulsione të përsëritura
n letargji
n shqetësim
n fontanellë të fryrë
n petehie apo purpura Shikimi dhe vlerësimi për qafën e
shtanguar, në një fëmijë
n shenja të traumave të kokës, që sug-
jerojnë mundësinë e frakturës së kafkës në kohën e fundit.
Gjithashtu, shiko për ndonjë nga shenjat e mëposhtme të shtypjes së rritur
intrakraniale:
n bebëzat jo të barabarta
n qëndrim apo vendosje rigide
n paralizë fokale në ndonjë gjymtyrë
n frymëmarrje e parregullt.

Madhësia e pabarabartë
6. Temperatura

e bebëzave – shenjë
e shtypjes së rritur
intrakraniale

148
 Meningjiti

Opistotonusi dhe pozita rigide: shenjë e

iritimit meningjeal dhe rritjes së shtypjes
intrakraniale

Analizat laboratorike
Nëse është e mundur, konfirmo diagnozën me punksion lumbal dhe ekzaminim
të lëngut cerebro-spinal. Nëse LCS është i turbullt, dysho në meningjit dhe fillo
trajtimin, deri sa pret për konfirmimin laboratorik. Mikroskopi duhet të indikojë
prezencën e meningjitit në shumicën e rasteve me leukocite (polymorphe) në sasi
mbi 100/mm3. Informatat konfirmuese mund të fitohen nga glukoza e LCS (e
ulët: <1.5 mmol/litër), proteinat e LCS (lartë: 0.4 g/litër), ngjyrosja sipas Gramit
dhe nga kultura bakteriologjike e LCS, kur kjo është e mundur. Nëse ka shenja të
rritjes së shtypjes intrakraniale, vlera e informatave të përfituara nga punksioni
lumbal duhet peshuar me kujdes kundruall rrezikut të procedurës. Nëse je në
mëdyshje, më mirë do të ishte të fillohet me trajtimin për meningjitin e dyshuar
dhe të shtyhet punksioni lumbal (shih f. 320).

Shkaqet specifike të meningjitit

• Gjatë epidemisë së konfirmuar të meningjitit menigokoksik, nuk është e
nevojshme të kryesh punksionin lumbal, në fëmijët të cilët kanë petehie apo
purpurë, të cilat janë karakteristike për infeksionin meningokoksik. Gjatë
kësaj epidemie, jepi chloramphenicol vajor (100 mg/kg si dozë të vetme
deri në maksimum 3 gram), për trajtimin e meningjitit meningokoksik. Kjo
pezulli vajore është e dendur dhe mund të jetë vështirë për të kaluar përmes
gjilpërës. Nëse paraqitet ky problem, doza mund të ndahet në dy pjesë dhe të
6. Temperatura

jepet injeksioni në të dy kofshët e fëmijës. Ky orar i thjeshtësuar trajtimi është

sidomos i dobishëm në gjendjet kur mundësitë materiale janë të kufizuara,
për ta përballuar epideminë.

149
 Meningjiti

n Mere në shqyrtim meningjitin tuberkular nëse:

— temperatura perziston për më shumë se 14 ditë
— temperatura perziston për më shumë se 7 ditë dhe ndonjë anëtar i familjes
është me tuberkuloz
— radiografia e krahërorit sugjeron tuberkulozin
— pacienti mbetet i pavetëdijshëm
— LCS vazhdon të ketë lehtë të rritur numrin e leukociteve (në mënyrë tipike,
<500 leukocite në ml, më së shumti limfocite), nivele të rritura proteinash
(0.8-4 g/l) dhe nivel të ulët të glukozës (<1.5 mmol/litër).
Te fëmijët me apo të dyshuar të jenë HIV pozitiv, gjithashtu duhet të merret në
konsideratë tuberkulozi apo meningjiti kriptokoksik. Për diagnozën e kriptokokut
ngjyrose LCS me ngjyrë India.

Trajtimi
Nëse LCS është dukshëm i turbulluar, trajtoje menjëherë me antibiotikë para se
rezultatet e ekzaminimit të LCS të jenë në dispozicion. Nëse fëmija ka shenja të
meningjitit dhe punksioni lumbal nuk është i mundshëm trajtoje menjëherë.

Trajtimi me antibiotikë
ä Jepi antibiotikë sa më parë që është e mundshme.
1. Penicillin G 250 000 – 300 000 NjI/kg/24 orë i.v., e ndarë në 4- 6 doza
për së paku 7 ditë234.
Atje ku dihet se ekziston rezistencë e dukshme e patogjenëve të shpeshtë
(p.sh. Haemophilus influenzae apo Pneumococcus) ndaj këtyre antibi-
otikëve, zgjidhe njërin nga dy regjimet e mëposhtme të trajtimit:
— ceftriaxon: 100 mg/kg/24 orë IM apo infuzion IV( ipet për 30–60
minuta) i ndarë në dy doza, si i vetëm ose i kombinuar me vancomycin
(60 mg/kg/24 orë) i ndarë në 4 doza (infuzion i.v. për 60 minuta) apo
— cefotaxim: 200 mg/kg/24 orë i ndarë në 4 doza IM apo infuzion IV, si i
vetëm ose i kombinuar me vancomycin (60 mg/kg/24 orë), i ndarë në
4 doza( infuzion i.v. për 60 minuta).
ä Rishqyrto terapinë kur rezultatet e LCS të jenë në dispozicion. Nëse diagnoza
është konfirmuar, jepi trajtimin parenteral së paku 5 ditë. Posa fëmija të
përmirësohet, jepi cefalosporine orale të gjeneratës së dytë, përveç nëse ka
6. Temperatura

2 Nelson “Textbook of Pediatric”, 16th edition, fq. 828;

3 Nelson’s Pocket Book of Pediatric Antimicrobial Therapy 2000\01, 14th edition, f. 38, 39
4 Nelson “Textbook of Pediatric”, 16th edition Pocket Companion to Accompany fq: 379

150
 Meningjiti

shqetësime lidhur me absorbimin oral (p.sh. fëmijët me kequshqyeshmëri të

rëndë apo ata me diarre), në të cilat raste, trajtimi i plotë duhet të bëhet në
mënyrë parenterale. Kohëzgjatja totale e trajtimit është 10 ditë.
• Nëse ka përgjigje të dobët ndaj trajtimit:
— Shqyrto praninë e komplikimeve të shpeshta, siç është rrjedhja subdu-
rale (temperaturë perzistente dhe shenja neurologjike fokale apo nivel
i zvogëluar i vetëdijes) apo absces cerebral. Nëse dyshohet në këto,
referoje fëmijën në spitalin qendror, që posedon pajisjet e specializuara
për menaxhimin e mëtejmë (shih librat standarde të pediatrisë për detajet
e trajtimit).
— Shiko për ndonjë burim tjetër të infeksionit, i cili mund të jetë shkaktar i
temperaturës, siç është celuliti në vendin e dhënies së injeksionit, artriti
apo osteomieliti.
— Përsërite punksionin lumbal pas 3-5 ditëve nëse temperatura ende është
e pranishme dhe gjendja e përgjithshme e fëmijës nuk është përmirësuar
dhe shiko për shenjat e përmirësimit (p.sh. zvogëlim i numrit të leukociteve
dhe ngritje e nivelit të glukozës).
• Shqyrto librat standard të pediatrisë, për detaje të tjera, nëse dyshon në
meningjitin tuberkular. Nganjëherë, kur diagnoza nuk është e qartë, trajtimit
për meningjitin bakterial i shtohet testimi i trajtimit për meningjitin tuberkular.
Regjimi optimal i trajtimit, kur nuk ka rezistencë të barnave përbëhet nga:
— izoniazidi (10 mg/kg) për 6–9 muaj; dhe
— rifampicina (15–20 mg/kg) për 6–9 muaj; dhe
— pirazinamida (35 mg/kg) për 2 muajt e parë.

Trajtimi me steroide
Në disa spitale në vende industrialisht të zhvilluara, dexametazoni parenteral
përdoret për trajtimin e meningjitit. Nuk ka dëshmi të mjaftueshme për të reko-
manduar përdorimin rutinor të deksametazonit, në të gjithë fëmijët me meningjit
bakterial në vendet në zhvillim.
Të mos përdoren steroidet në:
• të porsalindur
• malarie cerebrale të dyshuar
• encefalit viral të dyshuar
6. Temperatura

• vendet me prevalencë të lartë të sëmundjeve pneumokoksike invazive peni-

cilinë-rezistente.

151
 Meningjiti

Deksametazoni (0.6 mg/kg/ditë 2–3 javë, duke dhënë dozën e mbetur 2-3 javët e
ardhshme) duhet të jepet në të gjitha rastet e meningjitit tuberkular.

Trajtimi antimalarik
Në regjionet me malarie, merre mostrën e gjakut për ta kontrolluar për malarie
duke qenë se malaria cerebrale duhet të konsiderohet si diagnozë diferenciale apo
gjendje shoqëruese. Trajtoje me një antimalarik, nëse malaria është diagnostikuar.
Nëse për çfarëdo arsyeje strishoja e gjakut nuk është e mundur të merret, trajtoje
me një antimalarik në mënyrë të presupozuar.

Kujdesi përkrahës
Ekzamino të gjithë fëmijët me konvulsione, për hiperpireksi dhe hipoglikemi.
Trajto hipoglikeminë (shih faqe 143). Kontrollo temperaturën e lartë (≥ 39 °C)
me paracetamol.
Në një fëmijë të pavetëdijshëm:
• Mbaji rrugët e frymëmarrjes të pastërta.
• Ktheje fëmijën në krah për të penguar aspirimin.
• Ndërroja krahun pacientit çdo 2 orë.
• Mos lejo që fëmija të shtrihet në shtrat të lagët.
• Kushtoju kujdes pikave të shtypjes.

Trajtimi me oksigjen
Oksigjeni nuk është i indikuar, përveç, nëse fëmija ka konvulsione, pneumoni të
rëndë të shoqëruar me hipoksi (SaO2<90%), apo, kur nuk ke në dispozicion pul-
soksimetrin, nëse ka cianozë, retraksion të pjesës së poshtme të kafazit krahërorit
dhe nëse frekuenca e frymëmarrjes është >70/minutë. Nëse pulsoksimetri është
në dispozicion, jepu oksigjen këtyre fëmijëve (shih seksionin 10.7, faqe 285).

Temperatura e lartë
ä Nëse temperatura e lartë (≥ 39 °C) shkakton shqetësim apo parehati, jepi
paracetamol.

Menaxhimi i lëngjeve dhe të ushqyerit

Nuk ka dëshmi të mjaftueshme për të përkrahur ndalimin e dhënies së lëngjeve
te fëmijët me meningjit bakterial. Jepnu këtyre fëmijëve lëngjet e nevojshme, dhe
asesi më shumë (shih faqe 277), për shkak të rrezikut nga edema cerebrale.
Përcille dhënien e lëngjeve IV me shumë kujdes dhe ekzamino shpesh shenjat
6. Temperatura

e mbingarkimit me lëngje.
Kushtoi kujdes përkrahjes nutritive akute dhe rehabilitimit nutritiv (shih faqe 265).
Ushqeje fëmijën sa më parë, kur kjo të jetë e sigurt. Ushqeje me qumësht gjiri çdo

152
 Meningjiti

3 orë, nëse është e mundur, apo jepi qumësht me sasi 15 ml/kg, nëse fëmija mund
të gëlltisë. Nëse ka rrezik prej aspirimit, jepi sherbet përmes tubës nazogastrike
(shih Tabelën 10, faqe 15). Vazhdo përcjelljen e nivelit të glikemisë dhe trajtoje
sipas nevojës (si më lartë), nëse niveli është 2.5 mmol/litër apo 45 mg/dl.

Përcjellja
Infermieret duhet ta përcjellin gjendjen e vetëdijes së fëmijës, frekuencën e
frymëmarrjes dhe madhësinë e bebëzave të syrit çdo 3 orë, gjatë 24 orëve të
para (më pas, çdo 6 orë), ndërsa mjeku duhet ta mbikqyrë fëmijën së paku dy
herë në ditë.
Në lëshim, vlerëso të gjithë fëmijët për problemet neurologjike, veçanërisht
për humbjen e dëgjimit. Mate dhe shënoje cirkumferencën e kokës të foshnjës.
Nëse ka dëmtime neurologjike, referoje fëmijën për terapi fizikale, kur kjo është
e mundur, dhe jepi nënës sugjerime të thjeshta për ushtrime pasive.

Komplikimet
Konvulsionet
ä Nëse paraqiten konvulsionet, jep trajtimin kundër konvulsioneve, si diazepam
rektal apo paraldehid (shih tabelën 9, fq. 14) apo paraldehid IM (shi fq. 346).

Hipoglikemia
ä Jepi menjëherë tretjen IV 5 ml/kg të glukozës 10% (dekstrozë) (shih tabelën
10, faqe 15). Rikontrolloje glikeminë pas 30 minutave dhe nëse është e ulët
(<2.5 mmol/litër apo 45 mg/dl), përsërite dhënien e glukozës (5 ml/kg).
ä Parandalo hipoglikeminë e mëtutjeshme përmes të ushqyerit, kur kjo është
e mundur (shih më lartë). Nëse jep lëngje IV, parandalo hipoglikeminë duke
shtuar 10 ml të glukozës 50% në tretjen e Ringer Laktatit, apo tretjen
fiziologjike. Mos i tejkalo kërkesat për mbajtjen e bilansit të lëngjeve sipas
peshës së fëmijës (shih seksionin 10.2, faqe 277). Nëse fëmija zhvillon shenjat
e mbingarkimit me lëngje, ndërpreje infuzionin dhe përsërite bolusin 10% të
glukozës, në intervale të rregullta.

Vizita kontrolluese
Të shurdhuarit senzorial është i shpeshtë pas meningjitit. Organizo vlerësimin
e të dëgjuarit te të gjithë fëmijët e trajtuar për meningjit, një muaj pas lëshimit
nga spitali.

Masat publike shëndetësore

6. Temperatura

Te epidemitë e meningjitit meningokoksik, këshillo familjen për mundësinë e

rasteve të tjera me këtë sëmundje brenda familjes (të ekspozuarve), në mënyrë
që raportimi dhe trajtimi i tyre të fillojë sa më parë për trajtim të shpejtë.

153
 Fruthi

6.4 Fruthi
Fruthi është sëmundje virale shumë ngjitëse me komplikime serioze (si të verbuarit
te fëmijët me deficiencë të vitaminës A) dhe vdekshmëri të lartë. Është i rrallë te
foshnjat nën 3 muajshe.

Diagnoza
Diagnostikoni fruthin nëse nëna qartë raporton se fëmija ka pasur ekzantemë në
lëkurë, tipike për fruthin, apo nëse fëmija ka:
n temperaturë; dhe
n ekzantemë të përgjithshme makulopapulare; dhe
n një nga shenjat- kollë, shkuarje hundësh, apo sy të
skuqur.
Te fëmijët me infeksion të HIV-it, këto shenja mund të
mos jenë të pranishme dhe diagnoza e fruthit mund
të jetë e vështirë.

6.4.1 Fruthi i rëndë i komplikuar

Diagnoza
Te fëmija me shenja të fruthit (si më lartë), cilado
nga simptomat dhe shenjat vijuese tregojnë praninë
e fruthit të rëndë të komplikuar:
n i/e paaftë për të pirë, apo për t’u ushqyer me
qumësht gjiri
n vjellë gjithçka
n ka konvulsione.
Në ekzaminim, shiko për shenjat e komplikimeve të
vonshme, pasi që njollat të tërhiqen si:
n letargji apo pavetëdije
n mjegullim të kornesë Shpërndarja e njollave
të fruthit. Ana e majtë e
n ulçera të gjera në gojë. ilustrimit paraqet njollat
n pneumoni (shih seksionin 4.1, faqe 72) e hershme që mbulojnë
kokën dhe pjesën e lartë
n dehidrim nga diarreja (shih seksionin 5.1, fq. të trupit, ndërsa ana e
6. Temperatura

111) djathtë paraqet njollat e

mëvonshme që e mbulo-
n stridor si pasojë e krupit të fruthit
jnë tërë trupin
n kequshqyeshmëri e rëndë.
154
 Fruthi i rëndë i komplikuar

Mjegullimi i kornesë – shenja e kseroftalmisë në fëmijën me deficiencë të vitam-

inës A, e paraqitur në krahasim me syrin normal (ana e djathtë)

Trajtimi
Fëmijët me fruth të rëndë të komplikuar kërkojnë trajtim në spital.
ä Terapia me Vitaminë A. Jepi Vitaminë A per oral, të gjithë fëmijëve me fruth,
përveç nëse fëmija ka marrë sasinë adekuate të vitaminës A për këtë sëmundje,
si pacient ambulantor. Jepi vitaminë A 50 000 NjI, per oral (fëmijës së moshës
<6 muajsh), 100 000 NjI (fëmijës 6-11 muajsh) apo 200 000 NjI (12 muajsh
deri 5 vjeç). Shih detajet në faqe 350. Nëse fëmija tregon ndonjë ndryshim
në sy, si pasojë e mungesës së vitaminës A, apo është me kequshqyeshmëri
të rëndë, doza e tretë duhet dhënë 2-4 javë pas dozës së dytë. Kjo dozë duhet
të jepet kur fëmija të kthehet për vizitë kontrolluese.

Kujdesi përkrahës
Temperatura
ä Nëse temperatura është ≥ 39 °C dhe kjo shkakton shqetësim të fëmijës, jepi
paracetamol.
Përkrahja nutritive
Vlerësoje gjendjen nutritive duke e matur fëmijën dhe shënuar peshën në
diagramin e rritjes (në rast nevoje, rehidroje para matjes së peshës). Inkurajo
vazhdimin e të ushqyerit me qumësht gjiri. Inkurajo fëmijën të ushqehet më
shpesh dhe me shujta më të vogla. Kontrolloje për ulçera të gojës dhe nëse janë të
pranishme trajtoi ato (shih më poshtë). Përmbaju udhërrëfyesit mbi menaxhimin
nutritiv të përshkruar në Kapitulli 10 (faqe 265).

Komplikimet
Përmbaju udhërrëfyesit të dhënë në seksionin tjetër të këtij moduli, për menax-
himin e komplikimeve vijuese:
• Pneumonia: shih seksionin 4.1, faqe 72.
• Otitis media: shih faqe 162.
6. Temperatura

ä Diarreja: trajto dehidrimin, diarrenë me gjak apo diarrenë perzistente: shih

Kapitullin 4, faqe 109.

155
 Fruthi i rëndë i komplikuar

ä Krupi i fruthit: shih seksionin 4.4.1, faqe 93 për kujdesin përkrahës, por mos
jep steroide.
ä Problemet e syve. Konjuktiviti dhe dëmtimet e kornesë dhe retinës mund
të paraqiten si pasojë e infeksionit, mungesës së vitaminës A, apo aplikimit
preparateve të dëmshme lokale. Krahas dhënies së vitaminës A (si më lartë),
trajto ndonjë infeksion të pranishëm. Nëse ka sekretim ujor të kthjellët nga syri,
nuk ka nevojë për trajtim. Nëse ka sekretim qelbi, pastro syrin duke përdorur
leckë pambuku të zier në ujë, apo leckë të pastër, të zhytur në ujë të pastër.
Apliko tetraciklinë yndyrë për sy, 3 herë në ditë për 7 ditë. Kurrë mos përdor
yndyrë steroide. Përdor vatë mbrojtëse për sy për ta parandaluar infeksionin
e syrit. Nëse nuk ka ndonjë përmirësim, referoje fëmijën te specialisti i syve.
ä Ulçerat e gojës. Nëse fëmija është në gjendje që të pijë apo ushqehet, pastroja
gojën me ujë të pastër me kripë (pak kripë në gotë me ujë), së paku 4 herë në
ditë.
— Përdor Gentianë violet 0.25% për kandiden, pas pastrimit të gojës.
— Nëse ulçerat e gojës janë të rënda dhe/apo kanë erë, jepi benzilpenicilin
IM/IV (50 000 njësi/kg për çdo 6 orë) dhe metronidazol oral (7.5 mg/kg
3 herë në ditë) për 5 ditë.
— Nëse kandida e gojës rezulton me marrjen e pakët të ushqimit dhe lëngjeve,
fëmija mund të ketë nevojë për t’u ushqyer përmes tubës nazogastrike.
ä Komplikimet neurologjike. Konvulsionet, të fjeturit e tepërt, përgjumja apo
koma mund të jenë simptoma të encefalitit apo dehidrimit të rëndë. Vlerësoje
fëmijën për dehidrim dhe trajtoje sipas nevojës (shih seksionin 5.1, faqe 111).
Shih Kapitullin 9 faqe 14, për trajtimin e konvulsioneve dhe kujdesu për fëmijën
pa vetëdije.
ä Kequshqyeshmëria e rëndë. Shih udhërrëfyesit në Kapitulli 7, faqe 177.

Përcjellja
Mate temperaturën e fëmijës dy herë në ditë dhe kontrolloje për prani të ndonjë
komplikimi të lartëpërmendur, së paku një herë në ditë.

Vizita kontrolluese
Këndellja nga fruthi akut është shpesh e vonuar dhe mund të zgjasë për shumë
javë madje edhe muaj, posaçërisht për fëmijët të cilët janë të kequshqyer. Organizo
për fëmijën marrjen e dozës së tretë të vitaminës A para se të lëshohet, nëse kjo
në ndërkohë nuk është dhënë
6. Temperatura

Masat shëndetësore pulike

Nëse është e mundshme, izolo fëmijët e hospitalizuar me fruth, së paku 4 ditë
pasi që të jenë larguar ekzantemat në lëkurë. Do të ishte ideale që të mbahen në
156
 fruthi (jo i rËndË)

njësi të ndarë nga fëmijët tjerë. Te fëmijët me kequshqyeshmëri dhe me imunitet

të kompromituar, izolimi duhet të vazhdohet gjatë tërë sëmundjes.
Kur ka raste të fruthit në spital, imunizo të gjithë fëmijët tjerë mbi moshën 6
muajshe (përfshirë edhe ata të cilët janë të kontrolluar si pacient ambulantor,
fëmijët e hospitalizuar në javën pasuese pas rastit të paraqitur të fruthit dhe
fëmijët HIV pozitiv). Nëse foshnjat me moshë 6-9 muajsh marrin vaksinën e
fruthit, është e nevojshme që doza e dytë të jepet sa më parë që është e mundur,
pas muajit të 9-të.
Kontrolloje statusin e imunizimit të personelit të spitalit dhe imunizoi ata nëse
është e nevojshme.

6.4.2 Fruthi (jo i rëndë)

Diagnoza
Diagnostiko fruthin te fëmija, nëna e të cilit qartë raporton se fëmija ka pasur
njolla të fruthit, apo nëse fëmija ka:
n temperaturë; dhe
n ekzantemë të gjeneralizuar; dhe
n një nga shenjat vijuese - kollë, shkuarje hundësh apo sy të skuqur; por
n asnjë nga veçoritë e fruthit të rëndë (shih seksionin 6.4.1, faqe 154).

Trajtimi
ä Trajtoje si një pacient ambulantor.
ä Terapia me vitaminë A. Kontrolloje nëse tashmë fëmijës i është dhënë vitaminë
A, adekuate për këtë sëmundje. Nëse jo, jepi 50 000 NjI (nëse është i moshës
< 6 muajsh), 100 000 NjI (6 – 11 muajsh) apo 200 000 NjI (12 muajsh deri 5
vjeç). Shih detajet në faqe 350.

Kujdesi përkrahës
ä Temperatura. Nëse temperatura është ≥ 39 °C dhe kjo shkakton shqetësim
apo parehati, jepi paracetamol.
ä Përkrahja nutritive. Vlerëso gjendjen e të ushqyerit, duke e matur peshën e
fëmijës dhe shënoje në diagramin e rritjes. Inkurajo nënën që të vazhdojë
të ushqyerit me qumësht gjiri dhe që t’i jap fëmijës shpesh shujta të vogla.
Kontrolloje për ulçera të gojës dhe nëse janë të pranishme trajtoi ato (shih
më lartë).
ä Kujdesi për sy. Për konjunktivitin e lehtë, me kullim ujor të kthjelltë, nuk nevojitet
6. Temperatura

trajtim. Nëse ka kullim të qelbit, pastroja syrin duke përdorur leckë të pambukut
të zier në ujë, apo leckë të pastër të zhytur në ujë të pastër. Apliko tetraciklinë
yndyrë për sy, 3 herë në ditë për 7 ditë. Kurrë mos përdor yndyrë steroidesh.
157
 Septikemia

ä Kujdesi për gojë. Nëse fëmija ka ulçera të gojës, kërko nga nëna që ta pastrojë
gojën e fëmijës me ujë të pastër dhe të kriposur (pak kripë në gotë me ujë),
së paku 4 herë në ditë. Këshilloje nënën, që të evitoj dhënien e ushqimit
shumë të kriposur, me erëra dhe djegës.

Vizita kontrolluese
Kërko nga nëna që të kthehet për vizitë kontrolluese brenda 2 ditëve, për të parë
nëse problemet me gojë dhe sy janë zgjidhur dhe për të përjashtuar ndonjë
komplikim të rëndë të fruthit (shih më lartë).

6.5 Septikemia
Merre në shqyrtim septikemin te fëmija që është i sëmurë rëndë dhe me temper-
aturë të lartë, kur nuk mund të gjendet asnjë shkaktar tjetër. Kudo që sëmundja
meningokoksike, është e shpeshtë, diagnoza klinike e septikemisë meningokok-
sike duhet të vendoset nëse petehiet apo purpurat (lezionet hemorragjike të
lëkurës) janë të pranishme. Salmonella jo-tifoide është shkaktar i shpeshtë në
vendet me malarie.

Diagnoza
Në ekzaminim, shiko si vijon:
n për temperaturë, pa shkaktar të dukshëm të infeksionit
n strisho të gjakut për malarie nëse është negative
n nuk ka shtangim të qafës apo shenja specifike të meningjitit (apo punksioni
lumbal për meningjit është negativ)
n shenjat e çrregullimeve sistematike (p.sh. i/e paaftë për të pirë, apo ushqyer
me qumësht të gjirit, konvulsione, letargji apo vjellë gjithçka)
n purpurat mund të jenë të pranishme.
Gjithmonë zhvishe fëmijën plotësisht dhe ekzaminoje me kujdes për shenjat
e infeksioneve lokale, para se të vendosësh se asnjë shkaktar nuk mund të
gjendet.
Kur është e mundur, analizat laboratorike dhe kultura bakteriologjike, duhet të
bëhen në gjak dhe urinë.

Trajtimi
ä Jepi benzylpenicilin (50 000 njësi/kg çdo 6 orë) dhe chloramphenicol (25
6. Temperatura

mg/kg çdo 8 orë) për 7 ditë.

ä Nëse reagimi i fëmijës ndaj trajtimit të mësipërm është i dobët pas 48 orëve,
kalo në ampicillin (50 mg/kg IM për çdo 6 orë) dhe gentamicin (7.5 mg/kg
158
 Ethet tifoide

një herë në ditë) apo kur Stafilokokus aureus është i pranishëm, flucloxacilin
(50 mg/kg për çdo 6 orë) dhe gentamicin (7.5 mg/kg një herë në ditë).
Kur njihet një rezistencë e dukshme ndaj barnave, respektivisht antibiotikëve,
në mesin e baktereve gram negative, përmbaju udhërrëfyesve kombëtar, apo
të spitalit lokal, për menaxhimin e septikemisë. Në shumë rrethana, antibiotiku
adekuat mund të jetë cefalosporina e gjeneratës së tretë, siç është ceftriaxoni
(80 mg/kg IV, një herë në ditë për 30 – 60 minuta), për 7 ditë.

Kujdesi përkrahës
ä Nëse temperatura prej ≥ 39 °C shkakton shqetësim apo parehati të fëmijës,
jepi paracetamol.

Komplikimet
Komplikimet më të shpeshta të septikemisë janë konvulsionet, konfuzioni apo
koma, gjendja e shokut, pamjaftueshmëria e zemrës, koagulimi intravaskular i
diseminuar (me episode të gjakderdhjes), pneumonia dhe anemia. Shoku sep-
tikemik është shkaktar i rëndësishëm i vdekjes.

Përcjellja
Fëmija duhet të kontrollohet nga infermierja së paku çdo 3 orë, ndërsa nga mjeku
së paku dy herë në ditë. Kontrolloje për pranin e komplikimeve, siç është shoku,
urinimi i reduktuar, shenjat e gjakderdhjes (petehie, purpura, gjakderdhje në
vendshpimet e venave) apo ulçera lëkure.

6.6 Ethet tifoide

Merri në konsideratë ethet tifoide nëse fëmija paraqitet me temperaturë, dhe
cilëndo nga simptomat/shenjat vijuese: diarre apo konstipacion, vjellje, dhembje
abdominale, kokëdhembje apo kollë, posaçërisht nëse temperatura perziston për
më shumë se 7 ditë dhe nëse malaria është përjashtuar.

Diagnoza
Në ekzaminim, tiparet kryesore të diagnostikimit të tifoidit janë:
n temperatura pa vatër të qartë të infeksionit
n nuk ka shtangim të qafës apo shenja tjera specifike të meningjitit, apo punksioni
lumbal për meningjit është negativ (Vërejtje: fëmijët me ethe tifoide, herë pas
here mund të kenë shtangim të qafës)
6. Temperatura

n shenjat e çrregullimeve sistemike, p.sh. i/e paaftë për të pirë, apo për t’u
ushqyer me qumësht gjiri, konvulsione, letargji, dezorientim/konfuzion apo
vjellë gjithçka
159
 Ethet tifoide

n pika të kuqërremta në murin abdominal te fëmijët me lëkurë lehtë të

ndritshme
n hepatosplenomegali, abdomen i tendosur dhe i fryrë.
Ethet tifoide mund të paraqiten në mënyrë atipike në foshnjat e vogla, si një sëmun-
dje akute febrile me shok dhe hipotermi. Në regjionet ku tifoja është e shpeshtë,
mund të jetë shumë e vështirë për të dalluar ethet tifoide dhe tifon, vetëm në bazë
të ekzaminimit klinik (shih librat standarde pediatrike për diagnozë të tifos).

Trajtimi
ä Trajtoje me chloramphenicol (25 mg/kg për çdo 8 orë) për 14 ditë, por shiko
faqe 64 për trajtimin e foshnjës së vogël.
ä Nëse ka çrregullime të rënda sistematike, apo shenja të dyshimta për men-
ingjit, trajtoje me benzylpenicilin (50 000 njësi/kg për çdo 6 orë) për 14 ditë,
si plotësim i chloramphenicolit (25 mg/kg çdo 6 orë).
ä Nëse përgjigja ndaj trajtimit paraprak është e dobët edhe pas 48 orëve, kalo
në chloramphenicol (25 mg/kg për çdo 8 orë) dhe ampicillin (50 mg/kg IM
për çdo 6 orë).
Kur rezistenca ndaj chloramphenicolit dhe ampicillinit, e llojeve të izoluara të
Salmonella typhi, dihet se është e dukshme, përmbaju udhërrëfyesve kombëtar
për ethet tifoide. Në shumë rrethana, antibiotiku adekuat do të jetë cefalospo-
rina e gjeneratës së tretë, siç është ceftriaxone (80 mg/kg IM apo IV, një herë
në ditë, për 30 – 60 minuta). Duke qenë se, rezistenca e shumëfishtë ndaj
barnave në disa pjesë të botës është e shpeshtë, regjimet tjera të trajtimit siç
janë ciprofloxacin (shih faqe 337) do të mund të përdoren në vendet ku njihet
rezistenca ndaj këtyre barnave.

Kujdesi përkrahës
ä Nëse fëmija ka temperaturë të lartë (≥ 39 °C), e cila shkakton shqetësim apo
parehati, jepi paracetamol.
Përcilli nivelet e hemoglobinës apo hematokritit dhe nëse ato janë të ulëta apo
në rënie e sipër, vlerëso përfitimet nga transfuzioni kundruall ndonjë rreziku prej
infeksioneve të bartura me gjak (shih seksionin 10.6, faqe 281).

Përcjellja
Fëmija duhet të kontrollohet nga infermierja së paku çdo 3 orë dhe nga ana e
6. Temperatura

mjekut së paku dy herë në ditë.

160
 Infeksionet e veshit

Komplikimet
Komplikimet e etheve tifoide përfshijnë konvulsionet, konfuzionin apo komën,
diarrenë, dehidrimin, gjendjen e shokut, pamjaftueshmërinë e zemrës, pneumon-
inë, osteomielitin dhe aneminë. Në foshnjat e vogla mund të paraqiten gjendja
e shokut dhe hipotermia.
Mund të paraqitet perforimi akut gastrointestinal me hemorragji dhe peritonit,
zakonisht i përcjellur me dhembje të mëdha abdominale, vjellje, ndjeshmëri
abdominale në palpim, zbehje të rëndë dhe shok. Ekzaminimi abdominal mund
të tregojë masë abdominale, si pasojë e formimit të absceseve, gjegjësisht rritjes
së mëlçisë dhe/apo shpretkës.
Nëse ka shenja të perforimit gastrointestinal, vendose një vijë IV dhe tubë
nazogastrike dhe konsultoje kirurgun.

6.7 Infeksionet e veshit

6.7.1 Mastoiditi
Mastoiditi është infeksion bakterial i kockës mastoide të prapa veshit. Pa trajtim
ky mund të çojë në meningjit dhe absces të trurit.

Diagnoza
Tiparet kyçe diagnostike janë:
n temperatura e lartë
n të ënjturit e dhembshëm prapa
veshit.

Trajtimi
ä Jepi chloramphenicol (25 mg/kg
për, çdo 8 orë IM apo IV) dhe
benzylpenicillin (50 000 njësi/
kg, çdo 6 orë) derisa fëmija të
përmirësohet; pastaj vazhdo me Mastoiditi – e ënjtur e dhembshme prapa
chloramphenicol oral, çdo 8 orë veshit, e cila e shtyn veshin përpara
për 10 ditë.
ä Nëse nuk ka përmirësim ndaj trajtimit brenda 48 orëve, apo gjendja e fëmijës
përkeqësohet, referoje fëmijën te kirurgu, për ta shqyrtuar mundësinë e
incizionit dhe drenimit të abscesit të mastoiditit apo mastoidektominë.
6. Temperatura

ä Nëse ka shenja të meningjitit apo abscesit të trurit, jepi antibiotik, siç është
përshkruar në seksionin 6.3 (faqe 148) dhe nëse është e mundur referoje në
spitalin e specializuar menjëherë.
161
 Pezmatimi akut i veshit të mesëm

Kujdesi përkrahës
ä Nëse temperatura e lartë (≥ 39 °C) shkakton shqetësim apo parehati të fëmijës,
jepi paracetamol.

Përcjellja
Fëmija duhet të kontrollohet nga infermierja së paku çdo 6 orë dhe nga mjeku së
paku një herë në ditë. Nëse fëmija përgjigjet dobët në trajtim, konsidero mundësin
e meningjitit apo abscesit të trurit (shih seksionin 6.3, faqe 148).

6.7.2 Pezmatimi akut i veshit të mesëm (Otitis media acuta)

Diagnoza
Kjo bazohet në anamnezën e dhembjeve të veshit apo kullimit të qelbit nga veshi
(për një periudhë <2 javë). Në ekzaminim, konfirmo me otoskop pezmatimin
akut të veshit. Timpani i veshit do të jetë i skuqur, i pezmatuar, i fryrë dhe i
patejdukshëm, apo i perforuar me kullim.

Pezmatimi akut i veshit të

mesëm – timpani i skuqur
i fryrë (krahasuar me
dukjen e timpanit normal
në të majtë)

Trajtimi
Trajtoje fëmijën si pacient am-
bulantor.
ä Jepi cotrimoxazol per oral
(trimethoprim 4 mg/kg / sul-
famethoxozole 20 mg/kg dy
herë në ditë) apo amoxicillin
(15 mg/kg 3 herë në ditë) 5
ditë.
ä Nëse ka kullim qelbi prej
veshi, tregoi nënës se si ta
terë veshin përmes fitilit.
Këshilloje nënën që të pas-
6. Temperatura

trojë veshin 3 herë në ditë,

derisa të mos ketë qelb. Terja e veshit të fëmijës me fitil të leckës te
pezmatimi kronik i veshit të mesëm

162
 Pezmatimi kronik i veshit të mesëm

ä Thuaji nënës që të mos hedh në vesh asgjë, ndërmjet trajtimeve me pastrim.

Mos lejo që fëmija të shkojë në not apo të fusë ujë në vesh.
ä Nëse fëmija ka dhembje veshi, apo temperaturë të lartë (≥ 39 °C), e cila
shkakton shqetësim, jepi paracetamol.

Vizita kontrolluese
Thuaj nënës të kthehet pas 5 ditëve.
• Nëse dhembja e veshit dhe kullimi perzistojnë, trajtoje 5 ditë më shumë me
të njëjtin antibiotikë dhe vazhdoje terjen e veshit me fitil lecke. Vizitoje sërish
pas 5 ditësh.

6.7.3 Pezmatimi kronik i veshit të mesëm

Nëse qelbi ka kulluar nga veshi 2 javë apo më gjatë, fëmija ka infeksion kronik
të veshit.

Diagnoza
Kjo është e bazuar në anamnezën e kullimit të qelbit prej veshi, për më shumë
se 2 javë. Në ekzaminim, konfirmo pezmatimin kronik të veshit të mesëm, me
otoskop (kur kjo është e mundur).

Trajtimi
Trajto fëmijën si pacient ambulantor.
ä Mbaje veshin të terur, përmes fitilit të leckës (shih më lartë).
ä Qiti pika antibiotiku lokal apo pika antiseptike të veshit (me apo pa steroide)
një herë në ditë 2 javë. Pikat që përmbajnë quinolone (norfloxacin, ofloxacin,
ciprofloxacin) janë më efektive sesa pikat tjera antibiotike.

Vizita kontrolluese
Kërko prej nënës që të kthehet për vizitë kontrolluese pas 5 ditëve.
• Nëse kullimi i qelbit perziston, kontrollo nëse nëna është duke vazhduar terjen e
veshit. Mos jep kurse të përsëritura të antibiotikëve oral për veshin që kullon.
• Nëse kullimi i qelbit perziston, inkurajo nënën të vazhdojë terjen e veshit me
fitil dhe shqyrto trajtimin parenteral me antibiotikë, të cilët janë efektiv kundër
pseudomonas-it (siç është gentamicini, azlocilini dhe ceftazidine).

6.8 Infeksionet e traktit urinar

Infeksionet e traktit urinar (ITU) janë të shpeshta, sidomos në foshnjat e vogla të
6. Temperatura

gjinisë femërore. Pasi që kultura bakteriale zakonisht nuk është në dispozicion në

vendet në zhvillim, diagnoza bazohet kryesisht në shenjat klinike dhe në analizat
mikroskopike të urinës.
163
 Infeksionet e traktit urinar

Diagnoza
Te fëmijët e vegjël, ITU shpesh paraqiten me shenja jo specifike në ekzaminim,
siç janë vjellja, temperatura, shqetësimi, apo ngecja në zhvillim. Fëmijët më të
mëdhenj mund të paraqesin shenja më specifike siç janë dhembjet abdominale,
dhembjet gjatë urinimit apo urinim të shpeshtuar.

Hulumtimet
n Kryej analizën mikroskopike të mostrave të urinës së pastër, freskët dhe të
pacentrifuguar. Rastet e ITU zakonisht do të tregojnë >5 leukocite për fushën me
zmadhim të lartë, apo lakmusi do të tregojë rezultatet pozitive për leukocite.
n Nëse është e mundur, siguro “vrushkullin e pastër” të mostrës së urinës për
kulturë. Në foshnjat e sëmura mund të kërkohet aspirimi supra-pubik (shih
faqe 324).

Trajtimi
ä Trajto fëmijën si pacient të jashtëm, përveç:
— kur ka temperaturë të lartë dhe çrregullime sistematike (si, vjellë gjithçka
apo është i/e paaftë për të pirë apo ushqyer me qumësht të gjirit), apo
— kur ka shenja të pielonefritit (dhembje apo ndjeshmëri të ijeve), apo
— në foshnjat e vogla.
ä Jepi cotrimoxazole per oral (4 mg trimethoprim/20 mg sulfamethoxazole
për kg çdo 12 orë) për 5 ditë. Në mënyrë alternative përfshijë ampicillinin,
amoxicillinin dhe cefalexinin, varësisht nga ndjeshmëria lokale e llojeve të E.
coli dhe bacileve tjera gram-negative, të cilat shkaktojnë ITU dhe nga posedimi
i antibiotikëve (shih faqe 329 për detaje të tjera të regjimeve të dozimit).
ä Nëse ka përgjigje të dobët ndaj antibiotikëve të radhës së parë, apo gjendja
e fëmijës përkeqësohet, jepi gentamicin (7.5 mg/kg IM, një herë në ditë) dhe
ampicillin (50 mg/kg IM/IV çdo 6 orë) apo cephalosporine parenteral (shih
faqe 334-335). Merri para sysh komplikimet si pielonefritin (ndjeshmëri në
këndet, kosto-vertebrale dhe temperaturë të lartë) apo septikemin.
ä Trajtoje foshnjën e vogël me moshë < 2 muajsh me gentamicin (7.5 mg/kg
IM, një herë në ditë) deri sa të ulet temperatura; pastaj rishqyrtoje. Shiko për
shenjat e infeksionit sistemik dhe nëse ato mungojnë, vazhdo me trajtim oral,
siç është përshkruar më lartë.

Kujdesi përkrahës
6. Temperatura

Fëmija duhet të inkurajohet për të pirë apo thithur qumësht gjiri rregullisht,
me qëllim që të realizojë marrjen e duhur të lëngjeve, e cila do të ndihmojë në
pastrimin e infeksionit dhe parandalimin e dehidrimit.
164
 Artriti septik apo osteomieliti

Vizita kontrolluese
• Hulumto të gjitha episodet e ITU te djemtë e moshës > 1 vjeç dhe te të gjithë
fëmijët me më shumë se një episod të ITU, me qëllim të identifikimit të rastit.
Kjo mund të kërkojë referim për në spitalin më të madh, me pajisje për hu-
lumtime adekuate, me radiografi apo ultratingull.

6.9 Artriti septik apo osteomieliti

Osteomieliti akut është infeksion i eshtrave, zakonisht i shkaktuar nga shpërndarja
e baktereve përmes gjakut. Sidoqoftë, disa infeksione eshtrash apo artikulacionesh
rezultojnë nga një vatër e afërt e infeksionit, apo nga plaga penetruese. Nganjëherë,
disa eshtra apo nyje mund të jenë të përfshira.

Diagnoza
Në rastet akute të infeksioneve të eshtrave apo nyjeve, fëmija duket i sëmurë,
është febril dhe zakonisht refuzon për të lëvizur gjymtyrën, apo nyjën e prekur,
apo të peshojë në këmbën e infektuar. Te osteomieliti akut zakonisht pjesa e
prekur mbi eshtra është e ënjtur apo e ndjeshme. Në rastet e artritit septik nyja
e prekur është e ngrohtë, e ënjtur dhe e ndjeshme.
Këto infeksione ndonjëherë paraqiten si sëmundje kronike, me ç’rast fëmija duket
më pak i sëmurë dhe mund të mos ketë temperaturë. Shenjat lokale janë më
pak të hetueshme. Në kuadër të infeksioneve bakteriale, konsidero osteomielitin
tuberkular kur sëmundja është kronike dhe në sinuset që kullojnë.

Analizat laboratorike
Radiografia nuk ndihmon diagnostikimin në fazat e hershme të sëmundjes. Nëse
artriti septik është shumë i besueshëm, depërto me gjilpërë sterile në nyjën e
prekur dhe aspiro. Lëngu mund të jetë i turbullt. Nëse ka qelb në nyje, përdore
gjilpërën më të gjerë për eshtra për të marrë mostrën dhe larguar qelbin. Ekzamino
lëngun e aspiruar për leukocite dhe bëje kulturën, nëse është e mundur.
Staphylococcus aureus është shkaktar i zakonshëm te fëmijët me moshë > 3
vjeç. Te fëmijët më të vegjël, shkaktari më i shpeshtë është Haemophilus influ-
enzae tipi B, Streptococcus pneumoniae apo Streptococcus pyogenes grupi A.
Salmonella është shkaktar i shpeshtë te fëmijët e vegjël, në vendet me malarie
dhe me drepanocitozë.

Trajtimi
Nëse mund të realizohet kultura, trajtoje sipas organizmave shkaktarë dhe testeve
6. Temperatura

të antibiogramit. Përndryshe:
ä Trajtoje me chloramphenicol IM/IV (25 mg/kg për çdo 8 orë), në fëmijën me
moshë nën <3 vjeç dhe ata me drepanocitozë.
165
 Ethet dengue

ä Trajtoje me cloxacillin apo flucloxacillin IM/IV (50 mg/kg për çdo 6 orë) fëmijën
me moshë >3 vjeç. Nëse këto nuk janë në dispozicion, jepi chloramphenicol.
ä Sapo temperatura e fëmijës të kthehet në normale, kalo në trajtim oral me të
njëjtin antibiotikë dhe vazhdo këtë trajtim për artritin septik për gjithsej 3 javë,
ndërsa për osteomielitin për 5 javë.
ä Te artriti septik, mënjano qelbin duke aspiruar nga nyja e prekur. Nëse të ënjturit
përsëritet në vazhdimësi edhe pas aspirimit, apo nëse infeksioni përgjigjet
dobët në trajtimin 3 javësh me antibiotikë, duhet të ndërmerret hulumtimi
kirurgjik, drenimi i qelbit dhe largimi i ndonjë ashti të vdekur nga ana e kiru-
rgut. Në rast të artritit septik, mund të kërkohet drenimi i hapur. Kohëzgjatja
e trajtimit me antibiotikë duhet të vazhdohet në këto gjendje deri në 6 javë.
ä Osteomieliti tuberkular sugjerohet nga anamneza e fillimit të ngadalshëm të të
ënjturit dhe rrjedhës kronike, që nuk përgjigjet mirë në trajtimin e mësipërm.
Trajtoje sipas udhërrëfyesve kombëtar të programit për kontrollin e tuberku-
lozit. Trajtimi kirurgjik gati kurrë nuk është i nevojshëm, për shkak se absceset
do të humben me trajtimin anti-tuberkular.

Kujdesi përkrahës
Nyjet apo gjymtyrët e prekura duhet të pushojnë. Nëse këmba është e prekur,
fëmija nuk duhet lejuar që të peshojë në të derisa të pushojnë dhembjet. Trajtoje
dhembjen apo temperaturën e lartë (nëse këto shkaktojnë shqetësim të fëmijës)
me paracetamol.

6.10  Dengue
Ethet dengue shkaktohen nga arbovirusi, i cili bartet përmes mushkonjave Aedes.
Është sëmundje tipike sezonale në shumë vende të Azisë dhe Amerikës Jugore.
Sëmundja zakonisht fillon me një paraqitje akute të temperaturës, e cila qëndron
vazhdimisht e lartë për 2-7 ditë. Shumica e fëmijëve shërohen, ndërsa një numër
i vogël i tyre zhvillojnë sëmundje të rëndë. Gjatë periudhës së shërimit, vërehet
skuqje makulare apo zbardhje që zgjerohet.

Diagnoza
Dysho në ethet dengue në një regjion me rrezik të dengues, nëse fëmija ka
temperaturë, që zgjat më shumë se 2 ditë.
n Kokëdhembja, dhembja prapa syve, dhembja e nyjeve dhe muskujve, dhem-
6. Temperatura

bja abdominale, vjellja dhe/apo ekzantema mund të paraqiten, por nuk janë
gjithmonë të pranishme. Mund të jetë vështirë për të dalluar denguen prej
infeksioneve tjera të shpeshta të fëmijërisë.

166
 Ethet e rënda dengue

Trajtimi
Shumica e fëmijëve mund të menaxhohen në shtëpi, duke u ofruar prindërve
mundësi për qasje eventuale në spital.
ä Këshilloje nënën që të sjellë fëmijën për vizitën kontrolluese çdo ditë, gjegjësisht
të kthehet menjëherë nëse ndonjë nga shenjat në vijim paraqiten: dhembja
e madhe abdominale, vjellja perzistente, gjymtyrët e ftohta dhe të lagështa,
letargjia apo shqetësimi, gjakderdhja p.sh. jashtëqitjet e zeza apo të vjellurat
me ngjyrë kafe të mbylltë.
ä Inkurajo marrjen e lëngjeve orale me ujë të pastër, apo tretje të ORS-së, për
të zëvendësuar humbjet e lëngjeve nga temperatura dhe të vjellurat.
ä Jepi paracetamol për temperaturë të lartë dhe nëse fëmija është i parehatshëm.
Mos i jep aspirinë apo ibuprufen, pasi që këto barna mund të përkeqësojnë
gjakderdhjen.
ä Kontrolloje fëmijën çdo ditë, përderisa temperatura e fëmijës të normalizohet.
Kontrolloje hematokritin çdo ditë, kur kjo është e mundur. Kontrolloje për
shenjat e sëmundjes së rëndë.
ä Pranoje secilin fëmijë me shenja të sëmundjes së rëndë (gjakderdhje e rëndë
mukozale apo nga lëkura, gjendje shoku, gjendje e përkeqësuar mendore, kon-
vulsione apo verdhëz), apo me rritje rapide dhe të dukshme të hematokritit.

6.10.1 Dengue e rëndë

Rrjedhja e plazmës, ndonjëherë është e mjaftueshme për të shkaktuar gjendje
shoku dhe është komplikimi më i rëndësishëm i infeksionit të dengues te fëmijët.
Pacienti konsiderohet të jetë në gjendje shoku nëse shtypja e pulsit (dallimi në
mes të shtypjes sistolike dhe diastolike) është ≤ 20 mm Hg gjegjësisht nëse ai/
ajo ka shenja të perfuzionit të dobësuar kapilar (gjymtyrët e ftohta, rimbushja e
vonuar e kapilarëve apo frekuenca e shpejtuar e pulsit). Hipertensioni është za-
konisht shenjë e vonshme. Shoku zakonisht paraqitet në ditën e 4-5 të sëmundjes.
Paraqitja e hershme e shokut (dita 2 apo 3 e sëmundjes), shtypja e pulsit shumë
e ulët (≤ 10 mmHg), apo pulsi dhe shtypja e pahetueshme e gjakut sugjerojnë
sëmundje shumë të rëndë.
Komplikimet tjera të dengues përfshijnë gjakderdhjen në lëkurë dhe/apo mukoza
dhe nganjëherë, hepatitin dhe encefalopatinë. Megjithatë, shumica e vdekjeve
ndodhin te fëmijët me shok të thellë, posaçërisht nëse gjendja është e komplikuar
me mbingarkesë lëngjesh (shih më poshtë).
6. Temperatura

Diagnoza
n Dysho në ethet dengue të rënda në një regjion të rrezikut nga ethet dengue,
167
 Ethet e rënda dengue

nëse fëmija ka temperaturë e cila zgjatë më shumë se 2 ditë dhe një nga tiparet
vijuese:
n evidencë të rrjedhjes së plazmës
— hematokrit të lartë, apo në rritje progresive
— eksudat pleural apo ascit
n çrregullim cirkulator apo gjendje shoku
— gjymtyrët e ftohta dhe lagështa
— koha e zgjatur e rimbushjes së kapilarëve (më shumë se 3 sekonda)
— pulsi i dobët (pulsi i shpejtë mund të mungojë edhe me rënie të dukshme
të vëllimit)
— shtypja minimale e pulsit (shih më lartë)
n gjakderdhje spontane
— nga hunda apo gingivat
— jashtëqitje të zeza, apo vjellje me ngjyrë kafe të mbylltë
— mavijosje apo petehie ekstensive
n nivel i ndryshueshëm i vetëdijes
— letargji apo shqetësim
— komë
— konvulsione
n përfshirje e rëndë gastrointestinale
— vjellje perzistente
— dhembje abdominale në rritje me ndjeshmëri në kuadratin e djathtë të
sipërm
— verdhëz

Trajtimi
ä Prano të gjithë pacientët me ethet dengue të rënda, në spitalin me pajisje për
përcjelljen e shtypjes së gjakut dhe hematokritit.

Menaxhimi i lëngjeve – pacientët pa shok (Shtypja e pulsit > 20 mm Hg)

ä Jepi lëngje IV për vjellje të përsëritura, apo hematokrit të lartë, apo në rritje
rapide.
ä Jepi vetëm tretje izotonike si Ringer laktat, tretje të Hartmanit apo Glukozë
5%.
6. Temperatura

ä Fillo me 6 ml/kg/orë për dy orë, pastaj zvogëloje në 2-3 ml/kg/orë, sa më parë

që të jetë e mundur, varësisht nga përgjigja klinike.

168
 Ethet e rënda dengue

ä Jepi vëllimin minimal të kërkuar, për të mbajtur perfuzionin e mirë dhe diurezën.
Lëngjet IV janë zakonisht të nevojshme 24-48 orë, pasi që rrjedhja kapilare
rregullohet spontanisht pas kësaj kohe.

Menaxhimi i lëngjeve –tek pacientët në gjendje shoku (Shtypja e pulsit ≤

20 mm Hg)
ä Trajtoje si emergjencë. Jepi 20 ml/kg tretje izotonike kristaloide si Ringer laktat
apo tretje të Hartmanit për një orë.
— Nëse fëmija përmirësohet (rimbushja kapilare dhe perfuzioni periferik fillon
të përmirësohet, shtypja e pulsit zgjerohet), zvogëloje në 10 ml/kg për një
orë dhe pastaj gradualisht në 2-3 ml/kg/orë për 6-8 orë.
— Nëse fëmija nuk përmirësohet (shenjat e vazhdueshme të shokut perzisto-
jnë), jepi më tutje 20 ml/kg të tretjeve kristaloide për një orë, apo konsidero
përdorimin e 10 – 15 ml/kg të tretjes koloide, siç janë 6% Dexstrani 70
apo HES 6% (MW 200 000) për një orë. Riktheje trajtimin sa më parë në
orarin kristaloid të përshkruar si më lartë.
ä Bolluse të mëtejshme të vogla të lëngjeve shtesë (5 – 10 ml/kg për 1 orë)
mund të jenë të nevojshme të jepen në 24-48 orët e ardhshme.
ä Vendos për trajtimin me lëngje, duke u bazuar në përgjigjen klinike, si
dhe rishqyrto shenjat vitale dhe përcille nga afër diurezën. Ndërrimet në
hematokrit, mund të jenë udhërrëfyes i dobishëm për trajtim, por duhet të
interpretohen së bashku me përgjigjen klinike. Për shembull, hematokriti i
rritur së bashku me shenjat jostabile vitale (posaçërisht duke u ulur shtypja
e pulsit) indikon nevojën për bolus të mëtejmë të lëngjeve, por lëngjet shtesë
nuk janë të nevojshme, nëse shenjat vitale janë stabile edhe kur hematokriti
është shumë i lartë (50 – 55%). Në këto rrethana vazhdo përcjelljen më
shpesh dhe është e mundur që hematokriti do të fillojë të ulet brenda 24
orëve të ardhshme, pasi që fillon faza rehabilituese e sëmundjes.
ä Në shumë raste, lëngjet IV mund të ndërpriten pas 36-48 orësh. Mos harro se
shumë vdekje rezultojnë para së gjithash nga dhënia e tepërt e lëngjeve dhe
jo nga dhënia e pakët.

Trajtimi i komplikimeve hemorragjike

n Gjakderdhjet mukozale mund të ndodhin te secili pacient me ethet dengue, por
zakonisht ato janë të vogla. Gjakderdhja është si pasojë e numrit të zvogëluar
të trombociteve dhe përmirësohet gjatë fazës së dytë të sëmundjes.
6. Temperatura

n Nëse ndodhin gjakderdhje të mëdha ato zakonisht janë nga trakti gastrointesti-
nal, posaçërisht te pacientët me shok shumë të rëndë, apo të zgjatur. Gjakder-
dhjet e brendshme nuk janë të dukshme për shumë orë deri në jashtëqitjen e
169
 Ethet e rënda dengue

parë të zezë. Keni parasysh këtë te fëmijët në gjendje shoku, të cilët dështojnë
për t’u përmirësuar klinikisht pas trajtimit me anë të tretjeve, posaçërisht nëse
hematokriti është stabil, ndërsa abdomeni është i ndjeshëm dhe i fryrë.
ä Te fëmijët me trombocitopeni të rëndë (20 000 trombocite/mm3), siguro
pushim rigoroz në shtrat dhe mbrojtje nga traumat, për të zvogëluar rrezikun
nga gjakderdhjet. Mos jep injeksione IM.
ä Përcilli pasqyrën klinike, hematokritin dhe kur është e mundur, numëro
trombocitet.
ä Transfuzioni është i nevojshëm në raste shumë të rralla. Kur indikohet duhet
të jepet me kujdes të posaçëm, për shkak të problemit me dhënien e tepërt
të lëngjeve. Nëse dyshohet në gjakderdhje të madhe, jepi 5-10 ml/kg gjak të
freskët ngadalë për 2-4 orë dhe vëzhgoje pasqyrën klinike. Merre në konsideratë
përsëritjen nëse ka përgjigje klinike pozitive dhe është konfirmuar gjakderdhja
e dukshme.
ä Trombocitet e koncentruara (nëse janë në dispozicion) duhet të jepen vetëm
nëse ka gjakderdhje të rëndë. Nuk kanë ndonjë vlerë për trajtimin e tromboci-
topenive pa gjakderdhje dhe ka mundësi që këto të jenë të dëmshme.

