Mai - Patrum Nova Bibliotheca - Tomus I

PATRUM
NOVA BIBLIOTHECA.
Digitized by the Internet Archive
in 2010 with funding from
University of Toronto
http://www.archive.org/details/novaepatrumbibli01maia
1*"'
Volo
10 I X P
„ . = M
iofii piTRifi mmmm
TOMUS PRIMUS
CONTINENS
©AM^lâ AHJ(®iPSÎIMII
NOVOS EX CODICIBUS VATICANIS SERMONES
EiUSDEM SPECULUM ET ALIA QUAEDAM

CUM DIVEKSORUM PATRUM SCRIPTIS ET TABULIS XVI.
—^^^^^<—
ROMAE
TYPIS SACRl CONSILIl PROPAGANDO CHRISTIANO NOMINI.
M.DCCC.LII.
1.r
,,
SANCTISSIMO DOMINO NOSTRO
PIO IX.
ANGELUS MAIUS CARDINALIS.
VJhristianae doclrinae thesaurum €x sacris , bibliis , traditione
apostolica , et patrum magisterio congestum quum summo in

,
pretio omnes habent, tum Tu praecipue, beatissime pater, quem

ob magna virtutum merita animique et ingenii eximias dotes
,
Deus O. M. ecclesiae suae universae pastorem principemque prae-

fecit. Quum igitur pluribus abhinc annis huic augendo thesauro
et ex fodinis reconditis eruendo , virium mearum tenuitatem

impenderim et , exponendum pubhcoque usui traden-
iam luci
dum existimem; hunc ab indulgentia tiia pergratum honoiem

impetravi, ut quod praecessori tuo venerandae memoriae Gre-
gorio olim desponderam id nunc Tibi reverentiae meae devo-
,
taeque mentis testimonium offerrem.

Primus itaque prodeat permultis novis sermonibus spcculo-
que bibhco auctus sanctus Augustinus celeberrimus omnium
, ,
sine dubio episcopus, et a Caelestino papa statim post obitum

uberrima laude exornatus. Et de his quidem sermonibus ,
quos
vaticana bibhotheca ,
quam Tu regahter nuper ornasti , mihi
obtuht , satis in praefatione me locutum existimo. Satis item de
speculo disputavi, in quo latissimam ss. bibhorum partem habe-
mus, ex itala vetere ,
quam ipse Augustinus ceu verborum te-
,
naciorem cum persj)icuitate sententiae, latinis omnibus sui tem-
poris pracfercbat. Porro divum Hipponensem nonnulli alii latino-
ruin patrum scrmones ,
quasi honorarii stipatorcs sectantur: quos
inter Hilarius est, magnus Arianorum expugnator, cuius hym-
ille
uum serotinum , ct prooemia in Matthaeum atque lohannem ac ,
fragmenta aha, vaticani codices, non sine iure testimoniisque ve-

tustis ipsius nomini inscribunt.
Sequitur theologorum gemma Cyrillus, Augustino coaevus ,
cuius novis operibus volumina duo occupavimus : sunt enim eius

dogmatici plures tractatus , et satis uberes in vetus novumque te-
stamentum conmientarii cum aUis fragmentis plurimis. Accedit
,
nova quaedam anonymi auctoris panopha cum pontificum Gelasii ,
ac Theodori binis epistohs ;

quo nos specimine coUectioni illi
praehidimus pontificiarum epistolarum ,

quam vita comite, post
Petriun Coutantium mohmur: namque in Pontificmn reapse epi-
stohs tota ecclesiae administratio cognoscitur. Praeterea Gregorii
nysseiii duas , pater beatissime , dogmaticas orationes cum alterius
supplemeuto comperies, in quo Spiritus sancti etiam a Fiho pro-
cessio, quam Photiani ex eius exemplaribus improbe abraserant,
nunc splendide elucet , et aeneis etiam tabuhs cusa , Cathohcorum
oculos exiiilarabit.
Est et alterum christianae sapientiae splendidum lumen cae-
sareensis Eusebius , Constantini magni famiharis atque historicus ,
cuius in Lucam postremosque psalmos lucubrationes , nec non

evangehcas magni pretii quaestiones , et de paschate , cum reU-
quiis ahis exhibemus. Tum et eiusdem nobilem theophaniam ,
nuper ab Anglis syriace editam, nos originali graeco textu, in

vaticauis codicibus partim comperto, exornavimus. Nec vero in-
nam-
dictus praetereundus est byzantinus patriarcha Nicephorus ;
que et huius adversus Iconomachos et Constantiuum Coprony-

mum grande opus diu a doctis expetitum nunc deuique ad
, ,
publicae iucis usuram protrahimus : cui commode accedunt co-

aetanei amicique eius Theodori Studitae orationes; quem aucto-
rem lautioribus postea copiis, id est novis epistolarum libris, cum
catecheseon centuriis atque tropariis, cumulabimus. Suut Basilii
,,
quoque sanctissimi quaedam : sunt eximii Chrysostomi in Pro-

verbia curae : sunt Didymi in Paulum ac lohannem partes expla-
nationum ; sunt ahorum graecorum in Isaiam et in psalmos atque
in evangeha adnotationes : sunt Alexandri qui Athanasio praeivit,
et aliorum orientis patriarcharum nec non Theodori boreahs
,
Alaniae episcopi scripta ahquot , ex antiquis aeque codicibus de-

rivata.
Maojni Athanasii paschales epistolas ex hac ipsa romana urhe
ad quam diuturnis agitatus procelhs pervenerat, partim missas ,
graece iamdiu latentes syriace vero nuper inventas , scis in An-

,
gha his annis fehciter typis traditas: quae cum ordinem et hi-
tinitatem adhuc requirerent , sedulam dedimus operam , ut eae

per nos utroque adiumento pollerent, et cupidis omnium studiis
cito patescerent. Quis tam invicti cathohcae fidei defensoris ad
populum suum alexandrinum adhortationes non libenter legat ?
Praeter quam quod eiusdem Athanasii graeca in Lucam fragmenta
de vaticana pariter tua bibliotheca, tot praeclaris referta cime-
liis,dei^rompsimus. Atque haec sunt praecipua in sex volumi- ,
nibus nostris patrum scripta, quae minorum ahorum comitatu

non carent.
Etenim variis simul novisque rem christianam monumentis
adiuvimus ; veluti plena mahometicae sectae graeca refutatioue
prima fere ut remur, et certe saeculo haud serius nono conscri-
pta, quam perrarus nobis immo unicus codex dctoavit. Pari aetate
procedit Manichaeorum graeca item historia ,
quam emendatam
et auctam , cum teterrimae haereseos confutationibus , ex raro
pariter codice sumpsimus. Longe vero antiquiores suut, sub lu-
stino nempe seniore habiti ,
quos post historiam collocamus
de ,
iisdem Manichaeis dialogi. Neque hagiologiam negleximus, editis

nempe Ghrysostomi , et Theodori Studitae , matrisque eius Theo-
ctistae , novis de graeco penu vitis , nec non divi propinqui nostri
apud Cryptae monasterium laudatissimi Bartholomaei.
ferratae
Disciphnarn vero asceticam Studitae reguhs atque epitimiis pro-
,
lixaque et pia cantuariensis Anselmi in quintjuagesimum psahnum

meditatione excoluimus. Quin ad sacram quoque hymnodiam,
,,,
vni
divinanique liturgiam mentem convertimus , edito praesertim

Tlieodori Andidorum episcopi de sacrosancta missa commenta-
rio ,
cui graphicas simul iraagines vetere penicillo expressas et
idonea declaratione illustratas adiunximus. Denique biographiam
et bibhographiam tribus magnis Leonis Allatii lucubrationibus
amphlicavimus. Nam de rehquis multis opuscuhs ad ecclesiasticam
saecularemve scientiam , vel historiam
, ethicamque spectantibus
quae necessario prope nexu subiunximus, singillatim loqui su-
persedemus , apud Te praesertim tam subhmi dignitate conspi-
cuum_, et pubhcis universi orbis actibus occupatum.
Haec interim; namque in septimoiam procedit volumine
graece cum latina translatione prophetarum insignis explanator
,
Theodorus mopsuestenus ; itemque in hoc et ahis voluminibus

prisci integrique sacrorum hbrorum interpretes nec non selectae ;
ex catenis, ut loquimur, Origenis, Didymi, atque ahorum co-

piosae rehquiae cum varii generis sacrorum potissime auctorum
,
tractatibus ,
quos latini ,
graeci , atque orientales codices , a de-
cessoribus tuisTeque ipso profusa liberahtate congesti sup-
,
,
,
peditabunt, Denique valde laetamur, quod graeci schismatis per-

accuratam uberemqrue historiam, ab orthodoxo graeco ante sex-
centos annos , discordia maxime tunc ghscente , conscriptam ,
cum recti dogmatis validissimis defensionibus, et contrarii repre-

hensionibus, edituri sumus. MuUum enim abest, ut vaticanae tuae
bibhothecae opes nostro ahorumve studio exhaustae sint.
Quae nos dum gerimus , utinam post procellas temporum

superatas , causa in primis fidei in qua salus christiana consistit
et ecclesiarum status salubri dispositione compositus , in regimine
tuo tutelaque fehciter conquiescat ! Postremo a Te reverenter ,
BEATissiME PATER , dcposcimus ut laborcs nostros, cuicuimodi sunt,

laeto oculo aspicias, et auctori Tui studiosissimo et obsequentis-
simo apostohca faveas benignitate.
5iiDa^(DiBa^ ipÊîii^îiâ^^
Ecclesiae Patrum prarslantia.
l. 1 raeclare Lactantius in quarto inslilutionnm ad Conslanlinuni augustum libro

oslenclendum sibi sumpsit , sapientiam ac religionem sic cohaerere , ut divelli um-
quam nou possint; nec eam
veram sapientiam quae veram religionem non
esse ,
habet. Quippc et divus Augustinus demonslral I) Deos paganorum numquam bene

vivendi doctrinam tradidisse , atque inuliHa fuisse pliilosophiae praecepta sine aucto-
rilate divina. Scientia impiorum , inquil , sono tenus et strepitu hnguae ,. ceterun>
cor inanc vcri : sed medicina est omnium animae vulneruni credere in Chrislum :
lotam denique idem pater adfirmat vitae bonae bcataeque ralionem in vera religione
esse constilulam. Quod utique in domini Salvatoris apparilione cognitum est cum ;
post humani generis vitam prioribus sacculis in caligine prope generalis paganitalis
versalara , lux verae denique religionis in universum lum romanum tum eliam bar-
baricum orbem diffusa est. Tunc, inquam , reformatis dogmatibus , pulsisque erro-
ribus , perspicue innotuit , sapientiam reapse in religione contineri : tunc iidem coe-
perunt plerumque exislere doctores sapientiae, qui et Dei sacerdotcs. Namque apo-
stolis divino polissimum spirilu inslinclis successere patres ecclesiae magno numero ,
serie continua, summis

deponendac idolorum pravilati, et veri Dei cultum
viribus,
subslituendo excolendis simul humaiiis moribus civilatique divinae formandae, in-
,
tenli quorum libri omni laudum genere cumulandi ecclesiae sanctae in deliciis
: ,
semper fuerunt. Nec enim quisquam impcrile dicat, patres nostros evangelii sim- ,
plicitate contentos saecularium litlerarum adiumenta sprevisse

, : elenim huic eluen-
dae calumniae clarissima adsunl ex omni anliquitate nostrorum hominum nomina ,
qui profana simu! lilleralura ad miraculum perornali fuerunt : in Asia quidem lu-
slinus, lulius Africanus , caesareensis Eusebius, Theophilus antiochenus : inter Svros
Ephraemius , inter Armenios iÎoyses hisloricus , inter Chaldaeos Ebediesu , inter
Gothos Ulphilas. in Aegypto Clcmens , Origenes , Athanasius , atque Cyrillus: in
Africa Terlullianus, Cyprianus , Arnobius , et maximus Augustinus. Et iam mitto
graecos qui plurimi omni aetate exliterunl. In occidenle autem Ililarius, Ambrosius,
Hieronymus Gregorius , Isidorus ( nam de summatibus tanlum et operum doctissi-
,
morum, quae supersunl , auctoribus loquimur); et ille demum , quo nemo propin-
quius feliciusque] Tullium aemulatus est , discrtissimi oris Lactantius, a primo et
maximo imperatore christiano regiae proli instituendae praepositus. Sed quorsum
haec ,
dicet aliquis? Nempe ut nostrum erga benemerenlissimos ecclesiae patres stu-
dium comprobemus, et alienum pariler incendamus. Ne lamen nosler ccclesiasticae
doctrinae amor intra verba tantummodo atque admirationem subsislrt manum operi ,
pro virium saltem infirmitate admovebimus ul si quid adhuc sacrorum auclorum ,
patrimonio addi polest quod facile fieri possc confidimus) per nos in mss. exem-
f
plaribus conquisitum , el idoneo aliquo crilicae artis comilalu slipalum, ad ecclesiae

ornalum publicamque ulilitatem prodire diutius non demorctur.
1) De civ. D. lib. II. G. 7. 22, confess. III. 10, de vera relig. cap. 1, serm. CXLIII. ed. inaur. Ita doii
seniel loquitur in scriptis nuperis etiam S. Cyrillus.
;
ISova Palniiii hihliothoqa inslniilur.
n. Novam igilur occlcsiac ijalrsim l)il)liolliccam (\cl polius cius incrcmciilum

)
instruere, in animo esl ; novam , inquam, non imprcssioncm , scd scriplorum anle
lempora hodicrna plerumciue lalcnlinm cdilionem : cui labori postremos \ilae meae
annos Jibenter impendo , ut gratiam aliquam apud Deum 0. M., non pro rci aclae
merito , sed pro devolac volunlalis sludio , consequi videar. Elenim cum lioc sae-
culum tot inauditis scientiarum et arlium , vitaeque liumanae adiumentis ornamen-
lisque paene ad miraculum dives fiat, ila ut nostras novorum quolidie fama inven-
lorum aures occupet; congruum est, ut rem quoque ecclesiaslicam, (quod mulli rea-
pse docli viri agunl, quos inlcr Spicilcgii solesmensis clarus cum suis sodalibus D. Pi-
tra) novis copiis ct auclibus cumulemus. Jgitur exploralis codicum praeserlim pon-
tificiorum ditissimis pluleis , nonnulla etiam subsidia aliunde adeptus , novae liuius
patrum bibliothecae ante complures annos moiiri volumina coeperam; nullum lanien
corum , modo polilicis revohilionibus , dum magno miscelur murmure mundus ,
modo laboris mole, modo aliis occtipalionibus relardalus , in lucem emiscram. Sed
nunc Dei tandem ope, cunclis rcmolis repagulis , cum aversus divina providen-
tia turbo videtur , tempora iam sedatis milescunl, quod bonum faustum-
et bellis
que sit, et ecclesiae catholicae bene vertat, a magno patre Auguslino inilium ca-
[)iam , cui primum seriei huius volumen , iamdiu destinaveram.
Augustini scrniones ad iMpulum.
III, Inter omnia divi Auguslini scripla, numerosos prae ceteris fuisse populares
sermones compertum est. Aamque hoc eloquentiae genere veleres episcopi polissime
usi sunt. Popu/is enirn [meh-dl Chrysologus serm. 43.) populariter loqiiendum est.
Suos quidem discrte memorat ipse Augustinus qui retracl. lib. II. 07, sermones ad
populum alios dictalos , alios a se dicios , adfirmat. Et prooem. in ps. CXVIII: par-
tim sermocinando in populis , partim dictando exposui. lam quia inlra ecclesiam
habebantur. idcirco episl. CLVII. 22. ecclesiasticos populares sermones appellat
siquidcm (epist. CXC. 19.) appellamus , inquil, ecclesiam hasilicam (jua continetur
populus. Alibi vero , v. gr. ep. CCXXIV. 2. tractatus populares dicit. llem prooem.
in psalmum CXVIIl. sermones qui proferuntur in populis. Nec non serm. LXXI. 8:
in sermonihus quos ad populum habui. Ilorum cerle tanta copia fuil ut unus grae- ,
cus Chrysoslomus cum nostro Auguslino cerlare de numero videatur. Testes sunt
maurinae Aiigustini edilionis tomus cpjartus el ([uintus pleni sermonibus, ille ia psal-
mos , hic mira argumentorum varielate referlus. Teslis i!em lcrlius lomus , cuius
magnam partem conslituunt traclatus in lohannis evangelium atque in eiusdem epi-

stolam primam; quibus si alii per illam editioncm sparsi iunganlur ,
plcna fient Au-
gustini sermonum prope volumina tria. Verumtamen longe abest, ut in praediclis
Maurinorum tomis cuncti beati patris sermones claudantur. Nam et poslea doctorum
hominum indagines novos Augustini sermones, ut inferius dicemus, in codicibus scri-
plis repererunt; quorum novis laboribus nostra quoque tenuis industria nunc accedit.
Plurimus sermomm Augustini numerus fuit.
IV. Atque ut viam planiorem dissertationi liuic pracviae muniamus ,

paulo adhuc
enuclealius de hac ingcnti beati patris sermonum copia dicendum esl. !u primis con-
PRAKFATIO, XI
slal Augustiiium anno Cln-isli CCCXCI. anno aulem CCCXCV.

faclnni jjrcsh} lerum ,
consecratum episcopum , anno denique CCCCXXX. ex hac mortali vita in caelum evo-
lasse. lam vero etpresbyler et episcopus, id est |)er lotos quadraginta annos , quam-
diu sacerdotalem sarcinam sustinuit , a praedicando Dei verbo numquam cessavit.
Elenini in primis retract. prolog. ait : cuin iuvenis coepi apud populum dicere , lan-
tum mi/ii tributum est , ut ubirumque me praesente loqui opus esset ad popuhtm .
rarissime tacere atque alios audire permitterer. ()\VAva. rem ipse denuo conlirma!
enarr. in ps. XCIII. 30. CXXXI. initio, et serm. XCIV. item initio. Possidius au-
tem de illo adhuc presbvtero narrat in eius vita cap. VII: et docebat et praedicabat
privaliui et publice , in doino et in ecclesia salutis verbum cum omni fiducia. Et de
eo mox facto episcopo cap. VHI: non adhur in una tantum regione sed ubicum- .
que rognlus venisscl , vcrbum salutis aelernae alacrilcr et gnaviter praedicabat.

Et cap. XII: dum forle rogaius ad visitandas , inslruendas , et exhorlandas ca-
tholicas plebes ,
quod XV: lanto in prclio
ipse frequenlissime facicbat. Dcniiiue cap.
sermones eius habebantur ut audilores non lanlum illos sibi in memoria studerenl
,
figere scd etiam charlac mandalos domi servare properarent. Et quod adhuc la-
,
leat sermonum Augustini pars, constat ex illornni titulis ab eodem Possidio, nec non
a Facundo, Severo Sulpicio, et Alcuino idemtidem memoratis multoque copiosius a ,
Ceillerio hist. auct. sacr. T. XII. p. 25.'). seq. Possidius XXIII. saltcm legebat Au-
gustini sermones in paschatis vigiliis dictos. Atqui duplex. salteni numerus fuit, si
episcopatns annos supputemus. Nani quolannis sollemnitates ejjisco})ali concione de-

corari solitas , dicit eliam Chrysoiogus in e\ordio sennonis lUk quotiens iranscursis
dinni metis . dies dominicae nrtiivilalis adventat etc. Ipse Augustinus ad Ilierony-
mum ep. LXXIII. 5: si quid in hac re liabeo facullatis , utcumque imperulo po-
pulo Dei. Vacare aulem studiis diligenlius , quam quae populi audiunl instruen-
di omnino non possum. Adhnc Possidius in vita cap. XXXI: verbum Dei usque
,
ad ipsam suam extremam aegriludincm inpraclcrmisse alacriter ^ et fortiter sa- , ,
na meiile , sanoquc consilio, in ecclesia praedicavit. Idemque in indiculi fme:ye-

rii libros, triiclalus (i. e. sermones) , epislolas numero .VAXV., exceplis iis qui nu-
merari non possunt. Idque iam dixerat in tanla ab eodem diclata
vila cap. XVIII:
sunt , tanlaquc in ecclesia dispulala elc. ut ea omnia vix quisquam sludiosorum
perlegere ct nosse sufficial. Quamobrem etiam in gelasiani de libris decreti para-
phrasi innumerabilia chcuntur Auguslini opuscula. Tum in in codice vat. antitjuis-
simo 383G. f. 276. sic legilur: expliciunl sermones sancli Augustini de sollemni-
tatibus diversorurn sanctorum , nuinero centum. Alqne utinain nobis superesset ab
Augustino ipso confectus indiculus, ut cognoscimus ex retract II. 41: comrnonilorium
etc.in opusculorum meorurn indiculo rion est nolatum. Audialur qnoque Victor
vitensis de pers. vand. lib. I. 3: cuncli Auguslini iractalus populares , quos Graeci
homdias voeant , quorum numerum comprehendere satis impossibile est . Sanctus
itein Isidorus de script. eccl. cap. 8: homiliarum (Auguslini) et episiolarum quae-
stionumque rnfinitus modus est ; ul paene vix possit quisquam arliculo suo aliena
tanta s.cribere , quanta ille proprio labore composuil. Cerle et ipse Augustinus (ep.
22i. ) opuscula sua dicit fiiisse 232, praeter epislolas ei serrnones populares (quos
Graeci , inquit , honAlias vocant ) ; ubi satis indicat , se neque hos neque illas posse
numerare. Augustini vero sermones sic breviler laudat Possidius in vita cap. VII:
tractalus eius mirabili Dei gralia procedenles nc profluenles , instruclos rationis
;
,,
ropia, atque nuctorkaie sanctnrum scripturaruni , ipsi tjuoque Itaeretici cuncur-

rentes cuni catholicis , ingenti ardorc audicbant; ct quisquis ut vo/uit . ct potuit
notarios adhibens etiam ca quac diccbautur cxcepta descripsit. Va (iiiidcm i,-^!-;!!!»
,
atque amore Dei semper praedicavil. i\am serm. IX. 5. in aiiena civitale concionans,
iiec mercedem aliquam, iiiqiiil, exiginius, nisi ut /aciatis quae dicimus. Idenique
ait T. VI. in soi-mone V. 10. ad baplizandos. Ne plaiisum quidem sibi mercedis loco,
sed audienliuin taiiUim emcndalioncm poscebat. Sic enim serm. CLXXX. l\: quasi
vero parvus sit fructus sudoris huius mei
omnes qui mihi acclamaverunt cla-
, si .
inent et contra se ne falsum iurent eic. Si tot homines qui me attentissime au-
,
dierunt adtenti sint adversus consuetudinetn suam ctc. Et serm. CLXXVIII. 7: tu

,
dandas dicentem, ego quaero facientem,
Ailhnc (!c wutlituduir sermomim Auyiislhii.
V. Porro ut darius adliuc innotcscat Augustini sermonum mulliludo, ulile fue-
lit locutiones aliquot heic inlexere, quae eius concionandi frequcntiam demonstrant.
In sermonc CLXXIX. 2: ego qui vobis, inquit , assidue loquor, iubcnte domino el
fratrc meo episcopo vestro , et exigentibus vobis. El enarr. in ps. XC. nec non serm.
XCIII: qui hesterno die sermoni adfuistis promissioncm nostram tenetis , quae hodie
reddcnda cst. llem serm. LXXIII. 3: hcri allocutus sum viam; heri ista diximus
hodie zizania alloquor. Tum serm. CCCLV. 1: volui et rogavi hesterno die , ut ho-
die frequentius conveniretis. Conferanlnr similes locutiones in serm. CLIV. CLIX.
CCXXXII. 8. Nec non enarr. in ps. XXXV. 19. XLVIIL enarr. 2. LXXX. (in. XC.
enarr. 2. Et in loh. Iract. XXI. et ahbi denique id salis patet. Et enarr. in ps. CIII:
die quidem nudius tertiano abunde refecti fuistis; scd quia nos etiam posl longum
sermoncm avidissimi dimisistis non putavimus sanctitatem vestram hodierni diei
,
debito fraudandam. Ex tractatu autem XXIL in loh. apparet Augustinum concio-

natum essc tribus conlinuatim dicbus: nudiustertiani ct hesterni diei sermones red-
ditos vobis sequitur hodierna evangelica lectio Tum ex prologo ad episfohini lohan-
nis, eiusque Iraclatu decimo , salis colHgitur decem illos Iraclatus ab Augustino con-
tinualis item diebus dictos fuisse. Quin et pluries in die de suggestu dixissc discimus
ex enarr. 2. in ps. LXXXVIII: ad reliqua psalmi de quo in matutino , locuti sumus
animum intendite . et pium debitum exigite. Denique cx serm. valic. CLVIII. 4, et
casin, VIII. i. bis die quodani concionatum esse apparet. Ouadragesimali tamen prae-
sertim tempore praedicare solitum fuisse Augustinum apparet ex sermone ed. CCV. 1:
obscrvationem quadragesimae sol/emni reditu praescntatam, hodierna die ingredi-

mur qu6 vobis sollemniter etiam exhortalio nostra debctur. Et ep. XXIX. 3: postea
;
quam dies quadragesimae illuxisset et frcquens niultitudo ad horam tractationis

,
occurrit. Dominicis ceteroqui diebus brevius perorasso ,

propter alia ecclcsiae officia,
cognoscimus ex tract. XLVII. 8. in loli. Fratres, quaeramus hoc paulo adtentius.

Non nos artat hora , quae solct die dominico. Nihilominus tractatum VII. 24. in
loh. quamquam die dominico dictnm, se diu protraxisse ait, ut importunae inlerim
popularis vanilatis horae Iransirent. Non raro coeptnm die dominico argumentum
proximo dcin domiuico compiebat, v. gr. in loh. Iiacl. II. 1. Dominicis quippe die-
bus quasi ad clepsydrain orasse videntur sacri pracconcs ,
quod Grcgorio etiam an-
tiocheno usuvcnisse videmus in sermone a nobis edito, ncc non ipsi Auguslino serm.
XLIX. i. Quandoque \ero brevissime diccbat divus paler , veluli scrm. CCXXVIII:
,)
PRAEFATIO. XHI
post laborem noctis praeteriiae, diu vos tenere sermone non. debeo . et tamen ser-
monem vobis debeo. Brevissinii omnium sunt de miraculis sancli Slepliani sermones
CCCXX. CCCXXI. CCCXXII. Quin etiam improviso alitjuando dixit, ut videmus enarr.
in ps. CXXXVIII. I, et serm. LXXI. 8. CLXXX. 4. CCCLIL 1. Illud quoque nolabile
simulque historicum est dictum Augustini in 2: sermone CCCLV. ut non vos diu te-
neam praesertim quia ego sedens loquor vos stando laboratis. ( Cui stantis con-
,
,
cionis consueludini contrarias fuisse transmarinas ecclcsias, ait de catech. rud. n. 19.,
apud quas non solum antistites sedentes loquebantur ad populum sed ipsi etiam ,
populo sedilia subiacebant. ) Et in fine illius sermonis: multa locutus date veniam ,
loquaci senectuti. Ego sicut videtis per aetatem modo senui. Orate pro me ut — ,
quantum inest anima in hoc corpore , et qualescumque vires suppetunt , in verbo

Dei serviam vobis. Atque hac sua episcopali concionandi assiduitate , praelusit quo-
dammodo Augustimis tridenlini concilii de hac re decreto ac legi : quem concionis

episcopalis debitnm morem valde laudat exornatque magnus Cardinalis Augustinus
Valerius in egregio opusculo, de caula imitatione sanctorum episcoporum, ad medio-
lanensem archiepiscopum Federicum Card. Borromaeum misso 2). Dum ergo lanto
praedicandi labori insisteret, recte aiebat Augustinus ep. XXIII. 6: non enim cogito in
<?cclesiasticis honoribus tempora ventosa transigere, sed cogito me principi pasto-
rum omnium rationem de commissis ovibus reddifurum. Et ep. LXXXV. 2: non est
episcopatus artificium transigendae vitae fallacis. Didicerat aulem hanc praedicandi
assiduitatem Augustinus ab Ambrosio baptizatore suo ,
quem omni die dominico ad
populum concionari solitum dicit confess. VI. 4. Quo fit , ut ego aliquantulum mi-
rer Maurinos, cjui tam secure populares omnes sermones repudiarunt Ambrosii no-
mine inscriptos ; quamquam eos innumeri codices continent quos inter nominatim (
appello codicem vaticanum 26i. saec. XIII. ambrosianis sermonibus plenissimum

et a Caesario arelatensi ad populum lectos scimus. Unum de symbolo nos ipsi edi-
dimus Script, vet. T. VIL tres doctus monachus Leander Correrius.
Sermones AiKjustini gmdalim cditi.
deque ingenti sermo-

VI. Diximus de Augustini diuturna concionandi assiduitate ,
num numero, qui in impressis libris apparent. Nunc, ut nemo miretur, nos quo-
eius
que post tot doclorum virorum indagines, ac typographorum labores novum ad- ,
huc divi patris sermonum insperatorum volumen efierre narrandum necessario est ,
quibus intervallis et quasi gradibus sermones sancti Augustini in lucem prodierint.

JSam quod paulatim ac pedetemptini crevit id alia denuo accepturum incrementa ,
non immerito creditur, et spem cuiusque indaganlis longius solet porrigere. Igilur
omissis etiam saeculi XV. edilionibus quae aliquem sermbnum Augustini numerum
,
continent saeculo quidem sequenle, ac deinceps usque ad nos, magna illorum? acces-
;
sio facta est. Quippe Amerbachiana basileensis editio anni MDVI, nec non Erasmiana
pariter basileensis anni MDXXVIII, seriera iam non modicam sermonum complexae
1) Sess. V. cap. 2. de reforni. Non mimts necessaria est praedicatio emngetii qtiam lectio. Statuit
et decrevit sancta sijnodus 07nnes episcopos etc. teneri 2)er se ipsos , si legitime imjjediti non fuerint
•ad praedicandum sanctum lesu Christi evangelium.
2) Hoc nos opusculum cum aliis eiusdem Cardiualis edidimus romani volumine;
in octavo Spicilegii
cupimusque ut ecclesiarum praesules partem saltem illam concionum episcopalium uti-
n. 7. legant, ubi
litas pertpiam eleganter exponitur. Ipse porro Card. Federicus Borromaeus de concionante einscojjo tra-
ctatum edidit.
,
erant. Venela quoquc editio anni MDLII. spondebal inler alias novilales etiam sermo-
nes. Sed ecce mox jin lcrtia basiicensi anni MDLVl. novi addili quinque simt, et in
quarla item basilcensi anni MDLXIX. (lualuor acccsserunt. Kt (piidcm bcncmcrcnlissi-

mus de Augustino lolianncs Ulimmciius aimo MDLXIV. (juadraiîiita trcs in liircm cx-
tulit novos divi Ilipponcnsis scrmoncs, cum rraj,Mncntis aiiuium XXVII, cl cum illo
optalissimo Possidii indiculo. Idcm ruisiis IJIimmerius novos adliuc sermones dcinde
intulit in cclebrem a lovanicnsibus tbeologis curatam Antucrpiac editionem apud
Plantinum anno MDLXXVII. Sed iam antea, nimirum anno MDXXXI. septendecim
alii Augustini sermones ex mss. Carliuisiae ad muros parisienses prodicrant. Non-
dum satis ; etenim anno MDGXIV. alii undccim ex mss. carthusianis , trcdecimque ex
codicibus pithoeanis in eadem urbe apparcbant. Anno demum MDCXXXl. clarus
Sirmondus quadraginta Parisiis ilem vulgabat laudalissimos divi patris scrmoiics. De-
inde anno MDCXXXIV. sermones Auguslini alios edidit ex codice andegavensi Guil-
lelmus Camerarius scotus. Neque porro romana civitas socors omnino fuit; etenim
lohannes Baplista Marus anno MDCXLIV. octo novos edcbat ; trcs nimirum sum-
ptos ex codice S. Mariae ad Martyrcs , prius quam is in bibliothecam \aticannm
inferretur, ut ait in praef. p. 12; quinque reliîuos ex barberinio. Idcm Marus
praefationem sic concludcbat: atque utinam semcl omnia. prodeant , quae in tam
vasta sancti doctoris eruditione varie dissipata et distracta cum tineis et hlat-
tis conjlictantur . nec nisi sacculorum intervallo in tanta rerum vicissitudiue emer-
gunt ; nisi etiam p/ura mutatis nempe latebris pericrunt Sequitur plurimi crga !
Auguslinum meriti Hieronymus Vignerius qui anno MDGLV. tomis duobus maio- ,
ribus insignc aliud supplcmentum Augustini operum Parisiis edidit iiiter qiiac va- ,
rios quofjue sermoncs atquc tractatus qui illatcnus dcliluerant. Acherius etiam
,
T. I. ed. nov. p. 41. dedil unum Augustini scrmonem , cpiem ego cpioque in codice
vat. 1267. f. 67. conspcxi. Et iam deiiique ad nobilissimam Maurinorum editionem

pervenimus anno MDCLXXIX. imprimi coeptam , et anno demum MDCC. absolu-
tam ,
quae praeter supeiiores , novos adhuc ex mss. addidit sermoncs octodecim
cum fragmentis aliquot. Ergo haclenus vidimus quam paiilalim gradalimque variis
locis alque tcmporibus sermonum Augustini slrues concrevcrit, Porro vix quisfpiam,
post tam doclas tamque diuturnas tum veterum philologorum tum postca Mauri- ,
norum curas , inciementa alia sperasset.
Novissimae sermonum S.%i(justi7ii ediliones.
VII. Ceteroqui res aliler plane evcnit ; tot enim ingeniis totque tcmporibus
, ,
summo studio et labore (piaesitiis .\ugustinus, non est totus inventus: fpiandcupii-
dem, ut inilio dixiinus, hoc erat in falis fUvi palris, ut homiliac pracsertim cius non-
nisi lente ac laboriose, akjuc ex divcrsis anlitjuarum bibjiothccarum recessibus emi-
carent. Princeps longo post Maurinos inlervallo , id est anno MDCCXCII, Michacl
Denisius in aciem prodiiJ, caesareae bibliolhecae cuslos, qiii in codice ex llalia \'m-
dobonam translato, inler alios multos Auguslini sermones, reperit incognitos XXV,
quos statim impiger tyjiis vulgavit. Idem in adn. ad serm. XXII. sapienter nec sinc
sarcasmo moncbat , rcjicriri fortasse alios posse Aiigustini sermones, si biblicthc-
carum scrutatores non conlenti fiierint elenchos mss. jiercurrere , aut sola codicuin
terga lustrarc. Quo prudente Denisii dicto difllalur ilico multorum illud conlra no%a
haec invenla praeiudicium , (juod ncmj)e invisos alios Auguslini lalilarc scrmdiies ,
;
PRAEFATIO.
in laiita lillerarum lucc sit iiicredibile. Sequente mox anno Florontiae Franciscus
Fonlanius, bibliothecae richardianae praefectus, partim ex suis parlim ex mediceis
niss, exludit alios quatuor Augustini sennones, de orntione de caritate dc ad~
, , ,
ventu , de circumcisione , quos in novis erudilorum deliciis tomo tertio legere licct.
Age vero aetate hac nostra doclissimus monachus, amicus olim nostcr, et nunc in
caelo beatus, Octavius Frangipanius, casinensis archivii et bibliothecae praefeclus,

egregios decem sancti patris|sermones eatenus delitescenles vel imperfectos , romanis
typis anno ftlDCCCXlX. commisit. Idem immo vir humanissimus mihi ipsi tunc novo
Romae hospiti , sermonum aliquot divi patris munus offerebat, si forle lypis eos de-
stinarem verumtamen tunc ego alii sludiorum generi intentus, amici oblationem,
;
non sine gravi labore expendendam minime admisi; paucos eliam iani transmissos, ,
in pluleo mco pressos detinui; nisi quod sermonis casinensis fragmentum de marty-
ribus barbaris rccitavi in Script. vet. tomo sexto praef. p. XXXVI; el vitae cliam
breve supplementum nunc non neglexi quamquam Parisiensibus communicatum ut , ,
eiusdem fontem Bedam esse monstrarem. Oblatio illa ceteroqui casinensium sermo-
num animo allius insedit, raeque ut in vaticanis postea codicibus parem thesaurum
expiscarer cohorlata est. Ecce autem dum nos edendis aliis libris in bibliolheca pon-
tificia distrahimur, non mediocre prodiit Augustini incrementum studio
cl. virorum
Caillau et Sainl-Yves, Parisiisanno MDCCCXXXVI, sermones scilicet ferme septua-

ginla ex casinensibus mss. sumpti, collatis interdum Florentiae mediceis exemplari-'
bus. Equidem contradictionem aliquam adversus has novorum sermonum editiones
excitatam in Gallia scio cui tamen satis strenue repugnatum fuit, ut iam omitlam
,
quicquid rigidiore iudicio vel commoliore animo decerlanles docli dixerunt. Sed certe
mihi non pauci ex jhis casinensibus nec non ex vindobonensibus et llorenlinis, in
,
vaticanis quoque codicibus quidem anliquissimis occurrebant. Praeoccupatum igitur

et
saepe me cognovi, et ab editis edendis exclusum. Sed tamen his testimoniis quisque
videt, neotericas quas dixi editiones , in mullis certe confirmari 1). Nec vero verba
diutius de his faciam , quaecumque ad librum meum non attinent : praeter quam
quod vitandae sunt offensiones atque omnium famae et honorificenline consulen-
,
dum esl ila tamen ut novissimorum editorum honorificam menlionem praetermit-

:
tere nolucrim atque ab his Augustinum vere locupletatum existimem. Itaque

, ut ,
vidimus, quatuor ferme saecula succedentes et crescentes sermonum Augustini edi-

tiones occuparunt.
SermoTmm Avcjustini edilio manrina valicanis auxiliis caruit-
VIII. Hactenus de alienis laboribus; nunc de noslris postremo dicendum superest

qui quoniam in agro vaticano plerique omnes sunl exantlati, hoc primum disquiren-
dum videtur, num codices anle nos vaticani symbolam aliquam Auguslino contu-
lerint. Prima cogilalae , non lamen aclae apud vaticanum palalium operum S. Au-
gustini editionis ,
mentio illa occurritquam Maurini in generali praefatione tomo XI.
his verbis recitant. Praeiverat exemplum Petri Morini vaticanae typographiae prae-
fecti. aliorumque almae Vrbis eruditorum virorum , Adriani abhatis , atque Obrii
doctoris parisiensis . et aliorum ; qui primum Sixto V, dein Clemente VIII. sum-
V, Neque solum coufirmantur nuilti ex iis quos parisiensis editio habet in genuinis sed etiam
, ille pro-
lixus de ascensione Domini, incip. Dies «<(, reiectus illic in appendicem, extat in antiquissimo vat. eo-
dice 3835. f. 138; itenique f. 184. ille de peutecoste similiter ad appendicem libri parisiensis relegatus.
,
mis pontificibus , novam sancli Augiistini commentalionum edilionem , post illam

lovaniensem , adgressi fueranl; rati scilicel egregios essc vaticanos libros , quos
Lovanienses mintme consuluerant , magruimque eoruni esse numerum unde , variae
lecliones excerpercnlur : pleraque ilem ,
quae libris in lovaniensibus
quantumvis ,
accuralis , desideranlur , unde haec lucem allatura sil

editio christianae doctrinae
ut Petrus Morinus scribit in epislola XY. ad Cardinalem Caietanum qui praedicto ,
consilio plurimum suffragabatur. Faclum esl collati sunt lovanienses libri cum :
codicibus vaticanis perquam accuralissime et ad marginem appositae varianles ,
lectiones ad edilionem adornandam cui Cardinalis Veronae sacri collegii princeps,
praefectus fuit. Verum cum res effcciu caruissei ; omnes illae variationes itissu Cle-
mentis X. pontificis a piae memoriae Cardinale Bona nobiscum communicatae
sunl , ut iis in nova nostra editione uleremur. Mtncle egregiam historiani! Et qui-
dem in bibliolheca vat. vetere sub num. 4991, et 4992, et in illa Reginae svecae
cod. 299. servantur adhuc nonnullorum S. Augustini operum variae Jecliones ex
codicibus vaticanis collectae. Verumtamen in his tribus codicibus nulla exlat sermo-
num Auguslini collalio, quae posterioribus fortasse curis reservabalur. Et quidem no&
hoc loco de auguslinianis tantum ad populum sermonibus agimus quorum variae ,
lecliones vaticanaeneque omnino conquisitae fuerunt, neque eas se accepisse Mau-

rini demonstrant , quandoquidem in plurimorum apud ipsos codicum syllabo (T. V,
in calce) ad quos aiunt se rccognovisse sermones nullum nominant vaticanum , :
cumque in ceterorum oninium tomorum fronlibus constanter dicant , se opera re-

censuisse ad codices gallicanos, valicanos elc. hunc quintum sermonum lomum cor- ;
rexisse dicunt etc. Cur, inquam romanos et non

ad codices gallicanos, romanos ,
potius valicanos ? quia scilicet romanorum codicum monaslerii S. Crucis in agro ses-
soriano collationem aliquam habuerunt ut aiunt in syllabo nullam vero vatica- , ,
norum 1). Neque item in aeterna Urbe consuluerunt codices barberinios, caprani-
censes vallicellianos. lam et hispanos plurimos esse nondum consullos
, quis du- ,
bitet? Hos nimirum Arevalus a meditantibus in Hispania iiovam Auguslini editionem

explorari volebat (in isidorianis T. U. p. 374.) Nam et lusilanorum specimen nuper
apparuit , ut nos diximns p. 308. in adn.
llalicos Augustini codices vix noveriint Maurini.
IX. Atque parem plane cantilenam nuper Frangipanius casinensis, et galli Caillau
et Saint-Yves, adversus Maurinos occinuerunt , qui in casinensi ordinis sui mona-

sterio , post adornatam tamen parisienscm edilionem , non semel diversali, codi-
cumque archivio lustrato , caecutientes paene, ut ait fralerna cum libertale Frangi-
panius , nihil inde relulerunt , ubi lamen tot lalebant Auguslini homiliae , quas
ipse et alii neoterici, ut anle diximus , detexerunt. Denisius item maurinum Montfau-
conium demiratus est, qui codicem lunc neapolilanum , postea vindobonensem , ine-
ditis multis Auguslini sermonibus divitem , Neapoli ad S, Severinum in ordinis item
sui coenobio observaverit, scriploque mcmoraverit ,
quin spicum ullum novum ibi
agnoverit divi patris , nedum decerpserit. Denisio succinit Fonlanius quod allinet
ad incognitos Maurinis codices florentinos. Denique quod non t)mnia Maurini nove-
1) Excipe libros duos de serinone Doniini in monte, quoriim varias aliquol lectiones ex vatieana biblio-
theca, nescio quo tradenle, Maurini impetrarunt. Neque tamen hi sunt sermones, sed libri. Kx sessoriano
autem codice habuerunt sermouem 114, et epistolara 19.
PRAEFATIO. XVII
rint,quae Augustini nomen gerebant, queritur etiam Arevalus in prolegomenis ad

Dracontium (cuius poetae nos modo supplementa cdidimus) p. 77. his verbis: «multo
» vero magis est mirandum, Dracontii poema sub Aurelii Aug-ustini nomine descri-
» ptum, diiigentiam editorum S. Augustini praesertim Maurinorum ita fugisse, ut
» nulium de eo verbum fecerint. Oportebat enim saltem monere lectores extare ,
» quidem huiuscemodi carmen sic inscriptum, sed Augustinum auctorem eius non
M esse. » Quid ? Nonne et illud grammaticale opuscuhnn artes inscriptum, modo ,
item a nobis cditum, ignoravere Maurini ,

quamquam in vetuslissimo palatino codi-
ce , nunc vaticano, Augustini nomen aperte prae se ferens, nec eo indignum , ut
suo loco iam diximus? Quam omissionem obiicit iUis idem Arevalus in isidorianis
T. II. p. 373. lidem videlicet, laudatissimi licet editores non excusserunt archivio- ,
rura in monasteriis italicis vel in cathedrahbus ecclesiis codices neque neapohta- ,
nos, casinenses, florentinos ,

pomposianos 1) bononienses, veronenses, venetos, tau-
rinenses, mediolanenses denique in bibhotheca Ambrosiana , ubi inedili aliquot mihi
olim visi sunt Augustini sermones ; ideoque opto inspici a pliilologis codicem prae-
sertim C. 21. ord. sup. Omnino dilissima harum opum IlaHa a Maurinis propemodum
praeterita fuil.
Sermo unicus ex vaticano codice j)er Holstenhm.
X. Hactenus demonstravimus, nullum anle hoc tempus sermonem Augustini (ex-

cepto quem iam dicemus) ex valicanis codicibus emersisse. Sed ecce in editione mau-
rina brevis legitur sub numero 394. de ss. Perpetua et Felicitate sermo, quem edi-
tores erutum dicunt ex bibbolheca vaticana per Holstenium. Recte; namque et nos
in vat. codice 383G. f. 239. b. hunc reapse aspeximus. Apparuit auteni Romae anno
MDCLXIII. ex Holstenii schedis, post tres alios de iisdem martyribus iamdiu cognitos
editoscjue 2) posthumus hic incipiens: duae gemmae hodie. Nimirum magnus ille et
xpiTiyMTarot; Lucas Holstenius multa moriens vel imperfecta vel iam prelo parala
reliquit scripta , inter quae passionem SS. MM. Perpetu.ae et Felicilatis, ex casinensi
codice haustam; insigne et coaevum martyrahs historiae monumentum , tjuod nemo
sine gravi animi commotione et horrore iiuodam legere potest idque ; doctissimis
adnotationibus illustraverat , ut in curata poslea a P. Possino editione videre est. Igi-
tur Holstenius , cum bibliothecae vaticanae primarius custos praeesset, hunc elegan-
tem Augustini scrmunculum a se observatum praedictis sanctarum martyrum aclibus
apte subtexuit : praeter quem , aliud nihil ,
quod ego sciam , de Augustini operibus
publice vel commentalus est vel edidit. Nam neque in ipsius epislolis a cL Boisso-
nado nuper vulgatis, ullam reperi de curis ipsius in Augustinum notitiam: quamquam
in dictis epistolis VII. p. 3i,et XVIII. p. 105. mentio est Iiomiliarum ss. patrum, quas
Holstenius magno numero graecas tamen coacervabat, ut dicitur p. 34, quarum etiam
catalogus ponitur p. 209-210. Attamen ex reginae svecae breviculo et carie adeso
codice lat. 347, qui Holstenii manu scriptus videlur, plane cognovi , quod nemo
1) Apud Montf. diar. ital. p. 83. est catalogus codicum poraposianorum ad flumen Padum, inter quos
frequens occurrit Augustinus.
•i) Nempe 280. 281. 282. Et quidem in prirao felicissimus ille Jegitur Augustini lusus ex eorum mul-
torum numero quos ille singulari raentis suae vivacitate facile pervidebat: hodierno die , quo sanctae
,
famulae Dei Perpetua et Felicitas , perpetua /elicitate Jloruerunf. Porro sicut sermonura de his sanctis
feminis ex praedicta historia confecit Augustinus, ita nostrum quoque 64. de s. Cypriano ex actis eius
martvrii counitis derivavit.
, ,,
suspicalus fuorat, ipsum operam suam, vel potius cogitationes, ad Augustinum quoque
paulo latius augenilum aliquando contulisse. Namque ut ab iis fit,qui edila ab ine-
dilis scriplis distinguere volunt, ipse abecedarium iuitiorum concinnavit indiculum
Augustini scrmonum et epistolarum, quotquot eius aetate in libris edilis extabant.
Quodque pluris interest , trium codicum vat. valde praestanlissimorum 3835. 3836.
4222. imperfeclum illic indicem scripsit simul adnotans quae ex his impressa vide-
,
rentur, cetera silenlio praeloriens, ut se vel lectorem admoneret, quo de his diligen-
tius quaereret. Hoc ego unicum curarum Holstenii ad Augustinum in codicibus vati-
canis documentum comperi. Ergo hactenus quantum arbitror, oslensum est, vati- ,
canos codices nihil propemodum augustinianum praeserlim ex sermonibus, publicis ,
typis obtulisse.
Romana ecclesia scripta Augustini praecipue suspexit.
XI. Quae cum ita se haberent, haud patiendum esse putavi, ut quoniam Augusli-
num tot aliae bibliothecae auxerant , princeps haec ponlificalis in cxornando illo, et
propriis amictibus circumvestiendo , segnior viderelur. Praesertim quia in praefatione
suorum ex Augustino exceplorum Eugyppius singulare romanae sedis erga Augusti-
num studium semper fuisse testatur beatum Augustinum cum omnes ortlwdoxi toto
:
terrarum orhe venerentur praecipue tamen apostolicae sedis antistites scripta eius
,
sua probabiliter auctoritate firmantes etc. Nec immerito vicarii illius cui pascen- ,
das oves Dominus ore proprio commendavit conpastoralis ojficii socium etc. peram^ ,
plius dilexerunt. En vero reapse quomodo loquatur S. Caelestinus PP. in epistola ad

Galliarum episcopos apud Coutantium p. 1187: Augustinum, sanctae recordationis
virum pro vita sua atque meritis in nostra communione semper habuimus nec
, ,
umquam hunc sinistrae suspicionis saltem rumor aspersit: quem tantae scientiae
olim fuisse meminimus ut inter magistros optimos etiam ante a meis semper deces-
,
soribus haberetur. Bene ergo de eo omnes in cemmuni senserunt utpote qui ubique ,
cunctis et amori fuerit et honori. Divus autem Gregorius PP. I. adeo Augustini
scripta suis praeferebat , ut dixerit in regislro lib. X. 37: beati Augustini opuscula
legite , et ad comparationem siliginis illius, nostrum furfurem non quaeratis. Quod
dictum in vita ipsius lohannes quoque diaconus repelit lib. IV. 78. Et pracf. in
Ezech. homilias suas Gregorius despicabilem aquam; Ambrosii auteni et Augustini
profunda ac perspicua Jluenta appellat. Abs Hieronymo denique doclissimo roma-
nae ecclesiae magistro contra Pelag. III. 19. dicitur vir sanctus et eloquens Augu-
stmus. Et mox ingenium clarissimum. Scilicet Augustinus omni tempore usque ad
nos quasi regula quaedam in romana ecclesia habitus est tum dogmata diiudicandi, ,
tum pietatis omnis sacraeque doctrinae excolendae: Augustinum inquam, semper ,
tamquam invictissimum telum fides noslra fortiter iecit, haereticosque prostravit.

llaque iam diximus de cogitata a Sixto V, et imperala ab octavo Clemente romana
divi patris edilione, cui plaudebant creduli quasi iam coeptae Sirmondus et Pliero-
nymus Torrensis (ut lego in schedis codicis reg. vat. 299.); etsi ea reapse tamquam
nebula quaedam aut spectrum evanuit; sive ob Pontificum non diu viventium cre-
bras successiones , sive ob alios quos enumerare non vacat casus. Atlamen postea
Paulus V. PP. advocalis ad se de Bobii monasterio pervetustis variorum argumento-
rum codicibus occasionem sane iucundam ac fauslam forte fortuna mihi oblulit
,
,
PRAEFATIO. XIX
ut inter eos nobilissimura et copiosissimum ineditorum etiam Augustini serraonum

codicem dignoscerem 1).
Codex bobiensis vaticanus 5758.
XII. Primus itaque mihi augendi Atigustini sermones , non dico spem sed ccrtitu-
dinem iniecit codex celeberrimi olira monaslerii bobiensis, nunc vaticanus 5758, in
phiteo bobiensium exuviarum pleno, ex quo ipso alii admirabiles codices obtulerunt
mihi in palimpsestis Ciceronem de rep., eiusdem oralionum Interpretem, Fronlonem
cum-M- Aurelio, Symmachum, ius anleiuslinianaeum, raoesogolhicae linguae paginas,
et Arianorum sermones. Hunc ego codicem 5758, cum curiosius inspicerem, primo eius
antiquitatem mirabar, quoniam fuit in arca Bobuleni, quem abbatem Bobii fuisse iam
inde a Chrisli anno DCXL, diserte comperimus ex Muralorii annalibus, cum quibus
comparandus est Ughellius Ital. sacr. ed. sec. T. IV. p. 956, nec non Mabillonius an-
nal. Bened. T. I. ed. Luc. p. 345; quo lempore Deo famulabantur in monasterio bo-
biensi centum et quadraginta monachi sub divi Benedicli regula. lam vcro quum Au-
gustinus obierit anno CCCCXXX, sequitur ut hic codex nonnisi annis ferme ducentis
posterior esse Augustino queat. Tum quia idem codex non scriptus sub Bobuleno di-
uno saeculo anle
citur. sed in eius arca seu pluleo repertus, fieri plane polest, ut vel
Bobulenum in Italia vel alibi exaratus fuerit quandoquidem eius aetalera ad sextum ;
quoque saeculum referri posse multis scripturarum exemplis suadere liceret at>
, ;
que ita nonnisi centum vel paulo amplius annis a beali viri obitu fortasse di-
, ,
staret. Ego tanti codicis priores octo paginas aere excudendas curavi (quamquam
prima posterioribus aliquando manibus interpolata fuit ); de quo amplo specimme

antiquarii ac philologi pro libito quisque suo iudicabunt. Porro codice pervolutato
statira agnovi , praeter optiraas varias lectiones, complures etiam ineditos inesse ser-
mones ( nam sermonibus totum constat volumen) nonnullos quoque videbam, quos :
nuperorum hominum arbitrium Auguslino eripuit quorum in nuniero est Dominicus ;
Mita cum praecessoribus suis , qui sermones septem 2) in hoc vctustissimo codice
nec non in priscis editionibus Augustini nottien gerentes , suum Petrum Chryso-
ad
logum, sludio augendi , ut fit, voluminis Iranstulerunt ; quam rem singillatim expo-
sui in monito ad sermonem CIX. Etenim dubilare fortasse licet plus ne ereptum a
variis criticis fuerit Augustino de suis, an additum ex alienis. Hos ego nihilominus
sermones in editione mea praetermisi , prope tamen invHus , tum quia ad Augusli-
num redire postliminio poterant , tum etiam quia optimarura varietate lectionum
plerique abundabant. Tres adhuc alios sub inilio codicis observabam , unum de na-
tali Domini , qui est in appendice maurina 125. Alterum de epiphania, in appendice
item niaurina 135. Tertium de sanelo loh. Baptista, in appendice pariter maurina 199.
Ouartum insuper in codice f. 199. c/e nativitate Domini , recitatum ab Arnobio in
1) Quamquam Romae plurimam Augustini codicura copiam fuisse non dubito , attamen errorem puto
ephemeridum lipsiensium an. 1683. p. 1. ubi Taio caesaraugustanus saec. septimo venisse Romam dicitur
ob eos sibi acquirendos , quia in liispania deessent. Nimirum non recre id dicitur de Augustini, quod
vera liistoria narrat de S. Gregorii PP. codicibus a Taione quaesitis. Errorem luinc repetunt Fabricius
in bibliotheca vetere lat. lib. IV. cap. 3, et novissimus Schoenemannus T. II. p. 61. Ceterum rectius idem
Fabricius , vel potius Alansius , med. et
in bibl. inf. lat. voc. Taio.
2) Sex diximus p. 229. Sed tamen addendus est eiusdem Chrysologi sermo 19.5, qui est Augustino
inscriptus in vetustissimo nostro bobiensi p. 80. Et ne calumniam facere videar, testor lectoribus , ser-
niones Item Chrysologi 7. 21. 6.5. 101. 107. 150. me vidisse in codicibus vat. inscriptos quinque quidem
Severino episcopo , unum Severiano.
,
dispulatione cum Serapione

posuerunt Maurini inter dubios n, 369. Quidquid tamen
,
iii summi dicanl , tam anliqui testimonii potcntior auctoritas est ul dixi p. 229.
milii ,
Nam sol , ut aiunt, ct luna non egent interprete. Et sane puto magnum Coutantium
( cuius est illa Augustini prope enormis appendix) si valicanum tani stupendae an-
tiquitatis codicem novisset haud fortasse ausurum sermonibus his, quasi spuriis aut
,
dubiis , tam inhonoram sedem adsignare. Interim iam ex hoc exemplo condiscimus
quam labante interdum iudicio Maurini doctissimi de , classe aut merito auguslinia-
norum sermonum statuerint et quidem ne ipsi quidem :
(
praef, fin. ) infallibiles se-
met iudicant. Neque vero in deteriorem , id est suspectam , semper partem lancem
inclinarunl ; nam et aliquot sermones a lovaniensibus ctilicis dubios spuriosve credi-
tos , ipsi inter genuinos, inspectis postea priscis codicibus, ut in praefalione aiunt,
reposuerunt, Insignis quoque philologus Fauslinus Arevalus praef. ad hymnodiam
hisp. p. argumentum refellit, quo nixi PP. 3Iaurini posuerunt inter dubios Au-
58.
gustini sub n. 372. sermonem quemdam de nalivilate Domini, genuinum prorsus
ipso Arevalo iudice. Sed de his pauca me inferius quoque loculurum arbilror p. 432.
Mitto quod severe , cum primum prodiit , de maurina editione a nonnullis cri-
ticis disceptatum iudicatumque fuit : nihilominus eius dignitas facile omnium mor-
lalium morositatem postea vicit. Neque sola Augustini sed ceterae omnes pa- ,
trum per Maurinos editiones palmam facile in optimorum librorum classe refe-
runt, Utinam maiore adhuc numero essent Nam complures patres nondum illorum !
salubrem operam experti sunt quam a neotericis successoribus per tempora expe-
,
clant, Hic nobilissimus ilaque bobiensis vat, codex ( ut iam in ordinem sermonis ,
mei redeam) qui homilias Augustini quinquaginla complectitur ex harum numero ,
viginti quinque inedilas, cum insignibus alterius quoque sermonis emendationibus ac

supplementis , mihi largitus est , quae sunt in libro nostro a pag. 1 , ad p. 59.
Codices alii vaticani priores saeculo decimo aut paulo posteriores.
Xlir. Sequilur codex valicanus 3835, et qui huius continualio est , codex 3836,
lilteris prope uncialibus saeculo septimo vel octavo ulerque scriptus, Prioris pagi-
nam integram (serm. XXVII.) aere cusam exhibeo , cuiusmodi specimen iam dede-
ral eliam Blanchinius lom. II. evang. quadr, p, 502, itemque Cacciarius in praef, ad
S, Leonem. De his loquuntur Ballerinii fratres in opp. S. Leonis T. I. p. LXV.
(namque in his codd. plurimus est Leo) qui miram eorumdem antiquitatem praeter ,
scripturae formam amanuensis verbis confirmari aiunt, quae sermonibus Leonis de

,
ascensione Dnmini subiiciuntur (cod. 3835. f. 176.) ubi Leo nondum inter sanctos
relatus domni titulo donatur: cxpliciuut sernioncs dornni Leonis papae. (Sicut in co-
dice 55. sessoriano domnus Paulinus , et in vat, pal, 1746. domnus Bonifacius) %er- :
ba autem Agimundi scriptoris recitavimus nos p. 111. adn. 1. Ex his duobus codici-
bus vel potius ab alterutro sumptos fuisse pulo viginli illos

, , circiter sermones S. Au-
gustini ,
quos Ballerinii ineditos in suis mss, schedis conservare .aiebant, in dicta
praef. ad S. Leonem non deerunt qui alios eiusdcm doctoris
p. LXIV. his verbis :
[Augustini) scrmones ex iisdem fontibus dcrivare queant sicuti nos viginti et am- ,
plius genuinos in anecdotis miscellaneis aliquando edituri sumus. Neque hi ta-

men docti viri fidem liberarunt ; etenim polliciiis divcs quilibet esse potcst ; verum ut
audio , ballerinianae in Augustinum curae, Veronae in quodam miscellaneorum vo-
lumine , apud sancti Philippi sodales, non vulgatae servantur. Nos ab his duobus
,
codicibus quadraginla el quinque incditos sermones exlulimus ,

qui sunt in iiac edi-
lione a p. 59. ad 149; praeler alium n. Clll. p. 214, qui in aliena editionc plane
pessumdalus , nunc reslituilur. Proximus his dignitate accedit codex vaticanus 4951,
raagni moduli , saeculi XI. aut XII, quem fuisse olim Cardinalis Sirleli , inscriptio
docet. Bruno Brunus dum S. Maximi taur. splendidam editionem Romae instrueret
, ,
eamque exuviis quoque Augustini quandoque perornaret codicem hunc consuiuisse ,
se dicit in praefalione p. CLXXIV, ex eoque acccpisse sermones Maximi de epipha-

nia , de quadragesima et de S. loh. Baptista. Nos huius item codicis duas excudimus
,
paginas id est totum sermonem CIV. de episcopalu. Summa est sermonum inedi-
,
torum a nobis hinc captorum XXIV, qui sunt in Ubro nostro a p. 150. ad 210,
praeter alium p. 367. lam de codice palalino vat. 210, vetustissima et pulchra scri-
ptura exarato , nos p. 193. disseruimus; a quo scilicet unicum de paenitentia Ni-
nivitarum sermonem hausimus, prolixum oppido et perantiquum , sed Augustini ,
matura saltem in aetale, coloribus vix imbutum. Ex peranliquis item palatinis codd.
213. 216. tres habuimus, qui sunt apud nos 240. 241. 2HI. Praelerea codex 55. sae-
culi septimi sessorianus ad S. Crucis in Ilierusalem , edilioni nostrae suppeditavit
sermones tres, qui sunt 53. 107. 118. Inter priscos ac nobiles, maximaeque molis
codices vaticanos est ille signatus 4222, cui oculos inlendisse olim Holstenium iam
retro diximus. Litteris ornatioribus langobardicis circa nonum decimumve saeculum
scriptus videtur; sed e specimine a nobis cuso in tabula XII. philologi coniecturam
pro sua quisque peritia facient. Ceteroquin hic dedit nobis sermones tantum tres ,
id esl 110. 111. 113. Ex hoc codice f. 80. editus fuit, mittente Ilolstenio , in edi-
tione veneta S. Fulgentii p. 300. sermo dogmalicus pulcherrimus incipiens: incar~
nationis dominicae mysterium , quidem recenle 6454. f. 449. inscri-
qui in codice
bilur Fulgentio; sed in longe antiquiore 4222. dicitur Augustini itaque sponsionem ;
indubilanler fecerim , iis consideratis quae orator dicit de Manichaeis , et mox de

Donatislis , et Arianis , Augustini esse foetum non Fulgentii ; elsi veneti editores ad
hunc maluerunt referre non aliam forlasse ob causam ,
, quam quia Fulgenlium
potius suum quam Augustinum cumulare volebant.
,
Alii codices muUi a nobis adhibiti.
XIV. Nec vero ultimus dignilale atque ulilitate est, immo inler fere primarios col-
locandus, codex vaticanus 3828, cuius prior pars continet Claudii taurinensis catenam
ineditam in Matlhaeum , posterior vero Augustini sermones. Utriusque partis scri-
ptura eadem fere est, et Claudii aetati prope suppar, aut uno vel altero posterior
saeculo. Sermones Augustini conlinet XCII. Ex his in editione Maurina extant XLV,
ex antiquis editionihus et ex Sirmondo ac Vignerio collecli. Editorum nuper Parisiis
ex codd. casin. sunt ibinovem apud Leonem unus, apud Fulgentium duo apud
; ,
Maximum unus apud Hieronymum unus apud Chrysologum unus, in lalina Chry-
, ,
sostomi editione unus. Ex his autem quos nos edidimus, sunt in dicto codice tri-,
ginta circiter, quorum partem ex hoc unice codice partem etiam ex aliis extulimus. ,
Sed enim alii praeterea sunt pervelusti ac nobiles a nobis adhibiti codices qui , ,
nominatim appellari merenlur. In primis sessorianus 58, saeculi circiler sexti ubi ,
Speculum, Sessorianus item 13, saeculi ferme quinti, ubi capitula librorum de gen.
ad htl. Veronenses duo 59. et 77, ex praeclaro illo archivio capitulari. Vaticanus
,
3375, mirus stupendusque codex saeculi sexli aut septimi in quo est Eugyppii the- ,
XXII EDITORIS
saurus , ex Augustino compilatus , et novum pro eiusdem Augustini Speculo testimo-

nium 1). Valicanus priscus 5755. olim bobiensis, ubi capilula anliqua librorum de
Trinitate. Palalinus vat. pervelus 1746, ubi nova Augustini grammalica. Rcliquorum
numcrales nolas sedulo adscripsimus cum ipsarum paginarum indicio in uniuscu- . ,
iusque sermonis marginibus; ex quibus summa universa conficitur codicum ferme

sexaginta unde Augustini nova plerumque scripta derivavimus: (nam de graecis
,
translationibus suo loco diximus p. 41 i. ): quamquam et alios viginti circiter manu

tractavimus divi patris codices , et quidem etiam nostros duos , ex publicis nundinis
redemptos , totidemque nobilis viri D. Francisci Rubei olim capranicenses ; sed par-
tim collationis faciendae olio destituti dimisimus ;
partim frustra , non sine gravi
temporis iactura ac labore excussos , post vitream interdum spem aut lactitiam ( vo-
ta procelloso per mare rapta noto) nihil novi habere comperimus ,
praeter va-
riarum lectionum farraginem , cui colligendae impares fuimus ; soli quippe, ut so-
lemus , et nuJlius mortalis auxilio sublevati. Atque haec dispersa codicum mulli-
tudo, quos idemlidem et casu quasi fortuito in vaticanis pluteis, sudante iam prelo,
conquirebamns , praecipua causa fuit , cur nullum materiarum ordinem in editione
nostra sequi poluerimus : cui tamen incommodo duplex remedium altulimus , scri-
ptis nimirum indiculis tum classium , ut fit in Augustini edilionibus, tum etiam ini-
tiorum abecedaria serie dispositorum. Ceteroqui vix nos paenitet praedictae libri
dispositionis, quam secundum codicum aelatem plerumque digessimus: nam si ma-

teriae potius ordinem seculi essemus tunc sermones in anliquissimis membranis re-
,
pertos , cum illis recenliorum codicum incongrue miscuissemus.
Cum editionis noslrae novorum sermonum Augustini.
XV. Profecto nolumus labores nostros vanis verbis amplificare quod indeco- ,
rum atque invidiosum scimus. Verumtamen hisloricae notitiae causa primo quidem ,
dicendum est quos quotque aucSores perpetuo pervolutari et auguslinianos quos

, , ,
prelo subiicebamus , sermones cum illis comparari a nobis oporliierit , ne inscri-

ptionibus tituiisque codicum ut fit decepli rem edilam sive sub ipSius Augustini sive ,
sub aliorum nomine, tamquam inauditam proferremus. lllud etiam valde incommo-
dum fuit et periculosum , quod initia in antiquis homiliis haud raro variant, quam-
quam ipsae pari mox lenore dccurrunt. Librorum consulendorum multitudo ac va-
rietas saepe vigorem nostrum defatigavit ; nec semel nos delusos comperimus; et pa-
ginas in impresso libro reficere , aliasque divi noslri novas homilias , ex codicibus
qui erant in manibus , substituere necesse fuit. Quo in opere etiamsi contra taedium
obnisi, patientiam diu exercuimus , nihilominus errores aliquot in volumine posthinc
nostro compertum iri , ultro praesumimus ; et redarguti, non indignabimur, immo
et graliam habcbimus, quia nihil veritale oplabilius est. Et quidem salius iudicavi-
mus nos vel cenlies errare , quam vel unum forte genuinum Augustini sermonem
imporluna timiditate supprimere. Quamquam vero nec labori nec sedulitali peperci-
mus , multumque hac in parte tempus ahsumpsimus cavere lamen ab omni obre- ,
penle , ut Graeci aiunl , d^Xi-^luQ vel dnôaiîaq ertovQ vix aut ne vix quidem ,
potuimus. Et tamen manus de tabula , si non fuga laboris certe aliis vocantibus
curis , removenda demum fuil ,
pesque simul de molestissima compede eruendus.
Fuerunt ergo consulli saepe a nobis auctores homiliarum ,
primo ipse TroXvlâipojraloq
1) Videsis in hoc volunaine part. II. pag. I. et p. 149.
,
PRAEFATIO. XXIII
Augustinus in maurina edilionc, et quandoque in anliquioribus praeserlim \ero in ,
eiusdem variis ad usque nostra lcmpora addilamenlis. Deinde Alcuinus, S. Ambro-

•Mus Beda, S. Bernardus
, Caesarius Eusebius emesenus \el polius gallicanus
, ,
S. Fulgenlius, S. Gaudcnlius brixiensis, S. Gregorius et S. Leo PP., S. Petrus Da-

miani, S. Valerianus, S. Zeno veronensis. Item bomiliarium PauH diaconi seu mavis
Alcuini, et illa in octo lomos dilTiisa bibliotbeca sermonum maxima Combefisii , aliae
denique interdum priscae Iiomiliae. Labor bercle gravis et aerumnosus , nec satis
praelerea tutus ! nam quod prae oculis est, mire interdum evanescit et fallit , quia
vaga illa et festinala per \arios libros discursio attenlionem mentis infringit , vel eius
certe serenilatem obnubilat. lam selcctis denique Auguslini lexlibus, qui in tomo no-
stro vulgandi erant, omnes imprimendi secundum co-
reliquus erat labor fideliler
dicum palaeograpbiam tamen ut quae vocabula manifesli erroris erant
; ita vel ,
nimis rudi et intoleranda pronuncialione sonantia ea ad notas criticas deprimere- ,
mus ; cuius rei antiquissimi quique codices , et ille praesertim Speculi , lautam
moleslamque segetem obtulerunl. Sed enim gravioris quoque , atque utspero, uli-
lioris generis adnotationes visum est altexere, comparandis scilicet Augustini pa-
rallelis locis , confirmandis pro re nala catholicae ecclesiae dogmalibus ,
puta de
fidei necessitate , de gralia , de libero arbitrio, de peccalorum confessione 1) ,
de sacrosancta eucharistia elc. Item quae ad mores pertinent , de eleemosyna , de

de sancta virginitate de sobrietate etc. Longiora quoque in-
christiana humilitate , ,
terdum monita nonnullis divi scriplis praeponenda curavimus puta anle sermo- ,
nem CIX, ante illum de Ninivitis, ante sermones veronenses, ante graecas Augu-
stini translationes : item disserlationes duas , priorem quideni de Collectorio augu-
stiniano Boberti de Bardis , alteram adhuc prolixiorem de Speculo
cui lerliam sub- ,
iunximus de versiculo famigerato in lohannis epistola. Uberius quoque disseruimus de

novis Hilarii scriptis brevius de Auguslini et Dynamii traclatibus grammaticalibus,
:
et de hymnodia bobiensi, cum coniecturis de novo Damasi papae poematio. Deiiique

rerum indices , et vocabulorum eliam , quibus latiuitas vel palaeographia augeri vi-
dentur , patienter confecimus.
De Milleloquio augtistiniatio Bartholomaei urbinatis.
XVI. Inter libros qui augendo illuslrandoque Augustino plurimum conferunt, vi-
detur mihi procul dubio grande illud Milleloquii augustiniani opus a Bartholomaeo
urbinate eremiticae familiae alumno inslruclum, et Clementi PP. VI. in Gallia degenti
oblatum 2); cuius meriti praemium tulit sacras patriae suae anno 1347. infulas in ;
qua dignilate post adornalum paris ferme pretii Milleloquium quoque ambrosianum ,
humanis rebus anno 1350. excessit. Barlholomaei in Augustinum curas summum il-
lius saeculi atque omnium lemporum dccus Fr. Petrarcha , missa epislola (famil.
lib. VIII. G.) cum versiculis, statim commendavit. « Barlholomaeo eremitae. Quod
1) Ilaac TertuUianus de poenit. cap. 9. definit: presbyteris advolvi , et caris Dei adgeniculari.
Cy-
prianus aiitem de lapsis ed. Amst. p. 95: apiid sacerdotes Dei dolenter et simpliciter confitentes , exo-
mologesim conscientiae faciunt , animi sui pondus expommt, salufarem medelam vulneribus exquirunt.
Haec audiant catiiolicae exomologeseos adversarii.
2) Huius generis fuisse videtur etiara breviarium opermn S. Jugustini ab Henrico pomposiano ab-
bate compositum et nunc desideratum. At Bonizonis sutriui excerptum sententiarum
Augustini , inscri-
ptum paradisus , et in octo volumina distributum , superest ms. in caesarea vindobonensi , teste Lambe-
cio T. II. cod. 85. Videant ergo eruditi numquid
forte ineditum de Augustini seriptis illinc erui possit.
:
» professionem luam decuit , ex Augustini dictis volumen ingens per alphabeti lit-
« teras collegisti , rem maioris operis quam gloriae : quo ipso animum tuum
in
» niiror , qui studio utilitalis publicae , maiora nisi fallor ausurum ingenium in-
» cliiiasti ; cuius ut votivus exitus , sic prosper eventus, ut decuit,
fuit. Siquidem
» cum ob eam causam Clementi rom. pont. litteratissimo sed occupatissimo liomini,
» atque ob id talium compendiorum avidissimo , placuisses , palriae tuae pontifex
» factus , et alliora sperare iussus etc. Peliisti equidem ut in fine illius magni ope-
» ris quod sudore tuo de illius opulenlissimi patrisfamilias lapidibus et
, calce com-
» pactum Pontifici praesenti sed mullo maxime posteris pracparasli aliquot
, , , tibi
» versiculos subscribendos mitlerem. Parui et ipse tibi etc. Milto igitur paucos ele-
» gos , eiusdemque sententiae tolidem , si malis , hexametros. Utere vel utrisque , vel
» lam vero post invenlos typos duae prodierunt in Gallia augustiniani
utrislibet. »
Milleloquii editiones; prior Lugduni an. 1555, altera Parisiis an. 1645. Terlia accessit
in Italia brixiensis anno 1734, cui hoc valde incommodum accidit quod editor igno- ,
ravit secundam gallicanam a CoUierio permullis partibus auctam non sine critice, ,
ideoque brixiensis iypographus principem tanlum repeliit edilionem , ut ipse in prae-

falione testatur. Nos quoque nonnisi brixiensem nacti, ea usi sumus, eiusque paginas
citavimus; et sero dcmum in romanis nundinis parisiensem redimere licuil. Cuncta fer-
me Augustini opera in codicibus plurimis lecta expilavit Bartholomaeus, citatis litulis,
excerptis expositis, labore improbo, diligentia incomparabili, ita ut duo grandia vo-
Jumina impleverit. Ceteroquin mihi de excerptis tanlum sermonum loquendum est
quorum quantum numerum legerit, atque in rem suam sevocaverit tum ex ope- ,
ris corpore, tum certe ex copioso indice ab ipsomet elaborato, cognoscere licet. Age
vero ante quam alios accusem qui hoc uli thesauro obliti sunt ^me ipsum antea
, ,
proliteor huic inconsiderantiae aliquamdiu fuisse obnoxium qui scrutandis codici- ,
bus et emendandis typis quotidie inlenlus, de consulendo Milleloquio

, neque satis ,
neque semper cogitavi. Atqui auclor primo quidem sex saltem sermones recilat in-
tegros I. de Epiphania T. I. col. 737. II. de S. Matthia T. II. col. 57. III. de
Adam T. II. col. 179. IV. de SS. Petro et Paulo T. 11. col. 448. Hi pleriquc liaud
mali sunt, et in codicibus etiam vat. leguntur sed in maurina editione ne memo-
rari quidem videntur. Quintum item de iisdem SS. Petro et Paulo T. II. col. 446,
qui est quidem in appendice maurina CCV, sed ne ihi quidem Milleloquii ulla men-
tio est. Sextum ad virgines T. I. col. 207. 1). Praeterea librum ad Adeodalum ,
Urbinati cognitum , de quo nos part. I. p. 384. Etenim Maurini hunc aut inler
supposititios collocassent , aut saltem commemorassent , si apud Urbinatem novis-
sent. Item poterant in eodem Urbinale Maurini complures novos sermonum litulos
comperire. Sunt ergo Milleloquii loci , quos in scholiis enumeravimus , testimonia
totidem pro editionis nostrae sermonibus. Atlamen nos nullum ex Milleloquio ser-
monem sumpsimus, sed ex codicibus vaticanis omnes. Immo si quem in Millelo-
quio integrum recilatum reperimus , quamquam aeque esset in vat. codicibus, ta-
1) Nostrae autem editionis sermones memorantur et interdum excerpuntur in Milleloquio, quasi teste, lii.
Serm. I.T. 1. col. 928. II.T. l.col. 426. VI. T. l.col. 628. XIII. T. 2. col. 8S2. XXII.T. t.col. 851. et T. 2.
col. 1143. XXXIH. T. 2. col. 1132. XXXVII. T. 2. col. 1132. XLIV. T. 2. col. 1185. XLVI. T. 2. col. 1136.
XLVIII. T. 1. col. 1061. LVI. T. 1. col. 1150. LXVI. T. 2. col. 50. LXXVI. T. 2. p. 1128. LXXXI. T. 2.
col. 679. etll32. XCIII. T. 2. col. 1134. CV. T. 2. col. 689. CVI. T. 1. col. 306. CXII. T. 2. col. 1129.
CXVI. T. 2. col. 1128. CXVII. T.2. col. 1128. CXIX. T. 1. eol. 204. 831. T. 2. col. 202. 345. 355.713.745.
1140.CXX. T. 1, col. 551.875. 1082. 257. T. 2. col. 420. 450.CXXII. T. 2. col. 1144. CXXXI. T. 1. col. 777.
,
PBAEEATIO.
men ex nostro libro exulare maluimus, ne a suscepto instituto tanlum inedita edendi
reccderemus. Ceterum ad sermonum Augustini futuras editiones et crisim (nempe
ad partes novas conquirendas variasque lectiones carpendas) perlinebit posthinc vel
cerle adhibebitur Urbinatis Milleloquium. Neque enim iam licebit tot apud ipsum
Augustini opes neghgere , quin de iis sahem iudicium pro vario merito instituatur.
Et quidem Milleloquii codex etiam ms. extat inter urbinates vaticanos n. 81.
Ignotum plcrisque fuit hoc MiUeloquium.
XVII. Quae cummirari satis nequeo tum veteres tura etiam novos Augu-
ita sint ,
stini sermonum apud quos nuUam fere invenio (si recte vidi aut memini)
editores,
Milleloquii mentiOnem, quasi hoc fontis uberis instar non esset, unde aquae augustinia-
nae non exiguae hauriri poterant. Esto noster Urbinas emunctae in arte critica naris
ut tum ferebant tempora, non fuerit esto suppositiliis muUis fidem adhibuerit alta-
; ;
men non pauci genuini erant; et cerle omnes digni, qui a criticis editoribus ( nisi su-
pina rei inscilia impedisset) ad trutinam expenderentur : nam et rosae de spinis flo-
rent. Concedo equidem Possidium et Eugyppium ob suam Augustino contemporalem
vel supparem aetatem maiorem fidem mereri. Attamen ex Beda quoque vel Floro
,
muho sequioribus , dihgenter Lovanienses atque Maurini relatos divi patris locos
carpserunt. Cur ergo neglectus fuit (vel potius dicam obHvione praeteritus) noster
Urbinas, qui plus omnibus ob exhibendum pubHcae utilitati Augustinum laboravit?
Accedit ,
quod cum Urbinas Bononiae in Itaha , ut scimus, opus suum concinna-
verit , codices apud eum conspicimus famihae italicae , quos galH belgaeque edilores
necessario ignoraverunt. Prorsus , ut dicam iterum, Urbinatis Milleloquium non no-
verunt Maurini , qui ex illo bonos ahquot , praeter dubios ut reor , sermones , et
quidem integros, in suam editionem vel certe in appendicem corrivare poterant.
,
Quid quod fatentur in praefatione Maurini se obHtos esse Rabanum consulere , ,
qui novem Augustini sermones in suum homiharium adsciverat quos coniectura- ,
liler ipsi in appendicem reiecerant ? ,MuIto autem magis miror laluisse Maurinos
Augustini sermonem iamdiu publicum apud Eugyppium cap. 187. incipientem: qui
sunt in illa nocte quem nos certe in maurino tomo frustra quaesiîmus: alqui
,
eum noverat etiam Robertus de Bardis ut diximus. p. 442. Sed plura de his ,
verba non faciam. Nescivere Milleloquium post Maurinos Denisius Fontanius, ac ,
Frangipanius, et denique Parisienses novissimi, qui alioqui saltem illud commemoras-

sent. Certe illius sermonis qui est decimus apud Frangipanium de dedicatione ec-
,
clesiae laulum fragmentum iamdiu recitabatur ab Urbinale in secundo tomo col. 764.
,
Num ergo Frangipanius meus hoc pro se testimonium neglexisset nisi Millcloquii ,
notitia ac volumine caruisset? Attamen Oudinus ed. Francf. T. I. p. 994, et Schoe-

nemannus in biblioth. hist. litt. patrum lat. T. II. p. 360, inter Augustini deflora-
tores Urbinatem noslrum id est huius Milleloquium memoraverant. Unus autem fere
, ,
ex paulo antiquioribus quantum vidi aut memini

, Urbinate semel usus est Hiero- ,
nymus Vignerius in suo Augustino aucto T. II. p. 587, ubi particulam posuit tra-
ctatus de oratione , qui est inleger in Roberli ms. collectorio , et ab Urbinate saepe
expilatur. Sed is tractatus sine dubio supposititius est , Urbinate non negante , ut
nos suo loco diximus , neque Augustini titulo fidem quisquam accommodabit. Ex
his concludimus , nova prorsus editione post hanc etiam nostrara, opus esse , cui
reliqua italicarum praesertim opum auxiHa accedant. Rem probat casinense mona-
d
,
XXVI EDITORIS
sterium unum, quod tot sermones nuper effudit; et quidem nuperrime conlra Aria-
nos egregium scriptum a Cl. Tostio vulgatum. Denique nunc vaticani codices, quot
nostrae editioni suppeditaverint , palet.
ludicium criticum de his novis S. Augustini sermonibus.
XVIII. Superest editori pars curarum suarum prope difficillima, ct periculosae

aleae plena , ferendi videlicet proprii de opere a se edito iudicii. Altamen postquam
iterum iterumque , si opus sit , adfirmavero , me niliil prae veritate adamare ; aio
fidenter, sermones illos XXV, quos de bobiensi codice 1758, extuli, nulli fere pro-
babili dubitationi patere. Item plerosque illos , circiter quadraginta de codicibus ,
3835. et 3836, mira et grandi palaeographia exaratis , nullam plerumque prae se

ferre videri genuinae originis ambiguitatem, Quod si alicubi contradicendum erat ,
nempe in sermonibus 40. 50. 57. 58. 61. 63, rei momenta in scholiis non reticui ;
numquam enim volui akwmy.oz 'fxyiai (Satvnv , sed veritatis semper fores pulsare.
Nemo item, ut puto, dubitabit de sessorianis 53. 107. 118. Idem propemodum iudi-
cium fero de viginti sermonibus codicis optimi4951; itemque de illis tribus quos
langobardicus codex obtulit 4222, quibus membranarum velustas grave pondus ad-
iicit. In his , inquam , auctori Augustino vindicandis vix uliam nimiae fiduciae cul-
pam pertimesco. Ecce autem sermo noster 128. ex codice vat. 471. fulcimentum
habet praevalidum indubiumque a Beda. Etenim n. 3. verba a velamen usque ad
spiritum citantur adamussim in praedicti Bedae seu Flori commentario epist. II. ad
Cor. cap. 3. opp. T. V. col. 549, quod est evidens testimonium huic sermoni datum.
Et quidem noster textus recte patuerunt , pro putaverunt mcndose apud Bedam ;
apud quem tamcn est a Domini spiritu loco nostri textus in Domini spiritu. Citat ,
autem Beda ex Augustini sermone de sabbato quia reapse infirmus iacens ad pisci- ,
nam (ut in nostro titulo) sanatus fuit die sabbati, loh. V. 9. Agnoverunt huius testimo-
nii gravitatem Maurini T. V. ed. Antuerp. col. 1067, ubi post sermones, recitant frag-
menta ex variorum collectaneis ipsum tamen Augustini sermonem non repererunt
;
qui nunc denique in lucem prodit. (lam ibidem v. 15. addatur in schohis noslris locus
parallelus ex sermone maurino CCC. 3. Veteris testamenti velamen evacuatur. Hoc
utique clausum erat qiiia nondum clavis Christi accesserat .) Sed de sermone 97,
,
qui est unicus ex antiquissimo codice palalino , valde dubiara sententiam meam expo-
sui p. 193; et cerle nolim videri aciTrôiptXoz. Alios vero circa ea loca ex aliis co-
dicibus sumptos , quia Auguslini quod gerebant nomini nihil inconveniens habere
videbantur, secure absque ulla animadversione transmisi , et legentium iudicio re-
liqui. Quis vero satis digne commendet praeclaros illos nec breves sermones, 104.
de episcopatu , 119. et 120. baptizandis dictos 1); 118. de nuptiis in Chanan; et
mox 121. de tempore barbarico, ab cdito prorsus diversum, nec non 122. de mundi
pressuris? Sed et qui sequuntur ex cod. 471, plerique omnes videntur perboni. Com-
plures etiam sermones dedimus , quorum tituli apud Possidium optimi veritalis ,
testes, extabant ; prout in singulis locis vigilanter adnotavimus. Sermonis autem 123.
aliquot sub inilio versus extant iisdem verbis apud Bcdam opp T. V. col. 545. in
explanatione textus S. lohannis de encaeniis quae Bedam hausisse ex Augustino ,
non est incredibile. Et quidem sermo vaticanus a Beda statim discedit. Sermoni 134.
1) Accedentlbus ad gratiam. Sic Ambrosius in opere de Abr. I. 4. ad gratiam baptismatis nomen

dare. Confer Tertullianum de spect. cap. I, et lege cetera exempla apud nos p. 151. in adn.
;
PRAEFATIO. IXTll
de seminalore favent haeretici illic nominati Photinus , Manes , Donatus , et Priscil-
lianus, contra quos Augustinus saepe declamavit. Bonum cum primis dixi codicem
3828; itaque sermones inde excerptos a serm. 147. ad 151, cum aliis aliquot, reve-
renter admilto. At enim de sermonibus, quos ex codice 479. derivavi, non vacat
pluribus verbis disputare, post ea quae in peculiari diatriba de coUectorio Roberti de
Bardis copiose disserui. De aHis quoque multis variorum codicum sermonibus, nolo
singillatim heic disquirere , ne forte nimius fiam et aiTipavroXoyoz, et ne legen-
tium onerem sensus coacervatis ad copiam rebus. Augustini nomine fulgent plus ,
minusve bonitatis habent nec a me semper decet definitam sententiam dici. Dubii
,
utique videbantur sermones 57. 133. 161. 191. 198, de quibus cogitans, sententia
valde aUernante fluctuabam : nam pulchrum prudensque est Hbram ex utraque parte
per aequaha momenta suspendere. Denique omnino supposititii sunt sermones , et
comparationis polius causa a nobis posili, 194. et 201. Quin etiam cum 168. eodem
iure agendum est , ubi alloquium acterni Patris ad Gabrihelem aeque iraprobabile
est , ut illud in tertia de annunciatione B. Mariae Thaumalurgi aeque expungcnda ho-
milia relatum. Atque horum certe sermonum omnis defensio penitus naufragaret
nam frustra sit falsis rebus nebulas loquacitatis offundere: neque enim ii qui hbros
legunt , pecora sunt. Breviorem iusto fortasse damnavi numerum ; sed iure suo quis-
que utetur in eo certe rerum genere quod cahgine aliqua dubitalionis involvitur.
,
Ego Augustini nomen verosque titulos fidehter posui, nolo interim contenliosum fu-
nem vehementius trahere neque ingeniis crilicorum quasi manus opponere, quomi-
,
nus senlentiam suam, modo idonee comprobatam urbaneque dicant. Atlamen non-
nulos alios libro meo prorsus eschisi, ne y.aXkuvrpou SU-/jv agerem, etsi Auguslini
nomen in ahquibus mss. menlientes 1).
Augustini varius stilus fuit.
XIX. Illud denique non est reticendum (monentibus ipsis Maurinis) varium fuisse
pro temporibus, locis, ahisque rerum adiunctis, concionantis Augustini modum ; ali-
ter enim fervens iuvenis ut credibile est loquebatur , aliter post ferme quadraginla
concionatoriae professionis annosaliler ex abrupto, aliter exmeditato; ahter pu- ;
bhce orans ahter privatim dictans aut scribens, Quae regula valet, ut ne praeceps
,
de sermonibus singuhs quandoque inter se differentibus iudicium feramus. Qui to-

tum quidem Augustinum se legisse , sine mendacio adfirmare queat is haud mo- ,
dice varium divi patris stilum uUro fatebitur. Etenim v. gr. in academicis aliisque
dialogis, aut soliloquiis et de ordine et de quantitate animae, et de magistro,
, ,
et in aliis quibusdam disputationibus socraticam quodammodo brevitalem, et acu- ,
men , leporemque aemulatur. In epislolis, quarum multae tractatuum instar sunt.

quasi pellucidus amnis fluit. Librum de agone ineruditis christianis humili sermone
se conscripsisse ait. Amfractuosum interdum obscurum atque molestum in libro ,
de mendacio se esse non negat 2). Alibi mirum 'ojd.ôz cum dicendi ingenuitate
coniungit , ut in illa incomparabili pictura morum sanctique obitus Monicae ma-
tris 3). Sed quis infinita Augustini scripta inter se breviter comparare queat? Ut ergo
ad sermones redeamus , nemo legens hanc varietatem non sentiet. Utinamvero, ob
1) Miram pariter narrat S. Gregorius PP. epist. lib. XI. 74. monaclii Andreae audaciam, qui sermones
proprios falso viventis Gregorii nomine calumniose titulavit.
2) Retract. lib. I. 27. lib. II. 3. — 3} Confess, lib. IX, 8-13.
,:
XXVIII EDITOHIS
Augustini stilum pro variis certe aelalibus discernendum, superfuisset nobis laus illa
panegyrica, quam anno Christi 385, Mediolani dum
rhetoricam iuvenis, id est an-
nos natus XXX[. profileretur , narrat Augustinus (contra Crescon. lib. III. 30.) se
Bauloni consuli magno conventu conspectuque hominum recilavisse Equidem
in !
puto valde eam orationem similem visum iri dictarum a Symmacho imperatoribus
,
Valenliniano et Gratiano laudum quas nos ex palimpsestis eruimus. Nam Sym-

,
machus Auguslinum eloquentiae praeceptorem Mediolanum miserat pronumque :
creditu est moecenatis sui', oratoris tunc in orbe romano summi, libenter se elo-
,
cutioni nostrum conformavisse. Quare haud scio an vaticani de Susanna et de Nini-

vitis sermones ad pompalicum illud et iuvenile panegyricorum genus pertineant.
Certe illa sententiarum crebritas, illae hypotyposes, et prosopopeiae , atque alia hu-
iusmodi, symmachianum quodammodo acumen, concilationem vel v-ôi; referre vi- ,
dentur. Et quidem iuvenes turgidis potius quam sanis deleclari haud raro solemus.
Dicet aliquis: atqui Augustinus nonnisi virili quasi aelate sacras conciones habere
coepit. Quid? Ita ne tunc malurus sobriusque noster erat, ut omnem sui saeculi
et fori pompam iam exuisset ? Nonne optiraa quaeque sero placent? Nonne sic lo-
quebatur inlerdum Symmachus, et mox Ennodius , aliique vetustiores in panegyri-

cis? Et de ipsius S. Cypriani non plane adolescentis frondosissima elocutione paulo
post dicemus.
De Augustini eloquentia.
XX. Quoniam de praedictorum sermonum crisi verba fccimus , admonet nos

quodammodo locus , ut de genere etiam augustinianae eloquentiae pauca dicamus.
Igitur in primis observo , Augustini homilias a graecarum colore non parum dif-
ferre ; neque facundiae tam plenum flumen profundere, nec structe incedere, sed
propriam quandam habere adstrictam atque submissam orationis speciem. Igitur ne-
que Chrysostomi neque liuic proximorum granditalem vim sonitumque eloquentiae
aemulatus noster est. Sed enim graecos patres cur Ilipponensis suo non expres-
stilo
serit, significat ipse dum initio tertii libri de Trinitate 1) sibi non tantum linguae
Gaecorum fuisse habitum dicit ut legendis priscis illorum libris satis essel idoneus.
,
Verumtamen plus Auguslinus ni fallor, graece scivit, quam Graeci multi latine, qui
,
cum omnia apud se habere existimarent rem plerique latinam pedibus trahebant ,
non ita tamen, ut Augustinum cum paucis aliis, exceptione dignum non habuerint,
,
quem et olim et postea graecum fecerunt, ut nos p. 414. demonstravimus. Profecto

quod Augustinus graecis sallem bibliis perilissime uteretur demonstrant sacrarum ,
eius exegeseon multi loci , et divinarum praesertim locutionum septem libri. Cete-
roquin ad auctores quod attinet, ipse nominatis alicubi 2) graecis sex ecclesiasticis
neminem illorum se legisse fatetur. Dum vero in primo operis imperfecti contra lu-
lianum pelagianum libro, alibique 3), laudat non semel graecorum patrum auclorita-
tes Athanasii , Basilii, Gregorii, atque Chrysostomi ; utitur, ut puto , non graecis ori-
ginalibus , sed latinis eorumdem translationibus ;
quandoquidem libro I. 15. prioris
1) Item contra Petilianum lib. II. 9, et confess. lib. I. 20. 23, et retract. II. 32. Quid quod insignis
etiam bomiliarum auctor Gregorius PP. epist. lib. XI. 74. ait ingenue de se ipso nos nec graece no- :
vimus, nec atiquod opus aliqmndo graece conscripsimus? Propterea is quoque sedatum plane conciO'
nandi modum babet.
2) Epist. LXXXII. 23. — 3) Libro VI. 7. contra eundem lulianum , et cpist. CXLVHI. 15.
,
PRAEFATIO. XXIX
conlra dictum luHanum operis ait : magni nominis et fama celeberrima illustris
episcopus de partibus orientis sanctus Gregorius , cuius eloquia ingentis merito
,
gratiae etiam in linguam latinam translata usquequaque claruerunt Et de Trin.