Trajtimi i mbingarkimit me lëngje

Dhënia e tepërt e lëngjeve është komplikim me rëndësi i trajtimit të shokut. Mund
të paraqitet për shkak të:
— lëngjeve të tepërta dhe/apo dhënies shumë të shpejtë
— përdorimit jo të drejtë të tretjeve hipotonike, më parë sesa të tretjeve
izotonike kristaloide
— vazhdimit për kohë të gjatë të lëngjeve IV (sapo të jetë zgjidhur humbja e
plazmës)
— përdorimit të domosdoshëm të sasive të madhe të lëngjeve IV, te fëmijët
me humbje të theksuara.
n Shenjat e hershme:
— frymëmarrje e shpejtuar
— retraksion i kafazit të krahërorit
— eksudat i madh pleural
— ascit
— edem peri-orbital apo indeve të buta
n Shenjat e vonshme të mbingarkimit të rëndë:
6. Temperatura

— edem mushkërore
— cianozë

170
 Ethet e rënda dengue

— shok ireverzibil (shpesh kombinim i hipovolemisë vazhduese dhe pam-

jaftueshmërisë së zemrës)
Menaxhimi i mbingarkimit me lëngje varet nëse fëmija është në apo ka dalë nga
gjendja e shokut:
ä Fëmijët të cilët mbesin në gjendje shoku dhe tregojnë, shenja të dhënies së
tepruar të lëngjeve, janë jashtëzakonisht të vështirë për tu menaxhuar dhe
kanë vdekshmëri të lartë.
ä Boluset e vogla të përsëritura të tretjes koloide mund të ndihmojnë, së bashku
me doza të larta të agjentëve inotrop për të përkrahur qarkullimin (shih librat
standard të pediatrisë).
ä Anashkaloni diuretikët, pasi që ata do të shpiejnë në humbje të mëtejme të
lëngjeve intravaskulare.
ä Aspirimi i eksudateve të mëdha pleurale, apo ascitit mund të jetë i nevojshëm
për të lehtësuar simptomat respiratore, por ekziston rreziku i gjakderdhjes
nga procedura.
ä Nëse është në dispozicion, konsidero ventilimin e hershëm me shtypje pozitive,
para se të zhvillohet edema mushkërore.
• Nëse gjendja e shokut është tejkaluar, por fëmija ka frymëmarrje të shpejtuar,
apo frymëmarrje të vështirësuar, jepni furosemid per oral apo IV me dozë 1
mg/kg/dozë një apo dy herë në ditë, për 24 orë dhe terapi të oksigjenit (shih
faqe 285).
• Nëse shoku është tejkaluar dhe fëmija është stabil, ndërpreji lëngjet IV dhe
mbaje fëmijën në pushim rigoroz shtrati 24-48 orë. Lëngjet e tepërta do të
reabsorbohen dhe humben përmes diurezës.

Kujdesi përkrahës
ä Trajto temperaturën e lartë me paracetamol, nëse fëmija është i parehatshëm.
Mos i jep aspirinë, apo ibuporfen pasi që kjo mund ta përkeqësojë gjakderd-
hjen.
ä Mos jep steroide.
ä Konvulsionet nuk janë të shpeshta te fëmijët me ethet dengue të rënda. Por
nëse paraqiten, menaxhoi ato siç është përshkruar në Kapitulli 1, faqe 22.
ä Nëse fëmija është pavetëdije, përmbaju udhërrëfyesve në Kapitulli 1, faqe 22.
ä Fëmijët në gjendje shoku apo me distres respirator duhet të marrin oksigjen.
6. Temperatura

ä Hipoglikemia (glukoza e gjakut <2.5 mmol/litër apo <45 mg/dl) është e paza-
konshme, por nëse paraqitet, jepi glukozë IV siç është përshkruar në Kapitulli
10, faqe 15.

171
 ä Nëse fëmija ka prekje (sëmundje) të rëndë të mëlçisë, shih librat standarde të
pediatrisë si udhërrëfyes.

Përcjellja
ä Tek fëmijët në gjendje shoku, përcilli shenjat vitale çdo orë (posaçërisht
shtypjen e pulsit, nëse është e mundur), deri sa pacienti të jetë stabil dhe
kontrolloje hematokritin 3-4 herë në ditë. Mjeku duhet ta rishqyrtojë pacientin
së paku katër herë në ditë dhe të përshkruaj lëngje intravenoze vetëm për
maksimum 6 orë, secilën herë.
ä Tek fëmijët pa gjendje shoku, infermieret duhet të kontrollojnë shenjat vitale
të fëmijës (temperaturën, pulsin dhe shtypjen e gjakut) së paku 4 herë në ditë
dhe hematokritin një herë në ditë. Mjeku duhet të kontrollojë pacientin së paku
një herë në ditë.
ä Kontrollo numrin e trombociteve çdo ditë, kur është e mundur në fazën akute.
ä Mbaji shënimet e detajuara për të gjitha lëngjet e marra dhe diurezën.

6.11 Ethja hemorragjike Krime Kongo

Ethja hemorragjike Krime Kongo është sëmundje ngjitëse akute virale. Shkaktohet
nga virusi me po të njëjtin emër. Shfaqet në vatrat natyrore, pas pickimit nga
këpusha (hyalomma marginatum marginatum) më së shpeshti gjatë sezonës
pranverë-vjeshtë. Sëmundja është shumë ngjitëse dhe e pranishme në Kosovë.
Fillimi i sëmundjes është i papritur dhe karakterizohet me: temperaturë të lartë,
dhembje muskujsh, marrëmendje, dhembje dhe shtangim qafe, dhembje të
shpinës, dhembje koke, dhembje nyjesh, konjuktivit dhe fotofobi (frikë nga drita).
Nuk janë të rralla rastet kur lajmërohet edhe vjellja, nausea dhe dhembja e fytit e
shoqëruar me diarre dhe dhembje në tërë regjionin e barkut.
Stadi i gjakderdhjes fillon nga dita e tretë dhe e pestë e sëmundjes, që karak-
terizohet me paraqitjen e petehieve apo purpurave në lëkurë, si dhe gjakderd-
hjes nga membranat e mukozave në formë të: gjak në feces, gjakut në urinë,
gjakderdhjes nga hunda dhe gjakderdhjes nga gingivat. Pulsi në fillim është i
ngadalësuar. Me humbjen e vazhdueshme të gjakut, pulsi shpejtohet dhe bëhet
më i dobët. Shtypja e gjakut bie dhe tonet e zemrës dëgjohen me vështirësi.
Në format e rënda të sëmundjes, pas pesë ditëve vjen deri tek dekompenzimi
i mëlçisë, veshkave dhe mushkërive. Tek pacientët të cilët e mbijetojnë stadin
hemorragjik, temperatura fillon të bie në mes ditës së 10-të dhe 20-të, me ç’rast
6. Temperatura

edhe gjakderdhja ndërpritet. Mirëpo, shërimi i pacientit zgjatë deri në katër javë
e në disa raste edhe më shumë.

172
Diagnoza
Dysho në ethe hemorragjike Krime Kongo, nëse fëmija është i pickuar nga
këpusha, ka temperaturë të lartë dhe vjen nga zonat endemike.
ä Testet e koagulimit të gjakut janë abnormale;
ä Dominon leukopenia dhe trombocitopenia;
ä Gjakderdhje spontane
— nga hunda apo gingivat,
— jashtëqitje të zeza apo vjellje me ngjyrë kafe të mbylltë,
— mavijosje apo petehie ekstensive

Trajtimi
Çdo rast i dyshimtë duhet të dërgohet në Klinikën Infektive në Prishtinë.
Këshilloje nënën:
ä Nëse fëmija ka gjakderdhje të vë dorëzat gjatë pastrimit të tij;
ä Që gjatë sezonës së paraqitjes së sëmundjes, fëmijën mos ta lë në vende ku
mund të pickohet nga këpusha;
ä Fëmija të vishet me pantallona, bluzë të gjatë dhe t’i ketë të mbathura çorapët.
Trajtimet e nevojshme:
ä Dhënia e plazmës me faktorë të koagulimit, eritrocite dhe trombocite e domo-
sdoshme;
ä Kompensimi i lëngjeve të humbura;
ä Trajtimi me ribavirin 30 mg/kg peshë trupore IV, e ndarë në 3 doza.

Sindromi veshkor është shenja karakteristike e sëmundjes. Rastet me hiperazo-

temi të shprehur shoqërohen me edem të veshkës dhe fytyrë pastoze. Dhembjet
në regjionin e veshkave janë të forta.
Në fund të kësaj periudhe shfaqen çrregullime të SNQ. I sëmuri është euforik
apo konfuz, ka përgjumje, dhembje koke e ndonjëherë edhe konvulzione. Nga
dita e dytë, deri në atë të shtatën, të pamurit është jo i qartë. I sëmuri ka diplopi,
shikim të dobët dhe nuk mund të lexojë.
Nga dita e 13-21 e sëmundjes fillon përmirësimi klinik i të sëmurit, ndërpriten
të vjellat, qetësohen dhembjet në bark dhe shpinë, diureza ditore arrin 3-6 litra
në ditë dhe nëse nuk merren masa adekuate mund të shpie deri në dehidrim të
6. Temperatura

të sëmurit.

173
 6.12 Ethja Hemorragjike me Sindrom Veshkor
Ethja hemorragjike me Sindrom Veshkor është sëmundje akute ngjitëse me
etiologji virale. Sëmundja ka fillim të furishëm, ku dominojnë simptomet e tok-
sinfeksionit, dukuritë hemorragjike dhe sindroma specifike veshkore. Shfaqet në
vatrat natyrore më së shpeshti gjatë sezonës së pranverës e vonshme dhe gjatë
gjithë verës. Sëmundja është shumë ngjitëse dhe e pranishme në Kosovë.
Fillimi i sëmundje është i menjëhershëm, me temperaturë të lartë 38-40°C të sho-
qëruar me ethe, plogështi të përgjithshme, dhembje muskujsh, dobësi, anoreksi,
marramendje dhe dhembje koke. Fytyra, qafa dhe pjesa e sipërme e krahërorit
janë të skuqura, konjuktivat janë të injektuara. Tonet e zemrës janë të dobëta dhe
është e shprehur bradikardia relative ndërsa tensioni i gjakut është normal. Ndër të
sëmurët e rëndë është e shprehur ndjeshmëria palpatore në bark, dhembjet e forta
të barkut dhe në regjion të veshkave që shkaktohen nga edema retroperitoneale,
për shkak të rritjes së përshkueshmërisë së enëve të gjakut.
Më pas shtypja e gjaku bie, gjë që shoqërohet me: tahikardi, puls të dobët,
hipotension, lëkurë të ftohtë dhe të djersitur. Nëse nuk korrigjohet me të shpejtë,
shoku bëhet i pakthyeshëm. Në këtë fazë ndodhin 1/3 e vdekjeve të përgjithshme.
Në disa raste, kjo fazë pasohet me hipertension të shkurtër (1-5 ditë) prej 100-
190 mmHg. Kjo dukuri e dallon Ethen Hemorragjike me Sindrom Veshkor nga
glomerulonefriti difuz, që shoqërohet me hipertension të zgjatur.
Në ditës e 9-18 të sëmundjes, temperatura fillon të bie në mënyrë të shpejt dhe
sëmundja bëhet më e rëndë. Shumë shpesh pacienti ka të vjella 6-8 herë në ditë,
dhembje barku dhe të shpinës, me gjasë të provokuar nga gjakderdhjet në organet
abdominale. Për shkak të disbalansit të elektrolitëve, shfaqen meteorizmat ose
parezat e zorrëve. Karakteristikë e veçantë e kësaj faze janë dukuritë hemorragjike,
sipas të cilave sëmundja ka marrë emrin. Prej ditës së 4-6 hasen ekzantemat në
lëkurë, petehiet e imta në qafë, gjoks, sqetulla, krahë, parakrahë dhe qiellzë të
gojës. Në vendin e dhënies së injeksioneve shfaqen hematomat masive. Në fund
të këtij stadi lajmërohen gjakderdhjet në sklera, në njërin apo të dy sytë, fenomen
ky që autorët amerikanë e quajnë “syri qershi”.
Sindromi veshkor është shenja karakteristike e sëmundjes. Rastet me hiperazo-
temi të shprehur shoqërohen me edem të veshkës dhe fytyrë pastoze. Dhembjet
në regjionin e veshkave janë të forta.
Në fund të kësaj periudhe shfaqen çrregullime të SNQ. I sëmuri është euforik
apo konfuz, ka përgjumësi, dhembje koke e ndonjëherë edhe konvulzione. Nga
6. Temperatura

dita e dytë deri në atë të shtatën, të pamurit është jo i qartë. I sëmuri ka diplopi,
shikim të dobët dhe nuk mund të lexojë.
Nga dita e 13-21 të sëmundjes fillon përmirësimi klinik i të sëmurit, ndërpriten

174
të vjellat, qetësohen dhembjet në bark dhe shpinë, diureza ditore arrin 3-6 litra
në ditë dhe nëse nuk merren masa adekuate mund të shpie deri në dehidrim të
të sëmurit.

Diagnoza
Dysho në Ethen Hemorragjike me Sindrom Veshkor nëse i sëmuri vjen nga zonat
endemike i shoqëruar me shenjat e para të sëmundjes.
Në fillim të sëmundjes kemi:
ä Rritje të eritrociteve dhe hemoglobinës;
ä Vlerat e leukociteve janë në normale;
ä Urina fillon të pakësohet në fillim të sëmundjes;
ä Nivelet e natriumit dhe kaliumit në plazmë janë të ulta;
ä Aminotransaminazat te format e rënda janë të rritura;
ä Gjakderdhjet spontane.

Trajtimi
Çdo rast i dyshimtë duhet të dërgohet në Klinikën Infektive në Prishtinë.
ä Këshilloje nënën se nëse fëmija ka gjakderdhje të vë dorëzat gjatë pastrimit të
tij;
ä Kompensimi i lëngjeve i domosdoshëm;
ä Te format e rënda hemodializë e domosdoshme.

6. Temperatura

175
 6. Temperatura

176
Shënime
 7. Kequshqyeshmëria
Kapitulli 7

Kequshqyeshmëria e rëndë
7.1 Diagnoza 178
7.2 Vlerësimi fillestar i
fëmijës së kequshqyer
rëndë 178
7.3 Organizimi i kujdesit 180
7.4 Trajtimi i përgjithshëm 180
7.4.1 Hipoglikemia 181
7.4.2 Hipotermia 182
7.4.3 Dehidrimi 183
7.4.4 Disbalansi
elektrolitik 185
7.4.5 Infeksioni 186
7.4.6 Mungesa e
mikronutrientëve 187
7.4.7 Riushqimi fillestar 188
7.4.8 Rritja kompenzuese 192
7.4.9 Stimulimi
senzorik 194
7.4.10 Kequshqyeshmëria në
foshnjat <6 muajsh 194
7.5 Trajtimi i gjendjeve
shoqëruese 194
7.5.1 Problemet e syve 194
7.5.2 Anemia e rëndë 195
7.5.3 Lezionet e lëkurës
në kvashiorkor 195
7.5.4 Diarrea e
vazhdueshme 196
7.5.5 Tuberkulozi 196
7.6 Lëshimi dhe vizita
kontrolluese 196
7.7 Përcjellja e cilësisë së
kujdesit 198
7.7.1 Auditi i
vdekshmërisë 198
7.7.2 Shtimi i peshës gjatë
fazës rehabilituese 199

Kequshqyeshmëria e rëndë është definuar në këta udhërrëfyes si prani edemesh

në të dy këmbët, apo humbje e rëndë peshe (<70% peshë-për-lartësi/gjatësi apo
<-3DSa), apo shenja klinike të kequshqyeshmërisë së rëndë. Nuk është bërë
ndonjë dallim ndërmjet gjendjeve klinike të kvashiorkorit, marazmit dhe kvash-
iorkorit marazmik, për shkak se qasja në trajtimin e tyre është e ngjashme.

DS = vlera e devijimit standard apo vlera-Z. Pesha-për-lartësi e -2DS tregon se

a

fëmija është në skajin e poshtëm të nivelit normal dhe <-3DS tregon humbje të
rëndë peshe. Pesha-për-lartësi/gjatësi prej -3DS është përafërsisht e barabartë me
70% të mesatares së peshës-për-lartësi të një fëmije mesatar. (Për të bërë llogaritjet
shih faqe 367–370.)

177
7. Kequshqyeshmëria Diagnoza

7.1 Diagnoza
Karakteristikat kyçe diagnostike janë:
n pesha-për-gjatësi (apo lartësi) <70%
apo <-3DS (marazmi) (shih faqe
368).
n edemi i të dy këmbëve (kvashiorkor
apo kvashiorkor marazmik).
Nëse pesha-për-lartësi apo pesha-për-
gjatësi nuk mund të matet, shfrytëzo
shenjat klinike për humbje të rëndë të
dukshme peshës (shih Figurën). Fëmija
me humbje të rëndë të peshës duket
shumë i dobët dhe nuk ka dhjamë. Ka
humbje të rëndë peshe në supe, krahë,
kofshë dhe vithe, me skicim të rëndë,
të dukshëm të brinjëve.
Fëmijët <60% të peshës-për-moshë
mund të kenë ngecje në zhvillim dhe Fëmija me
të mos kenë humbje të rëndë peshe. marazëm
Fëmijët me ngecje në zhvillim nuk
kërkojnë shtrim në spital deri sa të mos kenë sëmundje serioze.

7.2 Vlerësimi fillestar i fëmijës së

kequshqyer rëndë
Merre anamnezën në lidhje me:
n ushqimin apo lëngjet e përdorura së fundi
n dietën e zakonshme (para sëmundjes së tashme)
n të ushqyerit në gji
n kohëzgjatjen dhe shpeshtësinë e diarresë
dhe vjelljes
n llojin e diarresë (ujore/me gjak)
n humbjen e apetitit
n kushtet familjare (për të
kuptuar prapavijën shoqërore
të fëmijës)
n kollën kronike Fëmija me kvashiorkor

178
 7. Kequshqyeshmëria
Vlerësimi fillestar i fëmijës së kequshqyer rëndë

n kontaktin me tuberkulozë
n kontaktet e fundit me fruth
n infeksioni i njohur apo i
dyshuar me HIV.
Në ekzaminim shih për:
n shenja të dehidrimit
n shok (duar të ftohta,
rimbushje kapilare e Edema në shpinën e këmbës. Pas aplikimit
ngadalshme, puls të dobët të shtypjes për disa sekonda, pas heqjes së
gishtit gropa mbetet.
dhe të shpejtë)
n zbehje e rëndë palmare
n shenjat e syve për mungesë të vitaminës A:
— konjuktiva apo kornea e thatë, njolla e Bitotit
— ulçerimet e kornesë
— keratomalacia
n shenja të lokalizuara të infeksionit, përf-
shirë infeksionet e veshëve dhe fytit,
infeksionet e lëkurës apo pneumoni
n shenjat e infeksionit me HIV (shih
Kapitulli 8, faqe 203)
n temperaturë (temperatura ≥ 37.5 °C)
apo hipotermia (temperatura rektale
<35.5 °C)
n ulçera të gojës Njolla Bitot (kseroza
n ndryshime lëkure prej kvashiorkorit: konjuktivale) – shenja e
kseroftalmisë në fëmijën me
— hipo- apo hiperpigmentim mungesë të vitaminës A
— deskuamim
— ulçerime (të shpërndara mbi gjymtyrë, kofshë, gjenitale, inguinum dhe
prapa veshëve)
— lezione eksudative (të ngjashme me djegiet e rënda), shpesh me infeksione
sekondare (përfshirë Kandidën).
Vërejtje: Fëmijët me mungesë të vitaminës A, ka gjasë të jenë fotofobik dhe do
të mbajnë sytë e tyre mbyllur. Është e rëndësishme që të kontrollohen sytë me
shumë kujdes, për të parandaluar rupturën korneale.

179
7. Kequshqyeshmëria Organizimi i kujdesit

Hulumtimet laboratorike të hemoglobinës apo hematokritit, nëse ekziston zbehje

e rëndë palmare.

7.3 Organizimi i kujdesit

ä Në pranim, fëmija me kequshqyeshmëri të rëndë duhet të ndahet prej fëmijëve
infektues dhe të mbahet në ambient të ngrohtë (25–30 °C, pa rrymim ajri) dhe
të përcillet në mënyrë të vazhdueshme. Larja duhet të mbahet në minimum,
pas së cilës fëmija duhet të teret menjëherë.
Pajisjet dhe personeli i mjaftueshëm duhet të jenë në dispozicion për të siguruar
përgatitjen e drejtë të racioneve të përshtatshme, dhe për të siguruar ushqimin
e rregullt gjatë ditës dhe natës. Janë të nevojshme peshoret e sakta dhe duhet
të mbahen shënime mbi racionet e dhëna fëmijës dhe peshën e tij, ashtu që të
mund të përcillet përparimi.

7.4 Trajtimi i përgjithshëm

Plani i trajtimit
Për vlerësimin triazhues të fëmijëve me kequshqyeshmëri të rëndë dhe menaxhim
të shokut, shih Kapitulli 1, faqe 18. Kur ka ulçerime të kornes, jepi vitaminë
A, apliko në sy kloramfenikol apo tetraciklinë dhe pika atropine, mbuloja sytë
me tampon të lagur me tretje fiziologjike dhe fashoja (shih faqe 194). Anemia
e rëndë, nëse është e pranishme, ka nevojë për trajtim urgjent (shih seksionin
7.5.2, faqe 195).
Trajtimi i përgjithshëm përfshin 10 hapa në dy faza: stabilizimin fillestar dhe
rehabilitimin (shih Tabelën 20).

Tabela 20. Itinerari për menaxhimin e fëmijës me kequshqyeshmëri të rëndë

Stabilizimi Rehabilitimi
Ditët 1–2 Ditët 3–7 Javët 2–6
1. Hipoglikemia
2. Hipotermia
3. Dehidrimi
4. Elektrolitet
5. Infeksioni
6. Mikronutrientët pa hekur me hekur
7. Fillo të ushqyerit
8. Rritja kompenzatore
9. Stimulimi sensorik
10. Përgatitjet për vizita kontrolluese

180
 7. Kequshqyeshmëria
Hipoglikemia

7.4.1 Hipoglikemia
Të gjithë fëmijët e kequshqyer rëndë janë në rrezik prej hipoglikemis dhe menjëherë
në pranim duhet t’u jepet një racion ose 10% glukozë apo sakarozë (shih më
poshtë). Të ushqyerit e shpeshtë është me rëndësi.

Diagnoza
Nëse ka ndonjë dyshim në hipoglikemi dhe kur rezultatet e glikemisë mund
të sigurohen shpejt (p.sh. me dextrostix), glikemia duhet të matet menjëherë.
Hipoglikemia është e pranishme kur glikemia është <3 mmol/l (<54 mg/dl). Nëse
glikemia nuk mund të matet, duhet supozuar se të gjithë fëmijët me kequshqyesh-
mëri të rëndë kanë hipoglikemi.

Trajtimi
ä Jepi racionin e parë të F-75, nëse mund ta sigurohet shpejtë dhe pastaj vazhdo
me racione çdo 2–3 orë.
ä Nëse racioni i parë nuk mund të sigurohet shpejt, jepi 50 ml të glukozës 10%
apo tretësirës së sakarozës (1 lugë reçeli me sheqer në 31/2 lugë gjelle me ujë)
orale apo përmes tubës nazogastrike, pasuar me racionin e parë sa më parë
që të jetë e mundur.
ä Jepi racione çdo 2–3 orë, ditën dhe natën, së paku në ditën e parë.
ä Jepi antibiotikun e përshtatshëm (shih faqe 186).
ä Nëse fëmija është pa vetëdije, trajtoje me 5 ml/kg glukozë 10% IV, apo nëse
nuk ke, 10% glukozë apo tretësirë sakaroze, përmes tubës nazogastrike (shih
faqe 319).

Përcjellja
Nëse glikemia fillestare ka qenë e ulët, përsërite matjen (duke përdorur therjen e
gishtit apo thembrës dhe dextrostix-in, kur e keni), pas 30 minutash.
• Nëse glikemia bjen <3 mmol/1 (<54 mg/dl), përsërite tretësirën 10% të
glukozës apo sherbetin.
• Nëse temperatura rektale bjen <35.5 °C apo nëse ka përkeqësim të nivelit të
vetëdijes, përsërite matjen me dextrostix dhe në bazë të kësaj trajtoje.

Parandalimi
ä Ushqeje çdo 2 orë, duke filluar menjëherë (shih riushqimin fillestar, faqe 188)
apo, nëse është e domosdoshme, së pari rehidroje. Vazhdo të ushqyerit gjatë
natës.

181
7. Kequshqyeshmëria Hipotermia

7.4.2 Hipotermia
Diagnoza
n Nëse temperatura aksillare është <35°C, apo nuk regjistrohet në termometrin
normal, supozo hipoterminë. Kur keni termometër me lexim të ulët, mate
temperaturën rektale (<35.5°C), për të vërtetuar hipoterminë.

Trajtimi
ä Ushqeje fëmijën menjëherë (nëse është e domosdoshme, rihidroje së pari).
ä Sigurohu që fëmija të jetë i veshur (përfshirë kokën), mbuloje me batanije të
nxehtë dhe vendose ngrohësen (jo të drejtuar kah fëmija) apo llambën afër,
apo vendose fëmijën në gjoksin apo barkun e nënës (lëkurë-me-lëkurë) dhe
mbuloje me batanije të nxehtë dhe/apo rroba të ngrohura.
ä Jepi antibiotik të përshtatshëm (shih faqe 186).

Përcjellja
• Mate temperaturën rektale të fëmijës çdo 2 orë, deri sa kjo të arrijë mbi 36.5°C.
Mate çdo gjysmë ore, nëse përdoret ngrohësja.
• Sigurohu që fëmija të jetë i mbuluar gjatë gjithë kohës, sidomos natën. Mbaja
kokën mbuluar, e preferueshme me një kësulë të ngrohtë, për të zvogëluar
humbjen e nxehtësisë.
• Kontrolloje për hipoglikemi, kurdo që të gjendet hipotermia.

Parandalimi
ä Ushqeje fëmijën çdo 2 orë, duke filluar menjëherë (shih riushqimin fillestarë,
faqe 188).
ä Gjithmonë jepja fëmijës shujtat edhe gjatë natës.
ä Vendose shtratin në pjesë të ngrohtë, pa rrymim ajri, të repartit dhe mbaje
fëmijën të mbuluar.
ä Ndërroja pelenat, rrobat dhe shtrojat e lagura dhe mbaje fëmijën dhe shtratin
të terur.
ä Shmange ekspozimin e fëmijës në të ftohtë (p.sh. pas larjes apo gjatë ek-
zaminimeve mjekësore).
ä Le të flejë fëmija me nënën, për t’u ngrohur gjatë natës.

182
 7. Kequshqyeshmëria
Dehidrimi

7.4.3 Dehidrimi
Diagnoza
Dehidrimi ka tendencë të diagnostikohet më shpesh se që është prezent dhe
rëndesa e tij të vlerësohet jo drejtë në fëmijët me kequshqyeshmëri të rënda.
Kjo për shkak se është vështirë të matet statusi i dehidrimit saktë në fëmijët e
kequshqyer rëndë, vetëm me përdorimin e shenjave klinike. Supozo se të gjithë
fëmijët me diarre ujore mund të kenë dehidrim të mesëm.
Vërejtje: Vëllimi i ulët i gjakut mund të koekzistojë me edeme.

Trajtimi
Të mos përdoret rruga IV për rehidrim përveç në rastet e shokut (shih faqe 18).
Tretësira standarde rehidruese TRO për përdorim të përgjithshëm ka përmbajtje
të lartë në natrium dhe të ulët në kalium, gjë që nuk është e përshtatshme për
fëmijët e kequshqyer rëndë. Në vend të kësaj, jepi tretësirë speciale për rehidrim
për kequshqyeshmëri, ReSoMal (shih recetën më poshtë, apo përdore ReSoMal-
in e gatshëm komercial).
ä Jepi lëng rehidrues ReSoMal, oral apo përmes tubës nazogastrike, shumë më
ngadalë, sesa që do ta bënit në një fëmijë të mbajtur mirë:
— jepi 5 ml/kg çdo 30 minuta, për 2 orët e para
— pastaj jepi 5–10 ml/kg/orë, për 4–10 orët e ardhshme.
Sasia e saktë varet nga dëshira e fëmijës, vëllimi i jashtëqitjes dhe nëse fëmija
vjell apo jo.
ä Nëse rehidrimi është duke u bërë akoma në orën e 6-të dhe të 10-të, jepi ushqim
fillestar F-75 (shih recetën në faqe 190) në vend se ReSoMal në këto termine.
Përdore të njëjtin vëllim të ushqim fillestarit F-75 sikur për ReSoMal.
REÇETA PËR RESOMAL
Përbërësi Sasia
Ujë 2 litra
ORS-OBSh Një qese 1 litërshe*
Sakarozë 50 g
Tretësirë elektrolitesh/mineralesh** 40 ml
* 2.6 g klorur natriumi , 2.9 g dihidrat trisodium citrat, 1.5 g klorur kaliumi, 13.5 g glukozë.
** Shih faqe 184 për recetat për tretësira elektrolitesh/mineralesh. Nëse përdorë pluhura të
përgatitura komerciale të elektroliteve dhe mineraleve, përmbaju udhëzimeve të prodhuesit.
Nëse këto nuk mund të përgatiten, përdor 45 ml të tretësirës së KCl (100 g KCl në 1 litër ujë)
në vend të tyre.
ReSoMal përmban përafërsisht 37.5 mmol Na, 40 mmol K dhe 3 mmol Mg në litër.

183
7. Kequshqyeshmëria Dehidrimi

Formula për tretësirë të përqendruar elektrolitësh/mineralesh

Kjo është përdorur në përgatitjen e formulave të ushqimit fillestar dhe

të ushqyerit kompenzues dhe ReSoMal-it. Pluhurat e elektroliteve dhe
mineraleve janë prodhuar nga disa prodhues. Nëse këto nuk janë në
dispozicion apo të përshtatshme, përgatit tretësirën (2500 ml), duke
përdorur përbërësit vijues:
g mol/20 ml
Klorur natriumi: KCl 224 24 mmol
Trekalium citrate 81 2 mmol
Klorur magnezi: MgCl2. 6H2O 76 3 mmol
Zink acetat: Zn acetat.2H20 8.2 300 µmol
Sulfat bakri: CuSO4. 5H2O 1.4 45 µmol
Ujë: deri në 2500 ml

Nëse ke, shto edhe selen (0.028 g të natrium selenatit dhe jod (0.012 g
të kalium jodidit, KI) në 2500 ml.
• Treti përbërësit në ujin e vluar, të ftohur.
• Ruaje tretësirën në shishe të sterilizuara në frigorifer, për të ngadalësuar
prishjen. Hidhe nëse turbullohet. Përgatite të freskët, çdo muaj.
• Shto 20 ml të tretësirës së përqendruar të elektroliteve/mineraleve,
në çdo 1000 ml të racionit qumështor. Nëse nuk është e mundur që
të përgatitet kjo tretësirë elektrolitesh/mineralesh dhe qeset e përziera
paraprakisht nuk janë në dispozicion, jepi K, Mg dhe Zn ndaras. Për-
gatite tretësirën rezervë 10% të klorurit të kaliumit (100 g në 1 litër
ujë) dhe një tretësirë 1.5% të acetatit të zinkut (15 g në 1 litër ujë).
Për tretësirë rehidruese orale ReSoMal, përdorë 45 ml të tretësirës rezervë
të KCl në vend të 40 ml tretësirë elektrolitesh/mineralesh
Për racionet qumështore F-75 dhe F-100, shto 22.5 ml të tretësirës
rezervë të KCl, në vend se 20 ml të tretësirës së elektroliteve/mineraleve,
në 1000 ml racion. Jepi tretësirë të acetatit të zinkut 1.5% nëpër gojë, 1
ml/kg/ditë. Jepi 0.3 ml/kg të sulfatit të magnezit 50% intramuskular, një
herë deri në maksimum 2 ml.

184
 7. Kequshqyeshmëria
Disbalansi elektrolitik

• Pastaj fillo riushqimin me ushqim fillestar F-75.

Përcjellja
Gjatë rehidrimit, frymëmarrjet dhe frekuenca e pulsit duhet të ngadalësohen
dhe urina duhet të fillojë të ekskretohet. Kthimi i lotëve, goja e njomë, sytë dhe
fontanella më pak të fundosur dhe turgori i lëkurës i përmirësuar janë gjithashtu
shenja se rehidrimi është duke vazhduar, por fëmijët shumë më të kequshqyer
nuk do të tregojnë këto ndryshime edhe kur të rehidrohen plotësisht. Përcille
shtimin e peshës.
Përcille përparimin e rehidrimit çdo gjysmë ore për 2 orë, pastaj çdo orë për 4–10
orët e ardhshme. Kujdes shenjat e tejhidrimit, që janë shumë të rrezikshme dhe
mund të çojnë në insuficiencë zemre. Kontrollo:
• frekuencën respiratore
• frekuencën e pulsit
• frekuencën e urinimit
• frekuencën e jashtëqitjeve dhe vjelljeve.
Nëse gjen shenja të tejhidrimit (frekuenca respiratore në rritje për 5/min
dhe frekuenca e pulsit për 15/min), ndërpreje ReSoMal-in menjëherë dhe
rivlerësoje pas 1 ore.

Parandalimi
Masat për parandalimin e dehidrimit prej diarresë së vazhdueshme ujore, janë
të ngjashme me ato për fëmijët e ushqyer mirë (shih Planin A të trajtimit në faqe
120), përveç nëse lëngu ReSoMal është përdorur në vend të ORS standarde.
ä Nëse fëmija është në gji, vazhdo të ushqyerit në gji.
ä Fillo riushqimin me ushqim fillestar F-75.
ä Jepi ReSoMal ndërmjet racioneve për të zëvendësuar humbjet me jashtëqitje.
Si orientim jepi 50–100 ml ujë pas secilës jashtëqitje ujore.

7.4.4 Disbalansi elektrolitik

Të gjithë fëmijët e kequshqyer rëndë kanë mungesa të kaliumit dhe magnezit, që
mund të marrin dy apo më shumë javë për t’u korrigjuar. Enjtja është pjesërisht
rezultat i këtyre deficiteve. Të mos trajtohet enjtja me diuretik. Natriumi i tepërt
në trup ekziston, megjithëse mund të ndodhë që natriumi i plazmës të jetë i ulët.
Dhënia e dozave të mëdha me natrium, mund të jetë fatale për fëmijën.

185
7. Kequshqyeshmëria Infeksioni

Trajtimi
ä Jepi kalium plotësues (3–4 mmol/kg ditë).
ä Jepi magnez plotësues (0.4–0.6 mmol/kg ditë).
Kaliumi dhe magnezi plotësues duhen shtuar në shujta, gjatë përgatitjes së
tyre. Shih faqe 184 për recetën për përgatitjen e tretësirës së kombinuar të
elektroliteve/mineraleve. Shto 20 ml të kësaj tretësire në 1 litër shujtë, për ta
pasuruar me shtesat e kërkuara të kaliumit dhe magnezit. Si alternativë, shfrytëzo
qeset komerciale të përziera paraprakisht (të komponuara veçantë për fëmijët
e kequshqyer).
ä Kur e rehidron, jepi lëngje rehidruese me pak natrium (ReSoMal) (shih recetën,
faqe 183).
ä Përgatite ushqimin pa i shtuar kripë.
7.4.5 Infeksioni
Në kequshqyeshmërinë e rëndë, shenjat e zakonshme të infeksionit siç është tem-
peratura shpesh mungojnë, sidoqoftë infeksionet e shumëfishta janë të shpeshta.
Kështu që, supozo se të gjithë fëmijët e kequshqyer kanë një infeksion sapo të
vijnë në spital dhe trajtoje me antibiotik menjëherë sapo të arrij. Hipoglikemia
dhe hipotermia janë shenja të infeksionit të rëndë.
Trajtimi
Jepu të gjithë fëmijëve të kequshqyer rëndë:
ä një antibiotik të spektrit të gjerë
ä vaksinën e fruthit nëse fëmija është ≥ 6 muajsh dhe nuk është i vaksinuar, apo
nëse fëmija është >9 muajsh dhe ka qenë i vaksinuar para moshës 9 muajsh,
por shtyje vaksinimin nëse fëmija është në shok.

Zgjedhjet e antibiotikëve të spektrit të gjerë

ä Nëse fëmija duket se ka komplikime, jepi cotrimoxazole (dozimi: shih faqe
339) për 5 ditë
ä Nëse ka komplikime (hipoglikemi, hipotermi, apo fëmija duket letargjik, apo i
sëmurë), jepi:
— ampicillin (50 mg/kg IM/IV çdo 6 orë për 2 ditë), pastaj amoxicillin oral
(15 mg/kg, çdo 8 orë, për 5 ditë) APO, nëse nuk ka amoxicillin, ampicillin
oral (50 mg/kg, çdo 6 orë, për 5 ditë), gjatë 7 ditëve të plota
DHE
— gentamicin (7.5 mg/kg IM/IV) një herë në ditë, për 7 ditë.
ä Nëse fëmija dështon të përmirësohet brenda 48 orëve, shto chloramphenicol
(25 mg/kg IM/IV, çdo 8 orë) për 5 ditë.

186
 7. Kequshqyeshmëria
Mungesat e mikronutrientëve

Varësisht nga modeli i rezistencës lokale, këto regjime duhet adaptuar.

Nëse dyshohet në meningjit, kryeje punksionin lumbal për ta konfirmuar, kur
kjo është e mundur dhe trajtoje me chloramphenicol (25 mg/kg, çdo 6 orë) për
10 ditë (shih faqe 150). Nëse identifikoni ndonjë infeksion tjetër specifik, (siç
është pneumonia, dizenteria, infeksionet e lëkurës apo të indeve të buta), jepi
antibiotik të përshtatshëm. Shto trajtimin antimalarik, nëse fëmija ka strisho
pozitive të gjakut për parazit të malaries. Tuberkulozi është i shpeshtë, por trajtimi
antituberkular duhet dhënë vetëm kur tuberkulozi është diagnostikuar, apo është
dyshuar fuqishëm (shih seksionin 7.5.5, faqe 196). Për fëmijët e ekspozuar në
HIV, shih Kapitulli 8.
Vërejtje: Disa mjekë me përvojë, në mënyrë rutinore japin metronidazole (7.5
mg/kg çdo 8 orë, për 7 ditë), krahas antibiotikëve me spektër të gjerë. Sidoqoftë,
efikasiteti i këtij trajtimi nuk është përcaktuar nga provat klinike.

Trajtimi për parazit

Nëse ka dëshmi të infestimit me parazit, jepi mebendazole (100 mg oral, dy herë
në ditë) për 3 ditë. Në vendet ku infestimi është shumë prevalent, jepu meben-
dazole edhe fëmijëve pa dëshmi të infestimit, pas ditës së 7-të të shtrirjes.

Përcjellja
Nëse ka anoreksi pas trajtimit të mësipërm me antibiotik, vazhdo kursin e plotë
10 ditësh. Nëse anoreksia akoma perziston, rivlerësoje plotësisht fëmijën.

7.4.6 Mungesat e mikronutrientëve

Të gjithë fëmijët e kequshqyer rëndë kanë mungesë vitaminash dhe mineralesh.
Megjithëse anemia është e shpeshtë, mos jep hekur në fillim, por prit deri sa
fëmija të ketë oreks të mirë dhe të fillojë të shtojë peshë, (zakonisht në javën e
dytë), sepse hekuri mund të përkeqësojë infeksionet.

Trajtimi
Jepi përditë (për së paku 2 javë):
ä shtesë multivitaminash
ä acid folik (5 mg në ditën 1, pastaj 1 mg/ditë)
ä zink (2 mg Zn/kg/ditë)
ä bakër (0.3 mg Cu/kg/ditë)
ä sapo të ketë shtim peshe, ferro sulfat (3 mg Fe/kg/ditë).

187
7. Kequshqyeshmëria Riushqimi fillestarë

ä Jepi vitaminë A oral (moshave <6 muajsh: 50 000 IU; moshave 6–12 muajsh:
100 000 IU; fëmijëve më të rritur: 200 000 IU) në ditën 1.
Shtojcat e zinkut dhe bakrit mund të kombinohen me kalium dhe magnez për të
përgatitur një tretësirë elektrolitesh/mineralesh, që i është shtuar ReSoMal-it dhe
racioneve (shih faqe 184 për recetë). Si një alternativë, qeset e përziera parap-
rakisht që përmbajnë elektrolite dhe të gjithë mikronutrientët e përshtatshëm,
janë më të thjeshta për t’u përdorur.
Vërejtje: Kur përdorë qeset e përziera paraprakisht, jepi një dozë të vetme të
vitaminës A dhe acidit folik në ditën 1, dhe jepi hekur vetëm pasi fëmija të
shtojë peshë.

7.4.7 Riushqimi fillestarë

Në fazën fillestare kërkohet qasje e kujdesshme për shkak të gjendjes fragile
fiziologjike të fëmijës.
Trajtimi
Tiparet themelore të të ushqyerit fillestarë janë:
• racionet e shpeshta, të vogla, të osmolalitetit të ulët dhe laktoza e ulët
• racionet orale apo nazogastrike (kurrë përgatesat parenterale)
• 100 kcal/kg/ditë
• proteine: 1–1.5 g/kg/ditë
• lëngje: 130 ml/kg/ditë (100 ml/kg/ditë, nëse fëmija ka ënjtje të rëndë)
• nëse fëmija është në gji, vazhdo me këtë, por sigurohu që sasia e përshkruar
e formulës së ushqimit fillestar është dhënë (shih më poshtë).
Dita Frekuenca Vëll/kg/racion Vëll/kg/d
1–2 çdo 2 orë 11 ml 130 ml
3–5 çdo 3 orë 16 ml 130 ml
6 e tutje çdo 4 orë 22 ml 130 ml
Formula e ushqimit fillestar dhe orari i racioneve të sugjeruara (shih më poshtë),
janë përpiluar për të përmbushur këto synime. Formulat e bazuara në qumësht,
siç janë ushqim fillestar F-75 (me 75 kcal/100 ml dhe 0.9 g proteine/100 ml), do
të jetë e kënaqshme për shumicën e fëmijëve (shih faqe 190 për recetë). Duke
qenë se F-75 i bazuar në cereale, pjesërisht e zëvendëson sheqerin me aromë
cerealesh, ky ka përparësinë e osmolaritetit më të ulët, nga i cili mund të përfitojnë
disa fëmijë me diarre perzistente, por ky duhet të zihet.
Ushqeje prej gotës apo pjatës, apo përdore lugën, pikatoren apo shiringën për
të ushqyer fëmijën shumë të dobët.

188
 7. Kequshqyeshmëria
Riushqimi fillestarë

Tabela 21. Vëllimet e F-75 për shujtë (mesatarisht 130 ml/kg/ditë)

esha e fëmijës
P çdo 2 orë çdo 3 orë çdo 4 orë
(kg) (ml/racion) (ml/racion) (ml/racion)
2.0 20 30 45
2.2 25 35 50
2.4 25 40 55
2.6 30 45 55
2.8 30 45 60
3.0 35 50 65
3.2 35 55 70
3.4 35 55 75
3.6 40 60 80
3.8 40 60 85
4.0 45 65 90
4.2 45 70 90
4.4 50 70 95
4.6 50 75 100
4.8 55 80 105
5.0 55 80 110
5.2 55 85 115
5.4 60 90 120
5.6 60 90 125
5.8 65 95 130
6.0 65 100 130
6.2 70 100 135
6.4 70 105 140
6.6 75 110 145
6.8 75 110 150
7.0 75 115 155
7.2 80 120 160
7.4 80 120 160
7.6 85 125 165
7.8 85 130 170
8.0 90 130 175
8.2 90 135 180
8.4 90 140 185
8.6 95 140 190
8.8 95 145 195
9.0 100 145 200
9.2 100 150 200
9.4 105 155 205
9.6 105 155 210
9.8 110 160 215
10.0 110 160 220
189
7. Kequshqyeshmëria Riushqimi fillestarë

Reçetat për formulat riushqyese F-75 dhe F-100

F-75 a F-75 b,c F-100 d
(ushqim fillestar: (ushqim (kompenzues)
i bazuar në cereale) fillestar)
Qumësht pluhur, pa yndyrë (g) 25 25 80
Sheqer (g) 70 100 50
Pluhur cerealesh (g) 35 — —
Vaj perimesh (g) 27 27 60
Tretësirë elektrolitesh/mineralesh(ml) 20 20 20
Ujë: përgatit deri (ml) 1000 1000 1000

Përbërësit në 100 ml
Energji (kcal) 75 75 100
Proteine (g) 1.1 0.9 2.9
Laktozë (g) 1.3 1.3 4.2
Kalium (mmol) 4.2 4.0 6.3
Natrium (mmol) 0.6 0.6 1.9
Magnez (mol) 0.46 0.43 0.73
Zink (mg) 2.0 2.0 2.3
Bakër (mg) 0.25 0.25 0.25
% energjisë prej proteinave 6 5 12
% energjisë prej yndyrave 32 32 53
Osmolaliteti (mOsm/l) 334 413 419
a
Zieje 4 minuta. Kjo mund të jetë e dobishme për fëmijët me dizenteri apo
diarre perzistente.
b
Formula e ushqimit fillestar e ngjashme mund të përgatitet me 35 g qumësht
të plotë pluhur, 100 g sheqer, 20 g vaj, 20 ml tretësirë elektrolitesh/mineralesh
dhe ujë për të përgatitur 1000 ml. Nëse përdorim qumësht të freskët lope,
merri 300 ml qumësht, 100 g sheqer, 20 ml vaj, 20 ml tretësirë elektrolitesh/
mineralesh dhe ujë për të përgatitur 1000 ml.
c
Kjo formulë ka osmolalitet të lartë (413 mOsm/l) dhe mund të mos tolerohet
nga të gjithë fëmijët, sidomos ata me diarre. Versionet izotonike të F-75
(280 mOsmol/l) janë në dispozicion në shitje, në të cilat maltodekstrinet
zëvendësojnë një sasi të sheqerit.
d
Një formulë e krahasueshme kompenzuese mund të përgatitet prej 110 g
qumësht pluhur, 50 g sheqer, 30 g vaj, 20 ml tretësirë elektrolitesh/mineralesh
dhe ujë për të përgatitur 1000 ml. Nëse përdorë qumësht të freskët lope,
merri 880 ml qumësht, 75 g sheqer, 20 ml vaj, 20 ml tretësirë elektrolitesh/
mineralesh dhe ujë për të përgatitur 1000 ml.

190
 7. Kequshqyeshmëria
Riushqimi fillestarë

Reçeta për formulat riushqyese F-75 dhe F-100

Alternativat për F-75, nëse qumështi nuk është në dispozicion.
Shfrytëzo qullin e zier, të përzier të misrit dhe sojës (QMS) apo qullin e grurit
dhe sojës (QGS)
QMS apo QGS 50 g
Sheqer 85 g
Vaj 25 g
20 ml përzierje elektrolitesh/mineralesh
Përgatiti 1000 ml me ujë (të vluar)
Vërejtje: F-75 me bazë qumështi është më i miri. Nëse qumështi është i kufizuar,
jepi prioritet atij për të përgatitur F-75 me bazë qumështi dhe përdori alternativat
pa qumësht për F-100 (shih më poshtë).
Alternativë për F-100 nëse qumështi nuk është në dispozicion.
Përdore përzierjen e kokrrave të misrit të ziera paraprakisht (QMS) apo përzierjen
e grurit të bardhë (QGS)
QMS apo QGS 150 g
sheqer 25 g
vaj 40 g
20 ml përzierje elektrolitesh/mineralesh
Përgatit deri 1000 ml me ujë (të vluar).

Orari i rekomanduar, me shtim gradual në vëllimin e racioneve dhe zvogëlim

gradual në shpeshtësinë e racioneve, është paraqitur në faqe 188:
Për fëmijët me oreks të mirë dhe pa ënjtje, ky orar mund të plotësohet për 2–3
ditë.
Vërejtje: Nëse potencialet e personelit janë të kufizuara, jepu prioritet racioneve çdo
2 orëshe, vetëm për fëmijët më të sëmurë, dhe syno së paku shujtat çdo 3 orëshe
në fillim. Kërko nga nëna dhe përkujdesësit tjerë që t’iu ndihmojnë me ushqyerje.
Tregoju atyre se çka duhet të mbikëqyrin ata. Shujtat e natës janë themelore
dhe zëvendësimi i personelit mund të jetë i nevojshëm për t’u përshtatur. Nëse
përkundër të gjitha përpjekjeve nuk mund të jepen të gjitha racionet e natës, ato
duhet të sinkronizohen në intervale të barabarta kohore që të shmangen periudhat
e gjata pa ushqyerje (me rrezikun e vdekshmërisë së rritur).
Nëse marrja e fëmijës, pas zbritjes së ndonjë vjelljeje, nuk arrin 80 kcal/kg/ditë,
përkundër ushqyerjeve të shpeshta, lajkatimit dhe riafrimit, jepi ushqyerjet e
mbetura me tubë nazogastrike. Të mos kalohen 100 kcal/kg/ditë në këtë fazë
fillestare.

191
7. Kequshqyeshmëria Rritja kompenzatore

Në mot shumë të nxehtë, fëmijët mund të kenë nevojë për ujë shtesë duke qenë
se këto ushqime mund të mos përmbajnë mjaft ujë nëse fëmijët djersiten.

Përcjellja
Përcille dhe regjistro:
• sasinë e racioneve të ofruara dhe të lëna
• vjelljen
• shpeshtësinë dhe konzistencën e jashtëqitjeve
• peshën trupore ditore

7.4.8 Rritja kompenzuese

Shenjat se fëmija ka arritur këtë fazë janë:
• kthimi i oreksit
• largimi i gjithë/shumicës së edemeve.

Trajtimi
Bëje kalimin gradual prej ushqimit fillestarit në formulë kompenzatore.
ä Zëvendësoje ushqim fillestarin F-75 me një sasi të barabartë të F-100 kom-
penzatorë, për 2 ditë.
Jepi formulë me bazë qumështi, siç është F-100 kompenzatorë, që përmban
100 kcal/100 ml dhe 2.9 g proteine në 100 ml (shih recetën, faqe 190). Mund të
përdoren qullrat e modifikuara apo ushqimet plotësuese, që janë të pasuruara
me përqendrim të krahasueshëm energjie dhe proteinash (shih faqe 190 dhe
272–273 për receta).
ä Pastaj shtoje secilin racion vijues për 10 ml, deri sa disa racione të mbeten të
pangrëna. Momenti kur një pjesë e racionit mbetet e pakonsumuar, ka gjasë
të paraqitet kur marrja arrin rreth 200 ml/kg/ditë.
Më pas gradualisht jepi:
— ushqime të shpeshta, sasi të pakufizuara
— 150–220 kcal/kg/ditë
— 4–6 g proteine/kg/ditë.
Nëse fëmija ushqehet në gji, vazhdoje atë. Sidoqoftë, qumështi i gjirit nuk ka
energji dhe proteine të mjaftueshme për të mbështetur rritjen e shpejtë kom-
penzatore, kështu që jepi F-100 sipas nevojës.

192
 7. Kequshqyeshmëria
Stimulimi senzorik

LOGARITJA E SHTIMIT TË PESHËS

Ky shembull tregon si të llogaritet shtimi i peshës së fëmijës. Kështu

llogaritet shtimi i peshës gjatë 3 ditëve:
n  Pesha e tashme e fëmijës në gram = 6300 g
n  Pesha e para 3 ditëve në gram = 6000 g
Hapi 1. Llogarite shtimin e peshës në g (6300–6000 = 300 g)
Hapi 2. Llogarite mesataren ditore të shtimit të peshës (300g ÷ 3 ditë =
100g/ditë)
Hapi 3. Pjesëtoje me peshën mesatare të fëmijës në kg
(100 g/ditë ÷ 6.15kg = 16.3 g/kg/ditë).

Përcjellja
Shmange shkaktimin e mbingarkesës së zemrës. Përcille për shenjat e hershme
të insuficiencës së zemrës (pulsi i shpejtë dhe frymëmarrja e shpejtë).
Nëse të dyja edhe frekuenca e pulsit edhe e frymëmarrjes rriten (frymëmarrja
për 5 frymëmarrje/minutë dhe pulsi për 25 goditje/minutë), dhe rritja është e
qëndrueshme në dy lexime të njëpasnjëshme pas 4 orësh:
• zvogëloje vëllimin e racionit në 100 ml/kg/ditë për 24 orë
• pastaj, ngadalë rrite si vijon:
— 115 ml/kg/ditë, për 24 orët e ardhshme
— 130 ml/kg/ditë, për 48 orët vijuese
— pastaj, shtoje secilin racion, për 10 ml, siç është përshkruar më herët.
Vlerësoje përparimin. Pas fazës kalimtare, përparimi vlerësohet përmes shkallës
së shtimit të peshës:
• Peshoje fëmijën çdo mëngjes, para ushqimit dhe rregullo peshoren.
• Llogarite dhe regjistroje shtimin e peshës çdo 3 ditë si g/kg/ditë (shih
kutinë).
Nëse shtimi i peshës është:
— i pakët (<5 g/kg/ditë), fëmija kërkon rivlerësim të plotë
— mesatar (5–10 g/kg/ditë), kontrollo nëse synimet e marrjes janë duke u
përmbushur, apo nëse infeksioni nuk është vënë re
— i mirë (>10 g/kg/ditë).

193
7. Kequshqyeshmëria Kequshqyeshmëria në foshnjat <6 muajsh

7.4.9 Stimulimi senzorik

Ofro:
• kujdes të butë, plot dashuri
• mjedis stimulues gazmor
• terapi të strukturuar loje, për 15–30 minuta në ditë
• aktivitet fizik, sa më parë që fëmija të jetë mjaft mirë
• përfshirje e nënës, sa më shumë që të jetë e mundur (p.sh. në qetësim, ushqim,
pastrim, lojë).
Siguro lodra të përshtatshme për fëmijë (shih faqe 289). Gjithashtu janë ofruar
ide për organizimin e aktiviteteve argëtuese.

7.4.10 Kequshqyeshmëria në foshnjat <6 muajsh

Kequshqyeshmëria në foshnjat <6 muajsh është më e rrallë sesa në fëmijët
më të mëdhenj dhe duhet marrë në konsideratë një shkaktarë organik për
kequshqyeshmëri apo ngecje në rritje dhe kur është e përshtatshme duhet
trajtuar. Për rehabilitimin nutritiv të fëmijëve më të mëdhenj, gjithashtu duhet
aplikuar principet themelore. Sidoqoftë, foshnjat e vogla janë më pak në
gjendje që me urinën e vet të nxjerrin jashtë kripërat dhe urenë, sidomos në
klimë të nxehtë. Kështu që, dietat e preferuara në fazën e stabilizimit janë (të
preferuara sipas renditjes)
• Qumështi i gjirit (nëse është në dispozicion, në sasi të mjaftueshme)
• Zëvendësuesit komercial të qumështit të gjirit
F-100 i holluar (shto ujë në formulën në faqe 190 deri në 1.5 litër, në vend se 1
litër) është i pranueshëm, gjatë fazës së rehabilitimit.

7.5 Trajtimi i gjendjeve shoqëruese

7.5.1 Problemet e syve
Nëse fëmija ka ndonjë shenjë të syve për mungesë të vitaminës A (shih faqe
179):
ä jepi vitaminë A oral në ditën 1, 2 dhe 14 (moshave <6 muajsh, 50 000 IU;
moshave 6–12 muajsh, 100 000 IU; fëmijëve më të mëdhenj, 200 000 IU).
Nëse doza e parë është dhënë në qendrën referuese, trajtoje vetëm në ditën
1 dhe 14.
Nëse sytë tregojnë shenja të mjegullimit korneal apo ulçerime, jepi kujdesin
antenatal vijues në sy(të)rin e prekur, për të parandaluar rupturën korneale dhe
daljen e lensit:
ä qiti chloramphenicol apo tetracycline pika për sy, 4 herë në ditë, siç kërkohet
194
 7. Kequshqyeshmëria
Trajtimi i gjendjeve shoqëruese

për 7–10 ditë

ä qiti atropine pika për sy, 1 pikë 3 herë në ditë për 3–5 ditë
ä mbuloji me lecka të lagura në tretje fiziologjike
ä fashoj sytë.
Vërejtje: Fëmijët me deficit të vitaminës A ka gjasë të jenë fotofobik dhe kanë
sytë e tyre të mbyllur. Është me rëndësi që të kontrollohen sytë e tyre me shumë
kujdes, për të parandaluar rupturën e kornesë.

7.5.2 Anemia e rëndë

Transfuzioni i gjakut kërkohet nëse:
• Hb është < 4 g/dl
• Hb është 4–6 g/dl dhe fëmija ka distres respirator.
Në kequshqyeshmëri të rëndë, transfuzioni duhet të jetë më i ngadalshëm dhe
me vëllim më të vogël, sesa për fëmijët e ushqyer mirë. Jepi:
ä gjak të plotë, 10 ml/kg, ngadalë për 3 orë
ä furosemide, 1 mg/kg IV, në fillim të transfuzionit.
Nëse fëmija ka shenjat e insuficiencës së zemrës jepi 10 ml/kg të eritrocite të
koncentruara të gjakut, meqenëse gjaku i plotë ka gjasë që ta përkeqësojë këtë
gjendje. Fëmijët me kvashiorkor mund të kenë rishpërndarje lëngjesh, që çon në
Hb të ulët, që nuk kërkon transfuzion.
Përcille frekuencën e pulsit dhe frymëmarrjes çdo 15 minuta gjatë transfuzionit.
Nëse, cilado ngrihet (frymëmarrja për 5 frymëmarrje/minutë apo pulsi për 25
goditje/minutë), jepja transfuzionin më ngadalë.
Vërejtje: Pas transfuzionit, nëse Hb është akoma e ulët, të mos përsëritet trans-
fuzioni brenda 4 ditësh. Për detaje të mëtutjeshme mbi dhënien e transfuzionit
shih faqe 281.

7.5.3 Lezionet e lëkurës në kvashiorkor

Mungesa e zinkut është e zakonshme në fëmijët me kvashiorkor dhe lëkura e tyre
përmirësohet shpejt me shtimin e zinkut. Krahas kësaj:
ä Laji apo lagi regjionet e prekura për 10 minuta/ditë me 0.01% tretësirë të
permanganatit të kaliumit.
ä Apliko një kremë mbrojtëse (zink dhe yndyrë të vajit të kastorit apo gel vajguri,
apo tyl bari) në regjionet e zhvoshkura dhe apliko Gencianë violet (apo, nëse
është në dispozicion, krem nistatin) në ulçerat e lëkurës.
ä Mos përdorë pampersa/pelena, që perineumi të mbetet i thatë.
195
7. Kequshqyeshmëria Trajtimi i gjendjeve shoqëruese

7.5.4 Diarrea e vazhdueshme

Trajtimi
Gjardiaza
Kur është e mundur, kontrollo fecesin me mikroskop.
ä Nëse janë gjetur cista apo trofozoite të Giardia lamblias, jepi metronidazole
(7.5 mg/kg, çdo 8 orë, për 7 ditë).