. .
III. 1 . de graecis scriplis ait ex iis quae nobis pauca interpretata sunt etc. Sane
:
et Chrysostomum in latina Anniani translatione cognovisse arbitror, quam iam tum

publici iuris fuisse, ex Hieronymi ad Augustinum epistola 1) satis cognoscimus. Sic
Platonis quoque et Platonicorum libros legisse puto 2) sic aliorum philosophorum :
de quorum sectis atque doctrinis disputavit 3). Sic de civ. D. lib. XVIII. 10. 31. chro-
nico Eusebii ulebatur, sed Hieronymo interprete: sic denique in sermone XXIV. va-
ticano compilabat Origenem. Quamquam igitur graecae linguae parumgnarus, hoc
tamen eidem perhonorificum dat testimonium Auguslinus de civ. D. lib. VIII. 2:
graeca lingua inter cctcras gentium clarior habetur. Tum de doctr. ch. lib. II. 16:
latinae linguae homincs duabus alis ad scripturarum divinarum cognitionem opus
habent , hebraea 4) scilicet et graeca.
Rcgidae augustinianae de cloquentia ecclesiaslica.
XXI. Age vero his dictis ob ostendendum cur concionans Augustinus graecorum
oratorum copiam non sit adsecutus, superest ut ecclesiaslicam eius eloquentiam iuxta
regulas expendamus
illas ,
quas ipse in quarto de doctrina ch. libro constituit. Ibi
enim statim sub initio a forensi ecclesiasticum distinguit oratorem, alque huic, non
illi, se praecepta artis tradere adfirmat. Vult ergo in primis ab oralore suo sacrarum
scripturarum scientiam teneri. Eundem iubet pielate magis orationum quam orato-
rum facultate confidere : ipsa, inquit, hora qua ad dicendum accedi.t, prius quam
exserat proferentem ilnguam quod, ad Deum levet aniniam sitienlem , ut eruclet
biberit.Magnopere demnm caveat, ne sit eius pulchra elocutio, mos deformis 5).
lam ad ipsam oratoriam artem quod attinet, ecclesiastici ait, eloquentis oflicium , ,
est bonos populum mores docere, et a pravis avertere; nec tam ornamenta quam
documenta adhibere adeo ut vocabulis quoque minus integris 6) utendum aliquando

:
sit, ut cum in turba de superiore loco sermo depromitur, commode ab oranibus in-
telligatur; praesertim apud afras, ut ait gentes quae de correptione vocalium vel , ,
1) Inter augustinianas CCII. 2. — 2) Lib. de vita beata n. 4, et confess. VII. 9. 20.

CXVIII. et CL. Item serni. maur. CL. CCXL. CCXLI, et alibi.
3) Epist.
4) Attamen Augustinus se quidem ipsum liebraeae linguae ignarum fatetur in ep. CI. 4, nec non de
gen. ad litt. lib. XI. 4. Proderant tamen illi onomastiea linguae eius ad Latlnorum usura iam tum com- ,
posita quae comraemorat de doct. ch. lib. II. 23, et comra. in ps. enarr. I. 4, et in ps. 131. n. II. Confer
,
dicta a nobis p. 117. adn. 5. Ceteroquin Iiebraismo licetcarens, mirabiles illas dictavit in totum psalte-
rium enarrationes quae tanto religionis seusu redundant. Iluius vero in psalmos augustiuiani operis qua-
,
tuor memiai ne videre codices antiquissimos id est vallicellianuni B. 38, vaticauum 4938, ottobonianum
,
vat. 319; bos quidem tres litteris maguis exaratos saeculo ferme Christi sexto. Sed mihi prae ceteris bobiensis
vaticanus 57:>7, saeculi circiter decimi bene videtur meritus sub eo enim in palimpsesto Cicero de rep. :
tot saeculis tutus latuit; qui nisi hac veste benigne protectus fuisset, barbarorum fortasse manus quas ,
alii experti sunt auctores , non evasisset. Porro palimpsesti latiui , ut hoc etiam "obiter dicam , nusquam
fere numerosiores facti fuerunt ,
quam Bobii; graeci autem apud Cryptara ferratam , ut satis me habere
compertum puto.
5) Sic Arabrosius de virg. lib. III. l.ut quo vir sanctior , eo sermo accedat gratior. Et Gregorius PP.
epist. lib. XI. 51; inanis fit oralio, ubi prava est actio. Et apud Bernardum epist. 201. praesulis dotes
tres : oratio ad Deum , exemplum , exhortatio.
G) IIuc fere quoque decretum sess. 24. de ref. cap. 7. ut parochi etiam verna-
spectat tiidentinum
eula lingua ad populum dicant. Omni enim ope audientium intelligeutiae consulendum est, debetqiie
christianus orator apprime esse SiJxxtixo;.
;
XXX EDITORIS PRAEFATIO.
productionc non iudicabant. Prorsus omnia quae dc sede ecclesiastica populis di-
cuntur ad aeternam illorum salutem referri vult: qui enim, inquit eloquenter
, ,
dicunt, suaviter ; qui sapienter, salubriter audiuntur. Neque tamen vetat , (juomi-
nus ecclesiasticus eloquens audilores suos aliqua etiam suavilate detineal, sccjuc ip-
sum ait nonnullum lilienter ornatum cum numerosis clausulis solilum usurpare. Rc-
vera in latissimo tot voluminum auguslinianae facundiae campo infiniti elegantia-
rum flores sunt : acutum ubique ingenium , lingua espolita , sensus eximii. Quod
si aliquando cultius eloquium ob feslinationem neglesit, id excusandum iudica- sibi
vit, veluti in libro de mendacio n. 1. Delectabatur etiam verborum consonantiis non

raro inler incisa ; quam rem ne Tuliius quidem inlerdura sprevit. Semel quidem
Augustinus apud Caesareara Maurilaniae grandiler ac violento cura animi affectu
ad populum tumultuanlem se orasse narral (n. 53); verumtamcn in quolidiano usu
gravique aetate a submisso temperatoque dicendi genere numquam discessisse. Ap-
petant, inquit, grande genus eloquentiae qui lingua gloriantur, et se in panegyricis
talibusque dictionibus iactant (quibus verbis forlasse Symmachum eique similes de-
nolat ) ; nos id tantum agimus ut veritas paleat , verilas placeat, veritas moveal.
Mox de illo etiam delectabili nimis ac paene poelico stilo loquens, qui item eccle-
siastico oratori vitandus est, insigne recilat ( n. 31. ) S. Cypriani excmplum, qui in
opusculo ad Donatum de gratia Dei, (quod anno Cliristi 246. componebat , id est
aetatis suae anno 48, duodecimo ante martyrium quod anno 258. sexagenarius fecit
,
vide nos infra p. 361.) Cyprianus, inquara, ita spumeo et elaborato verborum ambitu
scripsil petamus hanc sedem; clant secessum vicina secreta ; ubi dum erratici
:
palmitum lapsus pendulis nexihus per arundines baiulas repunt, viteam porticum
frondea tecta fecerunt. Quis ita scribenli Cypriano persimiiera non agnoscit Augu-
stinum in sermone primo valicano, itemque in 72, ubi terrestris paradisi araoenilates
florido nimis penicillo depingil ? Pergit mox dicere Auguslinus , Cyprianum num-
quam in celeris epistolis sic locutum ; illud autera unicura ita accidisse , ut scireiur
a posteris , quam linguam doctrinae christianae sanitas ab ista redundantia re-
vocaverit , et ad eloquentiam graviorem modestioremque restrinxerit. Ita prorsus
Augustinus , etsi in primo illo vat. sermone, et paucissimis fortasse aliis, ei phrasi
indulsit ,
quam gravium virorum aures non probant , multo sanius poslea elocutus
est ; suique oblitus , unicam populi utilitatem spectavit ; sanctum videlicet Cypria-
num et turgidum anlea , et postea castigatum , imitalus: atque omnino curavit , ut
sermones sui nulla re alia quam odore sincerissimo Christi fragrarent. Profeclo enim
ecclesiasticae conciones debent morum
non verborum, munditiam docere; caven- ,
dumque est , dum musicus additur numerus pon-

ne divinis gravibusque sententiis ,
dus pietatis detrahatur. Vi rerum igitur sacer rapiat orator, non specie decoris ener-
vet. Audiant haec, siqui forle sunt iactanliculi in ecclesia oratores. Paulum Segne-
rium inter Italos nonnullosque alios excipio qui miram verborum eleganliam et
, ,
periodi rotunditatem cum summo eloquentiae spiritu , rara felicitate ac difficili
exemplo coniunxerunt.
De reliquis denique scriptis in hac priore voluminis parte editis , nihil opus
est heic praefari ,
quia proprio in loco salis de singulis dictum a nobis fuit. Item
posterioris partis opuscula , et praesertim Speculura ,
pari modo lecloribus pro[)rio
in loco commendata fuerunt.
xxir
I N D E X I.
SERMONUM IN CLASSES D I STRIBUTORU M.
r.DE VETERE TESTAMENTO. De eodem LIII. p. 105.

De verbis ecce ego mitto vos sicut oves in
:
Ue Adam et Eva et S. Maria I. p. 1. medioluporum LIX. p. 118. Cf.XX.p.42.

De Adam et Eva LXXI. pag. 138. De virtutibus D. N. I. Christi LXXV. p. 147.
De iisdem LXXII. p. 140. De humilitate D. N. I. Christi XXII. p. 46.
De peccato primi hominis CLXXXVI. p. 443. De muliere adultera VIII. p. 17.
De tunicis pelliceis CLXXXVII. p. 444. De parabola operariorum vineae CXIII. p.239.
De Caia et Abel CXXXV. p. 316. De nuptiis in Chanan CXVIII. p. 247.
De sacrificio Abrahami XXIII. p. 49. De rcsurrectione Lazari CXXV. p. 287.
De patriarcha loseph CXXXVI. p. 318. De vcrbis: confiteortibi pater CXXVI. p. 289.
De Pharaone XL. p. 82. De verbis vcnite ad me qui laboratis CXXVII.
:
De decem plagis Aegyptiorum VII. p. 15. p. 298.

De Salomone CLXXXVIII. p. 445. De iufirmo ad piscinam CXXVIII. p. 300.
De encaeniis tempH CXXXIII. p. 311. De verbis : qui manducat raeam carnem etc.
De HeHa propheta CXXXVII. p. 320. CXXIX. p. 303.
De Susanna et senioribus LVII. p. 113. De caeco a nativitate CXXX. p. 304.
De paenitentia Ninivitarum XCVI. p. 191. De Hymeuaeo et Alexandro CXXXI. p. 306.
De cadem XCVII. p. 194. De semiuatore CXXXIV. p. 314.
De psahno trigesimo sexto IX. p. 18. De verbis evang. misereor super turbam.
De psalmo quadragesimo X. p. 19. CLXIII. p. 363.
DeresponsoriopsalmiquadragesimiXVII.p.35. Demercatoribustemploeiectis.CLXVII.p.373.
De responsorio psalmi septuagesimi XV. p. 30. De decem denariis. Fragmentum p. 240.
De responsosio psalmi septuagesimi quarti Extractatibusinlohannem, graece CLXXXIII.
XVI. p. 33. p. 415.
De responsorio psalmi octogesimi tertii XXI.
III. DE TEMPOHE.
p. 44.
De psalmo centesimo quadragesimo nono De natali Domini LXXVI. p. 150.
XXIV. p. 52. De eodem CLXXVII. p. 398.
De eodem LXXVII. p. 152.
ri. DE ROVO TESTAMEJVTO.
De eodem CLXXXIX. p. 446
De deitate et incarnatione Christi CXXXVIII. Deo eodem CXC. p. 447.
.
p. 323. llem fragmentum p. 393. De eodem CXCIX. p. 461.
De incarnatione ,
passione et resurrectione De eodem CII. p. 210.
D. N. I. CLXXIV. p. 391.
Christi De eodem CXVI. p. 243.
De baptismo Domini CLXXIX. p. 401. De eodem CXVII. p. 245.
Contra Pharisaeos II. p. 4. De eodera XC. p. 246.
De divite et Lazaro III. p. 6. Infra octavam nat. Domini CLXXVI. p. 397.
De iisdem XIII. p. 24. De circumcisione Domini CXII. p. 235.
De muliere chananea IV. p. 8. In vigilia Epiphaniae CLXXV. p. 394.
De mulicre quae fluxum sanguinis patiebatur De Epiphania LX. p. 122.
XXV. p. 54. 13. De eadem CXL. p. 329.
De verbis evang. nohte sanctum dare cani- De eadem CXLVIII. p. 338.
bns XXVI. p. 56. De eadem CXLIX. p. 339.
De verbis lesu: Simon lobannis amas me? LI. De eadcm CL. p. 341.
p. 102. De occisione infantium ab Herode CIX. p. 230.
De Petro titubante in mari LII. p. 103. De eadem. CIX. p. 230.
.
INDEX I.
De eadem CX. p. 232. De eodem CLXVI. p. 371.

De eadem CXI. p. 233. Dc octava paschatis XLI. p. 83.
De eadem CXXIV. p. 28G. De eodem XLII. p. 85.
De eadem CXXXIX. p. 326. In octavis paschatis XCIV. p. 182.
De eadcm CLI. p. 342. De iisdem XCV. p. 187.
De eadem CXCIII. p. 450, De ascensione Domini XLIII. p. 87.
De quadragesima LXXVIII. p. 153. De eadem XLIV. p. 88.
De eadem CXLI. p. 330. De eadem XCVIU. p. 204.
In dominica palmarum CLXV. p. 369. De eadem CLVII. p. 350.
De caeua Domini CXLII. p. 331. De medio pentecostes C. p. 208.
De eadem CXLIII. p. 332. De pentecosteXCIX. p. 206.
De passione Domini XXVII. p. 59. De eadem CL\1II. p. 451.
De eadem XXVIII. p. 60. In dedicatione ecclesiae CLXIV. p. 367.
De eadem XXIX. p. 63. De consecratione ecclesiarum CXCV. p. 455.
De eadem XXX. p. 64.
DE SANCTIS.
De eadem XXXI. p. 66.
De eadem LXXIX. p. 154. De S. Stephano M. XLVII. p. 95.
De eadem LXXX. p. 156. De eodem CXLVU. p. 337.
De eadem LXXXI. p. 159. De eodem CXIV. p. 241.
De eadem LXXXII. p. 161. De eodem CXCI. p. 448.
De eadem LXXXIII. p. 162. De S. lohanne evang. CLXIX. p. 378.
De eadem LXXXIV. p. 163. De eodem CXCII. p. 449.
De eademCXLIV. p. 334. De natali S. lohannis B. XVUI. p. 38.
De eademCXLV. p. 334. De eodeni XLV. p. 90.
41 De latrone crucifixo XXXII. p. 69. De eodem XLVI. p. 92.
De cruce et latrone, in sabbato sancto XXXIII. De eodem XLVUI. p. 97.
p. 70. De eodera XLIX. p. 98.
De sabbato sancto CXLVI. p. 335. De eodem CI. p. 209. ,
De Paschate XI. p. 20. De eodcm CLIX. p. 355.

De eodem XXXIV. p. 73. De eodem CLX. p. 357.
De eodem XXXV. p. 75. De eodem CLXXVIII. p. 399.
De eodem XXXVI. p. 76. De natali apost. Petri et Pauli XIX. p. 40.
De eodem XXXVII. p. 77. De eodcm L. p. 101.
De eodem XXXVIII. p. 79. De eodem LIV. p. 106.
De eodem XL. p. 82. De natali beati Pauli ap. LV. p. 108.
De eodem CLXX. p. 382. De eodem CIII. p. 214.
De eodem LXXXV. p. 165. De nataii S. Laurentii M. LVI. p. 111.
De eodem LXXXVI. p. 166. De natali S. Victoriae LXVI. p. 132.
De eodem LXXXVII. p. 168. De natali S. Genesii LXVII. p. 134.
De eodem LXXXVIII. p. 171. De eodem LXVIII. p. 135.
De eodem LXXXK. p. 171. De natali SS. Fehcis etAdaucti LXIX. p. 136.
De eodem XC. p. 172. De eodem LXX. p. 137.
De eodem XCI. p. 174. De natali S. Cypriani LXIV. p. 130.
De eodem XCni. p. 178. De natali SS. Cosmae et Damiani LXV. p. 131
De eodem CXV. p. 242. De natali S. Andreae ap. LVUI. p. 117.
De eodem CLII. p. 344. De S. Thoma ap. CLXI. p. 358.
De eodem CLIII. p. 346. De S. Dei genitrice Maria CLXVIII. p. 375.
De eodem CLIV. p. 347. De assumptionc B. Mariae CXCIV. p. 451.
De eodem CLV. p. 348. De natali Martyrum XX. p. 42.
De eodem CLVI. p. 349. De eodem CLXIV. p. 367.
De missa quotidiana CVIl. p. 224.
De communi Martyrum CXCVI. p. 456.
De timore Dei CXVIII. p. 226.
Dc eommuni Confessorum CXCVII. p. 457.
De accedentibus ad gratiam CXIX. p. 251.
De communi Virginum CXCVIII. p. 459.
In translalione reliquiarum ss. MM. XLVII. De eisdem CXX. p. 264.
p. 95. De tempore barbarico CXXI. p. 274.
De pressuris mundi CXXII. p. 282.
V. DE DIVERSIS.
De caritate CXXIII. p. 284.
De iracundia fratrura V. p. 10. De eadem CLXII. p. 361.
De inimicis diligendis VI. p. 13. et p. 242. Invocatio Spiritus sancti CXXXII. p. 308. I)
De re eadem CLXXX. p. 402. De paeniteutia CLXXI. p. 385.

De peregrinationc liuius vitae XII. p. 22. De eadem CLXXII. p. 387.
De carilate et de solo amando Deo XIV. De resurrectione carnis CLIII. p. 346.
p. 26. De resurrectione carnis, et mortuorum iudicio
De hospitalilate XXXIX. p. 80. CLXXm. p. 389.
Ad aedificationem animae LXI. p. 124. Contra Arianos CLXXXI. p. 404.

De re cadem LXII. p. 127. De mysterio sanctae Trinitatis CLXXXII.
Dc re eadem LXIII. p. 128. p. 407.
De decimis inferendis LXXIII. p. 142. De Spiritu sancto ,

graece CLXXXIII. p. 415.
De eleemosynis LXXIV. p. 144. De processione Spiritus sancti etiam a Filio,
De alleluia XCII. p. 177. graece CLXXXIV. p. 428.
In ordinationc episcopi CIV. p. 217. Ex libro de vera religione ,
graece CLXXXV.
De exquirenda sanitate animae, et de vitandis p. 429.
sortilogis CV. p. 220. Expositio fidei CC. 463.
De cbrietate \itanda in festis CVI. p. 221. De oratione CCI. p.' 464.
INDEX II.
ABECEDARIUS.
Aut erroris est aut delicti LII.
Xiccepit a nobis. Fragmentimi p. 393. B.
Adbibcte huc aures ser^no XXIII. Bcatissimorum Petri Pauh XIX. et
Admonili Magi in somnis CXL. Beatorum germanorum LXV.

Ad omncs quidem pertinet LXXXIX. Beatum marlyrem LXIX.
Aeterni numinis CII. Beatus David spiritaliter CLXXI.
Agnovistis, fratres, si tamen VIII. Bene scitis X.
Alleluia canticum est novum XCII. Bonum est semper orare CLXXXVIII.
Ambulans autcm lesus LVIII. C.
Ante paululum cantavimus IX. Cantate, inquit, cantate CXLVIII.
Antiquitus duo erant abscondita CLXXVIII. Caritatem vestram admoneo LXIII.
Audiamus FF. hunc piscatorem LIV. Cbristianorum lides CLXXIII.
Audistis hodie qualiter V. Christus nasciturCLXXVII.
Audistis iam quod Salomon CXCV. Clemeutissimus paterLXXVI.
Auditur hoc tempus. (Fragpientum) p. 240. Cogit nos austera CXXXI.
Auditus lectionis sensum excitat XL. Comparatio omnis CXIII.
Audivimus prophctam CXXXVIII. Compello caelum VI.
Audivimus sanetum evangelium CXXXIV. Confitemini Domiuo XC.
Audivit nobiscum caritas vestra CXI. Congregatio beatitudinis vestrae CVII.
1) Sic etiani post Exanieronem meniini nie videret in quodani codice longam ad Deum orationem .
nomine S. Ambrosii titulatara , atqiie incipientem : Summa et incomparabilis natura.

d
. .
Consultc cl salubriter CXVII. Felix esset hominum gcnus LXXI.

Coiitra Pharisaeos II. Felix dies inclyta LXX.
Gortinae hodic nubium XLIII. Festivitatis nostrae LX.
Creator ct conditor CXC. G
Cum Dcus opifex I. Glorificatio D. N. I. Gh. resurgendo XLIV.
Cum et patriarcbas XLYI. Gloriosus apostolus Tbomas GLXI.
Cum frequenter natabbus LXVII. Gratias agimus domino Deo XLV.
Cum loco boc beati Stephani XLVII. Gubernator in tempestate LV.
Cum inter borainem ct Deum LXXXII. H
D Haec de lectione evangebca GXXXIII.
David propheta sanctissimus CXXIV. Hcsteruo die natalera GXIV.
De beato patriarcha loseph CXXXVI. Haec sunt sanctae conversionis GVIII.
De sancto Heba CXXXVII. Hic dies quem fecit Dominus LXXXVIII.
De resurrectione D. N. I. Ch. XXXVI. Hodie incipiamus LXXX.
Deceptor itaque Herodes CXXXIX. Hodie sacratissimam XCI
Decet virgincs christianas CXCVIII. Hodie D. N. I. Gbristus ascendit XGVIII.
Deus ab angebs proditur CLXXVI. Hodie diem celeberrimum GLV.
Deus meus Spiritus sancte CXXXII. Hodierna lectio sancti evangelii XGV.
Diem pentecosten XCIX. Hodierna die credo GLVIII.
Dignum est ut semperCLXV. Hodierni diei festivitas nota est. XVIII.
Diligamus nos boc animo CLXXX. Hospes in terra XXXIX .
Dixit lesus discipubs suis LIX. Huius ergo opportunitatem GLVI.

Docet nos Salvator noster LXII. Humibtatem Domiui nostri XXII.
Domino Deo nostro CXIX. I
Domini et Salvatoris IV. In deuteronomio. {Est iiiitium Speculi.)

Domini resurrectio XXXVIII. In omni quidem psalterio XI.
Domiui nostri etc. bonorabilem CLIV. In primordio ex virginis tcrrae XXXIII.
Domino Deo uostro VII. luiiuicitias quas cura Deo LXXXIV.
Dominus noster lesus CLVII. Inter orania opera GXLIV.
Dominus noster venit in bunc mundum CXXX. Inter laurigeros confessores LVI.
Dum de bonis operibus LXI. Inter cunctas D. Gb. virtutes LXXV.
Duplex gemma LXIV. Istam s. evangelii lectionem CXXVI.
Decet virgines CXGVIII. L
E Latinitas est observatio . (Est initium novae «/'-
. . . ecclesia Dei XXV. tis grammaticae S. Augustini.)

Ecce homo erat CXII. Lectio evangelii docet nos XXXII.
Ego Cresconius Fragmentum p. 38.1. Lectiones evangebcae LXXXVI.
Ego pulvis et cinis GXCIX Legiraus primum parentem CLXXXIX.
En iterum Deus CLXXIX. Lingua Doraini tuba iustitiae CXXVII.
Eo tempore quo beatus lonas XGVI. Lingua non suflicit GLXIV.
'ETtet^-o uSâ l,i^^t)i CLXXXV. Litterarum certamina LXXII.
Epiphaniam CXL. Loquens Doniinus ad 15. Abraham LXXVIII.
Episcopatus bonum opus GIV. IVI
Et veniunt Hierosolymam GLXVII. Magna et immensa GLXII.

Evangebcae series XXVIII. Magna plaga vulnus magnura GXXI.
Exhortationibus divinarum lectionunat XIV. Magnum mibi gaudiura cst GVI.
E Maria veniens XXXV.
Faciamus bonum ad omnes GXXIII. Mariae nuptias GLXVIII.
Fecundum salutaris XXVII. Merito viam fecimus C.
Febces sumus XVI. Merito ergo exultat hodie CXLVI.
. )
Multa quidem Dominus CXLII. Quantum Domino donante CLIII.

> Quantum nos recitatae LI.
INativitas enini CLXX. Quia hodic dieni sanctum CXLIII.
>'ec novuin nec ioauditum XGIV. Quid enim retribuemus CLXXXVI.
Ninivitis lonas XCVII. Quid est autem caritas GXIV.
Non tam facile III. Quid est hoc quod octava die CXII.
. . non edocti CLXXXI.
. Quid quod circa propheticas GLI.
est,
Koslis FF. omnes liomines CV. Quo studio et quo affectu GGI.
Novi sideris non fatale CL. Quotiens venerandi CXCI.
Novit caritas vestra XXVI. Quotienseumque pressurae C.XXII. >
]\uptiae in quibus Christus CXVIII. R

Nutritos hirundo puUos LIII. Refulget et pracminet LXVI.
Resurrectionis dominicae XCIII.
O piscator L. Resurrectio Domini nostri XXXIV.
"0 /upc? CLXXXIII.
•nu.uv Resurrexisse Dominum LXXXVII.
Omnes scripturae LXXVII. RetuHt divina scriptura CXXXV.
Omnis anima XV. Rogo vos Fragmentum p. 242.
Optabile erat CLXXII. S
O-: uivTci S-jvduiBcc CLXXXIV. Sacralissimum hodie CXV.
Sacratissimorum dierum GXLI.
Salve dies aetcruis LXXXV.
Paschalis sollcmnitas XLI. Sancta lectio si in ista vita XIII.
Passio Domini et resurrectio LXXXIII. Sancti lohannis Baptistae GLIX.

Passio Domiui et Salvatoris CXLV. Sancti lohaunis qui iudicis GLX.
Passio nobis recitata est LXXIX. Sauctorum martyrum sollemnia GXCVI.
Per ecclesiam Christi CI. Sanctus lohannes apostolus CXCII.
Perire multi existimant LXXIV. Sapientissimus Salomon LXXXI.
Persuasum habet ac tenet XLIX. Scio quid adiuvante Domino CXX.
Post custodias saevas XXXVII. Scire vultis , CXGVII.
ut audio
Post dies octo iterum XLII. Scriptum Domini est terra LXXIII.
est :
Postea quam virginei XXX. Scripturam quidem hebraici exitus CLVI.

Postquani dominus lesus CLXIX. Sic est ista evangelica lectio CXXV.
Praccantator propheta CX. Solent homines GLXXXII.
Praesentem psalmum XXI. SoUemnitas martyrum XX.
Pratum nobis liliorum LVII. SoUemnitas paschae XXIV.
Primus homo quo cadente CXVI.
,
Sufficit quidem XXXIX.
Prius quara de septem panibus CLXIII. T
Proiitemur nos credere CC. Temporalis secundum carnem CLXXV.
Proxime cum dominicae XXXI. Tempore quo Dominus CXGIIT.
Passio nobis recitata LXXIX. U
Procedat nobis CIII. Una voce multi cantavimus XVII.
Q Una substantia est s. Trinitatis GLXXIV
CXXVIII
Quaeri solet V
Qualem vocem Domini CXXIX. Vitam istam nostram XII.
Quam speciosa et grata CLII. Vox Domiui in virtnte XLVIII.
Quamvis martyrium S. Stephani CXLVII. Z
Quamvis sanctus Genesius LXVIII. Zelus quo tendat CIX. [ad Augustimnn sermo
Quanta gratia Dei CLXXXVII. revocatus.
I N n E X fll.
OMiMUM OPERUM IN HOC TOMO COiMEMORUM.
Sancti Anselmi cantuariensis meditatio super

psalmura misererc p. 505-531.
Praefatio editoris. Opusculi de ecclesiasticis dogmatibus supple-
Indices sermouum et tabularum aere cusarum. mentum p. 532-534.
S. Augustini scrmones p. 1-470.
IN PARTE II.
Collectorii augustiniani Roberti de Rardis re-
censio , cum praevia dissertatione p. 431. Dissertatio editoris deSpecuIo S. Augustini p. I.
S. Hilarii pictavicnsis breve suppleraentum Speculum S. Augustini p. 1-117.

commenfarii in psabnos p. 471. Specimen operis S. Cypriani ad Quirinura,
Eiusdem S. Hilarii tractatus duo, cura prae- ex codice vctustissimo p. 118.
via dissertatione p. 472. Summaria vetera operis S. Augustini de ge-
Eiusdem serrao brevis de paralytico. p. 490. nesi ad litteram p. 119.
Eiusdem bymnus serotinus p. 491. Eugyppii summaria prisca p. 135.
Eiusdem graeca fragmenta p. 492. Summaria operis S. Augustini de utilitate crc-
Sancti Cyriiii alexandrini adlocutio p. 493. dendi , cura prologo p. 150.
Eiusdem S. Cyrilli iragmcnta commentariorum Suramaria prisca librorura eiusdera S. Augu-
in Matthaeum et Lucam p. 494. stini de Trinitatc p. 153.
Dialogi bominis catholici cura baeretico frag- Supplcmentum vitae S. Augustini p. IGO.
mentum p. 49G. Dracontii poctae supplcmenta p. 162.
S. Fulgentii episcopi scrmo de epiphania Do- Adnotatio de quibusdara Augustini pseudcpi-
mini p. 497. grapbis p. 1G4.
Sermo priscus de S. Martino cpiscopb turo- S. Augustini ars nova grammatica , cura prae-
nensi p. 500. vio monito p. 165.
Claudii taurinensis prologus catenae in evan- Dynaraius graramaticus christianus p. 182.
gelium Matthaei p. fiOI. Hyrani veteres cura praevio monito p. 199.
Scripturarnm specimina in tabulis excusa.
Quoniam hoc Augustini volumen curandum decreveram , volui etiam

studio impensiore
praecipuorura ac vetustissimorum ,
quibus usus sum
codicum speciminibus aere cusis or-
,
natura procedere. Itaque septem tabulis totum expressi priraum sermonera ct ante hunc
, ;
variarum manuum aetatumque scripturas prout in prima tabuia cxiiibui. Sunt autem liae
,
VII. paginae ex codice 5758.

Tab. VIII. Ex codice vat. 3835. initiura serraonis XXVII. p. 59.
Tab. IX. Ex codice palatino vat. 210. initiura sermonis XCVII. p'. 194.
Tab. X. et XI. Ex codice 4951. totus sermo CIV. de episcopatu p. 217.
Tab. XII. Ex cod. 4222. initium tractatus quarti editi in lohannem ;
quod ad speciracn
adhibui propter codicis pagiuara magis idoneam. Ibidera speciinen scriptnrac antiquissi-
simae Eugyppii p. 232.
Tab. XIII. Specimiua codicum veroncnsium 59. et 77. de quilnis loquimur p. 383. seq.
Tab. XIV. Ex codice sessoriano 58. augustiniani Speculi specimen. Part. II. p. 1.
Tab. XV. Ex codice sessoriano 13. capitula opcris saucti Augustini de genesi ad litteram
Part. II. p. 119.
h
h
=j
p=^
â ^^
.? ^
u
}- u
or^:
=^
5 f
h
^ g I h 5
.^
J_ 4i
p^' 1^^"%
M
^ 1-—! '^ C,
u^
4 2îi
l=i)
^
1 S - ^
^ g ?
^ ^ ^
P=J
Jp^ ^
^ ^ ^ ^
VU
^ y 4 ^ O f^ e
^^
4 g e ^ S S"fi*!
^f, ^rf 2, 2 K p,
H^Sg
i^
^ 'c^ U
^^
e o ^ y
t i
— «y ^
^ ^ ^^
'sy
? (^ ?
^ t- t y ^
v^ 3 ^
1 H Q ^
I-
y%
l ^ ^
^ B ^ ^ fe^d" T
^
^.
^ ^ U
71 y
?^ -^ l^ P^^L^S 1
^ f^
1 ^v'
2 5 ^ ^ A^- ^^ U ^ ^ rr-
Pgiiaiiillill
l^ Z ^ S=i ys.-S ^ fe^ 3 I^
c ^^\£, = <^ ') = y •=•

'i 3(=^
2
g V^ G ^ ^ 5
y © J,=J 5- ^ F ^ ^ 'i
C^.
4
© ^ s
^ 3 g
M ^3 4 P
H 1=^
b y j: 1 ^
IS
e^ g i;;, r^
J g g ^ © 7^^
a
^
^
""
y '^
'
^ t- 2
h
H
SE
y K fc h =x
'-^
iH^y ^
^ ^ " ^' g^
3
!-
c f c 3
^ h r ^
f^v^^ ^ II 3
y fc S ^ ^ PZ
V Afv
^
^ ^©
y H y ©
^ ^ p
1=. |h
^ t. 3 '^ tt^
y N
y Q ^ M
r (i4 c=r
i^
^^^Bl'^
^ ^ t 3 3 ^ ^
© ^ .^^ © ^ ^
2 ^"^
V<
Q ^ y fc
t;'
a ^ y^ ^ "^ '-^
1-
^ "^ ^
"2^
b ^ p<^ ^ ^
f^ ^. M _
^
3
13 P
^ ^y
^
^ ^ ^ ^ ^ '^ s ^
4
e.
1 © § 3 g I 4^ g £ I ^ ^
^.^^ -\ :.î?^ ^
h K y
^ •<:>
^.
ptji (^^ h VI u "^ ^ ^
1=^
^ ^c=/
^. ^ ^ r ^ 2^ 4^ ^ ^
^ ^ ^ fe3 ^ ^ ^
^ y ^ ^
. ^ ^ 4^
9V ^
3 ^ %
^
5^
^).
^ ^^ ^
2. I^ B I 4^
I e V
^ ^-
^ «^
^^ ^ -j
^
^^ 'fM 'fe^
^ P
.<=J^
i^^ ^^^
\
p^^S p^ ^ 2 ^ ^
e
^ t. y ,^:
^ y 5 ^ ^
jr:^ ci' p=, 1=^
'e.
^
^
5
^ ^ ^
3 I D i
© ?4.
p aj ^^ .:5/— .
3
^ h flj ^ G o
§^ 1 11 '^
B 12
^ y ^ ^ n p^4 ^ ^ e.^
^ ^ y r f^ s
% S y g ^ e b ^ ^
dk cy w ^ V= '^
t
fe) ^ ^?
^ t
£ ^ 1
X
(^
^ p 1=^
1^ =r %-
M ^ f^»
1=^
e «^ ©
^^g| f ^ s
(r^
y^
fe
5^
1 ^ l|a
u ^ - fe
^ 1 ^ f^
S
M
g ^ C/ D ^ Z^
E ^ ^
3 N y „..
^
p^ 9 ^ flj
f ^ 1^6 I a 1 3 6^ ^ ^
^
y ^ ^^ ^ ^ i
r^
j ^ ^
^ ^ C=)
0"=^ V, 1=1 ^
;5
""
îi' t^ 3
5 «- 3 ^
«- c^
'"
v/(^
'
-^r.
ly
(i:^ lil
S£3
^ li y 1 ^ ^ "^
:^. ^
(u ^. ^ y ^ ^ r ^^
^ ^'^
^^
'<^ u (^ S
-) ^ S
^
i ^ s
'^' ^ cr !=> i ^
\m
^ O G N^ l^
"^/i
Z % ^ ^ ^" ^
g ^
•^ ^ r^ ^ H î^
e^ 3
e 1 56
5 c^
p:
fe ^
_^
^ 4^ r
§ ^
^ £ g ^' ^ . « ,
1
I ^ Br¥. ^ '^ Q
3^ 2
"7
II t' (^ ©
is*^ fe! Q 3
4)
^ a
4 ^'
i
^ p ^ ^
P ° C=i
- c^ c ^
^ - '4 q ^
© y ^ £
4^P
^ C
5
g^ D P, f, ^ 1 ^j^
v^
^ D c
^ ^ ^ _ ^ ^^ .^
^ §" ^ P D ^
,
:
SANCTl AURELII AUGUSTINI

EPISCOPI HIPPONENSIS
ERMONES S
EX CODIGIBUS VATICANIS.
— €-5<54»
l. DE ADAM ET EVA ET SANCTA MARIA 1).
,.GJuin
Deus opifex reruiu Iniius mundi faljrioam totam uno artifice ,
cod- vai.
fundaret verbo atque a) onus viscerum gravido sermone parturiens in

,
,
digestis seminibus b) eructiiaret; cum iutra palatium divini pectoris ado-

lescerent elementa , et in cubiculo sacri pectoris c) dormirent ;
loquitur
Deus, et cuncta sunt ; loquitur Dominus , et mox procedunt. Nam cum
sacris visceribus deductor fabricae proficiscitur sermo , caehun pependit
statim terra iacuit , mare defluxit , dein d) factus est homo similis Deo
roboratur corpore ,
pingitur specie ,
spiritu adimpletur , vestitur aspectu ,
dominus et mundi possessor. Sed quia nulla est fehcitas quae

constituitur ,
non habeat inimicum sic oblectantis diaboh sectatus est blandimeuta ut

, ,
ante disceret perdere miseranda simphcitas et innocentia

quam haberet. O ,
semper incauta! Jnimicum diabolum dum respicit fabulantem sic obhtus ,
est conditorem "}

Quas iile sedes aut neglexit , aut perdidit , aut nohiit ,
aut
amisit! Perdidit ilie paradisum, cui iam deljebatur c) et caehim. Qualem/')
paradisum, fratres ? ubi hixuriosis passibus deambulant flumina dehcatis ,
vagitibus g) reflectentes incessu hquido , [)lacatisque fluctibus h)

,
pigra ,
p- (•
velocitate ac molh flaminis i) strepitu

,
respirantes murmurant strepunt , ,
diffundunt: luxuriatur unda per sulcos erroneis lapsibus fugitiva, et deh-

catas inebrians herbas propinat floribus ul)ertatem. Illic verni temporis
,
amoenitate dies inspirat, et alumnis flatibus patrona temperies amicas auras

impraegnat. Ibi sobrivis decor praedormit in gemmis et numquam species ,
senescit in flore. Illic est quod deesse non possit , cum semper desit quod
a) Ita cod. 2. raanu atque ; sed. I. m. aclf/iie ; quod in lioc codice el in aliis priscis passim lit. — 6) Cod. sonsibiis. El sic
etism apiid nos in serm. LXXII. r.Sed praetuli lectionem Milleloquii seminibm. c) In codice repetitur heic elemenla. d) Cod. — —
2. m. deinde. —
e) Cod. I. m. debeatiir. /) Cod. quahi. — ~
g) Ita Mi!I. At cod. vugibue. Kum ScribenJum vagnlionibus
.'
— //) Cod. nrjuidusqiie plaeatus Jluctos. —

i) Ita Mill. At cod. flamiiie.
Vj Primiis est hic sernio iu adniirabili podice ,

tem cum varietatibus recitat in Milieloquio S. Augu-
oiim monasterii bobiensis, nunc vaticano 5758, qui stinied. Brix. T. I.col. 928. seq.(et T. II. col. 1131.)
a saneti Aup:ustini aetate non multuni al)est , ut di- ubi dicitur sermo secundus de annunclatime f-ir-
ximus in praefatione. Et quidem primum bunc ser- (jinis. (.Mendose autem T. II. coi. 30. sermo guar-
monem aeneis etiam tabulis excusum totum exhi- tus de assumptione / irginis. ) Rectus sane est ti-
buimus,ut sit spatiosum pretiosi (quamquam simul tuius codicis vaticani ; sed nihil vetat, quin sernio
niendosi) codicis specimen. Ignorant autem hunc ser- dictus fuerit die annunciatiouis S. Mariae ; eteuim
monem in sua S. Augustini editione patres Mauri- illi mysterio clausula certe satis congruit. Repetit
ni. Legebat tamen saeculo XIV. in codicibus Bar- auteni hunc sermonem suum Augustinus , sed sae-
tholoniaeus episcopus urbinas, quiraultam eius par- pe aliis verbis apud nos serm. LXXII.
,
1
,
2 S. ACGCSTINI SERMO I.
novitas facit. et numquani nuilabile tenipus.

Illic est et nova serenitas ,
Paradisi copia non habet tenninum. , Fratres ,
2. Seil dum haec novum dominum rudis possessio sabilaret, serpentina
niox moinordit invidia; et dum a[)ertius nocere non posset a) celabat fa- ,
cinus in amore. Eritis , inquit /;), sicut dii*. O ingeniosa deceptio , atquec)
artifex liomicidium ! Errat in lingua latronis simplicitas aliena , et obdul-
cantibus d) fal)ulis subinvolat feritas homicidii
pen- e) : ubi molles rami ,
dentes fornices, unduosa inflarat amoenitas, et profusas cameras explicarat.

Eritis , inquit , sicut dii. O mujieratio deceptrix , et praemiuin funestale !
Et quod Deus dederat ,

perdidit ; nec quod diabohis promittebat , accepit.
Introducit hostem saecuU in divina palatia debihs inquihnus , et in caele-
stibus domicihis barbarum i) mundi suscepit. Praedatur pomerium , pos-
sessor invaditur. Novum con'uptelaey) genus , nova proditio g) ; seponitur
pignus , remansit proditor nudus. Quibus ille artificiis decepit insontes!
qua Jl) subtihtate prostiâvit Nunc caput erigere i), nunc iactare cervices !
nunc revohitis orliibus rephcare et inretitis hisibus siia coha reflectens k), :
hixuriam veneiio frangebat ex ore enim venefico stihabat dulcedo morlifera. :
Paciscitur l) de interitu viri cum femina subarravit a) inferos supposuit m) : ,
mortem. Tale dederat praemium ii) coniugi unde maritus possit occidi. ,
3. Quid est enim femina, Fratres, agnoscite. Muscipuhim est animae,
latrociiiium vitae suavis mors blanda percussio interfectio lenis perni-

, , , ,
cies dehcata, malumhbens, sapida iugulatio omnium enim calamitas re- :
rum muher 3). Quando non deceperit o) munduin quae peccare fecit et
,
,
caelum ? O mulier ista exsecranda , duin decepit ! o iterum beata colenda ,
dum salvat ! Phis enim contuht gratiae ,

quam doloris. Licet ipsa docuerit
mortem , ipsa famen genuit dominuin Salvatorem. Inventa est ergo mors
per mulierem , vita per virginem uterque 4) tamen e-x virgine et sine : ,
(i) Cocl. J. tnann |)o,ss((. — h) CoJ. i. m. inquid, 2. inquit. Et sic deinceps plcrumque. — c) Cod. I. m. adque , 2. atque.
— d) CoU. obdulcantcs. — o) Cod. Iiomicidium. —f) Cod. corruptilc. — g) Cod. I. ni. proditionii , 2. proditio. — h) In
cod. interponitur sc , sed omittit Mill. — i) Ita Mill. At cod. addicere. /.) Cod. rcflectentem —
quod alicui fortasse retinendura ,
\idebitur. — l) Cod. paciscit rcm. Sed emendatur in serm. LXXII. —

m) Cod. seposuit. Sed corrigitur ia serm. LXXII. et iu
Mill. — n) Cod. proemium. — o) Cod. 2. m. dcciperct.
1) Nota epithetum barbari diabolo adtributum ,

iiimulUs verborum sonis Itali exagUanl ; et a me
barbarieis Augustini temporibus uon incongruum. vicissimquod ad ipsum sonum adtinet reprehen-
•2) Ita legebat subarravit etiam Mill. loc. cit., duntur. Aliud est enim esse arte , aliud gente se-
quodessetuovum vocabulum. Sed taraen potiore iure curum. Soloecismos autem quos dicimus fortasse,
credendura est male scriptum ,
pro noto subara- .quisque doctits diligeiiter adtendens , in oratione
rit. Ceteroquin ne in scriptis quidem editis Augu- mea non enim defuit qui milu noimulla
reperiet :
stini cuncta agnita fuerunt nova vocabula a lexioorum huiusinodi vitia ipsum Ciceronem fecisse peritissi-
nuctoribus. Verbi gratia iu serin. CCXXIIl. fin. le- me persuaserit. llarbarismorum autein geiius no-
gitur: revlrescite
,
granascite , inaturascite. Scili- stris temporibus tale compertum est , ut et ipsa
cetverbum granasco non est agnitum. Verlmin ex- eius oratio barbara vidcatur ,
qua Roina scmata
pompo laudativo sensu observavit apud unum Cas- est.Afri certe TertuUiani latinitatem singularem et
siodorium cl. Furianettus ; idem tamen , et quidem prope abiiormem videmus. Nos plura nova apud Au-
cum infamandi sensu apud Augustinum serm. XLV. gustinum vocabula deinceps demonstrabiimis.
8. libido ardet, timor revocat. Quid times? In- 3) Hanc iuvectiouem in mulierem facit aliis
verbis
veniri, et damnari ; iiiveniri , et expompai-i. Can- Augustinus in serm. de nuptiis Mill.T. l.col.813.
dide idem Augustinus de ord. II. 45. Me ipsum, 4) Ignotum fuisse Mauriuis hunc sermonem tam-
cui magna necessitas fuit ista perdiscere , adlmc quam Augustini , iam diximus. tcce tameu e.\ hoc
,
DE ADAM ET EVA ET S. MARIA. 3
virilis a) coitns pennixtione Hlc e\ incomipta , ille natus est ex intacta ;
nullo enim adlmc semine terra nec vomere fuerat sauciata nec iml)re. Hic
de iam nata , ille de mox edita : per primum vita aiuissa ,
per secundum
est reddita : primiis acceptam perdidit gratiam , secundiis cum vita tribiiit
gloriam primus suasn virginis cecidit b) secundiis partu virginis quod

: ,
iacebat erexit primus peccando mortis c) poenam jnotulit d) secundus

: ,
patiendo indulgentiam crimininn contubt prinnis pro culpa de paradiso :
eiectus est seciindus pro gloria cruci adfixus est. Ergo mahim per femi-
,
nam, immo et per leminam bonum i): quia si per Evam c) cecidimus y),
niagis stamus per Mariam per Evam sumus servituti addicti effecti per : ,
Mariam bberi Eva nobis sustubt diuturnitatem aeternitatem nol)is Maria

: ,
condonavit: Eva nos damnari fecit per arboris pomum absolvit Maria per , p-s.
arboris sacramentum quia et Cbristus in ligno pependlt ut fructus a).

,
4. Igitui- sicut per arborem niortui ita vivificati per arboi'em arbor , :
nobis nuditatem ostendit , vestiit nos arbor indulgentiae foliis : arbor pec-
catorum nobis incussit ardorem refrigerium peccatorum aestibus g) nobis ,
arbor advexit arbor scientiae nobis spinas et tribulos genuit, spem et sa-
:
bitem nobis arbor sapientiae peperit arbor nobis sudorem attulit et labo- :
rem quietem et pacem nobis contulit crucis arbor arbor lumen nobis
,
:
corporis patefecit, disclusit A) cordis oculos arbor : arbor nobis mundanam

insinuavit astutiam divinam nobis demonstravit prudentiam arbor terre-
, :
strem [cibum paradisi arbor 3)], caelestem /) nobis cibum k) arbor /) con-
tulit ci'ucis arbor bonum, malum arbor ostendit. Et ut ad originem deli-
:
cti m) redeam et Deo annuente quod sentire conceditur dicam

, Adam nisi ,
corpoi-aliter cecidisset , Christus nos spiritaliter ad istam vitam siiscitare de-

sisset 4)- ^^ sacramentorum inmane n) mysteriiim ! O conclusam perfidis , et
manifiestam fidelibus disciplinam! Inmortalis mortalem aedificat ,
parit in-
mortalem mortalis o): incorporalis Deus terra concluditur, caelestibus inve- p '°
a) Cod. 1. manu mendose vtrginc; 2. viri. Visum est nobis scribere virilis. — b) Cod. cvccdil. — c) Cod. morti. — d) Ita
cod., non pertiilil. — e) Cod. hoc loco et m sequeiitibus Evvam cum diiplici v, quamquam
prior v plerumque in codice ex-
. pungitur. Ceteroqui eliam in biblicis fragmentis a nobis cdilis constanter Lcvvi pro Lcvi.
legitur /) Corf. cecedimus.—
— gi Meudose Slaur. vcstibus. — hi Cod. disai.isil. — il Cod. caelestcmque. — k) Cod. I. m. civum. l) —
Male in cod. deletum
lieic fuit vocabulum arbnr. — m) Maur. perpuram dilecli. — n) Pro irimauc apud Maur. Mariae. Ego scrilierem
, in Maria
ut reapse iiabent nounulli codices quos citamus ad serm. CII. 3. — o) Maur. sioe morlalis.
loco iDcipiunt ret-itare in S. Ambrosii editinne T. II. minam ; reparando homini propiiiatur saliix per
senn. 4.5, non siue varietatibus , partem liuiusniet feminain.
sennonis, acceptani ex codice quodam vat. ubi te- 2) Apud Alill. T. I. col. 150. proferlur hinc frag-
Ambrosio iiiscrlbebatur sub
iiiere titulo de primo nientum cuin varietatibus, sed tamquam ex sermoue
Adam et sccundo Obiter ego aio , oomparationem ItrXm de naticitatc Domini.lie.mt.U. col. 29. tam-
primi cum secundo Adam fieri etiam in quodam quam ex secundo serm. de N. D.
apud CombeOsium in B. conc.
scriptoS. Silvestri PP. 3) Haec videbautur suppleuda, utpote omissa for-
T. II. Denique ab ipso Augustino insermo-

p. 143. tasse ab amanuense, quod nieudum in vocabuli eius-
nibus CII. 4. et CXIX. 18. apud nos. dem non raro accidit tum amanuensibus
repetitione
1) Augustiniis noster de agone cliristiano n. 24. tuin typothetis. Ita inquam, suppleuduin putavimus. ,
de Christo ex Maria nato sic. Magnum sacramen- 4) Mill. T. I. col. 33. Ex Augustini sermone quo-
tum , ut quoniam per feminam nol)is mors ac- Aatn de nativ. Domlni: .4dam nisi cecidigsef , Chri-
rideral , cita nnbis jêr feminam nasceretur. Sic stus ad nos non descendisset. Corruptissime vero
etiam sermone qui est inter editos , LI. 3. Deci- lieic scribunt Maurini: Christns vos in ista vita
piendo homini propinatum est venenian per fe- ?ion spiritaliter suscitare debvisset.
/(. SERMO n.
Iiitiir corporalls : Dciis liomo efficitur, et cx liomino creditar Deus. Et hoc

totum per Evam committitur , et salvatur a) per Mariam. Ergo felix Eva per ,
immo felicior Maria, per quam tributa est

fiiiam clata est mortis h) occasio c);
purificatio d). Felix Eva, per quam natus est populus immo felicior Maria, ;
pcr quam natus est domiiuis Christus. Igitur altera alteri c) melior immo :
et gloriosae utraequc /') quia non beasset Mariam Cliristus, nisi Evam prio-
:
rem ^) , cle qua nata est ip.sa Maria , delinxisset: nec venisset ad populum,
nisi priiis illa dclicpiisset in saeculo. Haec mater cst humani gcneris au- ,
ctor li) illa salutis. Eva nos educavit i), roboravit et Maria per Evam : coti-
die crescimus , regnamus in aeternum per ]\Iariam per Evam deducti : k) ad

terram , ad caelum elevati per Mariani. Explicit de P^va et Maria i).
H. INCIPIT SERMO CONTRA rilAUIS.iEOS /}•
co(i. vai. :.7v-

j. C
\jontra Pharisaeos locjui nos hodie non stucHo sed dolore, non
instinctu, hodiernae lcctionis pandit et revelat au-
oclii
praeiudicio secl veritatis
Luc. XIV. I. ctoritas *. Et factum est , incpiit , ciim iiitruasct Duminus clomum cuiusdam
principis m) Phavisaconun sahhato manducare pancm , ct ipsi ohscrvahant n)
eum. Spiritu insidiantum c»), non liumanltatis affectu. Cum intrasset, in-
(juit, domum, et cetera. Erat in domo fovea a), in salutatione temptatio , in
i),«. accubitione laqneus pane gladius, in calice vene-

, in cibo dolus erat , in
num, in comnuinione feretrum, in confabulatione captinâ. Et si Pharisaeo-

rum tahs est mensa, qnalis potest esse scholay.?)? si tamen illud mensam dici
fas est c[uod erat totum caminum (j) sceleris coquina malitiae ilhc ai'de-
, , :
bat livor /•) , flammabatnr invidia , cocjuebatur ira , concUebatur simnlatio ,
et criminationum tota fercula parabantnr. Et tamen ibi ille agnns Dei, non
pascendns sed occidendus velut s) cjuasi nescius manducabat. IManducabat ,
plane , Fratres , non qnasi nescius , sed ut sodalitate saltim i) sua , ut con-
turbernio ipso , ut ipsa convivandl u^ gratia frangeretur feritas , sedaretur
ira , extingneretur invidla , et humanitate ipsa homines in homineni iam
redirent , caperent affectum , sentirent gratiamreciperent x) parentem , be- ,
neficia }) probarent , agnoscerent virtutes , amarent curationes , expeterent

non Et factum est cum intrassct inquit, Dominus
inpeterent sanitates 3). ,
domum principis z) Phajisaeorum , et eccc homo quidam liydropicus erat

p. i;i. ante illum. Cum intrasset, inquit aa) donumi principis. In capite morbus ,
erat, qui per medullarnm recessns per secreta viscernm per venarum , ,
«) Maup. lavatur. — b) Deest mortis in cod. vat., sed adest in MiU. T 11. col. 30. — <;) Cod. I. m. occaiisin, qui essetar-
<:liaismus, ut thensaur<us. —
Sed Maur. curatio. Mill. tributa cst gratia vitae.
d) Ita cod. e) Ita cod. / Cod. ntriquae. — — )
— g) Cod. prior, ut etiara serm. CII. 5. Sed Maur. priorem. h) Maur. dicitur. i) Maur. edocuit. — li) Maur. «erfw- — —
eti.— l) Cod. Farisaeos, el sic deinceps. m) Cod. I. m. principes. —
- «) Cod. I. m. obserbabant. o) Ita cod. p) Cod. — —
scoltt. —
q) Ita cod. caminum genere neutro. At Mill. caminus. r) Cod. I. m. libor. —
s) 2. m. male velud. t) Ita cod. ut et 1« — —
aliis mss. vidi. —
«) 'i. m. convivendi. x) Cod. I. m. recepercnt. — ;/) Cod. benefitia. z) I. m. principes. —aa) i. m. inquid. — —
1) Post hunc primum sermonem , sequuntur inco- Mill. T. I. col. 426. sub titulo homilia de conniino
dice alii se.\ eiusdem Aug. quos praetermittimus, quia Pliarisaeorum. Extat Eusehii quoque gallicani de eo-
qui in libiis editis extaut non tamen sine varietate. deni argumento sermo in B. Lugd. PP. T. VI. p.78S.
2) Pars aliquanta huius sennonis recitatur etiam in yj Hacteuus tanluai Mill. euui varietate.
,
CONTUA PUARISAEOS. 5
meatiis cnrrcbat ct serpebat in membris, ac competenti incremcnto a)

, totis
ita ipsam redundalât et diffundebatnr in cutem ut totum corpns in hy- ,
dropis lacunam verteret et teneret. Unde ilkic Christus non epuhiri vencrat
sed curare. Sed ipsius hydropis lucni b) , ipsum principem Pharisaeorum,
sancta lectio iam producat in medium , ut morbi princeps , languoris ma-
oister, pcstilentiae caput, qui se c) ante mcnsam non vidit, sakim suam
se vidcat ante mensam d). Et eccc homo crat quldaiu hydvopicus ante il-
lum. Quare ante illum , et non ante illos ? quia Dominus videbat ante se,
quod in se ilh ipso morbo iam saucii e) Pharisaei non videbant stabat enim :
ante Dominum phariseicus/') hydrops; stabat sitis ebria , esuriensg-) crapula,

aqua ardens ; staljat phariseici h) pectoris tota i) forma ,
plena morbo , vii'-
tute vacua , redundans mahs , sapientia perinanis k) , stabat hy(h'0})icus an-

te Doniinum ;
stabat prandium Christi , Dei epuhnn /) , fercuhun Salvatoris ,
ministcrium divinae virtutis non vohnitatis humanae quia Christus non : da-
pibus humanis , sed curis hominum et languentiinn sanitatibus pascebatur.
Et rcspoudens , inquit m), Domi/ius dixit ad illos. JNon ait dixit

2.
sed respondit. Respondit cui loquente nemine ? Respondit medicus lan- ,
gnori quia languidus medicum non quaerebat. Denique loquitur ad legis

,
peritos , loquitur ad Pharisaeos , in quibus tota languoris necessitas , tota

morbi causa , tota pestilentiae vis manebat. Respondens dixit ad illos : si,
licct sabhato curarc P Auctor sabbati , sabbato c[uid hceret interrogat ? et
ipse qui iusserat ,

quasi nesciens quid iusserit sic requirit? Fratres , non
nt nescius , sed ut praeceptor interrogat. Interrogabat enini ut pracceptor,
scitabatur n) ut dominus scrutabatur ut Deus quid profecerit doctrina ,
,
penes discipulos penes homines oboedientia o) jjcnes famulos disciphna.

, ,
Licet sabbato curare, an non ? Quia sabbato peccare px'ohibuerat non ,
curare male faciendi non bene facienth driigentiam denegarat, carnis cu-
,
ram in hixu non in sanitatibus amputarat humanae servitutis opera ;
non divinae sustulerat opera pietatis et consecraverat diem, in quo ter- ;
renis operibus subtractus homo Deo tantum , vacaret et sibi ; dixit ad illos :
si licet sabbato curare ? At p) illi tacuerunt. Silebant enim bestiae quae

insidiabantur ad praedam ; tacebant vero solliciti de crimine, non solliciti
de cura tacebant. Qui videt fieri quod existimat non licere , et tacet, iam
cum tacet accusat. Amicus amici q) delicta festinat prohibere non prodere.
Sed ideo tacebant, ut esset in culpa Deus virtus in crimine, in calumnia ,
salus ,totum veniae documentum. Sic videt oculus invidiae

in accusatione
iaculo vulneratus sic accusat hostis Dei, veritatis inimicus. Sed quia me-
;
dicus pius aegrum saepe curat invitum adpraehendens hydropicum Chri- ,
stus dimisit sanum ,

quia queni conpraehenderit Christus, languoris uni-
versitas mox dimittit. Accessit ad hominem Deus , et morbus ab homine
a) l. m. incrimmlu. — b) i. m._ luccm. — c) \. m. fortasse si. — rf) Ita cod. — c) Ita cod. I. m. At 2. m. sacii. — /) Ita
ood. — g) Cod. esuries. — h)
m. pharisaici.
2. — i) Ita viditur in cod. — k) Firmatur liinc du))ium apud lexica vocaba-
lura perinanis. — ly Cod. aepuliim. m) r. ra. — inquitl. — n) Ita cod. uisi est mendum pro sciscitabalur. — o) Ita cod.
— /)) I. m. ad. — q) Cod. iterum umims.
) ,
G SERIUO Itl.
niox reces.sit. Unde qni a Domino teneri non vult, ab omni aegritiidine
vult teneri. Hinc est qiiod proplieta «) tentum se a Domino sic decantat *:
tenuisti manum dextcram mcam , et in voluntatc tua deduxisti mc , ct
cum gloria adsumpsisti b) me. FratresPSi Christus pro sah- Quid plura ,
bato tunc non fecisset liydropici curam vim sabbati sustulisset. Sed obse- ,
cutum est auctori suo sabbattun per quem deputatum fuerat ad odiuni ,
criminis ad exercitium sanitatis. Verum quia Pharisaei in hominibus, Dei

,
pietatem sapere nesciebant, ad iumenta mittuntur, ut caperent ab insipien-

tibus sensum, qui virtutibus Cliristi ingestum sibi totiens et taliter intelle-
ctum miserabiles iion tenebant. ExpHcit.
IH. IiSClPlT SERMO DE DIVITE ET LAZARO 1).
Cn.l. \al. 575S.

1 .
\_S on tam facile auspicia temeritatis nostrae erumperent , nisi vester
erga me probatus ac dilectus affectus veniam dicendi concessam , loquendi

mihi tribuere dignaretur audaciam quodcumque enim potuerimus de di-
:
p. 5R. vinis haurire fontibus , ac potandum vestris pectoribus c) spiritaliter tra-

1. cor. vii. 29. dere quaeso ut dignemini libenter accipere. Apostolica etenim lectio*, ca-
,
rissimi liunc sonitum reddit d)

, tempus hreve est , Fratres : reliquum cst :
ut qui habent uxores , tamquam non habentes sint: et qui utuntur hunc
mundum e) ,
quasi non utantur: praeterit enim figura huius mundi ; et
sicut fur dies Domini ita veniet per ianuas. Omnium volant corda ad prae-
niium : regni caelestis fabricam suadety), ut non inveniat quem condem-
net. Ergo vigilai-e nos iubet Dominus et orare , ne veniamus in temptatio-
nem g). O
anima quae mecum audis et legis , consihum te iam iuvat /t)
•
Duii. rr si. sanctissimi Daniehs. Sic enim ait *: consilium meum accipc rcx ct pec- , ,
cata tua eleemosynis i) rcdimc ; quod consiUum si neglexeris ad caelum ,
sine causa pulsabis. O anima quae intra carneos fragiles parietes habitas
vigila inquit U) puisa pete erogando /).• pulsanti tibi et petentl dicit Do-
, , ,
,
minus ecce adsuni et si transieris per ignem tecum sum flamnia te non
, ; , ;
conburet quem orando si quaesieris, invenies. Cum pulsaveris erogando,

;
p '9 Christus tibi aperit ianuas , vX possessor paradisi introeas. Si adinic, Frater,
de hne mundi putas restare vel tuum tibi considera hnem. Si iam non
,
vides mundiun parturire, creatuia ipsa tecum pariter suspirat et gemit. Pau-
latim enim subtrahuntur omnia quae bona erant, et accedunt mala quae non
erant ; ut Dei sermo impleatur : et liomo necessario ni) mutatur. Scriptum est
n) m. profeta, et sic plerutnque alibi.
I. b) 2. m. (us. —
c) Cod. vestri pectoris. —
d) l. la. reddet. e\ 1. m. hoc — —
mundo. Sed etiam 4. casus recte ae habet. —
/) Cml. .«warfii. Et quidem mendum aliquod heic suspicabar. y) Cod. tempta- —
tione. —
h) i. m. iubat. i) Cod. elemosynis. — A) I. m. inquid. —
l) Ita cod. non Tugando —
m) Cod. cvidenter nec sera. —
Scripsi necessario. Alii mcliorem lectionem divinenl.
11 Saepe de hoc argumento Augustinus (utetalii etiam serm. LXI. 13. narrat se euutem ad eccle-
patres) et quidem infra serm. Xlll. Tum in ser- siam concionandi causa et redeuntem ,
interpellari
monibus iamdiu editis 14. 41. 102. 3G7, et in vin- solitum a pauperibus, ut pro eisdem eleemosynam
dobonensi 24. De faciendis item eleemosynis pas- apud auditores commendaret. In codice lauresha-
sim Augustinus modo sermonibus intei<ris ,
puta mensi fuit sermo Augustini cum titulo ndmonitio
388. 38S. 390, modo obiter et oblata occasioue. Quin de dicitibus. (Spieil. rom. T. V. p. 171.
,
DE DIVITE ET LAZARO. 7
eniin nudus cxni dc utcro matris mcac , nudus etiam iho suhtcr tcrrain.
*: -loh.i. 21.
Er"0 Frater nihil tecum adtulisti , quando ingressus es iiuinduin

,
ni- :
hil tecum tolhs cum dimiseris munduin. Accipe ergo consihuiu cum in ma- :
nibus tuis habes pretium a) tuum dona tibi de tuo dum tuum est quia la- , ,
bile est quod tenes et semper extraueum. Adtende pretium tuum respice ;
nominum tuum considera unde te redemerit quale pretium pro te dederit,

; ,
sauiûiiiem suum pro te fudit cariorem te habuit, quein tam caro redemit. :
2. Ilhus divitis fuge, Frater exempluiu cuius Lazarus pauper canes. , ,
snisvulneribus pavit, et micas cadentes de mensa divitis non accepit. Eget h)

Deus in paupere ad quem tu soles egere. Et non videt dives (juos utique
,
,
carne natos similes, dispares fecerunt divitiae. Mortui sunt pares, et

«"
iu p
aput c) inferos mutatae sunt vices dives perdidit, quod liabebat pauper : ;
pater Ahraham mitte -luc. xm. .j,

coepit esse, quod non erat. Sed tunc ait diixQS* : ,
Lazarum ut intinguat extremum digiti sui in aquam , ct refrigeret lin-
guani mcani, cjuia adjligor d) dolorihus in flamma ista. O divitem Hic !
apothecas plenas habebat , et ibi sitit : hic dimisit , et ibi quaerit. Ergo
Fratres, totum divitis corpus in gehenna ardet et sola uritiir , hngua in
divite. Et nos discimus non tacere? Tunc dicit Abraham fili recepisti :
hona in vita tua , et Lazarus similiter mala. Nunc vero /lic consolatur,
tu vero cruciaris. Sed iure exigeres si dedisses. O mundi bona aput infe- , ,
ros quam mala accesserunt e) \ Ad servitium divitis ignes , ad obsequium

saevi tortores. Torquetur dives et clamat o iuste et integer iudex se- : !
ciindum peccata mea, conpensentiir mihi ista: contra annoruiu meorum,

quibus pertuU bona recipiam vel in duplo vel certe sancti Moysei f) iu-
,
(hcio poenas luam in quadruplo *. Ciir me per tot miha annoriim teneri • eio.i. xxii. 1.
iubes in flamma nexibus alhgatiim i;) ne fugiam.^ Per monienta conpungor , p. ei.
ut doleain saevit in me ignis et non parcit

; cruciat et reservat. Respon- ,
sum est ihi: eleemosynam h) non fecisti quae peccatorum

quid faciam tibi ? ,
tiiorum extingueret ignem. Moyses et prophetae i) in regno vitae tuae cum

esses, clamabantnon audisti. Nuntius tuus exhibeat mihi paeni-
tibi, et
teiitiae quod petieris dono. Audi o homo iustam k)
tuae Iructum 1), et , ,
\n conparatione sententiam; misericordiain non accipiet qui paupero /) esu-

rienti non dederit. Fratres mei manu Dei formati, mecum magno pretio ,
conparati audite vocem Domini vestri implete desiderium amici ex servo

, : ;
eiiiiu factus es amicus : fac tibi vicem cum Christo : contra terrenum pa-
trimonium Deus otferat caehim. Sic eniin ait *: venitehencdicti Fratrcs mci , •.Mattii.xxv. i.
j)ossidcte vobis pracparatum rcgn.um ante constitutioneni mundi ; esurivi

cnim , et dcdistis mihi manducarc ; et cetera m), quae saepe cantatis.
a) Cod. -[iraeiium. Ita et alihi. — 6) —

r) 2. m. lieie et alibi apuA. Sed tamen aput in aatiquis mss. longe com-
Coi. aejet.
munius, et quidem In cod. Cic. m. alfiigar.
dc rep. —e) Malim dicere quam male cesseruiil
(f) 2. — /) Ita cod. resoluto .
—
iixi ti, ut non raro Ot in Tetustis ms. m. altijatum. — g)h) Cod. elemosinam.
I. —
i) Ita heic ( sed raro recte cum pli. — )
— li) Cod. I. m. iusta 2. iuzta. , —

l) Ita cod. quod retineo, quia in glossario meo iam protuli paupera ex antiqua Tobiae
translalioue pauperus ex antiquo ms. lexico, aliaque exempla citavi.

,
—
m) Cod. heic. cetcra sed idem mox caetera. ,
1) Conferendus est cuni lioc dicto Augustiiii loeus ex Dulcitii quaestionibus n. 4. ubi de poeuis aeternis.
:
» SERMO IV.
Tunc diritis vos qni fccistis qnod andistis : Domine , quando te vidimus
csurientem aut sitientcm P et cctera. Convenit fidelis debitor ut reddat,
p 62. et creditores excusant.^ Tnnc pater dominns et amicus, cum quo fecistis
caeleste connuerciuin ,amcn amcn inquit dico vobis cum a)fecistis uni
, , ,
cx minimis mcis , mHii fccistis. Nonne ego quod accepi reddo centies ,
tantum, immo milies h) centnplum, et in fnturo vitam aeternam ? Et sicuti

• Apiic. .\u. c. per lohannem * promisi miile annornm convivinm et parte dextra re^nnm ,
non quia non peccastis , sed quia peccata vestra eleemosynis c) redemi-
stis r/). Explicit.
IV. INCIPIT SERMO DE MULIERE CANANE/i 1).
cnii. rat. 573S. I . JL/omini et Salvatoris nostri henignitas aequabiliter omnihus iter sa-
hitis osteiuht , nec ahquem vnlt esse segregatum, dum cunctos ad se venlre
hortatur, et perditos revocat semper. Usque adeo eos duritia mcntis invasit,
ut hunc sequi nolint, qui iUos revocare cupiebat errantes ,
quorum causa
P 63. descenderat ne perirent. Adhuc, popule iudaee e) ,
pro te dominicae inqui-
sitionis solhcitudo j)ervigihit, et Dominum tuum non vis quaerere, dum
quaeraris? Vere perditi non sentiunt, Grandis con-
,
qui adhuc se perisse
fusio cum hebitudoy) circumdat eum qui proprium non agnoscit errorem;
,
et dum revocatur, spernit. Quid tibi amphus facere potnit, nisi ut ad te

perditum ipse veniret? Ipse enim intehegebat cordis tui profundam indoma-
bilemque perfidiam. Nec alterum misit, ne forsitan g) dubitares ipse venit, :
et non credis? Perisse te clamat et non reverteris? Videte h) ergo quam ,
larga est misericordia Salvatoris Quid enim virtus divina lahorabat nisi ! ,
ut hoc solum posset ne dispersus popuhis penitus dispei-iret ?

i) adquirere ,
Vôlehat euim eos reparare. Dum enim k) monitis ad se non posset adducere ,
rebus coepit et mirabihbus provocare. Nec hac tamen ratione flectuntur.

•
loii. viu. 48. Dicunt enim*, samaritanus /) est, et daemonium habet. Grandis patientia
miserationis divinae ! Iniuriam patitur , et non movetur. Vere animum hbe-
p 6i. ratoris ostendit. Non tibi sufficit, multitudo vesana, quod Doniinum tuum
non vis agnoscere ? Nec hoc benelicii loco ponis , ingrate ? Vere scriptum
d™i.xxxu.5. est *: gens prava ct pcrversa , haec Domino reddidistis m) ? Quid tam pra-
vum? quid tam perversiim? Iter suum perdidit, Deum deseruit: qui dabat
I
remedium, recusavit. Praetereundns est ergo iste populus, qui perdurat in
aeterna perfidia. Hahemus alteram partem, quae magis debeat praedicari.
' Matth. XV. 2>. 2. Inducenda iest ergo mulier cananea*, quae ritum barbaricae feritatis
o) 2. m. qundcumque. — b) Ita recte cod. ut et alibi prisci codices constanter mUia pro millia, —
Cod. aelcmosijnis.
c) — d) Cod.
rcdimislis. — e) Cod. iudeac. — f) Ita cod. — y) Cod. forsiiam. Certe m pro n. in aliis cliam codd. intcrdum vidi. — A) m.
I.
videtis — i) i. m. possit. Ita et mox. — k) Cod. ctim. — Cod. sammaritanus. — m)

l) Cod. reddistis.
1] Subtexitur a mauu paulo recentiore liuic titu- cionantem Augustinum sive ob aunuum evangeli-
,
\o: qiiae dimt, si fefigero vestimenta Domini , sal- carum lectionum reditum sive quia diversis occa-
,
ra ero. Porro alius Augustini sermo de Cliananaea sioniljus verbum Dei praedieabat. Hinc multi eius
(cod. noster Cananea) est LXXVII. inter editos. sermones de uatali Domiui , de pascliate, de Praecur-
Videmusautem de iisdem non semel argumentis con- sore et aliis sanetis, de symbolo ad haplizandos etc.
:;: ,
DE Mrt-IKKK CASANEA. »
emolliens contitetur vera ,

quani feritas genuina possedeiat n). Diclt enim
miserere nici ,
David. Conlitetur quoniam liac ratione liliani suam non
fili
oredebat posse purgari. Qiiem gens barbara David filium confitetur, pecu-
liaris populus non credebat. Nec aliud
credula mnlier postulabat, nisi ut
vcrbum b) Salvatoris audiret; iioc enim soio filiam suam iudical)at posse sa-
«.
nari. Ait enim mulier :ncc aliter filia mea sanitatem poterit invenire , nisi p-
vocistuae potuero inpelrare responsum. Cui nihil lesus dicendo respondit

credu-
nec tamen fidem credeiitis sprevit voleliat enim ut multipUcaretur ;
mulieris. Post longum silentium, haec verba lesus reseraVit dicens ,

litas
cst bonum accipere panem Jilioriim ct mittere canihiis.

Isralielem c) po-
non
pnlum , filios esse respondit ; adluic enim aput c/) Deum filiorum nomen quod
haeserat c) permaneliat, Ucet in illos tota perisset affectio :
nomen perdidit
patrem contemnit agnoscere. Nescitis vos
dum infelices popuh
fih/), , ,
hoc sermone iugulari Patrem respuis g) filius dum vocaris. Panes tuos
A) .^ ,
incipient
negavit canibus esse mittendos. Quod si fiU nomen amiseris canes ,
te esse mcUores.
3. Vide misericordiam Domini ; fidem tibi servat, ne canes te vincant.
Canem muUerem Dominus nuncupavit; tamen nec satis eam praesens hicser-
mo laceravit non enim onuiium canum una condicio est
: ; in ipsa quidem
natura est , sed aUquanta discretio : ita ui mansueti et sapientis generis natu- p- 6«.
ra laudetur, quae agnoscat dominum suum, nec ab eius vestigiis aUquando

(Uscedat ;
quae si se diUgi senserit , limen domini pervigiU observatione custo-
dit; quem non famis effugat, non caedes k) expellit; semper dominum suum
quasi quaestuosus latratus inquirit : habet obsequium suum ; licet voce ex-
jjUcare non possit tamen eorporis communione dlstinguit. Ait enim mi-
, :
serere mei, quam /) canem dominus nuncupavit. Ait muUer quare sic me :
divina voce castigas ? Solent et canes de dominorum reliquiis gratulari nam ;
et de mensis solent fragmenta cadere quae canum famis subter speculando ,
suscipiat. Canis mihi nomen inponis? non quaero panes filiornm tuorum
tantum misericordiae tuae verba desidero
.sed nec me rabidus ardor in. :
dominum meum dentium venena convertam. Canis sum, fateor,

vasit, ut in
Tatratum meum iam frecjuenti debes insinuatione suscipere m). Latro et non ,
audior //) nec mihi saeva rabies mentis inteUegentiara abstersit. Non quae-
;
ro sicut tu ipse dixisti panes fiUorum tuorum vox enim prophetae suc-
, ,
; p. w.
eurrit dicentis genui et exaltavi , ipsi autem me sprcverant. Si

* : Jilios ms. i.
talia redduntur obsequia si sic habetur dominus ut post tanta beneficia , ,
contemnatur ne talis ergo sit adrogantia o) filiorum quae patris disperdat

; ,
imperium.
4- Ait muUer : quam diu volueris, Domine, canem dicas me /») , latratus
mei impudentiam sustinebis famem meam

, vocis sacietate (J)
conplebis. Etsi
a) I. m. possiderat. — li) Cod. rerbo. — iHrahel. — d)
c) I. ni. m. apu<l.
2. —
c) Cod. hescral. —
/) Arcliai^^mus pro
filii. Sic et alibi. — g) l.va. respvcs. Nimirum e pro i, et vcrsa vice i pro e, saepe in hoc et aliis priscis codd. li) i. m. suvs. —
— () I. m. iiii. — k) I. m. caedis. — h Cod. gticm. — m) 1. m. suscepere. Utrum haec et sirailia a divcrsa pronunciatioue
sint (Ht in angllca lihgua lit) prout inniiit nostor p. 2. adn. 3, an potius amanuensium ruditate , in medio rclinquo. ») I. m. —
audio. — o).-2. m. arrng. — p) .Snpernililitiir 2. m. me. — y) I. m. saucietate , sed « e.^puncla. Malim etiam p. 'o.
retinere sucii.
2
: ,
10 SKR.MO V.
nie conteniiias , (jiiam «) natura fet-it esse deiectani , liabeo tamen quod non
ineipiat dispiicere ; desiderii tui ardore contraj^jlo /:*): vestigia tua, etian:si ab-
ieceris, non relinquam. Alio iterum sermone vocitabo te, domiuum totius
naturae proclamabo : divinitatem tuam etsi voce explicare non possum ,
tamen tota mente i-onfiteor , adoro , veneror , et deposco : tiia pietas est
(piod in(piieta persisto : tui i)eneli(ii , quod latrare non desino. Unum tan-
tum sermonem enim solo desiderii mei poterit ardor extin-
recjuiro ; lioc
i-ui : peto et cum liducia summa deposco fllia enim mea laborat in tan- ; :
tum enim inilii tua est divinitas comprobata , ut quam variis artibus sa-
p. 68. nare non potui , tiia solinn voce recipiat sanitatem exemplum enim tuae :
pietatis hortatur, et inportunam me esse conpellit. Memor sum eniiu te

fli('eutem c): pctitc ct dahitiir vohis. Quis enim ad te post haec promissa nou
currat? r[uis praemia promissa non poscat ? Peto ergo ;
praesta (piod de-
precor d). Tali ergo Doniinus et Salvator noster prece e) conunotus, post-
quam fidem piêcantis agnovit, hoc solum mulieri credenti respondit : o mn-
licr magna cst fidcs tua ; fiat
, 'tihi sccundum fidcm tuam i). Nou dixit
Dominus dabo quod postulas in eius enim conlocavity) arbitrio. Et ac-
: ;
cepittotum qiiod fideliter postulavit. Nos ergo Fratres, ita fide creda- ,
mus, ut omnia cpiae poscimus, suuiliter impetrare 2) mereamur. Amen.

Explicit.
V. INCIPIT SKRMO DK IR.-VCUNDI.V FRATRl xM 3).
I . Aucidistis hodie qualiter auctoritate gratiae, legis est severitas ampliata.

Et impletus est sermo Domini dicentis, non vcni solvere lcgem scd implcrc.
Audistis , ait ,
quia dictum. cst anti<piis , non occidcs g) ; cgv autcm dico
vohis , (piia omnis qui irascitur fratri suo , rcus crit iudicio. Iracundia bo-
micidio, culpa sceleri comparatur : ut in ecclesia Domini innoceutem non
esse, maguum sit crimen. Tulit plane, tulit locum crimini , cjui in culpa
cpiidquid //) crimini debebatur exclusit. Tnnocentiae custos /') est ,
quia cul-
pam /•) , ue crimeu consec[natur , abscidit. Jiaudabilis enim ille est mediciis
qui tumorem spargit, ante c[uam serpat iu vulnus. Praecautus 4) vero ille est
rex cjui somnum expellit iu milite /) ue hostis dominetur iu cives. Sle
, ,
Christus culpam perculit, wt in christianos crimini nil liceret : [ûnlvit ira-
cundiam , ne homicidium nasceretur : motus seeuit , ne [jrodircnt causae

a) Cod. quem. — b) 2. m. conflaijrur. — cod. Soloecismos suos vidimus memorantcm Aiigustinam p.
c) It.i adu. — 2. 3. t/> Cod.
depraccor. — e) Cod. praece. Sic el mox. — /) 2. m. — g) m.cutl. — m. tiuicquid secHndum praeceptuni
i. occitli.i. li) -2. ,
Quin-
liliani inst. I. 7, et Capri ed. Puticli. p. 2211. — m. cnMus, u pro «, ut \icis5ini o pro u in priscis mss. — k) Cod.
i) I.
culpu.
— l) Cod. militevi.
\) Augiistimis noster lib. de fid. et oper. n. 30. 2) Stipersciibitur paulo recentiore manu: accipe-
(le hae rauliere loquens cum ante dixisset Du-
ait : re mereamur iii nomiiie domini nostri lesu C/iri-
inimis , noii est homiin tollere panem filiorum , et sti , rjui e.it benedictiis in saecula sacculorum.
inittere canibus ; quia ille cordis inspector inula- 3) Nimirum de iracundia Inter fratres, id est in-
tani vidit, quaiido lauduci/ , non ait: o canis , ter christiaiios ; de quo argumento Augusiiiius eti;iiii
macjna est fides tua ; scd , o mulier , magna cst in sermoniljus ed. LVIII. 8. LXXXU. etCCXI.
Mes tua. 4) Observa rari usus vocabulum.
::,
'
DE IRACrNDIA FKATRrM. 1 1
abseidit coi:;itatloiieni, ut praeveniret eiTectmn. AiKlistis, ait, ([iiia dictunv est

autiquis, non occides «) qni auteni occiderit , reus erit iudicio. Rt quid :
liomicidae cum iudicio, qui iani totus damnatus est poenae ? Sed cogni-
torem praevenit queni sanguis addicit : occisa est caro , sed aninia vivit
,
occisi : iacet in terra corpus , sed spiritus evolavit ad caelum : occisus iacet
lilc , sed ibi claniat: aput honiines dorinit in causa , sed aput Deuni per-
vi'nl sibi advocatus existit: accusatore opus non est vacant />)testes: dilatio ,
exclusa est, quando aput iudicem adstrtor homicidii ipse adstat occisus
huniani iudicii est audita tractare, obiecta discutere occulta percpiirere , ,
ubi, quando, quare, cum quo cominissa sint indagare urguere poenis ,
ad confessionem cogere inconfessum, proferre scutentiam. Veruni caele-

,
stisludex, qui occuha videt tacita qui audit, dimersa r) qui penetrat, per- ,
currit divina profunda rimatur commissa c|uaerere non laborat sed aut
,
, :
confitenti largitur veniani aut sententiam dat neganti d). ,
Divino ergo iudicio dixit qui irasciturfratri suu , rcus erit iudicio.
2. :
Hoc est dicere, illa iudicanda sunt quae sunt media quae.occultant mo- ,
tiis sui causas, quae nisi nata fuerint quare concepta sint nesciuntur; ,
(piae bona malave sunt examinatione panduntur. Iracundia

, Fratres ,
les media est usu mala ; non natura pessima est cum concipitur
tit , : ,
ex odio ; iniqua , cum generatur ex ira optima quando ex amore ve- ;

,
nit quando imperat disciphnam. Irascitur enini et pater hlio servo do-
,
,
minus discipulo niagister , correptionis studio iion furoris, sakitis pro-

,
j)Osito non ruinae iuxta illud prophetae * irasciniini ct nulitc pcccarc.

, : ,
ludicanda est ergo iracundia si de pio motu est iadprobetur; si de im- : ,
pio comprimatur. Homicidium vero sententiam expectat solam quod ante

,
,
iudicium tendit ad poenam. Audistis quia dictuni est antiquis: non oc-
cides c) ; qui autcni occulej'it reus crit iudicio ; ego autem dico. Ego ,
dico auctor legis , iustitiae fons , origo veritatis , vivendi ius , aequitatis
legula , norma iudicandi. Kgo (hco Deus, ego (hco dominus ; ut his quae
j)er servos dicta sunt , maiora sint per dominum cpiae dicuntur. Ego dico ,
(juiaomnis qui irascitur fratri suo reus erit iudicio. ludicetur iracun- ,
dia ne homicidium puniatur iudicetur iracundia ut ira tollatur: iudi-

, ; ,
cetur iracundia, ut instrumentum sit disciphnae non sit furoris occasio ,
iM(hcetur iracundia, ut pietatis causa sit , non reatus : iudicetur iracun-

(ha , ut tollat crimina ,
non ipsa sit crimen. Sed" videamus quare ultionis/')
tres tribus culpis taliter Dominus evangehcae tubae clangore distinxit.
Qui irascitur fratri suo, reus erit iudicio qui autem dixerit fratri suo ra- :
clia , reus erit conciho ;

qui autem dixerit fatue , reus erit gehennae
ignis. Qui irascitur, sicut diximus, intravit iudiciuin; praestabit iracundiae
eausas ; et qui irascendo lerribihs extitit fratri , terrorem divini iudicii su-
stinebit. Videat ergo qui irascitur , ne facile , ne sine causa , ne diu , ne
a) l. m. occidis. — b) Cod. vacat. Vel (lic vacat tcslis. — ci lla cod. di pro rff. — rf) Cod. negantis. — c) Cod. occiciis. — /) Ila
cod pro ultiones in 4. casu plur. ,
quam((uam 2. casus iion est iii ium. Alia eiempla .alibi inlerdum vidi , el in racis ortlioijra-
pliicis scu palaeograpliicis indiculis scripsi.
,
12 SEUMO V. m IKACUNDIA IRATRl.W.
nphcs. IV. 2(i. diire o) , ue incrasliiio; quia iiissum est * : sol non occidat siipci- iracun-
dlam i'cstroni. Vaum irasceris , fralrem cogita , ut vincas iracundiam cari-
tate : manente iraoundia oc-eidens sol pietatis in te lunien extinxerit
quia si
,
succedit in te iraenox succednnt luroriun tenehrae et totum te ad vota

, ,
fraternae mortis adducunt. Ac sic, etsi non facto voto tamen factus es ,
fratricida. Merito eri:,o iracundus per iram illi iudicio reus est , cui reus est
homicida.
3. Qui aateni di.vcrit fratri suo racka , reus erit concilio. Racha l'ra- ,
tres, non est sermo i), sed subsannantis affectus et iniuria ,

quae solet aut
oculorum nutu aiit ohducto narium crepitu fauciuni fieri ut et voluntas h)
, ,
contumehas paret, et genus iniuriae nesciatur. Sed Deus qui voluntates c)

p. 73. conspicit vota videt iudicat ariectus
, subsannatorem fratris sanctorum
, ,
concilio adducit obnoxium (piia uuius inrisio, ad oinnlum redundavit in-

;
iuriam et causa membri pervenit ad corpus

; et corporis dolor asceiuht ;
ad caput. Sic quod uiii quod fratri inrisor ingessit ad Deum usque pro-
,
,
sihsse in concibo caelesti subsannator sentiet et deflebit. Qui autem dixerit

fatue reus erit gehennae ignis. Quod iracundus tegebat in pectore
, et ,
quod sid)sannator claudebat in fauce a), maledicus expressitin voce : et ideo

confessa contumelia gehennae conputatur incendio occultis culpis iudi-
,
:
cium sententia decernitur Salvatoris ut pro examinatione causarum iu- , ,
dicii iustitia comprobetur. Manifestum vero crimen evidenter destinatur ,
ad poenam. Sed dicit aliquis quae tanta vis est dicti ut qui dixerit fratri : ,
suo fatue, supplicio deputetur extremo.-^ Tanta, Fratres tanta quia in fra- ,
;
tre Christus est et Christus Dei est sapienlia. Qui ergo fratri dixerit fatue
,
Dei sapientiam fatuam nuncupavit. Va sicut ille qui blasphemat Dei Spiri-
tum caret remissione tam praesentis saecuh quam futuri 3) ita iste qui sa-
, ;
pientiae Dei inrogavit iniuriam , transcendit iudicium, et totus descendit d) in

p- ''
poenam. Ad haec respondebit auditor : et quis poterit salvus fieri 4)? Quis
Fratres? ille nimirum qui corde non peccat et lingua. Audi prophetam di-
•
Ps. XIV. I. centem *: Doniine quis hahitcdnt in tahcrnaci/lo tuo aat qais rcquicscct c) ,
in montc sancto tuo P Respondetur qui ioqnitur vcritateni in corde suo , ct :
non cgit dolum in lingua sua, et cetera. Haud y) linguae convicium pro
nihilo habetur Fratres. liingua enim facit martyrem g), lingua martyrii dat
,
coronam : hngua etiam l)lasphemum facit lingua negationis praecipitat in ,
ruinam. Explicit.
a) Cod. durac. — h) Cod. volu)>las. Et quidem hacc verLa ul ct mhiiilds amiumelhis pnnl supplentnr in m.irKiiie p.iulo ,
reccntiore manu. — e) Cod. voliiptates. De hac scriplura dixi in adn. ad Cic. dc rep. I. 2. d) I. m. di. <) I. m. requiesdt. — —
— f) Cod. aul. — g) I. ra. murturem et tnarturii, at 2. y. Sie in Sjiiimachi palimpsesto
coustaDtev Suinmaclius.
1) Sic prorsiis de hoo vocabulo Augustinus etiam autem de hoc dicto magui Athanasii opusculum.
deserm.D.iumoutehb.l.ii.23,etiu loh.tract. LI.2. 4) Noster in sermoue ed. LV. 2. illo pioposilo tex-
2) Hinc iam certo exemplo con(irinatur singularis tu pergit dicere: ibunt ergo omnes yt (jehennam
,
numerus huius vocabuli. ignis? .tbsit. Domine refugium factus es nobis a

Auaustinus serm. ed. LXXI. post mul.
3) ISoster a geiteratione in generanonem. Ira Umiuslaesl:
ta in hanc reui dicta concludit , peccatum adver- neminein in gehennam mittis iaiuste. .40, Deum
sus Spirituni sanctam esse impaenitentiam. Extat confugicndum est ,
qui doviet linguam noslram.
, ,
13
YI. IMCIPIT SERMO DE INIMICIS DILIGENDIS 1).
V>/onnello caeluni, voco terram, ut pietatis dominicae novitatem et ter-

j.
cocl vai. ws
va stupeat miretur et caelum. Quae sentit mens, qui capit auditus, quae
,
doctrina tradidit ad quod evangelista christianos adtrahit auditores , di-

,
cendo *: diUîte inimicos vcstros P Nec recipit a) hoc mortalis sensus; viscera mmu. ' v. h.
lioc luunana non capiunt recusat hoc condicio carnalis hoc saeculi noii , ,
admittit auditus. Inbecillus aninuis amantes amare non sufficit et diligen- p'- ,
tes diligere vix valet hominis inconstans natura. Nonne fili b) parentes, pa-
rentes hlios uxorem vir virum uxor frater fratrem civem cives parens
,
, , , ,
parentem saepe feralibus odiis persecuntur c) ? et de caritatis vinculo nodos

alligant cl) odiorum, sumentes de pace bellum de coniunctione discidium , ;
et ipsa iit causa odii quae fuerat res amoris. Et si ista quae pro natura
,
,
sunt , sic exorbitant a natura , illa quae contra naturam sunt , inserit quis
naturaePIramalie), causaamoris, estres naturae ; amor ergo et ira coniungi

nequeunt, sic /) Et quomodo dicitur diligite inimicos vestros? Odio
divisa.
habentes se, non odisse; persequentes non persequi virtus est admirantis g) , :
diligere inimicos orare pro persequentibus , non valet aninuis carnis onere
,
praegravatus. Fratres, disperationem A) non facimus 2), haec loquentes sed ,
caelestis praecepti maguitudinem de terrena inpossibilitate monstranuis ut ,
implere istud non muneris sit divini Christo auctore

sit humani operis , ;
ipso cum dicit*: quae inpossibilia sunt penes homines possibilia sunt aput ,
?lucx\iii.2
Deum. lubendo Deus velle tuum quaerit posse dat ipse qui iubet. ,
;
,
2. Sed aperianuis iam in praesenti quid lateat in praecepto. Si lapis la-
pidi inlisus cum sit frigidus emittit ignem, inimicitiarum iuncti ignes
/') , ,
lucent, quam possint conflare discordiam ? Nonne regna ,

gentes, populi
dum inimicis inimicitias reddunt , mundum conciderunt universum , belhs
sanguinem profuderunt /.). Saeviente discordia ardebat nuindus et ea sola ,
pereunte saeculo permanebat incendium. Sicut aqua extinguit ignem ita

,
,
dilectio inimicitiarum extinguit incendia. Dilectio enim pacis unda, ros giâ-
tiae, caritatis imber semen concordiae, affectus germen fructus uberri-
, ,
mus est amoi'is et ad summam, dilectio Deus est, probante lohanne cum
:
dicit *: qnia Deus dilectio cst. Fratres Deus servos suos non inimicitiis ,
i.ioii iv. is.
subiacere voluit sic iubendo sed talia ut inimicitias auferrct imperavit et

, , :
vohiit dilectione placari furorem /)caritate conpesci, amore inimicitias com-

,
mutare. Fratres , imitatur Deum quisquis interficit dilectione iram , facit
u) 1. ni. rcicpil. —
bj 2. m. Jilii. Dc lioc arclialsmo i pro ii iam (li,\i. c) Itacprog, ut saepe in priscls codri. — — rf)Co(l.
ablegant. — c) Ira mali pro odium tnali. / I. m. si. —
ij) Jiuni pro adimrabilis ?
) —
/i) Ita cod. ut alibi ilimarijcrc — , et si-
niilia. — i) 2. m, ill. —
/.) Cod. projuntlerunl cuiusmodi praeterita alibi vidi In codd.
, /) Cod. furorc. —
1) la prisco codice bibliotliecae lauresiiainensis inico. Sernio quoque ed. CCCLXXXVI, inter dnbios
cuius nos catalogum inipressiraus , legebatur liic Au- Augustiui , inscribitur de dilecUone inimicnrum.
gustini sermo cum titulo : de diliyendis inimicis et 2) Noster etiam in serra. ed. LVI. 14: non vobis
bene illis faciendo , iit qui inimici erant conver- videatur impossibile ; ego scio , ego nori, ego pro-
tanltir et amicifiant. Spicil. rora. T. V. p. 171. Re- bavi esse /wmines ckristianos ,
qui diligunt inimi-
apse in hac pagina legimus facit amicum de ini- cos siws.
, ,
14 SF.ItMO VI.
amicum de ijiimico , de lioste fratrem , de profano .sanctum , de .saciilcgo

11.77. religiosum, de gentili efflcit christianum. IIoc autein quod dicimus , de .se-
fjuentihus clarius elucescit. Bcnc , inquit, facitc his fjui vos oderuDt , et
orate pro persequcntihus ct caluniniantihus vobis ; ut sitis Jili patris vestri
^- '*' (jui in ca.elis * est a). Dei filius qui bonus est malis non amantibus dat ,
amorem. Christus Dei lilius odium se habere a mundo noverat qui dicebat: ,
odit vos niundus scd priniuni nie odivit h) : tametsi c) odium se habere a
,
numdo noverat quam bene fecerit, audiamus. Mundus ut serviret idolis

,
inimicitias indixit auctori; et ne oboediret d) uno c) et vero Deo, monstris

maluit innumeris subiacere atque/") in odium creatoris diligit amare viles :
et sibi subditas creaturas; faciens quod erat non iudicii sed furoris pul- , :
sabat caelum nuigitus laniati pectoris, funestarum servitio victimarum: aer

ipse sacrilegiis sanguinis infundebatur libaminum : ararum if) fumo solis cla-
ritas fuscabatur : ut tali cultu noii iam creator sed creatura ipsa suum ge-
reret dolorem quereretur //) hiiuriam. ,
Nec tamen impietate hac victa est invicti pietas creatoris

3. quia in ;
opiHce amor operis profanam superabat iniiu'iam et facturae dilectio facta ; ,
p- "^-
dissimulabat humana sciens esse amori i) gloriae ignoscere , quam punire ,
,
reparare perdita quam facta servare et credi hinc auctorem se esse rerum,
, ;
cum se rerum cerneret redditorem A). Hinc est quod Deus intrat nuindum, et
terris jniscetur et carni fit hojiio implet hominis servitutem ut Christum ; ; ;
mundo /), Deum virtutibus , obsequiis hojiiinem passionibus(/?/e compiôba-

.
ret. Facit ei^go virtutes ad indicium deitatis suae ; dat caeco oculos ,
quos
non dedit natura nascenti cumque quamplures caecos praecepto solo ocu- ;
lasset adlucem, liinc ergo reformat oculos unde fecei\it hominem totum:
sputo suo baptizat limum ut inmaculatus pulvis sicut in principio divi- ,
nis ni) manibus tractaretur et ipsum esse factorem hominis factura himinum ,
perdoceret: fugat daemones /i) imperio caelesti , et crudeli caj^tivitate jdos-
sessos ad suam reducit liberam seinitutem membra paralyticis o) soluta :
restringit, ne indecorum corporis decus suae imaginis subiaceret vitae mor- :
tuos reddidit , et aninias in membiâ iam faetentia iubet redire : ut geminata

p. 79. virtus et mortem pelleret et faetorem. Verum quia timoi-em virtus , familia-
ritas dat amorem , vadit ad convivia , nuptias non declinat , omnibus ad

omnia toto iungitur blandimento. Ad postremum patitur, moritur, sepeli-
tur; et hominem quem pro amore mundi susceperat pro mundi amore
, ,
de})onit. Nec tamen sic muiidi malitia superata est nam virtutes eius scaeva :
interpretatione />) memorabat; commuiiicationem pro vilitate contempne])at

mortem dabat casui non amori. Tameii ille bonus iiiexhaustam </) pietatis
suae tenuit largitatem , ut faceret gloriosam de pietate victoriam et tristem ,
non faceret de severitate vindictam. Ergo Fratres diligamus inimicos no- , ,
a) Iii cod. mendosc csl cst. — 4) I. m. odit. —

Cod. tami-n. — d)
c) m. obediret. — Ita cod. — /)
-i. m. adque er) I, ,
([ii.ifi
ccrte scriplura sollemnis est in priscis codd. Cod. arearum. — h) Cod. quaererctur. —
— «/)
cod. nisi forte inavis i) It.i
emcndare maioris. — /, ) Ita cod. — () Cod. mnndum. — m) Cod. divinorum. — n) Cod. demones. — o) Cod. jMralilicis. — p) Cod.
inlrrpractationc. — 7) Cod. sine ad<piratione.
DE INIMICIS DILIGENDIS. 15
stros, bene faciamus his qui oclerunt nos, et orenuis pro persequentilnis
et calumniantibns nobis ; ut possimus et nos non de inimicitiis , sed de
amicitiis gloriando , Deo sanctam iêportare victoriam. Explicit.
I7i editione romana cinni 1819. sermomm deceni S. AiKjustini ,

primus est de X. plcifjis Ae-
gyptiorum et totidem praeceptis Dei , qui sermo valde mutilus erat apud Eugyjypimn et Maurinos
serm. 8, sed ope codiets casinensis supplemeniis tribus auctus fuii. Ceterum casinensis unieus co-
dex adeo mendis erat deformatus , adeoque mancus et imperfectus , ut ea casinensia supplementu
omnhio a nobis sarcienda refmgendaque sint.
VII. INCIPIT SANCTI AIJGUSTINI SERMO DE DECEM PLAGIS AEGYPTIORUM,

ET DECEM PRAECEPTIS LEGIS «).
''^''
i.JL/omino Deo nostro , cuius cultores sumus, in laude dictum est ,
p"'^,,^!"'
quodam scribturarum loco omnia in mensura et numero et pondere di- *: •

sap. xi. 21.
sposuisti. Deinde apostolica doctrina edocemur *: invisibilia Dei per Z;) ea -Rom. i. 20.
quae facta sunt intellecta conspicere et ea quae latent per manifesta ; , ,
investigare xuide interrogata quodammodo ubique creatura

: dominum ,
Deum se artiticem habere ipsa speciei suae quadam quasi c) voce respon-
det. Deinde apostolus <-/): ea quae conscribta c) sunt in libris, quod dici-
tury) testamentum vetus, in figura contigisse commemorat scribta autem :
sunt, inquit g-), ad correptionem nostram, in qnos finis saeculorum obvenit.