Mosdurimi i laktozës
Diarreja vetëm rrallë herë është pasojë e mosdurimit të laktozës. Trajtoje vetëm
për mosdurim të laktozës, nëse diarreja e vazhdueshme pengon përmirësimin
e përgjithshëm. Ushqim fillestari F-75 është ushqim me pak laktozë. Në raste
të veçanta:
ä zëvendësoji racionet e qumështit me jogurt, apo ndonjë produkt për foshnje,
pa laktozë
ä rifillo gradualisht racionet e qumështit, në fazën rehabilituese.

Diarrea osmotike
Mund të dyshohet në këtë, nëse diarreja keqësohet dukshëm me F-75 hiperos-
molar dhe ndërprehet, kur përmbajtja e sheqerit dhe osmolariteti zvogëlohen.
Në këto raste:
ä përdorë ushqim fillestar F-75 me osmolaritet më të ulët, të bazuar në cereale
(shih recetën, faqe 190) apo, nëse është e domosdoshme, përdorë ushqim
fillestarin F-75 izotonik, që ndodhet në shitje
ä fillo kompenzimin gradual me F-100.

7.5.5 Tuberkulozi
Nëse fuqishëm dyshohet në tuberkulozë:
• kryeje testin Mantu (vërejtje: të shpeshta janë rezultatet e rrejshme negative)
• bëje një radiografi krahërori, nëse është e mundur.
Nëse këto janë pozitive apo dyshohet shumë në tuberkulozë, trajtoje sipas udhër-
rëfyesve kombëtarë të tuberkulozës (shih seksionin 4.7, faqe 101).

7.6 Lëshimi dhe vizita kontrolluese

Fëmija që është në percentilin 90% të peshës-për-gjatësi (baras me –1DS) mund
të konsiderohet si i shëruar. Fëmija akoma ka gjasa që të ketë peshë-të-ulët-për-
moshë për shkak të ngecjes në rritje.

196
 7. Kequshqyeshmëria
Lëshimi dhe kontrolli

Tregoju prindërve se si ta:

• ushqejnë më shpesh me ushqime të begatshme me energji dhe nutrientë
• jepi terapi të strukturuar loje (shih faqe 289).
Kërkoju prindërve që të sjellin fëmijën sërish për kontroll të rregullta (në javën 1,
2 dhe 4-të, pastaj çdo muaj për 6 muaj) dhe sigurohu që fëmija të marrë:
— imunizimin përforcues
— çdo 6-muaj vitaminën A.

Lëshimi para shërimit të plotë

Fëmijët që nuk janë shëruar plotësisht, akoma janë në rrezik të lartë nga
përsëritja.
Caktimi i lëshimit merë në konsideratë përfitimet e fëmijës nga menaxhimi i
mëtutjeshëm spitalor, sidomos në pikëpamje të shtimit të peshës, dhe rrezikun
nga infeksionet e fituara, deri sa qëndron në kontakt me fëmijët me infeksione
në repart. Faktorët shoqëror, siç janë humbja e punës për nënën dhe kujdesi për
fëmijët tjerë, gjithashtu duhet të merren në konsideratë. Kryeje një vlerësim të
kujdesshëm të fëmijës dhe të mbështetjes së bashkësisë, që është në dispozicion.
Fëmija do të ketë nevojë për kujdes të vazhdueshëm, si një pacient ambulantor
për të kryer shërimin dhe parandaluar përsëritjen. Disa faktorë për sukses të
trajtimit shtëpiak, janë dhënë më poshtë.
Fëmija:
• duhet ta ketë përfunduar trajtimin me antibiotik
• duhet të ketë oreks të mirë
• duhet të ketë shtim të mirë peshe
• duhet të ketë humbur edemet, apo së paku të jetë duke i humbur edemet,
(nëse fëmija ka qenë edematoz)
Nëna apo kujdestari:
• duhet të jetë në dispozicion, për t’u kujdesur për fëmijën
• duhet të ketë kryer aftësim specifik mbi të ushqyerit e përshtatshëm (llojin,
sasinë, shpeshtësinë)
• duhet të ketë burime për të ushqyer fëmijën. Nëse nuk është kështu, këshilloje
mbi përkrahjen e përshtatshme.
Është me rëndësi që të përgatiten prindërit për trajtim shtëpiak. Kjo mund të
përfshijë kalimin e fëmijës në ushqime lokale të përshtatshme dhe në dispozicion
(shih faqe 272–3 për shembuj). Kjo do të kërkojë që fëmija të ushqehet së paku 5

197
7. Kequshqyeshmëria Përcjellja e cilësisë së kujdesit

herë në ditë me ushqime që përmbajnë përafërsisht 100 kcal dhe 2–3 g proteine
në 100 g ushqim. Nënat duhet të kuptojnë se është shumë esenciale që të jepen
racione të shpeshta, me përmbajtje të lartë energjetike dhe në proteine.
Racionet e fortifikuara (ushqimet terapeutike të gatshme për përdorim) mund të
përdoren në fëmijët më të mëdhenjë se 6 muaj moshë.
ä Jepi shujtat përkatëse (dhe sasi të duhur ushqimi), së paku 5 herë në ditë.
ä Jepi messhujta (zamra), të begatshme, me energji ndërmjet shujtave (p.sh.
qumësht, banane, bukë, biskota).
ä Ndihmoje dhe inkurajoje fëmijën, që të kryejë secilën shujtë.
ä Ushqeje fëmijën ndaras, kështu që mund të kontrollosh sasinë që merë
fëmija
ä Jepi shtojca elektrolitesh dhe mikronutrientësh.
ä Jepi gji aq shpesh sa të dëshirojë fëmija.

Organizimi i kontrolleve për fëmijën e lëshuar para shërimit

Nëse fëmija është lëshuar më herët, bëje një plan për vizitat kontrolluese të fëmijës,
deri në shërim dhe kontakto departamentin ambulantor, qendrën nutritive dhe
rehabilituese, klinikën shëndetësore lokale apo punëtorin shëndetësor, që do të
marrë përgjegjësinë për mbikëqyrjen e vazhdueshme të fëmijës. Në përgjithësi,
fëmija duhet të peshohet çdo javë, pas lëshimit. Nëse dështon që të shtojë peshë
gjatë një periudhe 2 javësh, apo humbë peshë ndërmjet cilado dy matjeve, fëmija
duhet të referohet sërish në spital.

7.7 Përcjellja e cilësisë së kujdesit

7.7.1 Auditi i vdekshmërisë
Duhet të mbahet regjistri i pranimeve, lëshimeve dhe vdekjeve. Ky duhet të përm-
bajë informata mbi fëmijët (siç janë pesha, mosha dhe gjinia), ditët e shtrimit,
datën e lëshimit apo datën dhe kohën e vdekjes.
Për të identifikuar faktorët që mund të ndryshohen për të përmirësuar kujdesin,
përcakto nëse janë paraqitur shumica e vdekjeve:
• brenda 24 orëve: merë në shqyrtim mostrajtimin apo trajtimin e vonuar të
hipoglikemisë, hipotermisë, septikemisë, anemisë së rëndë apo lëngut, apo
sasisë së lëngut jo të drejtë rehidrues, apo përdorimit të pamasë të lëngjeve
IV.
• brenda 72 orëve: kontrollo nëse riushqimi ka qenë me vëllim tepër të lartë në
shujtë, apo me përgatitje të gabuar; dhënien e kaliumit dhe antibiotikëve?

198
 7. Kequshqyeshmëria
Shtimi i peshës

• natën: merre në shqyrtim hipoterminë në lidhje me mbulimin e pamjaftueshëm

të fëmijës, apo mungesën e të ushqyerit gjatë natës
• kur filloni me F-100: merre në shqyrtim kalimin e shpejtë prej ushqim fillestarit
në formulë kompenzuese.

7.7.2 Shtimi i peshës gjatë fazës së rehabilitimit

Standardizo matjen e peshës në repart. Kalibro peshoret çdo ditë. Peshoje fëmijën
në kohë të njëjtë, secilën ditë (p.sh në mëngjes), pas largimit të rrobave.
Shtimi i peshës është definuar si vijon:
— i dobët: <5 g/kg/ditë
— e mesëm: 5–10 g/kg/ditë
— i mirë: >10 g/kg/ditë.
Nëse shtimi i peshës është <5 g/kg/ditë, përcakto:
• nëse kjo është paraqitur në të gjitha rastet e trajtuara (nëse po, një rishqyrtim
i tërësishëm i menaxhimit të rasteve është i nevojshëm)
• nëse kjo është paraqitur në raste specifike (rivlerëso këta fëmijë si pranime të
reja).
Fushat e përgjithshme për t’u kontrolluar, nëse shtimi i peshës është i dobët,
janë përshkruar më poshtë.

Të ushqyerit joadekuat
Kontrollo:
• nëse janë dhënë racionet e natës.
• nëse janë arritur marrjet e synuara të energjisë dhe proteinave. A është marrja
aktuale (p.sh. ajo që është ofruar minus atë që ka mbetur) e regjistruar drejtë?
A është rillogaritur sasia e racioneve, sipas shtimit të peshës së fëmijës? A ka
vjellur apo ripërtypur fëmija?
• teknikat e të ushqyerit: a janë shujtat e fëmijës ushqyerje të shpeshta, me sasi
të pakufizuar?
• cilësia e kujdesit: a është personeli i motivuar/i kujdesshëm/i ndjeshëm/i
përkushtuar?
• të gjitha aspektet e përgatitjes së ushqimit: peshoret, matjet e përbërësve,
përzierjen, shijen, ruajtjen higjienike, përzierjen e përshtatshme nëse është i
ndarë.
• nëse ushqimet plotësuese, që u janë dhënë fëmijëve, janë mjaft të begatshme
me energji.
199
7. Kequshqyeshmëria Shtimi i peshës

• përshtatshmëria e përbërjes me multivitamine dhe afate të qëndruesh-

mërisë.
• përgatitja e përzierjeve të mineraleve dhe nëse janë të përshkruara dhe të
dhëna drejtë. Nëse është në një regjion me gusha, kontrolloje nëse kalium
jodidi (KJ) është shtuar në përzierjen e elektroliteve/mineraleve (12 mg/2500
ml), apo jepu të gjithë fëmijëve tretje Lugoli (5–10 pika në ditë).
• nëse janë dhënë ushqime plotësuese, kontrolloje nëse ato përmbajnë tretësira
elektrolitesh/mineralesh.

Infeksionet e patrajtuara
Nëse të ushqyerit është të përshtatshëm dhe nuk ka kequshqyeshmëri, dysho
në infeksion të fshehtë. Lehtë mund të mos vërehen: infeksionet e traktit urinar,
otitis media, tuberkulozi dhe gjardiaza. Në atë rast:
• ri-ekzamino me kujdes
• përsërite mikroskopimin e urinës për leukocite
• ekzamino fecesin
• nëse është e mundur, bëje një radiografi gjoksi.

HIV/AIDS-i
Shërimi prej kequshqyeshmërisë është i mundur në fëmijët me HIV dhe AIDS,
por mund të zgjasë më shumë dhe dështimet e trajtimit janë më të shpeshta.
Trajtimi fillestar nutritiv i kequshqyeshmërisë së rëndë në fëmijë me HIV/AIDS
duhet të jetë i njëjtë sikur për fëmijët HIV-negativ.
Për gjendjet tjera të lidhura me HIV, shih Kapitullin 8, fq. 203.

Problemet psikologjike
Kontrolloje për sjellje jonormale, siç janë lëvizjet stereotipe (lëkundjet), ripërtypjet
(p.sh. vet-stimulimi përmes regurgitimit) dhe kërkimi i kujdesit. Trajtoje përmes
ofrimit të dashurisë dhe kujdesit të veçantë për fëmijën. Për fëmijën që ripërtyp,
mund të ndihmojë këmbëngulja me dashuri. Inkurajo nënën që të kalojë kohë
duke luajtur me fëmijën (shih faqe 289).

200
7. Kequshqyeshmëria

201
Shënime
 7. Kequshqyeshmëria

202
Shënime
Kapitulli 8

Fëmijët me HIV/AIDS
8.1 Fëmija i infektuar me HIV (i 8.3.1 Imunizimi 218
dyshuar apo i konfirmuar) 204 8.3.2 Profilaksa me
8.1.1 Diagnoza klinike 204 Cotrimoxazole 218

8. HIV/AIDS
8.1.2 Këshillimi 205 8.3.3 Të ushqyerit 220
8.1.3 Testimi dhe 8.4 Menaxhimi i gjendjeve të
diagnostikimi i lidhura me HIV 220
infeksionit me HIV 8.4.1 Tuberkuloza 220
në fëmijë 207 8.4.2 Pneumonia nga
8.1.4 Klasifikimi klinik 208 Pneumocystis jiroveci
8.2 Terapia antiretrovirale (më parë carinii)
(TAR) 211 (PPC) 220
8.2.1 Barnat 8.4.3 Pneumonia intersticiale
antiretrovirale 212 limfoide (PIL) 221
8.2.2 Kur të fillohet me terapi 8.4.4 Infeksionet me
antiretrovirale 213 këpurdha 222
8.2.3 Efektet anësore të 8.4.5 Sarkoma Kaposhi 223
terapisë antiretrovirale 8.5 Bartja e HIV-it dhe të
dhe përcjellja 214 ushqyerit në gji 223
8.2.4 Kur të ndërrohet 8.6 Vizitat kontrolluese 224
trajtimi 217 8.7 Kujdesi paliativ dhe
8.3 Trajtimi tjetër për fëmijën terminal 225
HIV pozitiv 218
Infeksioni me HIV po bëhet problem shëndetësor gjithnjë e më i rëndësishëm
i fëmijëve në shumë vende. Në përgjithësi, menaxhimi i gjendjeve specifike në
fëmijët e infektuar me HIV, është i ngjashëm me atë të fëmijëve të tjerë (shih
udhërrëfyesit në Kapitulli 3 deri 7). Shumica e infeksioneve në fëmijët HIV pozi-
tiv shkaktohen nga të njëjtit patogjen, sikur në fëmijët HIV negativ, megjithëse
këto mund të jenë më të shpeshta, më të rënda dhe të përsëritura. Sidoqoftë,
disa, prej tyre janë pasojë e disa patogjenëve të pazakonshëm. Shumë fëmijë
HIV-pozitivë aktualisht vdesin prej sëmundjeve të zakonshme të fëmijërisë. Disa
nga këto vdekje janë të parandalueshme, përmes diagnostikimit të hershëm
dhe menaxhimit të drejtë, apo përmes imunizimit rutinor, sipas kalendarit dhe
përmirësimit të ushqyeshmërisë. Në veçanti, këta fëmija janë në rrezik më të
madh nga infeksionet pneumokoksike dhe tuberkuloza mushkërore. Profilaksa
me Co-trimoxazole dhe terapia antiretrovirale, në mënyrë dramatike zvogëlojnë
numrin e fëmijëve, që vdesin herët.

203
 Fëmija i infektuar me HIV (i dyshuar apo i konfirmuar)

Ky kapitull shqyrton aspektet vijuese të menaxhimit të fëmijëve me HIV/AIDS:

këshillimin dhe testimin, diagnostikimin e infeksionit me HIV, klasifikimin klinik,
terapinë antiretrovirale, menaxhimin e gjendjeve të ndërlidhura me HIV, kujdesin
përkrahës, të ushqyerit në gji, lëshimin dhe vizitat kontrolluese dhe kujdesin
paliativ për fëmijët e sëmurë rëndë (terminal).
Shkalla e përcjelljes së HIV-it nga nëna-në-fëmijë (pa profilaksi antiretrovirale)
është llogaritur të jetë prej 15–45%. Dëshmitë nga vendet industrialisht të zhvil-
luara, tregojnë se bartja e tillë mund të zvogëlohet shumë (deri në më pak se 2%
8. HIV/AIDS

në studimet e kohës së fundit), përmes përdorimit të barnave antiretrovirale gjatë

shtatzënisë dhe lindjes dhe përmes ushqimit zëvendësues dhe prerjes cezarike
elektive. Në kohën e fundit kjo është në dispozicion edhe në kushte me potenciale
të varfra dhe po ka një ndikim të madh në bartjen e HIV-it dhe përmes kësaj edhe
në mbijetesën e fëmijëve.

8.1 Fëmija i infektuar me HIV (i dyshuar apo i konfirmuar)

8.1.1 Diagnoza klinike
Paraqitja klinike e infeksionit me HIV në fëmijë, është shumë e ndryshme. Disa
fëmijë HIV pozitiv zhvillojnë shenja dhe simptoma të rënda, të lidhura me HIV, në
vitin e parë të jetës. Fëmijët tjerë HIV pozitiv, mund të mbeten asimptomatik apo
lehtë simptomatik, për më shumë se një vit dhe mund të mbijetojnë disa vjet.
Dysho në HIV nëse është e pranishme cilado nga shenjat vijuese, që nuk janë të
zakonshme në fëmijët HIV negativ.

Shenjat që mund të tregojnë infeksion me HIV.

• Infeksione të përsëritura: tri apo më shumë episode të rënda të infeksionit
bakterial (siç është pneumonia, meningjiti, sepsa, celuliti), në 12 muajt e
kaluar.
• Mugth i gojës: Eritema dhe pllakat pseudomembranoze të bardha bezh në
qiellzë, gingiva dhe mukozën e faqeve. Pas periudhës neonatale, prania e
mugthit të gojës - pa trajtim me antibiotik, apo që zgjat mbi 30 ditë, përkundër
trajtimit, apo përsëritet, apo zgjerohet përtej gjuhës – është shumë sugjestive
për infeksion me HIV. Gjithashtu është tipik zgjerimi në pjesën e pasme të
grykës, që tregon kandidiazë ezofageale.
• Parotit kronik: prania e ënjtjes së njëanshme, apo dyanshme të parotideve (mu
para veshëve) për ≥ 14 ditë, me apo pa dhimbje, apo temperaturë përcjel-
lëse.
• Limfadenopati e gjeneralizuar: prania e nyjeve të rritura limfatike, në dy
apo më shumë regjione ekstra-inguinale, pa ndonjë shkaktarë të dukshëm
themelorë.

204
 Këshillimi

• Hepatomegali pa shkaktarë të dukshëm: në mungesë të infeksionit viral

konkurrent, siç është cytomegalovirusi (CMV).
• Temperaturë perzistente apo/dhe rekurrente: temperatura (>38 ° C) që zgjat ≥
7 ditë, apo që paraqitet më shumë se një herë, gjatë periudhës prej 7 ditëve.
• Disfunksion neurologjik: dëmtimi neurologjik progresiv, mikrocefalia, vonesa
në arritjen e percentilave të zhvillimit, hipertonia apo konfuzioni mental.
• Herpes zoster: ekzantemë e dhimbshme vezikulare e kufizuara, në një der-

8. HIV/AIDS
matom, në një anë.
• HIV dermatit: ekzantemë edematoze papulare. Ekzantema tipike të lëkurës, që
përfshijnë infeksionet e zgjeruara me këpurdha të lëkurës, thonjve dhe skalpit.
dhe molluscum contagiosum të zgjeruar.
• Sëmundje kronike supurative e mushkërive.

Shenja të shpeshta në fëmijët e infektuar me HIV, por gjithashtu të

shpeshta në fëmijët e sëmurë, por pa infeksion me HIV
• Pezmatimi kronik i veshit të mesëm: sekretim veshi që zgjat ≥ 14 ditë.
• Diarre perzistente: diarre që zgjat ≥ 14 ditë.
• Kequshqyeshmëri e mesme apo e rëndë: humbje peshe apo ngecje graduale
por konstante e shtimit të peshës, krahasuar me rritjen e pritur, siç është
treguar në diagramin e rritjes së fëmijës. Dysho në HIV, sidomos në foshnjat
<6 muajshe, që janë në gji dhe që ngecin në rritje.

Shenjat apo gjendjet shumë specifike për fëmijët e infektuar me HIV

Dysho fuqishëm në infeksion me HIV, nëse janë të pranishme si vijon: pneumonia
pneumocistike (PPC), kandidiaza ezofageale, pneumonia limfoide intersticiale
(PLI) apo sarkoma Kaposhi. Këto gjendje janë shumë specifike për fëmijët e
infektuar me HIV. Fistula e fituar rekto-vaginale në vajza, është gjithashtu shumë
specifike, por e rrallë.

8.1.2 Këshillimi
Nëse ka arsye për të dyshuar në infeksion me HIV dhe HIV statusi i fëmijës është
i panjohur, duhet këshilluar familjen dhe duhet t’i ofrohet testimi diagnostik për
HIV.
Këshillimi para testimit përfshin sigurimin e pëlqimit të informuar, para fillimit
të çfarëdo testi. Duke qenë se shumica e fëmijëve janë infektuar përmes bartjes
vertikale prej nënës, kjo do të thotë se nëna dhe shpesh edhe babai, janë gjithashtu
të infektuar. Ata ndodhë që nuk e dinë këtë. Edhe në vendet me prevalencë të
lartë, HIV –i mbetet një gjendje shumë e stigmatizuar dhe prindërit mund të mos
205
 Këshillimi

jenë të gatshëm t’i nënshtrohen testimit.

Këshillimi për HIV duhet të marrë parasysh fëmijën si pjesë të familjes. Kjo
duhet të përfshijë implikimet psikologjike të HIV-it për fëmijën, nënën, të atin
dhe anëtarët tjerë të familjes. Këshillimi duhet të theksojë se, megjithëse shërimi
aktualisht nuk është i mundur, ka shumëçka që mund të bëhet për të përmirësuar
cilësinë dhe kohëzgjatjen e jetës së fëmijës dhe raportit të nënës me fëmijën. Kur
trajtimi antiretroviral është në dispozicion, ky dukshëm e përmirëson mbijetesën
dhe cilësinë e jetës së fëmijës dhe prindërve. Këshillimi duhet ta bëjë të qartë se
8. HIV/AIDS

personeli i spitalit dëshiron të ndihmojë dhe se nëna duhet të mos frikësohet për
të shkuar në qendër shëndetësore, apo spital, sapo të jetë e sëmurë apo edhe
vetëm për të pyetur diçka.
Këshillimi kërkon kohë dhe duhet kryer nga personeli i aftësuar. Nëse personeli
në nivelin e parë të referimit nuk ka qenë i aftësuar, duhet kërkuar ndihmë prej
burimeve të tjera, siç janë organizatat lokale të bashkësisë për përkrahjen e
njerëzve me AIDS.
Indikacionet për këshillimin për HIV
Këshillimi për HIV indikohet në situatat vijuese.
1. Fëmija me HIV status të panjohur, që paraqitet me shenja klinike të infek-
sionit me HIV dhe/apo faktorë rreziku (siç janë nëna, apo të afërmit me
HIV/AIDS)
— Vendos nëse do të kryesh këshillimin apo do ta udhëzosh fëmijën.
— Nëse e kryen këshillimin, siguro kohën për sesionin këshillues.
Merë këshilla prej njerëzve lokal, me përvojë në këshillim, ashtu që çdo
këshillë e dhënë të jetë në pajtim me atë që nëna do të marrë prej këshilluesve
profesional, në fazat e mëvonshme.
— Kur mundesh, organizo testimin për HIV, në pajtim me udhërrëfyesit
nacional, për të vërtetuar diagnozën klinike, alarmo nënën për problemet e
lidhura me HIV-in dhe diskuto parandalimin e bartjes nga nëna-në-fëmijë,
në të ardhmen.
Vërejtje: Nëse nuk mund të kryesh testimin për HIV, diskuto diagnozën e
supozuar të infeksionit me HIV, duke u bazuar në shenjat/simptomat ekzistuese
dhe faktorët e rrezikut.
— Nëse këshillimi nuk bëhet në spital, sqaroju prindërve pse po i udhëzon
tjetërkund për këshillim.
2. Fëmija që dihet se është i infektuar me HIV, por reagon dobët në trajtim,
apo ka nevojë për hulumtime të mëtutjeshme
Në sesionet këshilluese diskuto si vijon:
— njohuritë e prindërve për infeksionin me HIV

206
 Testimi dhe diagnostikimi i infeksionit me HIV në fëmijë

— menaxhimin e problemeve aktuale

— rolin e TAR-it
— nevojën për ta udhëzuar në nivel më të lartë, nëse është e domo-
sdoshme
— përkrahjen prej grupeve të bazuara në bashkësi, nëse të tillat janë në
dispozicion.

8. HIV/AIDS
3. Fëmija që dihet se është HIV pozitiv, që ka përgjigje të mirë në trajtim dhe
ka për t’u lëshuar (apo udhëzuar në programet e kujdesit, të bazuara në
bashkësi, për përkrahje psiko-sociale)
Në sesionet këshilluese diskuto si vijon:
— arsyen për udhëzim në programet e kujdesit të bazuara në bashkësi, nëse
kjo është e përshtatshme
— kujdesi në vizitat kontrolluese
— faktorët e rrezikut për sëmundjet e ardhshme
— imunizimin dhe HIV-in
— zbatimi dhe përkrahja e trajtimit me TAR.
8.1.3 Testimi dhe diagnostikimi i infeksionit me HIV në fëmijë
Diagnoza e infeksionit me HIV, në foshnjat dhe fëmijët e ekspozuar para lindjes,
është e vështirë, për shkak se HIV antitrupat e marrë në mënyrë pasive nga nëna,
mund të jenë të pranishëm në gjakun e fëmijës, deri sa fëmija të jetë në moshën
18 muajshe. Sfidat diagnostike shtesë dalin nëse fëmija është akoma, apo ka
qenë i ushqyer në gji. Megjithëse, infeksioni me HIV nuk mund të përjashtohet
deri në moshën 18 muajshe për disa fëmijë, shumë prej tyre do të kenë humbur
HIV antitrupat, ndërmjet muajit të 9-të dhe 18 –të.
Testimi për HIV duhet të jetë vullnetarë dhe pa detyrim dhe pëlqimi i informuar
kërkohet para se të kryhet ai (shih më lartë 8.1.2).
Të gjitha testimet diagnostike për HIV të fëmijëve duhet të:
• jenë konfidenciale
• jenë të shoqëruara me këshillim
• bëhen vetëm me pëlqim të informuar, ashtu që të jetë edhe i informuar edhe
vullnetarë.
Për fëmijët kjo zakonisht do të thotë pëlqim i prindërve apo kujdestarëve. Për
të miturit më të rritur, pëlqimi i prindërve për t’u testuar/trajtuar, në përgjithësi
nuk kërkohet; sidoqoftë është qartë e preferueshme për të rinjtë, që të kenë
përkrahjen e prindërve dhe pëlqimi mund të jetë i obliguar me ligj. Pranimi apo

207
 Klasifikimi klinik

refuzimi i testimit për HIV nuk duhet të çojë në pasoja të dëmshme, në cilësinë
e kujdesit të ofruar.
Testi për HIV antitrupa (testi ELISA apo i shpejtë)
Testet e shpejta janë gjithnjë e më tepër në dispozicion dhe janë të sigurta, efek-
tive, të ndjeshme dhe të besueshme për diagnostikimin e infeksionit me HIV,
në fëmijë që nga mosha 18 muajshe. Për fëmijën <18 muajsh, testet e shpejta
të antitrupave të HIV-it janë mënyrë senzitive dhe e besueshme për zbulimin e
8. HIV/AIDS

foshnjës së ekspozuar në HIV dhe për të përjashtuar infeksionin me HIV, në

fëmijët që nuk janë duke u ushqyer në gji.
Mund të përdorësh edhe testet e shpejta të HIV-it, për të përjashtuar infeksionin
me HIV në fëmijët, që paraqiten me kequshqyeshmëri, apo gjendje tjetër klinike
serioze, në regjionet me prevalencë të lartë të HIV-it. Për fëmijët <18 muajsh,
vërteto të gjitha testet pozitive në antitrupa të HIV-it përmes testeve virologjike,
sa më parë që të jetë e mundur (shih më poshtë).
Kur kjo nuk është e mundur përsërite testimin për antitrupa në moshën 18
muajshe.
Testimi virologjik
Testimi virologjik për ARN dhe ADN HIV-specifik është metoda më e besueshme
për diagnostikimin e infeksionit me HIV në fëmijët <18 muajsh. Kjo kërkon
dërgimin e mostrës së gjakut në laboratorë të specializuar, që mund të kryejnë
këtë test, por këto po sigurohen tash në shumë vende. Është relativisht i lirë, i
lehtë për t’u standardizuar dhe mund të bëhet duke përdorur edhe pikat e thara të
gjakut. Nëse fëmija ka marrë profilaks me zidovudine (ZDV) gjatë dhe pas lindjes,
nuk rekomandohet testimi virologjik deri 4-8 javë pas lindjes, meqenëse ZDV
ndikon në besueshmërinë e testit. Një test virologjik, që është pozitiv në javën
4–8, është i mjaftueshëm për diagnostikim të infeksionit në foshnjat e vogla. Nëse
foshnja e vogël akoma është në gji dhe testi virologjik i ARN-së është negativ,
ky duhet të përsëritet 6 javë pas ndërprerjes së plotë të të ushqyerit në gji, për
të vërtetuar se fëmija nuk është i infektuar me HIV.
8.1.4 Klasifikimi klinik
Në fëmijën me infeksion me HIV të diagnostikuar, apo shumë të besueshëm,
sistemi i klasifikimit klinik ndihmon për të dalluar shkallën e dëmtimit të sistemit
imun dhe për të planifikuar trajtimin dhe opsionet e kujdesit. Stadet përcaktojnë
prognozën e besuar të HIV-it dhe janë udhëzues për fillimin dhe ndërprerjen, apo
zëvendësimin e terapisë me TAR, në fëmijët e infektuar me HIV.
Stadet klinike identifikojnë sekuencat progresive, prej atyre më të lehta deri tek ato
më të rëndat, me secilin stad më të lartë që ka prognozë më të keqe. Për qëllime
klasifikimi, kur të paraqitet shkalla 3 e gjendjes klinike, prognoza e fëmijës sipas të
gjitha gjasave do të mbetet në atë të stadit 3 dhe nuk do të përmirësohet në stadin 2,
208
 Klasifikimi klinik

Tabela 22. Sistemi i klasifikimit klinik pediatrik sipas OBSh-së

Për përdorim në fëmijët <13 vjeç, me dëshmi të vërtetuar laboratorike të infeksionit
me HIV (HIV AB në moshën >18 muajsh, testimi virologjik me ADN apo ARN për
ata të moshës <18 muajsh)
STADI 1
Asimptomatik
Limfadenopati perzistente e gjeneralizuar (LPGj)

8. HIV/AIDS
STADI 2
Hepatosplenomegali
Erupsione papulare që kruhen
Dermatit seboroik
Infeksion fungal i thonjve
Keilit angular
Eritemë lineare gingivash (ELG)
Infeksion i zgjeruar me papilloma virus human, apo infeksion me molluskum
(>5% të sipërfaqes së trupit)
Ulçera rekurente të gojës (2 apo më shumë episode në 6 muaj)
Rritje parotidesh
Herpes zoster
Infeksione rekurente apo kronike të traktit të sipërm respirator (otitis media,
otorrhoea, sinusitis, 2 apo më shumë episode në çfarëdo periudhe 6 mujore)
STADI 3
Kequshqyeshmëri mesatare e pasqaruar, që nuk përgjigjet në terapi standarde
Diarre perzistente e pasqaruar (>14 ditë)
Temperaturë perzistente e pasqaruar (intermitente apo konstante, për më
shumë se 1 muaj)
Kandidiazë orale (pas periudhës neonatale)
Leukoplaki orale me qime
Tuberkulozë mushkërore1
Pneumoni e rëndë rekurrente e presupozuar si bakteriale (2 apo më shumë
episode brenda 6 muajve)
Gingivit/periodontit akut nekrotizues, ulçerues
PLI (pneumoni limfoide intersticiale)
Anemia e pasqaruar (<8 gm/dl), neutropeni (<500/mm3) apo trombocitopeni
(<30,000/mm3) për >1 muaj

(Vazhdon)

209
 Klasifikimi klinik

Tabela 22. Sistemi i klasifikimit klinik pediatrik, sipas OBSh-së (vazhdim)

STADI 4
Humbje e rëndë e pasqaruar e peshës, apo kequshqyeshmëri e rëndë, që nuk
përgjigjet në terapi standarde
Pneumonia pneumocistike
Infeksion i rëndë rekurent i presupozuar bakterial (2 apo më shumë episode
brenda një viti, p.sh. empiemë, piomiozit, infeksion i eshtrave apo nyjeve,
8. HIV/AIDS

meningjit, por duke përjashtuar pneumoninë)

Infeksion kronik orolabial apo lëkuror, me herpes simpleks (prej >1 muaj i
gjatë)
Tuberkulozë e diseminuar apo ekstrapulmonale
Sarkomë Kaposhi
Kandidë ezofageale
Foshnje simptomatike HIV seropozitive <18 muajshe me 2 apo më shumë nga
vijueset; mugth oral, +/– pneumoni e rëndë, +/– ngecje në rritje, +/– sepsë
e rëndë2
Retinit CMV
Toksoplasmoz e SNQ
Çfarëdo mikoze e diseminuar endemike, përfshirë meningjitin kriptokokal
(p.sh. kriptokokozë, histoplasmozë, koksidiomikozë, penicilliozë ekstrapul-
monale)
Kriptosporidiozë apo isosporiazë (me diarre >1 muaj)
Infeksion me citomegalovirus (fillimi në moshën >1 muajshe në një organ
tjetër pos mëlçisë, shpretkës apo nyjeve limfatike)
Sëmundje mikobakteriale e diseminuar, tjetër nga tuberkuloza
Kandidë e trakesë, bronkeve apo mushkërive
Fistulë rektovezikale e fituar në lidhje me HIV
Limfomë cerebrale apo e qelizave B non Hodgkin
Leukoencefalopati progresive multifokale (LPM)
HIV encefalopati
Kardiomiopati e lidhur me HIV
Nefropati e lidhur me HIV
TB mund të paraqitet në çfarëdo numri të CD4 dhe përqindja e CD4 duhet të merret në konsideratë, kur kjo
1

është e mundur
Diagnoza e presupozuar në Stadin 4 të sëmundjes, në fëmijët seropozitiv <18 muajsh kërkon konfirmimin me
2

teste virologjike të HIV-it, apo me përdorimin e testit të antitrupave të HIV-it pas moshës 18 muajshe.

210
 Terapia antiretrovirale (TAR)

me gjithë shërimin e gjendjes origjinale, apo paraqitjen e stadit të ri klinik 2. Trajtimi

antiretroviral me zbatim të mirë në mënyrë dramatike e përmirëson prognozën.
Klasifikimi klinik i gjendjes mund të përdoret gjithashtu edhe për të përcaktuar
përgjigjen në trajtimin ARV, nëse nuk ka qasje të arritshme apo të përshtatshme,
në testimin për barrën virale apo CD4.

8.2 Terapia antiretrovirale (TAR)

8. HIV/AIDS
Barnat antiretrovirale gjithnjë e më tepër janë në dispozicion dhe kanë revolu-
cionarizuar kujdesin për HIV/AIDS. Barnat ARV nuk janë shëruese për HIV, por
ato kanë zvogëluar në mënyrë dramatike vdekshmërinë dhe sëmundshmërinë
dhe kanë përmirësuar cilësinë e jetës për të rriturit dhe fëmijët. OBSh-ja
rekomandon që në kushte me burime të kufizuara, të rriturit dhe fëmijët e
infektuar me HIV, duhet të fillojnë terapinë me ARV, duke u bazuar në kriteret
klinike dhe imunologjke dhe duke përdorur udhërrëfyesit e thjeshtësuar dhe
të standardizuar të trajtimit. Rezistenca në agjentët e vetëm apo të dyfishtë del
shpejtë në sipërfaqe, ndaj regjimet me vetëm një barë janë të kundërindikuara;
në vend të kësaj së paku tri barna rekomandohen si standard minimal, në të
gjitha rrethanat. Ndonëse barnat e reja ARV dalin në shitje, shpesh këto nuk
janë në dispozicion për përdorim tek fëmijët, qoftë në mungesë të formës apo
të dhënave për dozim, qoftë për shkak të çmimit të tyre të lartë. Meqenëse
fëmijët me HIV shpesh janë pjesë e familjes me një të rritur me HIV, në mënyrë
ideale qasja në trajtim dhe barna ARV duhet të sigurohet për anëtarët tjerë të
familjes dhe kur është e mundur duhet përdorur një regjim i ngjashëm barnash.
Gjithnjë e më tepër janë në dispozicion kombinimet me dozë të fiksuar dhe
këto preferohen për të promovuar dhe për të përkrahur zbatimin e trajtimit si
dhe zvogëlimin e çmimit të trajtimit. Tabletat ekzistuese shpesh nuk mund të
ndahen në doza më të vogla për fëmijë (nën 10 kg), kështu që janë të nevojshme
shurupet/pezullitë dhe tretësirat.
Principet themelore të terapisë antiretrovirale (TAR) dhe zgjedhjet e vijës së parë
të TAR-it në fëmijë, janë kryesisht të njëjta sikur tek të rriturit. Sidoqoftë, është
gjithashtu e rëndësishme që të merren në konsideratë:
• posedimi i përgatesave të përshtatshme, që mund të merren në doza të
përshtatshme
• thjeshtësia e orarit të dozave
• shija/atraktiviteti dhe sëkëndejmi zbatimi i terapisë në fëmijët e vegjël
• regjimi i TAR-it, të cilin prindërit apo kujdestari do ta zbatojnë.
Përgatesat e përshtatshme për fëmijë nuk janë në dispozicion për disa ARV
(sidomos të klasës së barnave inhibitore të proteazës).
211
 Barnat antiretrovirale

Tabela 23. Klasët e barnave antiretrovirale, të rekomanduara për përdorim, në

fëmijët në kushte varfërie
Inhibitorët nukleozid analog kthyes të transkriptazës
— Zidovudine ZDV (AZT)
— Lamivudine 3TC
— Stavudine d4T
— Didanosine ddI
— Abacavir ABC
8. HIV/AIDS

Inhibitorët jonukleozid kthyes të transkriptazës

— Nevirapine NVP
— Efavirenz EFV
Inhibitorët e proteazës
— Nelfinavir NFV
— Lopinavir/ritonavir LPV/r
— Saquinavir SQV

Tabela 24. Regjimet e mundshme të zgjedhjes së parë për fëmijë

Regjimet e ARV të zgjedhjes së parë për foshnje dhe fëmijë të rekomanduara nga OBSh-ja
Regjimi i zgjedhjes së parë Regjimi i zgjedhjes së dytë
Stavudine (d4T) apo Zidovudine (ZDV) Abacavir (ABC)
dhe dhe
Lamivudine (3TC) Didanosine (ddI)
dhe dhe
Nevirapine (NVP) apo Inhibitorë të proteazës:
Efavirenz (EFV)1 Lopinavir/ritonavir (LPV/r)
apo Nelfinavir (NFV) apo Saquinavir (SQV)2
1
Jepi Efavirenz vetëm fëmijëve >3 vjeç dhe peshë trupore 10 kg
Efavirenz është trajtim i zgjedhur për fëmijët që marrin rifampicin për tuberkulozë
2
Jepi Saquinavir vetëm fëmijëve me peshë trupore >25 kg

8.2.1 Barnat antiretrovirale

Antiretroviralët iu takojnë tri klasave kryesore të barnave: inhibitorët nukleozid
analog kthyes të transkriptazës (INKT), inhibitorët jonukleozid kthyes të tran-
skriptazës (IJNKT) dhe inhibitorët e proteazës (IP) (shih Tabela 23).
Terapia e trefishtë është standard i kujdesit. Aktualisht OBSh-ja rekomandon që
regjimi i zgjedhjes së parë duhet të bazohet në dy inhibitorë nukleozid analog
kthyes të transkriptazës (INKT) dhe një bari jonukleozid (IJNKT). Përdorimi i
INKT-së së trefishtë, si terapi e zgjedhjes së parë, aktualisht është konsideruar si
zgjedhje e dytë, për shkak të zbulimeve të kohës së fundit në të rritur. Inhibitorët
e proteazës zakonisht rekomandohet që të jenë pjesë e regjimit të zgjedhjes së
dytë në kushte me burime shumë të kufizuara.

212
 Kur të fillohet TAR

EFV është IJNKT i zgjedhur në fëmijët që janë në rifampicin, nëse trajtimi duhet
të fillohet para përfundimit të terapisë antituberkulare. Për dozat dhe regjimet e
barnave shih Shtojcën 2, faqe 352.
Llogaritja e dozave të barnave
Dozat e barnave janë dhënë në faqet 352–356, për kg për disa barna dhe për m2
të sipërfaqes së trupit të fëmijës për të tjerat. Tabela që paraqet peshat ekuivalente
për sipërfaqe të ndryshme të trupit është dhënë gjithashtu ne Shtojca 2 (faqe

8. HIV/AIDS
329) për të ndihmuar llogaritjen e dozave. Në përgjithësi, fëmijët metabolizojnë
barnat IP dhe IJNKT më shpejt sesa të rriturit dhe kërkojnë doza ekuivalente më
të larta, sesa të rriturit për të arritur nivele të përshtatshme të barnave. Dozat e
barnave duhet rritur me rritjen e fëmijës; përndryshe ekziston rreziku i subdozimit
dhe zhvillimit të rezistencës.
Përgatesat
Përgatesat e lëngshme ndodh të mos jetë e lehtë të sigurohen, janë më të
shtrenjta dhe mund të kenë gjysëmjetë të zvogëluar. Duke u rritur fëmija, sasia
e shurupit që duhet marrë bëhet mjaft e madhe. Kështu që, prej peshës 10 kg
e tutje, preferohet që të jepen copat e llogaritura të tabletës, apo kombinimi i
përgatesave (shih tabelën e barnave)

8.2.2 Kur të fillohet TAR

Rreth 20% të foshnjave të infektuara me HIV, në vendet në zhvillim progredojnë
në AIDS, apo vdekje në moshën 12 muajshe (me efekt substancial të infeksioneve
me PPC në foshnje nën 6 muajshe, që nuk marrin trajtim me cotrimoxazole).
Është e mundur që terapia e hershme (qoftë edhe për një periudhë të kufizuar)
e infeksionit primar të foshnjave, mund të përmirësojë epilogun e sëmundjes.
Aktualisht, udhërrëfyesit e ShBA-ve rekomandojnë TAR të hershme për foshnjat,
por udhërrëfyesit Evropian janë më konzervativ. Në vendet në zhvillim, përfitimet
nga fillimi i hershëm i TAR-it në fëmijë, janë balancuar nga problemet e mund-
shme me zbatimin, rezistencën dhe vështirësitë diagnostike. Përfitimet e qarta
klinike të dëshmuara nga provat klinike kërkohen, para se të rekomandohet
TAR-i i hershëm.
Për fëmijët dhe foshnjat me infeksion të vërtetuar me HIV, indikacionet për fillimin
e terapisë janë skicuar në Tabelën 25.
Në fëmijët e moshës 12–18 muajshe që janë pozitivë në HIV (antitrupa), me
simptoma dhe në të cilët HIV është shumë i dyshuar në bazë klinike, mund të
jetë e arsyeshme të fillohet TAR.
Fillimi i TAR në fëmijët asimptomatik nuk inkurajohet, për shkak të zhvillimit të
paevitueshëm të rezistencës me kohë. Trajtimi në përgjithësi duhet shtyrë, deri pas
trajtimit të infeksionit akut. Në rast të tuberkulozës që është shpesh e diagnostikuar
213
 Efektet anësore të terapisë antiretrovirale dhe përcjellja

(por në përgjithësi vetëm e presupozuar) në fëmijët e infektuar me HIV, trajtimi

duhet shtyrë së paku deri 2 muaj pas përfundimit të terapisë antituberkulare
dhe është e preferuar deri pas përmbylljes së krejt terapive antituberkulare. Kjo
bëhet për të shmangur ndërveprimet me rifampicin dhe gjithashtu mos-zbatimin
e mundshëm, si pasojë e numrit të barnave të nevojshme për t’u dhënë. Zgjedhja
e TAR është e ngjashme me atë tek të rriturit.

8.2.3 Efektet anësore të terapisë antiretrovirale dhe përcjellja

8. HIV/AIDS

Duhet përcjellur me kujdes përgjigjen në terapinë antiretrovirale dhe efektet anë-

sore të trajtimit. Kur numri i qelizave CD4 të jetë në dispozicion, duhet kryer çdo
3–6 muaj dhe mund të jap informacion mbi përgjigjen e suksesshme në trajtim,
apo dështimin e tij dhe kështu të udhëheqë ndryshimet në trajtim. Aty ku kjo nuk
është e mundur, duhet të përdoren parametrat klinik, përfshirë klasifikimin klinik
të gjendjes, (shih Tabelën 22).
Përcjellja e përgjigjes pas fillimit të ARV-së:
• Pas fillimit të ARV-së apo ndryshimit të ARV-së:
— Shih fëmijën në javën 2 dhe 4 pas fillimit/ndryshimit.
• Fëmija duhet vizituar nëse ka ndonjë problem që brengos përkujdesësin, apo
ndonjë sëmundje të ndërlidhur.
Përcjellja afatgjatë
• Klinicisti duhet të vizitojë fëmijën së paku çdo 3 muaj.
• Joklinicisti (ideale, ofruesi i barnave ARV, siç është farmacisti, i cili do të
vlerësojë zbatimin dhe sigurojë këshillimin mbi terapin) duhet të vizitojë fëmijën
çdo muaj.
• Fëmija duhet vizituar më shpesh, e preferueshme nga klinicisti, nëse është
klinikisht jostabil.
Organizimi i vizitave kontrolluese varet nga ekspertiza lokale dhe duhet decen-
tralizuar sa më parë që të jetë e mundur.
Përcjellja e përgjigjes
• Pesha dhe lartësia (çdo muaj)
• Neurozhvillimi (çdo muaj)
• Zbatimi (çdo muaj)
• CD4 (%) nëse është në dispozicion (pastaj çdo 3–6 muaj)
• Hb apo Hct themelore (nëse është ne ZDV/AZT), ALT nëse është në dispozi-
cion
• Përcaktimi lidhur me simptomat: Hb apo Hct apo hemogrami, ALT

214
 fillimi i tar-it

Tabela 25. Përmbledhja e indikacioneve për fillimin e TAR-it në fëmijë, bazuar

në klasifikimin klinik
Stadi klinik ART
4 Trajtoje
Stadi 4 i presupozuar Trajtoje
3 Trajto të gjithë, pos nëse fëmija është
>18 muajsh dhe CD4 >15%, apo

8. HIV/AIDS
>5 vjeç dhe CD4 >10% apo >200/mm3
1 dhe 2 Trajtoje vetëm kur mund të bëhet CD4 dhe fëmija
Nën 18 muajsh: CD4 % <25%
18–59 muajsh: CD4 % <15%
5 vjeç apo mbi: CD4 % <10% apo <200/mm3

Vërejtje:

Diagnoza e presupozuar e stadit 4 klinik të sëmundjes duhet vënë nëse:

Një foshnje është HIV-antitrupa pozitiv (testi ELISA apo i shpejtë), mosha nën 18
muajsh dhe simptomatik me dy apo më shumë nga vijueset:
+/- mugth oral;
+/- pneumoni të rëndë1
+/- humbje peshe/kequshqyeshmëri të rëndë
+/- sepse të rëndë2
CD4 vlerat, kur janë në dispozicion, mund të përdoren për të udhëhequr vendim-mar-
rjen; përqindja e CD4 nën 25% kërkon TAR
Faktorët tjerë që mbështesin diagnozën e stadit 4 klinik të infeksionit me HIV në një
foshnje HIV-seropozitive janë:
— vdekje e nënës në kohën e fundit e lidhur me HIV
— sëmundje e përparuar e HIV-it e nënës.
Vërtetimi i diagnozës së infeksionit me HIV duhet bërë sa më parë që të jetë e
mundur.

Pneumonia që kërkon oksigjen.

1

Kërkon terapi intravenoze.

2

215
 Efektet anësore të terapisë antiretrovirale dhe përcjellja

Efektet anësore të përgjithshme, afatgjata të terapisë antiretrovirale përfshijnë

lipodistrofinë. Efektet anësore specifike të barnave të veçanta antiretrovirale janë
përmbledhur në Tabelën 26.

Tabela 26. Efektet e shpeshta anësore të barnave antiretrovirale

Bari Efekti anësor Komentet
Inhibitorët nukleozid analog kthyes të transkriptazës (INKT)
8. HIV/AIDS

Lamivudine 3TC Kokëdhembje, dhimbje I toleruar mirë

barku, pankreatit
Stavudine a d4T Kokëdhembje, dhimbje Vëllime të mëdha të
barku, neuropati pezullive, kapsulat mund
të hapen
Zidovudine ZDV Kokëdhembje, anemi Të mos përdoren me d4T
(AZT) (efekt antagonist
antiretroviral)
Abacavir ABC Reaksione tejndjeshmërie: Tabletat mund të thërmohen
temperaturë, mukozit,
ekzantem: ndërpreji barnat
Didanosine ddI Pankreatit, neuropati Në lukth të thatë jepi
periferike, diarre me antacid
dhe dhimbje barku
Inhibitorët jo nukleozid kthyes të transkriptazës (IJNKT)
Efavirenz EFV ëndrra të këqija, Të merren natën, shmange
përgjumje, ekzantem marrjen me ushqime të
yndyrshme
Nevirapine NVP Ekzantem, toksicitet i Me dhënien e njëkohshme
mëlçisë me rifampicin, rrite dozën e
NVP për ~30%, apo
shmange përdorimin.
Interaksionet e barnave
Inhibitorët e proteazës (IP)
Lopinavir/ritonavir a LPV/r Diarre, nauze Merre me ushqim, shije e
hidhur
Nelfinavir NFV Diarre, vjellje, ekzantem Merre me ushqim
Saquinavir a SQV Diarre, Merre brenda 2 orësh prej
pengesa abdominale marrjes së ushqimit
Kërkon ruajtje në të ftohtë dhe zinxhirin e ftohtë për transport.
a

216
 Kur të ndërrohet trajtimi

Table 27. Definimi klinik dhe me CD4 i dështimit të trajtimit me TAR

(pas 6 muajsh apo më shumë të TAR).
Kriteret klinike Kriteret e CD4
• Ngecje apo ngadalësim në rritje në mesin • Kthimi i %CD4 nëse<6 vjeç (% apo numri
e fëmijëve me përgjigje fillestare të rritjes nëse mosha ≥6 vjeç) në nivelin para terapisë
në ARV apo nën të, pa etiologji tjetër
• Humbje e percentilave neurozhvillimor • ≥50% rënie prej majës %CD4 nëse <6 vj
apo paraqitje e encefalopatisë apo (% apo numri nëse mosha ≥6 vj),

8. HIV/AIDS
• Gjendja e stadit klinik 4 të ri apo rekurent pa etiologji tjetër
sipas OBSh-së

8.2.4 Kur të ndërrohet trajtimi

Kur të bëhet zëvendësimi
Barnat nevojitet të zëvendësohen me të tjera kur ekziston
• Trajtimi që kufizon toksicitetin, siç është:
— Sindromi Stevens Johnson (SSJ)
— Toksiciteti i rëndë i mëlçisë
— Rezultatet e rënda hematologjike
• Interaksion i barnave (p.sh. trajtimi i tuberkulozes me rifampicin ndërvepron
me NVP apo PI)
• Mungesa e mundshme e zbatimit nga pacienti, nëse ai nuk mund të tolerojë
regjimin.
Kur të ndryshohen
• Në mungesë të CD4 rutinor apo analizës së barrës virale, duhet sjellur gjykimin
mbi dështimin e trajtimit duke u bazuar në:
— Përparimin klinik
— Zvogëlimin e CD4, siç është definuar në tabelën e mësipërme
• Në përgjithësi, pacientët duhet të kenë marrë 6 muaj apo më shumë terapi
ARV dhe problemi i zbatimit duhet të jetë përjashtuar, para se të merret në
konsideratë dështimi i trajtimit dhe të ndryshohen regjimet ARV.
• Nëse një përkeqësim i dukshëm është pasojë e sindromit së rikonstituimit
imun (SRI), atëherë kjo nuk është arsyeja për të ndryshuar terapinë.

Regjimet e trajtimit të zgjedhjes së dytë

ABC dhe ddI dhe Inhibitorët e proteazës: LPV/r apo NFV apo SQV/r nëse pt
≥25 kg

217
 Trajtimi tjetër për fëmijën HIV-pozitiv

8.3 Trajtimi tjetër për fëmijën HIV-pozitiv

8.3.1 Imunizimi
• Fëmijëve që kanë, apo dyshohet se kanë, infeksion me HIV, por akoma nuk
janë simptomatik, duhet dhënë të gjitha vaksinat e duhura (sipas kalendarit
kombëtarë të PZI për vaksinim), përfshirë BCG dhe, kur është e rëndësishme,
vaksinën e etheve të verdha. Për shkak se shumica e fëmijëve HIV-pozitiv kanë
një përgjigje imune efektive në vitin e parë të jetës, imunizimi duhet bërë sa
8. HIV/AIDS

më herët që të jetë e mundur, pas moshës së rekomanduar të vaksinimit.

• Të mos u jepet BCG dhe vaksina e etheve të verdha, fëmijëve me infeksione
simptomatik me HIV.
• Jepu të gjithë fëmijëve me infeksion me HIV (pavarësisht nëse ata janë apo
nuk janë simptomatik) një dozë shtesë të vaksinës kundër fruthit, në moshën
6 muajshe, si dhe dozën standarde në moshën 9 muajshe.

8.3.2 Profilaksa me cotrimoxazole

Profilaksa me cotrimoxazole është dëshmuar të jetë shumë efektive në foshnjat
dhe fëmijët e infektuar me HIV, në zvogëlimin e vdekshmërisë dhe shkallës së
PPC, si shkak i pneumonisë së rëndë. PPC është tani shumë e pazakonshme, në
vendet ku profilaksia është rutinë.

Kush duhet të marrë cotrimoxazole

• Të gjithë fëmijët e ekspozuar në HIV (fëmijët e lindur nga nënat e infektuara
me HIV) prej moshës 4–6 javëshe (qofshin apo jo pjesë e programit për
parandalimin e bartjes nga nëna-në-fëmijë [PPBNF])
• Çdo fëmijë i identifikuar si i infektuar me HIV, me ndonjë shenjë klinike apo
simptomë sugjestive për HIV, pavarësisht nga mosha apo numri i CD4.

Sa gjatë duhet dhënë cotrimoxazole

Cotrimoxazole kërkohet ta marrin si vijon:
• Fëmijët e ekspozuar në HIV – deri sa infeksioni definitivisht të jetë përjashtuar
dhe nëna të ndërprejë të ushqyerit në gji
• Fëmijët e infektuar me HIV – pa marrë parasysh nëse trajtimi me ARV akoma
nuk është në dispozicion.
• Ku trajtimi me ARV është duke u dhënë - cotrimoxazole mund të ndërpritet
vetëm kur indikatorët klinik apo imunologjik konfirmojnë rivendosjen e sistemit
imun për 6 muaj apo më shumë (gjithashtu shih më poshtë). Me dëshmitë
aktuale akoma nuk është e qartë nëse cotrimoxazole vazhdon të sigurojë
mbrojtje pas arritjes së restaurimit imun.
218
 Profilaksa me cotrimoxazole

Nën cilat rrethana duhet ndërprerë cotrimoxazole

• Paraqitja e reaksioneve të rënda lëkurore, siç është Sindromi Stevens Johnson,
insuficienca renale dhe/apo hepatiti apo toksiciteti i rëndë hematologjik.
• Në një fëmijë të ekspozuar në HIV, vetëm pasi infeksioni me HIV të jetë për-
jashtuar me siguri:
— Për fëmijët që nuk ushqehen në gji <18 muajsh – kjo bëhet përmes testimit
virologjik me ADN apo ARN për HIV

8. HIV/AIDS
— Për fëmijën që ushqehet në gji, i ekspozuar në HIV, i moshës <18 muajsh
– testimi virologjik negativ është i besueshëm vetëm nëse është kryer 6
javë pas ndërprerjes së të ushqyerit në gji,
— Për fëmijën e ushqyer në gji, i ekspozuar në HIV, i moshës >18 muajsh
– testimi në HIV antitrupa negativ, 6 javë pas ndërprerjes së të ushqyerit
në gji.
• Në një fëmijë të infektuar me HIV:
— Nëse fëmija është në terapi ARV, cotrimoxazole mund të ndërpritet vetëm
kur dëshmia e restaurimit imun të jetë paraqitur. Vazhdimi i cotrimoxazole-s
mund të vazhdojë të jetë i dobishëm edhe pasi fëmija të jetë përmirësuar
klinikisht.
— Nëse terapia ARV nuk është në dispozicion, cotrimoxazole nuk duhet
ndërprerë.

Çfarë dozash të cotrimoxazole duhet përdorur?

ä Duhet përdorur dozat e rekomanduara prej 6–8 mg/kg TMP një herë në ditë.
Për fëmijët <6 muajsh, jep 1 tabletë pediatrike (apo 1/4 e tabletës së të rriturve,
20 mg TMP/100 mg SMX); për fëmijët 6 muajsh deri në 5 vjeç, 2 tableta
pediatrike (apo 1/2 e tabletës së të rriturve); dhe për fëmijët >5 vjeç, 1 tabletë e
të rriturve. Shfrytëzo dozat e përcaktuara në bazë të peshës, në vend se dozat
në bazë të sipërfaqes së trupit.
ä Nëse fëmija është alergjik në cotrimoxazole, alternativa më e mirë është
dapsone.

Çfarë vizitash kontrolluese kërkohen?

• Vlerësimi i tolerancës dhe zbatimit: profilaksa me cotrimoxazole duhet të jetë
pjesë rutinore e kujdesit për fëmijët e infektuar me HIV dhe duhet vlerësuar në
të gjitha vizitat e rregullta klinike apo kontrolluese nga punëtori shëndetësor
dhe/apo anëtarët tjerë të ekipit multidisiplinar të kujdesit. Vizita kontrolluese
klinike fillestare në fëmijë sugjerohet të bëhet çdo muaj dhe pastaj çdo tre
muaj, nëse cotrimoxazole tolerohet mirë.