Proinde , caiîssimi si h) ea quae videntur in rerum natura quasi
, lortuito ?')
provenire, perscrutata /i)diligenter atque discussa, et prudenter vestigata et

inventa laudem intimant creatoris divinamque piovidentiam per cuucta ,
diffusam et disponentem , ut dictum est , suaviter omnia , cum attingit a

fine usque in finem fortiter ;
quanto magis ea quae non solum facta ve- , p. sos.
rum l) etiam divinis btteris conunendata recitantur ? Unde propositam nobis

a fratribus quaestionem, immo ?/i) iuquisitionem et disputationem, quid sibi
veht quod decem plagis percutiuntur Aegyptii et decem praeceptis instrui- ,
tur n) popuhis Dei, suscepimus o) in nomine domini Deiy;) nostri, adiuvante

ipso et donante, adnitente nobiscum pia intentione cordis vestri
cj) quan-
,
tum possumus exphcare /). Qui proposuerunt quod proposuerunt , sciunt,

id est proposuisse se noverunt , Jiec me hoc temere ad vos protuhsse recor-
dantur. Quicumque autem non quod possumus;
proposuistis ,
pariter audite
ut propositum fratrum , cura omnium;
expositum ministerii nostri,
sit et
ahmentum sit universorum. Arbitramur enim ipsum adiuturum s), etsi nou
propter nos ,
certe propter vos, ut ea dicamus quae et dici t) oportet, et
,
audire utile est , ut in via veritatis eius pariter ambulantes et ad patriam

,
pariter festinantes, hostes u) et insidiatores itineris nostri , agnoscendo vo- p.m.

luntatem legis Dei .r), evitare mereamur.
n) Deest in casinensl legis. —
casin. verba iiwvibilia Dci per. —
bj Desunt in Dcest in cas. quadam qtiasi — d) Cas. c)
addit Paulus. — — f) Casin. in libris vetcris testamenti. — g) Deest in vat. inquit. — h) In
e) Casin. scripla
deesl casiii.
si. — i) — k) Cas. tntcrrogata. — Cas. incndosissime fuerunt pro facla vermn. — m) Cas. imo. Sed
Dcest in cas. quasi. l\ ,
immo semper in codicihus. — n) Cas. instiluitur. — o) Cas. susripitnus. — p) Decst in vat. Dei. — q) Cas. aljsurde advenicnte.
— Aljliinc in cas. desunt oniuia usrjue ad arbitrarnur. — Cas. male adiutorium. — Cas. mendosissime dicamus certe
r)
s) t)
(juae didici audiri utet — uj Deest in cas. hostes — x) Dcest in cas. Dei.
ille est. et.
,
B
,;
16 SERMO VI r.
!i> Decein simt plagae, quiljus populus Pharaonis percussus est; decem
sunt praecepta quilnis Dei jjopulus instructus est. Videainus
, fiatres ,
quoinotlo «) corporaliter facta, spiritaliter siint intellegen(Ui. JNon eiiim ijiita-
niiis tantuni dicta h) atque conscribta , noii facta ; scd faeta crcdiimis ,
queinadmoduin facta legiinus : et tainen ipsa facta umbras c) fuisse futuro-

riim apostolica doctrina cognoscimus. Putamus ergo spiritaliter d) esse in-
vestiganda quae facta sunt , tamen esse negare non possumus c). \e-
facta
mo ergo dicat : scribtum est quidem, aquam conversain in sanguinem in
plaga Aegyptiorum ; sed signillcat aliquid , non eniin re vera fieri potuit.
Hoc qui dicit, ita quaerit voluntatem Dei ut iniuriam faciat poientiae ,
Dei. Qiiid /') enim? Si dicendo signilicare potuit, etiam faciendo non po-
tuit? An nuinquid i,') non est natus Isaac aut h) Ismahel ? Nati erant ho- , ,
niines erant, et i) ex Abraham nati erant, et unus ex ancilla alter de ,
libera. Quamvis ergo homines fuissent ([uamvis nati essent, iigurarunt ,
tainen duo testamenta vetus et novum. Ita prius in fundamento posita

,
rerum gestarum firmitate, significantiam k) debemiis inquirere , ne subtra-

cto fundamento , in aere velle aedlficare videamur.
3. l), omnes qui decem legis praecepta contempnunt m),
Arl)itror ergo
quae Aegyptii corporaliter passi sint n). Hoc propositum
spiritaliter pati ea
donec adiutorio Domini o) explicem intentos vos volo et orantes pro nobis, ,
ut dicamus ntilia y;) vobis. Quod enim ad nos pertinet, fortasse cogitamus
quod autem loquimur vobis servimus. lllud ergo prius accipite, ne in nu-
mero fallamini ad plagas istas decein non pertinere quod primo factum
,
est signl causa ut virga in serpentem converteretur. Aditus enim erat

,
ipse q) ad Pharaonem quo commendabatur Moyses r) educturus ex Ae- ,
gvpto popuhim Dei , nondum autein eontuniaces feriebantur, sed diVino

signo iani terrebantur. est de Neque nunc ^) opus est, neque pro])ositum
ipsa \irga in serpentem conversa ali(piid dicere. Verumtamen quia eius
mentionein necessitate fecimus, ne quisquam t) \\\ numero erraret nec ,
debet in cuiusquam auditoris animo u) tamquam non intellectae rei scru-
pulus remanere , breviter dicimus , virga signilicari x) regnum Dei etc.
llactema prunum casinense supplementum correxhmts. Exin reliquonim iteni duoruni saltuatim sal-
tem anendaliones scribemus. Icjitur in textii casin. p. 7. cot. 1. v. 18. corrigatur : ad Deiiin fuit iu-
Lendi consilium. Ibiv.il. corr. srtXws, pro sccus. /6( c. 24. oboediebat, vetere urthographiu. ll)i v. 27.
adde: dicere demonstratuin in duobus apostolis magui gregis arietibus quorum nataliciuin uno die ce^ ,
lebramus, iu Petro et Paulo. c. 33. dele ad. v. 34. dic : eustodes milites interrogatos ,
om/ssis ceieris.
V. 37. dic : iuste tuisse prolaturus in Petrum. Quid dicimus? v. 40. responderctque. Col 2. v. 2. post vocabu-
lum moriatur «f/rfe; Paulus autem cum inclusus et vinctus cantaret iu Deum tremefacta terra et laxatis , ,
vinculis, non abscessit, ne mali aliquid custos carceris pateretur. Dabatur enim liumaiiae iustitiae cogi-
tandae locus ue alius pro alio puniretur quando uihil coutra divinitus iubebatur. Deiiide r. 7. oiidssis
, ,
omnibus usque ad nemo ergo sic in vat. mens concupiverit [non geus cogitaverit). Per traditoiem ludam
,
liberati sumus sed hoe ludas nobis nou praestitit; occidere voluit, nou liberare. Deo laus, ludae dam-
;
uatio. JVec tamen hoc faceret ludas uisi permisisset Deus qui proprio fllio non pepercit sed pro no-
, ,
,
bisomnibus tradidit eum. v. ull. corr. voluerat Deus pati. Pag. 8. cul. i. v. 9. corr. diu pru dum. v. 10.
0) Vat. quoniam. — b) Cas. iiegamm facta, iil puCcmiis. — c) Cas. umbram. — d) Cas. spiritualiter. — c) Deest in cas.
iiegare non possumus. — /) Cas. qui. — g) Cas. aii non ? non. — b) Cas. aut von. — i) Cas. — Ulcrtiue cod. sig-
siiie et. A)
nificantia. — l) Cas. cnim. — m) Cas. aJdit et non obscrvant. — «) Cas. sunt. — o) Cas. Dci.— p) In cas. Ueesl iditia.
— g) Cas.' isle. — r) Cas. .Muses. — s) Deest iu cas. nunc. — t) Cas. quis. — u) Vat. animum. — x) Vat. virgas signijicarc.
;
,
DE X. PLAGIS, ET X. PRAF.CEPTIS. 17
1ecerant,profecerunt. v. 21. cotidie, vetere orthographia.v. 24. corr. Cy^^riams pro mendoso vocatur. v. 32.
rorr. hic vestes Aegyptiorum. Et divites exigimus {non videntes eximus) v. 15. omitlitur mi in vat. Item
portamusywo ferimus. i'.43. corr. finis devenit. Itane non fieremus intenti {omis.w ,•/'" . 2j. ....juellae
jjrisco more in codd. Col. 2. v. 10. corr. musculas. v. 12. deficiuut, semr :, j..v. «. (g. dictum est.
r. 21. 22. 6i«facit. v. 31 et Deo. v. 32. deberemus, nec si laborando et iubenao _?isset. v. 36. est ahest a
casin. v. 4-1. Utcumque {pro ateum.) Pacj. 9. col. 1. v. 1. corr. iutuentes v. 3. î niae loquar, et quis
loquar, divina iiominibus. Ecce. v. 9. illis/iro eis. v. 11. quantum credimus. ». '
liii.;o)Dei.
a fin. similes dicit magorum pro comparat magis. P.
Cot. 2. v. 3. , 10, cal. 1. 1. . <, c . , ..j lefece-
runt? In secundo eniin defecissent, in primo etc. v. 11. devita. v. 12. penetrant. v. M. sine a. y. !7. te-
stimonia. v. 19. discentes, noii dicentes. c. 2.5. commemorabuntur , et convertentur ad Ij linuin 'tniversi
fines terrae, et adorabunt in conspectu eius universae patriae gentium. v. 28. a mari xisque ad mare.
V. 30. sed semper discentes. v. 33. ;wo sequitur corr. consequenter adiungat. v. 33. resistunt. v. 35. Non
proficient. IMerito in tertio signo deficiunt. Sed ultra non proficiunt. Quare non proficient.' Partem huiits
sermonis longissimam eitgyppianam seu maurinam , nos brevitatis gratia nunc praetermisimus. Cete-
roqui constat pretiitm operis fore si totus hic luculentus tractatus , facta cum codice bobiensi vat. cli-
ligenti collatione aliquando recudetur. Interim nos scripti huius instaurationem alteri sttbstituimus-
,
.êrmoni qui in eodem codice bob. vat. p. 80. erat , incipiens: Omnia quae a Cliristo; quem sermonem
.iine dttbio augustiniamtm,Chrysologi editores ad hunc immerito transtulerunt sub n.XCf'\nt alibi diximus.
VIII. INCIPIT SERMO DE MULIERE ADULTERA 1).
XjLgnovistis , fratres, si tpynen evangelium a) diligenter andistis ,

qnalem cod.. Tat. 576s.
Iiidaei temptationis laqTi-ri— Cliristo domino posuerunt ; sed in ipsum la- p. 86.
cum ,
quem loderun^ '''nnt ^), dicentes ad lesum *: miilier haec iii 'loh. vih.4.
adiiltcrio depraehensa c. : Mojses talem praecepit lapidari ; ttt de illa

(piid dicis ? Velut duphce musciptila temptantes capere sapientiam Dei
ut si diceret, occidite ,
perderet mansuetudinis gratiam ; si iuberet absolvi
rescissae legis calumniam sustineret i). Videns Dominus insidias miserorum,
non dixit occidite eam , non dixit absolvite. Sed quid ipse super illam .?
Japidem mittat ,
qui scit se non habere peccatum. Id est, iusta quidem
lex ,
quae adulteram iuliet occidi , sed lex iusta ministros habeat innocen-
tes. Adtenditis, quam adducitis .^
adtendite pariter qui sitis , qui adduci-
tis. examinatur culpa peccantis, prior luceat sinceritas accusantis. Hoc
Si
audito, paiilatim de conciho subtrahuntur; remanet adultera sola et Domi-
nus; id est remansit vuhius et medicus accusatores confusi sunt, nec ve- ;
niam poposcerunt adultera confusa est et sine confusione discessit. De-

; ,
nique dicit ad eam Dominus mulier nemo te condemnavit P Respondit: : ,
nemo, Dotnine. Dicit ci Domintts : vade nec ego tc condemnabo. Ita Do- , p. s-.
minus nec pietatis remedium subtrahit nec adukeram iubet absolvi sed , ;
mediuiu tenens iter iudicii , conscientiam tantum consiilit accusantis , et

mitigat pericuhim tribuhantis d). autem consuleretur de aduhera Domi- Cum
nus, digito scribebat in terram. Nonne tacitus hoc dicebat quid iudicatis :
de terra , terreni ? IUi soh competit de hac condicione materiae , cuius est
u) Cod. evangeliorum, scd or expiinsitur. — b) Cod, inceihrunt. — c) 1. m. conprehensa . — d) Ita cod. in sensu neu-
tro , ut incmhris cruciantihus apud Froutoneni.
1) Ita cod. 1. manu. At idem 2. manu de mu- liciter inventus a nol)is sermo cuius titulum seu notis
liere quae in adulterio depraehensa est.Hunc au- tiam veterem iam tradideramus. De adultera Augu-
tem alteium titulum adamussim babuit codex vetus stinus aliis verbis in tractatu XXXIII. ad loluinueni.
laureshamensis, ut legitur in catalogo quem divulga- 2) Sic fere in causa adulterae loquitur Augustinu-
virausin Spicil.rom. T. V. p. 167. Est igitur nunc fe- etiara in serraone edito XIII. 4.
, ,,,
18 CERMO VIII. DE MUMERE ADULTERA,
plasina de cinere. Agnosco , luteam massani , et duram non admitto sen-

tentiam. Quid etiani in ipsa, ludaei , exceditis consoFatione iustitiam? Unani
tantum exhibetis ad iudicium , cum adulteriuin esse soleat duorum «).
Ipse super illam lapidem prior mittat ,
qui scit se noii liabere peccatum.
Quo dicto , turbat conscientia cpios ad calumniam armaverat inpudentia.
ludex cordis punxit occulta ; et quam in reatuin mutarat sanavit admis- ,
sa b). Si ergo , Fratres karissimi , etiam professis criminibus veniam pietas

Domini non subtrahit, cunctosque emendari potius desiderat ([uam puniri
quanto magis etiam si culpa praeponderavit fragilitatis fragilis debet igno- ,
scere."^ ex se conprobans interdum in nostra non esse potestate peccatum i),
quia et loquimur quod nolumus et agimits quod horremus. TolUt ad tein- ,
pus iudicium subhmitas inimici perdit autem diabolus palmam perficiendi :
quia donat Deus remedium paenitendi cui est pietas et pbtestas in saecula ;
saeculorum. Amen. Exphcit 2).
IX. IPyCIPIT SERMO DE PSALMO XXXVI-
^nte paululum cantavimus,, Fratres custodi innocentiam ^ et \>ide

i.XXr :
cod.^»at. 57.S8.
aequitatem quoniam sunt reliquiae homini pacifico *. Si quod cantavimus,
,
• ps. XXXVI. 37.

opera demonstremus profecto erit nobis directio ipse Dominus, ut omnia
,
p "'5
quae vult, vehmus et nos: ipsa est enim sana directio nam si tu non vis ;
quod Deus vult curvus eris et pravitas tua non te permittit pacari c) recto.
, ,
Gustodi ergo innocentiam et vide directionem. Pretiosa res est innocentia

Fratres karissimi. Si furari vis ahquid d), credo ut adquiras, vide quo maiium
mittis , et unde tolhs. Hac vis adquirere , hac perdes : adquiris pecuniam
et perdis innocentiam. Evigilet cor tuum ,
qui vis adquirere pecuniam , et
perdere innocentiam et peixle potius pecuniam et custodi innocentiam.

; ,
Tene quod tenes, ne ahvis accipiat coronam tuam. Quomodo tenebas sac-
culum ne til)i extorqueretur a fure, ita custodi innocentiain, ne tibi extor-
,
queatur a e) diabolo. Sit tibi iha patrimonium, quia tibi satis prodest. Quid
simile, karissimi , lucruin auri et damnum innocentiae .''
Nam aurum habent
mah habent , et turpes ; innocentiam vero soh boni possident. Custodi ergo
innocentiam , et vide directionem. Habeto oculos rectos ut videas directio- ,
nem, non pravos quibus prave videas. Sunt enim rehquiae homini pacifico.
p. 97. Id est cum mortuus fueris , vives aput Deum; hoc est, sunt rehquiae ho-
0) Duorum \ulctur lii cod. sub rasura. — b) Ita cod. — c) Ita omnino codrx. Num pro precari? — d) Cod. uliquit. — « ) Deest
11 in cod.
1) Hoc intelligitur de gravi tentationis violentia, 3) Quainqiiam extat Augustini continua in totuin
quae abripit, non tameu cogit, honiinis voluutatem. psalteiium dispertita sernionibus enarratio; tamen
Alioquiu absque libertate nullum esse peccatum iieque hic neque alii quos subiungenius serinones
omnes eonsentiunt. de psahnis , iuter iilos continuos appareut. Profecto
2) Brevior est prae aliis inultis hic sermo, fortasse de psalmorum variis versiculis habentur serniones
quia dominicalis. Nam die dominico brevius con- inter edd. a XIV. ad XXXIV. Vindobonenses item
cionari se solituin ( uiinirum propter reliquam li- quatuor in quibusdain psalmorum versiculis versan-
turgiam) ait Augustinus tract. XLVII. in loh. n.8. tur. Nonue etiam in lohannem extat Augustini se-
Fratres , f/uaeraiiius hoc pauto adtentiiis. Non nos ries tractatuum et tamen niulti iu idem evangelium
,
artat hora quae solet die dominico. extra ordiuem habentur sermones in operum T. V.'
;,
:;
SEUMO X. I)F, PSALMO XXXVI. 19
inliil naclfico; secimtluni illiRl quod ait :

qui credtt iii nie , licet si mo-
riatur, ('/wf *. Conaniini ergo , Fratres , et delectamini esse pacifici. Nani loii. xi. -
dicit Dominus*: heati pacijlci , quia filiDei vocabu/itur. Delectentur in- • M.Mtii. v
pii et infideles in niultitudine argenti , douiorum et mancipiorum et cetera ,
(luia haec sunt potentiae et deliciae ipsorum. Quae autem erunt deliciae
* xxxvi.
videamus. Audi versiculum ipsius psalmi ct dclectahuiitur , • i
:
nacifico ,
inquit in multitudine pacis. Auiuim tuuni et argentum

,
pax tibi erit ,
praedia tua Deus tuus pax erit quidquid hic desideras pax
. vita tua , , ; ,
pax tibi erit: «piia hic quod tibi est aurum non tibi potest esse argentum: ,
(luod vlniim est non tibi potest esse panis Deus autem tuus totum tibi
, :
erit: manducabis eum ne esurias bibes a) eum i), ne sitias inhuninabe-

, , :
ris b) oculos ne sis caecus fulcieris ab eo ne deficias possidebit te to-

, : , :
tum integrum totus integer angustias ibi non patieris cum eo cum cpio :
possides totum quia et tu et ille uiium eritis quod unum totum et ille
,
,
habebit, qui vos possidet. Hae sunt rehquiae homini pacifico. Securus ^
esto, custodi innocentiam et vide directionem quoniam sunt rehquiae ,
homini pacifico ;
praestante Christo domino nostro ,
cui onniis est lionor
et gloria in saecuki saeculorum. Amen. Exphcit.
X. i.XCIPIT EIU.SDEM DE PS.A^LMO XL- 2)
Cod. vcl.
I . XJene quoniam unaquaeque anima quotiens pecca-
scitis , Fiâtres ,
verit, totiens vuhieratur; ettamen dignatus est dominus noster lesus Chri-
stus inchnare caelos et descendere ad terras ut hominem colonum terrae ,
migraret c) ad caelos et cum ipse patria sit viam fecit ad patriam quia : ,
;
ipse est medicus, ipse medicina anima enim se ipsam vuhierare potuit :
sanare non potuit et quod peius sana medicum contemsit nunc rogat
; , ,
aegrota si tamen rogat si tamen vi phrenetica d) agnoscit medicum suum

; , : p "»•
loget humihs, cpiem contemsit superba. Si ergo agnoscis aegritudinem tuam,

accipe potionem psalmi huius, et aperi oculos cordis, et bibe cjuod audis;
concorda Jingua cum corde tuo ne sis perstrepens vocibus et mutus ; ,
moribus. Dic ergo de corde puro et conscientia bona et fide non ficta
Cip dixi Domine misererc mei sana animam meam quoniam pcccavi ,
,
tibi*. Ille qui inchnavit caelos et descendit, cjuaesivit te ante quam eum ' ps. xl. -..
quaereres , adtuht tibi medicamentum carnem suam. Si solhciti iii peregri-

natione ambulannis , remedium quaerannis.
•1. Sed fortasse ahquis dicat pauper su.m non liabeo quod medico offe- : ,
ram non enim quaero quae vestra sunt dicit apostohis, sed vos. Si enim
:
,
•" coi-.xti.n.
\iduam non potes imitari e) saltem calicem aquae frigidae da; frigidam enim ,
ai Cod. bibis. — b) Cod. inluminavcris , v pro b. —

c) Animadverte mlgro sensu activo ; nisi niavis scribere liomo et colonus.
— d) Cod. frea. — e) 1.m. emilari heic et mox; qu»d in aliis quoque vidi mss.
V Videsis testimonium de ss. eiicharistia. nec non a catalogo vetere laureshamensi apud nos
2: iMemoratur hic titulus a Possidio in iiid. cap. IX, Spitil. rom. T. V. p. 16.». 168.
20 SERMO X. DE PSAI.MO XL.
iussit niedicus , ne de ligno o) causeris. Postreino imitare latroneni : oninia

membra lixa habebat , lingua sola ei restiterat ; ut apostoli sententia imple-
X. w. ad iustitiani, ore aiiteni confessio fit iii salutem*. Mo-
retur: corylc creditiir
p. 100. dico membro confessus est et grandi voluntate liberatus. Non dixit eoo ,
dixi Domine sed dixit memento mei Domine. Ergo ut meminerit nostri
, ; ,
Dominus sit in nobis bona voluntas, demus potum aquae frigidae quia
,
;
ixv.jo. dictum est*: quicuntque uni cx mininns nicis dcderit, niihi b) dcdit : et
qui noii dcderit uni cx minimis meis , niihi non dedit. Demus nummum
sicut illa vidua onuiem substantiam suam ad gazophylacium c) posuit: dam-
nemus in quadruplo peccata nostra cuin pecunia, sicut et Zachaeus <:/). Si
non habemus et sumus parvi, ut efficiamur magni, ascendamus inarborem,
sicut Zachaeus , ut Christum videanuis. Nemo enim videt Ghi-istum , nis\
hgnum Discutiamus conscientias nostras
crucis ascenderit. ne quid ibi ,
tineae irae et invidiae inveniamus accendamus lucernam verbi, ne quid e) :
ibiperfidiae, ne quid confusionis repperiamus ; ut vere et ex corde dicamus:

siv. 15. (luonicun tu evelles dc laquco pedes meo*. Per Ghristum dominuni nostrum.
XI. INCIPIT DE DOMIINICO PASCHAE 1).
.1
omni quidem psalterio Dominus noster proplietatur atque /) can-
.u
loj. tat. r,--.6. tatur siquidem ipse habet clavem David, qui aperit et nemo chidit g)
, ,
p. 258.
et chidit et nemo aperit *; sed praecipue in centesiino septimodecimo psahno ,
qui nunc lectus est, iêsurrectionis eius mysterium praedicatur. Et ipse ad

' Pi. CXVII. 19.
patrem victor ascendens ,
imperat angelis dicens * aperite mihi portas iu-
:
stitiac , ingressus in eas h) confitehor Domino ; hacc porta Domini , iusti

intrahunt per eam. Per hanc portam ingressus est Petrus, ingressus est
Pauhis ingressi sunt omnes apostoli
,
ingressi sunt martyres et cotidie , ,
sancti quique gradiuntur. Per hanc portam primus latro cum Domino in-
gressus est. Habitote fiduciam , Fratres carissimi , et vos sperate simiha. Non
dixit: apostoh et martyres intrabunt per eam , sed iusti intrabunt per eam.
Quicumque ergo iuste agit et inter iustos Domini esse meruit intrabit , ,
hanc portam; quia Dominus non quaerit sanguinem confitentium sed ii- ,
"m Tauti-
r.!i
dem per quam sanguis effunditur. Si habuerimus * fidem quae potest
,
,
.iumincoii.
sanguinem fundere, inputabitur noliis cruoris effusio. O vere infielices lu-
daei! o vcre miseri atque i) miserabiles, qui lapidem qui non intellexistis ,
Ms.xxYiii.iG. per Eseiam k) repromissus est, qui /) ponitur in fundamentis Sion ut po- ,
pulum utrumque coniungeret , esse dominum salvatorem esse Dei lihinn , !
Hiuic vos reprobastis aediticantes quontlam congregationem Domini et tem- ,
ph eius mysteria custodientes m) qui reprobatus a vobis, factus in capite :
anguh; et primam ecclesiam de ludaeorum populo congregatam, et creden-

<0 Ita cod. — b) 2. m. michi. Sic et postea. — c) Cod. /. pro ph.— </) Cod. I. m. lacceus. c) — I. m. qtiit. Sic et mox. /) Cod. —
udquc. — g) Ita cod. — h) Cod. in eis. — i) Ita cod. hoc loco. — /i) 2. m. Esaiam. —
l) Cod. qtiod. — m) Cod. cuatudicnles.
1) Eadem vel aeque prisca manu additur; incipit homilia beati Augustini de dominica resurrectione.
,
SERMO XI. DE DOMIMCO PASCHAE. 21
tes ex nationibu3 in mysterium foederavit. unum gregem

Domino fa- et A
hoc mirabilc in ociilis nostris*; ut nos qui ante passio- *p«cxvii.m.
ctum est istud, cst
nem Domini sine testamento eramus et lege adoptaremur in filios Dei. ,
Quid hac die felicius, in qua Dominus ludaeis mortuus est et nobis re- ,
vixit.^ in qua syna£,ogae occubuit et est ortus ecclesiae in qua nos omnes , ;
fecit secum resurgere in caelestibus impletumque est illud quod ipse dixit ;
in evangelio * : ciini autem exaltatus fuero , omnia traham ad me. Vide- • loii. xii. 12.
tur mihi haec dies ceteris diebvis esse lucidior , sol mundo clarior inlu- p. 250.
xisse quoque omnia et elementa laetari et quae patiente Domino

, astra ;
proprlum himen retraxerant et fugaveiant a) et noluerant creatorem suum , ,
aspicere crucifixum haec nunc victorem et ab inferis resurgentem suo si

, ,
dici potest, fulgore, suo prosequuntur officio. Credit caelum credit terra, ,
et sagena quae totum mundum piscata est, ludaeos tenere non potuit?i/oec
cst dics quam fecit Dominus exultemus et laetemur in ea*. Quomodo Ma- ,
• ps. cxvii.i4.
ria virgo mater Domini inter omnes muheres principatum tenet ita inter ,
ceteros dies haec omnium dierura mater est.

2. Rem novam dico , sed quae scribturarum vocibus conprobetur : haec
dies etuna de septem et extra septem est haec est dies quae appellatur , :
'
octava unde et in quibusdam psalmorum tituhs superscribitur pro octa-
, p. 251.
va haec est in qua synagoga finitur et ecclesia nascitur haec in cuius

: , :
numero octo animae servatae sunt in arca Noe. Simihter inquit et Pe- ,
trus*, vos salvos faciet ecclesia. Haec est , de c|ua ecclesiastes praecepit : m. Peu. iii. 20.
datc partem septem , date et octo *. Et quid me necesse est infinita rephcare • Eccie. xi. i.
exponentem b) chei huius sacramentum ? Hoc tantum dico quod ;

universa
sabbati gratia , et antiqua illa festivitas popuh Indaeorum , diei istius sol-
lenmitate mutata est. Ilh in sabbato non faciebant opus servile ; nos in die
dominica c) , hoc est in die resurrectionis , opus servile non facimus ,
quia
peccatis et vitiis non servimus : qui enim facit peccatum , servus peccati
est non accendebant ignem in die sabbati nos e contrario accendi-
*. IHi , * loh. viii. 34.
mus ignem Spiritus sancti et omne vitium excocjuimus pecca-

in nobis ,
torum de quo igne Dominus ait * ignem veni mittere super terram et
; : , ' luc. xii. ».
quam volo ut ardeat\ Desiderat Dominus istum ignem ardere in nobis ,

p.252.
et secundum apostohim * Spiritu nos sancto fervere ut non i-efrigescat in ,

' Rom.xn. u.
nobis caritas Dei. Ilh de spinis Deum coronaverunt nos autem si fueri- ;
mus lapides pretiosi , nostrum Dominum coronabimus. Caput imperatorum

istius saecuh ornat diadema nos ideo in capite nostri regis imponimur
;
ut ornemur a capite non receperunt Christum nos recepimus humi-

: ilh ;
lem filium Dei , ut habeamus postea triumphantem d). Ad extremum nobis

Christus occiditur, homicida Barabbas dimittitur. Pro quibus univer-
illis
sis , Fratres carissimi consona pariter voce cantemus hic est dies cpiem
, :
fecit Dominus , exultemus et laetemur in eo.

Exphcit de dominico paschae.
«) I. m. fiiguerant. Num. pro/ujn-ant.J— 6) Cod. soloece exponcns. — c) I. m. rfonitviica , ut nunc Itali. — (/} Cod. tfiunf.
,
,
:
22
XII. DE PEI\EGRI.\ATIO]NE IIUITJS VIT.VE 1.)
Cod. vat. 5758.

'p."o5: I • V itam istani nostram , Fratres karissinii , peregrinationem quandam
esse a patria sanctorum caelesti Hierusalem, apertissime docet apostolus a)
II. cor. V. c. Paidtis dicens: quandiu />) sumus in corpore peregriuamur a Domino*. Et ,
quia omnis peregrinus utique liabet patriam nam nemo sine patria pere"ri- ,
nus est nosse debemus quae sit patria nostra quo nos oportet neglectis c)
,
,
omnibus inlecebris d) et deliciis vitae huius , ad id festinare quo tendimus

et ubi tantuminodo nobis licet adcpiiescere. Noluit enim Deus alibi nobi.s
esse quieteiu veiam nisi in illa patria nam si et liic daret quietem uon de- : ,
lectaret redire. Hanc ergo patriam Hierusalem vocans non illam terrenam ,
nai. 1V.25. quae servit cum filiis suis sicut idem ipse apostolus monet *: illa enim ad ,
imibram siLniificationis cuiusdam data est in terra liomiuibus carnalibus ;
quamvis unum Deum coleutibus tamen terrenam felicitatem ab illo deside- ,
rantibus. Est autem alia Hierusalem quam dicit esse iu caelis Hierusalem , ;
1' iM. enim sursum quae est mater omnium nostrum. Matrem illam dicit tam-
est,
quam metropolim; nam et metropolis mater civitas iuterpretatur. Ergo ad illam
festinanduin est nobis, et cognoscendum peregrinos nos esse et in via esse. ,
2. Omnis homo, qui nondum credit Christo nec in via est; errat enim ,
et ipse patriam quaerit, sed nescit qua, nescit ubi. Quid est quod dico pa- ,
triam quaerit P Requiem quaerit omnis enim e) iinima beatitudinem quaerit :
nemo interrogatus utrum beatus esse velit, cum aliqua dubitatione se velle
respondet. Omnis homo clamat, beatum se velle esse sed qiia eatur ad bea- ;
titudinem et ubi inveniatur illa beatitudo hoc nesciunt homines

,
ideo , ;
errant. Nemo enim errat qui nusquam it eundo et uesciendo qua eatur
,
: ,
omnis /) error oboritur. Revocat Dominus ad viam; et cum efticimur lideles,

credeutes Christo non iam in patria sumus sed tamen in via iam coepi-
, ,
mus ambulare. Quomodo ergo omnes carissimos nostros si tamen memi- ,
nimus nos esse chi^stianos , eos qui errant vanis superstitionibus et haere-
p. 10». sibus liortanmr et monemus nt veniant ad viam , et in viam ambulent ; sic
et illi qui iain sunt in via , debent se invicem exhortari. Nemo enim per-
venit, nisi qui est in via : sed non omnis qui est in via pervenit. Illi
, ,
iam in via sunt, et ipsi nondum securi esse debent ne ipsius viae deliciis
,
retenti, in illam patriarn, ubi sola requies est , non tanto amore rapiantur.
Gressus enim nostri in hac via sunt dilectio Dei et proximi. Qui diligit,
currit: et quanto quisque artius diligit tanto currit alacrius quanto au- , :
tem quisque minus diligit, tanto pigrius movetur in via. lam vero si non
diligit prorsus remansit in via. Si vero saeculum desiderat retro respexit
,
,
de via. Non habet faciem ad patriam. Quid prodest quia in via est? sed
non it, redit autem. Hoc est, quid prodest quia christianus catholicus est ?
hoc est enim esse in via : amando saeculum in via ambulat sed retro
et ;
a) Coil. apostulus, u pro o, ut iiifra, nec non in mss. — Ita n pro m. —

aliis necleclis, ut Interduia
b) cocl. ci I. ra. alibl
jn eodil. \iili. — rf) 2. m. illecelris. — e) Enim interponitnr a 2. manu. Ita et mux post nenia. — /) Cml. omnes.
\) Novit Possi.cliiis ia iiid. lioc diserte titulo ; de perecjrinaUone Christiatwrum quae in hac vita esl.
DB PEREGRIXATIOSE UriUS VITAE. 2.^
respexlt; unde enim coepit, illuc redit. Si auteiu per aliquas insidias teni-
ptantis et latrocinantis in hoc itinere ininiici traducatur
ab ecclesia catlio-
lica , aut ad haereseni , aut ad ritus aUquos paganoruiu aut ad ceteras cpias- ,
libet superstitiones i) et inachinamenta diab«li iam etiam viam perdldit, ,
redit ad errorem.
3. Itaque ,
Fratres , curramus in hac via ,
quia christiani cathohci sumus ,
qnae est una ecclesia Dei 2) sicut praedicta est in scribturis sanctis. Non ;
enim hitere iUam Deiis voluit 3), ut nemo se excusaret: praedicta est fntura pei"
orbem terrarum exhibita est toto orbi terrarum. Nec nos debent movere
:
haereses et schismata innumeraliilia si non essent : magis nos turbarent ,
quia et ipsa praedicta sunt. Oinnes sive qui manent in cathohca sive qui ,
extra cathohcam sunt adtestantur evangeho. Quid est quod dico ? Testimo-
,
niiun dant vera omnia esse, quae (Ucta sunt in evangeUo. Quomodo enim prae-
dicta (i) est ecclesia Dei futura per gentes ? Una ,
constituta in petra ,
quam
portae inferorum non vincant. Porta inferorum est initium peccati : stipendia
enim peccati mors'; et mors utique ad inferos pertinet. Quid est autem initium
peccati ? Scribtura interrogetur : initium , inquit omnis peccati superbia
, :
et si superbia est initium peccati , superbia est porta inferorum. lam ergo
cogitate quae res genuit omnes haereses; nuham aham matreiu c[uam siiper-
biam invenietis 4)- Cum enim sibi mukum dant homines , et se sanctos dicunt,
et ad se vohmt turbas trahere , et a Christo diveUere , fecerunt utik^s luie-
reses , et utiUa schismata nonnisi per ihis omnibus superbiam. Sed quia ab
liaeresibus et schismatibus non vincitur ecclesia ca- , id est fiUis superbiae ,
thohca, ideo praedictuin est et portae inferorum non vincent eam. ,
4. Itaque ratres \it dicere coeperam

, 1' in via sumus curramiis amore
, , ,
et caritate obUviscentes temporalia. Fortes quaerit haec via

, et pigros non ,
vult: abundant latrocinia temptamentorum diabohis b) in omnibus faucibus ;
insi(hatur ubique temptat intrare et possidere

, et quem possederit revocat ,
a via aut retardat iUum revocat autem et facit iUum non promovere aut
, : ,
etiam deviare , ut in errores et in liaereses scliismatis

ad c) inhiqueetur , et
superstitionum aUqua genera traducatur. Temptat enim aut per timorem
aut per cupiditatem sed primo per cupiditatem per promissiones ct poUi-
;
,
citationes aUquas
aut per seductiones delectamentorum. Cuin invenerit ho-
,
niinem contempsisse ista et quasi clausisse adversum se ianuam cupidi-,
tatis, incipit temptare per ianuam timoris , iitsi iam nihil voJebas adqiii-
rere in isto saeculo , et propterea claiiseras ianuam ciipiditatis nondum ,
clausisti ianuam timoris , si times quod adquisieras perdere. Fortes itaque

a) Cod. heic pracdicata. —
b) 1.m. diahulus. — <?) i. m. schemathis , (inoil ipsum mendum occurrit mihi graece in titulo
apologetici minoris S. Nicephori, ut ihi adnota\i.
1) Saepe Augustiuiis contra superstitionum etlini- 3) Hoc coutra liaeresiin nonnuUoruin , ecclesiani
earum reliquias dixit. Confer epist. LV. ad lanua- iuvisil)ileni ideo soinniantium quia visibili obtem-
,
rium n. 12. 13. De gen. ad litt. II. 35. De quaest. perare nolunt.
83. T. VI. col. 12. Serm. ed. IV. 3G. IX. 3. 4) Consentit secum Augustinus, nenipe de vera
2) Neino non dignoscit quid inter schisma quod- reliu;. cap. 25, et serni. XLVI. 18, quos ego iocos iam
libct et unani catholicam intersit. redtavi ad Cyrilli alex. oimseulum de Trinitate p. J.
,,,,
2i SERMo xrii.
estote in fide : nemo

vos seducat ad fiaudem per aliquam promissionem
nemo fraudem per aliquam comminationem. Quidquid a) tibi
inpellat in
promittit mundus, maius est regmun caelorum. Quidquid tihi minatur mun-
dus, maior est gehenna i). Ergo si vis evadere omues timores time poenas ,
sempiternas, quas minatur Deus. Vis calcare omnes cupi(htates concupi-

scentiae vitam aeternam desidera, quam promittit Deus. Ita hac claudis dia-
.''
bolo , hac aperis Christo. Explicit.
XIII. INCIPIT SERMO DE LAZARO PAUPERE, ET DIVITE QUI liNDUEBATUR PURPURA

ET BYSSO 2). DE CAPITULO EVANGELII. (Luc. XVI. 20.)
^»'pS75R.
coti
I Lâncta lectio si in ista vita nos salubriter terreat post istam vitam nemo'
.
,
nos terret; fructus enim timoris, correctio est: non enim dixi tantum, si ter-
reat nos divina lectio , sed si salubriter terreat : multi enim timere norunt
mutari non norunt. Quid autem steriUus timore infructuoso ? Quomodo
enim omnium nostrum corda trepidaverunt et contrenuierunt , cum audire-
mus illum superbum divitem, eontemptorem pauperis ad ianuam suam ia-
centis , sic torqueri aput inferos , ut nec supplices preces b) ei aliquid prodesse
potuerint responsumque illi non crudeliter sed iuste quod ei subvenire
c) ? ,
non Eo enim tempore quo subveniret ei converso misericordia Dei

posset.
neglexitr/) inpunitatem etmeruit cruciatum. Parcebatur ei cum esset super- ,
bus et gaudebat in iactatlonibus divitiarum suarum futura tormenta non

, ,
cogitans ,
quae in illa superbia nec credere noverat , nec timere. Tamen
aliquando venit ad ea. Et quid aliquando .•'
Quanta enim mora erat digni-
p. ui. tatis eius et quanta mora est floris faeni sicut Petrus apostolus
superbiae .^*
,
Ixû^xih^'' <licit commemorans de prophetia testimonium *: omnis caro facnum cl ,
claritas faeni: facniun arnit ct flos dccidit ; vcrhuni au-

hominis ut flos ,
tcni Domini manct in aetcrnum.

1. Quantumvis ergo purpura et bysso induatur caro ista, quid est aliud
plus quam caro et sanguis et faenum quod arescit ? et quantumvis dignitatem

et honorem homines praebeant huic carni flos est quidem sed flos faeni , ,
potest e), sed sicut faenum marcescit ita flos decidit. Habemus ergo cpiod nos ,
teneamus, ut non decidamus quia verbum Dei manet in aeternum. Num- ,
quid contempsit nos Verbiun Dei Fratres karissimi , ? numquid istam tragili-
tatem mortalitatemque nostram despexit ? et dixit , cai-o est , faenum est
arescat ? non subveniatur ? bnmo suscepit fae-

et flos faeni est , decidat ,
num nostrum, ut nos aurum faceret; Verbum enim Domini quod manet
in aeternum non dedignatimi est esse ad tempus faenum non ut ipsum ,
a) 2. m. quicquid, ut mox et alibi. — b) Cod. praeces. Nescio cur in antiquis constanter codicibus vitiosas animailverti lias
iliphthongos praeccs ,
praecari, praetium, inlerpraetor, cum derivatis. — c) I. m. poterint. — rf) I. m. neclexit. — c) Ita cod.
1) Nimiium et ipsi saiieti martyi-es aeternarum vum laudatione ,

quam nos his annis edidimus ii>
timore poenarum se aliquando confirniabant ad tem- Spicil. rom. T. X.

poralia perferenda supplicia prout videre est etiam , 2) Agnoscebat diserte hunc titulum Possidius in
in Coustantini diaconi nobilissima omnium niartv- indiculo.

: ,,
T)K LAZ.\RO PAIPEUE , ET DIVITE QUI F.TC. 2')
Verbiim mutaretur, sed iit melioreni mutatiouem laeno praestaret. Verbum

enim caro factum est et habitavit in nobis: et passus est pro nobis Do-
,
minus et sepultus et resurrexit, et ascendit in caelum et sedet ad dexte-

, ,
ram patris iam non faenum, sed aurum incorruptum et incorruptibile.