219
 Menaxhimi i gjendjeve të lidhura me HIV

8.3.3 Të ushqyerit
• Fëmijët duhet të hanë ushqime të pasura me energji dhe të rrisin marrjen e
tyre të energjisë
• Të rriturit dhe fëmijët e infektuar me HIV duhet inkurajuar që të hanë ushqime
të llojllojshme, që sigurojnë marrje mikronutrientësh.

8.4 Menaxhimi i gjendjeve të lidhura me HIV

8. HIV/AIDS

Trajtimi i shumicës së infeksioneve (siç janë pneumonia, diarreja, meningjiti) në

fëmijët e infektuar me HIV është i njëjtë sikur për fëmijët tjerë. Në rastet e terapisë
së dështuar, shqyrto shfrytëzimin e antibiotikut të zgjedhjes së dytë. Trajtimi i
infeksioneve rekurrente është i njëjtë pavarësisht nga numri i përsëritjeve.
Disa nga gjendjet e lidhura me HIV kërkojnë menaxhim specifik. Këto janë
përshkruar më poshtë.

8.4.1 Tuberkuloza
Në fëmijët me infeksion të dyshuar apo dëshmuar me HIV, gjithmonë është e
rëndësishme që të shqyrtohet diagnoza e tuberkulozes.
Diagnostikimi i tuberkulozes, në fëmijë me infeksion me HIV, shpesh është i
vështirë. Herët në një infeksion me HIV, kur imuniteti nuk është dëmtuar, shenjat e
tuberkulozes janë të ngjashme me ato në fëmijët pa infeksion me HIV. Tuberkuloza
mushkërore akoma është forma më e shpeshtë e tuberkulozes edhe në fëmijët e
infektuar me HIV. Duke progreduar infeksioni me HIV edhe imuniteti dobësohet,
përhapja e tuberkulozes bëhet më e shpeshtë. Paraqiten meningjiti tuberkular,
tuberkuloza miliare dhe limfadenopatia e shpërndarë tuberkulare.
ä Trajto tuberkulozen në fëmijët e infektuar me HIV me të njëjtin regjim barnash
antituberkulare, sikur për fëmijët pa infeksion të HIV-it, por zëvendësoje
thioacetazonen me një antibiotik tjetër (referohu në udhërrëfyesit kombëtarë
të tuberkulozes apo shih seksionin 4.7, faqe 101).
Vërejtje: Thioacetazone është i shoqëruar me rrezik të lartë për reaksione
lëkurore të rënda dhe nganjëherë fatale, në fëmijët e infektuar me HIV. Këto
reaksione mund të fillojnë me kruarje, por përparojnë në reaksione të rënda.
Nëse thioacetazone duhet dhënë, paralajmëro prindërit mbi rrezikun e reak-
sioneve të rënda të lëkurës dhe këshilloi ata që të ndërprejnë thioacetazonen
menjëherë, nëse ka kruarje apo paraqiten reaksione lëkure.

8.4.2 Pneumonia pneumocystis jiroveci (ish carinii) (PPC)

Veje diagnozën e supozuar të pneumonisë nga pneumocystis carini në fëmijën
që ka pneumoni të rëndë apo shumë të rëndë dhe infiltrate instersticiale të dy-
anshme, në radiografi krahërori. Merre parasysh mundësin e pneumonisë nga
220
 Pneumonia limfoide intersticiale (PLI)

pneumocistisi në fëmijë, të njohur apo dyshuar si të infektuar me HIV, pneumonia

e thjeshtë e të cilëve nuk reagon në trajtim. Pneumonia pneumocistike paraqitet
më së shpeshti në foshnje dhe shpesh është e shoqëruar me hipoksi. Frymëmarrja
e shpejtë është shenja prezantuese më e shpeshtë, distresi respirator është në
përpjestim me rezultatet e auskultimit të krahërorit, temperatura shpesh është e
lehtë. Mosha më e madhe është 4–6 muajshe.
äShpejt jepi doza të larta të cotrimoxazolit oral apo më e preferuar është IV

8. HIV/AIDS
(trimethoprim (TMP) 8 mg/kg/dozë, sulfamethoxazole (SMX) 40 mg/kg/dozë)
3 herë në ditë për 3 javë.
ä Nëse fëmija ka reaksion të rëndë në barna, ndërroje me pentamidine (4
mg/kg një herë në ditë) përmes infuzionit IV për 3 javë. Për menaxhimin
e fëmijës që paraqitet me pneumoni klinike, në rrethana me prevalencë të
lartë të HIV-it, shih faqe 76.
ä Vazhdo profilaksën edhe pas shërimit dhe fillo TAR, siç indikohet.

8.4.3 Pneumonia intersticiale limfoide (PIL)

Dysho në PIL nëse radiografia e krahërorit tregon formë intersticiale bilaterale
retikulo-nodulare, e cila duhet të dallohet prej tuberkulozes mushkërore dhe
adenopatis hilare bilaterale (shih figurën). Fëmija shpesh është simptomatik në
stadin e hershëm, por më vonë mund të ketë kollë perzistente, me apo pa vësh-
tirësi në frymëmarrje, ënjtje të dyanshme të karotideve, limfadenopati perzistente
të gjeneralizuar, hepatomegali dhe shenja të tjera të insuficiencës së zemrës dhe
shtrembërim gishtërinjësh.
ä Jepi një trajtim provues me antibiotik për pneumoni bakteriale (shih seksionin
4.1, faqe 72) para fillimit të trajtimit me prednisolone.

Pneumonia intersticiale limfocitike Pneumonia pneumocystis jiroveci

(PIL): tipike është limfadenopatia (PPC): tipike është dukja e qelqit
hilare dhe infiltratet në formë në bazë
dantellash.

221
 Infeksionet fungale

Fillo trajtimin me steroide, vetëm nëse ka rezultate radiografike të krahërorit

për pneumoni limfoide intersticiale dhe ndonjë nga shenjat vijuese:
— frymëmarrje të shpejtë apo të vështirë
— cianozë
— puls oksimetria e saturimit të oksigjenit më pak se 90%.
ä Jepi prednisone oral, 1–2 mg/kg përditë për 2 javë. Pastaj zvogëlojë dozën
gjatë 2–4 javëve vijuese, varësisht nga përgjigja në trajtim.
8. HIV/AIDS

Fillo trajtimin vetëm nëse është e mundur të kryhet kursi i plotë (i cili mund të
zgjasë disa muaj varësisht nga qetësimi i shenjave të hipoksisë), duke qenë se
trajtimi i pjesërishëm nuk është efektiv dhe mund të jetë i dëmshëm. Kujdes
nga riaktivizimi i TBC-së.

8.4.4 Infeksionet me këpurdha

Kandidiaza orale dhe ezofageale
ä Trajtoje mugthin oral me pezulli nystatine (100 000 njësi/ml). Jepi 1–2 ml
nëpër gojë, 4 herë në ditë për 7 ditë. Nëse ky nuk është në dispozicion, apliko
gencian violet, tretësirë 1%. Nëse këto janë joefektive, jepi gel 2% miconazole,
5 ml dy herë në ditë, nëse ke.
Dysho në kandidiazë ezofageale, nëse ka vështirësi apo dhimbje gjatë vjelljes
apo gëlltitjes, hezitim për të marrë ushqimin, salivacion të tepruar, apo qarje
gjatë të ushqyerit. Gjendja mund të paraqitet me apo pa dëshmi të mugthit oral.
Nëse mugthi oral nuk është gjetur, jepi një trajtim provues me fluconazole (3–6
mg/kg një herë në ditë). Përjashto shkaktarët tjerë të gëlltitjes së dhimbshme (siç
është cytomegalovirusi, herpes simpleksi, limfoma dhe rrallë sarkoma Kaposhi),
nëse është e domosdoshme përmes referimit në spital më të madh, ku testimi
adekuat është i mundur.
ä Jepi fluconazole oral (3–6 mg/kg një herë në ditë) për 7 ditë, me përjashtim nëse
fëmija ka sëmundje aktive të mëlçisë. Jepi amphotericin B (0.5 mg/kg/doza një
herë në ditë) përmes infuzionit IV për 10–14 ditë, këtyre si edhe në rastet kur
mungon përgjigja në terapi orale, ka paaftësi për të toleruar barnat orale, apo
ka rrezik prej kandidiazës së diseminuar (p.sh. në fëmijën me leukopeni).

Meningjiti kriptokokal
Dysho në kriptokokus si shkaktarë, në çdo fëmijë të infektuar me HIV me shenja të
meningjitit; prezantimi shpesh është subakut me kokëdhembje kronike, apo vetëm
me ndryshime të statusit mental. Ngjyrosja me ngjyrë indiane e LCS vërteton
diagnozën. Trajtoje me amphotericin 0.5–1.5 mg/kg/ditë për 14 ditë, pastaj me
fluconazole për 8 javë. Fillo profilaksën me fluconazole pas trajtimit.

222
 Sarkoma Kaposhi

8.4.5 Sarkoma Kaposhi

Merre parasysh sarkomën Kaposhi në fëmijët që paraqiten me lezione nodu-
lare të lëkurës, limfadenopati difuze dhe lezione në qiellzë dhe konjuktiva me
mavijosje periorbitale. Diagnoza është zakonisht klinike, por mund të verifikohet
me biopsi me gjilpërë nga lezionet e lëkurës, apo biopsi të nyjeve limfatike.
Dysho gjithashtu në fëmijët me diarre perzistente, humbje peshe, obstruksion
intestinal, dhimbje abdominale apo eksudat të madh pleural.

8. HIV/AIDS
Merre parasysh referimin në spital më të madh për menaxhim.

8.5 Bartja e HIV-it dhe të ushqyerit në gji

Bartja e HIV-it mund të ndodhë gjatë shtatzënisë, lindjes apo përmes të ushqyerit
në gji. Mënyra më e mirë për të parandaluar bartjen, është që të parandalohet
infeksioni me HIV në përgjithësi, sidomos në gratë shtatzëna dhe të parandalohen
shtatzënitë e padëshiruara në gratë HIV-pozitive. Nëse një grua e infektuar me
HIV mbetet shtatzënë, ajo duhet të pajiset me shërbimet që përfshijnë barnat
antiretrovirale profilaktike (dhe TAR, kur është e ndikuar klinikisht), praktikat më
të sigurta obstetrike dhe këshillimin dhe përkrahjen e të ushqyerit të foshnjës.
Ekzistojnë dëshmi, se rreziku shtesë i bartjes së HIV-it gjatë të ushqyerit në gji
është rreth 5–20%. HIV-i mund të bartet përmes qumështit të gjirit në cilëndo
fazë gjatë laktacionit dhe kështu shkalla e infeksionit, në foshnjat e ushqyera në
gji, rritet me kohëzgjatjen e gjidhënies.
Shtyje këshillimin mbi bartjen e HIV-it, deri sa gjendja e fëmijës të stabilizohet.
Në rastet ku është marrë vendimi, që të vazhdohet të ushqyerit në gji, duke
qenë se fëmija tashmë është i infektuar, opsionet e të ushqyerit të foshnjës,
duhet diskutuar për shtatzënitë e ardhshme. Kjo duhet të bëhet nga këshilluesi
i aftësuar dhe me përvojë.
• Nëse dihet se fëmija është i infektuar me HIV dhe ushqehet në gji, inkurajo
nënën që të vazhdojë të ushqyerit në gji.
• Nëse dihet se nëna është HIV-pozitive dhe HIV statusi i fëmijës nuk dihet,
nëna duhet këshilluar mbi përfitimet e të ushqyerit në gji, si dhe për rrezikun
nga bartja e HIV-it përmes të ushqyerit në gji. Nëse ushqimi zëvendësues
është i pranueshëm, i mundshëm, i arritshëm, i qëndrueshëm dhe i sigurt,
rekomandohet shmangia e të ushqyerit të mëtutjeshëm në gji. Përndryshe,
të ushqyerit ekskluziv në gji duhet praktikuar nëse fëmija është nën 6 muaj
moshë dhe të ushqyerit në gji duhet ndërprerë sa më parë që të sigurohen
këto kushte.
Foshnjat e lindura nga nënat HIV-pozitive, që kanë shmangur infeksionin
perinatal, kanë rrezik më të ulët nga marrja e HIV-it, nëse nuk ushqehen në gji.

223
 Vizitat kontrolluese

Sidoqoftë, rreziku i tyre nga vdekja mund të rritet nëse ato nuk janë në gji, në
situatat kur nuk ka qasje të rregullt në zëvendësues të qumështit të gjirit, në
pikëpamje nutritive adekuat dhe të përgatitur sigurt.
Këshillimi duhet të kryhet nga këshilluesi i aftësuar dhe me përvojë. Merr këshilla
prej njerëzve lokal me përvojë në këshillim, ashtu që çfarëdo këshille e dhënë nga
ju të jetë konsistente me atë që nëna do të dëgjojë nga këshilluesi profesionist,
në stadin e mëvonshëm.
8. HIV/AIDS

Nëse nëna vendos të përdor zëvendësuesit e qumështit të gjirit, këshilloje nënën

mbi përdorimin e tyre të drejtë dhe demonstroja përgatitjen e sigurt.

8.6 Vizitat kontrolluese

8.6.1 Lëshimi prej spitalit
Fëmijët e infektuar me HIV mund të përgjigjen ngadalë, apo jo plotësisht, në tra-
jtimin e zakonshëm. Ata mund të kenë temperaturë perzistente, diarre perzistente
dhe kollë kronike. Nëse gjendja e përgjithshme e këtyre fëmijëve është e mirë,
ata nuk kanë nevojë për të qëndruar në spital, por mund të vizitohen rregullisht
si pacient ambulantor.

8.6.2 Referimi
Nëse nuk janë në dispozicion pajisjet në spitalin tuaj, merre në shqyrtim referimin
e fëmijës së dyshuar për infeksion me HIV:
• për HIV testim, me këshillim para dhe pas testimit;
• në një qendër apo spital tjetër, për hulumtime të mëtutjeshme, apo trajtim të
zgjedhjes së dytë, nëse ka pasur përgjigje të dobët apo kurrfare në trajtim;
• tek këshilluesi i aftësuar për HIV dhe këshillimi për ushqimin e foshnjës, nëse
punëtori shëndetësor lokal nuk mund ta bëjë këtë;
• në programet e kujdesit të bazuara në bashkësi/shtëpi, apo qendrat e këshillimit
dhe testimit vullnetarë, të bazuara në bashkësi/institucione, apo programet e
përkrahjes sociale të bazuara në bashkësi, për këshillim të mëtutjeshëm dhe
përkrahje të vazhdueshme psiko-sociale.
Një përpjekje e veçantë duhet bërë, për të referuar bonjakët në shërbimet
themelore, përfshirë edukimin mbi kujdesin shëndetësor dhe regjistrimin e
lindjes.

8.6.3 Vizitat kontrolluese klinike

Fëmijët që dihet apo dyshohet se janë të infektuar me HIV duhet, kur nuk janë të
sëmurë, të vizitojnë klinikat e fëmijëve të shëndoshë, sikur fëmijët tjerë. Krahas
224
 Kujdesi palliativ dhe terminal

kësaj ata kanë nevojë për vizita kontrolluese klinike të rregullta, në institucionet
e kujdesit parësor, së paku dy herë në vit për të përcjellur:
— gjendjen e tyre klinike
— rritjen
— marrjen e ushqimit
— statusin e vaksinimit

8. HIV/AIDS
— përkrahjen psiko-sociale (kur është e mundur, kjo duhet bërë përmes
programeve të bazuara në bashkësi).

8.7 Kujdesi palliativ dhe terminal

Një fëmijë i infektuar me HIV, shpesh ka pengesa të konsiderueshme, kështu
që kujdesi i mirë paliativ është themelor. Të gjitha vendimet merrni bashkërisht
me nënën dhe komunikoja ato qartë personelit tjetër, (përfshirë personelin
e natës). Merrni në konsideratë kujdesin palliativ në shtëpi, si një alternativë
të kujdesit spitalor. Disa trajtime për kontrollimin e dhimbjes dhe qetësimin
gjendjeve shqetësuese (siç janë kandidiaza ezofageale apo konvulsionet), mund
të përmirësojnë dukshëm cilësinë e jetës së mbetur të fëmijës.
Ofro kujdes terminal nëse:
— fëmija ka pasur sëmundje të përkeqësuar vazhdimisht
— gjithçka e mundur është bërë, për të trajtuar sëmundjen aktuale.
Një pjesë shumë e rëndësishme e kujdesit në stadin terminal të HIV/AIDS-it
është sigurimi se familja ka përkrahjen e përshtatshme, për t’u përballur me
vdekjen e pashmangshme. Prindërit duhet të përkrahen në përpjekjet e tyre për
të dhënë kujdes paliativ në shtëpi, ashtu që fëmija të mos mbahet kur nuk është
e domosdoshme në spital.

8.7.1 Kontrollimi i dhimbjes

Menaxhimi i dhimbjes, në fëmijët e infektuar me HIV, iu nënshtrohet të njëjtave
principe, sikur për sëmundjet tjera kronike, siç janë kanceri apo drepanocitoza.
Vëmendje e veçantë duhet t’i kushtohet garantimit të kujdesit, në pikëpamje
kulturore të përshtatshëm dhe të ndjeshëm. Principet themelore duhet të jenë:
— jepi analgjetikët nëpër gojë, kur është e mundur (trajtimi IM është i
dhimbshëm)
— jepi rregullisht, ashtu që fëmija nuk ka për të përjetuar përsëritjen e dhim-
bjes së rëndë, si kusht për të marrë dozën e ardhshme të analgjezisë
— jepja ato në doza në rritje, ose filloja me analgjetik të lehtë dhe kalo në
225
 Menaxhimi i anoreksisë, mundimit dhe vjelljes

analgjetik më të fortë, duke qenë se kërkesat për qetësim të dhimbjes

rriten, apo zhvillohet toleranca
— caktoje dozën për secilin fëmijë, meqenëse fëmijët do të kenë nevojë për
doza të ndryshme, për të njëjtin efekt.
Shfrytëzo barnat vijuese për kontrollimin e suksesshëm të dhimbjes:
1. Anestetikët lokal: për lezione të dhimbshme në lëkurë apo mukoza, apo gjatë
procedurave të dhimbshme.
8. HIV/AIDS

— Lidokaina: aplikoje me gazë, në ulcerat e dhimbshme të gojës, para

ushqimit (aplikoje me dorëza, deri sa anëtari i familjes apo punëtori
shëndetësor, të mos jetë HIV-pozitiv dhe të mos ketë nevojë për mbrojtje
prej infeksionit); ky vepron për 2–5 minuta.
— TAC (tetrakain, adrenalin, kokain): aplikoje me tupfer gaze dhe veje mbi
plagët e hapura; është sidomos i dobishëm kur qepet plaga.
2. Analgjetikët: për dhimbje të lehtë dhe mesatare (siç është kokëdhembja,
dhimbja post-traumatike dhe dhimbja prej spasticitetit).
— paracetamol
— barnat anti-inflamatore josteroide, siç është ibuprofen.
3. Analgjetikët e fuqishëm siç janë opiatet: për dhimbje të mesme dhe të rëndë,
që nuk reagon në trajtimin me analgjetik
— morfina, një analgjetikë jo i shtrenjtë dhe i fuqishëm: jepe oral apo IV çdo
4–6 orë, apo përmes infuzionit IV.
— petidina: jepe oral çdo 4–6 orë
— kodeina: jepe oral çdo 6–12 orë, të kombinuar me jo-opioide për të arritur
analgjezinë shtesë.
Vërejtje: Përcille me kujdes për depresion respirator. Nëse zhvillohet toler-
anca, doza duhet të rritet, për të mbajtur shkallën e njëjtë të qetësimit të
dhimbjes.
4. Barnat tjera: për problemet specifike të dhimbjes. Këto përfshijnë diazepamin
për spazmat muskulor, karbamazepinën apo amitriptilinën për dhimbje neural-
gjike dhe kortikosteroidet (siç është dexamethasone) për dhimbjet, si pasojë
e një ënjtje inflamatore, që shtyp nervat.

8.7.2 Menaxhimi i anoreksisë, mundimit dhe vjelljes

Humbja e apetitit në sëmundjet terminale është e vështirë për t’u trajtuar. Inkurajo
përkujdesësit, që të vazhdojnë me ofrimin e ushqimeve dhe të provojnë me:

226
 Parandalimi dhe trajtimi i dekubitusit

— racione të vogla të dhëna më shpesh, sidomos në mëngjes, kur oreksi i

fëmijës mund të jetë më i mirë
— ushqime të ftohta, më parë sesa ushqime të ngrohta
— shmangie të ushqimeve të njelmëta dhe me erëza.
Nëse ka mundim dhe vjellje shumë shqetësuese, jepi metoclopramide (1–2
mg/kg) çdo 2–4 orë, sipas nevojës.

8. HIV/AIDS
8.7.3 Parandalimi dhe trajtimi i dekubitusit
Mëso përkujdesësit që të rrotullojnë fëmijën, së paku një herë në çdo 2 orë. Nëse
zhvillohen dekubituse, mbaji të pastërta dhe të thata. Përdorë anestetik lokal, siç
janë TAC për qetësimin e dhimbjeve.

8.7.4 Kujdesi për gojën

Mëso përkujdesësit që të pastrojnë gojën pas çdo ushqimi. Nëse zhvillohen
ulcerat e gojës, pastroje gojën së paku 4 herë në ditë, me ujë të pastër apo
tretësirë fiziologjike dhe leckë të pastër, të mbështjellur fitil. Apliko 0.25% apo
0.5% gencian violet në çdo ulcerë. Jepi paracetamol nëse fëmija ka temperaturë
të lartë, apo është iritabil, apo me dhimbje. Akulli i coptuar i mbështjellur në gazë
dhe i dhënë fëmijës për ta thithur, mund t’i pushojë pak dhimbjet. Nëse fëmija
ushqehet me shishe, këshilloje përkujdesësin që të përdorë lugën dhe gotën
në vend të shishes. Nëse shishja vazhdon të përdoret, këshilloje përkujdesësin
që të pastrojë thimthin me ujë, para secilës ushqyerje.
Nëse zhvillohet mugthi oral, apliko gel miconazole në vendet e prekura, së paku 3
herë në ditë për 5 ditë, ose jepi 1 ml pezulli të nistatinës 4 herë në ditë për 7 ditë,
duke ia derdhur ngadalë në kënd të gojës, ashtu që të arrijë pjesët e prekura.
Nëse ka qelb si pasojë e infeksionit bakterial sekondar, apliko yndyrë tetraciklin
apo chloramphenicol. Nëse ka kundërmim të rëndë nga goja, jepi benzylpenicil-
lin (50 000 njësi/kg çdo 6 orë) IM, dhe pezulli orale metronidazole (7.5 mg/kg
çdo 8 orë) për 7 ditë.

8.7.5 Menaxhimi i rrugëve të frymëmarrjes

Nëse prindërit duan që fëmija të vdes në shtëpi, tregoju si të kujdesen për një
fëmijë pa vetëdije dhe si të mbajnë rrugët e frymëmarrjes pastër.
Nëse zhvillohet distresi respirator, deri sa fëmija i ofrohet vdekjes, vendose atë në
pozitë të ulur komode dhe menaxhoja rrugët e frymëmarrjes, siç kërkohet. Jepi
prioritet mbajtjes qetë të fëmijës, më tepër sesa zgjatjes së jetës.

227
 Përkrahja psikosociale

8.7.6 Përkrahja psikosociale

Mbështetja e prindërve dhe të afërmve gjatë reagimit të tyre emocional ndaj
fëmijës që vdes, është një nga aspektet më të rëndësishme të kujdesit në stadin
terminal të sëmundjes së HIV-it. Se si do të kryhet kjo, varet nga ajo nëse kujdesi
është dhënë në shtëpi, në spital apo në azil. Në shtëpi, shumica e përkrahjes mund
të jepet nga anëtarët e afërt të familjes, të afërmit dhe miqtë.
Mbani ata të informuar mbi mënyrën se si mund të kontaktojnë programet lokale
8. HIV/AIDS

të kujdesit shtëpiak të bazuar në bashkësi dhe grupet këshilluese të HIV/AIDS-it.

Zbuloni nëse përkujdesësit janë duke marrë përkrahje prej këtyre grupeve. Nëse
jo, diskuto qëndrimin e familjes kundruall këtyre grupeve dhe mundësin e lidhjes
së familjes me to.

228
 8. HIV/AIDS

229
Shënime
 8. HIV/AIDS

230
Shënime
Kapitulli 9

Problemet e përgjithshme
kirurgjike
9.1 Kujdesi para, gjatë dhe pas
operacionit 231
9.1.1 Kujdesi para
operacionit 232
9.1.2 Kujdesi gjatë
operacionit 233
9.1.3 Kujdesi pas
operacionit 236
9.2 Problemet e të
9.3.3 Frakturat 249
9.3.4 Lëndimet e kokës 253
9.3.5 Lëndimet e kraharorit
dhe barkut 254
9.4 Problemet abdominale 254
9.4.1 Dhembja
abdominale 254
9.4.2 Pezmatimi akut i zorrës
së verbër

posalindurit 238
9.2.1 Buza dhe qiellza e
çarë 238
9.2.2 Obstruksionet e zorrëve
në të porsalindurit 239
9.2.3 Defektet e murit
abdominal 240
9.2.4 Myelomeningocele 241
9.2.5 Dislokimi kongjenital
i kërdhokullave 241
9.2.6 Talipes equinovarus
(shputa e rrafshët) 242
9.3 Lëndimet 243
9.3.1 Djegiet 243
9.3.2 Parimet e kujdesit
për plagën 247
9. Kirurgjik
- Appendicitis 255
9.4.3 Obstruksioni i zorrëve
pas periudhës së të
posalindurit 256
9.4.4 Invaginimi 257
9.4.5 Hernia umbilikale 258
9.4.6 Hernia inguinale 258
9.4.7 Hernia incarcerata 259
9.4.8 Prolapsi i rektumit 259
9.5 Infeksionet që kërkojnë
ndërhyrje kirurgjike 260
9.5.1 Abscesi 260
9.5.2 Osteomieliti 260
9.5.3 Artriti septik 262
9.5.4 Piomioziti 262

Motakët dhe fëmijët zhvillojnë sëmundje karakteristike kirurgjike dhe kanë nevoja
të veçanta gjatë operacionit. Ky kapitull ofron udhëzime për kujdesin për fëmijët
me probleme kirurgjike dhe shkurtimisht shpjegon menaxhimin e gjendjeve më
të shpeshta kirurgjike.
9.1 Kujdesi para, gjatë dhe pas operacionit
Kujdesi i mirë operativ as nuk fillon, as nuk përfundon me procedurën. Në të
shumtën e rasteve përgatitja për operacion, kujdesi anestetik dhe ai pas opera-
cionit janë ato që sigurojnë rezultate të mira.

231
 Kujdesi preoperativ

9.1.1 Kujdesi para operacionit

Si fëmija ashtu edhe prindi, duhet përgatitur për procedurën dhe nevojitet
pëlqimi i tyre.
• Shpjego pse është e nevojshme procedura, rezultatet e pritura si dhe rreziqet
eventuale dhe dobitë.
• Sigurohu që fëmija të jetë i përgatitur, në aspektin shëndetësor për opera-
cion.
— Korrigjo deficitin e lëngjeve para procedurave emergjente (tretje fiziologjike
në bolus, 10–20 ml/kg—përsërite sipas nevojës). Sasia e urinës së humbur
duhet zëvendësuar me lëngje.
— Korrigjo aneminë. Anemia e rëndë ndikon në transportin e oksigjenit. Si
pasojë, zemra duhet të punojë më tepër për të shpërndarë më shumë gjak.
Intervenimi kirurgjik mund të shkaktojë humbje të gjakut dhe anestetikët
9. Kirurgjik

mund të kenë ndikim në transportin e oksigjenit në gjak. Në kushte ideale,

duhet kontrolluar hemoglobina, për të shikuar nivelin e saj.
• Rezervoje transfuzionin e gjakut, për situatat kur anemia duhet korrigjuar
shpejtë p.sh. Emergjencat kirurgjike.
• Korrigjo aneminë tek intervenimet elektive kirurgjike, në fëmijët me
terapi orale (faqe 343).
• Fëmijëve me hemoglobinopati (HbSS, HbAS, HbSC dhe talasemi) që
kanë nevojë për intervenim kirurgjik dhe anestezion, duhet t’u kushtohet
kujdes i veçantë. Referoju librave standard të pediatrisë për detaje.
— Kontrollo që fëmija të jetë në gjendje të mirë nutritive. Ushqyeshmëria e
mirë është e nevojshme për shërim të plagës.
• Sigurohu që fëmija ta ketë stomakun e zbrazur, para intervenimit kirurgjik me
anestezion të përgjithshëm.
— Motakët nën 12 muaj: fëmijës nuk duhet t’i jepen ushqime të forta, në
mënyrë orale për 8 orë, as formula për 6 orë si dhe lëngje për 4 orë, apo
qumësht gjiri për 4 orë para operacionit.
— Nëse pritet që periudha e mos-marrjes së ushqimit do të zgjat më tepër
(> 6 orë), jepi infuzion të glukozës.
• Skriningu pre-operativ, kryesisht nuk është esencial. Sidoqoftë, duhet bërë
analizat e mëposhtme, kur të jetë e mundur:
— Motakët më pak se 6 muaj: kontrollo hemoglobinën apo hematokritin
— Fëmijët 6 muaj -12 vjeç:

232
 Kujdesi intraoperativ

• intervenimet e vogla (p.sh. korrigjimi i hernies)—nuk nevojiten hulum-

time
• intervenimet e mëdha kirurgjike—kontrollo hemoglobinën apo hema-
tokritin.
— Analiza të tjera mund të jenë të nevojshme, pas ekzaminimit klinik të
fëmijës.
• Antibiotikët pre-operativ duhet dhënë për:
— Rastet me infeksion apo kontaminim (p.sh. ata që kanë nevojë për inter-
venim në zorrë apo fshikëz):
• Zorrë: jep ampicilinë (25–50 mg/kg IM apo IV, katër herë në ditë),
gentamicin (7.5 mg/kg IM apo IV, një herë në ditë) dhe metronidazole
(7.5 mg/kg, tri herë në ditë) para dhe për 3 – 5 ditë pas operacionit.
• Trakti urinar: jep ampicilinë (25–50 mg/kg IM, apo IV katër herë në

9. Kirurgjik
ditë), gentamicin (7.5 mg/kg IM, apo IV një herë në ditë) para dhe për
3 – 5 ditë pas operacionit.
— Fëmijët në rrezik për endokardit (fëmijët me sëmundje kongjenitale të
zemrës, apo sëmundje të valvulave të zemrës), që kanë ndërhyrje dentale,
orale, respiratore apo ezofageale.
• Jepi amoxycilin 50 mg/kg per os, para operacionit apo, nëse nuk mund
të marrë per os jepi ampicillin 50 mg/kg IV brenda 30 minutash, para
operacionit

9.1.2 Kujdesi gjatë operacionit

Procedurat e suksesshme kërkojnë punë ekipore dhe planifikim të kujdesshëm.
Salla e operacionit duhet të funksionojë si një ekip i vetëm. Kjo përfshin kiru-
rgët, stafin e anestezionit, infermierët, teknikët dhe të tjerë. Sigurohu që pajisjet
esenciale të jenë të gatshme, para fillimit të operacionit.

Anestezioni
Motakët dhe fëmijët përjetojnë dhimbje si të rriturit, por mund ta shfaqin
ndryshe.
• Bëje procedurën sa më pak të dhimbshme.
ä Për ndërhyrje të vogla tek fëmijët që bashkëpunojnë —jepi anestetik lokal, siç
është lidokaina 4–5 mg/kg apo bupivacaine 0.25% (doza të mos tejkalojë 1
mg/kg).
• Për ndërhyrje të mëdha — jepi anestezion të përgjithshëm

233
 Kujdesi intraoperativ

— Ketamina është anestetik i shkëlqyeshëm, kur nuk kërkohet relaksim

muskulor.
• Fute kanilën intravenoze (mund të jetë më e përshtatshme për ta shtyrë
këtë deri pas dhënies së ketaminës IM).
ä Jepi ketaminë 5–8 mg/kg IM apo 1–2 mg/kg IV; duke e shoqëruar me
ketaminë IV, fëmija duhet të jetë i gatshëm për ndërhyrje kirurgjike, për
2–3 minuta, nëse i jepet në mënyrë IM për 3–5 minuta.
ä Jepi një dozë tjetër të ketaminës (1–2 mg/kg IM apo 0.5–1 mg/kg IV),
nëse fëmija reagon në stimulim të dhimbshëm.
• Në fund të procedurës vendose fëmijën në krah dhe përcille nga afër
këndelljen e fëmijës, në vend të qetë.

Aspekte të veçanta
9. Kirurgjik

• Rrugët e frymëmarrjes
— Diametri më i vogël i rrugëve të frymëmarrjes i bënë fëmijët më të
ndjeshëm, posaçërisht në obstruksion të rrugëve të frymëmarrjes dhe
duhet intubimi gjatë gjendjeve të veçanta të ndërhyrjeve kirurgjike.
— Fëmijët e vegjël poashtu kanë vështirësi në lëvizjen e ajrit në gypa duke
bërë të pamundur shfrytëzimin e njësive vaporizuese të të rriturve.
— Madhësia e tubave endotrakeale për fëmijë është dhënë në tabelën 28.

Tabela 28. Madhësia e tubës endotrakeale, sipas moshës

Mosha (vjeç) Madhësia e tubës (mm)
Infantët prematurë 2.5–3.0
Të porsalindurit 3.5
1 4.0
2 4.5
2–4 5.0
5 5.5
6 6
6–8 6.5
8 me manzhetë 5.5
10 me manzhetë 6.0
Si udhëzues i përafërt, për fëmijët që janë në gjendje normale nutritive, më të
vjetër se 2 vjeç, shfrytëzo formulën e mëposhtme:

Mosha (vjeç)
Diametri i brendshëm i tubës (mm)  = +4
4
234
 Kujdesi intraoperativ

Një tregues tjetër i përafërt, për madhësinë korrekte të tubës, është diametri i
gishtit të vogël të fëmijës. Çdoherë keni në dispozicion tubat që janë një numër
më të madh apo më të vogël. Tek tubat pa manshetë, duhet të ketë rrjedhje të
vogël të ajrit. Auskulto mushkëritë me stetoskop, pas intubimit, për t’u siguruar,
se zhurmat e frymëmarrjes, janë të njëjta në të dy mushkëritë.

• Hipotermia
Fëmijët e humbin nxehtësinë më shpejtë se sa të rriturit, për shkak se kanë
sipërfaqe më të madhe, që nuk është e izoluar mirë termikisht. Kjo është e
rëndësishme, pasi që hipotermia mund të ndikojë në metabolizëm të barnave,
anestezion dhe koagulim të gjakut.
— Parandalo hipoterminë në sallën e operacionit, duke e shkyçur kondicion-
erin e ajrit, ngrohur dhomën (qëllimi është që të arrihet temperaturë prej
>28°C, kur të operohet motaku, apo fëmija i vogël) dhe duke mbuluar
pjesët e zbuluara të fëmijës.

9. Kirurgjik
— Shfrytëzo lëngje të ngrohta (por jo shumë të nxehta),
— Mënjano procedurat e zgjatura (>1 orë) nëse fëmija nuk mund të mbahet
ngrohtë.
— Përcille temperaturën e fëmijës, sa më shpesh që është e mundur, edhe
pas përfundimit të operacionit.
• Hipoglikemia
Motakët dhe fëmijët janë në rrezik për të zhvilluar hipoglikemi, për shkak të
mundësive të kufizuara për të shfrytëzuar yndyrat dhe proteinat, për të sintetizuar
glukozën.
— Shfrytëzo tretje të glukozës gjatë anestezionit, për të mbajtur nivelin e
sheqerit në gjak. Për shumicën e operacioneve në pediatri, përpos inter-
venimeve të vogla, jep laktat të Ringerit plus glukozë (apo glukozë 4% me
NaCl 0.18%), në sasi prej 5 ml/kg të peshës trupore, për të zëvendësuar
lëngjet e humbura.
• Humbja e gjakut
Fëmijët kanë vëllim më të vogël të gjakut, sesa të rriturit. Madje edhe sasitë e
vogla të humbura të gjakut, mund të rrezikojnë jetën.
— Përcakto sasinë e gjakut të humbur gjatë operacionit, sa më saktë që ke
mundësi.
— Mere parasysh transfuzionin e gjakut, nëse humbja e gjakut tejkalon 10%
të vëllimit të gjakut (shih Tabelën 29).
— Përgatit gjakun në sallën e operacionit, nëse parashihet humbje e gjakut.
235
 Kujdesi postoperativ

Tabela 29. Vëllimi i gjakut te fëmijët sipas moshës

ml/kg të peshës trupore
I porsalinduri 85–90
Fëmijët 80
Të rriturit 70

9.1.3 Kujdesi pas operacionit

Komunikoja familjes rezultatet e operacionit, problemet e shfaqura gjatë proce-
durës së operacionit dhe rezultatet e pritura, në periudhën postoperative.

Menjëherë pas operacionit

• Sigurohu që fëmija të këndellet nga anestetiku.
— Përcilli shenjat vitale—frekuencën respiratore, pulsin (shih tabelën 30)
dhe nëse është e domosdoshme, shtypjen e gjakut, çdo 15-30 minuta,
9. Kirurgjik

deri të stabilizohet gjendja.

• Shmangiu vendeve ku fëmijët në rrezik të lartë, nuk mund të monitorohen në
mënyrë adekuate.
• Hulumto dhe trajto shenjat vitale jo normale.

Tabela 30. Pulsi dhe shtypja normale te fëmijët

Mosha Frekuenca e pulsit Shtypja sistolike (normal)
0–1 vjeç 100–160 Mbi 60
1–3 vjeç 90–150 Mbi 70
3–6 vjeç 80–140 Mbi 75

Vërejtje: pulsi normal është 10% më i ngadalshëm tek fëmijët në gjumë.

Vërejtje: Tek motakët dhe fëmijët, prania apo mungesa e pulsit të fortë qendror,
është më tepër tregues për prani apo mungesë të shokut, sesa për të lexuar
shtypjen e gjakut.

Menaxhimi i lëngjeve
• Pas operacionit, fëmijët kërkojnë më tepër sesa mirëmbajtjen e lëngjeve.
Fëmijët me operacione të abdomenit kërkojnë 150% të nevojave bazë (shih
faqen 277), madje edhe sasi më të mëdha, nëse kemi të bëjmë me peritonit.
Lëngjet e preferuara IV janë laktati i Ringerit me 5% glukozë, apo NaCl
gjysmë normal me 5% glukozë. Duhet përmendur se NaCl normal dhe laktati
i Ringerit nuk përmbajnë glukozë dhe mund të paraqitet Hipoglikemia, derisa
sasitë e mëdha të glukozës 5%, nuk përmbajnë natrium dhe mund të shfaqet
236
 Kujdesi postoperativ

hiponatremia (shih Shtojca 4, faqe 361).

• Përcille gjendjen e lëngjeve nga afër.
— Regjistro marrjen dhe eliminimin (lëngjet intravenoze, drenazhin nazogas-
trik, diurezën), çdo 4–6 orë.
— Urina e eliminuar nga organizmi është treguesi më i mirë për gjendjen e
lëngjeve në organizëm, tek fëmija.
• Eliminimi normal i urinës tek motakët 1–2 ml/kg/orë, fëmijët 1 ml/kg/
orë.
• Nëse dyshohet në retencion urinar, vendose kateterin urinar. Kjo
poashtu mundëson matjen e sasisë së larguar të urinës çdo orë, gjë
që është shumë e domosdoshme tek fëmijët e sëmurë rëndë. Dysho
në retencion urinar, nëse fshikëza është e palpueshme, apo fëmija nuk
mund të eliminojë urinën.

9. Kirurgjik
Kontrolli i dhimbjes
Përpilo planin për menaxhimin e dhimbjes pas operacionit.
• Dhimbjet e lehta
ä Jepi paracetamol (10–15 mg/kg, çdo 4–6 orë) per os, apo në mënyrë
rektale. Paracetamoli oral mund të jepet disa orë para operacionit, apo në
mënyrë rektale, në përfundim të operacionit.
• Dhimbja e fortë
ä Jep analgjetik narkotik intravenoz (injeksionet IM, shkaktojnë dhimbje)
• Sulfat të morfinës 0.05–0.1 mg/kg IV, çdo 2–4 orë

Të ushqyerit
• Shumë ndërhyrje kirurgjike shtojnë nevojat kalorike, apo ndërhyrjet pamun-
dësojnë marrjen adekuate të sasive të ushqimit. Shumë fëmijë me probleme
kirurgjike poashtu janë të dobësuar. Të ushqyerit e dobët ndikon në përgjigjen
ndaj lëndimeve dhe vonon shërimin e plagëve.
— Ushqe fëmijën, sa më parë që është e mundur, pas operacionit.
— Ofro dietë të lartë kalorike, që përmban sasi adekuate të proteinave dhe
vitaminave.
— Konsidero ushqyerjen përmes tubës nazogastrike, për fëmijët që kanë
probleme me ushqyerjen per os.
— Përcille peshën e fëmijës.

237
 Problemet e të porsalindurit

Problemet e zakonshme post-operative

• Takikardia (pulsi i ngritur—shih tabelën 30)
Mund të shkaktohet nga dhimbja, hipovolemia, anemia, temperatura e ngritur,
hipoglikemia dhe infeksioni.
— Ekzamino fëmijën!
— Rishiko gjendjen pre-operative, apo intra-operative të fëmijës.
— Përcille përgjigjen ndaj barnave kundër dhimbjes, boluset IV, oksigjenin
dhe transfuzionet IV, kur është e domosdoshme.
— Bradikardia tek fëmija duhet konsideruar si shenjë e hipoksisë, nëse nuk
dëshmohet ndryshe.
• Temperatura e ngritur
Mund të jetë pasojë e lëndimit të indeve, infeksionit të plagëve, atelektazës,
infeksionit të traktit urinar (nga insertimi i kateterit), flebitit (nga kateteri
9. Kirurgjik

intravenoz) etj.
— Shih pjesën 3.4 (faqe 46) dhe 9.3.2, që përmbajnë informacione për
diagnozën dhe trajtimin e plagës së infektuar (shih faqe 247).
• Eliminimi i pakët i urinës
Mund të jetë pasojë e hipovolemisë, retencionit urinar apo insuficiencës së
veshkave. Largimi i pakët i urinës është gjithherë si pasojë e zëvendësimit
joadekuat të lëngjeve.
— Ekzamino fëmijën!
— Rishiko regjistrin e lëngjeve tek fëmija.
— Nëse dyshohet në hipovolemi - jepi NaCl (10–20 ml/kg) dhe përsërite sipas
nevojës.
— Nëse dushohet në retencion urinar (fëmija nuk ndihet mirë dhe ka fshikëzën
e mbushur në ekzaminim fizikal)—vendose kateterin urinar.

9.2 Problemet e të porsalindurit

Ekzistojnë shumë forma të anomalive kongjenitale. Vetëm disa prej tyre janë të
zakonshme. Disa kërkojnë kujdes urgjent kirurgjik. Disa duhet lënë për më vonë,
derisa fëmija të fitojë në moshë. Zbulimi i hershëm ofron rezultate më të mira dhe
u lejon prindërve të jenë të informuar për mundësitë e trajtimit.

9.2.1 Buza dhe qiellza e çarë

Këto mund të paraqiten së bashku apo të veçuara (shih figurën). Risiguro
prindërit se problemi mund të zgjidhet pasi që mund të jenë shqetësuar lidhur
me dukjen joatraktive.

238
 Obstruksioni i zorrëve

Buza e çarë njëanshëm Bilaterale Qiellza e çarë

Buza dhe qiellza e çarë

Trajtimi
Foshnja me buzë të çarë, të izoluar mund të ushqehet normalisht.

9. Kirurgjik
Qiellza e qarë është e shoqëruar me vështirësi në të ushqyer. Fëmija është në
gjendje të përpijë normalisht, por nuk mund të thith dhe qumështi regurgitohet
nëpërmjet hundës dhe mund të aspirohet në mushkëri.
ä Ushqeje fëmijën duke përdorur qumështin e zbrazur nga gjiri me lugë apo gotë,
apo nëse mund të sigurohet sterilizimi adekuat i shisheve, mund të përdoret
thimth i veçantë. Teknika e të ushqyerit është dhënia e bolusit të qumështit
nga pjesa e pasme e gjuhës në faring me lugë, pipetë apo ndonjë pajisje tjetër.
Foshnja më pas do të thith normalisht.
• Përcjellja e rregullt në fëmijëri, është e domosdoshme për të mbikëqyrur
ushqyerjen dhe rritjen e fëmijës.
• Korrigjimi kirurgjik i buzës së qarë bëhet në moshën 6 muajshe dhe qiellzës së
qarë në moshën 1 vjeç. Buza mund të korrigjohet edhe më herët, nëse është
e sigurt dhënia e anestetikëve dhe teknikat korrigjuese janë adekuate.
• Përcille gjendjen pas operacionit, për të mbikëqyrur të dëgjuarit (infeksionet
e veshit të mesëm janë të shpeshta) dhe zhvillimin e të dëgjuarit.

9.2.2 Obstruksioni i zorrëve në të porsalindurit

Mund të jetë si pasojë e stenozës hipertrofike pilorike, atrezionit të zorrëve,
malrotacionit me volvulus, sindromit mekonial, sëmundjes Hirschsprung apo
edhe anusit të pahapur.
Diagnoza
n Niveli i obstruksionit përcakton pasqyrën klinike të sëmundjes. Obstruksioni
proksimal—vjellje me distenzion minimal. Obstruksioni distal—distenzion me
vjellje që shfaqen më vonë.
239
 Defektet e murit abdominal

n Vjellja me përmbajtje biliare (e gjelbër) tek motakët është si pasojë e obstruk-

sionit të zorrëve, nëse nuk dëshmohet ndryshe dhe konsiderohet si gjendje
emergjente kirurgjike.
n Stenoza pilorike prezantohet me vjellje të fuqishme (si projektile), kryesisht
ndërmjet moshës 3 dhe 6 javësh.
— Dehidrimi dhe disbalansi i elektroliteve janë të shpeshta.
— Një masë në formë ulliri (pilori i rritur), mund të palpohet në pjesën e
sipërme të abdomenit.
• Konsidero shkaktarë të tjerë të distenzionit abdominal (siç janë ileusi i ndër-
lidhur me sepsën, enterokoliti nekrotizues, sifilizi kongjenital, asciti).

Trajtimi
ä Reanimimi i shpejtë dhe RISHIKIMI URGJENT nga kirurgu, me përvojë në
9. Kirurgjik

kirurgjinë pediatrike.
ä Mos jep asgjë nëpër gojë. Vendosja tubën nazogastrike, nëse ka vjellje apo
distenzion abdominal.
ä Lëngjet intravenoze: përdorë tretje gjysmë të zbutur të Darovit, apo NaCl +
glukozë (dekstrozë):
— Jepi 10–20 ml/kg, për të korrigjuar dehidrimin.
— Pastaj, jepi lëngje për mbajtjen e vëllimit (faqe 277) dhe sasinë e vëllimit
të njëjtë me atë që del jashtë nga tuba nazogastrike
äJepi benzyl penicillin (IM 50,000 njësi/kg, katër herë në ditë) apo ampicillin
(25–50 mg/kg IM, apo IV, katër herë në ditë); plus gentamicin (7.5 mg/kg
një herë në ditë)

9.2.3 Defektet e murit abdominal

Muri i abdomenit nuk zhvillohet plotësisht
dhe mbetet i hapur.

Diagnoza
n Mund të jenë zorrët e ekspozuara
(gastroschisis) apo një shtresë e hollë
që i mbulon zorrët (omphalocele) (shih
figurën).

I porsalinduri me omphalocele

240
 Myelomeningocele

Trajtimi
ä Apliko fashë sterile dhe mbuloje me përmbajtje plastike (për të parandaluar
humbjen e lëngjeve). Zorrët e ekspozuara mund të ndikojnë në humbjen e
shpejtë të lëngjeve dhe hipotermi.
ä Mos jep asgjë nëpër gojë. Vendose tubën nazogastrike për drenazhe të lirë.
ä Jep lëngje intravenoze: përdore NaCl + glukozë (dekstrozë) apo tretje gjysmë
të zbutur të Darovit:
— Jep 10–20 ml/kg për të korrigjuar dehidrimin.
— Pastaj, jepi lëngje për të mbajtur nevojat adekuate (faqe 277) dhe vëllimin
e njëjtë me atë që del jashtë nga tuba nazogastrike.
ä Jep benzyl penicillin (IM 50,000 njësi/kg, katër herë në ditë) apo ampicillin
(25–50 mg/kg IM apo IV katër herë në ditë); dhe gentamicin (7.5 mg/kg një
herë në ditë).

9. Kirurgjik
RISHIKIMI URGJENT nga kirurgu me përvojë në kirurgjinë pediatrike.

9.2.4 Myelomeningocele
Diagnoza
n Një qeskë e vogël, që depërton nëpërmjet defektit të kockave të kafkës, apo
vertebrave. Pjesa më e shpeshtë është regjioni lumbal.
n Mund të shoqërohet me probleme neurologjike (deficite motorike të zorrëve,
fshikëzës apo gjymtyrëve të poshtme) dhe hidrocefalus.
Trajtimi
ä Apliko gaza sterile.
ä Nëse ka rupturë jep benzyl penicillin (IM 50,000 njësi/kg, katër herë në ditë)
apo ampicillin (25–50 mg/kg IM, apo IV, katër herë në ditë); dhe gentamicin
(7.5 mg/kg një herë në ditë)
RISHIKIMI URGJENT nga kirurgu me përvojë në kirurgjinë pediatrike.

9.2.5 Dislokimi kongjenital i kërdhokullave

Diagnoza
n Rastet e rënda duhet të zbulohen me ekzaminim fizikal në lindje.
n Kur është i njëanshëm, gjymtyra është e shkurtë, ekziston abdukcion i kufizuar
kur kofsha është e flektuar, si dhe rrudha lëkurore në anën e pasme të kofshës
duket asimetrike. Kur kofsha e flektuar është në abdukcion, shpesh mund
të ndjehet një “kërcitje”, kur koka e dislokuar e femurit hynë në acetabulum
(shenja Ortolan).

241
 Talipes equinovarus (shputa e shtrembëruar)

n Tek motakët më të rritur, kon-

firmo diagnozën me radiografi.
Radiografia tek foshnjat është
e vështirë për t’u interpretuar,
pasi epifiza e femurit dhe koka
e femurit nuk formësohen
deri në moshën 3-4 muajshe
(shih figurën). Pozicionimi i
gjymtyrës së poshtme në ab-
dukcion prej 45°, demonstron Diagnoza radiologjike e dislokimit
një ndërprerje të vazhdimësisë kongjenital të femurit
së vijës së tërhequr përgjatë
buzës së sipërme të foramen obturatorium dhe aspektit të poshtëm të qafës së
femurit. A) Vija normale e Shentonit, B) Vija është e ndërprerë në dislokimin
e femurit.
9. Kirurgjik

Trajtimi
ä Tek rastet e lehta, mbaje femurin në fleksion dhe abdukcion përmes shtesave
të dyfishta, apo mbajtëseve të veçanta për 2-3 muaj.
ä Në rastet më të rënda, mbaje femurin në abdukcion dhe fleksion me rrip
metalik.
RISHIKIMI URGJENT nga kirurgu me përvojë në kirurgjinë pediatrike.

9.2.6 Talipes equinovarus (shputa e shtrembëruar)

Diagnoza
n Shputa e këmbës nuk mund të kthehet në pozitë normale.
n Forma më e shpeshtë përfshin tri
deformime— fleksionin plantar të
shputës, inversionin (palëvizshmërinë
e thembrës) dhe palëvizshmërinë e
pjesës së sipërme të shputës.

Trajtimi
ä Deformimi i formës së lehtë (shputa
e këmbës mund të korrigjohet në
mënyrë pasive): tërheqja e thjeshtë
fillon pas lindjes.
ä Deformimi i lehtë: seria e manip-
ulimeve fillon vetëm pak kohë pas
lindjes. Shtrembërimi

242
 Lëndimet

Trajtimi i shtrembërimeve me shirita leukoplasti

9. Kirurgjik
— Mbaje pozitën qoftë me shirita leukoplasti apo allçi të mbushur mirë prej
allçisë Paris. Aplikoje këtë në sekuencën 1, pastaj 2, pastaj 3, sikur në
figurën në faqe 243.
— Këto manipulime nevojitet të përsëriten, çdo dy javë, apo deri sa të kor-
rigjohet deformimi.
— Mund të jetë e nevojshme, që allçit speciale të barten deri sa fëmija të
fillojë të ecë.
ä Deformimet e rënda, apo ato që paraqiten vonë: korrigjim kirurgjik.

9.3 Lëndimet
Lëndimet janë problemet më të shpeshta kirurgjike, që shfaqen tek fëmijët. Trajtimi
adekuat mund ta parandalojë vdekjen dhe paaftësinë afatgjatë. Kurdo që të jetë e
mundur, përpiqu që të parandalosh lëndimet.
• Shih Kapitulli 1 për vlerësimin e fëmijëve me lëndime të rënda. Udhëzime më
të detajuara janë dhënë në doracakun e OBSh-së Kujdesi kirurgjik në spitalin
rajonal.
9.3.1 Djegiet
Djegiet dhe përvëlimet shoqërohen me shkallë të lartë të vdekshmërisë tek fëmijët.
Ata që mbijetojnë, mund të vuajnë nga deformimet, si dhe trauma psikologjike,
si rezultat i qëndrimit të gjatë në spital.

Vlerësimi
Djegiet mund të jenë sipërfaqësore, apo të thella. Djegiet e thella nënkuptojnë se të
gjitha shtresat e lëkurës janë të shkatërruara dhe lëkura nuk do të rigjenerohet.
243
 Djegiet

• Shtroni dy pyetje:
— Sa e thellë është djegia?
— Djegiet thella mund të jenë të bardha apo të zeza, kryesisht të thata, janë
të pandijshme, si dhe nuk zbardhohen në shtypje.
— Djegiet sipërfaqësore janë ngjyrë roze apo të kuqe, me bulla apo të lagështa
dhe të shoqëruara me dhimbje.
— Çfarë sipërfaqeje është e djegur?
— Shfrytëzo tabelën bazuar në sipërfaqen e përfshirë, në bazë të moshës së
fëmijës (faqe 245).
— Një mënyrë tjetër, shfrytëzo shuplakën e fëmijës për të përcaktuar sipër-
faqen e djegur. Shuplaka e fëmijës është përafërsisht sa 1% e sipërfaqes
së përgjithshme të trupit.
Trajtimi
9. Kirurgjik

ä Hospitalizo të gjithë fëmijët me djegie >10% të sipërfaqes trupore: ata të cilët

kanë djegie të fytyrës, duarve, këmbëve, perineumit, nyjeve, djegies qarkore
dhe forma tjera, që nuk mund të menaxhohen në mënyrë ambulantore.
ä Verifiko nëse fëmija ka probleme respiratore, si pasojë e inhalimit të tymit.
— Nëse ka dëshmi të distresit respirator, siguro oksigjen (shih faqe 285)
— Djegiet e rënda të fytyrës dhe lëndimet inhaluese mund të kërkojnë intubim
të hershëm, apo trakeotomi, për të parandaluar, apo trajtuar obstruksionin
e rrugëve të frymëmarrjes.
ä Kompensimi i lëngjeve (kërkohet >20% të sipërfaqes së përgjithshme të djegur
të trupit). Shfrytëzo laktat Ringeri me glukozë 5%, NaCl me 5% glukozë NaCl,
gjysmë të zbutur me 5% glukozë.
— 24 orët e para: llogariti nevojat për lëngje duke shtuar sasinë për mbajtjen e
lëngjeve (shih faqen 277) dhe nevojat shtesë për lëngje (vëllimi i barabartë
në 4 ml/kg, për çdo 1% të sipërfaqes së djegur)
ä Jepi 1/2 e sasisë së përgjithshme të lëngjeve, në 8 orët e para dhe
pjesën tjetër në 16 orët tjera.
Shembull: fëmija me 20 kg peshë, me 25% të sipërfaqes së djegur.
Sasia e përgjithshme në 24 orët e para = (60 ml/orë x 24 orë) + 4 ml
x 20kg x 25% djegie
= 1440 ml + 2000 ml
= 3440 ml (1720 ml gjatë 8 orëve të para)
— 24 orët vijuese: jepi 1/2 deri 3/4 e lëngjeve që nevojiten gjatë ditës së
parë.
244
 Djegiet

Tabela për përcaktimin e përqindjes së sipërfaqes së djegur

Llogarite sipërfaqen e përgjithshme të djegur, duke shtuar përqindjen e sipërfaqes
së trupit të afektuar, si është paraqitur në figurë (referohu në tabelë për fushat
A-F, të cilat ndërrojnë varësisht nga mosha e fëmijës).

9. Kirurgjik

Në bazë të moshës së shprehur në vite

Fusha 0 1 5 10
Koka (A/D) 10% 9% 7% 6%
Femuri (B/E) 3% 3% 4% 5%
Kërciri (C/F) 2% 3% 3% 3%

245
 Djegiet

— Përcille fëmijën nga afër gjatë reanimimit (pulsin, frekuencën respiratore,

shtypjen e gjakut dhe diurezën).
— Gjaku mund të jepet për të korrigjuar aneminë apo për djegiet e thella, për
të zëvendësuar gjakun e humbur.
ä Parandalo infeksionin
— Nëse lëkura është intakte, pastroje me antiseptik lehtësisht, pa e lënduar.
— Nëse lëkura është e dëmtuar me kujdes largo pjesën e dëmtuar. Flluskat
duhet të shpohen dhe lëkura e vdekur duhet larguar.
— Jep antibiotik/antiseptik lokal (janë disa opsione dhe kjo varet nga burimet
në dispozicion dhe përfshijnë nitratin e argjendit, sulfadiazinën e argjendit,
gentian violet, betadinën). Pastroje dhe fashoje plagën çdo ditë.
— Djegiet e vogla apo ato në hapësira që janë të vështira për t’i mbuluar, mund
të menaxhohen duke i lënë të zbuluara dhe duke i mbajtur të pastërta dhe
të thara.
9. Kirurgjik

ä Trajto infeksionet dytësore, nëse janë të pranishme.

— Nëse ka dëshmi për praninë e infeksionit lokal (qelb, kundërmim, apo
prani të celulitit), trajtoje me amoksicilin (15 mg/kg per os, tre herë në
ditë), dhe cloxacillin (25 mg/kg per os, katër herë në ditë). Nëse dyshohet
në septikemi, përdorë gentamicin (7.5 mg/kg IM, apo IV një herë në ditë)
plus cloxacillin (25–50 mg/kg IM, apo IV katër herë në ditë).
ä Kontrolli i dhimbjes
Sigurohu që kontrolli i dhimbjes të jetë adekuat, duke përfshirë të gjitha
procedurat, përfshirë ndërrimin e gazave.
— Jepi paracetamol (10–15 mg/kg çdo 6 orë) nëpër gojë apo jepi analgjetik
narkotik intravenoz (injeksionet IM, janë të dhimbshme), siç janë sul-
fati i morfinës (0.05–0.1 mg/kg IV, çdo 2–4 orë), nëse dhimbja është e
rëndë.
ä Kontrolloje statusin e vaksinimit me tetanus.
— Nëse nuk është i imunizuar jepi tetabulin.
— Nëse është i imunizuar, jep toksoid të tetanusit, boster dozë.
ä Të ushqyerit.
— Fillo të ushqyerit sa më parë, brenda 24 orëve.
— Fëmijët duhet të marrin dietë me përmbajtje të lartë kalorike, që përmban
proteine, vitamine dhe hekur.
— Fëmijët me djegie të mëdha kanë nevojë për 1.5 herë më tepër kalori dhe
2-3 herë më tepër sesa nevojat normale për proteine.

246
 Parimet e kujdesit për plagën

• Kontrakturat e shkaktuara nga djegiet. Lëndimet e shkaktuara nga djegiet në

pjesët flektuese të sipërfaqeve kontrahohen. Kjo ngjan madje edhe me trajtimin
më të mirë (pothuajse, çdo herë ngjan gjatë trajtimit të dobët).
— Parandalo kontrakturat, me imobilizim pasiv të pjesëve të përfshira dhe
nëpërmjet shtrirjes së pjesëve të flektuara. Shtrirjet mund të realizohen
nga allçia e Parisit. Fashat mund të vihen gjatë natës.
• Fizioterapia dhe rehabilitimi.
— Duhet filluar herët dhe duhet vazhduar përgjatë rrjedhës të kujdesit për
plagën e djegur.
— Nëse fëmija është hospitalizuar për periudhë më të gjatë, sigurohu që ai
të ketë qasje në lodra dhe të inkurajohet që të luaj.

9.3.2 Parimet e kujdesit për plagën

Qëllimi i kujdesit për çfarëdo plage është që të ndalet gjakrrjedhja, parandalohet

9. Kirurgjik
infeksioni, të vlerësohet dëmtimi i strukturave nënlëkurore dhe të promovohet
shërimi i plagës.
ä Ndalja e gjakderdhjes
— Presioni i drejtpërdrejtë do të kontrollojë çfarëdo gjakderdhje (shih figurën
në faqe 248).
— Gjakderdhja nga ekstremitetet mund të kontrollohet për periudha të shkurta
të kohës (<10 minuta), duke shfrytëzuar sfigmomanometrin e fryrë mbi
arterie.
— Përdorimi i gjatë i lidhëses shtrënguese mund të dëmtojë gjymtyrët.
Asnjëherë mos përdor lidhësen shtrënguese në fëmijën me anemi
pernicioze.
ä Parandalo infeksionin
— Pastrimi i plagës është faktori më i rëndësishme në parandalimin e in-
feksionit të plagës. Të shumtën e rasteve plagët janë të kontaminuara në
ekzaminimin e parë. Ato mund të përmbajnë koagule gjaku, inde të vdekura
madje edhe trupa të huaj.
— Pastro lëkurën përreth plagës, me ujë dhe sapun apo antiseptik. Uji dhe
antiseptiku duhet të hidhen në plagë.
— Pas dhënies së anestetikut lokal, siç është bupivacaine 0.25% (mos tejkalo
1ml/kg), kontrolloje me kujdes për trupa të huaj dhe me kujdes largo indin
e vdekur. Përcakto shkallën e dëmtimit. Plagët e mëdha kërkojnë anestezion
të përgjithshëm.
— Antibiotikët zakonisht nuk janë të nevojshme kur plagët pastrohen me
247
9. Kirurgjik Parimet e kujdesit për plagën

Kontrollimi i gjakderdhjes
së jashtme
Ngrite gjymtyrën, ushtro
presion të drejtpërdrejtë
dhe pastaj vendos fashë
me presion
kujdes. Sidoqoftë, janë disa plagë që duhet trajtuar me antibiotikë (shih
më poshtë).
• Plagët më të vjetra se 12 orë (këto plagë kanë gjasë të jenë të
infektuara).
• Plagët që depërtojnë thellë në inde (p.sh. Plagët me thikë apo ndonjë
shkop të ndytë).
ä Profilaksia me tetanus
— Nëse nuk është i vaksinuar, jepi serum anti tetanik dhe fillo kursin e vaksinës
së toksoid tetanusit.
— Nëse fëmija ka imunizim aktiv jepi boster dozë, nëse statusi i imunizimit
nuk është i kohës së fundit.
ä Mbyllja e plagës
— Nëse plaga është më e re se një ditë dhe është pastruar në mënyrë të
kënaqshme, plaga mund të mbyllet (mbyllja primare).
— Plaga nuk duhet të mbyllet nëse është më e vjetër se 24 orë dhe ka pasur
materie të ndyta dhe trupa të huaj në të, apo nëse plaga është shkaktuar
nga kafshimi i kafshëve.
248
 Frakturat

— Plagët të cilat nuk trajtohen me mbyllje primare, duhet mbuluar lehtësisht

me gaza të njoma. Nëse plaga është e pastër pas 48 orëve, atëherë mund
të mbyllet (mbyllja primare e vonuar).
— Nëse plaga nuk është e infektuar, mbuloje lehtësisht plagën dhe lëre që të
shërohet vetvetiu.
ä Plagët e infektuara.
— Shenjat klinike: dhimbje, edemë, skuqje, zjarrmi në prekje dhe kullim qelbi
nga plaga.
— Trajtimi.
• Hape plagën nëse dyshon në qelb
• Pastroje plagën me dezinfektues.
• Mbuloje plagën lehtësisht, me gazë të njomur. Ndërroje gazën çdo ditë,
edhe më shpesh nëse ka nevojë.

9. Kirurgjik
• Antibiotikë derisa celuliti përreth të mënjanohet (zakonisht 5 ditë).
ä Jepi cloxacillin (25–50 mg/kg per os katër herë në ditë) për shum-
icën e plagëve që janë me stafilokok.
ä Jepi ampicillin (25–50 mg/kg per os katër herë në ditë), gentamicin
(7.5 mg/kg IM apo IV njëherë në ditë) dhe metronidazole (7.5 mg/kg
tri herë në ditë ), nëse dyshohet në florë të zorrëve.

9.3.3 Frakturat
Fëmijët kanë aftësi të jashtëzakonshme për të shëruar frakturat, nëse kockat janë
të rivendosura drejtë.

Diagnoza
n Dhimbje, edemë, deformim, krepitacion, lëvizje jo të rëndomta dhe humbje të
funksionit.
n Frakturat mund të mbyllen (kur lëkura është intakte), apo të hapen (kur
ekziston plagë e lëkurës). Frakturat e hapura mund të çojnë deri në infeksion
të rëndë të eshtrave. Dysho në frakturë të hapur, nëse është e shoqëruar me
plagë. Kockat e fëmijëve dallojnë nga ato të të rriturve; në vend që të thyhen
ato lakohen si thupra e njomë

Trajtimi
• Shtroji dy pyetje:
— A ekziston frakturë?
— Cili asht është i thyer (qoftë përmes ekzaminimit klinik apo radiografisë)?

249
 Frakturat

• Konsidero referimin për KONSULTË të kirurgut, që ka përvojë në kirurgjinë

pediatrike, për frakturat e komplikuara, siç janë ato me zhvendosje, apo që
përfshijnë pllakzat e rritjes, apo janë të hapura.
• Frakturat e hapura kërkojnë trajtim me antibiotikë: cloxacillin (25–50 mg/kg
per os, katër herë në ditë), dhe gentamicin (7.5 mg/kg IM apo IV, një herë në
ditë) dhe pastrim të përpiktë, për të parandaluar osteomielitin (shih pjesën
9.3.2, faqe 247, për principet e kujdesit ndaj plagës).
• Figurat e paraqitura më poshtë shpjegojnë metoda të thjeshta për trajtimin
e disa frakturave më të shpeshta të fëmijëve. Për detaje të tjera se si duhet
menaxhuar këto fraktura, konsulto doracakun e OBSh-së Kujdesi kirurgjik në
spitalet rajonale, apo tekstet standarde të kirurgjisë së fëmijëve.
Allçia e pasme mund të përdoret për lëndimet e gjymtyrëve të sipërme dhe të
poshtme. Gjymtyra së pari mbështillet me materie të butë p.sh. pambuk, pastaj
leukoplasti i Parisit vendoset për të mbajtur gjymtyrën në pozitë neutrale. Al-
9. Kirurgjik

lçia e pasme mbahet në vend me një

fashë elastike. Monitoro gishtërinjtë
(për qarkullim kapilar dhe temper-
aturë), për t’u siguruar që allçia nuk
është shtrënguar shumë.
Trajtimi i frakturave suprakondilare
tregohet në faqen vijuese. Një
komplikim i rëndësishëm i kësaj
frakture është ndrydhja e arteries
në bërryl- ku ajo mund të bllokohet.
Vlerëso qarkullimin e gjakut në Allçia e pasmë
dorë. Nëse arteria është e bllokuar
dora do të jetë e ftohtë, rimbushja kapilare do jetë e ngadalshme dhe kemi
mungesë të pulsit radial. Nëse arteria është e bllokuar, reduktimi duhet bërë
në mënyrë urgjente.

Shami për mbajtjen e

krahut të lënduar

250
 Frakturat

A
A. Tërheqja
lëkurore e
ekstremitetit të
poshtëm

B. Parandalimi
i deformimit
rrotullues
mund të arrihet
duke futur një
pjesë druri në
leukoplastin e

9. Kirurgjik
këmbës

Tërheqja trekëmbëshe

251
9. Kirurgjik Frakturat

Trajtimi i frakturave suprakondilare

A: radiografia e frakturës suprakondilare të zhvendosur;
B: tërheqja tregon reduktimin e zhvendosjes së frakturës;
C: përkulje e kujdesshme e bërrylit duke mbajtur tërheqjen;
D: mbaje bërrylin të flektuar dhe mbaje frakturën në pozitën e paraqitur;
E: apliko mbështjellësen e pasme;
F: kontrollo pozitën e frakturës në radiografia.

252
 Lëndimet e kokës

Trajtimi i frakturave të pjesës së mesme të femurit, tek fëmija i moshës nën

3 vjeç është dhënë në figurën në faqe 251. Është me rëndësi që përkujdesësi
në mënyrë të shpeshtë të kontrollojë nëse qarkullimi i shputave është i mirë
dhe gishtërinjtë janë të ngrohtë.
Trajtimi i frakturave të pjesës së mesme të femurit tek fëmija më i rritur është
dhënë në figurën (faqe 251). Kjo është metodë e thjeshtë dhe efektive për
trajtimin e fëmijëve të moshës 3-15 vjeç. Nëse fëmija mund ta ngris këmbën
nga shtrati, fraktura është ngjitur dhe fëmija është i gatshëm për trajtim
ambulantor me patericë (mbështetëse) (zakonisht për 3 javë).

9.3.4 Lëndimet e kokës

Fraktura e kafkës mund të jetë e mbyllur, hapur apo shtypëse si dhe mund të kemi
lëndim të trurit. Lëndimet e trurit klasifikohen në tri kategori (3 C-të).
• Tronditja: forma më e lehtë e lëndimit, ku humbja e funksionit të trurit është

9. Kirurgjik
e përkohshme.
• Shembja (konfuzioni): truri është i shtypur—funksioni mund të jetë i afektuar
për disa orë deri në disa ditë, madje edhe javë.
• Shtypja (kompresioni): mund të rezultojë nga edemi apo koagulanti i gjakut,
që rritet (hematoma epidurale dhe subdurale). Nëse shtypja është si pasojë e
koagulantit të gjakut, operacioni urgjent është i nevojshëm.

Diagnoza
n Anamnezë për lëndim të kokës.
n Niveli i vetëdijes i zvogëluar, konfuzion, konvulsione dhe shenja të rritjes së
shtypjes intrakraniale (bebëza jo të barabarta, qëndrim rigid, paraliza fokale
dhe frymëmarrje jo e rregulltë).

Trajtimi
ä Mos jep asgjë nëpër gojë
ä Siguro rrugët e frymëmarrjes së fëmijës (shih Kapitulli 1).
ä Kufizo marrjen e lëngjeve (në 2/3 e nevojave të kërkuara, shih më sipër për
lëngjet e rekomanduara si dhe në faqe 277 për vëllimin e lëngjeve).
ä Ngrite shtratin nga ana e kokës për 30 shkallë.
ä Diagnostiko dhe trajto lëndimet e tjera.
RISHIKIM URGJENT nga kirurgu me përvojë në kirurgjinë e fëmijëve.

253
 Lëndimet e krahërorit dhe të barkut

9.3.5 Lëndimet e krahërorit dhe të barkut

Këto mund të jenë me rrezik për jetën dhe mund të rezultojnë nga lëndimet
topitëse dhe penetruese.

Llojet e lëndimeve
• Lëndimet e krahërorit përfshijnë frakturat e brinjëve, kontuzionin mushkëror,
pneumotoraksin dhe hemotoraksin. Pasi që kafazi i krahërorit të fëmijëve
është më elastik sesa i të rriturve, mund të kemi dëmtim të indeve të buta, pa
frakturë të brinjëve.
• Trauma topitëse dhe penetruese e abdomenit, mund të lëndojë organe të ndry-
shme. Sidomos janë të shpeshta lëndimet e shpretkës, si rezultati lëndimeve
topitëse.
— Supozo që plaga penetruese e murit të abdomenit ka depërtuar në zgavrën
abdominale dhe ka prekur organet intra-abdominale.
9. Kirurgjik

— Veçanërisht kujdes me lëndimet e anusit, për shkak se lëndimet penetruese

të rektumit mund të huqen lehtë.

Trajtimi
• Dyshimet në lëndime të krahërorit apo të abdomenit kërkojnë RISHIKIM
URGJENT nga kirurgu i fëmijëve.
• Shih udhëzimet e dhëna në Kapitulli 1.

9.4 Problemet abdominale

9.4.1 Dhimbja abdominale
Fëmijët shpesh ankohen për dhimbje barku. Nuk shkaktohen të gjitha dhimbjet
abdominale nga infeksionet gastrointestinale. Dhimbjet abdominale që zgjasin më
tepër se katër orë, duhet të konsiderohen si emergjencë abdominale.

Vlerësimi
n Shtroji tri pyetje:
— A ka simptoma shoqëruese? Prania e mundimit, vjelljes, diarresë, opsti-
pacionit, temperaturës së ngritur, kollës, kokëdhimbjes, dhimbjes së fytit
apo dizurisë (dhimbje gjatë urinimit), ndihmon në përcaktimin e rëndesës
së problemit dhe mund të çojë deri te diagnoza.
— Ku po të dhemb? Kërko nga fëmija të prek vendin ku po i dhemb më së
shumti. Kjo poashtu mund të çoj drejt diagnozës. Dhimbja periumbilikale
është një e dhënë jospecifike.

254
 Apendiciti

— A ka fëmija peritonit—pezmatim i shtratit peritoneal? Kjo është pyetje

kritike, pasi që shumica e shkaktarëve të peritonitit tek fëmijët, kërkojnë
intervenim kirurgjik.
n Shenjat e peritonitit përfshijnë ndjeshmërinë gjatë palpimit, dhimbjen e
abdomenit kur fëmija kërcen, apo kur pelviku i tij tundet, apo spazmet e
muskulaturës së abdomenit pas palpimit. Abdomeni rigid, që nuk lëviz gjatë
respiracionit është një shenjë tjetër e peritonitit.

Trajtimi
ä Mos i jep fëmijës asgjë per os.
ä Nëse ka vjellje apo distenzion abdominal, vendosi tubën nazogastrike.
ä Jepi lëngje intravenoze (shumica e fëmijëve që paraqiten me dhimbje abdomi-
nale janë të dehidruar), për të korrigjuar mungesën e lëngjeve (tretje fiziologjike
10–20 ml/kg e përsëritur sipas nevojës) pasuar me 150% të nevojave për

9. Kirurgjik
lëngje (shih faqen 277).
ä Jepi analgjetik nëse dhimbja është e fortë (kjo nuk do të maskojë problemin
serioz intraabdominal, madje mund të lehtësojë ekzaminimin).
ä Përsërite ekzaminimin, nëse diagnoza është në pyetje.
ä Jepi antibiotikë nëse ka shenja të peritonitit. Për të vepruar mbi florën enterike
(Bakteret Gram-negative, Enterococcus dhe anaerobet): jepi ampicillin (25–50
mg/kg IM, apo IV katër herë në ditë), gentamicin (7.5 mg/kg IM apo IV një
herë në ditë) dhe metronidazole (7.5 mg/kg tri herë në ditë).
RISHIKIM URGJENT nga kirurgu i fëmijëve.

9.4.2 Apendiciti
Shkaktohet nga obstruksioni i lumenit të apendiksit. Fekolitet, hiperplazia limfoide
dhe parazitët gastrointestinal mund të shkaktojnë obstruksion. Nëse nuk zbulohet
ruptura e apendiksit, kjo do të çojë deri në peritonit dhe formim të abscesit.

Diagnoza
n Temperaturë e ngritur, anoreksi, vjellje (variabile)
n Mund të fillojë si dhimbje përreth kërthizës, por shenja më e rëndësishme
klinike është dhembja e vazhdueshme dhe ndjeshmëria palpuese në kuadratin
e poshtëm, të djathtë të abdomenit.
n Mund të ngatërrohet me infeksionet e traktit urinar, gurët në veshkë, problemet
e vezoreve, adenitet mesenterike, ileitet.

255
 Obstruksionet e zorrëve pas periudhës së të porsalindurit

Trajtimi
ä Mos i jep fëmijës asgjë nëpër gojë.
ä Jepi lëngje intravenoze.
— Korrigjo deficitin e lëngjeve, duke i dhënë 10–20 ml/kg tretje fiziologjike
në bolus, përsërite sipas nevojës, të pasuar me 150% të sasisë së kërkuar
për mbajtjen e lëngjeve.
ä Jepi antibiotikë pas vënies së diagnozës: jepi ampicillin (25–50 mg/kg IM apo
IV, katër herë në ditë), gentamicin (7.5 mg/kg IM apo IV, një herë në ditë) dhe
metronidazole (7.5 mg/kg, tri herë në ditë).
RISHIKIM URGJENT nga kirurgu i fëmijëve. Apendektomia duhet kryer sa më
parë që është e mundur, për të parandaluar perforimin, peritonitin apo forma-
cionet me absces.
9. Kirurgjik

9.4.3 Obstruksioni i zorrëve pas periudhës së të porsalindurit

Mund të shkaktohen nga hernia e inkarceruar, ad-hezionet (vrragët nga interven-
imet e mëparshme) infeksionet me Askaris dhe invaginimet (shih pjesën tjetër).

Diagnoza
n Pasqyra klinike përcaktohet nga niveli i obstruksionit. Obstruksioni i sipërm-
manifestohet me vjellje gjatë distenzionit minimal. Obstruksioni i poshtëm
manifestohet me distenzion dhe vjellje më vonë.
n Dhembjet shtanguese abdominale, distenzioni dhe mungesa e gazrave janë
tipike.
n Ndonjëherë valët peristaltike mund të shihen, përgjatë murit të abdomenit.
n Radiografia e abdomenit tregon zorrë të fryra, me nivele të ajrit.

Trajtimi
ä Mos i jep fëmijës asgjë nëpër gojë.
ä Zëvendëso lëngjet e humbura. Shumica e fëmijëve me obstruksion të zorrëve
vjellin dhe janë të dehidruar.
ä Korrigjo deficitin e lëngjeve, duke dhënë 10–20 ml/kg në bolus, përsërite
sipas nevojës, duke vazhduar me 150% të sasisë së kërkuar për mbajtjen e
lëngjeve.
ä Vendos tubën nazogastrike – kjo lehtëson mundimin dhe vjelljen dhe paran-
dalon perforimin e zorrëve, duke i mbajtur zorrët të dekompresuara.
RISHIKIM URGJENT nga kirurgu i fëmijëve.

256
 Invaginimi

9.4.4 Invaginimi
Është një formë e obstruksionit të zorrëve, në të cilën një pjesë e segmentit të
zorrës futet në pjesën tjetër. Më së shpeshti ndodh te nyja ileo cekale.

Diagnoza
n Zakonisht shfaqet te fëmijët <2 vjeç, por mund të shfaqet edhe tek fëmijët më
të rritur.
n Manifestimet klinike:
— Dhimbje të hershme abdominale të shoqëruara me vjellje. Fëmija qan gjatë
dhimbjes dhe i tërheq këmbët lartë.
— Më vonë: zbehje, distenzion abdominal, ndjeshmëri në palpim, diarre me
gjak dhe dehidrim.
n Masë abdominale e palpueshme (fillon në kuadratin e poshtëm të djathtë dhe

9. Kirurgjik
mund të shtrihet përgjatë projektimit të kolonit).

Trajtimi
ä Jep klizmë të ajrit apo bariumit (kjo mund të diagnostikojë dhe të zvogëlojë
invaginimin). Kateteri i Foleit i palubrifikuar 35 ml futet në rektum, qeska fryhet
dhe këmbët mbahen së bashku . Tretja e ngrohtë e sulfatit të bariumit në NaCl
lejohet që të qarkullojë nën tërheqjen e gravitacionit prej lartësisë 1m dhe hyrja
e saj në kolon observohet duke përdorur rrezet X. Diagnoza konfirmohet kur
bariumi e formon një menisk konkav. Shtypja e shtyllës së bariumit ngadalë
e zvogëlon invaginimin, zvogëlimi është i kompletuar vetëm atëherë kur disa
ansa (dredha) të zorrëve të holla mbushen me barium.
ä Vendos tubën nazogastrike.
ä Kompenso lëngjet.
ä Jepi antibiotikë nëse ka shenja të infeksionit (temperaturë, peritonit)— jepi
ampicillin (25–50 mg/kg IM apo IV, katër herë në ditë), gentamicin (7.5 mg/
kg IM apo IV, një herë në ditë) dhe metronidazole (7.5 mg/kg, tri herë në ditë).
Kohëzgjatja e trajtimit me antibiotik varet nga rëndesa e sëmundjes: tek rastet
e pakomplikuara: invaginimi i zvogëluar me klizmë të ajrit, jepi 24–48 orë pas
operimit; te fëmija me zorrë të perforuara me resekcion, vazhdo dhënien e
antibiotikëve për një javë.
Organizo rishikimin urgjent nga kirurgu i fëmijëve. Vazhdo me operacion nëse
klizma e ajrit apo bariumit nuk ka mundur të zvogëlojë invaginimin. Nëse zorra
është iskemike apo e vdekur, do të kërkohet resekcioni i zorrëve.

257
 Hernia umbilikale

9.4.5 Hernia umbilikale

Diagnoza
n Edem i vogël i zvogëlueshëm i kër-
thizës.

Trajtimi Kërthiza e
• Të shumtën mbyllet spontanisht. fryrë
ä Korrigjo nëse nuk mbyllet deri në
moshën 6 vjeçare, apo ka anamnezë
të hernies që ka qenë vështirë për ta
zvogëluar.

9.4.6 Hernia inguinale

Diagnoza
9. Kirurgjik

n Edeme e herë-pas-hershme, që shfaqet

gjatë qarjes së fëmijës, në pjesën
inguinale.
• Shfaqet kur korda spermatike del nga Hernia umbilikale
abdomeni (kanali inguinal).
• Dalloje nga hidrocela (lëngu që grumbullohet përreth testiseve, si pasojë e
procesus vaginalis-it të kalueshëm (hapur)) Hydrocelat janë transluminare
dhe zakonisht nuk zgjerohen lartë në kanalin inguinal
• Mund të shfaqen poashtu rrallë te femrat.

Trajtimi
• Hernia inguinale jo
e komplikuar; inter-
venim kirurgjik efek-
tiv, për të parandaluar
inkarcerimin.
• Hidrocela: korrigjoje
nëse nuk zhduket
deri në moshën 1
vjeç. Hydrocelat e Edemi kur
pakorrigjuara do të kollitet fëmija
shndërrohen në herrni Herrnia inguinale
inguinale.

258
 Hernia e inkarceruar

9.4.7 Hernia inkarcerata

Kjo shfaqet kur zorrët apo strukturat e tjera abdominale (p.sh. omentum) ngatër-
rohen në herrni.

Diagnostikimi
n Edeme e pareduktueshme, në pjesën e inguinumit apo umbilikusit.
n Mund të ketë shenja të obstruksionit të zorrëve (vjellje dhe distenzion abdomi-
nal), nëse zorra është ngatërruar në herrni.

Trajtimi
ä Përpiqu që ta zvogëlosh me shtypje të vazhdueshme. Nëse hernia nuk zvogëlo-
het lehtë, duhet ndërhyrja kirurgjike.
ä Mos i jep fëmijës asgjë nëpër gojë.

9. Kirurgjik
ä Jepi lëngje intravenoze.
ä Vendosi tubën nazogastrike nëse ka vjellje apo fryrje abdominale.
ä Jepi antibiotikë nëse dyshon në komprometim të zorrëve: jepi ampicillin (25–50
mg/kg IM apo IV, katër herë në ditë), gentamicin (7.5 mg/kg IM apo IV, një
herë në ditë) dhe metronidazole (7.5 mg/kg, tri herë në ditë).
RISHIKIM URGJENT nga kirurgu i fëmijëve.

9.4.8 Prolapsi i rektumit

Shkaktohet nga tendosja gjatë zbrazjes së zorrëve dhe është e shoqëruar me
diarre kronike dhe ushqyeshmëri të dobët. Faktorët shkaktarë përfshijnë parazitët
gastrointestinal (siç janë Trichuris) dhe fibroza cistike.

Diagnoza
n Prolabimi shfaqet gjatë defekimit. Fillimisht pjesët e prolabuara zvogëlohen
spontanisht, por më vonë mund të kërkojnë zvogëlim manual.
• Mund të komplikohen nga gjakderdhja apo strangulimi me gangrenë.

Trajtimi
ä Sigurohu që rektumi i prolabuar nuk është i vdekur (është i kuqërremtë dhe i
gjakosur, reponohet me shtypje të lehtë konstante.
ä Ngjit leukoplast përgjatë kofshëve për të mbajtur redukimin.
ä Korrigjo shkaktarët themelor të diarresë dhe kequshqyeshmërisë.
ä Trajtoje për infeksione me helminte (si mebendazol 100 mg per os dy herë në

259
 Infeksionet që kërkojnë ndërhyrje kirurgjike

ditë apo 500 mg përnjëherë).

RISHIKIM nga kirurgu i fëmijëve. Prolabimet rekurrente kërkojnë fiksimin
Thirsch.

9.5 Infeksionet që kërkojnë ndërhyrje kirurgjike

9.5.1 Abscesi
Infeksioni mund të shkaktojë mbledhjen e qelbit pothuaj në çdo pjesë të trupit.

Diagnoza
n Temperaturë e ngritur, edeme, ndjeshmëri palpimi dhe formacione fluktu-
ante.
n Pyet çfarë mund të jetë shkaku i abscesit (p.sh. injeksioni, trupat e huaj apo
infeksion i fshehtë i eshtrave). Absceset nga injeksioni zakonisht zhvillohen
9. Kirurgjik

2-3 javë pas injeksionit.

Trajtimi
ä Incizion dhe drenim (shih figurën, faqe 261).
• Absceset e mëdha mund të kërkojnë anestezion të përgjithshëm.
ä Antibiotikët: cloxacillin (25–50 mg/kg katër herë në ditë) për 5 ditë apo derisa
celuliti përreth të mënjanohet. Nëse dyshohet në florë të zorrëve (p.sh. Ab-
scesi perirektal) jepi ampicillin (25–50 mg/kg IM apo IV, katër herë në ditë),
gentamicin (7.5 mg/kg IM apo IV, një herë në ditë) dhe metronidazole (7.5
mg/kg, tri herë në ditë).

9.5.2 Osteomieliti (shih faqe 165)

Infeksioni i eshtrave zakonisht rezulton nga qarkullimi i gjakut. Mund të shkaktohet
nga frakturat e hapura. Organizmat më të shpeshtë përfshijnë Staphylococcus,
Salmonella (fëmijët me anemi pernicioze) dhe Mycobacterium tuberculosis.

Diagnoza
• Osteomieliti akut
— Dhembje dhe tendosje e kockës së prekur (± temperaturë e ngritur).
— Refuzim për të lëvizur gjymtyrën e prekur.
— Refuzim për të peshuar në këmbë.
— Tek osteomieliti i hershëm radiografia mund të jetë normale (zakonisht
duhen 12-14 ditë për të pasur ndryshime të dukshme në radiografi).

260
 Infeksionet që kërkojnë ndërhyrje kirurgjike

A B C

9. Kirurgjik
D E

Incizioni dhe drenimi i abscesit

A. Aspirimi i fushës së identifikuar të qelbit; B. Incizioni eliptik; C–D. Ndarja e
vatrave; E. Vendosje e lehtë në vend.

• Osteomieliti kronik
— Drenazhë kronike të sinuseve, mbi kockat e përfshira.
— Radiografia: periosti i ngritur dhe sekvestrat (pjesë të eshtrave të
vdekur).

Trajtimi
ä RISHIKIM nga kirurgu i fëmijëve
ä Tek osteomieliti i hershëm, me temperaturë të ngritur dhe toksemi, jep chlo-
ramfenicol (25 mg/kg tri herë në ditë). Te fëmijët <3 vjeç me anemi pernicioze;
jepi cloksacillin (50 mg/kg IM apo IV, katër herë në ditë) te fëmijët > 3 vjeç

261
 Artriti septik

për së paku 5 javë. Jepi antibiotikë parenteral derisa fëmija të përmirësohet

klinikisht, pastaj në mënyrë orale për të kompletuar kursin e trajtimit.
ä Osteomieliti kronik: sekvestrektomia (largimi i pjesëve të vdekura të ashtit),
zakonisht është e domosdoshme si dhe trajtimi me antibiotikë, si më lartë.

9.5.3 Artriti septik (shih faqen 165)

Kjo gjendje është e ngjashme me osteomielitin, por përfshin nyjet.

Diagnoza
• Dhembje dhe edeme të nyjeve (± temperaturë e ngritur).
• Ekzaminimi i nyjeve tregon dy shenja të rëndësishme.
— Edem dhe ndjeshmëri e nyjës.
— Amplitudë e kufizuar e lëvizjes.
9. Kirurgjik

Trajtimi
ä Aspirimi i nyjës për të konfirmuar diagnozën (shih figurën, faqe 263). Organ-
izmi më i shpeshtë është Staphylococcus aureus. Aspirimi duhet të bëhet nën
kushte sterile.
• RISHIKIM URGJENT nga kirurgu i fëmijëve, për pastrim të nyjës. Qelbi nën
presionin e nyjës e shkatërron nyjën.
ä Jep chloramfenicol (25 mg/kg, tri herë në ditë). Te fëmijët <3 vjeç me anemi
pernicioze; jep cloksacillin (50 mg/kg IM apo IV, katër herë në ditë) te fëmijët
> 3 vjeç, për së paku 5 javë. Jepi antibiotikë parenteral, derisa fëmija të
përmirësohet klinikisht, pastaj në mënyrë orale, për të kompletuar kursin e
trajtimit.

9.5.4 Piomioziti
Është gjendje kur qelbi është në masën e muskulit.

Diagnoza
n Temperaturë e ngritur dhe edemi i muskulit të përfshirë. Shenja fluktuese
mund të mos jetë e pranishme, pasi pezmatimi është thellë në muskul.
n Më së shpeshti ndodhë në kofshë.

262
 Piomioziti

A B

C D

9. Kirurgjik
E

Teknika për aspirimin e nyjeve të kërdhokullës (A,B), gjurit (C,D) dhe bërrylit (E).

Trajtimi
ä Incizioni dhe drenimi (zakonisht kërkon anestezion të përgjithshëm).
ä Lëre drenin në zgavrën e abscesit për 2-3 ditë.
ä Radiografi për të përjashtuar osteomielitin.
ä Jepi cloxacillin (50 mg/kg IM apo IV katër herë në ditë) për 5-10 ditë, pasi që
shkaktari më i shpeshtë është Staphylococcus aureus.

263
 9. Kirurgjik

264
Shënime
Kapitulli 10

Kujdesi përkrahës
10.1 Menaxhimi nutritiv 265
10.1.1 Përkrahja e të
ushqyerit me
qumësht gjiri 266
10.1.2 Menaxhimi nutritiv
i fëmijëve të
sëmurë 274
10.2 Menaxhimi i lëngjeve 277
10.3 Menaxhimi i
temperaturës 278
10.4 Kontrollimi i dhimbjes 279
10.5 Menaxhimi i anemisë 280
10.6 Transfuzioni i gjakut 281
10.6.1  Ruajtja e gjakut 281
10.6.2  Problemet me
transfuzion të
gjakut 281
10.6.3  Indikacionet për
transfuzion të
gjakut 281
10.6.4  Dhënia e transfuzionit
të gjakut 282
10.6.5  Reaksionet e
transfuzionit 283
10.7 Terapia me oksigjen 285
10.8 Lodrat dhe terapia
me lojë 289

Me qëllim të ofrimit të kujdesit të mirë intra-hospitalor, politikat e spitaleve dhe

praktikat e punës, duhet të promovojnë principet bazike të kujdesit për fëmijë,

10. Kujdesi përkrahës

siç janë:
• komunikimi me prindër
• organizimi i reparteve pediatrike ashtu që fëmijët më të sëmurë të marrin
kujdesin adekuat dhe të jenë më afër oksigjenoterapisë dhe trajtimit tjetër
emergjent
• sigurimi i qetësisë për fëmijë
• parandalim i shpërndarjes së infeksioneve nozokomiale, duke inkurajuar
personelin për pastrim të duarve në mënyrë të rregulltë dhe masa të tjera
• Mbajtjen ngrohtë të pjesës ku fëmijët e vegjël dhe ata me kequshqyeshmëri
janë të vendosur, me qëllim të parandalimit të komplikimeve si p.sh. hipot-
ermis.

10.1 Menaxhimi nutritiv

Punëtori shëndetësor duhet të përcjellë procesin e këshillimit të dhënë në pjesën
12.3 dhe 12.4 (faqe 299–300). Kartela e nënës përmban figura të ndryshme
për këshilla dhe duhet dhënë nënës me vete si përkujtues (shih shtojcën 6,
faqe 371).

265
 Përkrahja e të ushqyerit me qumësht gjiri

10.1.1 Përkrahja e të ushqyerit me qumësht gjiri

Të ushqyerit me qumësht gjiri është më i rëndësishmi për mbrojtjen e fëmijëve
nga sëmundja dhe për shërimin prej sëmundjeve. Qumështi i gjirit ofron materie
ushqyese për t’u rikthyer në gjendje të mirë shëndetësore.
• Të ushqyerit ekskluziv me qumësht gjiri rekomandohet nga lindja deri në
moshën 6 muajshe..
• Vazhdimi i të ushqyerit me qumësht gjiri, së bashku me ushqim tjetër plotësues,
rekomandohet nga mosha 6 muajshe deri në moshën 2 vjeç apo më tepër.
Punëtorët shëndetësor, që trajtojnë fëmijët e sëmurë, kanë përgjegjësi për të
inkurajuar nënat për të ushqyer me qumësht gjiri fëmijët e tyre, si dhe për t’iu
ndihmuar për të tejkaluar ndonjë vështirësi.

Vlerësimi i të ushqyerit me qumësht gjiri

Mere anamnezën e të ushqyerit me qumësht gjiri, duke pyetur për të ushqyerit e
foshnjës dhe sjelljet e saj. Vështro nënën derisa ajo ushqen foshnjën dhe vendos
nëse ka nevojë për ndihmë. Vështro:
• Si është mbështetur për gjiri (shih faqen 267).
Shenjat e mbështetjes së mirë janë:
10. Kujdesi përkrahës

— areola më tepër vërehet mbi gojën e fëmijës

— goja e hapur gjerësisht
— buza e poshtme e kthyer jashtë
— mjekra e fëmijës e prek gjirin.
• Si e mban nëna foshnjën (shih faqen 267).
— foshnja duhet të jetë afër nënës
— foshnja duhet të jetë me fytyrë kah gjiri
— trupi i foshnjës duhet të jetë në vijë të drejtë me kokën
— tërë trupi i foshnjës duhet mbështetur.
• Si e mban nëna gjirin.

Vështirësitë që mund të tejkalohen

1. ‘Jo mjaftë qumësht’
Pothuajse të gjitha nënat mund të prodhojnë sasi të mjaftueshme të qumështit
të gjirit, për një apo madje edhe dy foshnja. Sidoqoftë, ndonjëherë foshnja nuk
merr mjaftë qumësht gjirit. Shenjat janë:

266
 Përkrahja e të ushqyerit me qumësht gjiri

Puthitje (mbështetje) e mirë (majtas) dhe puthitje e dobët (djathtas)

Puthitje e mirë (majtas) dhe e dobët (djathtas) —prerje transversale

10. Kujdesi përkrahës

Pozicionim i mirë (majtas) dhe i dobët (djathtas) në gji i foshnjës gjatë të

ushqyerit në gji

267
 Përkrahja e të ushqyerit me qumësht gjiri

• shtim i dobët i peshës (<500 g në muaj, apo <125 g në javë, apo ka më pak
peshë se pesha e lindjes, pas dy javësh)
• eliminimin e pakët të urinës së koncentruar (më pak se 6 herë në ditë, ngjyrë
e verdhë dhe me erë të rëndë).
Arsyet më të shpeshta pse foshnja nuk merr sasi të mjaftueshme të qumështit
të gjirit janë:
• Praktikat jo të mira të ushqyerit me qumësht gjiri: mbështetje jo e mirë
(shkaktar mjaftë i shpeshtë), fillimi i vonuar i gjidhënies, të ushqyerit sipas
orarit, duke mos i dhënë natën, mëkime të shkurtra, përdorim i shisheve dhe
biberonëve, ushqime dhe lëngje të tjera.
• Faktorët psikologjik tek nëna: mungesa e vetëbesimit, brengosja, stresi, depre-
sioni, mungesa e dëshirës për ta ushqyer me gji, lodhja, refuzimi i foshnjës.
• Gjendja fizike e nënës: sëmundjet kronike (p.sh. tuberkulozi, anemia e rëndë
apo sëmundjet reumatike të zemrës), pilulat kontraceptive, diuretikët, shtatzë-
nia, kequshqyeshmëria e rëndë, alkooli, tymosja e duhanit pjesët e mbetura
të placentës (rrallë).
• Gjendja e foshnjës: sëmundja apo anomalia kongjenitale (siç janë buza e lepurit
apo anomali kongjenitale të zemrës), të cilat ndikojnë në të ushqyer.
Nëna të cilës i është zvogëluar furnizimi me qumësht gjiri duhet ta shtojë atë,
10. Kujdesi përkrahës

derisa nëna, e cila ka ndërprerë të ushqyerit me qumësht gjiri, duhet të rifillojë

atë (shih faqen 118).
Ndihmoi nënës të fillojë të ushqyerit me qumësht gjiri prapë përmes:
• mbajtjes së foshnjës afër vetes dhe duke mos ia dhënë atë përkujdesësve të
tjerë
• mbajtjes së kontaktit lëkurë me lëkurë gjatë gjithë kohës
• ofrimit të gjirit foshnjës, kurdo që foshnja dëshiron të thithë
• ofrimit të ndihmës për foshnjën, që ta marrë gjirin përmes zbrazjes së gjirit
në gojën e foshnjës dhe pozicionimin e foshnjës, ashtu që foshnja të mund të
puthitet lehtë në gji
• braktisjes së përdorimit të shisheve, biberonëve. Nëse është e domosdoshme,
zbraze qumështin nga gjiri dhe jepja foshnjës me gotë. Nëse kjo nuk mund të
bëhet, të ushqyerit artificial mund të jetë të nevojshëm, derisa të ketë sasi të
mjaftueshme të qumështit të gjirit.
2. Si të shtohet sasia e qumështit të gjirit
Mënyra më e mirë për të shtuar, apo për të rifilluar furnizimin me qumësht gjiri,
është që foshnja të thith sa më shpesh, me qëllim të stimulimit të gjirit.

268
 Përkrahja e të ushqyerit me qumësht gjiri

Ushqyerja e foshnjës duke

përdorur zëvendësues
të gjirit (tuba për të
kontrolluar frekuencën e
qarkullimit)

10. Kujdesi përkrahës

• Jepi ushqime të tjera nga gota, derisa pret qumështin e gjirit. Mos përdor shishe
apo biberon. Zvogëlo qumështin tjetër për 30–60 ml në ditë, pasi që sasia e
qumështit të gjirit fillon të rritet. Përcille shtimin e peshës së foshnjës.
3. Refuzimi i të ushqyerit me qumësht gjiri
Arsyet kryesore pse foshnja mund të refuzojë të ushqehet me qumësht gjiri
janë:
• Foshnja është e sëmurë, ka dhimbje apo është e përgjumur
— Nëse foshnja është e aftë të thith, nxite nënën që ta ushqejë më shpesh me
gji. Nëse foshnja është shumë e sëmurë, nëna duhet që të zbraz qumështin
e gjirit dhe ta ushqejë me gotë apo tubë, derisa foshnja të jetë në gjendje
për t’u ushqyer prapë.
— Nëse foshnja është e hospitalizuar, rregulloje që nëna të qëndrojë me
foshnjën, me qëllim që ta ushqejë në gji.
— Ndihmoje nënën që të gjejë mënyrën për të mbajtur foshnjën, pa e prekur
në vendet, që shkaktojnë dhimbje.
— Shpjegoja nënës se si t’ia pastrojë hundët e zëna. Sugjeroi mëkime të
shkurta, të shpeshta, për disa ditë.
269
 Përkrahja e të ushqyerit me qumësht gjiri

— Dhimbjet në gojë mund të jenë si pasojë e infeksioneve me Kandida,

apo gjatë daljes së dhëmbëve. Trajtoje infeksionin me Nystatin (100 000
njësi/ml) pezulli. Jepi 1–2 ml pika në gojë, 4 herë në ditë 7 ditë. Nëse kjo
nuk është në dispozicion, aplikoje tretjen 1 % gentian violet.
— Nëse nëna është me barna sedative, zvogëloje dozën dhe provo metodë
tjetër më pak sedative
• Ka vështirësi me teknikat e të ushqyerit me qumësht gjiri
— Ndihmoje nënën në teknikat e saj: siguro që foshnja të pozicionohet dhe
puthitet mirë, pa bërë shtypje në kokën e foshnjës, apo tundjen e gjirit.
— Këshilloje atë, që të mos përdorë shishe apo biberon: nëse është e domo-
sdoshme përdor gotë.
— Trajtoje pezmatimin e gjirit me zbrazjen e qumështit, përndryshe mund të
zhvillohet mastiti apo abscesi. Nëse foshnja nuk është në gjendje të thithë,
ndihmoi nënës ta zbraz qumështin nga gjiri.
— Ndihmoi në zvogëlimin e sasisë së tepërt. Nëse foshnja është e puthitur
dobët dhe thithë në mënyrë joefektive, foshnja mund të ushqehet më
shpesh, apo për kohë më të gjatë, duke stimuluar gjirin që të prodhohet
më tepër qumësht, sesa që kërkohet. Sasia e tepërt mund të paraqitet
edhe nëse nëna përpiqet ta ushqejë foshnjën nga të dy gjinjtë, gjatë çdo
10. Kujdesi përkrahës

mëkimi, kur kjo nuk është e nevojshme.

• Ndërrimi e ka shqetësuar foshnjën
Ndryshimet siç janë ndarja nga nëna, përkujdesësi i ri, sëmundja e nënës apo
rutina në familje, era e nënës (si rezultat i përdorimit të sapunëve të ndryshëm,
ushqimit, menstruacioneve) mund ta shqetësojë foshnjën dhe shkaktojë refuzim
të të ushqyerit me qumësht gjiri.

Foshnjat me peshë të ulët në lindje dhe ato të sëmura

Foshnjat me peshë në lindje nën 2.5 kg kanë nevojë për qumësht gjiri, madje edhe
më tepër, sidoqoftë ato nuk mund të ushqehen menjëherë pas lindjes, posaçërisht
nëse janë shumë të dobëta.
Në ditët e para, foshnja mund të mos jetë e aftë që të marr ushqimin per os dhe
mund të ketë nevojë që të ushqehet në mënyrë intravenoze. Fillo të ushqyerit
oral sa më parë që foshnja të mund ta tolerojë atë.
Foshnjat 30 apo 32 javësh (apo më të vogla) zakonisht, kanë nevojë që të ushqehen
me tubë nazogastrike. Jepja qumështin e zbrazur me tubë. Nëna mund t’ia jap
foshnjës gishtin që ta thith derisa të ushqehet me tubë. Kjo mund të stimulojë
traktin tretës të foshnjës si dhe të ndihmojë në shtimin e peshës. Foshnjat rreth
30-32 javë të gestacionit mund të marrin ushqimin nga gota apo luga.

270
 Menaxhimi NUtritiv i fëmijëve të sëmurë

Foshnjat me moshë 32 apo më tepër javë të gestacionit janë në gjendje që të

fillojnë të thithin në gji. Nëna duhet ta vendosë foshnjën në gji, sa më parë që
foshnja të jetë mirë. Vazhdo dhënien e qumështit të zbrazur me gotë, apo tubë
në mënyrë që foshnja të plotësojë nevojat ushqyese.
Foshnjat me 34-36 javë të gestacionit (apo më
tepër), zakonisht mund të marrin gjithë sasinë
e duhur nga gjiri.

Foshnjat të cilat nuk mund të

ushqehen
Foshnjat të cilat nuk ushqehen
në gji, duhet që të marrin
ose:
• qumështin e zbrazur
(preferohet nga nëna e
tyre)
• qumështin formulë të
përgatitur me ujë të
pastër, duke u bazuar

10. Kujdesi përkrahës

në udhëzimet, apo nëse
është e mundur formula
të gatshme, në formë të
lëngët
• qumësht shtazësh (zbute
qumështin e lopës, duke
i shtuar 50 ml ujë në 100
ml qumësht dhe pastaj shto Të ushqyerit e fëmijës përmes gotës,
me qumësht të zbrazur nga gjiri
10 g sheqer në të, me një zëv-
endësues mikronutritiv. Nëse
është e mundur, mos e përdorë për foshnjat premature).
Qumështi i zbrazur është zgjidhja më e mirë—në sasitë vijuese:
Foshnjat ≥ 2.5 kg: jepi 150 ml/kg të peshës trupore brenda ditës, të ndara në 8
shujta, në intervale 3 orëshe.
Foshnjat <2.5 kg: shih faqen 53 për udhëzime të detajuara.
Nëse foshnja është shumë e dobët për të thithur, të ushqyerit mund të realizohet
me gotë. Ushqejeni me tubë nazogastrike, nëse fëmija është letargjik apo me
anoreksi të rëndë.

271
 SHUJTAT “KOMPENZUESE”

Shujtat “Kompenzuese”
Receta ofron 100 kcal dhe 3 g proteinë/100 ml. Shujtat individuale
përmbajnë përafërsisht 200 kcal dhe 6 g proteinë. Fëmija duhet t’i
marrë 7 shujta në 24 orë.

Receta 1 (Pure pa qumësht)

Përmbajtja Për 1 litër Për një shujtë
Miell drithërash 100 g 20 g
Yndyrë 100 g 20 g
Sheqer 50 g 10 g

Përgatitë qullë të trashë dhe pastaj përzieje me pastë dhe sheqer.

Përgatitë deri në 1 litër.

Receta 2 (Pure me qumësht/puding orizi)

Përmbajtja Për 1 litër Për një shujtë
10. Kujdesi përkrahës

Miell drithërash 125 g 25 g

Qumësht (të freskët afatgjatë) 600 ml 120 ml
Sheqer 75 g 15 g
Yndyrë/margarinë 25 g 5 g

Përgatit pure të trashë me qumësht dhe me pak ujë (përdor 75 g të

qumështit të plotë pluhur, në vend të 600 ml të qumështit lëng), pastaj
shto yndyrë dhe sheqer. Shto deri në 1 litër.
Për pudingun prej orizi, zëvendëso miellin e cerealeve me sasi të
njëjtë orizi.
Këto receta mund të zëvendësohen me vitamina dhe minerale.

272
 SHUJTAT “KOMPENZUESE”

Receta 3 (Shujta e bazuar në oriz)

Përmbajtja Për të fituar 600g Për një shujtë
Oriz 75 g 25 g
Thjerrëza 50 g 20 g
Kungull 75 g 25 g
Gjethe të gjelbërta 75 g 25 g
Yndyrë/margarine 25 g 10 g
Ujë 800 ml
Vendos oriz, thjerrëza, kungull, vaj, erëza dhe ujë në enë dhe zieni me
kapak të mbyllur. Para se të zihet shtoni gjethe të grira. Vazhdoni ta
zieni për pak minuta.

Receta 4 (Shujta e bazuar në oriz, duke përdorur ushqim

familjar të zier)
Përmbajtja Sasia e një shujt
Orizi i zier 90 g (41/2 lugë të mëdha)*

10. Kujdesi përkrahës

Fasulja e qullët e zier, bizelja apo thjerrëza 30 g (11/2 lugë të mëdha)
Kungull i qullët i zierë 30 g (11/2 lugë të mëdha)
Margarinë/Vaj 10 g (2 lugë çaji)**
Zbuti ushqimet e qullëta me vaj dhe margarinë.

Receta 5 (Shujta e bazuar në misër, duke përdorur ushqim

familjar)
Përmbajtja Sasia e një shujte
Qullë të trashë misri (i zierë) 140 g (6 lugë të mëdha)*
Pasta të kikirikut 15 g (3 lugë të çajit)**
Vezë 30 g (1 veza)
Gjethe të gjelbërta 20 g (grusht)
Përzieni pastën e kikirikut dhe vezët e paziera në qullurat e ziera. Zieni
për disa minuta. Fërgoni qepët dhe domatet në miell dhe shtoni fletët.
Përzieni në qullë dhe shërbeni ndaras.

* Lugë e madhe = 10 ml lugë e rrumbullakuar; ** lugë çaji = 5 ml

273
 Menaxhimi nutritiv

10.1.2 Menaxhimi i të ushqyerit të fëmijëve të sëmurë

Principet për të ushqyerit e motakëve dhe fëmijëve të vegjël, të sëmurë janë:
• vazhdo të ushqyerit me qumësht gjiri
• mos i ndërprejë ushqimet tjera
• ushqeje foshnjën shpesh, çdo 2-3 orë
• inkurajoje dhe bëhu i durueshëm
• ushqeje me tubë nazogastrike, nëse fëmija ka anoreksi të rëndë
• promovo rritjen kompenzuese, pas rikthimit të apetitit.
Ushqimet që jepen duhet të jenë:
• të shijshme (për fëmijën)
• të lehta për t’u ngrënë (të buta dhe të lëngëta)
• të lehta për t’u tretur
• nutritive dhe të pasura me energji dhe materie ushqyese.
Parimi bazë i menaxhimit të të ushqyerit është, që të jepet dieta me sasi të
mjaftueshme energjetike të ushqimit dhe proteina të cilësisë së lartë. Gjithashtu
rekomandohen ushqimet me përmbajtje të larta yndyrore. Rreth 30–40% të
kalorive të përgjithshme mund të jepen si yndyra. Të ushqyerit në intervale të
10. Kujdesi përkrahës

shpeshta është i domosdoshëm për të arritur marrjen e sasive adekuate en-

ergjetike. Nëse ka shqetësim për përmbajtjen nutritive të ushqimit, jepi shtesë
të multivitaminave dhe mineraleve.
Fëmija duhet të inkurajohet të hajë sasi relativisht të vogla dhe shpesh. Nëse fëmijët
e vegjël lihen të ushqehen vetvetiu, apo duhet të konkurrojnë me bashkëmosh-
atarët e tyre për ushqim, ata mund të mos marrin sasi adekuate të ushqimit.
Zënia e hundës, me mukus të thatë apo të trashë, mund të ndikojë në të ushqyerit
e foshnjës. Hidhi pika të NaCl në hundë, për të zbutur mukusin.
Tek një numër i vogël fëmijësh, të cilët nuk janë në gjendje të hanë për disa ditë
(p.sh. si pasojë e gjendjes së pavetëdijshme te meningjiti apo distresi respirator
te pneumonia e rëndë), mund të jetë e domosdoshme që të ushqehet me tubë
nazogastrike. Rreziku i aspirimit mund të zvogëlohet, nëse jepen shpesh sasi
të vogla.
Për të zëvendësuar menaxhimin e të ushqyerit të fëmijës në spital, të ushqyerit
duhet të rritet gjatë konvaleshencës, për të fituar peshën e humbur. Është me
rëndësi që nëna, apo përkujdesësi t’i ofrojë fëmijës ushqim më shpesh se sa
në kushte normale (së paku një shujtë shtesë në ditë), pasi që apetiti i fëmijës
të shtohet.

274
Diagrami 16. Të ushqyerit e rekomanduar për fëmijën e
sëmurë dhe të shëndoshë*

Deri në moshën 6 muajshe

ä Ushqeje me qumësht të gjirit, sa më shpesh që
fëmija të dojë, gjatë ditës dhe natës për së paku 8
herë brenda 24 orëve.
ä Mos jep ushqim apo lëngje të tjera.
ä Vetëm nëse fëmija është me moshë mbi 4
muaj dhe duket se është i uritur pas të ushqy-
erit me qumësht të gjirit dhe nuk shton peshë
në mënyrë adekuate:
Shto ushqim shtesë (shih më poshtë).
Jepi 2-3 lugë të këtij ushqimi, pas të ushqyerit me qumësht të gjirit.

6 muaj deri në 12 muaj

ä Ushqeje me qumësht të gjirit sa më shpesh që fëmija të dojë, gjatë
ditës dhe natës, së paku 8 herë brenda 24 orëve.
ä Jepi shujta adekuate të ushqimeve të trasha-nutritive të përshtat-

10. Kujdesi përkrahës

shme (shih tabelën 31 për shembuj):
— 3 herë në ditë, nëse fëmija ushqehet me qumësht të gjirit;
— 5 herë në ditë, nëse fëmija nuk ushqehet me qumësht të gjirit,
plus 1-2 gota qumështi.

12 muaj deri në 2 vjet

ä Ushqeje me qumësht të gjirit, sa më shpesh që të dojë fëmija.
ä Jepi shujta adekuate të ushqimeve të trasha-nutritive të përshtat-
shme (shih tabelën 31 për shembuj), apo ushqim familjar 5 herë në
ditë.

2 vjet dhe mbi

ä Jepi ushqim familjar 3 herë në ditë. Poashtu, dy herë në ditë jepi
zamra (shih tabelën 31 për shembull)

* Dieta e mirë ditore duhet të jetë adekuate në sasi dhe të përmbajë një ushqim
të pasur me energji (p.sh., cerealie të trasha me yndyrë të shtuar); mish,
peshkë, vezë, apo perime bishtajore; dhe pemë e perime.

275
 10. Kujdesi përkrahës

Tabela 31. Shembuj të ushqimeve lokale

276
Grup mosha: 6 muaj 6 – 12 muaj 12-24 muajsh 2 vjet e mbi
Ushqeje fëmijën në gji aq shpesh Ushqeje fëmijën në gji aq shpesh Ushqeje fëmijën me gji aq shpesh Jepni shujta familjare
sa fëmija të dojë, ditën dhe natën, sa fëmija të dojë. sa fëmija të dojë. 3 herë në ditë
së paku 8 herë brenda 24 orëve Jep 3 herë në ditë ushqim familjar Jeni shujta familjare në
Jepi shujta në sasi adekuate Jeni shujta në sasi adekuate 200 ml sasi adekuate 250 ml
Menaxhimi nutritiv

Mos i jep ushqim apo lëngje të 125 ml të ushqimit të trashë (sasia e 1 tasi të jogurtit): Shujtat familjare duhen
tjera. plotësues si: - pire patatesh me vaj + mish (viçi, të jenë sa më të
Vetëm nëse fëmija: është i - qull perimesh (patate, karota, pul),vezë, mëlçi, peshk, apo llojllojshme.
uritur pas ushqimit me gji, apo kungull, spinaq, domate, etj.) me - pite të përgatitur në shtëpi, apo Shujta e fëmijës duhet
nuk është duke fituar në peshë në vaj dhe mish dhe/apo të kuqtë e - bukë me gjalpë/margarinë dhe të pasurohet me mish,
mënyrë adekuate. vezës, apo peshk, apo vezë, peshk, djathë,
Jepi ushqim plotësues (të shënuar - qull me yndyrë (vaj/gjalpë/ - fasule ma vaj dhe bukë, apo gjalpë, vaj ose margarinë
në shtyllën prej 6 margarinë), apo - perime të freskëta (karota, speca dhe
muajve deri në 12 muaj). - griz (miell gruri, qumësht, pak të ëmbël, domate, etj), apo Jepni 2 zamra në ditë
Jepi këtë ushqim 1 apo 2 herë në sheqer + vaj), apo - kos apo - Pemë të freskëta
ditë pas ushqimit në gji (4-6 - kaçamak (miell misri, ujë, pak - supë të trashë perimesh, apo (fruta sezonale), qumësht
lugë të reçelit). kripë) + vaj/gjalpë/margarinë/ çorbë me mish, djathë dhe lope, biskota. pite të
qumësht, apo yndyrë. përgatitur në shtëpi.
- pilaf orizi (+ vaj/gjalpë/margarinë) dhe
apo Jepi 2 zamra në ditë
- bukë me kos, apo - Pemë të freskëta (fruta sezonale),
- pemë të freskëta (fruta sezonale), qumësht lope, biskota, pite të
- 3 herë në ditë nëse është në gji; përgatitur në shtëpi.
- 5 herë në ditë nëse nuk mëkohet
në gji.