,
iMutatio ergo nobis promittitur , Fratres dilectissimi : tamen dum venimus

ad illam mutationem , transiturum est hoc faeniun , id est omnis dignitas
carnis cum saeculo praeteribit, omnis ista fragilitas veterescit. Transierat
in illo divite faemnn , transierat et flos faeni ; sed sl tempore faeni sui
et tempore floris faeni sui intellegeret Verbnm Domini (]uod manet in ae-
ternum , et depositis omnibus toris «) superlnae et conplanatis , subster-
neret se Deo , et tamen aliquid de ipsis, pau-
si nollet pi-oicere b) divitias ,
peribus iacentibus daret, refrigeraretur illi post tempns huius faeni non :
sine causa peteret misericordiam qui cum posset non exhibuit miseri- ,
cordiam.
Ergo, Fratres mei, cum legeretur, et audiremus vocem in evangeho
3. :
pater yihmluun initte Lazaruni , intiii.guat digitum suum in aqua et ,
refrigcrct linguam meam , quoniam crucior in hac JJamma c) ; quomodo

percussi sumus omnes corde, ne aUquid post hanc vitam tale contingat, et
frustra deprecemur d) non enim est locus correctionis cum
! , ista vita tran-^
sierit. Ista vita sic est, quomodo stadium aut viiicimus hic ; , aiit vincimur.
Victus in stadio e) , numquid extra stadium quaerit luctari , ut repetat ad
coronam quam perdidit ? Quid ergo ? si tinniimus, si exhorruimiis , si con-
tremuerunt viscera nostra , mutemiis nos cum tempus est ; ipse est fructuosns
timor : non enim quisque, Fratres potest mutari sine timore, sine tribula- ,
tione , Tundimus pectora quando nos pungit conscientia

sine trepidatione.
peccatorum. Qiiod tundimus, est ahquid intus , mala aUqua conceptio: erum-
pat in confessionem , et non erit fortasse quod pungat erumpant /') oninia :
peccata in confessionein i). Nam et ille dives tumidus in bysso, habebat in-
tiisquod utinam ernmperet cuin vivebat g) Non iiU
, ! esset forte adhibita
flamma perpetua sed quia tiinc superbus erat umor li)
; tumorem fecerat , ille
non eruptionem. Pauper autem Lazarus iacebat ad ianuam ulceribus plenus,

Neminem ergo pudeat, fratres conUteri peccata iacere enim ad humilita- , :
tem pertinet. Tamen videte quomodo mutet vices cum transierit tinbulatio :
confessionum , venit refectio meritorum : venient enim angeH , tollent ulce-

n) Ita cod. recte f. m. At 2. tvrporiliiis , (|uae milii \iiletur perversa correctio. — b) I. in. proiecere. — c) Cod. in hanc
fammaiii. — d) Cod. depriiccemur. — e) in sladium. —/) Cort. erumpat. — j/) Cod. videbat. — /i) Ita cocl. siDe adspir., qiiod
in aliis iiieminl nie vklere codd.
1) Animadverte Augustinitestimonium defacienda dlcit aliquis quid prodest ecclesia confitenti? Re-
peccatorum confessione. Sic etiain iu sefm. IX. 21. spondet: Dominus ait : qttae solveritis in terra
Pecfus premitiir crapula impietatis? evomat eam sofufa erunt et in caelis. Et mox. Quid ergo fa-
con/essiu. Quod auteni non de confessione Deo soli cit ecclesia? Dictum est ei : quae solveritis , sofu-
facienda intelligendus sit Augustinus , en ut ipse to s?«i?. lam et in epist. CCXXVIII. S.loquitur deca-
loquitur in serm. ed. CXLIX. 7. de clavibus Petro lamitate eoruni qui sacerdotis defectu moriuntur li-
et ecclesiae a Cliristo datis : 7ion siint isfae in eccle- gati, id est noii absoluti. Quo postremo loco nie-
siacfares, ubi peccata quotidie dimittuntiir? Tum moratur etiam dominici corporis communio , id est
in sermone I^XVII. 3. contra eos qui a Deo solo ut nunc loquimur sacrum viaticum morieulibus im-
(prout etiam hodierui nonnuUi ) absolvi vellent pertieudum.
4
:,
26 SERiMO XIV.
rosuiii istuin ct ponent in sinu Al)rahani , id est in requie sempiterna , in

secreto ningni patris : sinus enim secretum signilicat i), ubi ddatiâtus
requiescat.
4- lacebat ergo ad ianuani iste ulceribus plenus, dives autem contemne-
l)at eum : cupiebat saturari de micis quae cadebant de mensa eius : ulceribus
suis canes ipse pascebat , et a divite non pascebatur. Adtendite Fratres ,
quia eget pau])er*: heatns , inquit ,

qni intellcgit snper egen.nm et panperem.
Adtendite , et nolite contemnere tainquam ulcerosum iacentem ad ianuam.
I)a pauperi ,
quia ille suscepit , qui in terra voluit egere et de caelo ditare. ,
Ait enim Dominus * : esurii'i, et dedisti nii/ii manducare ; sitivi , et dedisti
mihi hibe.re ; hospes fui, et susccpisti me ; et cetera. Et illi (piando te-vi- :
dimus esurie/item aut sitientem aut nudum, aut hospitem? Et ille

, ,
rum nni c.v minimis meis fecistis milii fccistis. In mininiis suis laboran- ,
tibus in terra quodanimodo personam suam misericorditer esse voluit, sub-

,
veniens de caelo onuiibus qui laborant. Cliristo ergo das , cum das egenti.
An times ne aut talis non retribuat?
custos aliquid perdat, aut talis dives
Omnipotens estDeus, omnipotens est Christus perdere nihil potes; com- ;
menda illi, et nihil amlttis. Quando commendas.^ quando pauperi das. Ta-
les divitiae non transeunt, cum transierit caro ut taenum et claritas ho- ,
minis ut flos faeni. Itaque Fratres si conterriti sumus ne tales post hanc , , ,
vitam poenasfl)et criieiatus ardentis flammae patiamur, quales pertulit sujier-

bus et inmisericors dives nunc cum tempus est corrigamur tunc enim
; , ;
non est locus subveniendi quia non est locus coiTigendi tunc enim sub-,
:
venitiu' unicuique , cum corrigitur. Ista vita est correctionis , ista vita est
auxilii et opitulationis. Conversi ad Domiiuun 2).
E\plicit sermo de divite et paupere Lazaro.
XIIIl. INCIPIT DE C.\RITATE ET DE SOLO AMAM)0 DEO

, 3).
\at. D-ss. I .Xlixhortationibus divinarum lectionum , et alimentis verbi Dei bene pasci
p. 117.
cotidie h) corda caritatis Aestrae, non ignoramus; propter desiderium tamen

a) Cod. hoc loco pacnas. Nunirum liiiic paenitcnlia prope constautpr nntii|uis pro pocn. — Cocl. cotidiae.
iii coilil. b)
1) Eadem hac interpretatione utitur noster etiam » lat , uobis fidem multiplioet , mentem gubernet,
in sermone edito XIV. 4. de Lazaro loquens ia sinu >> spiritales cogitationes couredat, et ad beatitudi-
Abraliae iacente. » nem siiam perducat; per lesum Cliristum filiuui
2) In editione maurina S. Augusttni ad calceni » suuui doiuiuum nostnim ,

qui cum eo vivit et reg-
sermouum 34. et 67, nec nou in fine euarratiouis » nat , in unitate Spiritus sancti Deus per omnia ,
psaliBtirum (itemque in codice quodam meo) habetur » saecula saeculorum amen.» Aliam breviorem vidi
,
suinpta ex antiquis codicibus « oratio quam post siu- iu codice meo sie. " Conversi ad Dominum, ipsum de-
» gulos sermoues atque tractatus dicere cousuevit. » precemur pro uobis et pro onini plebe sua adstante
» Augustinus. Couversi ad dominuin Deum patrem » uobiscum in atriis domus suae ,
quam custodiie
» omuipotentem ,
puro corde ei ,
quautum potest par- » protegereque dignetur. Per lesum Ciiristum lilinm
» vitas nostra , uiaxinias atque uberes gratias aga- » eius dominum nostrum , qui cum eo vivit et reg-
» nnis ; precantes toto aniino siugularem luansue- » nat in saecula saeculorum. »
» tudinem eius, ut preces nostras iu beneplacito suo 3) Aanoscebat, ut reor , liunc sermonem Possidius
» suo exalidire dignetur inimicum quoque a 110-
: sub lioc titulo : ex evaiigelin , de dilertione Dei ef
» stris actibus et cogitationibus sua virtute expel- proiimi. lu casiueusi codice , tesle catalogo apud
,
1)E CAniTATE ET DE SOLO AMAXDO DEO. 2/
(]iio accenclinuir in invicem caritatis, loquenduni est aliquid caritati vestrae.

Quid aliud quam de ipsa caritate ? Ipsa est enim , de qua (piisque si loqui
voluerit , non sibi eligit lectionem quae recitetur , ut de caritate sit occa-
sio sermocinandi omnis enim pagina ([uaecumque aperitur lianc sonat. In
; ,
lianc rem ipse Dominus testis est, et ex evangelio commonemur, quia cum
ab illo quae maxima praecepta essent in lege, respondit *:
quaesitum esset ,
•M.uth.
diliês (loniinii/n Dciini tiiumex toto cordc tno , et ex tota anima tua, ct
ex tota mente tua ; et diliges proximum tuum, tamciuam te ipsum. Et ne
aliud quaereres «) in paginis sanctis, subiunxit et ait in his duohus prac- :
ceptis tota lex pendet et proplietae. Si tota lex et prophetae in his duobus p. ns.
praeceptis pencJent , quanto magis evangehum ? Caritas enim innovat

hojninem. Nam novum.
sicut cupiditas facit hominem veterem , sic caritas
Inde ingemens in conflictatione cupiditatis, omnibus ini- ait* : inveteravi in ' p*- v
micis meis. Caritatem autem ad novum hominem pertingere ipse Domi- ,
nus hoc modo signiiicat * : mandatum novum de vohis , ut vos invicem di- • ii.ii ?
ligatis. prophetae ex caritate pendent cum in lege et pro-

Si ergo lex et ;
jihetis testamentum vetus commendatiun videatur quanto magis evange- ,
hum , quod testamentum novum apertissime h) dicitur non pertinet nisi ad ,
caritatem ? quando mandatum suum Dominus non (hxit nisi ut aos inî-
et ,
cem diligatis. Et novum dixit ipsum mandatum et ad innovationem no- ;
stram venit , et novos homines nos fecit et novam hereditatem eandem- ,
que aeternam promisit.

1. Nam si forte cogitatis quomodo et testamentum vetus (hcatiu" lex ,
et caritate pendeat, ciun caritas innovet hominem , et ad novum homineju

pertineat , haec causa est. Praetenditur ibi testamentum vetus, quia pro- p. uu.
missio terrena est , et regnum terrenum ibi colentiljus se Dominus polh-

cetur. Sed extiterunt et tunc amatores Dei , qui eum gratis amarent , et
corda sua casto suspirio mundarent in ipsum ;
qui remotis integumentis
veterum promissorum pervenerunt ad praefigurationem futuri novi testa-
,
menti , et conpraehenderunt omnia illa , quae in vetere testamento secun- ,
dum veterem hominem , vel praecepta vel promissa sunt, figuras esse novi
testamenti, quas novissimo tempore erat Dominus impleturus, apertissime
dicente apostolo *: hacc autcm in figura contingchant cis ; scrihta c) autcm - i. coi
sunt proptcr nos , in quos Jinis sacculorum dcvcnit. Occulte r/) itaque prae-
<M I. Dl. quaereris. — b) Cod. opcrthsimae. — c) 2. ni. scripla. — di Cod. occuUac , sed e po.stea deleta.
Dos .Spicil. rom. T. V. p. 222. est tiUiIus cle dili- 1. Admonitioubi Aiigustinusostendit multos e.sse gra-
(jeiido Deo. Fortasse tamen ibi uon sermo noster, dus in caritate. De quatuor virtutibus caritatis.
2.
sed opusculum de di/irjendo Deo denotatur, quod Hunc edidit sermouem Fontanius in tomo IH. nov.
est in appendice tomi sexti. Ceteroqui niliil meiius delic. 3. Sermo de caritate. Sermo quoque vindob.
vel sibi iucundius quam de earitate semper loqiii XIX. Augustini inscribitur de caritate. Praeclaie
ait Augustinus tract. VIII. in epist. I. loliannis , qui iteni Augustinus de amando Deo in serm. ed. CLVIH.
oiiines tractatus in quibusdain codicibus generatim 7. Denuoin CCCXLIX. et CCCL. CCCLVIII. ,Tum
iiiscribunturde carifafe. In codicibus autem lau- sermo Augustini CCCLIV. de amore Dei et awove ,
rliesamensibus ( apud nos Spicil. rom. T. V. p. 16.1. saeculi. Denique brevis alter buiusmodi seriiio in ap-
172. 173.) hi ftierunt Augustini serinones de caritate peudice tomi VL eol. 778.
,
;
28 SERMO XIV.
iiuntial)atur iiovum testamentum , et illis veteribus figiiris pracnuntiabatur.

Advenientc vero tempore novi testamenti , coe])it noviim testamentum aper-
te praedicari , et illae figurae enariari et exponi, quemadmodum ibi in-
tellegeretur novum, ubi promissum est vetus. Erat ergo adiiuntiator vete-
p. 120. ris testamenti Moyses ; sed cpil erat adnuntiator veteris , intellector i) erat
novi : populo carnali vetus adnuntiabat , ipse spiritalis novum intellegebat.
Apostoli vero adnuntiatores erant et ministri novi testamenti, non fpiia
tiiiic illud non erat, quod postea per apostolos manifestaretur. Caritas
ergo ibi , caritas bic ; sed ibi occultior earitas , apertior timor ; bic autem
manifestior caritas , miiior timor. Quantum eiiim crescit caritas tantum
,
minuitur timor. Crescente quippe caritate , secura fit anima a) : ubi autem
lY. 18. plena securitas, nunus est timor, dicente etiam lohanne apostolo *: consiuii-
mata caritas Joras mittit timorem.

3. De hac caritate loquentes cum sanctitate vestra ,
quia sicut dixi quae-
cumque dominica pagina legeretur, nihil nos ahud quam de ipsa caritate
admoneret, accepimus etiam occasionem de praesenli psahno. Videte si
ahud faciunt divina eloquia nisi ut amemus îdete si ahud agunt, nisi , :
ut accendamur ut flagremus ut desiderenuis

, ut gemamus xit suspire- , , ,
p. 121. mus quousque perveniamus. Laborantibus in terra liomiuibus et inter

,
,
temptationes maxiinas constitutis, attendentibus plerumque corde mortah

et infirma cogitatione quemadinodum hic soleant secundum tempus prae-
pohere mah, et lehcitate transitoria superbire solet autem ista cogitatio ;
temptare servos nel ,

quasi sine causa colant Deum , si sibi deesse vi-
deant ,
quo a) al)uii(lare impios conspiciunt. Sic ergo constitutis hominibus,
praevidens Spiritus sanctus istam temptationem nostram et mutans amo- ,
lem nostrum 3) ne nobis impii et scelesti homines tanto magis imitandi

,
viderentur, quaiito magis eos videreiiius secundum saeculum esse felices

amore taliuni rerum, qualium ilh abundantia tumescebant, ait noli ae- :
(XVI. I. mulari in h) malignantibus caput psalmi est * neque zeleris eos qui ope- , ,
rantur iniquitatem , quo/iiam sicut faenum cito arescent , et sicut holera
prati cito cadent. Nuniquid faeniim niuiiquam floret ? sed modicum est
p. 122. quod floret ; cito veniet ariditas floris illius ; et iit floreat , frigidus aer
facit. Calidus quasi aer anni, adventus doinini lesu Christi erit. Quasi fri-
gidus aer anni hoc tempus est. Sed caveamus ne in frigido anni aere fri-
,
gescat caritas nostra: honor noster, nondiim apparuit. Frigiis est in super-
ficie.'^ in radice sit calor. Sic enim arbores in aestate frondent, et pulcrae
01 Cod. <iuoA. — h) Cod. inler; quod si relincs, dicps postea maUgnantcs.
1) /HW/ec/or vocabiilum Aiia;iistinofaiiiiliare. Con- timor. Neiiipe intelligit timorem servilein, de quo
sonat autem sibi ideni .\ugustinus enarr. in ps. niirabiliteridem Augustinus iii serin. edito CLXI,
CXXXVIU. n. 28. dicens arf «oi'«w. testamentum : itemque clausula sermonis CLXXVIII.
in
pei- inteUigentiam pertinens famultis Dei Moij- 3) Scilicet ab amore saeculi translerens ad lontre
ses. suaviorem amorem Dei. Quippe ut idein Ausustinus

Sicadamussim Augustinus lil). de div. quaest.
2) retract. I. 4. ait: amor
laboriosior est/iuius iiiundi
XXXVI. 1: signvm profectus eius {caritatis), im- cjuocl enim in illo anima quuerit vonstuntiam sci- ,
minutio timoris ; sigman perfectionis eius , nullus licet acternitatemqiie , non invenit.
;,
DE CARITATE ET DE SOLO AMAXDO DF.O. 29
sunt et faecuiidae sunt , quae per hieinem aridae videbantur. Numquid

,
totum quod aestate vides in ramis lioc erat per hiemem ? erat sed in , ,
radice occultabatur. Honor ergo noster , qui nobis promittitur , id est a)
honor nondum non dicinuis b) aestas abscondita

est : veniat aestas nostra :
est ;
non apparet quam nondum est. Ait enim apostohis
mehus dicimus ,
aperte * mortiii c/iim cstis. Quasi arboribus loquebatur per hiemem. Sed
: coioss. iii. 3
ut noveritis quia superficies mortua videbatur interiora vero vlvebant , ,
statim subiunxit et ait : ct \'ita vcstra ahscondita est cum Cltristo in Deo.
Vîdemur hal)itare in hac terra : ubi fixerimus radicem , considerate. Radix
amoris nostri cum Christo est , in Deo est : ibi opulentia honoris nostri
sed nondum c) apparet modo.
4. Quid autem s,ecut\is iul*? cuni C/iristi/s apparacrit vita vestra , iunc •
ibi v. i.
et vos ciini eo apparebitis in gloria. Modo ergo gemendi tempus est, tunc p. 123.
laetandi : modo desiderandi , tunc amplectendi :quod modo desideramus

non adest ; sed non deficiamus in desiderio. Longum desiderium exerceat
nos ,
quia non nos fraudat ille qui promisit. Non dicimus, Fraties, ne-
mo frigescat : nemo vel tepescat. Etsi servientibus Deo insultant amato-
res saeculi : ecce nos quae habemus et quibus fruimur. Ubi est feUcitas
,
vestra ? Vos quod videatis non habetis sed quod credatis habetis. At illi,
non credunt, quilûs non demonstratur : gaudete quia credidistis : plus gau-
debitis , cum videbitis. Et si gemitis ,
quia non potestis modo id ostendere,
gemitns doloris d) vestri proficiet ad sahitem , sed etiam afl gloriam sempi-
ternam. pro magno ostendant pi'aesens videtur feli-
Non est quod nojjis :
citas ipsorum nostra futura. Sed veriiis dicimus quia nec praesens est
, ,
ipsorum, nec futura erit: quia enim amant falsam praesentem, non venient
ad veram futuram. Si autem neglegant falsam praesentem , et illud quod
liabent inveniant quid inde faciant et noverint quid inde conparent , au- ,
diant e) quod mandat Timotlieo divitibus prae-

consilium beati apostoh ,
, p. 121.
cipiendum; ait enhn * praecipe divitibus huius mundi , non supcrbe sa- :
' i- Tim. vi. n.
pere ne(pie sperare in incerto divitiarum sed in Deo vivo cjui praestat
, , ,
nobis omnia cdnmdanter acl fruendum. Divites sint in operibus bonis , fa-
cile tribucmt, communicent : thesaurizent sihi fundamcntum bonum in fu-
turum , ut adpraelicndant veram vitam in Christo lesu domino nostro. Apo-

stolus eos, qui silî videbantur felices esse in rebus praesentibus , detorsit
ab intentione terrena , et direxit in caelum. Nohiit gaudere de praesenti-
bus , sed sperare futura. Si haljentibus ista taha dicit apostohis , (pianto
magis totum cor ad id quod futurum est deloet extendere , (pii in ista
terra statuit niliil liabere ? sed nihil habere superfiuum , nihil habere ([uod
oneret , niliil lial)ere nihil habere quod impediat. Nam
qiiod obliget ,
illud verius perficitur et hoc tempore in servosy) Dei, (juasi nihil

in
}i(d>eulcs et omnia possidentes *. Tuuni ([uod voces non sit et omnia tua , 11. cor. \i. lo.
u) 2. m. iilem. pro id est. — b) I. m. noiidum pro iioii dicimus. — c) Ua recle cocl. I. m. At 2. mcnUose non cuin. — il) l. ni.
ilnlores. — I. m. nudimit. —f) Ita cod.
,
30 SERMO XV.
p. 125. erunt. Si liaeseris a) ainittis totiim. Quantum enim m parte , tibi de di-
vitiis tantum suflicit de paupertatc i).

sufficeret ,
Explicit sermo de amore Dei et de caritate et de versu psalmi XXXVI.
XV. INCIPIT SERMO DE RESPONSORIO PSALMI LXX.
Deus meus, crue me de maim peccatoris.
ooa. \iA. hi^.

j lîuiiis aninia quae intenta cantat voce psalmi Deo , necesse est ut
tunc de suis propriis periculis cogitet , et familiari quodam tangatur affe-
ctu. Si quid forte tunc vel tribulationis extrinsecus , vel difficultatis intrin-
•PsLxx. 4. secus patitur , et Respondimus *:
ad id quod patitur refert quod cantat.
Doniiuc , libem h) me de manu pcceatoris , ct de manufacinerosi c) ct iniu-
riosi. Fortasse unusquisque vestrum cinii haec verba a lectore audit, vel ipse
respondit, non cogitat nisi aliquem inimicum suum aut qui illi calum- ,
niatur d), aut qui illum parat mittere in carcerem qui contra illum forte ,
cliirographum falsnm conponit ipsum vocat peccatorem ipsum facinero- : ,
sum et iniuriosum ab ipso se cupit liberari. Vides ilkun cantare et cum

, ,
affectu c) cantare vultnm etiam verbis psalmi adcommodare aliquando et

, ,
lacrimis ora rigare, suspirare inter verba cantandi. Qui nescit discernere
affectus , iam illum liominem laudat , et dicit : magno affectu audit lectio-
nem ! quomodo gemit ! quomodo suspirat ! Ille autem de inimico illo suo
p. 127. cogitat , a quo aliquam calunniiam /) , aliquam vim aliquam fiaudem et cir-
,
cuniventionem pertimescit ; et totis viribus , et totis medullis, voce, vultu .
suspiriis dicit : Domine , lihcra me de manu peccatoris , et de nianufa-

cinerosi et iniuriosi. Tahs g) qui cantat , vetus homo cantat , et carnaliter
intellegens conatur , cum sit vetus , cantare canticum novum. Novus can-
tet , si novum cantat. Quid est , novus cantet ? desiderio novae A) vitae in-
novetur , ahud concupiscat ,
propter ahud Deo suspiret., sit ainator regni
caelorum. Brevius dicam : sit amator Dei , Deum amet ,

gratis aniet. Hoc
enim et diabohis ille volebat obicere et in eo volebat convincere sanctum ,
virum lob, quasi vetus esset, ut ad id quod promissum est novo eum ,
,
* loh. 1. 9. pervenire non sineret qiiando ait * numquid lob gratis col.it i) Deum?
, :
Si ergo gratis colit vicit diabolum si non gratis colit victus est a dia-
, ; ,
bolo. Valeret enim calumniatoris /.) obiectio si gratis lob non coleret Do- ,
minuin. Ideo te inquit /), coht qiiia tanta illi dedisti. Propterea Deus
,
p. 128. permisit temptari lob , ut a quo se sciebat gratis coli , et nobis ostenderet
imitandum. Deo enim cognitus erat sed nos latebat. Videte ergo , quid ,
contigit perversitati diaboli cum uniim vult ostendere praevaricatorein ;
multos fecit sancti imitatores. Non enim eum sibi subiecit , sed nobis osten-
o) Cod. heseris. — b) Ita heic cod. At supra erue. — c) lla conslanter I . m.'At 2. manus saepe , sed non seraper , scribit /«-
cinorosi. — d)i. m. calomn. e) Cod. — 1. in. ad/ectu , 2. «//". Alterum hoc retineo, quia supra ct infra ipsa 1. manus serlpsit
ii.ff.
—f) I. m. catomn. —
</) I. m. tates. — ti) Cod. nove. — i) I. m. cutet. —
i) 1. m. calomn. Infra tamen calumn. — t) 1. m. inquid.
l)QuodheiC(bcet Augustinus, ipsemet praestitit, pustini eiusdem finein seribit: festaineniumnuUiim

teste contubernali eius Possidio ,
qui sub vitae Au- JccU ^ quia unde faceret , pauper Dei nun hubuit.
,,
DE RESPOXSORIO PSALMI LXX. 31
<Jit. Quid ergo ? Unde intellectns est lob quia gratis colebat.^ quia noa
gratias egit cum haberet , et l^laspheinavit cum non haberet sed placitum ;
Dei praeposuit onuiibus divitiis suis , tamquam dicens : hal)eo qui dedit,
quid quaero quid «) dedit?
1. Dicani ergo , Fratres: quisquis propterea coUt Dominum , ut habeat
divitias , habeat honores saecuU , et haec ab iUo petit , manifestum est quia
non gratis coUt Deus det h) deserendus
; ad praeniiinn coUt. Si non ei ista ,
est qui dederit ampUus colendus existimatur. Kt non dat lusi ipse sed
: , ,
tamen si alter dedisset Deo deserto ad iHum couUigissent istorum amato- ,
res. Ad Deum nitere, Deus tibi sit totum bonum Deus tibi sit verum ,
Ijonum. Sublatis ergo omnibus rebus, diabokis quia non ilhun quem tulit
gratis amal)at , Dominus dcdit

etiam ipsius voce diaboUis prostratus est :
ct Dominus ahstulit; sicut Domino placuit itafactum cst *. Non dixit et , :
qnid sum facturus contra Dominum ? plangam me quia non eum possuni
vincere. Sit inquit c) nomen Domini hcncdictum. SoUmi propter fiUos
, ,
suos, quorum timebat peccatum conscidit vestimenta sua orans utique , ,
paterno aftectu pro eis. Quod abstuUt Deus Ubenter accepit qiua ipsum ,
,
Deum amplectebatur Ubentius.

Existit aUquis et dicit
3. non colo Deum propter divitias et ipse : ,
scit neque propter honores caducos et temporales. Et propter quid ? EU-

;
quemus hominem gratis colentem gratis amantem. Et propter quid ? No- ,
lo , inquit d), divitias ; sutUcientiam reruin volo ; nihil in domo mea desit ;
salvus sim cum coniuge , cum UUis meis ; Uoc mihi sufficit. Adhuc noji-
duin gratis coUs Deum. In ipso lob ostendit Uoc nobis. Nam diaboUis
permissu quidem Dei , qui dlvitias abstulerat e), et non iUe, ceciderat ;
quia
sic eas calcabat ut ex Deo penderet. AbstuUt et saUitem: permisit hoc
Deus , et demonstratus est nobis ita gratis colere Deum , ut nec propter
ipsam sahitem corporis eum coleret et amaret. Et non eum diabolus in uno
memljro perciissit ; a capite usque ad pedes putrem fecit ; et hoc ad am-
pUorem subiectionem suam, ut ampUus triumpharetur y) ut qui seduxe- ;
rat Adam immortalem a putri homine vinceretur. Percussit eum itaqiie ,
gravi vuhiere a capite usque ad jêdes et putrescens vermibus patitur ;
coniugem temptatiicem reUctam sibi diaboU adiutricem. lila ipsa erat ,
Eva sed iUe non ipse Adam. Suliiecit blasphemandi e) suasionem ut iUe
, ,
amissa patientia , Sed quando amitteret

amitteret euni quem gratis colebat.
cui sic inhaerebat //)? Quid enim mulieri taUa dicenti respondit * ? Locuta cs
tamcjuam una ex insipientihus mulierihus ; si hona pcrcepimus dc manu
Domini , mala non sustinchimus? Ecce gratis colens, nec propter ipsam
salutem corporis colens, quam conmiunem liabemus cum pecucUbus.
4- aUud quod nobis servat Deus propter hoc i) colatur pro-
Est ergo :
,
pter hoc ametur. Se ipsum servat amantijjus laciem suam vult ostendere :
a) Cotl. — Det superpoiiitur a m. —

r/i.i ,) m. Imiuid. — Ita hcic coJ. m. inquit. — e) Cod. obstulerat.
2. c) 1. rf) I.
— ./) irum/ — j) CoU blasplwmandis. —
I. 01. Ita heic cod. cum hae. Alibi sarpe — Cod. bac nuiic etpostca,
li) iliiihth. lie. i)
pro hoc.
,,
32 SERMO XV. DE RESPOXSORIO PSALMf T.XX.
purgatis non oonlo oarnis sod oculo cordis : heati cnim miindl cordis a) ,
Mattii.v. s. fjuoniam ipsi Deuin videhunt*. Ania ut videas ,

quia non est vile quod
videbis, non est leve : illuin videbis qui fecit quidquid />) anias. Et si ista
])ulchra e) sunt, qnalis est ipse qui fecit.^ Non vnlt Deus anies terrani , non
vult Deus anies eaeluni id est quae , vides , sed ipsinn queni non vides :
sed non seniper non videbis si non , seinper non amavei'is. Aina absens
vit fruaris praesens: desidera, queni teneas, quem amplectaris d); inhaere e)
primo fide, postea inhaerebis /) specie ; ntmc eniin peregrinus per fidem am-
bulas et per spein : cum perveneris, perfriieris eo quem peregrinus dilecsi-
sti g-). Ipse condidit patriam, ad quam //) venire festines : inde ad te litteras
misit , nt de peregrinatione redire non differas. Ergo si ad illam patriam

tendis , ubi frnaris patriae conditorem i), nunc in deserto es A) inter inultas
temptationes /): c^vendus est hostis w) ; disce contra qiiem cantes : Deus
21.132. meus , lihem me de manu peccatoris , ct de manu facinerosi et iniuriosi.
Peccator diabolns est, Fratres , facinerosus diabohis , iniuriosus : de ipsius

niaiui opta te hberari ; ut via peracta , iuxta quain ille audet insidiari
venias ad patriam quo non possit admitti.
• I. loh. 111. 8. Audi esse diaboliim peccatorein. Scribtnm est * ah initio diaholus
5. :
peccat. lam vero facinerosum et iniuriosum quis ignorat ? Quid tam faci-
nerosnm est, quam homicida Quis prior hominem occidit nisi qui Adam .'*
,
decepit ? Et iniuriosus ipseest, qui contra institiam facit ,

quia in veritate
numquam stetit. Contra istum facinerosum et iniuriosum cantatur : Domi-
ne , iihera me de manu jjeccatoris , ct de manu facincrosi ct iniuriosi.
NoU contra Ticinum tuum cahimniatorem , noli contra potentem (pii movit
hmitem tuum noh contra ipsum insidiatorem qiii te parat occidere isti
, :
enim omnes homines sunt, qui tibi insidiantur caro sunt; sanguis sunt ;
;
'^''''"'
pl 133- transeunt. Audi apostohim dicentem * non cst vohis conlnctatio adversus :
carncni et sanguincm i). Ergo adversus quos est conjuctatio contra eos n) ,
dicendum est: lihcra me , Dominc , de mana peccatoris et dc manii faci- ,
ncrosi ct iniuriosi. Non est vobis , inqnit , conluctatio adversiis carneni et

sanguinem , sed adversus principes et potestates et rectores mundi tene-
])rarum hai'uni, adversus spiritalia nequitiae in caelestibus. Hominein , vi-
tando caves ; diabolum, orando. Vitatur eniin liostis visibilis , ut ubi ille
adest , tii ibi non sis ; vitas enim, quem vides. Quomodo vitabis quem
non vides ? orando. Ora contra illum ; tela tiia, orationis siint. Tu taces P
ideo ille insidiatiir. Oras ? et ille ardet. Sed ex affectu ora, quo gratis amas
Deum , ut perveniat ad Deum oratio tua quem gratis amas.
Explicit sermo de responsorio psalmi LXX.
a) Ita 00(1. —
m. qukquid. — c) Alibi siiie /(.
l) 2. il) Cod. — apiilcclnris. — c) Cod. inhcr. — /) Cod. iu/uriliis. — jl Ita cod.
1. m. qui est arcliaismus. At 2. dilexisti. h) Cod. f/ucm. i) — — lla cod. prisca syutaxi. At 2. m. e.vpuiisitiii — Cod. »/;. /. I
esl.
— l) Cod. teniptaiionis. —
m) l. m. hostes. n) 2. m. qiios pro — eos.
1) Siniili prorsus sententia Augustinus noster in fra hominem malum , sed contra diabolum, qui
fragmeuto quoque apud Bedam et Kloniin ed. Maur. ciwi illo operatur , oremtis ; ct quicquid po.îsu-
Antuerp. col. lOGG. de lioc .npostoli dicto loquens mus faciamus , id diaboltts expeUutur et liomo li-
yit; /loc erfjp nos horlafur aposlolus , ut non con- beretur.

,,,
33
XVI INCIPIT SERMO DE RESPOiNSORIO PSAUIl LXXIIII.
Confilebiraur tibi ,
Deus: confitcbimur, ct invocabimus nomen tuum.
Cm\. \nl 57
i.lêlices sumus, si quod audimus et oautanuis etiam faciamus au- , :
p. m.
ditio euiiu nostra seminatio operatio autem liuctus est seminis. Ager
, ; ,
in quo seminatur triticum et spinas generat non liorreum del)et sperare , ,
sed flammam. Sic et hii qui ])ona audiunt, et mala operantur, non sihi
horreum regni caelorum sperent sed illum ignem de quo dicitur * itc in , : •Maiii.xxv.,!
i<rnc/n actenium ,
qui pracparatus est diaholo ct angelis cius. Hoc prae-
locutus , admonuerim caritatem vestram ne infructuose intretis ecclesiam, ,
audiendo tanta bona et non bene operando sed secundum bonitatem se-
, ;
minantis , et seminis verbi Dei , ita in vestris moriljus et in vestra vita

tamquam in bona terra , nljerrimus bonorum morum fructus exnrgat a) , et
speretis agricoUnn venturum parantem vobis horreum quo mittamini. Ecce

cantavimus coujitehimur tihi Deus: confitchinuir ct invocahinu/s /wmc/i
: , ,
tnu/n. Confiteri Deo quid est ? nisi hnmihari Deo non sibi adrogare h) me- ,
rita aliqua ;
quoniam gratia ipsius salvi facti sumus , sicut dicit apostolus *: •iphes.ii.spf!
7ion cx operihiis , /le forte quis crtollatur c); ipsius c/iim sii//ius i^ratia sa/vi
facti. Non enim ahqua bona vita quam ille desuper dihgeret et
praecessit ,
i'
'''
amaret , et diceret succurramus istis liominibus quoniam

: subveniamus ,
,
bene vivunt. Displicuit ilh vita nostra disphcuit ilh in nol)is totum quid- ,
quid d) faciebamus; sed non ei displicuit quod ipse fecit in nobis. Itaque
quod fecimus danniabit quod ipse fecit salvabit damnabit facta mala
,
;
, :
hominum et salvabit ipsos homines ipsi enim homines non se fecerunt

, :
sed facta mala fecerunt. Quid in eis Deus fecit ? Quia fecit Deus hominem
ad imaginem et similitudinem suam bonum est quod autem per liberum , ;
arbitrium aversus a conditore et creatore ipse homo est conversus ad ne-

quitiam male operatns est. Hoc damnat Deus nt hominem liberet id est
, , ;
damnat Deus quod fecit homo et liberat Deus quod fecit ipse Deus. ,
2. Non ergo eramus boni et misertus est nostri, et misit hlium suum ,
qui moreretur, non pro bonis sed pro malis non pro iustis sed pro im- ,
l)iis i); eteniin Christusy^/Yj impiis mortuus cst*. Et quid sequitur? Fix e/iim • Rom. v. 7.
p/-o iiisto qiiis moi-itur. Nam pro hono forsitam e) quis aiidcat mori. Forte
invenitur aliquis qui audeat mori pro bono pro iniusto autem pro impio ; ,
, p- iso
pro iniquo ,
quis velit mori , nisi Christus solus , ita iustus ut etiam iniustos
iustificaret P Nidla ergo , Fratres mei , liona opera habebamus , sed omnia
mala. Cum ergo talia essent facta hominum non deseruit homines miseri-
cordia ipsius; et cum digni essent poena , ille pro poena quae debebatur,
donavit gratiam, quae non debebatur : et misit filium suum , ut redimeret
•J) Yiilesis p. 30. adn. a. — b) -2. m. arrogare. — c) 1. m. fortasso frat exluUerclur. — rf) 2. m. quicqiih!. — <) Ita coJ.
quod et alilii , vidimus m pro n.
l) Idest Impius et irapietas, non auteni liominuin innocentia, causa moriendi Cliristo ftierunt.
:,
3'(- SERMO XVI.
nos, iion anro , non argento , sed pretio a) fusl sanguinis sui. Agnus inima-
culatus ad victimam ductus pro ovihus niaculatis , si vel maculatis et nori
totis infectis. AccepiuHis ergo hanc gratiain digne vivamus ipsa gi-atia quam ;
accepinuis ne tantae gratiae iniuriam faciamus. Medicus tantus venit ad

,
nos , dimisit omnia peccata nostra. Si vohunus itcrum aegi-otai-e non so- ,
lum iii nos perniciosi erimus , sed etiam medico ingrati.

3. Sequamur ergo viasipsius, qiias nohis ostendit , praecipue hiimili-
tatis viam ,
qiiod factus est nohis ipse i): osteiuht enim nohis viam hiimi-
litatis praeceptis , et fecit iilain patiendo pro nohis : non enim pateretiir,
nisi se humiliaret. Quis occideret Deum , nisi se humiharet Deus ? Christus
enim fihus Dei; et fihus Dei, utique Deus. Ipse est fiiius Dei, Verhum
Dei dc quo dicit loliannes in principio crcit Vcrbum ct Vcrhinn. crat
, :
^
apnt (?) Dcum , ct Dcus crat Vcrhum. Hoc crat in principio aput Dcum.
Oinuia per ipsum facta sunt, ct sinc ipso factunt cst niliil c). Quis occide-
ret, per (jiiem omnia facta sunt, et sine quo factum est nihil Quis illuni .'^
occidei'e posset nisi se ipse humiharet ? Sed quomodo se humihavit

, dicit ,
ipse lohannes cl): Vcrhuni caro factuni cst ct hcibitavit in nohis. Verhum ,
enim Dei noii posset occidi ut posset ergo pro nobis mori quod mori :
,
non poterat Verbum caro factum est et liabitavit in nobis. Immortahs

, ,
suscepit inortahtatem ut moreretur pro nobis et morte sua occideret inor-

, ,
tem nostram. Hoc fecit Dominus hoc nobis jiraestitit. Magnus humihatus ,
est huinihatus occisus occisus et resurgens et exaltatus, ut mortuos nos

, ,
non rehnqueret in inferno , sed exaltaret in se resurrectione mortuorum ,
quos exaltavit modo in fide et confessione e) iustorum.

4- Ergo viam nobis Iiumihtatem dedit 2). Si ipsam temierimus, confite-
bimur. Domino et non sine causa cantamus confttchimur tihi , Dcus
, :
confitehimur , ct invocabinius nomcn tuuin. Iinpudenter enim invocas no-

men non confiteris. Primo confitere ut pares habitationem ei
eius, cui ,
quem Plenum est euim cor tuum nefpiitia confessio autem fundit
invocas. ;
immunditiam quam geris intus et muudat domum quo veniat ille quem ,
invocas. Nam quisquis ante quam confiteatur invocat , iniuriam vult facere
ei quem invocat. Si enim aliquem sanctum non audes invitare in domum
tiiaiu , nisi prius miindaveris domum tiiam ne oculi eius patiantur in- ,
iuriam , tii audes in cor tiiiim pleniim neqiiitia invocare nomen Dei , nisi
prius per confessionem fuderis interi6rem iniquitatem ? Ergo confessio ,
Fratres mei , humihat nos, humihatos iustificat, iustificatos exaltat. Nam

si fuerimus superbi , resistit nobis Deus : si fiierimus humiles, exaltat nos
a) Cod. praclio. — b) 2. m. upud. Sic et mox. — c) 2. m. tuchil. Ita ct nioi. — ili 1. m. lulianuis. — c) Cod. co)i-
/cssioncm.
t) Augustiniis de saiicta viiginiuitate d. 31. Do- 2) Neiiio est qui sententias suas aliquando non
cfor hvmililafis Chri.Hfas. Ibideni. Contra snper- repetat. Ecce idem Augustinus serni. ed. CXXllI. ;i.
Inam maxime mililaf nnirersa disciplina c/irisfia- Isfa est ria , ambttla pcr humilitatem , ut venias
«8. Conferserm.ed. XXX. 9. CXVII. 17. Etquidem ad aeteriiitatem. Deiis C/iristus pafria est quo
apud Augustinum infinita piae humilitatis laus est. imus ; homo C/iristus via est qua imus.
,
DE nKSPOXSORIO PS.VLMO I.XXIIII. 35
Deus ,
quoniam superbis resistit, humilibus autem dat gratiam : et qui se
exaltat, humiliabitur ;
qui autem se humiliat , exaltaljitur. Conversi ad p. im.
Deum a) ete.
Expheit sermo tle responsorio psahni lxxiui.
XVII. IîCIPIT SERMO DE RESPOINSORIO PSALMI XL.
I. L>na voce muhi cantavimus ,

quia in Christo unum sumus. Popu- p."','^,.''"-
his eniin qui dicit phu'ah numero pater noster ipse , , est qui dicit *: ego ' ps. xi..
(fixi , Domi/tc , luiscrere mci : sana aiiimam meam ,

quoniam pcccavi
tihi. ^luUi enim peccare vohint , et peccata sua silji tribui nolunt. Atten-
dat autein sanctitas vestra superhos liomihes, quomodo nohint confiteri Deo.
Omnia enim mala quae faciunt , nohmt sibi tribuere ; et ineipiunt dicere,
quia vel fortuna fecit vel fatum fecit. Sed dicit diabolus fecit ne dicat
, , ,
ego ToUat ergo ista de medio qui haec dicit quia et fortujia va-
feci. , ;
iiitas liominum est et fatum inanitas et cpii jnitaverit ahquid esse fatum
, ;
ipse fit fatuus. Et diabolus quamvis sit hostis noster, tamen consentien-
teiu supplantat non habet vim cogendi sed astutiam suadendi i). Si autem
: , p »"•
diabolus male suadens loqueretur sohis et Deus per scril)turas bona do- ,
cens non loqueretur, haberes excusationem aput h) Deum. Diceres cui con- :
sensurus eram nisi ei qui mihi loquebatur cpiia tu mihi tacebas? Cum
, ,
autem diabolus non taceat ma!a suadere et Deus non taceat bona nione- ,
re aures tuae mediae inter diabohim [mahi] suadentem et Deum bona

, ,
praecipientem quare inclinantur ad verba diaboli et avertuntur a verbis

, ,
Dei ? Dicit til)i ille: fac furtum. Dicit tibi Deiis : noli facere furtum. Si
audires ambos , ambobus ob-
pessinuis esses : et quomodo tamen posses
temperare diversa iubentibus ? cum clamet Deus Christus * nemo potest :
• Mattii. i
duohns dominis servire. lam vide qualis es qui contemnis monentem ,
Deiim et consentis diabolo decipienti. Quod cum facis vel attende, et

, ,
iam noli facere et ciim videris c[uia male fecisti conlitere Deo. Accu-
: ,
sare noli diabolum ut possis vere dicere cgo dixi , Domine , misei^re
, :
mei : sana animani meam qnoniam peccavi tihi. Non fatum peccavit ,
, p- isi-
non fbrtuna peccavit sana animam meam, quoniam peccavi tibi. Et quid :
sum facturns? quia eniiu peccavi aegroto si aegroto sana animam meam. , : ,
Hoe est confiteri niedico, et invocare medicum. Si peccata tua his volue-
ris tribuere , ut dixi , vel fortunae , vel fato , vel diabolo non , tibi ; et
iterum bona facta tua tibi volueris tribuere , non Deo perversus ,
es. Con-
tra enim quidquid c) mali facis , malitia tua facis : qnidquid boni facis ,
gratia Dei facis.
a) Ita heic cod. Deum , at p. SC. Voininum. — bi 2. m. apiid. — c) •;. ni. Iieic H mox. ifticcjuiJ.
1) Heic egregie explanat mentem suam Augusti- rillus quoque in epist. adRora. VIL 18. sic loquitur.)
niis, qui populari quasi sensu locutus fuerat retro Et quidem de libero arbitrio tres habemus Augusti-
seriii. VIII. p. 18, ul)i videsis adn. (Quamquam Cy- ni libros , et de gratia ac libero arbitrio unum.
:
'M') SEKMO XVII.
•i. Videte aiileni qiioiiiodo Jieseio ([iii lioniijies a) noleutes cojivei-fiiutur

iid hlasplieiiiias , iit ipsiiiu Deimi veliiit aecusarc. Cujii coepejit euim ac-
cusare rortiiuani , tjiiia ipsa cum coei>it peccare , et ipsa iii ijlo j)eccavit ;
incipit accusare fatum; quaeritur ah eo qiiid est foituna , vel quid est
fatum ? et ijicipit dicei'e quia stellae eum coegerujit ad peccatum i). Videte
quomodo paulatijn blaspljemia eius cjirrit ad Deum. Stellas quis posuit in
i). 142.
caelo?Noniie creator oinnium Deus? Si ergo tales ibi posuit stellas
quae te ,
cogunt peccare , nonne vidctur ipse essc auctor b) peccatoriini tuornm ? Vi-
de quain pervei'sus es , o homo ,
qui cum Deus accuset peccata tiia non ,
iit te pnniat , sed ut illis pnnitis , te liberet; tu contj"a piojiria perversi-

tate, iiln bonnm aliquid iiicis , tibi impiitas ; ubi aliquid mali , Deb impu-
tas a). Converte ergo te ab ista perversitate ; esto con-ectus, et incipe con-
tradicere tibi, et Quid enim ante dicebas ? qiiod
a contrario tibi loqui.
facio boniini , Deus facit. bnmo sic est ve-
ego facio: quod facio maliim ,
rnm qiiod facis bonum Dcus facit quod facis malum, tti facis. Haec
: ,
;
dicendo non frusti-a cantas ego dlxi Domlnc iniscrcrc inci : sana
, : , ,
aniniaiii nieani, quoniam. pcccavi tibi. Nam si nbi male Dens iiicit et , ;
iibi l)ene, tu facis ; iniquitatem loqueris adversus Deiim. Aiidite et hinc

j-s. I.XXIV. n. qnid dicat j^sahnus * : nolitc , inquit , cxaltarc in altnm cornii vcstriim ,
nccjuc loquamini advcrsus Deum iniquitatem. Hanc enim iniqiiitatein lo-
quebaris adversus Denm ,

qna omnia bona tibi volebas ti"Jbuere , et omnia
p. ii!. niala illi. Exaltando cornu supeibiae , loqnebaris advei"sus Deiim iniqnita-
teni; cum humilitate , loquebaris aequitatem. Quae est aequitas, qnain lo-
({ueris cuin huniilitate ? Ego dixi , Dominc, miscrcrc mei : sana aniinam
mcam ,
quoniam pcccavi tibi.
3. Ideo cnm dixisset ipse psalmus: nolite cxaltarc ia altuin cornu vc-
strum , ncquc loquamini adversus Dcuni iniquitatem , subiecit statim
quoniam nequc ab oriente , ncque ab occidcnte ncquc a descrtis mon- ,
tium ; quoniam Deus iudex est ; Jumc humiliat , ct liunc exaltat. Dtios
homines videt, id est duo genera hominiim. Quos ergo duos homines vi-
det? Unum supejbientein alterum confitentem iinuin loquentem aeqtiita-
, :
tein , alterum lotjuentem ini<piitatem. Quis loqtiitur aequitatem ? ille qui

dicit : ego peccavi. Qiiis autem Io<[uitur iniquitatem ? ille (?) qui dicit non :
ego peccavi, sed fortuna peccavit, iatuin [)eccavit. Cum ergo videas duos
homines, unum aequitatem alterum inic[uitatem loqtientem unum hiimi- , ;
lem , alterum stiperbum (/) ; noli mirari ,

quia sequittir quod dicit : quoniam
a) Homincs scribitur 2. m. suiior rasura. — h) I, m. avtnr. — c) A.(iilitHr illc 2. m. — il) l. m. siQêrvum, v. pro b.
i) Auiûstinus enarr. ia psalmum LXXII. u. 22. caelo etlam figere conentur , et a sideribvs ma-
Sciaiis, Fratres, 7mtltos disptitare et dicere etc. qiiia nare menliaiifiir. Adversus lias superstitiones (licit
steUis subiectciestintvoluntatesnoslrae ,quiaunits- iuterduui etiam Eusel)ius alex. a nobis editus.

qtiisque non pro merilis agitiir , sed necessitale 2) immaueui haue blaspliemiani ,
quae lacit Deuni
steUarum suarnm : docfrina mala doctrina im- , peccati auctorem ,
postea inculcavit impius JMoha-
pia.. Item serm. ed. CXCIX. 3. f ani homines ne- inedes ,
praesertim in secunda Corani sura ,
ut dixi in
gent voluntatem qua pcccant ; confuigant necessi- adu. ad Iiicetam byzantinum p. 348. .Sine dubio au-
tatem ,
qita pcccata defendant ;perditos mores in tem Mohamedani caelestis fati superslitioue laboraut.
, ,:
DE RESPONSORIO PSALMl XL. 37
Deus iudex cst ; Itunc humiliat , et Jiuiic cxaltat. Et parum est quod di- \
xi n) , Frater , ne sic loquaris , ut tibi tribuas bona quae facis , Deo auteni
niala ; sed etiain l)ona ipsa quae iacis , si Deo sic tribueris , et Deo inde
i>ratias egeris , iitqui nonduni bona operantur, extollas

taiuen super alios ,
te , et quasi iain perrectaeA)iustitiae tibi videaris, quia non facis honiicidiuin,

aut non facis adulteriuni, aut nou facis furtuin , aut ieiunas, aut das elee-
niosynas c), iam inde til)i videaris perfecisse iustitiam et spernas eos qui ista
,
non faciunt , et super])ias quasi sanus intuens iniirmos ;

et sic inprobat te
Deiis. Debes enim quantumcumque profeceris non attendere quantum ,
transieris sed quid tibi restet donec d) finias Yiam et gaudeas in patria
, , ,
,
exaltatns in rege ipsius patriae qui propter te ipsum hnmilis e) iactus est. ,
4- Propterea dno quidam in templo ostenduntur a Domino et sic di- ;
cit evangelium *: diccbat autem ct adversus eos , (jui sibi iusfi videbanlur
ct spernebaiit ccteros , similitudinem hanc. Duo (juidam asceiiderunt in
templum unus pharisacus f), et alter publicanus. Pharisaei quasi
(jrarc ;
principes ludaeorum erant, vel ut docti, vel ut sancti ipsorum publicanos :
autein illi habebant neqiiissimos peccatores. Ascenderunt ergo ambo in tein-

phun orare. Et Pharlsaeus coepit dicere Dcus gratias tibi ego. Videte quia :
ex eo quod habebat boni, Deo gratias agebat. Sed videte g) ubi reprobatur :
quia contemnebat eum quem videbat peccatorem. Ideo vide verl)a sequentia.
Gratias tibi ago, (juia noiisum sicut cetcri homincs, iniusti, raptorcs, adui-
teri, sicut et h) puhlicanus iste. Attendit illum et contempsit, et superextidit
se, et nihil rogavit dari sibi, sed tantum gratias egit ex eo quod habebat
quasi iam esset perfectus. Et coepit enumerare iani Deo veluti merita sua
ieiuno bis in sabbato decinias do omnium (juaccumcjue possideo. Ad me-
,
dicum venerat curandus et sana membra ostendel)at vulnera tegebat. Pu- , ,
blicanus autem dc longimpio stcdmt nec oculos ad caclum audcbat le- ,
mre i), sed pcrcutiebat pectus suum dicens : Doniine propitius esto mihi ,
peccatori. Videte quomodo non quaesivit non accusari. Se k) accusabat et se

verberabat, pugno percutiebat pectus timore conscientiam et conlitebatur , ,
Deo. Attendat sanclitas vestra, quomodo hunc humiliat et hunc exaltat. ,
Audite verba Dominl conscquentla amcn dico vobis descendit de tcmplo : ,
lustificatus publicanus magis (piam illc pharisacus. Et tamquam diceres

Domine, quare sic ? et diceret tibi : (pioniam (jui sc cxaltat, humiliabi-
tiir ; et (pii sc liumiliat , cxaltabitur. Hanc ergo viam
liabentes huinilitatis
PVitres carissiini, proficite /), abstinete vos ab omni nequitia, atque m)
etiam mores vestros , adiuvante Deo , cui confitemini. Conversi etc. i)
Explicit serino de responsorio psalmi XL.
a) Coil. 1. m. rfic(, 2. dicis. — h) Cod. pcrfccte. — c) Cod. haelema<:ijiias. — d) Cod. iliim ncc ,
qui arcliaismus , non error,
lortasse est , pro (/o«cr. — e) Cod. Iiitmilcs. —/) I. m. /ariseus. Sic et poslea. — 'j) 1. m. Oidctc b. pro v. , h) — s. 'm. etiam.
— i) 2. m. Irharc. —
Cod. /.) lieic et postea 1. m. si , i. sic. — I) i. m. pnifiietc. — m) 1. m. adrjue. Et quidem ariqiie ctiam
alibi in aiitiquissimis mss.
1) Posthinc litteris iaclinatis et quasi barbaricis nibus ma/is clomiHus Icsus Christus qui rcf/nat
,
additur a 2. rnanu ^»onia»( ipse liberat vos de om- in, saecu/a.