 Menaxhimi i lëngjeve

10.2 Menaxhimi i lëngjeve

Sasia e përgjithshme e nevojave për lëngje të fëmijës është llogaritur me formulën
vijuese 100 ml/kg për 10 kg e parë, pastaj 50 ml/kg për 10 kg të tjerë, pastaj 25
ml/kg për çdo kg shtesë. Për shembull, fëmija me peshë prej 8kg merr 8 x 100
ml = 800 ml në ditë, fëmija 15 kg (10 x 100) + (5 x 50) = 1250 ml në ditë.
Tabela 32. Kërkesat për lëngje mbajtëse
Pesha trupore e fëmijës Lëngu (ml/ditë)
2 kg 200 ml/ditë
4 kg 400 ml/ditë
6 kg 600 ml/ditë
8 kg 800 ml/ditë
10 kg 1000 ml/ditë
12 kg 1100 ml/ditë
14 kg 1200 ml/ditë
16 kg 1300 ml/ditë
18 kg 1400 ml/ditë
20 kg 1500 ml/ditë
22 kg 1550 ml/ditë
24 kg 1600 ml/ditë

10. Kujdesi përkrahës

26 kg 1650 ml/ditë

Jepi fëmijës së sëmurë më tepër se sasitë e lartshënuara, nëse fëmija ka temper-

aturë të ngritur (shtoji 10% për çdo 1°C të temperaturës së ngritur).

Përcjellja e marrjes së lëngjeve

Përkujdesu për të mbajtur hidrimin në nivel të duhur, tek fëmijët e sëmurë rëndë,
të cilët nuk kanë marrë lëngje per os për një kohë të caktuar. Lëngjet duhet dhënë
në mënyrë orale (përmes gojës apo tubës nazogastrike).
Nëse lëngjet duhet të jepen në mënyrë intravenoze është me rëndësi që të përcil-
let nga afër infuzioni i dhënë fëmijës, për shkak të rrezikut të dhënies së sasisë
së tepërt të lëngjeve, që mund të çojë deri te insuficienca e zemrës dhe edemi
i trurit. Nëse është e pamundur që të përcillet infuzioni nga afër, atëherë vija IV
duhet të përdoret vetëm për fëmijët që kanë dehidrim të rëndë, shok septik,
dhënie të antibiotikëve IV dhe tek fëmijët te të cilët dhënia orale e lëngjeve është e
kundërindikuar (si perforimi i zorrëve, apo problemet tjera kirurgjike abdominale).
Mbajtja e lëngjeve IV përfshin gjysmë-tretje normale fiziologjike dhe 5% glukozë.
Mos jep vetëm 5% glukozë për periudha të gjata, sepse kjo mund të çojë në
hiponatremi. Shih aneksin 4, faqe 361 për përbërjen e lëngjeve IV.

277
 Menaxhimi i temperaturës së ngritur

10.3 Menaxhimi i temperaturës së ngritur

Në këtë udhëzues merret parasysh temperatura rektale. Temperaturat orale dhe
aksillare janë më të ulëta rreth 0.5°C, respektivisht 0.8°C.
Temperatura nuk është tregues se duhet filluar trajtimi me antibiotik dhe mund
të ndihmojë sistemin imun që ta luftojë infeksionin. Sidoqoftë temperaturat e
ngritura (>39°C), mund të kenë efekte të dëmshme siç janë:
• zvogëlimi i apetitit
• iritimi i fëmijës
• shfaqja e konvulsioneve te disa fëmijë në mes moshës 6 muajsh dhe 5 vjeç
• shtimi i harxhimit të oksigjenit (p.sh. te fëmija me pneumoni të rëndë, insu-
ficiencë të zemrës apo meningjit).
Të gjithë fëmijët me temperaturë të ngritur duhet që të ekzaminohen për shenja
dhe simptoma, të cilat tregojnë shkaktarët bazë të temperaturës dhe duhet trajtuar
sipas nevojës (shih kapitullin 6, faqe 133).

Trajtimi me antipiretikë
Paracetamol
Trajtimi me paracetamol duhet të kufizohet për fëmijët e moshës ≥ 2 muajsh,
10. Kujdesi përkrahës

që kanë temperaturë ≥ 39°C dhe janë të parehatshëm apo të shqetësuar, për

shkak të temperaturës së ngritur. Fëmijët që janë vigjilent dhe aktiv është pak
e besueshme që do të kenë ndonjë dobi nga marrja e paracetamolit. Doza e
paracetamolit është 15 mg/kg çdo 6 orë.

Agjentët e tjerë
Aspirini nuk rekomandohet si vijë e parë e antipiretikëve për shkak të lidhjeve që
ka me sindromin Rey, gjendjet e rralla por të rënda që mund ta prekin mëlçinë
apo trurin. Shmange dhënien e aspirinës tek fëmijët me varicelë, ethe dengue
apo çrregullime të tjera hemorragjike.
Agjentët e tjerë nuk rekomandohen për shkak të toksicitetit të tyre dhe joefikasitetit
(dipyrone, phenylbutazone) apo të shtrenjta (ibuprofen).

Kujdesi përkrahës
Fëmijët me temperaturë të ngritur duhet të vishen lehtë, të mbahen në dhomë
të ngrohtë, por mirë të ventiluar dhe të inkurajohen për të marrë sa më tepër
lëngje. Vendosja e pecetave të lagura e zvogëlon temperaturën vetëm gjatë kohës
së aplikimit të tyre.

278
 Kontrolli i dhimbjes

10.4 Kontrolli i dhimbjes

Principet bazë të kontrollit të dhimbjes janë:
— jep analgjetikë nga goja, kur është e mundur (trajtimi IM mund të shkaktojë
dhimbje)
— jepni rregullisht, ashtu që fëmija nuk do të ballafaqohet me përjetimin e
dhimbjes, para se t’i jepet doza tjetër e analgjetikut.
— jepja në dozë që mund të rritet, apo fillo me një analgjetik të lehtë dhe kalo
në analgjetikë më të fortë, sipas rritjes së nevojës për të qetësuar dhimbjen,
apo zhvillimit të tolerancës
— cakto dozën për secilin fëmijë, meqenëse fëmijët do të kenë kërkesa të
ndryshme në pikëpamje të dozës për të njëjtin efekt.
Përdori barnat vijuese për kontrollimin efektiv të dhimbjes:
1. Anestetikët lokal: për lezionet e dhimbshme në lëkurë apo mukoza apo gjatë
procedurave të dhimbshme.
ä Lidokaina: aplikoje me gazë në ulçerat e dhimbshme të gojës, para ushqimit
(aplikoje me dorëza, deri sa anëtari i familjes apo punëtori shëndetësor
të mos jetë HIV-pozitiv dhe të mos ketë nevojë më për mbrojtje nga
infeksioni); ky vepron për 2-5 minuta.

10. Kujdesi përkrahës

ä TAK (tetrakain, adrenalin, kokain): aplikoje me tupfer gaze dhe vendose
mbi plagët e hapura; është veçanërisht i dobishëm gjatë qepjes.
2. Analgjetikët: për dhimbje të lehtë apo mesatare (siç është kokëdhembja,
dhimbja post-traumatike dhe dhimbja prej spasticitetit).
ä paracetamol
ä aspirinë (shih komentet mbi përdorimin në faqe 278)
ä barnat anti-inflamatore josteroide, siç është ibuprofen.
3. Analgjetikët e fuqishëm siç janë opiatet: për dhimbje mesatare dhe të forta,
që nuk reagojnë në trajtim me analgjetik.
ä morfinë, një analgjetik i shtrenjtë dhe i fuqishëm: jepe oral apo IV çdo 4–6
orë, apo përmes infuzionit të vazhdueshëm IV.
ä petidinë: jepe oral apo IM, çdo 4–6 orë
ä kodein: jepe oral çdo 6–12 orë, të kombinuar me jo-opioide, për të arritur
analgjezi shtesë.
Vërejtje: Përcille me kujdes për depresion respirator. Nëse zhvillohet toleranca,
doza duhet të rritet për të mbajtur shkallën e njëjtë të qetësimit të dhimbjes.

279
 Menaxhimi i anemisë

4. Barnat tjera: për problemet specifike të dhimbjes. Këto përfshijnë diazepamin

për spazme muskulore, karbamazepinën për dhimbje neuralgjike dhe kor-
tikosteroidet (siç është dexamethasone) për dhimbjet si pasojë e një ënjtje
inflamatore, që shtyp në nerva.

10.5 Menaxhimi i anemisë

Anemia (jo e rëndë)
Fëmijët e vegjël (mosha <6 vjeç) janë anemik nëse hemoglobina e tyre është
<9.3 g/dl (përafërsisht e barabartë me hematokritin prej <27%). Nëse anemia
është e pranishme, fillo trajtimin – pos nëse fëmija është rëndë i kequshqyer,
me ç’rast shih faqen 187.
ä Jepi (shtëpi) trajtimin me hekur (doza ditore e tabletave të ferofolatit, apo
shurupit të hekurit) për 14 ditë.
Vërejtje: Nëse fëmija është duke marrë sulfadoxine-pyrimethamine për malarie,
mos i jep tableta hekuri që përmbajnë folate, deri në vizitën kontrolluese pas 2
javësh. Folatet mund të ndërveprojnë me veprimin e antimalarikëve. Shih seksionin
7.4.6 (faqe 187) për përdorimin e hekurit në fëmijët e kequshqyer rëndë.
• Kërko nga prindërit që të kthehen me fëmijën pas 14 ditëve. Trajtimi duhet
të jepet për 3 muaj, kur kjo është e mundur. Zakonisht duhen 2–4 javë që të
10. Kujdesi përkrahës

korrigjohet anemia dhe 1 – 3 muaj pas kthimit të hemoglobinës në normë,

për të mbushur depot e hekurit.
• Nëse fëmija është ≥ 2 vjeç dhe nuk ka pasur mebendazol në 6 muajt paraprak,
jepi një dozë të mebendazolit (500 mg) për parazitë të mundshëm, apo larva
(shih faqe 147).
• Këshilloje nënën mbi shprehitë e mira të të ushqyerit.

Anemia e rëndë
ä Jepu transfuzion të gjakut sa më parë që të jetë e mundur (shih më poshtë):
— të gjithë fëmijëve me hematokrit ≤ 12% apo Hb ≤ 4 g/dl
— fëmijëve me anemi më pak të rëndë (hematokrit 13–18%; Hb 4–6 g/dl)
me ndonjë prej veçorive klinike vijuese:
• dehidrim klinik, klinikisht i dukshëm
• shok
• vetëdije të dëmtuar
• pamjaftueshmëri zemre
• frymëmarrje të thellë dhe të mundimshme
• parazitemi malarike shumë të lartë (>10% eritrocite me parazitë).

280
 Transfuzioni i gjakut

• Nëse qelizat e koncentruara janë në dispozicion, jepi 10 ml/kg të peshës

trupore, për 3–4 orë më mirë, sesa gjak të freskët. Nëse nuk ka, jepi gjak të
freskët (20 ml/kg të peshës trupore) për 3–4 orë.
• Kontrolloje frekuencën respiratore dhe të pulsit, çdo 15 minuta. Nëse, cilado
prej tyre tregon rritje, jepi transfuzion më ngadalë. Nëse ka ndonjë dëshmi të
mbingarkesës me lëngje, si pasojë e transfuzionit të gjakut, jepi furosemide
IV, 1–2 mg/kg të peshës trupore, deri në maksimum prej 20 mg.
• Pas transfuzionit, nëse hemoglobina mbetet si më parë, përsërite transfuzi-
onin.
• Në fëmijët e kequshqyer rëndë, mbingarkesa me lëngje është komplikim i
shpeshtë dhe serioz. Jepi qeliza të koncentruara kur ke, apo gjak të freskët,
10 ml/kg të peshës trupore (më shumë se 20 ml/kg), vetëm njëherë dhe të
mos përsëritet transfuzioni (shih faqe 195 për detaje).

10.6 Transfuzioni i gjakut

10.6.1  Ruajtja e gjakut
Përdore gjakun që është kontrolluar dhe është negativ për sëmundjet ngjitëse,
përmes transfuzionit. Të mos përdoret gjaku të cilit i ka kaluar data e përdorimit,
apo ka qenë jashtë frigoriferit, për më shumë se 2 orë.

10. Kujdesi përkrahës

Transfuzioni i shpejtë i vëllimeve të mëdha, në shpejtësi >15 ml/kg/orë të gjakut
të ruajtur në 4°C, mund të shkaktojnë hipotermi, sidomos në foshnjat e vogla.

10.6.2  Problemet me transfuzionin të gjakut

Gjaku mund të jetë bartës i sëmundjeve ngjitëse (p.sh. sifilizit, hepatitit B dhe C,
HIV-it). Kështu që, kontrollo dhuruesit për sa më shumë prej këtyre sëmundjeve
që të jetë e mundur. Për të minimizuar rrezikun, jepi transfuzion gjaku vetëm kur
kjo është esenciale.
10.6.3  Indikacionet për transfuzion të gjakut
Ekzistojnë pesë indikacione të përgjithshme për transfuzion të gjakut:
• humbja akute e gjakut, kur 20–30% të vëllimit të përgjithshëm të gjakut është
humbur dhe gjakderdhja vazhdon
• anemia e rëndë
• shoku septik (nëse lëngjet IV janë të pamjaftueshme për të mbajtur qarkullimin
adekuat dhe si plotësim i terapisë me antibiotik)
• për të siguruar plazmë dhe trombocite për faktorët e koagulimit, nëse kom-
ponentët specifike të gjakut nuk janë në dispozicion
• eksanguinotransfuzion në të porsalindur me verdhëz të rëndë.

281
 Dhënia e transfuzionit të gjakut

10.6.4  Dhënia e transfuzionit të gjakut

Para transfuzionit, kontrollo si vijon:
• gjaku është i grupit të duhur dhe emri i pacientit dhe numri janë edhe në etiketë
edhe në formë (në një emergjencë, zvogëloje rrezikun prej shpërputhjes apo
reaksioneve të transfuzionit, përmes provës së pajtueshmërisë së grupeve
specifike të gjakut, apo duke dhënë gjak të grupit 0, nëse ke)
• qesja e gjakut për transfuzion nuk është e shpuar
• qesja e gjakut nuk ka qenë jashtë frigoriferit për më shumë se 2 orë, plazma
nuk është e kuqërremtë, apo nuk ka koagule të mëdha dhe eritrocitet nuk
duken të purpurta apo të zeza
10. Kujdesi përkrahës

Dhënia e transfuzionit të gjakut. Vërejtje: Shishja është përdorur për të matur

vëllimin e gjakut dhe dora imobilizohet për të parandaluar fleksionin e bërrylit.

282
 Reaksionet e transfuzionit

• ndonjë shenjë e pamjaftueshmërisë së zemrës. Nëse është e pranishme, jepi

1mg/kg furosemide IV në fillim të transfuzionit, fëmijës tek i cili vëllimi i gjakut
qarkullues është normal. Të mos injektohet në qesen e gjakut.
Kryeje regjistrimin themelor të temperaturës së fëmijës, frekuencës respiratore
dhe frekuencës së pulsit.
Vëllimi i dhënë me transfuzion fillimisht duhet të jetë 20 ml/kg të peshës trupore
të gjakut të freskët, i dhënë për 3–4 orë.
Gjatë transfuzionit:
• nëse është në dispozicion, shfrytëzo një pajisje infuzioni për të kontrolluar
shpejtësinë e transfuzionit
• kontrollo nëse gjaku është duke rrjedhur në shpejtësi të duhur
• shih për shenja të reaksioneve të transfuzionit (shih më poshtë), veçanërisht
me kujdes në 15 minutat e parë të transfuzionit
• regjistro dukjen e përgjithshme të fëmijëve, temperaturën, pulsin dhe
frekuencën respiratore, çdo 30 minuta
• regjistro kohën e fillimit dhe të përfundimit të transfuzionit dhe praninë e
ndonjë reaksioni.
Pas transfuzionit:

10. Kujdesi përkrahës

• rivlerëso fëmijën. Nëse duhet më shumë gjak, duhet dhënë një sasi e ngjas-
hme me transfuzionin e dhënë dhe duhet përsëritur doza e furosemidit (nëse
jepet).

10.6.5  Reaksionet e transfuzionit

Nëse paraqiten reaksionet e transfuzionit, së pari kontrollo etiketën e qeses së
gjakut dhe identitetin e pacientit. Nëse ka ndonjë shpërputhje, ndërpreje menjëherë
transfuzionin dhe lajmëro bankën e gjakut.
Reaksionet e lehta (si pasojë e tejndjeshmërisë së lehtë)
Shenjat dhe simptomat:
n ekzantema që kruhet
Menaxhimi:
ä ngadalëso transfuzionin
ä jepi chlorphenamine 0.1 mg/kg IM, nëse ke
ä vazhdo transfuzionin në shpejtësi normale, nëse nuk ka përparim të
simptomave pas 30 minutave
ä nëse simptomat perzistojnë, trajtoje si reaksion të lehtë (shih më poshtë).

283
 Reaksionet e transfuzionit

Reaksionet mesatarisht të rënda (si pasojë e tejndjeshmërisë së mesme, reak-

sioneve jo-hemolitike, kontaminimit pirogjen apo bakterial)
Shenjat dhe simptomat:
n ekzantemë e rëndë që kruhet (urtikarie)
n zjarrmi
n temperaturë >38°C (Vërejtje: temperatura mund të ketë qenë e pranishme
para transfuzionit)
n rigjiditet
n shqetësim
n frekuencë e rritur e zemrës.
Menaxhimi:
ä ndërpreje transfuzionin, por mbaje vijën IV të hapur me tretje fiziologjike
ä jepi 200 mg hydrocortisone, IV apo chlorphenamine 0.25 mg/kg IM, nëse ke
ä jepi bronkodilator, nëse ka fishkëllimë (shih faqe 88–90)
ä dërgo në bankën e gjakut si vijon: pajisjen e përdorur për dhënien e gjakut,
mostrën e gjakut prej një vendi tjetër dhe mostrat e urinës të mbledhura gjatë
24 orëve.
10. Kujdesi përkrahës

ä nëse ka përmirësim, rifillo ngadalë transfuzionin me gjak tjetër dhe vëzhgoje

me kujdes
ä nëse nuk ka përmirësim në 15 minutat e ardhshëm, trajtoje si rrezik për
jetë (shih më poshtë) dhe raportoje tek mjeku përgjegjës dhe në bankën e
gjakut.
Reaksionet e rrezikshme për jetë (si pasojë e hemolizës, kontaminimit bakterial
dhe shokut septik, mbingarkimit me lëngje apo anafilaksës)
Shenjat dhe simptomat:
n temperaturë >38°C (Vërejtje: temperatura mund të ketë qenë e pranishme
para transfuzionit)
n shtangime
n shqetësim
n frekuencë e rritur e zemrës
n frymëmarrje e shpejtësuar
n urinë e zezë apo e kuqe e mbylltë (hemoglobinuri)
n gjakderdhje e pashpjegueshme

284
 Terapia me oksigjen

n konfuzion
n kolabim.
Vërejë se në një fëmijë të pavetëdijshëm, gjakderdhja e pakontrolluar apo shoku
mund të jetë e vetmja shenjë e reaksionit të rrezikshëm për jetë.
Menaxhimi:
ä ndërpreje transfuzionin, por mbaje të hapur vijën IV me tretje fiziologjike
ä ruaji rrugët e frymëmarrjes dhe jepi oksigjen (shih faqe 4)
ä jepi epinephrine (adrenaline) 0.01 mg/kg të peshës trupore (baras me 0.1 ml
të tretësirës 1 në 10 000
ä trajtoje shokun (shih faqe 4)
ä jepi 200 mg hydrocortisone IV, apo chlorpheniramine 0.1 mg/kg IM, nëse ke
ä jepi bronhodilator, nëse ka fishkëllimë (shih faqe 88–90)
ä raportoje tek mjeku përgjegjës dhe në laboratorin e gjakut, sa më parë që të
jetë e mundur
ä mbaje qarkullimin renal të gjakut me furosemide IV 1 mg/kg
ä jepi antibiotik sikur për septikemi (shih faqe 158).

10. Kujdesi përkrahës

10.7 Terapia me oksigjen
Indikacionet
Kur është në dispozicion, terapia me oksigjen duhet të drejtohet përmes puls
oksimetrit (shih faqe 288). Jepi oksigjen fëmijës me SaO2 <90%, dhe shtoje
oksigjenin për të arritur SaO2 >90%. Kur puls oksimetrat nuk janë në dispozicion,
nevoja për terapi me oksigjen duhet të drejtohet nga shenjat klinike, të cilat janë
më pak të besueshme.
Kur furnizimi me oksigjen është i kufizuar, duhet t’u jepet prioritet fëmijëve me
pneumoni të rëndë, bronkiolit apo astmë që:
n kanë cianozë qendrore, apo
n nuk janë në gjendje të pinë (kur kjo është si pasojë e distresit respirator).
Aty ku pajisja me oksigjeni është më e begatshme, ky duhet t’u jepet fëmijëve
me cilëndo nga vijueset:
n retraksion i rëndë i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit
n frekuencë respiratore prej 70/min apo mbi
n gjëmim me secilën frymëmarrje (në foshnjat e vogla)
n tundje koke (shih faqe 70).

285
 Terapia me oksigjen

Burimet
Pajisjet për oksigjen duhet të jenë në dispozicion gjatë gjithë kohës. Dy burimet
kryesore të oksigjenit janë cilindrat dhe koncentruesit e oksigjenit. Është me
rëndësi që krejt pajisja të kontrollohet për pajtueshmëri.

Cilindrat e oksigjenit dhe koncentruesit

Shih listën e pajisjes së rekomanduar për
përdorim me cilindra dhe koncentrues të
oksigjenit dhe udhëzimet për përdorimin
e tyre në dokumentet e rishqyrtimit
teknik të OBSh-së, Terapia me
oksigjen në menaxhimin e fëmi-
jës me një infeksion akut respi-
rator dhe Doracakun e OBSh-së
Përdorimi klinik i oksigjenit (shih
Referencën në faqe 305).

Dhënia e oksigjenit
Rekomandohen tri metoda për
dhënien e oksigjenit: kanulat Terapia me oksigjen: kanulat nazale të
10. Kujdesi përkrahës

nazale, kateteri nazal dhe kateteri vendosura drejtë dhe të përforcuara

nazofaringeal. Kanulat nazale
apo kateteri nazal preferohet në
shumicën e rrethanave. Kanulat
nazale janë metoda më e mirë për
dhënien e oksigjenit foshnjave të
vogla dhe fëmijëve me krup apo
pertusis të rëndë.
Përdorimi i kateterit nazofaringeal
kërkon përcjellje nga afër dhe vep-
rim të shpejtë, në rast se kateteri
hyn në ezofag apo zhvillohen komp-
likime të tjera serioze. Përdorimi
i maskës së fytyrës, apo kutive të
kokës nuk rekomandohet.
Kanulat nazale. Këta janë gypa të
shkurtër të futur në hundë. Vendosi
ato mu brenda hundës dhe përforcoi Terapia me oksigjen: vendosja e drejtë
me një copë të shiritit ngjitës në faqe e kateterit nazal (pamje transversale)

286
 Terapia me oksigjen

A: Matja e distancës prej hundës deri B. Pamja transversale e pozitës së

në tragus të veshit, për futjen e kateterit kateterit nazofaringeal
nazofaringeal

afër hundës (shih figurën). Duhet pasur kujdes që të mbahen hundët të lira nga
mukusi, i cili mund të bllokoj rrjedhën e oksigjenit.
ä Vendose një shpejtësi të rrjedhës prej 1–2 litër/min (0.5 litër/min në foshnjat e
vogla) për të zhvilluar një përqendrim oksigjeni të thithur prej 30–35%. Njomja
(humidifikimi) nuk kërkohet me kanulat nazale.

10. Kujdesi përkrahës

Kateteri nazal. Ky është një kateter 6 apo 8 FG, i cili plasohet në shpinën e zgavrës
së hundës. Vendose kateterin në një distancë prej faqes anësore të hundës, deri
në buzën e brendshme të vetullës.
ä vendose shpejtësinë e rrjedhës prej 1–2 litër/min. Njomja nuk kërkohet me
kateter nazal.
Kateteri nazofaringeal. Ky është një kateter 6 apo 8 FG, i cili është plasuar në
faring mu nën nivelin e uvulës. Vendose kateterin në një distancë të barabartë me
atë prej faqes anësore të hundës deri përballë veshit (shih figurën B, më lartë).
Nëse është vendosur tepër poshtë, mund të paraqiten mundimi dhe vjellja, e më
rrallë fryrja gastrike.
ä Vendose një shpejtësi të rrjedhës prej 1–2 litër/min, që zhvillon një përqendrim
oksigjeni të thithur prej 45–60%. Është me rëndësi që kjo shpejtësi e rrjedhës
të mos kalohet për shkak të rrezikut prej fryrjes së lukthit. Njomja është e
nevojshme.

Përcjellja
Aftësoi infermieret që të vendosin dhe të përforcojnë kanulat nazale apo kateterin
drejtë. Kontrollo rregullisht nëse pajisja është duke punuar siç duhet dhe largo
dhe pastro kanulat apo kateterin së paku dy herë në ditë.

287
 Terapia me oksigjen

Përcille fëmijën së paku çdo 3 orë për të përcaktuar dhe korrigjuar ndonjë
problem, përfshirë:
• SaO2 përmes pulsoksimetrit
• kateterin apo kanulat nazale jashtë vendit të vendosjes
• rrjedhën në sistemin e dhënies së oksigjenit
• shpejtësinë jo të drejtë të rrjedhjes së oksigjenit
• rrugën e frymëmarrjes, të bllokuar me mukus (pastro hundën me fitil të njomë,
apo aspirim të kujdesshëm)
• fryrjen gastrike (kontrollo pozitën e kateterit dhe korrigjoje atë, nëse është e
domosdoshme).

Puls oksimetri
Puls oksimetri është aparat që mat, në mënyrë jo-invazive, saturimin e gjakut me
oksigjen. Për këtë qëllim, ky emiton një rreze drite nëpër indet, si gishti apo tërë
dora apo këmba në fëmijët e vegjël. Saturimi është matur në arteriet e vogla dhe
kështu na ofrohet neve si saturim arterial me oksigjen (SaO2). Ka prova që mund
të ripërdoren dhe zgjasin disa muaj dhe të atilla për një përdorim.
Saturimi normal me oksigjen në nivel deti, në fëmijë është 95–100%; në pneu-
monin e rëndë, duke qenë se marrja e oksigjenit në mushkëri është penguar,
10. Kujdesi përkrahës

ky mund të bije. Oksigjeni zakonisht jepet me saturim <90% (i matur në ajër të

dhomës). Kufij të ndryshëm mund të përdoren në lartësi apo nëse oksigjeni është
i pamjaftueshëm. Përgjigja në terapinë me oksigjen mund të matet poashtu me
puls oksimetër, duke qenë se SaO2 duhet të ngrihet, nëse fëmija ka sëmundje
të mushkërive (me sëmundje cianotike të zemrës, SaO2 nuk ndryshon kur jepet
oksigjeni). Rrjedha e oksigjenit mund të titrohet me puls oksimetër, për të siguruar
një SaO2 >90% stabil, pa shpenzuar tepër oksigjen.

Kohëzgjatja e terapisë me oksigjen

Vazhdo dhënien e oksigjenit deri sa fëmija të jetë në gjendje të mbajë SaO2 >90%
në ajrin e dhomës. Kur fëmija është stabil dhe përmirësohet, hiqe fëmijën nga
oksigjeni për disa minuta. Nëse SaO2 mbetet mbi 90%, ndërpreje oksigjenin, por
kontrolloje sërish gjysmë ore më vonë dhe çdo 3 orë më tutje, në ditën e parë të
oksigjenoterapisë, për t’u siguruar se fëmija është stabil. Kur puls oksimetri nuk
është në dispozicion, kohëzgjatja e oksigjenoterapisë përcaktohet sipas shenjave
klinike (shih fq. 285), që janë më pak të besueshme.

288
 Lodrat dhe terapia me lojë

10.8 Lodrat dhe terapia me lojë

Mostër e planprogramit të terapisë me lojë
Secili sesion loje përfshin aktivitete gjuhësore dhe motorike dhe aktivitete me
lodra.

Aktivitetet gjuhësore
Mësoja fëmijës këngët lokale. Inkurajo fëmijën të qeshet, vokalizojë dhe
përshkruajë atë që ai/ajo është duke bërë.

Aktivitetet motorike
Gjithmonë inkurajo fëmijën që të kryejë aktivitetin e ardhshëm motorik të
përshtatshëm.

Aktivitetet me lodra
Rrathët në spango (prej 6 muajsh)
Radhiti filetat, rrotullat dhe disa ob-
jekte të vogla (p.sh. të prera nga qafa
e shisheve plastike) në një spango.
Lidhe spangon në rreth, duke lënë

10. Kujdesi përkrahës

një pjesë të gjatë të spangos të lirë
për ta mbajtur (kapur).

Blloqet (prej 9 muajsh)

Blloqe të vogla të drurit. Lëmoi sipërfaqet me letër
gërvishtëse dhe ngjyrosi me ngjyra të shndritshme,
nëse është e mundur.

Lodrat me kuti (çerdhe) (prej 9 muajsh)

Preje fundin e dy shisheve të formës së
njëjtë, por të madhësisë së ndryshme.
Shishja më e vogël duhet vënë brenda
shishes më të madhe.

289
 Lodrat dhe terapia me lojë

Lodrat brenda dhe jashtë (prej 9

muajsh)
Çfarëdo kutie plastike apo kartoni dhe
objekte të vogla (jo shumë të vogla
për t’u gëlltitur).

Kërcitëset (prej 12 muajsh)

Prej rripa të gjatë të plastikës prej shisheve me ngjyrat e plas-
tikës. Vendosi ato në një shishe të vogël plastike transparente
dhe ngjite kapakun fort.

Daullja (prej 12 muajsh)

Çfarëdo llamarine me kapak që mbyllet mirë.

Kukulla (prej 12 muajsh)

10. Kujdesi përkrahës

Prei dy forma kukullash prej një cope petke

dhe qepi buzët bashkë, duke lënë një hapje
të vogël. Ktheje mbrapsht kukullën dhe
mbushe me copa materialesh. Qepe hapjen
dhe qepe apo vizatoje fytyrën në kukull.

Shishja e postimit (prej 12 muajsh)

Një shishe plastike e madhe transparente me
qafë të vogël dhe një objekt të vogël të gjatë
që kalon nëpër qafë (jo aq e vogël sa për t’u
gëlltitur).

290
 Lodrat dhe terapia me lojë

Shtyje lodrën përpara (prej 12 muajsh)

Bëje një vrimë në qendër të bazës dhe ka-
pakut të një kanaçeje me formë cilindrike.
Fute një copë teli (të gjatë rreth 60 cm)
nëpër secilën vrimë dhe mbylli skajet brenda
kanaqes. Vendosi disa
kapakë metalik të shisheve
dhe mbylle kapakun.

Tërhiqi përpara lodrat (prej 12 muajsh)

Si më lartë, pos që në vend të telit
përdoret spangoja.

Ngjitja e shisheve (prej 12 muajsh)

Prei së paku tri shishe plastike të rrumbul-
lakëta identike përgjysmë, dhe ngjiti njërën
mbi tjetrën.

10. Kujdesi përkrahës

Pasqyra (prej 18 muajsh)
Një kapak kanaqeje pa buzë të mprehta.

Enigma (prej 18 muajsh)

Vizato një figurë (p.sh. kukull) duke përdorur shkumës
në një copë kartoni, me formë drejtkëndëshi apo katrori.
Preje figurën përgjysmë apo në katër pjesë.

Libri (prej 18 muajsh)

Nga një kuti kartoni prej tri
copa me formë drejtkëndëshi
të të njëjtës madhësi. Ngjite apo vizatoje nga një figurë
në të dy anët e secilës pjesë. Bëji dy vrima poshtë në
njërën anë të secilës pjesë dhe kaloje spangon nëpër
vrima për të krijuar librin.

291
 10. Kujdesi përkrahës

292
Shënime
Kapitulli 11

Monitorimi i përparimit
të fëmijës
11.1 Procedurat monitoruese 293
11.2 Tabela monitoruese 294
11.3 Auditi i kujdesit pediatrik 294

11.1 Procedurat monitoruese

Me qëllim që përcjellja të jetë efektive, punëtori shëndetësor duhet të dijë:
• administrimin korrekt të trajtimit
• përparimin e pritur të fëmijës
• efektet e mundshme anësore të trajtimit
• komplikimet që mund të shfaqen dhe mënyrat si mund të identifikohen
• diagnozat tjera tek fëmija i cili nuk reagon në trajtim.
Fëmijët e trajtuar në spital duhet kontrolluar rregullisht për keqësimin e gjendjes
së tyre si dhe komplikimet, efektet anësore të trajtimit, apo gabimet e bëra gjatë
administrimit të trajtimit, me qëllim që të reagojmë sa më shpejt. Shpeshtësia e
monitorimit varet nga rëndesa dhe natyra e sëmundjes (shih pjesë të rëndësishme
në Kapitulli 3 deri 8).
Detajet e gjendjes së fëmijës dhe progresi duhet të regjistrohen, gjë që mundë-
son të rishikohen nga anëtarët tjerë të stafit. Punëtori shëndetësor, i cili është
11. Monitorimi

përgjegjës për kujdesin ndaj fëmijës dhe është autoritet që mund ta ndërrojë
trajtimin, duhet të mbikëqyrë trajtimin dhe ta ekzaminojë fëmijën rregullisht.
Fëmijët e sëmurë rëndë duhet të vizitohen nga mjeku (apo profesionistët tjerë me
përvojë) sa më parë që fëmija të shtrohet në spital. Këto vizita duhet të shihen
si mundësi për të inkurajuar komunikimin në mes të familjes dhe fëmijëve të
sëmurë dhe stafit të spitalit.

293
 Tabela monitoruese

11.2 Tabela monitoruese

Tabela monitoruese duhet përfshijë këto elemente.
1. Detajet e pacientit
2. Shenjat vitale (të treguara me pikë lidhur me gjendjen e vetëdijes, temperaturën,
frekuencën respiratore, pulsin dhe peshën).
3. Ekuilibri i lëngjeve
4. Prezenca e shenjave klinike, komplikimeve dhe rezultateve pozitive gjatë
hulumtimeve. Gjatë çdo kontrolli regjistro nëse këto shenja janë apo jo të
pranishme. Regjistro poashtu çdo shenjë apo komplikim të ri.
5. Trajtimet e dhëna
6. Të ushqyerit/nutricioni. Regjistro peshën e fëmijës në pranim dhe në intervale
të duhura gjatë trajtimit. Duhet regjistruar çdo ditë të ushqyerit e fëmijës qoftë
të ushqyer me gji apo tjetër. Regjistro sasinë e ushqimit të konsumuar dhe
detajet të problemeve gjatë të ushqyerit.
7. Shih shtojcën 6 (faqe 371) për detajet se ku mund të gjeni shembuj të tabelave
monitoruese dhe udhëzuesit për kujdesin kritik.

11.3 Auditi i kujdesit pediatrik

Cilësia e kujdesit te fëmijët e shtruar në spital mund të përmirësohet, nëse
ekziston sistem për rishikimin e rezultateve të secilit fëmijë të shtruar në spital.
Si minimum, sistemi duhet të regjistrojë fëmijët e vdekur në spital. Trendet në
shkallën e vdekshmërisë së fëmijëve mund të krahasohen dhe trajtimi i dhënë
mund të diskutohet me tërë stafin, me qëllim të identifikimit të problemeve dhe
gjetjen e zgjidhjeve më të mira.
Auditi i kujdesit pediatrik në spitale mund të bëhet duke krahasuar cilësinë e
kujdesit me standardet e parapara, siç janë ato të parapara në rekomandimet
11. Monitorimi

e OBSH-së në këtë doracak. Auditi i suksesshëm mund të bëhet vetëm me

pjesëmarrje të plotë të gjithë stafit mjekësor dhe infermiereve. Qëllimi është
zgjidhja e problemeve pa akuzuar dikë për gabime. Auditi duhet të jetë i thjeshtë
dhe të mos marrë tepër kohë. Një sugjerim është të pyetet personeli mjekësor
lidhur me pikëpamjet e tij për përmirësimin e cilësisë dhe dhënia prioritetit
këtyre problemeve.

294
 11. Monitorimi

295
Shënime
 11. Monitorimi

296
Shënime
Kapitulli 12

Këshillimi dhe lëshimi

nga spitali
12.1 Caktimi i kohës së lëshimit
nga spitalit 297
12.2 Këshillimi 298
12.3 Këshillimi mbi të
ushqyerit 299
12.4 Trajtimi shtëpiak 300
12.5 Kontrollimi i shëndetit
të nënës 300
12.6 Kontrollimi i statusit
të imunizimit 301
12.7 Komunikimi me punëtorët
shëndetësor të nivelit
parësor 302
12.8 Sigurimi i kujdesit gjatë
vizitave kontrolluese 303

Procesi i lëshimit nga spitali për të gjithë fëmijët duhet të përfshijë:

• caktimin e saktë të kohës së lëshimit prej spitalit
• këshillimin e nënës, mbi trajtimin dhe të ushqyerit e fëmijës në shtëpi
• sigurimi se statusi i imunizimit të fëmijës dhe kartela e tij janë plotësuar me
rregull
• komunikimi me punëtorin shëndetësor, që e ka referuar fëmijën, apo i cili do
të jetë përgjegjës për kujdesin e mëtutjeshëm
• udhëzimet mbi atë se kur duhet të kthehet në spital për vizitë kontrolluese dhe
mbi shenjat dhe simptomat që tregojnë për nevojën e kthimit urgjent
• përkrahja e familjes me ndihmë të veçantë (p.sh. sigurimi i pajisjes për fëmijën
me paaftësi apo lidhja me organizatat përkrahëse të bashkësisë, për fëmijët
me HIV/AIDS).

12.1 Caktimi i kohës së lëshimit nga spitali

Në përgjithësi, në menaxhimin e infeksioneve akute, fëmija mund të konsiderohet
i gatshëm për t’u lëshuar pasi që gjendja klinike të jetë përmirësuar dukshëm
(afebrile, vigjilente, hanë dhe pinë normal) dhe trajtimi oral ka filluar.
Vendimet se kur të lëshohet, duhet marrë në baza individuale, duke marrë parasysh
12. Lëshimi

një numër faktorësh, siç janë:

• kushtet në shtëpinë familjare dhe shkallën e përkrahjes që është në dispozicion
për kujdes ndaj fëmijës
297
 Këshillimi

• gjykimin e personelit mbi gjasat që kursi i trajtimit të kryhet në shtëpi

• gjykimin e personelit mbi gjasat që familja të kthehet menjëherë në spital,
nëse gjendja e fëmijës përkeqësohet.
Caktimi i lëshimit të fëmijës me kequshqyeshmëri të rëndë është veçanërisht i
rëndësishëm dhe është diskutuar enkas në Kapitulli 7, faqe 196. Në çdo rast,
familjes duhet t’i jepen sa më shumë paralajmërime për datën e lëshimit, ashtu
që të bëhen përgatitjet e përshtatshme për përkrahjen e fëmijës në shtëpi.
Nëse familja e largon fëmijën para kohe, përkundër këshillave të personelit
shëndetësor, këshilloje nënën se si ta vazhdojë trajtimin në shtëpi dhe inkurajoje
që ta sjellë fëmijën për vizitë kontrolluese pas 1–2 ditësh dhe të vejë kontakt
me punëtorët shëndetësor lokal, për t’i ndihmuar asaj në kujdesin përcjellës
për fëmijën.

12.2 Këshillimi
Kartela e nënës
Kartela e thjeshtë, e ilustruar, që ia përkujton nënës udhëzimet e kujdesit shtëpiak,
kohën kur duhet të kthehet për vizitë kontrolluese dhe shenjat që tregojnë nevojën
për kthim të menjëhershëm në spital, mund t’i jepet secilës nënë. Kartela e Nënës
do t’i ndihmojë asaj që të mbajë mend ushqimet dhe lëngjet e përshtatshme dhe
kohën kur duhet të kthehet tek punëtori shëndetësor.
Kartela e përshtatshme e nënës është zhvilluar si pjesë e trajnimit lokal për Me-
naxhimin e integruar të Sëmundjeve të Fëmijëve (MISF). Së pari kontrollo nëse
është përgatitur ndonjë në vendin tuaj dhe shfrytëzoje atë. Nëse jo, shih Shtojca
6 për detaje se ku të gjeni një shembull.
Kur e shqyrtoni Kartelën e nënës me nënën:
• Mbaje Kartelën ashtu që nëna të mund të shohë lehtë ilustrimet, apo jepja asaj
ta mbajë vet.
• Trego ilustrimet deri sa flet dhe sqaro secilën prej tyre; kjo do të ndihmojë atë
që të mbajë mend se çka paraqesin ilustrimet.
• Shënjo informatat që janë të rëndësishme për nënën. Për shembull, rrethoji
këshillat për të ushqyer për moshën e fëmijës dhe rretho shenjat kur duhet
të kthehet menjëherë. Nëse fëmija ka diarre, shënjo lëngjet që duhet dhënë.
Regjistro datën e imunizimit të ardhshëm.
• Shih nëse nëna duket e brengosur apo hutuar. Nëse po, inkurajoje të pyes.
12. Lëshimi

• Thuaj nënës që t’ua përsëris me fjalët e veta çfarë duhet të bëjë në shtëpi.
Inkurajo atë që të shfrytëzojë kartelën për të mbajtur mend.

298
 Këshillimi për nutricion

• Jepi asaj kartelën që ta marrë në shtëpi. Sugjeroi asaj që t’ua tregojë atë edhe
anëtarëve të tjerë të familjes. (Nëse nuk keni sasi të mjaftueshme Kartelash
për t’ua dhënë të gjitha nënave, mbaji disa në klinikë që t’ua tregosh atyre.)

12.3 Këshillimi mbi të ushqyerit

Në kontekstin e këshillimit për HIV, shih faqe 223.

Identifikimi i problemeve të të ushqyerit

Së pari, identifiko ndonjë problem në të ushqyer, që nuk është zgjidhur plotë-
sisht.
Shtroja pyetjet vijuese:
• A e ushqeni fëmijën tuaj në gji?
— Sa herë brenda ditës?
— A e ushqeni në gji edhe gjatë natës?
• A merr fëmija ndonjë ushqim apo lëng tjetër?
— Çfarë ushqimi apo lëngjesh?
— Sa herë në ditë?
— Çka përdorë për ta ushqyer fëmijën?
— Në çfarë sasie janë shujtat?
— A e merë vet fëmija shujtën e vet?
— Kush e ushqen fëmijën dhe si?
Krahaso të ushqyerit e tashëm të fëmijës me udhërrëfyesit e rekomanduar për të
ushqyerit e fëmijës së asaj moshe (shih seksionin 10.1.2, faqe 271). Identifiko
çfarëdo ndryshimi dhe shënoi ato si probleme të të ushqyerit.
Gjithashtu merri në konsideratë edhe:
• Vështirësitë në të ushqyerit në gji
• Përdorimin e shishes për ushqim
• Mungesa e të ushqyerit aktiv
• Mos-ushqimin e mirë gjatë sëmundjes
Këshilloje nënën se si të tejkalojë problemet dhe se si ta ushqejë fëmijën.
Referohu në rekomandimet lokale për fëmijët e moshave të ndryshme. Këto
12. Lëshimi

rekomandime duhet të përfshijnë detajet për ushqimet e përshtatshme vendore,

të pasura me energji dhe ushqimet plotësuese të pasura me nutrientë.

299
 Trajtimi shtëpiak

Edhe kur nuk gjinden probleme specifike të të ushqyerit, lëvdoje nënën për ato
që ajo i bënë mirë. Jepi asaj këshilla promovuese për:
— të ushqyerit në gji
— praktikat e përmirësuara të të ushqyerit plotësues, me përdorimin e
ushqimeve lokale në dispozicion, të pasura me energji dhe nutrientë
— dhënien e mezeve nutritive, fëmijëve të moshës ≥ 2 vjeç.
Shembujt e dietave të përshtatshme nutritive (shih Diagrami 15, faqe 106
në Doracakun e OBSh-së për Menaxhimin e fëmijës me infeksion serioz apo
kequshqyeshmëri të rëndë (shih referencat në faqe 305)) mund të shtypen për
ndryshim nga Kartela e nënës e adaptuar në vend.

12.4 Trajtimi shtëpiak

• Përdor gjuhën që e kupton nëna.
• Përdor metoda mësimore ndihmëse, si demonstrimin e gjallë (p.sh. gotat e
zakonshme për përzierjen ë ORS-së).
• Lejo nënën që të ushtrojë atë që duhet të bëjë, p.sh. përgatitjen e tretësirës së
ORS-së, apo dhënien e një bari oral dhe inkurajoje atë që të shtrojë pyetje.
• Jepi këshilla në mënyrë konstruktive dhe të dobishme, duke lëvduar nënën
për përgjigjet e sakta, apo shprehitë e mira.
Mësimi i nënave nuk ka të bëjë vetëm me dhënien e udhëzimeve. Ky duhet të
përfshijë hapat vijues:
• Jepi informata. Sqaroja nënës si duhet bërë trajtimin, p.sh. përgatitjen e
ORS-së, dhënien e një antibiotiku oral, apo aplikimin e yndyrës për sy.
• Tregoja një shembull. Tregoi nënës se si të jap trajtimin, duke i demonstruar
çfarë të bëjë.
• Le të ushtrojë ajo vet. Kërkoi nënës që të përgatisë barin, apo të jap trajtimin
deri sa e shikoni ju. Ndihmoni sipas nevojës, ashtu që ajo ta bëjë si duhet.
• Kontrollo se sa ka kuptuar. Lute nënën që të përsëris udhëzimet me fjalë të
veta, apo shtroi pyetje që të shohësh nëse e ka kuptuar drejtë.

12.5 Kontrollimi i shëndetit të nënës

Nëse nëna është e sëmurë, siguroja trajtimin dhe ndihmojë të caktojë vizitën
kontrolluese në ambulancën më të afërt të mjekësisë familjare. Kontrollo statusin
12. Lëshimi

nutritiv të nënës dhe jepi ndonjë këshillë të përshtatshme. Kontrollo statusin e

imunizimit të nënës dhe, nëse nevojitet, jepi tetanus toksoid. Sigurohu që nëna

300
 Kontrollimi i statusit të imunizimit

të ketë qasje në planifikim familjar dhe këshillim mbi parandalimin e infeksioneve

seksualisht të transmetueshme dhe HIV-it. Nëse fëmija ka tuberkulozë, nëna
duhet të bëjë një radiografi kraharori dhe test Mantoux. Sigurohu që nëna të dijë
ku t’i kryejë ato dhe sqaroja pse janë të nevojshme.

12.6 Kontrollimi i statusit të imunizimit

Kërkoja kartelen e vaksinimit të fëmijës dhe përcakto nëse është bërë imunizimi
i plotë i rekomanduar për moshën e fëmijës. Shëno ndonjë vaksinë që fëmija
duhet të marrë dhe sqaroja nënës, pastaj jepi ato vaksina para se fëmija të lëshojë
spitalin dhe shënojë ato në kartelë.
Orari i rekomanduar i vaksinimit
Tabela 33 paraqet rekomandimet ndërkombëtare të OBSh-së. Rekomandimet
kombëtare do të marrin parasysh modelet lokale të sëmundjeve.

Tabela 33. Kalendari i vaksinimit (sipas Institutit Kombëtar të Shëndetit Publik)*

Mosha
Lindje 2 3 4 12 Aplikimi
Vaksina muaj muaj muaj muaj
BCG x i.d
Polio orale x x x p.o
DTP x x x i.m
Hepatiti B x x x i.m
MMR x s.c

12. Lëshimi

*IKShP - Prishtinë

301
 Komunikimi me punëtorët shëndetësor të nivelit parësor

Kundërindikacionet
Është me rëndësi që të vaksinohen të gjithë fëmijët, përfshirë ata që janë të sëmurë
dhe të kequshqyer, deri sa të mos ketë kundërindikacione. Ekzistojnë vetëm 3
kundërindikacione për vaksinim:
• Mos i jep vaksinë të BCG-së fëmijës me infeksion simptomatik me HIV/AIDS,
por jepja vaksinat tjera.
• Jepi të gjitha vaksinat, përfshirë vaksinën e BCG-së fëmijës me HIV infeksion
asimptomatik.
• Mos i jep DTP-2 apo -3 fëmijës që ka pasur konvulsione apo shok brenda 3
ditëve që prej dozës më të fundit.
• Mos i jep DTP fëmijës me konvulsione rekurrente apo një sëmundje neu-
rologjike aktive të sistemit nervor qendror.
Fëmijës me diarre si pasojë e Polios së marrë duhet t’i jepet doza e polios. Sido-
qoftë, kjo dozë nuk duhet të numërohet në orar. Bëje një shënim në librezën e
vaksinimit të fëmijës që përputhet me diarrenë, ashtu që profesionisti shëndetësor
do ta dijë këtë dhe do t’i jap fëmijës një dozë plotësuese.
Mundësia e dytë për të marrë dozën e vaksinës së fruthit duhet t’u ofrohet të gjithë
fëmijëve. Kjo mund të bëhet qoftë si pjesë e orarit rutinor apo gjatë fushatave.

12.7 Komunikimi me punëtorët shëndetësor të nivelit parësor

Informatat e nevojshme
Punëtorët shëndetësor të nivelit parësor që kanë referuar fëmijën në spital duhet
të marrin informacion mbi kujdesin e fëmijës në spital, që duhet të përfshijë:
• diagnozat/diagnozën
• terapitë e dhëna (dhe kohëzgjatjen e qëndrimit në spital)
• përgjigjen e fëmijës në këtë trajtim
• udhëzimet e dhëna nënës për trajtimin përcjellës apo kujdesin tjetër në
shtëpi
• çështjet tjera për përcjellje (p.sh. imunizimi).
Nëse fëmija ka kartelën e vaksinimit informatat e mësipërme mund të regjistrohen
në të dhe mund t’i kërkohet nënës që t’ia tregojë librezën punëtorit shëndetësor.
Kur nuk ka kartelë shëndetësore, këto detaje duhet regjistruar në letër të shkurtër
për nënën dhe punëtorët shëndetësor.
12. Lëshimi

302
 Sigurimi i kujdesit përcjellës

12.8 Sigurimi i kujdesit gjatë vizitave kontrolluese

Fëmijët që nuk kanë nevojë për hospitalizim, por mund të trajtohen në shtëpi
Këshilloji të gjitha nënat që i marrin fëmijët e vet në shtëpi, pas vlerësimit në
spital, ku të shkojnë tek profesionisti shëndetësor për vizitë kontrolluese. Nënat
mund të kenë nevojë të kthehen në spital:
• për vizitë kontrolluese në një numër caktuar ditësh (p.sh. kur është e domo-
sdoshme të kontrollohet përparimi, apo reagimi në një antibiotik)
• nëse paraqiten shenjat që sugjerojnë se sëmundja po përkeqësohet
• për imunizimin e ardhshëm të fëmijës.
Është veçanërisht e rëndësishme të mësohet nëna për shenjat që tregojnë nevojën
për kthim në spital menjëherë. Udhëzimet mbi vizitën kontrolluese për gjendjen
klinike specifike, janë dhënë në seksionet gjegjëse të këtij libër-xhepi.

Vizita kontrolluese për problemet e të ushqyerit dhe ato nutritive

• Nëse fëmija ka problem të të ushqyerit dhe ju keni rekomanduar ndryshim
në të ushqyer, kontrolloje sërish pas 5 ditësh, për të parë nëse nëna ka bërë
ndryshimin dhe ofroi këshillimin e mëtutjeshëm sipas nevojës.
• Nëse fëmija ka anemi, kontrolloje sërish pas 14 ditësh, për t’i dhënë më shumë
hekur oral.
• Nëse fëmija ka peshë shumë të ulët, vizita kontrolluese plotësuese është e
nevojshme pas 30 ditësh. Kjo vizitë kontrolluese do të përfshijë matjen e
peshës, rivlerësimin e praktikave të të ushqyerit dhe dhënien e këshillave të
mëtutjeshme për të ushqyerit.

Kur te kthehet menjëherë

Këshilloje nënën që të kthehet menjëherë, nëse tek fëmija paraqitet ndonjë nga
shenjat në vijim:
• nuk është i aftë të pijë, apo të thithë në gji
• sëmuret më shumë
• ka temperaturë
• shenjat e sëmundjes kthehen sërish, pas trajtimit të suksesshëm në spital
• në fëmijën me kollë apo ftohje: frymëmarrje e shpejtë apo vështirësuar
• në fëmijën me diarre: gjak në jashtëqitje apo pi dobët.
12. Lëshimi

Vizita e ardhshme kontrolluese

Rikujtoja nënës vizitën e ardhshme kontrolluese për vaksinim dhe regjistroja
datën në kartelën e nënës, apo kartelën e vaksinimit të fëmijës.
303
 12. Lëshimi

304
Shënime
 Për lexim të mëtutjeshëm
Për lexim të mëtutjeshëm
Baza teknike për rekomandimet e shqyrtuar dhe përditësuar rregullisht, gjindet
në ueb faqen www.who.int/child-adolescent-health
Management of the child with a serious infection or severe malnutrition. WHO,
Geneva, 2000. URL: http://www.who.int/child-adolescent-health/publications/
CHILD_HEALTH/WHO_FCH_CAH_00.1.htm
Major Childhood Problems in Countries with limited resources. Background
book on Management of the child with a serious infection or severe malnutrition.
Geneva, World Health Organization, 2003.
TB/HIV: a clinical manual. 2nd edition. Geneva, World Health Organization,
2003.
Treatment of tuberculosis: guidelines for national programmes. 3rd edition.
Geneva, World Health Organization, 2003.
Breastfeeding counselling: a training course. WHO/CDR/93.5 (WHO/UNICEF/
NUT/93.3). Geneva, World Health Organization, 1993.
Management of severe malnutrition: a manual for physicians and other senior
health workers. Geneva, World Health Organization, 1999.
Management of severe malaria: a practical handbook. Geneva, World Health
Organization, 2000.
Surgical care at the district hospital. Geneva, World Health Organization, 2003.
Clinical use of blood. Geneva, World Health Organization, 2001.
Managing Newborn Problems: A guide for doctors, nurses and midwives.
Geneva, World Health Organization, 2003.
Oxygen therapy in the management of a child with acute respiratory infection.
WHO/CAR/95.3. Geneva, World Health Organization, 1995.
Clinical use of oxygen. Geneva, World Health Organization, 2005.
Emergency Triage Assessment and Treatment (ETAT) course: Manual for par-
ticipants, ISBN 92 4 159687 5; Facilitator’s guide, ISBN 92 4 159688 3. Geneva,
World Health Organization, 2006.

305
 Për lexim të mëtutjeshëm

306
Shënime
Shtojca 1

Procedurat praktike
A1.1 Dhënia e injeksioneve 309
A1.1.1 Intramuskular 309
A1.1.2 Subkutan 310
A1.1.3 Intradermal 310
A1.2 Procedurat për dhënien e lëngjeve parenterale 312
A1.2.1 Vendosja e një kanile IV të qëndrueshme
në venë periferike 312
A1.2.2 Infuzioni intraoseal 314

Procedurat
A1.2.3 Kanulimi i venës qendrore 316
A1.2.4 Preparimi i venës 317
A1.2.5 Kateterizimi i venës umbilikale 318
A1.3 Plasimi i tubës nazogastrike 319
A1.4 Punksioni lumbal 320
A1.5 Vendosja e drenit torakal 322
A1.6 Aspirimi supra-pubik 324
A1.7 Matja e glikemisë 325

Procedurat praktike së pari duhet t’u sqarohen prindërve; duhet diskutuar me

prindërit ndonjë rrezik të mundshëm gjatë këtyre procedurave dhe duhet sigu-
ruar pëlqimin e tyre. Procedurat në foshnjat e vogla duhet realizuar në mjedis të
ngrohtë. Ndriçimi i mirë është esencial. Pacientëve që janë fëmijë më të rritur,
gjithashtu duhet t’u tregohet se çka do të ndodhë. Gjatë këtyre procedurave
praktike, kur është e domosdoshme duhet bërë analgjezioni.

Sedimi gjatë procedurave

Për disa procedura (p.sh. vendosja e tubit torakal ose kanilave femorale) duhet
marrë në shqyrtim sedimi me diazepam, apo ai më i lehtë me etamine, (shih
seksionin 9.1.2, faqe 233).
Për sedimin me diazepam jepi 0.1–0.2 mg/kg IV. Për anestezion të lehtë me
ketamine jepi 2–4 mg/kg IM. Për të arritur efektin duhen 5–10 minuta dhe ky
efekt zgjat 20 minuta.
Nëse jep ndonjë sedim, menaxho rrugët e frymëmarrjes së fëmijës, kujdesu për
depresionin eventual respirator dhe nëse është e mundur përcille saturimin me
oksigjen me puls oksimetër. Sigurohu që të kesh pranë dorës balonin reanimues
(dhe nëse është e mundur oksigjenin).

307
Procedurat Procedurat praktike

Mbështjellja e fëmijës për ta mbajtur të sigurt gjatë procedurave praktike

Njëri skaj i çarçafit të paluar duhet tërhequr nën krahë në të dy anët (A dhe B). Skaji
tjetër sillet përpara dhe mbështillet përreth fëmijës (C dhe D)

308
 Dhënia e injeksioneve

Mbajtja e fëmijës për

ekzaminimin e syve,
veshëve apo gojës

Procedurat
A1.1 Dhënia e injeksioneve
Së pari, nga anamneza zbulo nëse fëmija ka reaguar keq në barna në të kaluarën.
Pastro duart me kujdes. Kur është e mundur, përdori gjilpërat dhe shiringat
për një përdorim. Përndryshe, sterilizo gjilpërat dhe shiringat për përdorim të
shumëfishtë.
Pastro vendin me një tretësirë antiseptike. Me kujdes kontrollo dozën e barit, që
duhet dhënë dhe tërhiqe sasinë e saktë në shiringë. Nxirre ajrin prej shiringës
para injektimit. Gjithmonë shëno emrin dhe sasinë e barit të dhënë. Hidhi shiringat
për një përdorim, në kontejner të sigurt.

A1.1.1 Dhënia intramuskulare

Tek fëmijët >2-vjeçar, jepe injeksionin në kofshën e jashtme, apo në kuadratin
e sipërm të jashtëm të vitheve, mjaft larg nga nervi ishiadik. Tek fëmijët më të
vegjël apo të kequshqyer rëndë, shfrytëzo anën e jashtme të kofshës në mes të
ijës dhe gjurit, apo mbi muskulin deltoid në pjesën e sipërme të krahut. Shtyje

309
 Dhënja intramuskulare

gjilpërën (23–25 gauge) në

muskul në kënd 90° (kënd 45°
në kofshë). Tërhiqe prapa pis-
tonin për t’u siguruar se nuk ka
gjak (nëse ka, tërhiqe prapa pak
dhe provo sërish). Jepe barin
duke e shtyrë pistonin ngadalë
deri në fund. Hiqe gjilpërën dhe
shtype fort vendin e injektimit,
me një tampon të vogël apo
pambuk.

A1.1.2 Dhënia subkutane

Procedurat

Zgjidhe vendin, siç është për-

shkruar më lartë për injek-
sionin intramuskular. Shtyje
gjilpërën (23–25 gauge) nën
lëkurë, në kënd prej 45° në
indin nën-lëkuror dhjamor.
Mos shko thellë, për të hyrë në Injeksioni intramuskular në kofshë
muskujt nën-lëkuror. Tërhiqe
pistonin për t’u siguruar se nuk
ka gjak (nëse ka, tërhiqe lehtë
dhe provo sërish). Jepe barin duke e shtyrë pistonin ngadalë, deri në fund. Hiqe
gjilpërën dhe shtyp fort mbi vendin e injektimit me pambuk.

A1.1.3 Dhënia intradermale

Për një injeksion intradermal, zgjidhe një vend të padëmtuar dhe të pa-infektuar
të lëkurës (p.sh. mbi muskulin deltoid në krah). Mblidhe lëkurën ndërmjet gishtit
të madh dhe gishtit tregues të njërës dorë; me tjetrën ngadalë fute gjilpërën
(25 gauge), pjerrtë nga lartë, për rreth 2 mm, mu nën lëkurë dhe gati paralel
me sipërfaqen e saj. Një rezistencë e konsiderueshme ndjehet gjatë injektimit
intradermal. Një fshikë e ngritur e zverdhur, që tregon sipërfaqen e folikuleve të
qimes është shenjë se injeksioni është dhënë siç duhet.

310
 Dhënia intradermale

lëkura

indi nënlëkuror

muskuli apo kocka

Injeksioni intradermal (për shembull në testin Mantoux)

Procedurat
 Venat e skalpit

 Venat e jashtme jugulare

 Venat antekubitale

Venat në shpinën
e dorës 
 Venat femorale

 Venat e kërcirit

Vendet për qasje IV në foshnja dhe fëmijë të vegjël

311
 Procedurat për dhënien e lëngjeve parenterale

Vënia e një kanile IV në venën në shpinë të dorës. Dora është mbledhur për të
bllokuar kthimin venoz dhe për të bërë venat të dukshme.
Procedurat

A1.2 Procedurat për dhënien e lëngjeve parenterale

A1.2.1 Vendosja e një kanile IV të qëndrueshme në venë periferike
Zgjidhe një venë të përshtatshme, për të vendosur kanulën apo gjilpërën flutur
prej 21 apo 23 gauge.

Venat periferike
• Identifiko një venë periferike të arritshme. Në fëmijët e vogël të moshës >2
muajsh, kjo zakonisht është vena cefalike në fossa antecubitalis, apo vena
interdigitale e katërt në shpinën e dorës.
• Një ndihmës duhet të mbajë pozitën e gjymtyrës fort dhe duhet të veprojë si
turnikë, duke bllokuar kthimin venoz me gishtat e tij të mbyllur lehtë përreth
gjymtyrës.

Dora në allçi, për infuzion IV, për të parandaluar mbledhjen e bërrylit

312
 Procedurat për dhënien e lëngjeve parenterale

• Pastro lëkurën përreth, me një tretësirë antiseptike (siç është alkooli, jodi,
izopropil alkooli apo tretësira 70% e alkoolit), pastaj fute kanulën në venë, duke
futur pjesën më të madhe të gjatësisë së saj në të. Fikso kateterin sigurt me
flaster. Apliko allçi, me gjymtyrë, në një pozitë të përshtatshme (p.sh. bërryli
i shtrirë, kyçi i dorës i mbledhur lehtë).

Venat e skalpit
Këto shpesh shfrytëzohen në fëmijët e moshës <2 vjeçare, por më së miri
shërbejnë në foshnjat e vogla.
• Gjeje një venë të përshtatshme të skalpit (zakonisht në vijën e mesme të ballit,
regjioni temporal apo mbi ose prapa veshit).
• Rruaje regjionin nëse është e domosdoshme dhe pastroje lëkurën me një

Procedurat
tretësirë antiseptike. Ndihmësi duhet të bllokojë venat mbi vendin e shpimit.
Mbushe shiringën me tretësirë fiziologjike dhe shpërlaje setin flutur. Shqite
shiringën dhe lëre skajin e tubit të hapur. Fute gjilpërën flutur siç është
përshkruar më lartë. Gjaku që rrjedhë prapa ngadalë nëpër tubë, tregon se
gjilpëra është në venë.
• Duhet pasur kujdes që të mos kanulohet arteria, e cila dallohet për nga pulsimi.
Nëse aty ndodhë të ketë curril pulsues të gjakut, tërhiqe gjilpërën dhe apliko
shtypje deri sa të ndalet gjakrrjedhja; pastaj shiko për venë.

Vendosja e gjilpërës
flutur në venat e
skalpit për të kyçur
një infuzion IV, në një
foshnje të vogël

313
 DËshtimi për tË siguruar Çasje nË venat periferike

Ruajtja e kanilës
Siguroje kanilën kur ta kesh vendosur. Për këtë mund të kërkohet imobilizimi i
nyjeve të afërta, për të kufizuar lëvizjet e kateterit. Mbaje lëkurën mbi të pastër
dhe të thatë. Mbushe kanilën me tretësirë të heparinës apo tretësirë fiziologjike
menjëherë pas thumbimit të parë dhe pas secilit injeksion të ardhshëm.

Komplikimet më të shpeshta
Infeksioni sipërfaqësor i lëkurës në vendin futjes së kanilës, është komplikimi më
i shpeshtë. Infeksioni mund të çojë në tromboflebit, që mund të bllokojë venën
dhe të rezultojë me temperaturë. Lëkura përreth është e skuqur dhe e ndjeshme.
Largoje kanilën për të zvogëluar rrezikun prej përhapjes së mëtutjeshme të
infeksionit. Apliko kompresa të ngrohta në atë vend për 30 minuta, çdo 6 orë.
Procedurat

Nëse perziston temperatura për më shumë se 24 orë, duhet filluar trajtimin me

antibiotik (efektivë kundër stafilokokëve), p.sh. cloxacillin.

Dhënia IV e barnave përmes një kanile të qëndrueshme

Kyçe shiringën që përmban barin IV në portin e injeksionit të kanulës dhe jepe
barin. Sapo të jetë dhënë krejt bari, injekto 0.5 ml tretësirë heparine (10–100
njësi/ml) apo tretësirë fiziologjike në kanilë, deri sa i gjithë gjaku të jetë hedhur
në të dhe kateteri të jetë mbushur me tretësirë.
Nëse infuzioni përmes një venë periferike apo venë të skalpit nuk është i mundur,
ndërsa është esenciale që lëngu IV të jepet për të shpëtuar fëmijën:
• kyçe një infuzion intraoseal
• apo shfrytëzo një venë qendrore
• apo kryeje preparimin e venës.

A1.2.2 Infuzioni intraoseal

Kur kryhet nga një profesionist shëndetësor i aftësuar mirë dhe me përvojë,
infuzioni intraoseal është i sigurt, metodë e thjeshtë dhe e besueshme e dhënies
së lëngjeve dhe barnave në një situatë emergjente.
Zgjedhja e parë për punksion është tibia proksimale. Vendi për futjen e gjilpërës
është në vijën e mesme të sipërfaqes antero-mediale të tibies, në pikëtakimin e
një të tretës së sipërme dhe asaj të mesme, për të shmangur lëndimin e pllakëzës
epifizeale (e cila është më e lartë në tibie). Një vend rezervë për futjen e gjilpërës
është femuri distal, 2 cm mbi kondilin lateral.
• Përgatite pajisjen e domosdoshme, p.sh.:
— gjilpërat aspiruese të palcës së eshtrave apo gjilpërat intraoseale (15–18)

314
 DËshtimi për tË siguruar Çasje nË venat periferike

gauge apo, nëse nuk ke, 21 gauge). Nëse këto nuk janë në dispozicion,
gjilpërat hipodermike me vrimë të madhe, apo gjilpërat flutur mund të
përdoren në fëmijët e vegjël
— tretësirën antiseptike dhe gazat
sterile për të pastruar vendin
— një shiringë sterile prej 5-ml të
mbushur me tretësirë fiziologjike
— një shiringë tjetër sterile prej 5-ml
— pajisjen për infuzion IV
— dorëzat sterile.
• Vendose jastëkun nën gjurin e fëmijës,

Procedurat
ashtu që të jetë i përkulur në 30° nga
pozita e drejtë (180°), me thembrën që
mbështetet në tavolinë.
• Cakto pozitën e drejtë (të përshkruar
më lartë në ilustrim).
• Pastro duart dhe veshi dorëzat sterile. Infuzioni
intraoseal.
• Pastro lëkurën mbi dhe përreth vendit,
Gjilpëra e
me një tretësirë antiseptike. infuzionit
• Fikso tibien proksimale me dorën e në vend, në
majtë (kjo dorë tani nuk është sterile) sipërfaqen
duke kapur kofshën dhe gjurin mbi dhe antero-mediale
anash vendit të kanulimit, me gishtërinj në lidhjen e një të
dhe gishtin e madh të shtrënguar për- tretës e mesme të
tibies.
reth gjurit, por drejtëpërdrejtë prapa
vendit të shpimit.
• Palpo kufijtë sërish me dorëz sterile (dorën e djathtë).
• Fute gjilpërën në këndin 90° me pjerrtësi kah këmba. Shtyje gjilpërën ngadalë
duke përdorur një lëvizje të kujdesshme por të fuqishme, gjarpëruese apo
shpuese.
• Ndërpreje shtyrjen e gjilpërës kur ndjen ndërprerje të papritur të rezistencës,
apo kur aspiron gjak. Gjilpëra tani duhet të fiksohet në asht.
• Hiqe sondën.
• Aspiro 1 ml të përmbajtjes së palcës (duket sikur gjak), duke përdorur shiringat
prej 5-ml, për të vërtetuar se gjilpëra është në zgavrën e palcës.
• Kyçe shiringën e dytë prej 5-ml me tretësirë fiziologjike. Stabilizoje gjilpërën

315
 DËshtimi për tË siguruar Çasje nË venat periferike

dhe ngadalë injekto 3 ml deri sa palpon regjionin për ndonjë rrjedhje nën
lëkurë. Nëse nuk ka infiltrim, fillo infuzionin.
• Apliko fashimin dhe siguro gjilpërën në vendin e saj.
Vërejtje: Dështimi për të aspiruar përmbajtje palce, nuk do të thotë se gjilpëra
nuk është e vendosur drejtë.
• Përcille infuzionin përmes lehtësisë me të cilën lëngu rrjedhë dhe sipas
përgjigjes klinike të pacientit.
• Kontrollo nëse kërciri nuk enjtet gjatë infuzionit.
Ndërpreje infuzionin intraoseal sapo të jetë në dispozicion qasja venoze. Në
çfarëdo rasti, kjo nuk duhet të vazhdojë për më shumë se 8 orë.
Komplikimet përfshijnë:
Procedurat

• Penetrimi jo i plotë i korteksit të kockës

Shenjat: Gjilpëra nuk është e fiksuar mirë; infiltrimi paraqitet nën lëkurë.
• Penetrimi i korteksit të pasëm të ashtit (më i shpeshtë)
Shenja: Infiltrimi paraqitet, kërciri bëhet më i tendosur.
• Infeksioni
Shenjat: Celuliti në vendin e infuzionit.

A1.2.3 Kanulimi i venës qendrore

Kjo nuk duhet shfrytëzuar në mënyrë rutinore, por vetëm kur qasja IV është
urgjente. Hiqe kanulën prej venës qendrore sa më parë që të jetë e mundur (p.sh.
kur lëngu IV nuk është më esencial apo kur vena periferike mund të kanulohet
më sukses).

Vena jugulare e jashtme

• Mbaje fëmijën sigurt, me kokën e kthyer në anën tjetër nga vendi i shpimit dhe
pak më poshtë se trupi (15–30 shkallë pozita me kokë poshtë). Mbaje fëmijën
sa të jetë e domosdoshme në këtë pozitë.
• Pas pastrimit të lëkurës me tretësirë antiseptike, përcakto venën e jashtme
jugulare, aty ku kalon mbi muskulin sternokleidomastoideus, në pikëtakimin
e një të tretës së poshtme dhe të mesme të tij. Një ndihmës duhet të bllokojë
venën për të mbajtur atë të fryrë dhe mban këtë pozitë të saj duke shtypur
fort mbi skajin e poshtëm të pjesë së dukshme të venës, mu mbi klavikulë.
Shpoje lëkurën mbi venë, duke e kthyer gjilpërën kah klavikula. Një shtyrje e
shkurtër e fortë do ta shtyjë gjilpërën në venë. Vazhdo me kanulimin e venës,
siç është përshkruar më lartë me venën periferike.
316
 DËshtimi për tË siguruar Çasje nË venat periferike

Vena femorale
• Mos e apliko në foshnjat e vogla.
• Fëmija duhet të jetë në shpinë me kofshët e ngritura 5 cm mbi peshqirin e
mbështjellur, ashtu që kofsha të jetë pak e ekstenduar. Bëja abdukcionin dhe
rrotullimin e jashtëm të nyjës së kofshës dhe mblidhe këmbën në gju. Një
ndihmës duhet të mbajë këmbën në këtë pozitë dhe të mbajë këmbën tjetër larg
që të mos pengoj. Nëse fëmija ka dhimbje, injekto në regjion lidokainë 1%.
• Pastro lëkurën me një tretësirë antiseptike. Palpo arterien femorale (nën
ligamentin inguinal në mes të trekëndëshit femoral). Nervat femoral shtrihen
anash dhe venat femorale shtrihen medialisht prej arteries.
• Pastro lëkurën me antiseptik. Fute gjilpërën në kënd prej 10–20 shkallësh
kundrejt lëkurës, 1–2 cm më poshtë se ligamenti inguinal, 0.5–1 cm medialisht

Procedurat
ndaj arteries femorale.
• Gjaku venoz do të rrjedhë në shiringë, kur gjilpëra të jetë në venën femorale.
• Vazhdo me kanulim të venës duke shtyrë kanulën në një kënd prej 10 shkallës
ndaj lëkurës.
• Qepe kanulën në vend dhe vendosi fashimin steril okluziv në lëkurën nën kanulë
dhe një tjetër mbi majën e kanulës. Fiksoje fortë me shirit ngjitës (flaster). Mund
të jetë e domosdoshme të imobilizohet këmba, për të parandaluar fleksionin
e kofshës.
• Monitoro vendin nga afër, për aq kohë sa kanila është në vend, duke pasur
kujdes për të mbajtur këmbën të palëvizshme gjatë infuzionit. Vija femorale
mund të mbahet deri në 5 ditë me kujdes të mirë.
• Tërhiqe kanulën pas dhënies së infuzionit IV, dhe apliko presion të fuqishëm
për 2–3 minuta mbi vendin e shpimit.

A1.2.4 Preparimi i venës

Ky është më pak i përshtatshëm nëse shpejtësia është esenciale.
• Imobilizo pjesën e poshtme të këmbës dhe pastroje lëkurën, siç është për-
shkruar më lartë. Identifiko venën e gjatë safene, e cila shtrihet gjysmë gjerësie
të gishtit (në foshnje) mbi dhe përpara malleolusit medial.
• Infiltro lëkurën me lidokainë 1% dhe bëje një prerje nëpër lëkurë, pingul me
shtrirjen e venës. Preni në mënyrë të topitur indin nënlëkuror, me forceps
hemostat.
• Identifiko dhe liro një copë 1–2 cm të venës. Hidhe ligaturën proksimale dhe
distale.

317
 Kateterizimi i venës umbilikale

• Lidhe skajin distal të venës, duke mbajtur lidhjet sa më gjatë që të jetë e

mundur.
• Bëje një vrimë të vogël në pjesën e sipërme të venës së ekspozuar dhe fute kan-
ulën në të, deri sa mban lidhjen distale, për të stabilizuar pozitën e venës.
• Siguroje kanulën në vend me ligaturën e sipërme.
• Kyçe shiringën e mbushur me tretësirë fiziologjike dhe sigurohu që lëngu të
rrjedhë lirisht nëpër venë. Nëse nuk rrjedhë, kontrollo nëse kaçula është në
venë apo provo ta tërheqësh atë pak për të përmirësuar rrjedhjen.
• Lidhe ligaturën distale përreth kateterit, pastaj mbylle incizonin e lëkurës me
sutura të ndërprera. Fikso kanulën në lëkurë dhe mbuloje me fasha sterile.

A1.2.5 Kateterizimi i venës umbilikale

Procedurat

Kjo procedurë mund të përdoret për reanimim apo transfuzion dhe zakonisht
është e mundur në foshnje në ditët e para të jetës. Në disa rrethana kjo mund të
jetë e mundur deri në ditën e 5-të të jetës.
• Kyçe një rubinetë sterile 3-kahëshe dhe shiringën në një kateter prej 5 gauge
francez dhe mbushe me tretësirë sterile 0.9%, pastaj mbylle rubinetin për të
parandaluar hyrjen e ajrit (që mund të shkaktojë një emboli ajrore)
• Pastroje kërthizën dhe lëkurën përreth me një tretësirë antiseptike, pastaj lidhe
një suturë përreth bazës së kërthizës.
• Preje kordonin 1–2 cm larg bazës me skalper steril. Identifikoje venën um-
bilikale (ena më e madhe gulçuese) dhe arteriet umbilkale (dy enë me mure
më të trasha të ndara nga vena). Mbaje kordonin (afër venës umbilikale) me
forceps steril.
• Mbaje skajin më të afërt të kateterit me forceps steril dhe shtyje në venë (ky
duhet të kalojë lehtë) për 4–6 cm.
• Kontrolloje nëse kateteri nuk është përdredhur dhe gjaku tërhiqet prapa lehtë;
nëse ka bllokim, tërhiqe me kujdes kordonin, tërhiqe kateterin pjesërisht dhe
fute sërish.
• Siguroje me 2 sutura në kordon, duke lënë skajet e suturave të gjata 5 cm.
Fiksoi me shirit suturat dhe kateterin (shih diagramin).
• Pas heqjes, apliko shtypje në trungun umbilikal për 5-10 minuta.

318
 Vendosja e tubit nazogastrik

Procedurat
Futja e një kateteri venoz umbilikal
A. Përgatitja e kordonit umbilikal
B. Futja e kateterit në venën
umbilikale. Kjo është struktura më
e madhe, me mure të trasha kah
koka. Vërejë 2 arteriet umbilikale,
të cilat janë me mure të trasha dhe
kah këmbët e foshnjës.
C. Fiksimi i kateterit të futur që
parandalon përdredhjen

A1.3 Plasimi i tubës nazogastrike

• Duke mbajtur skajin e tubit kundruall hundës së fëmijës, mate distancën prej
hundës deri në laprën e veshit, pastaj deri në epigastrium. Bëje me shenjë
tubin në këtë pikë.
• Mbaje fëmijën fortë. Lubrifikoje majën e kateterit me ujë dhe kaloje drejtpër-
drejtë nëpër njërën hundë, duke e shtyrë ngadalë brenda. Ky duhet të kalojë
lehtë teposhtë deri në lukth, pa rezistencë. Kur të arrihet distanca e matur,
fiksoje tubin me flaster në hundë.
• Aspiro një sasi të vogël të përmbajtjes së lukthit me shiringë për të konfirmuar
se tubi është në vend (kontrolloje se kjo përmbajtje e kthen lakmusin e kaltër
319
 Punksioni lumbal

Vendosja e tubit nazogastrik. Distanca është matur prej hundës deri te veshi dhe
pastaj deri në epigastrium, dhe pastaj tubi është futur deri në distancën e matur.
Procedurat

në të kuqërremtë). Nëse nuk është fituar kurrfarë aspirati, injekto ajër poshtë
tubit dhe dëgjo mbi abdomen me stetoskop.
• Nëse ke ndonjë dyshim rreth lokalizimit të tubit, tërhiqe dhe fillo sërish.
• Kur tubi është në vend, fiksoje shiringën 20-ml-she (pa piston) në fund të
tubit dhe derdhë ushqim apo lëngë në shiringë, duke lënë atë të rrjedhë nën
ndikimin e gravitetit.
Nëse terapia me oksigjen duhet dhënë përmes kateterit nazofaringeal në të njëjtën
kohë, lëshoji teposhtë të dy tubat nëpër të njëjtën vrimë të hundës dhe përpiqu
të mbash vrimën tjetër hapur, përmes fshirjes së krastave dhe sekreteve, apo
kaloje tubin ushqyes nëpër gojë.

A1.4 Punksioni lumbal

Ekzistojnë kundërindikacionet vijuese:
• shenjat e presionit të rritur intrakranial (bebëzat jo të barabarta, qëndrimi rigid
apo paraliza në ndonjë prej gjymtyrëve apo trung, frymëmarrja e parregullt)
• infeksionet lëkurore në vendin nëpër të cilin ka për të kaluar gjilpëra.
Nëse kundërindikacionet janë të pranishme, vlera potenciale e informatave të
fituara prej punksionit lumbal duhet peshuar me kujdes kundruall rreziqeve prej
procedurës. Nëse nuk ka dyshim, mund të jetë më mirë që të fillohet trajtimi për
meningjitin e dyshuar dhe të shtyhet punksioni lumbal.
• Vendosja e fëmijës
Ekzistojnë dy pozita të mundshme:
— fëmija i shtrirë në krahun e majtë (kjo vlen veçanërisht për foshnjat e vogla)
dhe

320
 Punksioni lumbal

— në pozitë të ulur (veçanërisht për fëmijët më të rritur).

Punksioni lumbal kur fëmija është shtrirë në krah:
• Duhet shfrytëzuar sipërfaqen e fortë. Vendose fëmijën në krahë ashtu që shtylla
kurrizore të jetë paralele me këtë sipërfaqe dhe boshti transversal i shpinës
vertikal (shih Figurën).
• Ndihmësi/ja duhet të mbledhë shpinën e fëmijës, shtyjë lartë gjunjët kah
krahërori dhe të mbajë fëmijën në pjesën e sipërme të shpinës ndërmjet
krahëve dhe kofshëve ashtu që shpina të jetë e përkulur. Mbaje fëmijën fort në
këtë pozitë. Sigurohu që rrugët e frymëmarrjes të mos jenë të bllokuara dhe
që fëmija të mund të marrë frymë lirisht. Kushtoi kujdes të veçantë mbajtjes
së foshnjës së vogël. Ndihmësi duhet të mbajë foshnjën e vogël nga qafa pa
e flektuar qafën për të shmangur bllokimin e rrugëve të frymëmarrjes.

Procedurat
• Kontrollo kufijtë anatomik
— Cakto hapësirën ndërmjet vertebrës së tretë dhe të katërt apo ndërmjet
vertebrës së katërt dhe të pestë. (Vertebra e tretë lumbale është në pikë-
takimin e vijës që lidhë dy kreshtat iliake dhe shtyllës kurrizore).
• Përgatite vendin
— Përdorë teknikën aseptike. Fërkoji duart dhe veshi dorëzat sterile.
— Përgatite lëkurën përreth vendit me një tretësirë antiseptike.
— Mund të përdoren peshqirët steril.
— Në fëmijët më të mëdhenj, që janë vigjilent,
jep anestetik lokal (1% lidokain) të injektuar
në lëkurën mbi vendin e shpimit.

Mbajtja e fëmijës më të rritur

në pozitë të ulur, me qëllim të
realizimit të punksionit lumbal

321
 Punksioni lumbal

• Kryeje punksionin lumbal

— Përdore një gjilpërë të PL me sondë (22 gauge për foshnjat e vogla, 20
gauge për një foshnje më të rritur dhe fëmijë; nëse të tilla nuk ka, mund
të përdoren gjilpërat hipodermike). Fute gjilpërën në mes të hapësirës
intervertebrale dhe drejtoje gjilpërën kah kërthiza.
— Shtyje gjilpërën ngadalë. Gjilpëra do të kalojë lehtë deri sa të hasë në
ligamentin ndërmjet zgjatimeve vertebrale. Presion më i madh nevojitet
për të depërtuar ligamentin, më pak rezistencë ndjehet kur të depërtohet
dura. Në foshnjat e vogla ky zvogëlim i rezistencës nuk ndjehet gjithmonë,
kështu që shtyje gjilpërën me shumë kujdes.
— Tërhiqe sondën dhe pikat e lëngut cerebrospinal do të dalin nga gjilpëra.
Nëse nuk fitohet LCS, sonda duhet ngjitur sërish dhe gjilpëra duhet shtyrë
Procedurat

lehtë.
— Merre një mostër prej 0.5–1 ml LCS dhe vendose në një kontejner
steril.
— Tërhiqe gjilpërën dhe sondën tërësisht dhe apliko presion mbi vendin e
shpimit për disa sekonda. Vendose një fashë sterile mbi vendin e punk-
sionit.
Nëse gjilpëra është futur tepër thellë, mund të shpohet vena lumbale. Kjo do
të rezultojë me “rubinetin traumatik” dhe lëngu spinal do të jetë i përgjakur.
Gjilpëra duhet të tërhiqet dhe procedura duhet të përsëritet në një hapësirë
tjetër ndërvertebrale.

A1.5 Vendosja e drenit torakal

Lëngjet pleurale duhet drenuar, përveç kur janë të vogla. Nganjëherë është e
domosdoshme që të drenohen të dy anët e krahërorit. Mund t’iu duhet që të
drenoni krahërorin 2 apo 3 herë, nëse lëngu vazhdon të kthehet.

Procedurat diagnostike
• Shqyrto dhënien e sedimit apo anestezionit të lehtë me ketamine fëmijës.
• Pastro duart dhe veshi dorëzat sterile.
• Shtrije fëmijën në shpinë.
• Pastroje lëkurën mbi kraharorë, së paku 2 minuta me tretësirë antiseptike (për
shembull, 70% alkool).
• Zgjedhe një pikë në vijën e mesme aksillare (anash krahërorit), mu nën nivelin
e thimthave të gjirit (hapësira e pestë ndërbrinjore, shih Figurën, faqe 323).

322
 Vendosja e drenit torakal

• Injekto rreth 1 ml të lidokainës 1% në lëkurë dhe në indin nënlëkuror në këtë

pikë.
• Fute gjilpërën apo kateterin nëpër lëkurë dhe pleurë dhe aspiro për të konfir-
muar praninë e lëngut pleural. Tërhiqe një mostër për mikroskopim dhe teste
të tjera dhe vendose në kontejner.
Nëse lëngu është i pastër (me ngjyrë kashte apo kafeje), nxirre gjilpërën apo
kateterin pas marrjes së sasisë së lëngjeve të mjaftueshme, për të lehtësuar dis-
tresin dhe vendose fashën mbi vendin e shpimit. Shqyrto diagnozën diferenciale
me tuberkulozë (shih seksionin 4.7, faqe 101).
Nëse lëngu është qelb i hollë apo i turbullt
(sikur qumësht), lëre kateterin në
vend, ashtu që të mund të aspirosh

Procedurat
më shumë qelb disa herë në ditë.
Sigurohu që të mbyllësh skajin e ka-
teterit që të mos mund të depërtojë
ajri brenda.
Nëse lëngu është qelb i trashë që
nuk mund të kalojë lehtë nëpër
gjilpërë apo kateter, fute tubin
torakal (shih më poshtë).

Vendosja e tubit torakal

• Zgjedhe dhe përgatite
vendin siç është për-
shkruar më lartë.
— Bëje një prerje
lëkure 2–3 cm
përgjatë vijës
së hapësirës
ndërbrinjore,
mu mbi brinjën
e poshtme (për
të shmangur
dëmtimin e
enëve që shtri-
hen nën buzën Vendosja e tubit torakal: vendi është zgjedhur në
e poshtme të vijën e mesme aksillare, në hapësirën e pestë
secilës brinjë). ndërbrinjore (në nivel të thimthave), në aspektin e
sipërm të brinjës së 6të.

323
 Aspirimi supra-pubik

— Përdore forcepsin steril, për ta shtyrë nëpër indin nënlëkuror, mu mbi

buzën e sipërme të brinjës dhe shpoje pleurën.
— Kaloje gishtin me dorëz nëpër prerje dhe pastroje rrugën deri tek pleura
(kjo nuk është e mundur në foshnje).
— Përdore forcepsin për të mbajtur kateterin e drenimit (16 gauge) dhe fute
në kraharorë disa centimetra, të drejtuar lartë. Sigurohu që të gjitha vrimat
e drenazhës së kateterit janë brenda krahërorit.
— Lidhe kateterin me shishen mbledhëse, me një hapje nën ujë.
— Qepe kateterin në vend, siguroje me flaster dhe apliko fashim me gaza.

A1.6 Aspirimi supra-pubik

Procedurat

Aspiro deri në thellësi prej 3 cm në vijën e mesme në rrudhën transversale prok-

simale mbi pubis me gjilpërë prej 23 G, nën kushte sterile. Bëje këtë vetëm në
fëmijën me fshikëz të mbushur plotë, që mund të konstatohet përmes perkutimit.
Të mos përdoren qeset e urinës për të mbledhur urinën, për shkak se mostra
mund të kontaminohet.
Bëje gati shtambën e pastër të urinës, në rast se fëmija urinon gjatë proce-
durës.

Vendosja për kryerjen e

aspirimit suprapubik – pamja
anësore. Vëreje këndin e
shpimit të gjilpërës.

Zgjedhja e vendit për aspirim

suprapubik. Fshikëza është
shpuar në vijën e mesme, mu
mbi simfizë.

324
 Matja e glikemisë

A1.7 Matja e glikemisë

Glikemia mund të matet me teste diagnostike rapide (“Dextrostix”) afër shtratit,
të cilat sigurojnë një matje të glikemisë brenda disa minutash. Ekzistojnë disa
marka në shitje, të cilat dallojnë pak në mënyrën se si duhet përdorur. Udhëzimet
në kuti dhe broshura e paketimit duhet lexuar para përdorimit të tyre.
Në përgjithësi, një pikë gjak është vendosur në shiritin e reagensit dhe lihet për
30 sekonda deri në një minutë, varësisht prej markës së shiritit. Pastaj gjaku
shpërndahet, dhe pas një periudhe tjetër të caktuar kohe (p.sh një minutë vijuese),
lexohet ndryshimi i ngjyrës në fushën e reagensit, në shirit. Për këtë, ngjyra e
fituar krahasohet me shkallën e ngjyrës të shtypur në kuti. Kjo mundëson që të
matet niveli i glukozës brenda një kufiri të caktuar, p.sh. ndërmjet 2 dhe 5 mmol/l,
por nuk mundëson përcaktim të saktë vlere.

Procedurat
Shiriti i glikemisë (Dextrostix) me
shkallën e ngjyrës të shtypur në kuti.

Shembull i makinës lexuese për shiritat e glukozës.

Shiriti futet në të çarën në anën e djathtë të makinës.

325
 Matja e glikemisë

Disa shirita vijnë me një makinë lexuese elektronike, e cila ka baterinë si burim
energjie. Pasi gjaku të shpërndahet, shiriti futet në makinën lexuese, e cila ofron
vlera më të sakta.
Duke qenë se reagensët prishen nëse i ekspozohen lagështisë së ambientit, është
me rëndësi që këta të ruhen në një kuti të mbyllur, dhe kjo kuti të mbyllet sërish
menjëherë pasi shiriti të jetë nxjerrë.
Procedurat

326
Shënime

Procedurat

327
 Shënime
Procedurat

328
Shtojca 2

Dozat/regjimet e barnave
Ky seksion paraqet dozat për barnat e përmendura në këta udhërrëfyes. Për
lehtësim përdorimi dhe për të shmangur nevojën për të bërë llogaritje, dozat janë
dhënë sipas peshës trupore të fëmijës. Gabimet në llogaritjen e dozave të barnave
janë të shpeshta në spitale në tërë botën, kështu që llogaritjet duhet shmangur,
kur kjo është e mundur. Numri i dozave është dhënë duke mbuluar një amplitudë
peshash trupore prej 3–29 kg.
Tabela e barnave për të porsalindur, në 2 muajt e parë të jetës, është përfshirë
në Kapitulli 3, faqe 62–66.
Sidoqoftë, për disa barna (për shembull, antiretroviral), është më mirë të llogaritet
doza e SAKTË individuale, duke u bazuar në peshën e fëmijës, kur kjo është e
mundur. Këto barna përfshijnë ato për të cilat doza e saktë është në mënyrë kritike
e rëndësishme për të siguruar efektin terapeutik, apo për të shmangur toksicitetin,
p.sh. digoksin, kloramfenikol, aminofilin dhe barna antiretrovirale.
Për disa barna antiretrovirale, dozat e rekomanduara shpesh janë dhënë sipas
sipërfaqes së trupit të fëmijës. Tabela që jep sipërfaqen e përafërt trupore për
kategori të ndryshme peshe, është dhënë më poshtë, për të ndihmuar këtë
llogaritje. Dozat në tabelë pastaj mund të përdoren për të kontrolluar nëse dozat
e llogaritura janë përafërsisht të sakta (dhe për të kontrolluar nëse janë bërë
gabime në llogaritje).

√ { lartësia (cm) Barnat

Sipërfaqja trupore në m2 = x pesha (kg) }
3600
kështu që fëmija që peshon 10 kg dhe është 72 cm i gjatë ka sipërfaqen
trupore prej

√(10x72/3600) = 0.45.

329
 Dozat/regjimet e barnave

Dozat e barnave sipas sipërfaqes trupore (m2) të fëmijës

Mosha ose pesha e fëmijës Sipërfaqja e trupit

I porsalinduri (< 1 muaj) 0.2–0.25 m2
Foshnja e vogël (1–<3 muaj) 0.25–0.35 m2
Fëmija 5–9 kg 0.3–0.45 m2
Fëmija 10–14 kg 0.45–0.6 m2
Fëmija 15–19 kg 0.6–0.8 m2
Fëmija 20–24 kg 0.8–0.9 m2
Fëmija 25–29 kg 0.9–1.1 m2
Fëmija 30–39 kg 1.1–1.3 m2

Fusnotë:
Shembull: nëse doza e rekomanduar është dhënë si 400mg/m2 dy herë në
ditë, atëherë për fëmijën me peshë 15–19 kg doza e rekomanduar do të jetë:
(0.6–0.8) x 400 = 244–316 mg dy herë në ditë
Barnat

330
 Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
Abacavir—shih tabelën e ndarë për barnat e HIV-it, faqe 354
Adrenaline—shih Epinephrine
Aminophylline
1 1 3
Për astmë Oral: 6 mg/kg Tableta: 100 mg /4 /2 /4 1 11/2
1 1 1 3
Tableta: 200 mg — /4 /2 /2 /4
IV: Llogarite dozën e SAKTË duke u bazuar në peshën trupore kur kjo është e mundur; përdori këto doza
vetëm kur kjo nuk është e mundur

Doza goditëse:
IV: 5–6 mg/kg 250 mg/10ml ampulë 1 ml 1.5 ml 2.5 ml 3.5 ml 5 ml
(maks. 300 mg)
ngadalë për
20–60 minuta

Doza mbajtëse:
IV: 5 mg/kg deri 1 ml 1.5 ml 2.5 ml 3.5 ml 5 ml
çdo 6 orë
APO
me infuzion të vazhdueshëm llogarite dozën e SAKTË
0.9 mg/kg/orë
Jepi dozën goditëse IV vetëm nëse fëmija nuk ka marrë aminophylline apo theophylline në 24 orët e fundit.
Për doza dhe intervale dozimi për apne, në të porsalindur dhe foshnje premature shih faqe 62.

331
AbacAvir

Barnat
 Barnat

332
Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
Amodiaquine Oral: 10 mg/kg Tableta 153 mg baza — — 1 1 1
çdo ditë për 3 ditë
Amodiaquine

1 1 3
Amoxicillin 15 mg/kg tre 250 mg tableta /4 /2 /4 1 11/2
herë në ditë Shurup (përmban 2.5 ml 5 ml 7.5 ml 10 ml —
125 mg/5 ml)
1
Për pneumoni 25 mg/kg dy /2 1 11/2 2 21/2
herë në ditë 5 ml 10 ml 15 ml — —
Amphotericin 0.25 mg/kg/ditë 50 mg ampula — 2–8 mg 3–12 mg 4.5–18 mg 6–24 mg
për kandidiazë duke e rritur në
ezofageale 1 mg/kg/ditë sipas
tolerancës përmes
infuzionit IV, për 6 orë
çdo ditë, 10–14 ditë
1
Ampicillin Oral: 25 mg/kg 250 mg tableta /2 1 1 11/2 2
katër herë në ditë§
IM/IV: 50 mg/kg Ampula prej 500 mg 1 ml† 2 ml 3 ml 5 ml 6 ml
çdo 6 orë të përziera me 2.1 ml ujë
steril, për të dhënë 500 mg/2.5 ml
§ Këto doza orale janë për sëmundje të lehtë. Nëse kërkohet ampicillin oral pas një kursi të ampicilinës parenterale për sëmundje të
rëndë, doza orale duhet të jetë 2–4 herë më e lartë sesa kjo që është dhënë këtu.
† Për doza dhe intervale dozimi në të porsalindur dhe foshnje premature, shih faqe 62.
Antibiotikët anti TB—shih detajet në faqe 356
 Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
Artemether Doza goditëse: 40 mg/1 ml ampulë 0.4 ml 0.8 ml 1.2 ml 1.6 ml 2.4 ml
Për malarie të rëndë IM: 3.2 mg/kg 80 mg/1 ml ampulë 0.2 ml 0.4 ml 0.6 ml 0.8 ml 1.2 ml
Doza mbajtëse: 40 mg/1 ml ampulë 0.2 ml 0.4 ml 0.6 ml 0.8 ml 1.2 ml
IM: 1.6 mg/kg 80 mg/1 ml ampulë 0.1 ml 0.2 ml 0.3 ml 0.4 ml 0.6 ml
Jepi dozë mbajtëse ditore, për së paku 3 ditë, deri sa pacienti të mund të marrë trajtimin oral me një antimalarik efektiv.
Artemether/ Oral: Tabletë: — 1 1 2 2§
lumefantrine 1.5/12 mg/kg 20 mg artemether/
Për malarie të dy herë në ditë 120 mg lumefantrine
pakomplikuar për 3 ditë
§ Prej 25 kg: 3 tableta/doza
Artesunate
Për malarie të rëndë Doza goditëse: 60 mg aacid artesunik 0.8 ml 1.6 ml 2.4 ml 3.2 ml 4.6 ml
IV: 2.4 mg/kg (tashmë i tretur në
e dhënë me bolus IV 0.6 ml të NaCl/Na
Doza mbajtëse: bikarbonatit) në 3.4 ml 0.4 ml 0.8 ml 1.2 ml 1.6 ml 2.3 ml
IV: 1.2 mg/kg të NaCl/glukozë
Për malarie Oral: 2.5 mg një herë Tableta 50 mg — — 1 1 1
(jo e rëndë) në ditë për 3 ditë
Në terapi të
kombinuar
Tretësira IV duhet përgatitur pak para përdorimit. Zbute dozën goditëse dhe atë mbajtëse, duke tretur 60 mg acid artesunik (i cili
tashmë është i tretur në 0.6 ml të bikarbonatit të natriumit 5%) në 3.4 ml të glukozës 5%. Jepi dozën mbajtëse në ora 12 dhe 24
dhe pastaj çdo ditë për 6 ditë. Nëse pacienti është në gjendje të gëlltis, jepja dozën ditore me rrugë orale.

333
Artemether

Barnat
 Barnat

334
Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
Aspirin

1 1 3
Aspirin Oral: 10–20 mg/kg 300 mg tableta — /4 /2 /4 1
çdo 4–6 orë
Vërejtje: shmange në fëmijët e vegjël, nëse është e mundur, për shkak të rrezikut nga Sindroma Reye.
Benzathine penicillin—shih penicillin
Benzyl penicillin—shih penicillin
Bupivicaine­ deri në 1mg/kg tretësirë 0.25%
Kafein citrati Për përdorim në të porsalindur, shih faqe 63.
Cefotaxime IM/IV: 50 mg/kg Ampulë e 500 mg e 0.8 ml§ 1.5 ml 2.5 ml 3.5 ml 5 ml
çdo 6 orë përzier me 2 ml ujë steril
APO ampulë prej 1 g e
përzier me 4 ml ujë steril
APO ampulë prej 2 g e
përzier me 8 ml ujë steril
§ Për dozim dhe intervale mes dozave në të porsalindur dhe foshnje premature shih faqe 63.
 Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
Ceftriaxone IM/IV: 80 mg/kg/ditë Ampulë e 1g e përzier 3 ml§ 6 ml 10 ml 14 ml 20 ml
si dozë e vetme me 9.6 ml ujë steril
e dhënë për 30 min për të dhënë 1g/10 ml
APO
Ampulë e 2 g e përzier
me 19 ml ujë sterile
për të dhënë 2g/20 ml
Për meningjit IM/IV: 50 mg/kg 2 ml 4 ml 6 ml 9 ml 12.5 ml
çdo 12 orë
(një dozë e vetme maks. prej 4 g)
apo
IM/IV: 100 mg/kg 4 ml 8 ml 12 ml 18 ml 25 ml
një herë ditë

Për oftalmia IM: 50 mg/kg llogarite dozën e SAKTË

neonatorum dozë e vetme
maks. 125 mg
§ Për dozim dhe intervale dozimi në të porsalindur dhe foshnje premature, shih faqe 64.
1 1 3
Cefalexin 12.5 mg/kg 250 mg tableta /4 /2 /4 1 11/4
katër herë në ditë

335
Ceftriaxone

Barnat
 Barnat

336
Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
Chloramphenicol§ Llogarite dozën e SAKTË duke u bazuar në peshën trupore. Përdori këto doza vetëm
nëse kjo nuk është e mundur.
Për meningjit IV: 25 mg/kg çdo ampulë prej 1 g e përzier 0.75– 1.5– 2.5– 3.75– 5–
6 orë (maksimum me 9.2 ml ujë steril 1.25 ml† 2.25 ml 3.5 ml 4.75 ml 7.25 ml
Chloramphenicol

1g për dozë) për të dhënë 1 g/10ml

Për kolerë IM: 20 mg/kg çdo ampulë prej 1 g e përzier 0.3– 0.6– 1– 1.5– 2–
6 orë për 3 ditë me 3.2 ml ujë steril 0.5 ml† 0.9 ml 1.4 ml 1.9 ml 2.9 ml
për të dhënë 1 g/4ml

Për gjendjet Oral: 25 mg/kg 125 mg/5ml 3–5 ml 6–9 ml 10–14 ml 15–19 ml —
tjera çdo 8 orë pezulli (palmitate)
(maksimum
1g për dozë 250 mg kapsula — — 1 11/2 2
§ Fenobarbitoni zvogëlon dhe fenitoina rritë nivelet e kloramfenikolit kur jepen së bashku.
† Për dozim dhe intervale dozimi në të porsalindur dhe foshnje, shih faqe 64.
Kloramfenikol 100 mg/kg dozë IM: ampulë prej 1.2–2 ml 2.4–3.6 ml 4–5.6 ml 6–7.6 ml 8–11.6 ml
yndyror e vetme; maksimum 0.5 gram në 2 ml
(për trajtimin e 3 gram
meningjitit
meningokoksik gjatë
epidemive)
 Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
Chloroquine Oral: një herë në ditë 150 mg tableta Dita 1: 1/2 Dita 1: 1 Dita 1: 11/2 Dita 1: 11/2
3 ditë: 10 mg/kg Dita 2: 1/2 Dita 2: 1 Dita 2: 1 Dita 2: 11/2
në ditën 1 dhe 2 Dita 3: 1/2 Dita 3: 1/2 Dita 3: 1 Dita 3: 1
5 mg/kg në ditën 3
100 mg tableta Dita 1: 1/2 Dita 1: 1 Dita 1: 11/2 Dita 1: 2 Dita 1: 21/2
Dita 2: 1/2 Dita 2: 1 Dita 2: 11/2 Dita 2: 2 Dita 2: 21/2
Dita 3: 1/2 Dita 3: 1/2 Dita 3: 1/2 Dita 3: 1 Dita 3: 1
50 mg bazë/ Dita 1: Dita 1: Dita 1: — —
5 ml shurup 5.0 ml 7.5 ml 15 ml
Dita 2: Dita 2: Dita 2: — —
5.0 ml 7.5 ml 15 ml
Dita 3: Dita 3: Dita 3: — —
2.5 ml 5.0 ml 10 ml
Chlorphenamine IM/IV apo SC: 10 mg në 1 ml 0.1 ml 0.2 ml 0.3 ml 0.5 ml 0.6 ml
0.25 mg/kg një herë tretësirë IV
(mund të përsëritet 4 mg tabletë
deri 4 herë në
24 orë)
1
Oral: 2–3 herë në ditë Tableta: 4 mg — — — — /2
1 1
Ciprofloxacin Oral: 10–15 mg/kg 100 mg tabletë /2 1 1 /2 2 3
1 1 1
për dozë, i dhënë 250 mg tabletë /4 /2 /2 1 11/2
dy herë në ditë 5 ditë
(maks 500 mg për dozë)
Ciprofloxacin në fëmijë: përdorimi ia vlen vetëm nëse përfitimet tejkalojnë rreziqet prej artropatisë.

337
CHloroquine

Barnat
 Barnat

338
Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
Cloxacillin/ IV: 25–50 mg/kg ampula e 500 mg 2–(4) ml§ 4–(8) ml 6–(12) ml 8–(16) ml 12–(24) ml
flucloxacillin/ çdo 6 orë e përzier me 8 ml
Cloxacillin

oxacillin§ (50 mg/kg doza në ujë steril për të dhënë

kllapa) 500 mg/10 mls
IM ampulë e 250 mg 0.6 (1.2) 1 (2) 1.8 (3.6) 2.5 (5) 3.75 (7.5)
e përzier me 1.3 mll ml§ ml ml ml ml
ujë steril për të
dhënë 250 mg/1.5 ml
1
250 mg kapsulë /2 (1)§ 1 (2) 1 (2) 2 (3) 2 (4)
1 1
Për trajtimin e 15 mg/kg çdo 250 mg kapsulë /4 /2 1 11/2 21/2
abscesit 6 orë
§ Për dozim dhe intervale dozimi në të porsalindurit dhe foshnjat premature, shih faqe 64.
Codeine
1 1 1 1
Për analgjezi Oral: 0.5–1 mg/kg 15 mg tabletë /4 /4 /2 /2 11/2
çdo 6–12 orë
 Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
1
Cotrimoxazole§ 4 mg trimethoprim/kg Oral: tabletë e te rriturve 1/4§ /2 1 1 1
(trimethoprim- dhe 20 mg sulfa- (80 mg TMP
sulfamethoxazole, methoxazole/kg + 400 mg SMX)
TMP-SMX) dy herë në ditë
Oral: tabletë pediatrike 1 2 3 3 4
(20 mg TMP
+ 100 mg SMX)

Oral: shurup (40 mg 2 ml§ 3.5 ml 6 ml 8.5 ml —
TMP + 200 mg SMX
në 5 ml)

Vërejtje: Për pneumoninë intersticiale në fëmijë me HIV, jepi 8 mg/kg TMP dhe 40 mg SMX/kg 3 herë në ditë, 3 javë.
§ Nëse fëmija është i moshës <1 muajsh, jepi cotrimoxazole (1/2 tablete pediatrike apo 1.25 ml shurup) dy herë në ditë. Shmangu
cotrimoxazoles në foshnje që janë premature apo të zverdhura.
Deferoxamine 15 mg/kg/hr IV 500 mg ampulë 2 2 2 2 2
Për helmim me deri maksimum prej
hekur 80 mg/kg në
24 orë apo
50 mg/kg IM deri
në maksimum
prej 1g IM
Dexamethasone
Për krup të rëndë Oral: 0.6mg/kg 0.5 mg tableta
viral një dozë e vetme IM: 5 mg/ml 0.5 ml 0.9 ml 1.4 ml 2 ml 3 ml

339
Cotrimoxazole

Barnat
 Barnat

340
Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
Diazepam
Diazepam

Për konvulsione Rektal: 0.5 mg/kg 10 mg/2 ml tretësirë 0.4 ml§ 0.75 ml 1.2 ml 1.7 ml 2.5 ml
IV: 0.2–0.3 mg/kg 0.25 ml§ 0.4 ml 0.6 ml 0.75 ml 1.25 ml
Për sedacion 0.1–0.2 mg/kg IV
para procedurave
§ Jepi fenobarbiton (20 mg/kg IV apo IM) në vend të diazepamit të porsalindurve. Nëse konvulsionet vazhdojnë, jepi 10 mg/kg IV
apo IM pas 30 minutave. Doza mbajtëse e fenobarbitonit oral është 2.5–5 mg/kg.
Didanosine—shih tabelën e ndarë për barnat për HIV, faqe 354
Digoxin Këto doza janë për digoksin oral. Jepja si një dozë fillestare të pasuar nga dozat mbajtëse dy herë në ditë, duke
filluar 6 orë pas dozës goditëse, siç është shënuar më poshtë:
Doza goditëse:
3
15 mikrogram 62.5 mikrogram tableta /4–1 11/2–2 21/2–31/2 31/2–41/2 —
për kg, vetëm një herë 125 mikrogram tableta — — 1–11/2 13/4–2 21/2–3
Doza mbajtëse:
1 1 3
(Fillo 6 orë 62.5 mikrogram tableta /4–1/2 /2–3/4 /4–1 11/4–11/2 11/2–21/4
pas dozës goditëse)
5 mikrogram për kg
çdo 12 orë
(maksimum 250 mikro-
gram për dozë)
Efavirenz—shih tabelën e ndarë për barnat për HIV, faqe 352
 Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
Epinephrine
(adrenaline)
Për fishkëllimë Llogarite dozën e SAKTË bazuar në peshën trupore (si bronhodilator me veprim të shpejtë)
0.01 ml/kg (deri në
maksimum prej 0.3 ml)
të tretësirës 1:1000 (apo
0.1 ml/kg të tretësirës
1:10 000) të dhënë sub-
kutan, me një shiringë
1 ml
Për krup viral një provë e 2 ml të — 2 ml 2 ml 2 ml 2 ml
të rëndë tretësirës 1:1000
së nebulizuar
Për anafilaksi 0.01 ml/kg të tretësirës
1:1000 apo 0.1 ml/kg
të tretësirës 1:10 000
të dhënë sub-kutan
me shiringë prej 1 ml
Vërejtje: Përgatite një tretësirë 1:10 000, duke shtuar 1 ml të tretësirës 1:1000 në 9 ml të tretësirës fiziologjike apo glukozës 5%.
1 1
Erythromycin§ Oral: 12.5 mg/kg 250 mg tableta /4 /2 1 1 11/2
(estolate) 4 herë në ditë
për 3 ditë
§ NUK duhet dhënë së bashku me theophylline (aminophylline) për shkak të rrezikut nga reaksionet anësore serioze.

341
Epinephrine

Barnat
 Barnat

342
Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
Fluconazole 3–6 mg/kg 50 mg/5 ml — — 5 ml 7.5 ml 12.5 ml
një herë në ditë pezulli orale
Fluconazole

50 mg kapsula — — 1 1–2 2–3

Flucloxacillin—shih cloxacillin
1 1 1
Furazolidone 1.25 mg/kg 4 herë Oral: 100 mg tableta — — /4 /4 /4
në ditë për 3 ditë
1 1 1
Furosemide Oral apo IV: 20 mg tableta /4–1/2 /2–1 /2–1 1–2 11/4–21/2
(frusemide) 1–2 mg/kg IV 10 mg/ml 0.4– 0.8– 1.2– 1.7– 2.5–
Për insuficiencë çdo 12 orë 0.8 ml 1.6 ml 2.4 ml 3.4 ml 5 ml
zemre
Gentamicin§ Llogarite dozën e SAKTË, bazuar në peshën trupore ndërsa përdori këto doza vetëm kur kjo nuk është e
mundur.
7.5 mg/kg IM/IV: ampula përmban 2.25– 4.5– 7.5– — —
një herë në ditë 20 mg (2ml në 3.75 ml† 6.75 ml 10.5 ml
10 mg/ml) të patretur
IM/IV: ampula përmban 2.25– 4.5– 7.5– — —
80 mg (2ml në 3.75ml† 6.75 ml 10.5 ml
40 mg/ml) të përzier me
6 ml ujë steril
IM/IV: ampula përmban 0.5– 1.1– 1.9– 2.8– 3.75–
80 mg (2 ml në 0.9 ml† 1.7 ml 2.6 ml 3.5 ml 5.4 ml
40 mg/ml) të patretur
§ Mos harro rrezikun nga efektet anësore me theophylline. Në dhënien e një aminoglikozidi (gentamicin, kanamycin), është e prefer-
ueshme që të shmanget përdorimi i gentamicinës së pazbutur 40 mg/ml.
† Për dozim dhe intervale dozimi në të porsalindur dhe foshnje premature, shih faqe 65.
 Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
Gentian violet Aplikim lokal në lëkurë
1 1 1 3
Ibuprofen 5–10 mg/kg oral 200 mg tableta — /4 /4 /2 /4
çdo 6–8 orë deri në
1 1
maksimum prej 400 mg tableta — — — /4 /2
500 mg në ditë
1 1
Hekuri Një herë në ditë Tableta ferro/folat — — /2 /2 1
për 14 ditë (ferro sulfat
200 mg + 250 µg folat
= 60 mg hekur elementar
Shurup hekuri (ferro 1 ml 1.25 ml 2 ml 2.5 ml 4 ml
fumarat, 100 mg
në 5 ml = 20 mg/ml
hekur elementar)
Kanamycin Llogarite dozën e SAKTË duke u bazuar në peshën trupore. Shfrytëzo këto doza vetëm nëse kjo është e
pamundur.
IM/IV: 20 mg/kg 250 mg ampulë 0.5– 1– 1.6– 2.4– 3.2–
një herë në ditë (2 ml në 125 mg/ml) 0.8 ml† 1.5 ml 2.2 ml 3 ml 4.6 ml
† Për dozimin dhe intervale dozimi në të porsalindur dhe foshnje premature, shih faqe 65.