, ,
38
XVIII. INCIPIT DE NATALICIO SAISCTI lOHANMS 1).
cod. vai.
p.
5758.
H".
.H<
IJLlodierni
. tliei festivitas nota est auribus et cordibus et actibns ve-
stris a). Unde ergo loquamur liodie , nisi de illo cuius natabs est hodie ? lo-
liannes ergo sanctus natus de sterili ,
jiraecui'sor Doniini nati de virgine
factus estdomini sui Salvatoris a) ex iitero adnuntiator. Post uteruni b) ste-
rilis,quae pareret non erat; virgo unde pareiêt, non erat: genuit sterilis
praeconem virgo iudicem. Sed multos praecones dominus ipse

, lesus Christus
ex utero virginis venturus ad homines praemiserat. Omnes prophetae al)
ipso praemissi sunt; sed ipse in ipsis loquebatur, qui Aenit post illos. Cum
Dominus quid excellentiae amplius
ergo multos praecones ante se miserit ,
habuit , commendatur ? Nam neque hoc sine sig-

cuius natahs nobis hodie
no cuiusdam magnitudinis fuit ut non lateat dies natahs eius. Ahi pro- ,
plietae quando nati fuerint ignoramus; de lohanne nescire non hcuit. ,
Etiam hoc magnum ipsius ,

quia ceteri praemnitiaverunt Dominum , et vi-
dere desideraverunt non viderunt: et si viderunt in spiritu futuriun

, et ,
p. iis. viderunt, praesentem autem non hic viderunt. Dicit autem ipse Dominus
de ilhs ad discipulos suos ,
quia multi prophetae et iusti voluerunt videre
quae videtis , et non viderunt ; et audire quae audistis, et uon audierunt.
Numquid non ipse illos mittebatPSed erat in onuiibus desiderium , si heri
posset, videre hic in carne Christum. Sed quia praecesserunt moriendo ,
sicut praecesserunt nascendo, nou hic eos Christus invenit, sed tamen eos
in aeternam vitam Christus redemit.
2. Et ut noveritis quale circa omnes desiderium erat videre hic Chri-
stum, i-ecordamini seneni illum Symeon cui non parvo bono niuitiavit ,
SpiritusDei, quod non esset exiturus de hoc saecido nisi vidisset Chri-
stum. Natus est Clu-istus cognovit illum infantem in manibus matris, ac- ,
cepit , tenuit in manibus , cuius divinitate ipse portabatur : et tenens in

manibvis infantem Verbum c), benedixit Deum dicens * : nunc dimittes d),
'
Luc. II. 29. Doniine scrvuui tuuni in pacc quoniani vidcrunt oculi mci salutare tuum.
, ,
p. U9. Prophetae ergo nulli alii viderunt: Symeon infantem vidit lohannes con- :
ceptum agnovit et salutavit iuvenem adnuntiavit et vidit. Excellentior ,
a) 1. m. salvatnr, 2. xalmtoris. Casin. doriiini siii salutator, cx iitero adiiuiitiator. — ti Ila eoil. I. m. At 2. ilelL'vit m.
— <) Ita cod. 1. m. Et sic etiam casin. Seil tamen in nostro 2. m. verbo. — d) Ita cod.
1) Sermo bic vaticani codicis vetiistissimi con- tista non modicaiu graecorunj sermoDum collectio-
ferendus est cum illo paris tituli ,

quein e\ casi- nem memini me videre ms. inter AUatii seu Ver-
nensibus codicibus eruit vir v.l. et mihi dum vixit natiae schedas iu vallicelliaua Patrum Oratorii bi-
amicissimus, dominus Frangipanius , ediditque in bliotlieca.
romano libro n. VII. i\Iulta euim ad litteram eadem 2) Cur dicit artibus ? Utique hoc loco nonnisi ho-
sunt; sed tamen initium differt; tum et tota quiu- pompaeque actus denotari queunt. Ce-
nesti laetitiae
decim versuum clausula a casinensi sermoue abe- teroqui superstitiosos baptismos seu lotiones apud
rat. Sermo quoque CCLXXXVIII. in edit. Maur. llipponenses in festo Praecursoris repreiiendit mag-
cum nostro saepe congruit. Utiliter vero conferentur nopere Augustinus iu serm. ed. CXCVI. 4, et iu ap-
ceteri sermoues Augustini de Baptista T. V. edit. peud. serm.CCLXXVH. 4. Innno de multis veteruin
Maur. cum append. et in parisiacis additamentis
,
superstitionibus in praedicto festo copiose agit Pa-
nec non etiam vindobonensis unus. Oe S. loli. bap- ciaudius de cultu s. loli. baptistae dissertatioiie VIII.
,
SERMO XVIII. DE NATALICIO SANCTl lOUAXXIS. 30

ergo iste omnibus ceteris. Avuli de testimonium Domini se illi prae-
illo :
tnlit , neminem alium. Valcle magnus , cui iam qui praeferretur

erat
,
praeter Christum non erat. , Proinde ipse Doniinus ita dicit * iii natis mu- : •m.h
Jieruin ncmo exurrcxit (t) maior lohanne haptista. Et ut se illi praeponeret:

<iui autcm niinor cst in regno caelorum, maior illo cst. Se dixit minorem
et maiorem; minorem nascendo, maiorem dominando post illum enim na- :
tus est Dominus, sed in carne, sed de virgine ante illum autem in prin- :
cipio erat Verbunu Magna res post loliannem Christus et tamen lohannes ! ,
per Christum. Omnia enim pcr ipsuni facta sunt, ct sine ipso factum est
nihil. Quare ergo venit lohannes? ostendere viam humihtatis ut praesum- ,
ptio hominis minueretur, gloria Dei augeretur. Venit ergo lohannes mag-
nus, commendans magnum. Nam cum a ludaeis inten-ogaretur * utrum ipse • loh
tam magnus erat ut possent fiilh homiues dubitalum est

esset Christus, : p. isi
de illo , utrum ipse esset Christus ; et ita dubitatuin est, ut interi-ogaretur.

lam si esset fiUus superbiae b), non doctor liumihtatis , opponeret se homi-
nibus errantibus, non augeret c) ut id putarent ? Sed iam quod putabant,
et
acciperet ad honorem suum augenduni d). Sed absit lioc a lideh amico sponsi,
ut se pro illo ab sponsa dihgi vellet. Confessus est se non esse quod non
erat, ne perderet quod erat non erat ille sponsus lohannes. Nam cum in- :
terrogaretur hoc ait * qui Jiahet sponsam , sponsus cst ; amicus autein
, : loii
sponsi stat , et audit euni , et gaudio gaudet propter iôcem sponsi. Ego
quidem haptizo vos in acjua , in paenitentia ; cpii autcm venit post me
maior me cst , cuius non sum dignus corrigiam calcicuncnti solvere*. Vi- •Mi«
dete quantum minor esset si dignus esset! Venit docere superbos e) hu- ,
militatem adnuntiare viam paenitentiae venit vox ante verbum.

, ,
3. De Christo quid dicitur ? In principio eiât Verbum , et Verbum erat

aput Deum , et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio aput Deum. Sed p. im
ut Veniret ad nos Verbum caro factum est ut habitaret in no-
Verbjani ,
l)is. Ergo quia Christum Verbum audivhnus quia vox lohannes audia- ; ,
mus. Dum diceretur ilh tu quis cs respondit ego sum vox clamantis in : , : •
loii.
dcscrto i). Si ergo Christus Verbum vox lohannes ut diceretur nobis , ;
Verbum, adsumptus est lohannes tamquam vox et ut veniret ad nos Ver- :
bum, praecessit vox. Ideo et Christus ante lohannem erat in aeternum et ;
tamen nasci prior non deliuit, nisi lohannes et vox ad nos praecederet
Verbiun. Erit ergo tempus quando videbimus Verbum sicut videtur ab ,
angehs nunc tanien proficiamus in Verbo ut cum ipso maneamus in ae-

: ,
ternum. Illum autem oportet crescerc me autcni minui. Hoc et per nativi- ,
tates ipsas verbi et vocis apparuit. Natum est Verbum octavo kalendas ia-
nuarias, unde incipit augeri dies ; nata est vox ante verbum Dei qnando
,
uicipit minui dies : ilhim, inquity) , oportet crescere, me autem minui. Ipsae p- 1^2.
<i) Erse/inentem s expeliore interclum in nntiquis mss., iam ego adnot.ivi in conspectu
orthogr.apIiico Ciceronis de rep Et
r.itionaI)ilius Iioc fieri, docet Priscianns in ed.
Putschii p. 'm. bj i. m. supcrriae. c) I. m. ageret. - - - d) m aQemlum
— e) I. m. siipervos. —f) Cod. iiigvicl.
I.
1) Huc usque codex casinensis, plenimqiie cougruens cuiii vaticauo.

,,,,
;
40 .SER.MO XIX.
passioiies lioc ostenderunt : niinutiis est lohannes percussus capite ; crevit

Christus, erectns est in cruce i). Itaque , Fratres, celeljreinus natalem vocis
in honore Verbi, iwn in chrlctatihus et comisationihus , sicut dicit aposto-
Hinn. XUI. i:i.
piiiiip.
lu. 17.
<:<iioss.
n. !J.
Ins
pacis
... , secl
erit
omnici (/uaccnnu/uc
vohiscum.
i
amtis
p ,
^
omnia in nomtne Dci jfacite y: ct Deus
Explicit de natahcio sancti lohannis.
XIX. IiNCIPIT DE NATALE APOSTOLORUM PETRl ET PAULI.
>.ii.â,^8.
I . X3eatissinioruni Petri et PauU apostolorum ho(he natalis inluxlt a)
natalis non qui mundoimpHcavit, sed qui de mundo hheravit. Per humanam
qnippe infirmitatem nascitur homo ad aerunniam }>), per cluistianam carita-
tem nascuntur martyres ad coronam. Et hic dies ob eoruiu meritum factus
1'
''3-
est nobis propositus ad celebrandi sollemnitatem
: et ad imitandi sancti- ,
tatem ut recordantes martyrum gloriam amemus in eis quod oderunt qui

; ,
occiderunt et amantes virtutem honoremus passionem. In virtute meritum

; ,
comparatum est in j)assione merces restituta. Unus dies duornm mailyrum

,
et duorum apostolorum quantum ecclesiae traditione percepimus non , ,
uno die passi sunt, et luio die passi sunt a). Hodie prior passus est Pe-
trus hodie posterior passus est Pauhis: aequavit meritum passionem, cari-
,
tas occurrit ad diem hoc egit in eis qui erat in eis, qui iu eis patiebatur :
qui cum eis patiel)atur ,

qul adiuvabat c) certantes ,
qiii coronabat vincen-
tes. Audiamus itaque ex evaugeho meritum Petri audiamus e.v epistula d) ,
apostolica meritum Pauh modo recitatum est evangelium modo audivi- : ,
' loh. XXI. ir,. mus * Dominus clixit acl Petruni : Sinion Petre, amas mep Et il!e amo
: :
,
Dominc. Et rursus Dominus 3) pasce oves meas. Interrogat tertio non ad : ,
aliud quam hoc quod bis interrogavit. Ad illum tertio interrogare pertine-
,
p. 174. bat, Petrum tertio respondere iam taedebat. Contristatus est enim Petrus
ait evangelium ,
quia eum tertio Dominus interterrogavit , et ait : Domine
tu scis omnia , tu nosti (juia amo tc. Et Dominus : pasce ovc^ meas.
Doceiê vult aliquid, 'qui interrogat quod novit. Quid ergo voluit tertio
interrogans Dominus quod sciebat .-'
Docf*re Petrum. Quid putamus , Fra-
tres.^ nisi ut caritas tolleret infirmitatem, et ut nosset Petrus tertio con-
fitendum esse per amorem ,
qui ter negaverat per timorem. Meritum Petri
u) 2. m. iUuxU. — V) 2. m. herumnttm. — t) Cod. adiubulat. — rf) Epistula , non episl<ila ,
constanter in antiquis codi-
cibus ,
puta Ciceronis , Frontonis , et in inscriptionibus.
1) Siinilia liis partiin dicuntur in serm. edito p. 143. citati, eodein die , nempe III. kal. iulias,
CCLXXXVII. 4. Item serm. CCLXXXIX. 4. Nee sed Don eodem anuo, passi sunt. Quare lioc loco
noQ enaiT. in psalmum CXXXII. II. Augustinus ludens quodammodo verbis more suo ,
2) Idem Augustinus serm. ed. CCXCV. 7. de Pe- ait non unn die , el uno die.
:
tro et Paulo ait: (jiiainquam diversis diebus pate- .3) Vides heic omissa nonnulla
de sacro textu; si-
rentur , nnum sniit. Tum etiam serm. CCCLXXXI. ve quia Augustiuus compendio studuerit; sive potius
i- densdem: sicut fraditiojiepatrum cognilumine- quia anianuensis 6y.iior;X--JToii deceptus transilie-
moria retiiietur , non uno die passi suntpercaeli rit,quod sollemne amanuensium vitium alia pluriiua
spatia dectirrentc . Kn solutio est, quod sicut aiuut cxempla demonstrant. Confer serm. ed. CC.KV. 4.
Piudentius et Arator , a Sandinio in liist. apost. et seq. 4.
I)E >'ATALE APOSTOLORCM PETRI KT PAULI. M
quod pavit oves Dei. JMoritum Paiili iterum aiuliamus. Dieeliat (liscipulo
suo adnuntiaturus a) ei suam passionem tuturam et ei timorein ablaturus ;
exemplo suo *: tcstijicur covain Dco ct CJivisto Icsii qui iudicatnrns cst vims ' "• Tim. iv. i.
et mortuos , et manifcstatioiicm et rcgiium eius. Constrinxit illum testili-
catione, et subiecit jjracdipa vc.rhum, iiista oportuuc b) inportniic.:
1. Hoc audientes et nos pro modulo nosti-o oportuni sumus volentibus,

inportnni nolentibus. Oportunus est esnrienti qui panem porrigit impor- ;
tunus est aegroto qui ad escam cogit : illi cibus porrigitur, illi inpingitur; p. i:,,.
uni est grata, alteri est amara refectio ; sed utrumqiie non deserit dilectio.
Accipiamus ergo in exemplis merita apostoloium passiones autem non :
solum non timeamus y sed etiam si necesse fuerit snbeamus. Audite quid
dicat idein apostohis * cgo ciiim iam immolor. bnmolatio ad sacrificium :
linm. n. 6.
jiertinet : passionem suam , sacrificium esse noverat Deo 2). Non illi qui oc-
cidebant, sed ille offerebat patri tale sacrificium sacerdos. Cur dixerat ne :
tinuieritis eos qui corpus occi(Umt ? Tempus , iiKjuit c) , resolutionis mcac

instat. Quid ei'go , o Paide , in illa resolutione speras , o laboriose, pro
quiete ? Tempus , inquit , resolutionis meae instat. Quid egisti ? cjuid spe-
ras? Bonuin ccrtamcn certavi , cursuin consummavi Jidcm scrvavi. Unde ,
servavit fidem , nisi quia non est territus a persequentibus ? Praedica vcr- v. 2.
buin opportune d) inportune e). Quam ei*go sceleratum nobis est, ut cum ti-
memus , iidem non servemus , ei f) praesertim qui nos docet et amare me-
liora, et timere maiora ? Qiiid([uid f^)
potest dulee habere ista vita, non est p'""
paradisus , non est caelum, non est regnum Dei , non est societas angelo-
rum , non est consortinm illorum civium supernae Hierusalem. Susum //)
cor feratur , terra carne calcetur. Docuit nos Dominus contemnere trans-
itoria , diligere aeterna : docuit nos , curavit nos : et curat , fpiia digna-
tur : non enim sanos invenit , sed ad /') aegrotos medicus venit : calix passio-
nis amarus est , sed onnies morbos poenitus k) cvn-at
amarus : calix passionis
est , sed prior eum Ergo bi-
bibit medicus , ne Ijibere dubitaret aegrotus.
batur calix iste si ille eum dederit qui novit quid det cui det. Si autem
, ,
non vult ut bibatur, alio modo sanet dum tamen sanet. Nos tamen tanti ,
medici manibus securi subdamm'; omninocerti, nihil /) eum adhibiturum

quod nobis non expeclit. Debitum enim quod exigebat Paulus tamquam ,
ex merito repetebat. Et cjuod meritum ? cursuin consummavi honum ,
ccrtamen certavi Jiclcin servavi. Haec egisti c[uid speras ? Dc cctcro su-
, ; ,,, ,77.
percst mi/ti corona iustitiac (juci.m rcddct mihi Doininus in illo die in- ,
stus iude.v. Non ait dat, sed reddet si reddet debebat. Et num quid , : ,
a) m. annunt.
L>. —
b) Ita coil. lieic et postea cum unica /i, quod et in aliis vidi codicilius c) 1. m. inqukl.
, d) Ita heic — —
cod. opp. —
e) 2. m. hnp. —
/) Ita recte cod. I. m. At 2. meudose et. g) 2. m. qnmjvid. h) Archaismu?. pro sursiim. Confer — —
iiulicem uostrum ortliograpliicum ad Frontonem. i) aii 2. m. apponilur. —
A) Ita cod. cum diphtliongo ve. l) 2. m. nichit. — —
I) In codice Inuresali. (Spicil. T. V. p. 1G7.) ser- molari .te dixit, no7i mori.: non quia non moritur
mo .lugustini de sancto Pefro , iibi dicitur pa- -.
qui iminolatur ; sed non omnis qui moritur immo-
scc oi-es meas. Blemorat et Possidius in indic. latvr.Ergo immolari , est Deo mori ; diicfum est
cap. IX. enim rerbum a sacrificio. Omne quod .sacrijicaiiir,
1') Augustiiuis idein in senu. cd. CCXCIX. 3. /m- Deo occiditur.
G
,
'^2 SKitMO XX.
imitiumi iiccoperat, ut deberet reddit eoi-onain non la- ? Debet coronain , ,
ctus debitor ex mutno nostro sed ex proiuisso suo i). Necjue eniin ciim ,
eius nierita coronabat non dona siia (;oronaI)at. Propterea ergo Fratres
, ,
karissiini propterea Deus debitor qiiia proinissor.

,
Kxplicit de natale apostolorum a).
XX. IXCIPIT l)K tlAPITULO ECCE EGO SHTTO VOS SICUT OVES % ET CETEllA.
DE NATALE JIARTYRUM 3).
1 . Oolleiiuiitas iiiaityriun , dilectissimi , (pia passionis eorum memoriam

celebramus ad imitandum nobis proponitur, ut si qiiid fbrte durae teni-
,
ptationis acciderit, usque in linem perseveremus nt salvi esse possimus ,
sicut modo ex evangelio lectum simul axidivimus qui persevcravcrit iisqiic in :
Jlncm, hic salvns crit *. Et finis a) quidem huius saeculi fortasse longe est,
tbrtasse prope est. Vohiit antem Domi nu s ut lateret quando luturum sit, ,
ut homines semper parati expectent qnod ignorant quando venturum sit.

'^êd ille iit (hxi iinis saeculi , sive pro])e sive longe sit , unicuiusque hominis
finis qiio ab ista vita in aliam pro merito suo transire cogitur, propter
])revitatem mortalitatis hiiius, longe esse non potest. Ad hnem uti(pie suum
nostrum praepaiare se del)et4): nihil h) quippe nocebit ultimus
iinus({uis(|ue
dies ei qui omnem diem tamquam ultimum cogitans ita vivit, ut securus mo-
riatur; dum ita moritur ne in aeternum moriatur. Ista cogitantes marty- ,
res sancti, quomodo audierunt vocem Domini dicentis eccc cgo mitto vos :
vciut ovcs iii mcdium iaporum ! qiianta hrmitate rol)orati erant, iit hoc
non timerent c) Ex hoc enim apparct quam multi essent lupi et paiicae
!
,
,
oves, quia non hipi missi sunt in medium ovium sed oves in medium lu- ,
poriim 5). Neque enim ait Doininus ecce ego mitto vos sicut leones in me- :
diiim iumentorum, sed oves dicens in mediuin luporum , satis ostendit pau-
citatem ovium ,
greges luporum. Et cum unus lupns quam libet magnum
gregem soleat perturbare, missae oves in medium innumerabilium luporum
ibant et non timebant quia qui ;
eas mittebat , non dimittebat c/). Quid enim
timerent ire inter lupos , cum ((uibus erat agnus qui vicit lupum?
2. In ea quippe lcctionc audivimus* : « cum tradiderint vos, nolite cogitare
w quid loquamini ; non enim vos estis qui loquimiiii, sed Spiritus patris ve-
« stri qiii locpiitur in vobis.» Unde dicit alio loco : «ecce ego vobiscnm sum
a) I. m.Jincx. — h) 2. m. nichil. — cj Cod. timireid. — rf) I. m. dcmiltebal.
1) Ingeniosa et veia definitio reimiiieratioiiis a Deo! sermones fuerunt etiam incodd. lauresiiamensibus ,
Conferatur autem euarratio ia ps. CII. n. 7. et seqq. Spicil. rom. T. V. p. 168.

Item serin. 2. in ps. LXXII. n. 5:cum praemiitm 1) Consonat sibi Augustinus iii sennone ad ca-
venerlt, sua elona coronabit , non merita tua. teciiumenos n. 8. Finis mundi in proximocst: rt
2) Sermo .Augustini lialiitus de die natalicia apo- si , ut quidam putant in proxtDto non est , dies
stoloruni Pelri et Pauli , fuit etiaiii in codice ve- nltimus uniitscuiusqtte nostrian incertus esl. Ea-
tere laureshamensi, Spicil. rom. T. V. p. 173. Deni- dem dicit allis verbis in serm. ed. IX. 2.
que moneo, initium sermonis.58. inter S. Fulgentio .'.) Non .semel delectatus videtur lioc mentis suae
adscriptos, cum hoc S. Augustini de duobus apostolis conceptu Augustinus naimiue et iii serm. ed. LXIV.
;
congruere, sedreliqua ibiomniadeincepsdiscrepare. eundem repetit nec nou de serpeutis astutia , et

;
3; De natali martyrum , et de nataliciis martyrum de columbae simplicitate.

,
PE NATALE MARTYRUM. 43
5) nsc[ue in con.snnniiationeni saecnli. » Numquid illi fjni tnno istani voceni

Doiiiini audiebant , hic erant futuri usque in consuiniiiatioiiein saeculi ? Sed
nou solum illos decessui'os , verum etiam ceteros , et nos ipsos , et qiri post
nos in liac \ ita futuri snnt successuros Dominns attendebat et oiiines in , ,
uno corpore suo videbat. Hanc ergo vocem qvia ait*: vobiscnm snni usque ,
^Maiiiixxviii,
in consnmmationem saeculi non sobnn ilU sed et nos audivimns et si , , :
tunc non audiebamus in nostra scientia, audiebamus in illius praescientia.

Quapropter ut securi vehit oves inter hipos, teneamus praecepta eius ad-
monentis nos ut simus simphces ut cobunbae astuti ut serpentes siinphces , :
ut cohimbae ne cuiquam noceamus astuti ut serpentes nt ne nobis no-

, ; ,
ceatur caveamus. Sed cavere ne tibi noceatur non poteris nisi in quo tibi ,
noceatur inteUexeris. Sunt enim qui pro rebus temporahbus resistendo di- p. m.
i>ladiantur, et cuin repraehenderis quod magnopere resistant cum debeant ,
magis sicut Dominus ipse praecepit, non resistere malo respondent ilhid
, ,
se facere ,
quod dictum est , astutl ut serpentes. Attendant ergo quid ser-
pens faciat, quomodo circulos corporis sui pro capite obiciat ictibus ferien-
tium, ut illud custodiat in quo vitam habere se sentit : quomodo cetera
quibus longus est, contemnat, ne caput eius a persequcnte caedatur. Si
ergo vis imitari serpentis astutiam , caput tuum custodi i). Scribtuni a) est
autem; caput \'iri Christus est *. Vide itaque ubi liabeas Christum ,
quia per i. cor. xi. ?..
lidem in te habitat Christus. Hahitare, inquit, Christuin per fidem in cor'-
dihus vcstris *. Ut ergo fides tua integra permaneat ,

persecutori cetera op- •
tphc. iii 17.
pone, ut ilhid /^) ubi vivis, incohime perseveret. Nam Christus ipse salvator
caput universae ecclesiae dominus noster sedens ad dexteram
, patris , iani p. ,5^,
feriri a persequentibus non potest ; tamen conpatiens nobis et , in nobis se

esse demonstrans , Saulo ilh qni postea Pauhis ajjostohis factus est , de cae-
lo c]an\A\ Saule 'it : , Saule, quid nie persecpicris* P ¥x ipsum qnidem nemo » Aot. .xxii. r.
tangebat, sed pro calcatis in terra membris snis desuper tamquam caput
clamavit. Qiiod si per fidem Christus habitat in corde christiano , nt ipsa
fides saiva sit , id est Christus in credente permaneat , contemnenda sunt
quaecumque percutere vel auferre poterit persecutor, ut illa potius pro fi-
de non fides pro illis intereat.
,
3. Hanc astutiam serpentis martyres imitati, quoniam caput viri Cliri-
stns est,pro Christo tamquam pro capite suo persecutoribus obiecerunt

quidquid c) mortaliter possidebant ne ibi morerentur nbi vivebant. Hog ,
praeceptum Domini tenuerunt monentis ut essent astuti ut serjientes ne , ;
quando iubebantur capite caedi , tunc se caput perdere crederent ; sed car-
nis capite praeciso , caput Christum integrum retinerent. Qualibet enim p. iw.
saevitia membra corporis tortor invadat, qualibet crudelitate lateribus exa-

ratis dilaniatisque visceribus, ad omnia carnis interiora perveniat, ad ca-
put nostrum non potest pervenire quod non permittitur vel videre. Per-
,
a) -1. m. scripliim. — b) Cod. I. m. iUut , sed infra I. m. illml. — c) 2. m. quicquid.
1) Coaferatui' locus Augustioi siinilis in enarratioue psalmi I.II. n. 10.

,
44 SEKMO XXI.
venit saiic, si velit, iion saeviendo iii nos , sed credendo quod nos. Qno-
luodo autem feniinae ut coronani niartyrii niererentur , hanc astutiani ser-
pentis imitari potuerunt Caput
caput autem
? enini viri dictus est Cliristus ,
nndieris vir neque enim pro maritis passae sunt quando ut paterentur
:
,
vicerunt etiam revocantium blandimenta maritorum ? Quia et ipsae per ean-

dem fidem membra sunt ecclesiae ac per hoc Christus qui universae ec- ;
clesiae caput est onniium niembrorum suorum caput est. Tota erjô ecclesia
,
p ifli- et feniina appeliatur et vir; nam et una virgo dicta est. Apostolus dicit*:
' Ti. cor. XI. -2.
optavi vos uni viro virgincin castaui exhibere Christo*. Et vir intellegitur
Ephcs. IV. i;. cum idem apostolus (Ucit doncc occurramus onines in unitafem Jidei in:
agnitionein Jilii Dei in virum perfectum , in mensurain aetatis plenitudi-

,
nis Christi. Si ergo femina est , vir eiiis Christus est : si vir est , caput eius
Christus est. Cum itaqne caput muUeris vir est , et vir ecclesiae Christus ;
cum pro Christo etiam feminae passae sunt , serpentis astutia pro suo capite
pugnaverunt. Custodiamus ergo adversus persecutores caput nostrum , astu-
tiam serpentis imitemur , et pro ipsis persecutoriljus nostris ingemescannis
ad Deum ut et cohimbarum innocentiam teneannis.
,
Exphcit serino ubi dicit: ecce ego mitto vos sicut oves in medium hiporum.
p. Mi. XXI. INCIPIT DE RESPOASORIO PSAEMI LXXXIII.
^- 3- Beati qui hal)itant iu domo tiia !

* et cetera. Felieiter.
Cod. val. Tw.-.s.
p. UI2. i.X raesentem psalmum simul nobiscum cantavit caritas vestra. Adiu-
vate itaque me orationibus vestris , et d) sit friictuosus auditiis, nec inanis
redeat auditor ,
respondimus enim beati
qui intentus adfuit cum audiret ; :
qui habitant in domo tua i). Unde beati ? qiiid habituri ? quid acturi ? Om-
nes qiii l)eati diciintur in terra habent l>) ahquid, et agunt ahquid. Beatus ,
est homo ille tot praediis, tanta famiha, tanto auro et argento habendo ;
beatus dicitur Ijeatus est ad illos honores pervenit, ad proconsulatum

, ;
ad praefecturam agendo beatus dicitur ergo aut habendo aut agendo.

: ;
Unde autem ibl lieati ? quid haliiturl ? ([iiid acturi ? Qiiid habituri iam ,
dixi heati (pd hcdntant iii domo tua. Domum tuam si habueris pauper
:
es a) ; si habueris donuim Dei dives , es. In domo tua timebis latrones ; domui
Dei niurus ipse Deus est. Beati ergo qui habitant in domo tiia : possident
Hierusalem caelestem sine angustia, sine pressura c) sine diversitate et di- ,
visione hmitum: omnes habent eam, et siiiguU habent totam. Magnae ilhie
divitiae non angustat frater fratrem niiUa ibi intUgentia est. Quid ergo
: ,
ibi acturi ? omnium enim actionum humanariim niater necessitas.

a) Ita cod., non ut. — 6) Co<l. hahitant. — c) Cod. pracssiira.
1) Ex hoc
loco usque ad n. 4. sermo congruit ,
psalini XXVI. Totuin itaque seimonem lieic ponere
non tamen varietatibus cuni edita Augustini
sine opus tuit ,
prout iu omnium antiquissimo bubieus i
enarratione psalmi LXXXIIl. u. 8. Mox sermo no- vat. codice iacet.

ster n. 4. refertur sparsim ad enarrationeiu secundam 2) Male in autuerp. ed. coniuugitur paupercs.
,
DE RESPONSORIO PSALMI LXXXIII. 45
2. lam , fratres , breviter tlixi ; animo per quaslibet aotiones vi-

currite :
dete «) si eas parit, nisi necessitas. Ipsae ineniorabiles b) artes quae magnae ,
videntur in subveniendo ,
patrocinia linguae , et adiutoria medicinae ; ipsae
sunt enini excellentes in hoc saeculo actiones. Tolle litigatores quibus opi- ,
tulatur advocatus ? Tolle vuhiera et uiorbos quid curat niedicus ? et omnes ,
istae actiones nostrae ad cotidianain vitam quae exiguntur et liunt, ex

necessitate veniunt: arare, seminaie, novellare, navigare, taUa omnia opera
quae parit nisi necessitas et indigentia ? Tolle famem , sitim , nnditatem ,
cui opus sunt ista omnia Haec etiam quae nobis iubentur bona opera
? ;
nam ista qiiae commemoravi honesta sunt. Sed omnium hominum exceptis ,
operibus pessimis loquor , detestabihbus operibus , flagitiis , et facinoribus ,
homicidiis , effracturis , adulteriis , illa nec deputo inter actiones humanas ;
haec honesta loquor , non parit nisi necessitas : necessitas fragihtatis carna-
'lis haec etiam quae dixi iuberi nobis : frange esurienti panem tuum ;
cui fran-
gis, ubi nemo esurit? Egenuin sine tecto induc in domum tuam quem ;
ho-
spitem suscipis , ubi omnes in patria vivunt? Quem visitas aegrum , ubi
perpetua sanitate gaudent ? Quem concordas htigiosum , ubi pax sempi-
terna est? Quem sepehs c) mortuum , ubi semper vivitur ? Nihil ergo horiini
acturus es ex operibus honestis iUis omnium hominum : nihil acturus es
ex istis bonis operibus i).
3. Quid ergo acturus es ? quid habiturus ? Aiidi. Bcati , inquit ,

qui
hahitant in donio tua. Ecce quid haljituri sumus , ut in domo Dei habi-
temus. Dicet iam quid ibi actini suiims ? non enim video ibi ahquas ne-
:
cessitates quae me impehant ad agendum. Ecce modo quod loquor et

,
disputo necessitas parit. Numquid enim ibi tahs disputatio erit

, quasi ,
quae doceat ignaros qiiasi quae commemoret obhviosos ? Aut vero in iha
,
])atria evangehum recitabitur ubi ipsum Dei Verbum conteinplabitur ? ,
Ergo qiiia dixit iste desiderans et suspirans ex voce nostra quid habitiiri ,
simus in illa patria, cui suspirat , et ait : beati qui habitant in domo tua;
dicat et quid actiiri sinius ? in saecula sacculoruni laudahunt tc. Hoc erit
totum negotium nostrum, sine defectu laudare Deum 2). Non voljis videatur
Fratres ,
quasi fastidium ibi fiiturum ,
qiiia si modo hoc diu dicatis non ,
duratis ; ab iUo gaudio necessitas vos avertit. Et quia non tantum dele-
ctat quod non videtur , si tanta alacritate in ipsa pressura d) et fragihtate
carnis laiidamus qiiod credimiis quomodo laudabimus quod videbimus ? ,
Quum c) mors in victoriam et mortale hoc indiierit immor-

al)suinpta fiierit ,
talitatem et corriiptibile hoc induerit incorruptionem

, nemo dicety) diu ;
steti, nemo dicet diu ieiunavi diu vigilavi stabihtas enim magua ibi, et , :
ipsa immortahtas iam corporis nostri suspenditur in contemplationem Dei 3).

a) Cod. vidile. — 6)1. 10. mcmoravitcs. — c) Cod. srpilis. — rf) Coil. pressura. — e) Cod. ijuam. — J) Cod. dicit , sed po-
ttea dicet.
1) Quid in caelo aeturi simus, pulcre dioit Au- 2) ApudMaur. pro/aarfore /)<>«»;, legiturAa//e/;(ja.
gustinus etiain in enarr. ps. LXXXVI. 24, qui locus 3) Augustinus Retract. non esse beatam
1. 2: vi-
praesenti sermoni valde alludit. tam , nisi perjectam cognitionem Dei.
: ,,
,
46 SEHMO XXII.
Et si niodo verhmn lioc ,

quod vobis in noiiiino Doniini erogamns, fragilita-
tem carnis vestrae delectat i), quid nobis faciet illud gaudium i' quomodo
nos mutabit? Similes enim ei erimus , quoniam videbimus eum sicuti est.
Fam similes illi quando deficiemus quo avertemur? Securi ergo siinus .-^
fratres: iion nos satiabit laus Dei amor Dei. ] Si deficies ab amore deli-
[ ,
cies a laiide : si autem amor sempiternus erit quia illa iusatiabilis pulchri- ,
tudo erit, noli timere ne non possis semper laudare (juem seniper poteris ,
amare.
Krgo beati qui hahitant in domo tua in saecula saeculonnn lauda-
4. ,
hiuit te. Huic vitae suspiremus 2) hanc unam amare dehemus sicut in , ,
alio psalmo dicit*: iinain peti a) a Domlno , hanc reqiiirani , et iit inJia-
bitent in doino Domini omnes dics vitac mcac. In istis enim terrenis ha-
bitationihus diversis deliciis b) et voluptatihus homines ohlectantur; et unus-
quisque in ea domo vult hahitare nbi non habitat quod offendat animum ,
,
et hahet c) multa quae delectent. Si autem subtrahantur ea quae delectabant

vult undecumque migrare. Interrogemus quasi curiosius et dicat iste quid ,
acturus est in illa domo ubi optat et cupit etdesiderat, et hoc nnum pe-
tiit Domino habitare in ea omnes dies vitae suae. Quid ibi agis, quaeso
a
te.^ Quid est quod desideras Audi quid ut contempler delectationem .''
:
Domini. Ecce quodammodo d) ecce quare volui habitare in domo Domini ,
per omnes dies vitae meae. Habet ihi magnum spectaculum delectationem ,
ipsius Domini contemplari : vult finita iiocte sua haerei e in hice illius
lam videte nos delectant bona ista, quae appellantur bona

, Fratres : si ;
si nos delectant bona quae non sunt per se bona (omnia enim nuitahilia,
, ;
non per se bona ) qualis erit contemplatio inconnnutahilis boni aeterni

:
semper eodem modo manentis? Quandoquidem ista quae dicuntur hona ,
nullo pacto nos delectarent nisi essent bona nec alio pacto essent bona, , :
nisi ali illo essent qui simpliciter bonus est. ,
Explicit sermo de responsoi-io psalmi LXXXIII.
XXII. IINCIPIT DE HUMILITATE DOMINI NOSTRI lESU CHRISTI 3).
ooil. val. r>7.">«.
p. UI8. 1 . jnumilitatem doniini nostri lesu Christi commendamus vohis dile- ,
ctissimi Fratres, immo ipse commendat omnibus nohis 4)- Quantam humi-
tt) Cod. conlracte peti. — b) Coil. diliciis. — c) Cod. habilnl. — d) Melius ed. /luod amo.
1) Ergo Augustino coucionanti aderant cum gau- 2) Hocloco abrumpitureditio maurina nianifesto ,
dio auditores. Ipse de se in prologo retractationum propemodinn defectu.

cur>i iuvenis coepi scribere , vel apud populos di- 3) In editione maurina T. V. post Augustini ge-
cere tantmn miki tributum est , ut ubicumque me

, nuiaos sermones, inter eiusdem dedorata a variis
praesenle loqm opus esset ad populum rarissime , eclogariis fragmenta nonum quidem loquitur de
,
tace7'e atque alios audire pernntterer. Item in humilitate Cliristi domini , sed tamen in sernionem
serm. CLXXX. Quasi vero parvus sit fructus
14. huno nostrum inininie incurrit.
Iiuius sudoris mei si omnes qui mihi dcclama-
, 4) Sic Augustinus in epistola XIATII. 1: admo-
verunt etc. si tot homines quime adtentissime au- nemus et petimns et obsccramus per Christi al-
dierunt. etc. tissimam humilitatem.
,,
DE HCMILITATE DOMINI XOSTRI lESU CURISTI. 47
litatem , Aidete. Eseias a) propheta claniat *: omnis caro faeniim , et omnis h) • is. xl. «.
claritas carnis iit flos Jacnnm arait flos decidit

Jacni: , , verhnni autcfn * cap. m,. c.
Domini manct in aetcrnum *. Quomodo contempsit et abiecit carnem ?
Qiiomodo praetiilit et laudavit Verbum Dei ? Iterum dico , iterum attendite,

abieotionem carnis aspicite omnis caro faenum et omnis c) gloria carnis
: ,
ut flos faeni. Quid est taenum? quid est flos faeni ? Sequitur, et dicit.
Vis audire quid sit ? Faenum aruit , faeni d) flos decidit. Quid verbum Dei ?
Manet in aeternum. Agnoscamus Verbum quod manet in aeternum. Au-

diamus evangelistam laudantem Verbum « in principio erat Verbum et : ,
êrbum erat apnd Deum et Deus erat Verbum hoc erat in principio , ;
aput e) Deum. Omnia per ipsum facta sunt et sine ipso factum est nihil. ,
Quod factum est in eo vita est et vita erat lux hominum. Magna laus , :
tamquam aeterni Verlii excelsa laus tamquam Verbi Dei manentis in aeter-
!
num! Et quid postea evangeHsta ? Et Verbum caro factum est, et habitavit p. 210.
ui nobis. Hoc sohim si faceret Verbum Deus, ut caro fieret, incredibihs es-
set humilitas i) : et beati qui credunt hoc inciêdibile ex incredibiUbus enim
;
constat fides nostra 2). Verbum Dei factum est faenum, mortuus resurrexit
Deus crucitixus est. Incredibiha sunt ,
quia magnus morbus tuus factus
erat, ut de incredibihbus sanaretur. Etenim venit ille medicus humilis ,
invenit iacentem aegrotum , communicavit cum illo infirmitatem suam , vo-

cans ilkim ad divinitatem suam : factus est iii passionibus occidens passio-
nes , et moriens suspensus In hgno est ut interticeret mortem. Fecit nobis
escam ,
quam acciperemus /) et sanaremur. Unde ista esca est, et quos ,
saginat? qui fuerint imitati humililatem Domini. Tu nec ipsam humilitatem

imitaberis quanto magis 3) divinitatem ? Humihtatem imitare si potes.
,
Quando ? Unde ? IUe Deus homo factus est tu homo hominem te esse , ; ,
cognosce. Utinam quod ipse factus est propter te agnosceres ^) Agnosce , !
te propter ipsum videas quia homo es et tanto tamen vales ut propter te

;
, , p. 220.
Deus factus sit homo. Noli ad superbiam tuam id referre sed ad illius ,
misericordiam redemit enim nos sanguine suo dominus Deus noster et

: ,
pretium h) animarum nostrarum voluit esse sanguinem suiim sanguinem ,
innocentem.
Et quod dicere coeperam Fratres si tantiim se humilaret 4) Deus,
2. , ,
iit homo quis ab ipso amplius exigeret ? Non enim tu ad hoc hu-
fieret ,
miliaris i) , ut ex homine elticiaris pecus. Et tamen quid simile, si ad hoc

humilareris , ut ex homine peciis lieres ? Non tanto intervallo humilareris
a) Ita cod. — b) CoO. omiies. — c) I. m. omms. — d) Cod. faeiniin. — e) Hoc loco 2. ni. apiicl. —f) I. m. acceperemiix.
— ij) jrfj/ioscercs suppletur a 2. m. — h) Cod. praetium. — /) Ita cod. lioc loco, non humilaris.
1) De hac Christi humilitate egregie Augustiniis 3) More graeco, nam latini |

plerumque dicerent
etiam in serm. ed. CXXIV. 3. quanto mrnus.
2; Contra ratioualis sectae liomines. Conferatur 4) In lioc sermone quinquies Augustinus scribit
autem Augustinus iu serm. ed. CCXLVII.2. quo loco humilo pro humi/io. Sane humi/o adserunt duo cer-
ait : !(6i defuerit ratio , ibi cst Jidei acdificatio. Et tissinia Corippi exempla a cl. Furlanetto in lexi-
tract. XLl. 8. in loli.. /('(/« livmi/itatem habet. Re- co suo relata ,
quibus nunc suftragatur Augusti-
cole dicta superius p. 34. in adu. nus.
,,
,,
48 SERMO XXII.
(juanto iiilervallo liuinilatiis est Deus etenim liomo faetus pecus rationale
: ,
quiddain tactum erat inrationale tamen mortale et mortale a) mortalis

; :
enim liomo , et mortale ])ecus : nascitur hoino sicut nascitur pecus : conci-
pitur liomo , sicut concipitur pecus : nutrimentis corporis liomo pascitur
et (Mcscit, sicut pecus. Quanta habet cum pecorc communia Unam solam !
p 221. rationem mentis habet disparem, ubi posita est imago creatoris i). At vero
Deus qui factus est homo aeternus factus est mortaUs indiiit se carnem h)
, ,
de massa propaginis nostrae sine peccato lactus est homo natus , , est ad-
siimens in quo pateretur pro nobis. Sed ecce iiondum passus est. Modo
inspice quid pro te factus sit , ante quam patiatur. Parva ne ista humihtas ?
Deus homo factus est. O homo vide quia homo es propter te Deus homo , :
est et tii non vis agnoscere quia honio es ? Qui nolunt agnoscere quia
;
liomiiies suiit Fratres attendamus. Qui nolunt agnoscere quia homiiies

, ,
sunt .''
qui se iustificant, et Deuni culpant. Patiatur aliquid homo durum
aut asperum in tam iii hiigua posituni lialiet qiiam reprae-
ista vita ; nihil ,
liendere Deum et se laudare et exclamans indignatione tribulationis suae

, :
noii confitetur peccata sua sed iactat inerita sua et dicit Deus quid , , :
,
tibi feci ? quare ista patior ? Deus ([iiid tibi feci dicit homo ad Deum ? , ,
Respondeat ilh Deus bene dicis ([uid tibi feci qiiia mihi nihil fecisti
: , ,
i>
2-::. sed oninia til)i. Si eiiim aliquid faceres Deo quod Deuni delectaret faceres. ,
Hoc est ilh facere. Modo aiitem quidquid c) fecisti tibi iecisti quia tuam , ,
voluntatem secutus, ilhus inqjerium contemjisisti. Plane si sic intellegas

recte dicis. Quid eniin potes facere Deo, ut clames quid tibi feci? Qui iii
caeluin hipidem iactat , caelo iactat an sibi ? Quod misisti et tibi non liaesit
et in te rediit. Sic et blas[oheniias omnes si iacias d) iii Deum , sic omnes in-
iurias , sic quaecumque movent sacrilegam et im[)iaiii et siqicrbam menteni

tuam quanto iactas sursum e) tanto gravi pondere siqier te recidunt.
,
,
Quid ergo facturus eras Deo ? Facturus autem ilU esses aliquid, si
3.
faceres verbiim ipsius si quod iusserat faceres, bene clamares quid tibi
: :
feci? Et tamen discute iustitiam tuaiii excute conscieutiam tuaiii intra , ,
cor tuum , noli foris /") clamare , intus ins[nce , redi ad [Denetralia cordis
tui. Vide si vere nihil mali fecisti : vide si dignum aliquid pateris pro quo g)
fecisti in qualibet tribulatione constitutus. Noii cnim [êccatori debetur iiisi
flagellum ignis ardentis et aeterni. Deseruisti Deum tuum ,

secutus es con-
p. i-ii. cupiscentias tuas. Quid pateris cum flagellaris ? CorrejJtio est , non dam-
natio. Si flagellat te Deus in hac vita, non tibi irascitur. Noli illum of-
fendere flagellantem : noli illum [jrovocare ut parcat. Provocas illuni mur-
murando, et dimittit te. Fuge sub flagellum corri[)ientis ; noli a flagello ,
sed sub flagellum : ubi caedit h) , illuc curre : novit quidem ubi fcriat , et
ubi te inveniat , et sine caiisa te vis abscondere ab oculis eius qui ubi-
(!) Ita coil. — 6) Ita cod. syntaxi graeca. — c) 2. m. guicquid. — rf) I. m. iaceas. — e) Ita heic cod. quamiiiiam p. 'li.
susum. — /) Cod. fores. — g) Nempe pro eo quoil. — li) Cod. cedit. Sic el infra.
1) Icter tot de honiine ad imaginem Dei creato haec Ausustini niulto est frequeiitior et certe verior
(Joctrinas atque senteutias veterum ecclesiae patrum ac pofissima.