343
Gentian violet

Barnat
 Barnat

344
Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
Ketamine§
Ketamine

Për anestezion në Llogarite dozën e SAKTË duke u bazuar në sipërfaqen trupore (shih faqe 333) apo peshën trupore.
procedurat mëdha IM: Doza goditëse: 20–35 mg 40–60 mg 60–100 mg 80–140 mg 125–200 mg
5–8 mg/kg
IM: Dozat vijuese: 5–10 mg 8–15 mg 12–25 mg 15–35 mg 25–50 mg
1–2 mg/kg (nëse kërkohet)
IV: Doza goditëse: 5–10 mg 8–15 mg 12–25 mg 15–35 mg 25–50 mg
1–2 mg/kg
IV: Dozat vijuese: 2.5–5 mg 4–8 mg 6–12 mg 8–15 mg 12–25 mg
0.5–1 mg/kg (nëse kërkohet)
Për anestezion IM: 2–4 mg/kg
të lehtë, në IV: 0.5–1 mg/kg
procedurat e vogla
§ Detalet e dozave dhe metodave të dhënies janë dhënë në faqe 233–234.
Lamivudine— shih tabelën e ndarë për barnat e HIV-it, faqe 352
Lidocaine Aplikoje në mënyrë lokale (shih faqe 226)
Injeksioni lokal 4–5 mg/kg/dozë si anestetik lokal
Mebendazole 100 mg 2 herë në 100 mg tabletë — — 1 1 1
ditë për 3 ditë
500 mg vetëm një herë 100 mg tabletë — — 5 5 5
1 1
Mefloquine 10 mg/kg oral 250 mg tabletë — /2 /2 1 1
Nuk rekomandohet për fëmijët <5 muajsh, në mungesë të të dhënave të mjaftueshme.
 Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
Metoclopramide
1 1 1
Për mundim/ 0.1–0.2 mg/kg çdo 10 mg tableta — — /4 /4 /2
vjellje 8 orë siç kërkohet Injeksion: 5 mg/ml — — 0.5 ml 0.7 ml 1 ml
1 1 1
Metronidazole Oral: 7.5 mg/kg 200 mg tabletë — /4 /2 /2 1
1 1 1
3 herë në ditë 400 mg tabletë — — /4 /4 /2
për 7 ditë§
§ Për trajtimin e gjardiazës, doza është 5 mg/kg; për amebiazë, 10 mg/kg.
Morfina Llogarite dozën e SAKTË, duke u bazuar në peshën e fëmijës.
Oral: 0.2–0.4 mg/kg çdo 4–6 orë; shtoje nëse është e domosdoshme për dhimbje të mëdha
IM: 0.1–0.2 mg/kg çdo 4–6 orë
IV: 0.05–0.1 mg/kg çdo 4–6 orë apo 0.005–0.01 mg/kg/orë me infuzion IV
1 1
Acidi nalidiksik Oral: 15 mg/kg 250 mg tabletë /4 /2 1 1 11/2
4 herë në ditë
për 5 ditë
Nelfinavir—shih tabelën e ndarë për barnat për HIV, faqe 355
Nevirapine—shih tabelën e ndarë për barnat për HIV, faqe 352
Nystatin Oral:100 000– pezulli orale 1–2ml 1–2ml 1–2ml 1–2ml 1–2ml
200 000 njësi në 100,000 njësi/ml
gojë
Oxacillin—shih cloxacillin
Paracetamol 10–15 mg/kg, deri 100 mg tableta — 1 1 2 3
1 1 1 1
4 herë në ditë 500 mg tableta — /4 /4 /2 /2

345
Metoclopramide

Barnat
 Barnat

346
Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
Paraldehyde Rektal: 0.3–0.4 ml/kg 5 ml ampulë 1.4 ml 2.4 ml 4 ml 5 ml 7.5 ml
IM: 0.2 ml/kg 0.8 ml 1.5 ml 2.4 ml 3.4 ml 5 ml
Paraldehyde

PENICILLIN
Benzathine 50 000 njësi/kg IM: ampula prej 1.2 0.5 ml 1 ml 2 ml 3 ml 4 ml
benzylpenicillin një herë në ditë milion njësi të përzier
me 4 ml ujë steril
Benzylpenicillin
(penicillin G)
Dozimi i IV: 50 000 njësi/kg ampulë prej 600 mg e 2 ml§ 3.75 ml 6 ml 8.5 ml 12.5 ml
çdo 6 orë përzier me 9.6 ml ujë
steril për të dhënë
1 000 000 njësi/10 ml
IM: ampulë e 600 mg 0.4 ml§ 0.75 ml 1.2 ml 1.7 ml 2.5 ml
(1 000 000 njësi)
e përzier me 1.6 ml
ujë steril për të dhënë
1,000,000 njësi/2 ml
Për meningjit 100 000 njësi/kg IV 4 ml§ 7.5 ml 12 ml 17 ml 25 ml
çdo 6 orë IM 0.8 ml§ 1.5 ml 2.5 ml 3.5 ml 5 ml
§ Për dozim dhe intervale dozimi në të porsalindur dhe foshnje premature, shih faqe 66.
Procaine IM: 50 000 njësi/kg 3 g ampulë 0.25 ml 0.5 ml 0.8 ml 1.2 ml 1.7 ml
benzylpenicillin një herë në ditë (3 000 000 njësi) e përzier
me 4 ml ujë steril
 Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
Phenobarbital IM: Doza goditëse: 200 mg/ml tretësirë 0.4 ml§ 0.6 ml 1.0 ml 1.5 ml 2.0 ml
15 mg/kg IM
Oral apo IM: 0.1 ml 0.15 ml 0.25 ml 0.35 ml 0.5 ml
Doza mbajtëse:
2.5–5 mg/kg
§ Jepi fenobarbiton (20 mg/kg IV apo IM) në vend të diazepamit të porsalindurve. Nëse konvulsionet vazhdojnë, jepi 10 mg/kg IV
apo IM pas 30 minutave.
1 3
Pivmecillinam Oral: 20 mg/kg 200 mg tableta /2 /4 1 11/2 2
4 herë në ditë
për 5 ditë
Kalium 2–4 mmol/kg/ditë
Prednisolone§ Oral: 1 mg/kg dy 5 mg tableta 1 1 2 3 5
herë në ditë për 3 ditë
§ 1 mg prednisolone është i barabartë me 5 mg hidrokortizone apo 0.15 mg deksametazon.

347
Phenobarbital

Barnat
 Barnat

348
Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
kininet

Kininet IV: Doza goditëse: Doza goditëse është dyfishi i dozës mbajtëse të dhënë më poshtë
(mg/kg e shprehur 20 mg kripë/kg të dhënë
si mg të kripës së ngadalë për 4 orë
kinin hidrokloridit) pas zbutjes me
10 ml/kg të lëngut IV

IV: Doza mbajtëse: IV (paholluar: injeksioni 0.3 ml 0.6 ml 1 ml 1.2 ml 2 ml

10 mg kripë/kg të i dihidroklorid kininë
dhënë ngadalë për 150 mg/ml (në
2 orë pas hollimit me ampula prej 2 ml)
10 ml/kg të lëngut IV
IV (pa holluar) 0.2 ml 0.3 ml 0.5 ml 0.6 ml 1 ml
Nëse infuzioni IV nuk injeksion i dihidroklorid
është i mundur, kininës 300 mg/ml
dihidroklorid kinina (në 2 ml ampulë)
mund të jepet në
dozë të njëjtë me IM dihidroklorid 1 ml 1.5 ml 2.5 ml 3 ml 5 ml
injeksion IM. kininë (e holluar): në
tretësirë fiziologjike
deri në koncentrim
prej 60 mg kripë/ml
1 1 3
Oral: kininë sulfat /4 /2 /4 1 11/2
200 mg tableta
1 1
Oral: kininë sulfat — — /2 /2 1
300 mg tableta
 Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
Kininet (vazhdim)
Vërejtje: 12 orë pas fillimit të dozës goditëse, jepi dozën mbajtëse të shënuar këtu për 2 orë. Përsërite çdo 12 orë. Kalo në trajtim
oral (10 mg/kg 3 herë në ditë) kur fëmija të jetë në gjendje të gëlltis, për të përmbyllur 7 ditë trajtim me tableta kinine, apo jepi një
dozë të vetme të SP (shih më poshtë).
Ritonavir—shih tabelën e ndarë për barnat e HIV-it, faqe 356
Salbutamol Oral: 1 mg në dozë shurup: 2 mg/5 ml 2.5 ml 2.5 ml 5 ml 5 ml 5 ml
<1 vjeç
2 mg në dozë
1–4 vjeç
1 1
Episodet akute tableta: 2 mg /2 /2 1 1 1
1 1 1 1 1
çdo 6–8 orë tableta: 4 mg /4 /4 /2 /2 /2

Inhalator me dozë e matur

hapësinor: 2 doza inhalatori përmban
përmbajnë 200 µg 200 doza

Nebulizator: 5 mg/ml tretësirë

2.5 mg/doza 2.5 mg në 2.5 ml
njësi të një doze te vetme
Saquinavir—shih tabelën e ndarë për barnat e HIV-it, faqe 356
Nitrat argjendi (Silver sulfadiazine)—aplikoje në mënyrë lokale në regjionet e lëkurës së prekur

349
Salbutamol

Barnat
 Barnat

350
Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
Spectinomycin
për oftalmi IM: 25 mg/kg dozë 2 gram ampulë në 0.25 ml — — — —
neonatale e vetme (maksimum 5 ml tretës
Spectinomycin

prej 75 mg)
1 1
Sulfadoxine- Oral: 25 mg sulfa- tableta (500 mg /4 /2 1 1 11/2
pyrimethamine doxine dhe 1.25 mg sulfadoxine
(SP) pyrimethamine/kg + 25 mg pyrimethamine)
vetëm doza të vetme
TAK lokal (tetrakain, adrenalin, kokainë): Aplikoje në mënyrë lokale para procedurave të dhimbshme.
1 1
Tetraciklinet§ 12.5 mg/kg 4 herë 250 mg tableta — /2 /2 1 1
në ditë për 3 ditë
§ Jepua fëmijëve vetëm për trajtimin e kolerës për shkak se ngjyrosjes së përhershme të dhëmbëve.
1
Vitamin A Një herë në ditë për 200 000 IU kapsulë — /2 1 1 1
1
2 ditë 100 000 IU kapsulë /2 1 2 2 2
50 000 IU kapsulë 1 2 4 4 4
Zidovudine—shih tabelën për barnat e HIV-it, faqe 353
Barnat

351
 Barnat

352
Anti-retroviralët
Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
Llogarite dozën e SAKTË duke u bazuar në sipërfaqen e trupit (shih faqe 329) apo peshën trupore.
Vërej se fëmijët me HIV infeksion shpesh janë të prapambetur në zhvillim.
BARNAT E ZGJEDHJES SË PARË
ANTI-RETROVIRALËT

Efavirenz Oral: 15 mg/kg shurup 30 mg/ml

(EFV) një herë në ditë 50 mg kapsulat
(natën) 200 mg kapsulat
Vërejtje: Për fëmijët mbi 10 kg dhe vetëm mbi 3 vjeç moshë
Lamivudine Oral: 4 mg/kg 10 mg/ml pezulli Përvojat me dozat e ARV-ve në fëmijë
(3TC) dy herë në ditë
janë të kufizuara dhe objekt ndryshimesh.
(maksimum prej 150 mg tableta
150 mg në dozë) Për dozimin e përgatesave individuale,
Oral: në të 10 mg/ml pezulli referoju udhërrëfyesve kombëtarë apo
porsalindur: 2 mg/kg www.who.int/hiv
dy herë në ditë
Nevirapine Oral: 120–200 mg/m2 shurup 10 mg/ml
(NVP) dy herë në ditë 200 mg tableta
(maksimumi 200 mg
në dozë)
 Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
Llogarite dozën e SAKTË duke u bazuar në sipërfaqen e trupit (shih faqe 329) apo peshën trupore.
Vërej se fëmijët me HIV infeksion shpesh janë të prapambetur në zhvillim.
Stavudine 1 mg/kg Oral: pezulli e lëngshme Përvojat me dozat e ARV-ve në fëmijë
(d4T) 1 mg/ml janë të kufizuara dhe objekt ndryshimesh.
dy herë në ditë Oral: kapsula 15 mg
Oral: kapsula 20 mg Për dozimin e përgatesave individuale,
Zidovudine 4 mg/kg Oral: 10 mg/ml lëngë referoju udhërrëfyesve kombëtarë apo
(ZDV; AZT) dy herë në ditë Oral: kapsula 100 mg www.who.int/hiv
Oral: tableta 300 mg

KOMBINIMET
Duovir Dy herë në ditë Oral: tableta të
(3TC+ZDV) 150 mg 3TC dhe
300 mg ZDV dhe Përvojat me dozat e ARV-ve në fëmijë
Vërejtje: Duhet përdorur qoftë me NVP ose EFV. janë të kufizuara dhe objekt ndryshimesh.
Triomune Dy herë në ditë Oral: tableta prej Për dozimin e përgatesave individuale,
(3TC+d4T+NVP) 150 mg 3TC dhe
200 mg NVP dhe referoju udhërrëfyesve kombëtarë apo
30 mg d4T www.who.int/hiv
APO
150 mg 3TC dhe
200 mg NVP dhe
40 mg d4T

353
Stavudine

Barnat
 Barnat

354
Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
Llogarite dozën e SAKTË duke u bazuar në sipërfaqen e trupit (shih faqe 329) apo peshën trupore.
Abacavir

Vërej se fëmijët me HIV infeksion shpesh janë të prapambetur në zhvillim.

BARNAT E ZGJEDHJES SË DYTË
Abacavir Oral: 8 mg/kg pezulli e lëngshme
(ABC, 20 mg/ml
GW 1592U89, Dy herë në ditë tableta 300 mg
Ziagen) vetëm për fëmijë
> 3 muajsh
(maksimum prej Përvojat me dozat e ARV-ve në fëmijë
300 mg në dozë)
janë të kufizuara dhe objekt ndryshimesh.
Didanosine Oral: Foshnjat e vogla pluhur i mbuluar
Për dozimin e përgatesave individuale,
(ddI, <3 muajsh zorrësh në kapsula
dideoxyinosine) 50 mg/m2 herë 30 mg (=25 mg) referoju udhërrëfyesve kombëtarë apo
në ditë 60 mg (=50 mg) www.who.int/hiv
115 mg (=100 mg)
Fëmijët > 3 muajsh 170 mg (=150 mg)
120 mg/m2 herë 230 mg (=200 mg)
në ditë 285 mg (=250 mg)

Kombino qeset që përmbajnë doza të ndryshme

për të siguruar dozën e kërkuar.
Vërej: 75 mg = qesja prej 50 mg dhe qesja prej 25 mg; 125 mg = qesja prej 100 mg dhe qesja prej 25 mg; 150 mg = qesja prej 150
mg; 200 mg = qesja prej 200 mg. Tabletat tolerohen dobët.
 Doza sipas peshës trupore
Dozimi Forma 3–<6 kg 6–<10 kg 10–<15 kg 15–<20 kg 20–29 kg
Llogarite dozën e SAKTË duke u bazuar në sipërfaqen e trupit (shih faqe 329) apo peshën trupore.
Vërej se fëmijët me HIV infeksion shpesh janë të prapambetur në zhvillim.
Lopinavir/ritonavir Oral: Fëmijët 7–15 kg: pezulli
(LPV/r) 12 mg/kg lopinavir; 80 mg/ml lopinavir
3 mg/kg ritonavir 20 mg/ml ritonavir
Fëmijët 15–40 kg: kapsula
10 mg/kg lopinavir; 133.3 mg lopinavir Përvojat me dozat e ARV-ve në fëmijë
2.5 mg/kg ritonavir 33.3 mg ritonavir
janë të kufizuara dhe objekt ndryshimesh.
Dy herë në ditë
(vetëm fëmijët Për dozimin e përgatesave individuale,
mbi 6 muajsh) referoju udhërrëfyesve kombëtarë apo
Nelfinavir Fëmijët mbi 2 vjeç: 250 mg tableta www.who.int/hiv
(NFV) 45–55 mg/kg
(maksimum prej
2 g në dozë)
dy herë në ditë
Saquinavir 50 mg/kg kapsula 200 mg
tri herë në ditë gel i butë

355
Lopinavir

Barnat
 Barnat

356
Antibiotikët anti-tuberkular
Llogarite dozën e saktë duke u bazuar në peshën trupore
Doza ditore: Doza e ndërmjetme:
Bari themelor anti-TB mg/kg 3 herë/javë
(shkurtesa) Mënyra e veprimit (niveli) mg/kg (niveli)
Ethambutol (E) Bakteriostatik 20 (15–25) 30 (25–35)
Rifampicin (R) Baktericid 10 (8–12) 10 (8–12)
Isoniazid (H) Baktericid 5 (4–6) 10 (8–12)
Pyrazinamide (Z) Baktericid 25 (20–30) 35 (30–40)
Streptomycin (S) Baktericid 15 (12–18) 15 (12–18)
ANTIBIOTIKËT ANTI-TUBERKULAR

Thioacetazone (T) Bakteriostatik 3 Nuk aplikohet

Vërej: Shmange thioacetazone në fëmijët që dihet se janë të infektuar me HIV, apo kur gjasat e infektimit me HIV janë të mëdha,
sepse mund të paraqiten reaksione lëkure të rënda (nganjëherë fatale).
Shënime

Barnat

357
 Shënime
Barnat

358
Shtojca 3

Madhësitë e pajisjes për

fëmijë
Madhësia e përshtatshme e pajisjes pediatrike sipas moshës
(peshës) së fëmijës
0–5 6–12 1–3 4–7
muajsh muajsh vjeç vjeç
Pajisja (3–6 kg) (4–9 kg) (10–15 kg) (16–20 kg)

Rugët e frymës dhe frymëmarrja

Laringoskopi me teh me teh macintosh macintosh
të drejtë të drejtë i fëmijëve i fëmijëve
Tubë traheale 2.5–3.5 3.5–4.0 4.0–5.0 5.0–6.0
pa kapak
Sondë e vogël e vogël e vogël/ e mesme
e mesme
Kateter aspirimi 6 8 10/12 14
(GF)
Qarkullimi
kanula IV 24/22 22 22/18 20/16
Kanula venoze 20 20 18 18
qendrore
Pajisja tjetër
Tuba nazogastrike† 8 10 10–12 12
Kateter urinar† 5 5 Foley 8 Foley 10
tubë tubë
ushqyese ushqyese/F8
Madhësia e pajisjeve

† Madhësitë në Gauge francez (GF) apo Charrière, që është e barabartë dhe

tregon cirkumferencën e tubës në milimetra.

359
 Madhësia e pajisjeve

360
Shënime
Shtojca 4

Lëngjet IV
Lëngjet intravenoze
Tabelat vijuese paraqesin përbërjet e lëngjeve intravenoze, që janë në dispozicion,
në shitje dhe më së shpeshti përdoren në të porsalindurit, foshnjat dhe fëmijët.
Për të shqyrtuar se cilat lëngje duhet përdorur në rrethana të veçanta, shih
kapitujt specifik për sëmundje, p.sh. për shok (faqet 12–13), për të porsalindur
(faqe 51), për fëmijë të kequshqyer rëndë (183), për procedura kirurgjike (236),
dhe për terapi të përgjithshme përkrahëse (277). Ju lutemi vëreni se asnjë prej
lëngjeve nuk përmban kalori të mjaftueshme për përkrahje afatgjatë nutritive të
fëmijëve, por disa lëngje përmbajnë më pak se të tjerat. Kurdo që ushqyerjet
dhe lëngjet përmes gojës apo tubës nazogastrike janë të mundshme, është më
e preferueshme të bëhet një gjë e tillë.

Përbërja
Na+ K+ Cl- Ca++ Laktate Glukozë Kalori
Lëngje IV mmol/l mmol/l mmol/l mmol/l mmol/l g/l /l
Ringer laktat (Hartman) 130 5.4 112 1.8 27 – –

Tretje fiziologjike (0.9% NaCl) 154 – 154 – – – –

5% Glukozë – – – – – 50 200

10% Glukozë – – – – – 100 400

0.45 NaCl / 5% glukozë 77 – 77 – – 50 200

0.18% NaCl / 4% glukozë 31 – 31 – – 40 160

Tretësirë Darrout 121 35 103 – 53 – –

Tretësirë Darrou gjysmë e koncentruar 61 17 52 – 27 50 200

me 5% glukozë*

Ringer laktat gjysmë i koncentruar 65 2.7 56 1 14 50 200

me 5% glukozë
* Ju lutem vëreni se tretësira gjysmë e koncentruar e Darrout shpesh vjen pa glukozë dhe glukoza nevojitet të
shtohet para përdorimit.

361
 Shënime
Lëngjet IV

362
Shtojca 5

Vlerësimi i statusit nutritiv

A5.1 Llogaritja e peshës-për-moshë të fëmijës
Për të llogaritur peshën për moshë të fëmijës, përdore tabelën e mëposhtme apo
diagramin në faqe 367. Për përdorimin e tabelës:
• Përcaktoje radhën që përmban moshën e fëmijës në kolonën qendrore në
Tabelën 34.
• Shiko në të majtë të asaj radhe për djem dhe në të djathtë për vajza.
• Vërej ku ndodhet pesha e fëmijës, duke pasur parasysh peshat e regjistruara

Pesha/lartësia
në këtë radhë.
• Shiko kolonën fqinje për të lexuar peshën-për-moshë të fëmijës.
Shembulli 1: Djalë: mosha 5 muajsh, pesha 5.3 kg; Ai është ndërmjet
-2 dhe -3 DS
Shembulli 2: Vajzë: mosha 27 muajsh, pesha 6.5 kg; Ajo është më pak se
-4 DS.
Vijat në diagram në faqe 367 korrespondojnë me -2 (peshë e ulët-për-moshë)
dhe -3 DS (peshë shumë e ulët-për-moshë).
Ju lutem vëreni se duhet përdorur Tabela 35 në faqe 369 për moshën-për-lartësi
për të përcaktuar nëse fëmija është rëndë i kequshqyer.
Tabela 34 Pesha-për-moshë
Pesha e djemve (kg) Mosha Pesha e vajzave (kg)
-4SD -3SD -2SD -1SD Mediana (muaj) Mediana -1SD -2SD -3SD -4SD
1.63 2.04 2.45 2.86 3.27 0 3.23 2.74 2.24 1.75 1.26
1.55 2.24 2.92 3.61 4.29 1 3.98 3.39 2.79 2.19 1.59
1.76 2.62 3.47 4.33 5.19 2 4.71 4.03 3.35 2.67 1.99
2.18 3.13 4.08 5.03 5.98 3 5.40 4.65 3.91 3.16 2.42
2.73 3.72 4.70 5.69 6.68 4 6.05 5.25 4.46 3.66 2.87
3.34 4.33 5.32 6.31 7.30 5 6.65 5.82 4.98 4.15 3.31
3.94 4.92 5.89 6.87 7.85 6 7.21 6.34 5.47 4.60 3.73
4.47 5.44 6.41 7.37 8.34 7 7.71 6.80 5.90 5.00 4.09
4.92 5.89 6.85 7.82 8.78 8 8.16 7.22 6.29 5.35 4.42
5.30 6.27 7.24 8.21 9.18 9 8.56 7.59 6.63 5.66 4.70
5.62 6.60 7.58 8.56 9.54 10 8.92 7.92 6.93 5.93 4.94
5.88 6.88 7.87 8.87 9.86 11 9.24 8.22 7.20 6.17 5.15

363
 Llogaritja e peshës-për-moshË të fëmijës

Pesha e djemve (kg) Mosha Pesha e vajzave (kg)

-4SD -3SD -2SD -1SD Mediana (muaj) Mediana -1SD -2SD -3SD -4SD
6.09 7.11 8.12 9.14 10.15 12 9.53 8.48 7.43 6.39 5.34
6.26 7.30 8.34 9.38 10.41 13 9.79 8.72 7.65 6.57 5.50
6.40 7.46 8.53 9.59 10.65 14 10.03 8.93 7.84 6.74 5.64
6.51 7.60 8.69 9.78 10.87 15 10.25 9.13 8.01 6.89 5.78
6.60 7.72 8.84 9.96 11.08 16 10.45 9.31 8.17 7.04 5.90
6.68 7.83 8.98 10.13 11.28 17 10.64 9.49 8.33 7.18 6.02
6.76 7.93 9.11 10.29 11.47 18 10.83 9.65 8.48 7.31 6.14
6.83 8.04 9.25 10.45 11.66 19 11.01 9.82 8.64 7.46 6.27
6.91 8.15 9.38 10.61 11.85 20 11.19 9.99 8.80 7.60 6.41
7.00 8.26 9.52 10.78 12.04 21 11.37 10.16 8.96 7.75 6.54
Pesha/lartësia

7.08 8.37 9.65 10.94 12.22 22 11.55 10.33 9.12 7.90 6.68
7.17 8.48 9.79 11.10 12.41 23 11.73 10.50 9.28 8.05 6.82
7.84 8.97 10.09 11.22 12.34 24 11.80 10.62 9.45 8.28 7.10
7.85 9.03 10.20 11.37 12.54 25 12.01 10.81 9.61 8.40 7.20
7.87 9.09 10.30 11.52 12.74 26 12.23 10.99 9.76 8.53 7.29
7.89 9.15 10.41 11.68 12.94 27 12.43 11.17 9.91 8.65 7.39
7.91 9.22 10.52 11.83 13.13 28 12.63 11.35 10.06 8.77 7.48
7.94 9.28 10.63 11.98 13.33 29 12.83 11.52 10.21 8.89 7.58
7.97 9.36 10.74 12.13 13.52 30 13.03 11.69 10.35 9.01 7.67
8.00 9.43 10.85 12.28 13.71 31 13.22 11.85 10.49 9.13 7.76
8.04 9.51 10.97 12.43 13.89 32 13.40 12.01 10.63 9.24 7.85
8.09 9.58 11.08 12.58 14.08 33 13.58 12.17 10.76 9.35 7.94
8.13 9.66 11.20 12.73 14.26 34 13.76 12.33 10.90 9.46 8.03
8.18 9.75 11.31 12.88 14.44 35 13.93 12.48 11.03 9.57 8.12
8.24 9.83 11.43 13.03 14.62 36 14.10 12.63 11.15 9.68 8.21
8.29 9.92 11.55 13.18 14.80 37 14.27 12.78 11.28 9.79 8.29
8.35 10.01 11.67 13.32 14.98 38 14.44 12.92 11.41 9.89 8.38
8.42 10.10 11.79 13.47 15.16 39 14.60 13.06 11.53 9.99 8.46
8.48 10.19 11.91 13.62 15.33 40 14.76 13.20 11.65 10.10 8.54
8.55 10.29 12.03 13.77 15.51 41 14.91 13.34 11.77 10.20 8.62
8.62 10.39 12.15 13.91 15.68 42 15.07 13.48 11.89 10.29 8.70
8.70 10.48 12.27 14.06 15.85 43 15.22 13.61 12.00 10.39 8.78
8.77 10.58 12.40 14.21 16.02 44 15.37 13.74 12.12 10.49 8.86
8.85 10.68 12.52 14.35 16.19 45 15.52 13.88 12.23 10.58 8.94
8.93 10.79 12.64 14.50 16.36 46 15.67 14.00 12.34 10.68 9.01
9.01 10.89 12.77 14.65 16.53 47 15.81 14.13 12.45 10.77 9.09

364
 Llogaritja e peshës-për-moshË të fëmijës

Pesha e djemve (kg) Mosha Pesha e vajzave (kg)

-4SD -3SD -2SD -1SD Mediana (muaj) Mediana -1SD -2SD -3SD -4SD
9.10 11.00 12.90 14.79 16.69 48 15.96 14.26 12.56 10.86 9.16
9.18 11.10 13.02 14.94 16.86 49 16.10 14.39 12.67 10.95 9.23
9.27 11.21 13.15 15.09 17.03 50 16.25 14.51 12.77 11.04 9.30
9.36 11.32 13.28 15.23 17.19 51 16.39 14.63 12.88 11.13 9.37
9.45 11.43 13.40 15.38 17.36 52 16.53 14.76 12.98 11.21 9.44
9.54 11.54 13.53 15.53 17.52 53 16.67 14.88 13.09 11.30 9.51
9.64 11.65 13.66 15.67 17.69 54 16.81 15.00 13.19 11.38 9.57
9.73 11.76 13.79 15.82 17.85 55 16.95 15.12 13.29 11.46 9.64
9.82 11.87 13.92 15.97 18.02 56 17.09 15.25 13.40 11.55 9.70
9.92 11.99 14.05 16.12 18.18 57 17.24 15.37 13.50 11.63 9.76

Pesha/lartësia
10.02 12.10 14.18 16.26 18.34 58 17.38 15.49 13.60 11.71 9.82
10.11 12.21 14.31 16.41 18.51 59 17.52 15.61 13.70 11.79 9.88
10.21 12.33 14.44 16.56 18.67 60 17.66 15.73 13.80 11.87 9.94
10.31 12.44 14.57 16.71 18.84 61 17.81 15.85 13.90 11.95 9.99
10.41 12.56 14.70 16.85 19.00 62 17.96 15.98 14.00 12.02 10.04
10.50 12.67 14.84 17.00 19.17 63 18.10 16.10 14.10 12.10 10.10
10.60 12.78 14.97 17.15 19.33 64 18.25 16.23 14.20 12.17 10.15
10.70 12.90 15.10 17.30 19.50 65 18.40 16.35 14.30 12.25 10.20
10.79 13.01 15.23 17.45 19.67 66 18.56 16.48 14.40 12.32 10.25
10.89 13.13 15.36 17.60 19.84 67 18.71 16.61 14.50 12.40 10.29
10.99 13.24 15.49 17.75 20.00 68 18.87 16.74 14.60 12.47 10.34
11.08 13.35 15.63 17.90 20.17 69 19.03 16.87 14.70 12.54 10.38
11.18 13.47 15.76 18.05 20.34 70 19.19 17.00 14.81 12.62 10.42
11.27 13.58 15.89 18.20 20.51 71 19.36 17.13 14.91 12.69 10.46
11.36 13.69 16.02 18.35 20.69 72 19.52 17.27 15.01 12.76 10.50
11.45 13.80 16.15 18.51 20.86 73 19.70 17.41 15.12 12.83 10.54
11.54 13.91 16.29 18.66 21.03 74 19.87 17.55 15.22 12.90 10.57
11.63 14.02 16.42 18.81 21.21 75 20.05 17.69 15.33 12.97 10.61
11.71 14.13 16.55 18.97 21.38 76 20.23 17.83 15.43 13.04 10.64
11.80 14.24 16.68 19.12 21.56 77 20.42 17.98 15.54 13.11 10.67
11.88 14.35 16.81 19.28 21.74 78 20.61 18.13 15.65 13.18 10.70
11.96 14.45 16.94 19.43 21.92 79 20.80 18.28 15.76 13.24 10.72
12.04 14.56 17.07 19.59 22.10 80 21.00 18.44 15.87 13.31 10.75
12.12 14.66 17.20 19.75 22.29 81 21.20 18.59 15.99 13.38 10.77
12.19 14.76 17.33 19.90 22.47 82 21.41 18.76 16.10 13.45 10.79
12.26 14.86 17.46 20.06 22.66 83 21.62 18.92 16.22 13.52 10.81

365
 Llogaritja e peshës-për-moshË të fëmijës

Pesha e djemve (kg) Mosha Pesha e vajzave (kg)

-4SD -3SD -2SD -1SD Mediana (muaj) Mediana -1SD -2SD -3SD -4SD
12.33 14.96 17.59 20.22 22.85 84 21.84 19.09 16.34 13.58 10.83
12.39 15.06 17.72 20.38 23.04 85 22.06 19.26 16.46 13.65 10.85
12.46 15.15 17.85 20.54 23.24 86 22.29 19.43 16.58 13.72 10.86
12.52 15.25 17.97 20.70 23.43 87 22.53 19.61 16.70 13.79 10.87
12.57 15.34 18.10 20.87 23.63 88 22.76 19.79 16.82 13.85 10.88
12.63 15.43 18.23 21.03 23.83 89 23.01 19.98 16.95 13.92 10.89
12.68 15.52 18.35 21.19 24.03 90 23.26 20.17 17.08 13.99 10.90
12.72 15.60 18.48 21.36 24.24 91 23.51 20.36 17.21 14.06 10.91
12.77 15.69 18.61 21.52 24.44 92 23.77 20.55 17.34 14.13 10.92
12.81 15.77 18.73 21.69 24.65 93 24.03 20.75 17.48 14.20 10.92
Pesha/lartësia

12.84 15.85 18.85 21.86 24.86 94 24.30 20.95 17.61 14.27 10.93
12.87 15.92 18.98 22.03 25.08 95 24.57 21.16 17.75 14.34 10.93
12.90 16.00 19.10 22.20 25.30 96 24.84 21.37 17.89 14.41 10.94
12.92 16.07 19.22 22.37 25.52 97 25.12 21.58 18.03 14.49 10.94
12.94 16.14 19.34 22.54 25.74 98 25.41 21.79 18.18 14.56 10.94
12.96 16.21 19.46 22.71 25.97 99 25.70 22.01 18.32 14.63 10.95
12.97 16.28 19.58 22.89 26.19 100 25.99 22.23 18.47 14.71 10.95
12.98 16.34 19.70 23.06 26.43 101 26.29 22.45 18.62 14.79 10.96
12.98 16.40 19.82 23.24 26.66 102 26.59 22.68 18.77 14.87 10.96
12.99 16.46 19.94 23.42 26.90 103 26.89 22.91 18.93 14.95 10.97
12.99 16.52 20.06 23.60 27.14 104 27.20 23.14 19.08 15.03 10.97
12.98 16.58 20.18 23.78 27.38 105 27.51 23.38 19.24 15.11 10.98
12.98 16.64 20.30 23.97 27.63 106 27.82 23.61 19.40 15.20 10.99
12.97 16.70 20.43 24.15 27.88 107 28.14 23.85 19.57 15.28 11.00
12.97 16.76 20.55 24.34 28.13 108 28.46 24.10 19.73 15.37 11.01
12.96 16.82 20.67 24.53 28.39 109 28.79 24.34 19.90 15.46 11.02
12.95 16.87 20.80 24.72 28.65 110 29.11 24.59 20.07 15.55 11.03
12.94 16.93 20.93 24.92 28.91 111 29.44 24.84 20.24 15.65 11.05
12.93 16.99 21.05 25.12 29.18 112 29.78 25.10 20.42 15.74 11.06
12.91 17.05 21.18 25.32 29.45 113 30.12 25.36 20.60 15.84 11.08
12.90 17.11 21.31 25.52 29.72 114 30.45 25.62 20.78 15.94 11.10
12.89 17.17 21.45 25.72 30.00 115 30.80 25.88 20.96 16.04 11.12
12.88 17.23 21.58 25.93 30.28 116 31.14 26.14 21.15 16.15 11.15
12.87 17.30 21.72 26.14 30.57 117 31.49 26.41 21.33 16.25 11.18
12.86 17.36 21.86 26.36 30.86 118 31.84 26.68 21.52 16.36 11.21
12.86 17.43 22.00 26.57 31.15 119 32.19 26.95 21.72 16.48 11.24

366
 Diagrami i peshës për moshë (të dy gjinitë)

Pesha (kg)
Viti i katërt Viti i pestë

Javët
Muajt Viti i dytë Viti i tretë

Mosha (javët dhe muajt e plotësuar)

367
Llogaritja e peshës-për-moshË të fëmijës

Pesha/lartësia
 Llogaritja e peshës-për-gjatësi të fëmijës

A5.2 Llogaritja e peshës-për-gjatësi të fëmijës

Përcaktimi i % së peshës-për-gjatësi të fëmijës apo DS të peshës-për-
gjatësi
Referoju Tabelës 35 në faqe 369.
• Përcakto radhën që përmban gjatësinë e fëmijës në kolonën qendrore në
Tabelën 35.
• Shiko në të majtë të asaj radhe për djem dhe në të djathtë për vajza.
• Vërej ku gjendet pesha e fëmijës, duke pasur parasysh peshat e regjistruara
në atë radhë.
• Shiko kolonën fqinje për të lexuar peshën-për-gjatësi të fëmijës.
Pesha/lartësia

Shembulli 1: Djalë: gjatësia 61 cm, pesha 5.3 kg;

ky fëmijë është -1DS peshë-për-gjatësi (90% të medianës).
Shembulli 2: Vajzë: gjatësia 67 cm, pesha 4.3 kg;
ky fëmijë është më pak se -4SD peshë-për-gjatësi (më pak se
60% të medianës).

368
 Llogaritja e peshës-për-gjatësi të fëmijës

Tabela 35 Referencat e normalizuara të OBSh/NCHS për peshën-për-gjatësi

(49–84 cm) dhe peshës-për-lartësi (85–110 cm), sipas gjinisë
Pesha e djemve (kg) Pesha e vajzave (kg)

-4SD -3SD -2SD -1SD Mediana Gjatësia Mediana -1SD -2SD -3SD -4SD
60% 70% 80% 90% (cm) 90% 80% 70% 60%
1.8 2.1 2.5 2.8 3.1 49 3.3 2.9 2.6 2.2 1.8
1.8 2.2 2.5 2.9 3.3 50 3.4 3 2.6 2.3 1.9
1.8 2.2 2.6 3.1 3.5 51 3.5 3.1 2.7 2.3 1.9
1.9 2.3 2.8 3.2 3.7 52 3.7 3.3 2.8 2.4 2
1.9 2.4 2.9 3.4 3.9 53 3.9 3.4 3 2.5 2.1
2 2.6 3.1 3.6 4.1 54 4.1 3.6 3.1 2.7 2.2

Pesha/lartësia
2.2 2.7 3.3 3.8 4.3 55 4.3 3.8 3.3 2.8 2.3
2.3 2.9 3.5 4 4.6 56 4.5 4 3.5 3 2.4
2.5 3.1 3.7 4.3 4.8 57 4.8 4.2 3.7 3.1 2.6
2.7 3.3 3.9 4.5 5.1 58 5 4.4 3.9 3.3 2.7
2.9 3.5 4.1 4.8 5.4 59 5.3 4.7 4.1 3.5 2.9
3.1 3.7 4.4 5 5.7 60 5.5 4.9 4.3 3.7 3.1
3.3 4 4.6 5.3 5.9 61 5.8 5.2 4.6 3.9 3.3
3.5 4.2 4.9 5.6 6.2 62 6.1 5.4 4.8 4.1 3.5
3.8 4.5 5.2 5.8 6.5 63 6.4 5.7 5 4.4 3.7
4 4.7 5.4 6.1 6.8 64 6.7 6 5.3 4.6 3.9
4.3 5 5.7 6.4 7.1 65 7 6.3 5.5 4.8 4.1
4.5 5.3 6 6.7 7.4 66 7.3 6.5 5.8 5.1 4.3
4.8 5.5 6.2 7 7.7 67 7.5 6.8 6 5.3 4.5
5.1 5.8 6.5 7.3 8 68 7.8 7.1 6.3 5.5 4.8
5.3 6 6.8 7.5 8.3 69 8.1 7.3 6.5 5.8 5
5.5 6.3 7 7.8 8.5 70 8.4 7.6 6.8 6 5.2
5.8 6.5 7.3 8.1 8.8 71 8.6 7.8 7 6.2 5.4
6 6.8 7.5 8.3 9.1 72 8.9 8.1 7.2 6.4 5.6
6.2 7 7.8 8.6 9.3 73 9.1 8.3 7.5 6.6 5.8
6.4 7.2 8 8.8 9.6 74 9.4 8.5 7.7 6.8 6
6.6 7.4 8.2 9 9.8 75 9.6 8.7 7.9 7 6.2
6.8 7.6 8.4 9.2 10 76 9.8 8.9 8.1 7.2 6.4
7 7.8 8.6 9.4 10.3 77 10 9.1 8.3 7.4 6.6
7.1 8 8.8 9.7 10.5 78 10.2 9.3 8.5 7.6 6.7
7.3 8.2 9 9.9 10.7 79 10.4 9.5 8.7 7.8 6.9
7.5 8.3 9.2 10.1 10.9 80 10.6 9.7 8.8 8 7.1

369
 Llogaritja e peshës-për-gjatësi të fëmijës

Pesha e djemve (kg) Pesha e vajzave (kg)

-4SD -3SD -2SD -1SD Mediana Gjatësia Mediana -1SD -2SD -3SD -4SD
60% 70% 80% 90% (cm) 90% 80% 70% 60%
7.6 8.5 9.4 10.2 11.1 81 10.8 9.9 9 8.1 7.2
7.8 8.7 9.6 10.4 11.3 82 11 10.1 9.2 8.3 7.4
7.9 8.8 9.7 10.6 11.5 83 11.2 10.3 9.4 8.5 7.6
8.1 9 9.9 10.8 11.7 84 11.4 10.5 9.6 8.7 7.7
7.8 8.9 9.9 11 12.1 85 11.8 10.8 9.7 8.6 7.6
7.9 9 10.1 11.2 12.3 86 12 11 9.9 8.8 7.7
8.1 9.2 10.3 11.5 12.6 87 12.3 11.2 10.1 9 7.9
8.3 9.4 10.5 11.7 12.8 88 12.5 11.4 10.3 9.2 8.1
Pesha/lartësia

8.4 9.6 10.7 11.9 13 89 12.7 11.6 10.5 9.3 8.2

8.6 9.8 10.9 12.1 13.3 90 12.9 11.8 10.7 9.5 8.4
8.8 9.9 11.1 12..3 13.5 91 13.2 12 10.8 9.7 8.5
8.9 10.1 11.3 12.5 13.7 92 13.4 12.2 11 9.9 8.7
9.1 10.3 11.5 12.8 14 93 13.6 12.4 11.2 10 8.8
9.2 10.5 11.7 13 14.2 94 13.9 12.6 11.4 10.2 9
9.4 10.7 11.9 13.2 14.5 95 14.1 12.9 11.6 10.4 9.1
9.6 10.9 12.1 13.4 14.7 96 14.3 13.1 11.8 10.6 9.3
9.7 11 12.4 13.7 15 97 14.6 13.3 12 10.7 9.5
9.9 11.2 12.6 13.9 15.2 98 14.9 13.5 12.2 10.9 9.6
10.1 11.4 12.8 14.1 15.5 99 15.1 13.8 12.4 11.1 9.8
10.3 11.6 13 14.4 15.7 100 15.4 14 12.7 11.3 9.9
10.4 11.8 13.2 14.6 16 101 15.6 14.3 12.9 11.5 10.1
10.6 12 13.4 14.9 16.3 102 15.9 14.5 13.1 11.7 10.3
10.8 12.2 13.7 15.1 16.6 103 16.2 14.7 13.3 11.9 10.5
11 12.4 13.9 15.4 16.9 104 16.5 15 13.5 12.1 10.6
11.2 12.7 14.2 15.6 17.1 105 16.7 15.3 13.8 12.3 10.8
11.4 12.9 14.4 15.9 17.4 106 17 15.5 14 12.5 11
11.6 13.1 14.7 16.2 17.7 107 17.3 15.8 14.3 12.7 11.2
11.8 13.4 14.9 16.5 18 108 17.6 16.1 14.5 13 11.4
12 13.6 15.2 16.8 18.3 109 17.9 16.4 14.8 13.2 11.6
12.2 13.8 15.4 17.1 18.7 110 18.2 16.6 15 13.4 11.9
DS = vlera e devijimit standard apo vlera-Z; megjithëse interpretimi i përqindjes së fiksuar të vlerës së medianës
ndryshon sipas moshës dhe lartësisë dhe përgjithësisht këto dy shkallë nuk mund të krahasohen, përqindjet e
përafërta të vlerës së medianës për -1 dhe -2DS janë 90% gjegjësisht 80% të medianës (Buletini i Organizatës
Botërore të Shëndetësisë, 1994, 72: 277–287).
Gjatësia është matur nën 85 cm; lartësia është matur 85 cm dhe mbi. Gjatësia e shtrirë është në mesatare për 0.5 cm
më e madhe se lartësia në këmbë, megjithëse dallimi nuk ka ndonjë rëndësi për fëmijën e caktuar. Korrigjimi mund
të bëhet duke zbritur 0.5 cm prej të gjitha gjatësive mbi 84.9 cm, nëse lartësia në këmbë nuk mund të matet.

370
 Pesha/lartësia

371
Shënime
 Pesha/lartësia

372
Shënime
Shtojca 6

Mjetet ndihmëse dhe

diagramet
Libri i xhepit nuk mundëson riprodhimin në madhësi të lexueshme të mjeteve
ndihmëse dhe diagrameve, të cilat do të ishin të dobishme për njerëzit në punën
e tyre të përditshme. Disa mjete ndihmëse të tilla mund të gjenden në doracakun
Menaxhimi i fëmijës me infeksion serioz apo kequshqyeshmëri të rëndë.
Pos kësaj ato mund të merren në format PDF prej ueb faqes së Departamentit të
shëndetit dhe zhvillimit të fëmijës dhe adoleshentëve të OBSh-së
http://www.who.int/child-adolescent-health/

Diagramet përfshijnë:
• Diagramin e përcjelljes
• Kartelën e nënës
• Diagramin e peshës
• Diagrami i marrjes 24 orëshe të ushqimit
• Diagrami ditor i të ushqyerit në repart

Mjetet ndihmëse

373
 Mjetet ndihmëse

374
Shënime
Indeksi
Abces 138, 260 Auditi i vdekshmërisë 198
drenimi i 261 AVPU shkalla 17, 22
mushkëri 97
mastoide 161
grykë 135
retrofaringeal 20 Barnat antiretrovirale 207, 352
tru 161 efektet anësore 214, 216
Acidi nalidiksik 341 BCG 103, 218, 301, 302
Acidoza 144 Benzathine penicillin 346
Adrenalina 89, 93, 331 Benzylpenicillin 79, 86, 150, 158,
AIDS, shih gjithashtu HIV/AIDS 160, 161, 346
200, 203 Borelioza 138
Amebiaza 123, 129 Bronkodilatorët, me veprim të
Aminofilin 62, 90, 331 shpejtë 83, 88,
Amodiakin 146, 332 Bronkiektazia 97
Amoxicillin 79, 86, 162, 164, 332 Bronkioliti 84, 85,
Amphotericin B 332 Bruceloza 138
Ampicillin 62, 74, 78, 150, 158, Bupivicaine 334
164, 332 Buza dhe qiellza e çarë 238
Anemia, menaxhimi i 280
Antibiotikët, anti-tuberkular 356
Antibiotikët anti-tuberkularë 356 Cefalexin 164, 335
Antibiotikët, shih emrat individual Cefotaxime 63, 150, 334
Apendiciti 255 Ceftriaxone 64, 78, 129, 150, 159,
Apnea 47, 55, 98 160, 335
Artemeter 141, 146, 333 Chloramphenicol 64, 74, 79, 81,
Artesunat 141, 146, 333 86, 99, 150, 158, 160, 161, 165,
Artrit (septik) 165, 262 194, 336
aspirimi i nyjeve 263 Chloroquine 337
Artriti septik 135, 262 Chlorpheniramine 337
Asfiksia, në lindje 24 Cianoza 4, 84
perinatale 47 Ciprofloxacin 128, 160, 337
Aspirina 30, 334 Cloxacillin 64. 75, 81, 166, 338
Indeksi

Aspirimi suprapubik 324 Cotrimoxazole 78, 86, 99, 162,

Astma 20, 84, 87, 97 164, 218, 339
Atropin, pika për sy 194

375
 Indeksi
Defekti i murit abdominal 240
Deferoxamine 339
Degëzat nazale 10, 286
Dehidrimi 5, 183
dehidrimi i mesëm 115
i rëndë 16, 21, 112
në kequshqyeshmërinë e rëndë
179, 183
vlerësimi 18
Dengue, e rëndë 167
Dexamethasone 93, 152, 339
Dextrostix 181
Diagrami i marrjres së ushqimit, 24
orë 373
Diagrami i peshës 369
Diagrami i peshës-për-moshë 367
Diarea 5, 111, 156
me kequshqyeshmëri të rëndë
111
perzistente 111, 122, 126
nuk ka dehidrim 119
ujore akute 111
Diarrea perzistente 126
Diazepam 14, 340
Dieta pa laktozë 125
Dietat, pa laktozë 125
me pak laktozë 124
Difteria 20, 92, 94
antitoksina 94
toksoidi 96
Digoxin 107, 340
Disbalansi elektrolitik 185
Distresi respirator 144
Diuretikët 107
Dizenteria 111, 127
Djegiet 243
sipërfaqja (%) 245
Indeksi
Dozat e barnave për të posalindur
62–66
Dozimi i barnave 329
376
Drenimi i kraharorit 322
DTP imunizimi 101, 301
Dhimbja abdominale 254
Eksudati pleural 81
Empiema 71, 76, 81
Encefalopatia 23
Encefalopatia hipoksike-iskemike
24
Endokarditi 138
Enterokoliti nekrotizues 56
Enjtja 107
Epinefrina 89, 93, 341
Erythromycin 99, 341
Ethet hemorragjike Dengue 135,
136, 166
trajtimi i komplikimeve 169
Ethet reumatike 106, 138
Ethambutol 103
Fenobarbitoni 66, 347
Fëmija pa vetëdije 11, 22, 23, 24
Fishkëllima 83, 84, 91
Fluconazole 342
Flucloxacillin 159, 166, 338
Fluorokinolonet 128
Foshnjet me peshë të ulët në
lindje 53
Frakturat 249
Fruthi 136, 154
i rëndë 154
jo i rëndë 157
komplikimet 155
shpërndarja e rashit 154
Frymëmarrja e vështirësuar 69, 71
Fryrja abdominale 48, 60, 110,
160
Furazolidone 342
Furosemide 342
 Indeksi

Foshnja/fëmija i ngulfatur 6, 7, 105 profilaksa me cotrimoxazole

Formulat riushqyese 188–192 218
F-75 riushqimi 188–191 testimi 207
F-100 riushqimi 190, 191 testimi virologjik 208
të ushqyerit në gji 223
trajtimi 211
Gentamicin 65, 75, 78, 81, 164, tuberkuloza 220
342 Hiperpigmentimi 179
Gencian violet 343 Hipoglikemia 23, 143, 153, 181,
Gjardiaza 123, 196 235
Glomerulonefriti 106 Hipopigmentimi 179
Glukoza 15 Hipotermia 182, 235

Hekuri 343 Ibuprofen 343

Helmimi 23, 25, 27 Imunizimi, statusi 301
aspirin 30 Infeksion akut i veshit 161
hekur 30 Infeksion bakterial 48
korozivë 28 Infeksionet e lëkurës 135
monoksid karboni 31 Infeksioni i sipërm i traktit respira-
organo-fosforik/karbamate 28 tor 135
paracetamol 29 Infeksioni i traktit urinar 134, 163
vajguri 28 Infeksioni i nyjeve 262
Hemofilus influence tipi b 150 Infeksioni meningokoksik 136
Hemorragjia subkonjuktivale 98, Infeksioni në kequshqyeshmëri 186
101 Infeksioni me Cytomegalovirus 205
Hepatosplenomegalia 160 Infeksioni viral 136
Hapësinori 89 Infeksioni i veshit 135
Hernia 101, 258 akut 162
Herpes zoster 205 kronik 163
Herpesi 205 Inhalimi i trupit të huaj 20, 84, 92,
HIV/AIDS 76, 79, 80, 97, 203 97, 104
diagnoza klinike 204 Injeksionet, dhënia 309
gjendjet e ndërlidhura, menx- Insuficienca e zemrës 106, 71
himi i 220 Intubimi 93, 95
imunizimi 218 Invaginimi 111, 257
kategorizimi klinik 208 Isoniazid 103, 151
këshillimi 205
Indeksi

kontrollimi i dhimbjes 225

kujdesi paliativ 225 Kafein citrati 63
lëshimi dhe kontrolla 224 Kafshimi i gjarpërit 31

377
 IndeKSi

Kaliumi 107, 347 i lehtë 92

Kandidiaza, orale dhe ezofageale viral i rëndë 92
222 Kryqet, dislokimi kongjenital 241
Kanamycin 65, 343 Kseroftalmia 155
Kartela e nënës 117, 120, 298, 373 Kseroza, konjuktivale 179
Kateteri nazal 10, 286 Kujdesi gjatë kontrollës 202
Kateteri nazofaringeal 287 Kujdesi mbështetës 51, 265
Keqformimet kongjenitale 60 Kvashiorkor 178, 195
Kequshqyeshmëria, trajtimi Kvashiorkori marazmik (me dobësi
emergjent 18 të theksuar) 178
kequshqyeshmëria e rëndë 106,
178
Letargjia 22, 23, 24, 112
plani i trajtimit 180
Lezionet e lëkurës, në kvashiorkor
Kequshqyeshmëria e rëndë, lëngjet
195
IV 12
Lëndimi i kokës 23, 253
Keratomalacia 179
Lëngjet intravenoze 361
Ketaminet 344
Lëngjet IV 12, 13, 16, 113
Ketoacidoza diabetike 23
Lëngjet parenterale, dhënia 312
Këmbët e shtrembra (talipes
Lëshimi prej spitali 297
equinovarus) 242
Lidokaina 344
Këshillimi 297
Limfadenopatia, e gjeneralizuar 204
HIV dhe të ushqyerit në gji 223
Lodrat dhe terapia me lojë 289
HIV infeksioni 205
Lumefantrine 146
të ushqyerit 299
Kininet 140, 348
Kodeina 338 Madhësia e bebzës (e pabarabart)
Kolera 111, 113 148
Kolla 69, 71, 82, Madhësitë e pajisjeve, pediatrike
kolla kronike 96, 97 359
Koma 2, 5, 142 Manipulimi Heimlich 7
Konjuktiviti neonatal 59 Malaria 71, 134
Kontrollimi i dhimbjes 279 cerebrale 23, 142
Konvulzionet 2, 5, 22, 23, 24, 47, e rëndë 139
50, 100, 130, 153 jo e rëndë 145
Kraharori i tejfryrë, paraqitja trajtimi 140
radiografike 77 Marazmi (dobësia e theksuar) 178
Kriptokokus 222 Mastoiditi 135, 161
Indeksi

Krupi viral 92 Mbingarkimi me lëngje 174

Krupi 20 Mbyllja e rrugëve të frymës 8, 9
fruthi 156 Mebendazole 344

378
 IndeKSi

Mefloquine 146 kronik 163

Membranat faringeale 94 Oxacillin 338
Menaxhimi i lëngjeve 51, 277
Menaxhimi i Integruar i Sëmund-
Paracetamol 29, 95, 167, 345
jeve të Fëmijëve (MISF) 37
Paraldehidi 14, 346
Menaxhimi i rrugëve të frymës
Parotiti, kronik 204
5, 100
Penicillin 66, 346
Menaxhimi i të ushqyerit 265
benzathine benzylpenicillin 346
Meningjiti 23, 24, 49, 135, 148
benzylpenicillin 66, 346
bakterial 49
procaine benzylpenicillin 94,
kriptokokal 222
346
menaxhimi i lëngjeve 152
Perikarditi 106
meningokokal 149
Pertusis 71, 97, 98
tuberkuloza 102, 150
Përpunimi i plagës 247
Meningjiti tuberkular 102
Përcellja 198, 293
Metoklopramidi 345
diagrami 294, 373
Metronidazoli 123, 345
marrja e lëngjeve 277
Mielomeningocela 241
procedurat 293
Miokarditi 96, 106
Përpëlitja e flegrave të hundës 74
Mjegullimi i kornesë 155
Piomioziti 262
Morfina 345
Pivmecillinam 128, 347
Mosdurimi i laktozës 196
Plani A i trajtimit të diarresë 120
Mugthi oral 204
Plani B 117
Multivitaminet 125
Plani C 114
Mungesa e mikronutrientëve 187
Plasimi i tubës nazogastrike 319
Plasmodium falciparum 133
Naloksoni 65 PPC (Pneumonia pneumocistis
Ndjeshmëri abdominale 134, 161 carini) 221
Nistatina 345 Pneumokokus 150
Njollat e Bitotit 179 Pneumonia pneumocistis jiroveci
Ngjyrosja Ziehl-Nielsen 102 (carinii) (PPC) 221
Pneumonia 20, 71, 72, 84, 100,
135
Obstruksioni i zorrëve 239, 256
aspiruese 144
Ophthalmia neonatorum 59, 60
lobare 77
Opistotonus 149
jo e rëndë 80
Osteomieliti 135, 165, 260
Indeksi

pneumocistike 72, 221

Osteomieliti tuberkular 166
e rëndë 78, 85
Otitis media 135
stafilokoksike 76
akut 162
shumë e rëndë 73, 85, 106
379
 IndeKSi

Pneumonia stafilokoksike 76, 77 Retraksioni i kafazit të kraharorit

Pneuminiti limfoid intersticial 73, 74
(PLI) 221 ReSoMal 183
Pneumotoraksi 71, 77, 91 Rifampicin 103, 151
Polio vaksina orale 301 Rilaktacioni 118
PPD testi kutan 103 Rritja kompenzuese 192
Prednisolone 93, 347 Rrudha lëkurore, në dehidrim 113
Problemet e të posalindurit 41
Problemet kirurgjike 231
Salbutamol 84, 87, 88, 349
anestezioni 233
Salmonella 138, 160, 165
kujdesi postoperativ 236
Sarkoma Kaposhi 223
kujdesi preoperativ 232
Sepsa 24, 49
menaxhimi i lëngjeve 236
Sepsa umbilikale 49
Problem i rrugëve të frymës apo
Septikemia 134, 158
problem i rëndë i frymëmar-
Sëmundja hemolitike e të posalin-
rjes 20
durit 24
Procaine penicillin 95, 346
Sëmundja kongjenitale e zemrës
Procedurat praktike 307
71, 106
dhënia e injeksioneve 309
Sifilisi kongjenital 60
dhënia e lëngjeve parenterale
Sindroma hemolitike-uremike 130
312
Spectinomycin 350
vendosja e drenit torakal 322
Staphylococcus aureus 76, 81,
vendosja e tubës nazogastrike
159, 165
319
Steroidet 90
infuzioni intraoseal 314
Streptococcus pneumoniae 165
punksioni lumbal 320
Streptococcus pyogenes 165
matja e glikemisë 325
Streptomycin 103
aspirimi suprapubik 324
Stridor 91
preparimi i venave 317
Sulfadiazin argjendi 349
Prolapsi rektal 128, 130, 259
Sulfadoxine-pyrimethamine 146,
Punksioni lumbal 320
350
Pyrazinamide 103, 151
Sulfamethoxazole 339
Sytë, e fundosur si pasojë e dehid-
Qafa e buallit 95 rimit 112
Qarkullim, vlerësimi për shok 17
Shenjat emergjente 2, 4
Indeksi

Radiografia e kraharorit 77, 102 Shenjat prioritare 2, 5, 18

Reanimimi i të posalindurit 42–46 Shigella 127, 128
Reaksionet e transfuzionit 283 Shtangimi i qafës, në meningjit 148

380

Shtojcat e mineraleve 125
Shtypja intrakraniale (e rritur)
148, 149
Shoku 2, 12, 21, 23, 168
në kequshqyeshmërinë e rëndë
13, 179
Shok sindromi Dengue 21, 167
trajtimi i shokut 169
Shoku hemorragjik 21
Shoku kardiak 21
Shoku septik 21
Tabelat e peshës-për-moshë 363
Tabelat e peshës-për-gjatësi/lartësi
368
Tahikardia 106
TAK (tetrakain, adrenalin, kokain)
350
Temperatura 82, 130, 133, 159,
166, 278
që zgjat >7 ditë 136, 138
menaxhimi i 278
perzistente/rekurrente 205
temperatura e përsëritur 136
me shenja të lokalizuara 135
me rash 136
pa shenja të lokalizuara 134
Temperatura e përsëritur 136
Testi Mantu 137, 196
Terapia antiretrovirale 211
Terapia me lojë 289
Terapia me oksigjen 10, 52, 75, 79,
86, 88, 93, 99, 107, 152, 285
Tetanusi, neonatal 24
Tetracyclin 350
pika për sy 194
Të ushqyerit në gji 123, 266
bartja e HIV-it 223
Të ushqyerit, vlerësimi i statusit
363
IndeKSi
të ushqyerit në gji 266
këshillimi 299
Tifoidi 134, 159
Tifoja 136
Trakeostomia 93, 95
Transfuzioni i gjakut 281
Traumë e lindjes 24
Tretësira Hartman 112
Tretësira elektrolitike/minerale për
riushqim 184
Tretësira e Ringer laktatit 112
Tretësira rehidruese orale
113–122, 183
Trimethoprim 339
Tuberkuloza 71, 76, 81, 97, 101
miliare 77, 138
strisho pozitive 102
trajtimi 103
Tuberkuloza miliare, radiografia 77
Tharja e veshit 162
Thëngjill i aktivizuar 26, 29
Thumbimi i akrepit 34
Ushqimet kompenzuese 272
Ulçerat e gojës 156, 179
Ulçerimet e kornesë 179
Vaksina e etheve të verdha 218,
302
Verdhëza 57
Vitamina A 155, 157, 350
Vitamina K 46, 48
Vlerësimi i rrugëve të frymës 17
Indeksi
Zbehja e shuplakave 147
e rëndë 107, 179
Zinku 115, 118, 121, 195
381
 Shënime
Indeksi

382