,, :
BH: IIUMILIT.VTE DOMIXI NOSTUI lESU CiiniSTI. V,!
(luo est. Vis fugere ab irato Deo ? fuge atl placatuni Deum : al) ipso nus-
(luain , iiisi ad ipsiiin. Ab ipso te putabas fugere cuin
superbas cervices
eiigeres : huinila a) eas ad ipsuni fuge. Flagellat omnem filium quem re-
, et
cipit. Secl (leilignaris flagellari ? Dedignare ergo berecbtari i). Ad beredita-
tem te erudit pater bonus ;

bonus , et cum pascit ; bonus , et,cum caedit
vere ubique misericors.
Explicit de luimilitate domiiii nostri lesu CUristi.
XXIII. IKCIPIT DE EO QIOD OPTULIT ABRAUAM 6) FILIU!M.SUUM ISA.\C 2),
I. Adhibete huc aures qui accessistis ad Deum ({ui fideles esse vos ,
co.i. vat :>t5'<
creditis ; et considerate diligentius quemadmodum iidelium lides probatur

e.v bis quae recitata sunt nobis. «. Et lactum est , inquit ,
post haec verba, r.en. xxii. i.
» temptabat Deus Abraham*. Et dixit ad eum : « Abraham, Abrahain. Cum-

» que ille respondisset , ecce ego ; dicit ad eum : « accipe tilium tuum caris-
» simum 3) quem diligis Isaac , et offeres c) mihi eum : vade, inquain , in c/)
» terram excelsain uno ex montibus qtiem

, et ibi offer eum holocaustum in ,
» ostendero tibi. » Accenderat animos eius in amorein filii non sohiin ,
posteritatis gratia sed et promissionum spes. Sed hunc in quo ei positae

,
sunt promissiones magnae istae et mirabiles hunc holocaustum Doniino iu- ,
betur ofierre in uno c) es montii)us. Quid tu ad haec o Abraham? Qiian- ,
tae et quales cogitationes moventur in corde tuo ? Prolata est vox a Deo,
quae discutiat et probet lidem tiiam. Quid ad haec dicis? quid cogitas? quid
retractas ? Putas ne , revolves in corde tuo, quia si in Isaac data est mihi p. 225.
repromissio hunc autem offero holocaustum superest ut non speretur

, ,
ulla promissio ? Aut magis illa cogitas et dicisy), quia inpossibile est men- ,
tiri eum qui repromisit ? Quidquid ij) illud fuerit, promissio permanebit.
a. Verum ego quia ininimus sum tanti patriarchae cogitationes non

,
,
valeo perscrutari. JNescire possum vox Dei quae ad temptandum eum pro- ,
cesserat ,
qiias ei cogitationes moverit ,
quid animi adtulerit cum iuberetur
unicum iugulare. Sed (pioniam spiritus prophetamm prophetis subiectus
est, Pauhis apostolus qui per spiritum credo didicerat quid animi quid
u) It.T cod. ViJp (licla pag. i7. — b) Cod. hoc loco Abraam. Scd infra ct Jbraam et Habraam. Tanta cst Inconstantia co-
dici» ! — c) I. m. ujfcrs. — d} In supplelur a 2. m. — e) Cod. in timim. -^ f) I. m. dices. —
g) 2. m. qvicqi,i(l,
1) Nempe /e77 heres. Et aniinadverte verbi sig- ayaTrjjTov. At iiebr. samaf. syr. arab. cum vulgato lat.
iiiDcatum. vniciim. En autem ut Athanasius in editis per nos

2) Idem argumentuni est sernionis inter editps se- fragmentis comment. ad Lucam III. 22. rem eonci-
cundi , sed oratio plane diversa. Confer etiam sermo- liat ita scribens ad vcrba tii es filius meiis dilectus.
nem XL. ad fratres in eremo. Augustini scrmones TauTov {Vt: to ts f/ovoysvs,- , -/.al t6 dyîrnra-/. — Ka:'
duo de .Ibrahavw e.\titeruut eliam in codice vetere ta 'A^^xdy. yoov crnij.uixi iiXm 6 Xoyoi- to /iovoy:-
laureshamensi , Spicii. rom. T. V. p. 1G8. yi; , /fniri- aôa-iviyx; to-j v!6v aou tov ayan-riTov )rav-
3) Dum SCribit fa;-/.s-.vi»n;;« , sequitur more .SUO t/ Ss S-nXov h r-i; ^dfpx; iaovo-j slvxt to» 'laaay.:
Augustinus italain veterem , (juod facit etiam alibi idem est dicere xinirjcnitum et dilectiim.—Nam et
puta locut. lib. I. 67. ubi dilectum \o\ synonyma Jhrahamo sacra scriptura filium wiiger.itum de-
necnonAmbrosius amanlissimum lib. de Abr. I. 8. notare rolens , ait «filiu7H tiium dilectum.» Porro
J.eclio autem de graeca t«v 6 editioue mauat ubi constat unicnm ex Surra extitisse fdium Isaacum.
50 SERMO XXIII.
oousilii Abrahaiu gxjsserit , indicavit dicfiis *: flde Ahraham iion liacsitavit

ci/iniinicum ojferrct iii quo acccperat rcproniiisiones ; cogitans quia
, et a
mortuis suscitare protens cst Deus. Prodidit ergo nobis cogitationes viri fide-
lis apostolus ,
quod fides resiirrectiouis iaiu tiiuc liaberi coeperit iu Jsaac i).
Ahraliaiu ergo resiirrecturuiu speraljat Isaac, et credebat liiturnni quod ad-
linc uon erat factuni. Quoniodo ergo iilii siint Abrahani , qni lactnni non
crechint in Christo ,
qnod iile futnruni crethdit in Isaac ? binno ut apertins
])roIoquar , sciebat se Abraham futnrae veritatis iinagincin praeforiiiare.
Sciebat de semiiie siio nascitnruin Cliristuin a), ([ui et offerendus esset totius
muiuh verior hostia , et resurrecturns a mortuis. Sed nnnc interini teinpta-
bat , inqnit , Deus Abraham , et dicit ad eum : « accipe fiiium tnum caris-
simnm ,
(piein diligis. » Non enim siiffecerat a') dixisse filinm , sed adicltnr
<( carissimum » Esto et hoc. Quid adhuc additnr? et quem dihgls? Sed vide
temptationis ponchis; caris et dulcibus appellationibus iterum ac saepe repe-
titis paterni suscitantur atfectns , nt amoris evigilante memoria ad immolan- ,
dinn filium paterna dextera retardaretur ; et adversum fidem animi tota ,
carnis militia repugnaret. Accipe ergo , inquit , filiiun tunin carissimum ,
(]uem diligis Isaac. Esto , Domine, quia commemoras de filio patrem 3);
addis et carissimum , (juem praecipis iugulari. SufHciat hoc ad snpplicium pa-
tris ; addis rnrsum et qnein diligis. Sint et in hoc parenti triplicata snpplicia;
([uid ojins est adlinc ut commemores et Isaac ? Nninquid nesciebat Abra-
ham qnia filius suus ille carissimns , ille quem diligebat , Isaac vocai'etur ?
Sed ([iiur }i) hoc additur iii tem[iore ? ut recordetiir Abraham quia dixeras c)
ad eum ,
quod in Isaac vbcabitur tibi nomeu , et qnod iu Isaac erunt tibi
re|)romissioues. Fit et commemoratio uoininis , ut et re[iromissionum ,
quae
sul) hoc nomine factae sunt, des[3eratio subeat.
3. Sed haec omnia quia temptabat Deus Abraham. Quid post haec ? ,
« Vade inquit, in terram excelsam in nnuin ev montibus ([uem tibi osten-

, ,
dero , et ibi eum oiferes holocaustum. » Intuemini [ler singula quomodo

linnt tem[)tationis augmenta. « Vade in terram excelsam. » Nnnujuid non
[)otnerat duci [)rius Abraham cum [inero ad illam terram excelsam et in- ,
[)oni [nnus in montem ([uemcumque delegerat Dominus et ibi ad eum ,
dici, ut offerret hlium snnm ? sed [irius ei dicitur ([uia offerre debeat filium
snuni , et tiinc iubetur ire iu terram excelsam, et ascendere in montein. Quo
spectat? ut dum ambnlat , dum iter agit per totam viaiu cogitationibus
,
discerpatnrr/), ut hinc perurguente c) praecepto, hinc vero unici affectu ob-

luctante crncietur. Propterea ergo etiam via iuiungitur/), etiam montisascen-
sio , iit in his omnibns s[:)atium certaminis acciîiant affectus et fides , amor
a) 2. m. racnilose sufjicerat. — 6) 2. m. cur. — c) 2. m. dixerat. —
<l) Cod. disvrrpatur. — i) Cod. penirgciite , scd mox
ab eadem manu perurgucnte ,
quae cst nota palaeographia. — f) l. m. interponitur et.
1) Pulehra Augustini animadversio de futura re- :>(",. Jhraham diem meiim vic/it, ct gavisus est.
surreotione, cuiusligurani fuisse Isaacuni dicit etiain 3) Aniinadverte latinitatem conimemorare ali-
;
in enarratione psalini LI. 5. quem de aliqita re , id est aliqxdd in memoriatn

2) Christus ipse dominus apud lohanuem VIII. alicui revocarc.
,
DE ABRAIIAM QVI OPTILIT KIHIM SllM ISAAC. 51
Dei et ainor cariiis, praesenliiim i;ratia et expectatio fiitiiroriini. Mittitur

ergo in terrain excelsam ; et non siiflicit patriarchae, tantum opus Doinino
j)eracturo, terra ex.celsa , .sed et moiitem iubetur ascendere scilicet nt fule ,
elatus, terrena derelinquat a), et ad superna conscendat. Surrexit ergo Aljra-

liam inane , et stravit asinam suain , et concidit liona ad liolocaiistum , et
accepit filium snuin Isaac et diios pueros et pervenit ad locuni quem di- , ,
xit ei Deus, die tertia. Per triduum iter protenditur, et jier totum triduum
recurrentibus curis paterna viscera cruciantur, iit omni hoc spatio tam pro-
cibnm cum eo sumcret tot noctibus puer pen-

lixo intueretur filium pater , ,
deret in amplexibus patris inhaereret Z')pectori, snbaret i) in gremio. Vide

,
in quantum temptatio cumulatur. Tertia tamen dies semper apta fit sacramen-
tis. Nam et populus cum exisset de Aegypto tertia die offiert sacrificiuiu ,
Deo et resurrectionis Domini tertia est dies et nuilta alia intra hanc diem
; ;
mystei'ia concluduntur. Deinde cum venisset ad locnm, accepit ligna ad

holocaustum et superposuit ea Isaac filio suo et accepit ignem in manibus
, ,
suis, et gladium, et abierunt ainbo simul. Qnod ipse sibi ligna portat ad
liolocanstum, illa figura est quoil et Christus ipse sibi baiiilavit criicem. Ae-
dificat altare Abraham, imponii; ligna super altare , conligat piierum ,
prae-
parat se ad iugulandum 2).
4. Mnlti estis patres in ecclesia Dei qui haec auditis. Putas aliqui c)\e-
strum ex ipsa historiae narratione tantum constantiae tantuin animi i-obur
adquirit, iit cum forte amittitur filius inorte communi omnibus debita
et ,
etiam si sit unicus, etiam si sit dilectus, adducat exemphim Abra-

sibi in
hain , et magnanimitatein eius ante oculos ponat ? Equidem non a te exigitur
istud animi magnitudinis, ut ipse alliges f/) filium , ipse constringas, ipse gla-
diuin pares, ipse unicum iugules. Haec oinnia a te ministeria non quaerun-
tur. Proposito saltem et mente constans esto, fide fixus, laetus offer filium
Deo : esto sacerdos animae filii tui sacerdotem autem immolantem 13eo non
. ,
decet flere 3). Vis videre quia exigitur hoc a te ? In evangelio Dominus dicit*:
si filii Ahrahae essctis , opera ntiqiie Ahrahac faccretis. Ecce istiid est opns
Abrahae : facite operam ,
quain fecit Abraham sed non cum tristitia hi- , :
larein cnini datorem diligit Dens *. Quod si et vos tam prompti fueritis , ut n. <;or. IX. T.
fortior sit fides in Deum quam

deputabitur et vobis
, carnis affectns ,
Finis octonarii xr. Dccst auteni foliuni prinium scquc/itis octonarii .\ri, in
qna lacuna pcrierunt hnius scrmonis ultima. verha et sequentis in codicc ,
sermonis de alleluia initium , quac est narratio editapsalmi cxuiii.

a) I. m. dereVmqat. — b) Cod. siue diplith. — c) .4liqtH pro aU(juts etiam apud Cic. de rep. et allbi in niss. — rfi 1. la.
vllvges.
1) Ita cod. pro fK6a?-e^ Et animadverte lieic sen- tur dedurtio Isaaci ad sacrificium ,
prout fit iii no-
suin pudicum verbi subo. stro, quem : ine dubio intelligebat Possidius.
•2) Possidius in indiculo operum S. Augustin; 3) Ideo veteres etiam etiiniei velati sacrificabant
cap. VIII. recitat sermonis titulum ; de filio Abra- ne quid triste inter eum ritum sibi forte occurreret.
hae duclo ad sacrifichim. laaurini auteni sermone Vide Dionysium lialic. in nostris addilanientis Script.
hoc nostro careutes, adsignant sermonem inter edi- vet. T. II. p. 476, ubi in adnotationc complura liu-
tos secundum. Verumtamen ibi reapse non describi- iusmodi exempla exposuimus.
,,,
52
XXIIII. I.NCIPIT SKRMO I)E PSALMO CXLVIIII.
cod. >;ii. 5758. , iôllemnitas

^-^ nascliae liaec est,
1
et iiilumiiiationis mv.sterioinnwO dies
• '
p. 5S7.
n. 287
iste qno propheta nos cohortatur et dicit « cantate Domino canticum

, in :
novum i). » Sed sicut bona arhor honos fructus aftert ita et novus homo ,
novum canticum canit. Et iterum sicut non potest arbor mala fructus facere
bonos ita nec vetus homo cantare potest canticum novum. Propterea ergo
,
nobis hominihus propheta dicit: cantate Donunu canticuni novnni laus ,
cius in ecclcsia sanctorani. Sollemnitas paschae est, et innovatio mysterio-

rnm in c[uo deponeutes in l)aptismo veterem hominem, novi ho-
dies iste ,
miiies effecti sanctum altarem b) circumdant et de secretioribus thalamis ,
nuper "cnitos novos iilios ecclesia mater educit. Et ideo propheta ad vos
maxime lofuiitur: o novi homines cantate Domino canticum novum 2). Sed
sicut beatum est ablata veteri conversatione et tenebrosis actibus, factum
, ,
esse hominem lucis et hominem novuni ita infelicissimum est, si qui per ,
Domini iam gratiam ronovatus, ex novo homine rui'sum convertatur in ve-

terem. Vetus autem homo dicitur, qui secundum carnem est, in quo sunt
•
(.al. V. 10. opera carnis quae enumerat apostolus * fornicatio immunditia concupi-
,
, , ,
Rom. Vll!. 13. scentia mala , et avaritia. Si enim , inquit *, spiritu aetus carnis mortiiicetis,
Culoss.m. 10. vivetis. Novus autem homo est, sicut dicit apostohis *
,
qui secundum Deum
creatus est ad imaginem eius qui creavit eum et iste est novus cpii cantare ;
potest Domino canticum novum.

2. Sed et ille novum Domino canticum cantat qui necpie ut gentilis ,
plures deos , neque ut ludaei Deum sine fiho confitentiu- , sed unum ve-
rum Deum sul) mysterio praethcat Trinitatis. Cantet ille canticum novum
(uii sacramentum novi suscepit testamenti et ille novum canticum cantat, :
qui in dilectione perfectus implet mandatum Domini dicentis r)

nuuidatunt :
nonnn do vobis nt inviccm diligatis *. Vlde denique ubi vel a quibus can-
ticum istut (/) novum Domino c) cautetur. « in ecclesia inquit, sanctorum.» ,
Non hoc umis sanctus implere aut duo vel tres, sed ec-
dixit quia potest
clesia et congregatio multornm sanctorum. Sicut enim multi malignantes in
unum convenientes ecclesiam faciunt malignantium 3), ita multi sancti in
,
congregati faciunt ecclesiam sanctorum. Licet mihi difficile videatur

unum
«) Ka (•(id., non nnislcriiim. - !') Ita cod. cuius gencns cxeniplum nos protuUmus in nostro
glossario ex ilala v(Hcrf.
— C) diceiitcs. — d) Ita cod. — c.l Cod. a Uomino.
i) De hoc psalmi versiculo asuoscebat Ausustiiii seniione Ori-eneiu expresserit. Expresserit , iuquaui
sermoues Possidius in iadieulo cap. VIII. et IX. Sic ue<iue enim ita Origeuis fragmeuta cun. sermone
etiam cap IX. habet Possidius titulum sermonis adauiussim congruunt , ut Augustinus interpres po-
augustiniaui de versu psahni septuagesimi tua m tius,quam auctor sermonis credeudus sit. Heic ita-
que Origeues oJtoj ai-=. xa.vov arraa rov 7r«Xa.oy
iusUUa crue me , et exime me qui omnino ,
est :
av9e...7rov a,ro9s>£>05 tov ^Ss.eo,y.£vov xara r«,- ..;r.-

noster XV; id quod illi adnotari obliti fuimus. ,
Su^-iaj r^; a;r«7»? xai' avSatra/xsvoj Tov vjov vov y.o:-'^

•1) In calcc iiuius sermonis legitur ORICE.yiS no- ,
iiieu ut uos reapse ex codice in librum nostrum Ssijv zTxrSsvra. Confer infra.
,
traustulimus. En autem fragmeuta Origenis ad ps. 3) Origenes; oCSi h h.y.Xriaia n-ov>,5;!jo,/svuv .

aXX'
149. apudRuaeum collecta T. II. 846. seq. belle de- h iy.r.X-naic/. iViiiv xxi' sv mrjrri ^.ixxov ,
r,' h hl
niorstrant quomodo Aiigustiuus in suo conciunando 17 tv oX/yoij.

:
SERMO XXHII. DE PSALMO CXLVUII. 53
in terris ecclesiam inveniri sanctornni propheta * qnia conta- : dicit enini ,

• os. iv. 2
ininata est terra in sangnine et adulteria et homicidia effusa sunt super ;
terram. Quomodo ergo videbitur ecclesia sanctorum haberi posse in terris,

* quia in terris ambnlantes conversationem liabe-
apostolus docet dicens : •pmi. 111. 20.
mus in caehs. Et iterum * : in carne autem ambulantes non secundum car- , -iLCor. x.s.
nem miUtamus. Sic ergo efficitur , ut in terris positi , caelestem ecclesiam

faciant sancti. Sicut rnrsns e contrario peccatores , cnm neqniores se fue-
rint effecti , atque a) in uUima flagitla devohiti , non iam in terris esse di-
cuntur , sed in infmora terrae demergi , sicut propheta dicit de eis : inps. lxii. 40.
troibunt in inferiora terrae. Et ideo , Fratres carissimi , operain demus co- p- 2«'.
tidie , deponentes veterem liominem cum actibus suis ,

per spiritum reno-
vari, ut possimus cantare Doinino canticum novum , imltationem tenere
caefestium , olilivionem sumere terrenorum. Sicut et apostohis dicit * : « quae ' coioss. iii. 5.
sursnm sunt sapite, non qnae super terram , ubi Christus est in dextera
Dei ut cum Christo regnare possimus. » Ne forte
, si terrenis semper in-
cumbamus et de terra semper cogitainns b) et de

, , terra loquimnr et , iu-
teriora terrae gravins peccando , serpentum more , defodinuis , serpentis

etiam nos sententia condemnemur.
3. Lacletur , inqnit, Israhcl in co qui fecit euin. Quaestio videtnr ex,-
urgere ,
quomodo putetur , tamquam ceteris hominif)ns ab alio factis , Is-
rahel super proprio factore deliere laetari ? Sed si dihgentius requiramiis

quae scribta sunt in genesi de factura liominis, inveniemus iota unimi vel
apicem in lege Dei non esse mysteriis vacunin. Dicit ergo in genesi primo
« faciamus hominem ad imaginem et simihtudinem nostram. Et jDaulo post y> p 211
addit « et plasmavit Deus liominem de hmo terrae. » In quo utique qui

:
diligentius perspicit videt illum interiorem, qui ad imaginem Dei est, qui et
,
Israhel nominatnr factum dici. Israhel autem interpretatur c) videns Deum.

,
Non autem posse videri Deum his ocuhs evangelista admonet dicens * , :
' Maiiii. v. s.
« ])eati mundo corde quoniam ipsi Denin videbunt. » Ilhim vero, qui de
,
terrae limo est plasmatum vel fictuin nominari. Quod et propheta in alio
,
!oco simul utrnmque repetit dicens *: « manus tuae fecerunt me, et plasma- 'Ps.cxvih. 7.5.
verunt me., « Laetatur ergo Israhel, qui est interior homo secundum ima-
ginem Dei creatus , snper eo qui fecit ipsum non qui plasmavit sed qui
; ,
fecit; qiiia hoc ad rationabilem spiritiiin pertinet , illud ad materiam corpo-

ralem i) «Laetetur ergo Israhel in eo qui fecit eum; et fili d) Sion exultent e)
in rege suo.» Sed et fili Sion exultare dicuntur in rege suo. Qui illi snnt/),
operae pretium g) noscere. Sion specnla interpretatur 2); specula vero est lo-
cus excelsns et editus, de quo longe prospicitur quod ventiirum est. Si ergo p.m.
et tu vitam tuaiu altius a terra et longe sublimius ab humanis vitiis conlo-
n) Cod. adque. — h) Synchysis temporum incumbamus cogitamus etc. — c) Cod. interpraetatur. — di Ita cod. — e) 2. m.
,
exsull. Sed infra exs ct ex variant. — /) Ita cod., non sint. — g) Cod. operc praetium.
1) Ongenes : itifi //-=•/ toO zy.r iizova, To eTroiiKTiv et: t.v noiriaayri ai/To'/ a-go(TTa(r-7?Tai fOipgaiViO-Sai.
si^-iiT'xi. irsî si Tou as-o -ou y''^ ' '° ijrXao-r xai ij 2) Confer , si libet , S. Cvrillum apud nos com-
i^yia rj;^po(TCyri iv ru axt siy.oyx hri- Six TO'jTo'Io-gsc-/j.\ nient. [IS. IX. 12.
:,
54 SEKMO XXV.
caveris pei" virtutein ficlei , et per iiitelleênliae rationeni ,

])rocnl qiiae sunt
yentura prospiciens , recte Sion iilius appellajjeris a). Ex liis crat ille, ad qiieiu
imh. III. 17. dicit sernio divinus * : « fili hoininis ,
speculatorein dedi te domui fsrahel. »
Quaerere ergo qiiae sursumsunt, et specidari non praesentia , sed futura :
et aspicei'e non quae videntur , non videntur

sed quae : quoniam quae vi-
dentur , temporaha sunt ;

quae auteni non videntur , aetei^na sunt : lioc
est, filium esse Sion. Exultent h) ergo filii c) Sion in rege suo. Quo rege ? illo
* ps. II. G. sine dubio qui dicit «ego autem constitutus sum rex ab eo d) super Sion c)
*:
monte sancto eius. » Sed ille rex non super omnes regnat nisi super eos ,
tantum qiii se ei exponte/") et voluntate subiecerint. Vis autem scire quo-

modo regnet Christus in luioquoque? Ex scribturis discamusg). Christus ve-
p. 243. ritas est ;

veritas in mendace non regnat. Christus iustitia est ; iustitia non
regnat in iniusto. Christus sanctificatio est ; sanctitas in peccatore non reg-
nat , in quibus Christus non regnat i). Si autem vis et hoc discere qui in
• Rom. vr. 12. illis regnat , in quibus Christus non regnat , audi apostolum dicentem *
« non ergo regnet adhuc peccatum in vestro mortali corpore. » Ex quo

declarat quod liii qui non sunt sub rege Christo possideantur a rege pec- ,
cato. Qui tamen exitus h) sit eorum qiii noluerunt regnare super se ex ,
•i.uc.xix.i:. parabola evangelii edoeeniur. Ait enim *

: « istos autem qui nohierunt me
regnare super se , adducite huc et interficite; sed et civitatem eoruin igni
consumite. » autcm Sion cxiiltcnt in rcge s/to; id est fibi ecclesiae
Filii
christiani fideles exultent non in saeculo sed in Chri.sto suo. Conversi etc.
Explicit sermo de alleluia psahni cxLvnn. origenis. a).
'
Maiii,. IX. 20. XXV. DE MULIERE QUAE FLUXUM SANGUIMS PATIEBATUR *.
cmi. vai. 57:.s.

j ecclcsia Dci ,
'
ecclesia sancta,' cui est ille caput.
'
Si enim ille
p. 2:.9. _
caput , nos corpus ; si tamen tales ut pressuram i) a turbis patiamur , non

pressuram Domino faciamus. Magna multitudo confluit ad ecclesiam dit-
fusa per onuies terras credunt oinnes gentes et in omnibus gentibus alia
: ;
pars premit alia premitur quae pars premitur, ipsa tolerat quae tolerat
, : :
ipsa percipiet mercedem perveniens ad fructum tolerantiae , de quo dicit ,
i.nc. \iii. I-, Dominus in evangelio * : fracium affcrt cum tolcrantia. Ipsa est enim
pars sanctorum , ubique dif fusa ;
quia frumentum est , et oportebat frumen-
tum per totum agrum seminari id est per totum mundum. Dominus enim ,
agrum mundum dixit. Omnes autem fideles suos non labiis sed corde ac- ,
cedentes ad Deum, fruinenta esse dicit omnes vero qui sic accedunt, ut :
corde non accedant, paleam ut zizania numerat. Per totum agrum vel per
a) Cod. appellavcris. —
b) Cod. exsultans. — c) Ita lieic coil. — d) Cod. habco. — c) Cod. Iioc loco Xion. /) Ila cod. pro —
cx sponle. —
g) Cod. dicamns. li) Cod. exsitus. — — /) Cod. lieic et mox praessuram. Sic etiam poslea pracjnit el praemitur.
1) Origenes: o.Jv Si 2i«'v (Sao-iXtus. Xo.o-Tti?, tou- nos Spicil. T. V. p. 167. Aiigustini serino dcprofla
-scTi <rs>pi'a, XoVo?, aX»!'Ssia , i<p' J ayaXXiao-Swtrav. vio muHeris. Et p. lOS. de prqfluvio saiiguini:!. \)e
2) Memorat hunc adamussim tituUiin Possidius argumento eodem extant duo Clirysologi sermoues
in indiculo cap. YIl!. Iteni in cod. lauresh. apud »5. ct 3G, ct S. Fulgentii lalso uomine uuus.
,;
DE MULIERE QLAE FLUXUM SANGUIMS PATIEBATUR. 55
totam areani utruiiiqiie est et triticum et palea ; sed paleae maior pars
tritici niiiior sed solidior, minor sed gravior, minor sed pretiosior a); pro-
pter quod laboratur, propter (piod oavetur cui horreum, non ignis prae- ;
paratur. Non sibi ergo quisque gratuletur quia intrat intra parietes istos : p- -w-
revocet ad se intentionem , interroget eor suum , sit sibi severissimiis iiidex
ut illum sentiat misericordem patrem : non sibi blandiatiir , non accipiat
personam suam, sed eat in tribunal mentis siiae , adhibeat conscientiae

suae tortores timores, tateatur Deo qui sit : si se triticum videt , prema-
tiir b) , tritiiretur , toleret , non sit anxius quod commixtus est paleae : in
area cum illo potest esse : palea in horreo non erit.
Verumtamen quia diximus

2. Fratres dilectissimi pertineamus ad ,
,
membrum ilUus cuius typum gerebat illa muHer expectat vero caritas
, :
vestra c) cuius typum gerebat ilia mulier dicimus enim illam d) signifi- ;
casse ecclesiam quae venit ex gentibus nam Dominus ad fiUam archisy- : p :«i
nagogi ibat resuscitandam. Filia archisynagogi iudaeam gentem significat

non enim venit Dominus nisi ad ludaeos dicens: non sum missus nisi
ad oves qnac pcricrnnt domus Israhel. Venit ille tamc|uam ad fiUam ar-
chisynagogi. Tunc iUaunde veniens ignota velut de traverSo e) nescio ,
cpxia ignorabat , fimbriam vcsti-

et tetigit Dominum fide dicens : si tetigero
menti eius salvabor. Tetigit et salva facta est. Erat autem iii ea morbus
, ,
detestabiUs fluxus sanguinis. Et tamen exhorrent hoc omnes vel audire

,
vel pati fluxum sanguinis horrent in corpore

: non ergo patiantur iii ,
."^
corde. 3Iorbus pkis in corde vitandus. Nescio quo autem modo perversitas
habitatricis animae, conversa ad habitaculum suum, discessit a se. Fhixum
corporis cnrari vult/") dominus ^) id est animus corpus siium quam qui , ,
habitat ipsam domum, id est se ipsum. Quid prodest domus marmorata et

laqueata ubi paterfamiUas sanus non est ? Quid cUxi ? Quid prodest corpus
,
saniim et incolume ubi auimus aegrotat et inhabitator est corporis ? Fhi-

,
xus itaque sanguinis in animo hixuria est. Quomodo avari hydropicis ,
similes siint ajjpetunt enim bibere; sic kixuriosi fluxui sanguinis similes
; p. 262.
sunt. Avari enim appetendo laborant, hixuriosi erogando iflic appetitus, :
hic fluxus sed utrumque occidit. Opus est habere medicum

; qui venit ,
ad morbos animarum sed ideo voluit sanare morbos corporum ut se : ,
ostenderet animi salvatorem quia utriusque creator est. Non enim creator ,
est animi et corporis non est et ideo afhnonere voUiit animam

, ut intus : ,
sanaretur. Ideo curavit corpus. In corpore intenta fuit anima ut quod vidit ,
foris operantem lesum intus optaret operari. Quid est quod operatus est ,
DeusPSanavit fluxiim sanguinis, sanavit lebrosum h), sanavit paralyticum.

Omnes isti siint morbi animae. Clodum i) et caecum; nam claiidicat omnis k)
qui non recte ambulat in via vitae et caecus est cjui non credit Deo et : :
huxum sanguinis Uixuriosus patitur, et maculas leprae omnis /) varius et

<i) Cod. praciiosiuT. — 4) Cod. pracmatur. — c) Cod. caritatem vestram. — d) Cod. illa. e) Ita cod. —/) Tidetur scri- —
bcudum mavult. — g) Cod. dominum. — A) lla cod. *, non p. Sic nuiic Ilali dicimus. tcleroqui infra leprae. i) Ila cod. —
— I') l. m, omiics. — l) Cod. oTmifs.
,:
56 SERMO XXVI.
inendax. Et opns est nt intns sanet ille ,

qni propterea foris sanavit , nt
intns sanare desideraretnr.
3. Ergo ista mnlier fluxnin sangninis patiebatnr, et sanatnr ab affeetii
carnali ,
qnia proflnebant oiunes viies eins. Sic aninia sectando desideria
carnalia omnes vires erogat: et consiiinit in niedicos oinneni substantiain
ista muHer. Sic de ifla scribitnr. Quomodo iêntium ecclesia misera qnae-
rens beatitudinem quaerens aliquas vires iiabere vel quaerens niedicinam
,
,
,
quanta consumpsei-at in medicos falsos in mathematicos lin sortilogos , ,
in arrepticios et vates teniplornm ? Onines enim promittunt sabitein, sed

,
dare non possunt, quia nec ipsi liabent quod dent. I^ffuderat ergo onniia
et non curabatiir. Dixit tango fiml)riam eius tetig it et salva facta est.
: ; ,
Quaeramns quid sit fimbria vestimenti. Intendat caritas vestra. Vestimentnm

Domini intefleguntur apostoU adhaerentes ei. Quaerite qnis apostohis mis-
sus sit ad gentes invenietis Pauhnn apostohnn missiim eius enim niaxiina
: ;
operatio fuit in apostolatu gentium. Ergo Pauhis apostolus missus ad gen-

tes , Domini qnia ipse erat novissimns aposto-
ipse est fimbria vestimenti ,
lornm. Nnmquid- est ahud fnnbria vestimenti et novissima et minima ?

Utrumque de se dicit apostolus * ego antem snm novisslnuis apostolo- :
rum et ego sum minimus apostolornm. Ipse novissimus, ipse minimvis. Ipsa
;
est fimbria vestimenti et gentium ecclesia tamquam muher quae fimbriam a)

,
tetigit, patiebatnr fluxnm tetigit, et salva hicta est. Et nos tangamus id

: ,
est credamus nt salvi esse possinuis b).

,
ExpUcit sermo de ninhere quae fluxum sanguinis patiebatnr.
XXVI. IPsCIPIT SERMO DE EVAINCELIO UBI DOMINUS DICIT :
nolite dare sanctum canibus , neque miseritis raargaritas vestras antc porcos ';
et cetera quae sequuutur.
cod. vat. 5758. I . J[^ ovit caritas vestra ,

quandoquidem fihi estis ecclesiae Clu isti in
p.2-
catholica Ude radicati atque fundati , mysteria Dei non ad Jioc celari ,
quia invidentur discentibus , sed ut non aperiantur nisi quaerentibus. Ad

hoc autem de scribturis sanctis clausa recitantur , ut ad quaerendum eri-
gant animnm. Modo nobis evangelica lectio recitataest, ubi praecipit Do-
minus ne proiciantur margaritae ante porcos. Cum enim hoc moneret
p. 27S. Dominus servos et discipnlos suos dicens : nolite darc sanctum canihus ,
neque proieceritis margaritas vestras ante porcos , hoc quidem illos prae-
monuit sed quia non possent ipsi facile cognoscere qui essent canes et
;
porci , qni vitandi erant ne illis margaritae proicerentur , ne sanctnm ,
talibus daretur , et ne clauderetnr etiam dignis , continuo addidit et ait
« petite et accipietis, quaerite et invenietis, pulsate et aperietur vobis : om-

» nis c)enim qui petit accipit et qni quaerens , ; , inveniens d^ ;
et pulsanti
y> aperietur. » Ergo nolite dare sanctum canibus , neque proieceritis marga-
M) CoiV Jlmtrria. — ii) Cod. posstmus. — c) I. Bi. omms. — cf) Ita coil. l. in. at •:. H (lui qiicierit invaiit.
,:,
DE EVANGF.I.IO ETC. 57
rltas vestras ante porcos ; dispensatoribus praeciplt discipulis suis ,

quos
evangelii praedicatores faciebat. Quod autem addidit : « petite et accipietis
M quaerite et invenietis, pulsate et aperietur vobis « populo praecepit, ut ;
cum petit et quaerit et pulsat, tunc intellegatin- quia iam non est canis
et porcus , cui non del)eant proici margaritae.
a. Hoc evidentissimo testimonio evangelico in alio loco satis apparet, p. r».
quando se Dominus in partes contulit Tyri et Sidonis *. Mulier chananaea a) a -Matth. xv.21.
linibus illis egressa coepit petere salutem filiae suae i).Dominus eam non audie-
hat; contemnenti simihs videhatur , ut eius fides appareret. Vide quemadmo-
(hun differat : datum quod tamen,
vult dare , dissimidavit ab illa , ut educeret
de corde eius vocem qua digna ,
esset accipere. Nam cum etiam chscipuh
Domino « dimitte illam clamat post nos;» ait Dominus
dicerent : , : « non est
honum toUere panem fihorum et mittei'e canibus. » Videte simihs , b) est ilh
praecepto*: « nohte dare sanctum canibus ; neque miseritis margaritas vestras Matth. vn. c.
ante porcos. » Non sum missus nisi ad oves quae perierunt domus Israhel
iha enim de gentibus erat. Futurum erat ut etiam evangehvmi gentibus prae-
dicaretur. Missus est Pauhis apostolus adgentes; maxime ipse missus est
sed post passioncm et resurrectionem Domini , eundum erat ad praedica-
tionem evangehi in gentibus. Dominus autem ad eas oves venerat corpo- p. 280.
rah praesentia quae perierant domus Israhel quia et inde multi crediderunt. :
hlx eo numero enim apostoli erant; ex eo numero ihi centum viginti in ,
quos supervenit Spiritus sanctus die pentecostes quem promiserat Domi- ,
nus in evangeho dicens * « mitto vobis Spiritum veritatis. » Et quidquid c)

: 'loh. xiv. n.
de ipso Spiritu promisit exhibuit post passionein et ascensionem suam die

,
pentecostes. Erant autem ibi centum viginti super quos venit Spiritus ,
sanctus , et inpleti sunt , utique de numero ludaeorum. Quomodo eligun-

tur oves quae perierant domus Israhel , hoc insinuo sanctitati vestrae. Di-
cit etiam apostohis Paulus * resurgentem Dominum esse phis quam quin- * i. cor. xv. e.
gentis fratribus visum : de ijiso numero erant. Cum etiam Dominus praedi-
caretur post ascensionem suam crediderunt muka miha hominum iudaeo- ,
rum. Idem d) ipsis qui crucllixerunt Dominum, dominatus est eis sanguis
Domini saevientes pretium
: e) suumfuderunt ; ipso enim sanguine comparati
sunt quem fuderunt; et quia non vacabat vox illa pendentis in cruce , p. asi.
qua dixit: « pater, ignosce ilhs quia nesciunt quid faciunt *. » IHi ergo san- •Luc.xxiii..r..
guinem pretium prius siium fuderunt, post et ])iberunt/). Ergo ad has oves
se dixerat missum. Sed tamen credituras etiam gentes praedixerat. Non
enim ahquid quasi novi fiebat, quod non esset ante praedictum. Nam et
prophetae adnuntiaverunt fidem gentium et ipse cum hic esset adhuc ante ;
passionem ait * : « habeo ahas oves quae non sunt ex hoc ovih oportet me :
' '"'• xvi. ig
et eas adducere ,
ut sit unus grex g) et unus pastor. » Propterea dictus est
a) Coil. heic canamea, sei postea chananea. — h) i. m. vidite, similes. — c) 2. m. quicqnid. — ,h An pro /*i-»( .' — c\ Coci
praetium. Sic et mox. —
/) I. m. posi ebiberunt. — y) Cod. gres, e\ vitio pronunciaUonis.
1) Recoleudus est apud nos quartus de sernio , ijui est de inuliere cliananaea.
,
:
58 SERMO XXVI.
etiaiii lapis angularis : ia aiinulo enim duo parietes conectuntur a) nec fa- ,
ciunt anguluni nisi duo parietes et hoc ex diverso venientes. Nam si ex

,
una parte veniant ambo , angulum non faciunt. Veniens ergo plebs ex lu-
daeis , id est ex circunicisione : venientes ex diverso , id est ab idolis et ex
praeputio. Gentes ex divcrsitate quidem venerunt, sed in luio lapide copu-
P- JS2- latae sunt. 'fLapidem quem reprobaverunt b) aedificantes , hic factus est in
XXI. .2. caputanguU*. )) Nondinu eigo gentes venerant, et una iam erat ex gentibus
illa cliananea praefiguraiis ccclesiam gentium.
3. Petit ergo , et dicitur: « non est lioiuim panem filiorum toUere et mit-
tere canibus.» Cum vehementer peteret, canis est appellata. Illa si , acce-
pto quasi contumeliae verljo quod processerat ex ore veritatis, stomacha-
retur, et discederet accepto convicio, dicens in corde suo ego beneficium :
veni petere ; si datur , detur ; si non datur ,

quare sum canis ? quid enim
mali feci quia petivi ,
quia veni ut acciperem beneficium ? Noverat a quo
j)etel3at beneficium ;
quod ab ore ipsius processit , excepit , non respuit
et institit acrius petendo , confitens se esse quod audierat. Ait enim : ita
Domine iclest: verum dixisti quia canis sum. Et quia panem filiorum di-
,
xerat parum est quia confessa est se esse canem et dominos suos confessa
,
;
v-m. est qnos ille dixerat filios « panem enim filiorum, inquit, non est bonum :
toUere et mittere canibus, » Et illa « ita Domine inquit nam et canes : , , ;
edunt de micis quae cadunt de mensa dominorum suorum. » Quid videtis,

Fratres veliementer petivit, vehementer quaesivit, valde pulsavit. lam ergo
.^
quia petivit quaesivit pulsavit non est canis. Non ergo cani modo dat
, ,
,
sanctum Dominus. Ostendit enim illam non canem quia affectu quaesivit ,
pulsavit, ut confirmet quod dixerat. Cum enlm praecepisset dispensatoribus,

nolite dare sanctum canil)us , neque proieceritis margaritas vestras ante
porcos, eos reprehendens c) qui volebant accipere, ut non essent canes , si
antea fuerunt canes. Petite, inquit ,

quaerite, pulsate. Hoc ergo ostendit iu
muliere chananaca quam ipse primo canem appellavit, quae cum audito
<:/) ,
convicio non indignaretur sed suscepto opprobrio humilitatem fateretur; ,
iam et Dominus ipse tulit ab illa convicium. Ipse dixerat canem, ipse prae-
p 28i. ceperat nolite dare sanctum canibus. Quare tulit convicium quod ipse di- ,
xerat ? nisi quia illa accepto convicio ,

per humilitatem mutata est : et magis
quia confessa est quod audierat , destitit esse quod audierat.
4. Quid est quod dixi ? quia confessa est cjuod audierat, destitit esse quod
vifi.Ki. audierat? Sicut ille publicanus * qui erat in templo ,
pliarisaeus autem qui
iactabat merita sua, et insultabat quasi peccatori longe stanti. Ille oculis de-
iectis ad terram , nec faciem audebat levare ad caelum quia iion audebat ,
conscientiam levare ad Deum sed percutiebat pectus suum dicens propl-

; :
tius esto mihi peccatori. Et quid, 13ominus ? Amen dico vobis : descendit
iustlficatus publlcamisiste magls quam ille pharisaeus : quoniam omnis ^) qui
II) i. m. conn. Sed cum simpllci n mclius scribitur i» 'anti(|uis mss. — b) Cod. rcprovaberunt. — c) Ita lieic cod. rcpre. At
alibi rcprae. —
d) Alibi can. —
e) l, m. vmnes.
'T-,
(^
u" § pl^'
td
c==l
3 '^ ^ ^
^^ 3 L F=3 ph ,n
^
o y ,y
k&^^t^.
c//^ y 4==ji^
^
f=
^
^^
^
g e ^ ^
b © y e
<^ p y G
t^
^ f ^ S '^
y
=J ^ ^ g
g «^ 3 ,^ ^ Ci^ ._ _
e^ c=.
H
(^, i^ (^ ^^ ^
^
< ^ ^ O^^ ^^
I ^ g
fe y ^ u^ £ s
.
-
< 5
^ n tNi^
i ^
F=
y, h
y
(=3
ta
M
.j
(=H C=3
f^
t^^
^^
^}i)
^^
fyî
c r
1 g
1 m
n ^ 2 &.P5 g g
p.
^ ^ ^
Hl
B ^3 ^
c^
y ^ 2 ^
<r' F^'. ,
y <
^ efpARi'=;
(t. ^ _ ii
/?^- P=^ C=1
u 3 ^
^ ^ R ^ ^.^
^ ^ gW R ^ i=7?
- £ 5 ^ ^
- fc=3
^ 2 y î)
^' Cz=l /?=^

) ©
B"'^
^ m o.^
R r^ "^^
P n ^
G O E
S ^
!^'
% y ^ L3 fV
^m a ft p^
S ?!^ ^
?^ p^ =
^ L, ^ ^^
M h
fe=%
e
=. ^ P ^ ^
>.
t^ 3 fe f-
^ ^y 2 3 f^ (^
§ ^ h ^^ s^ ^ Q H a
y ^
1=^
^.
^
f^ •=
^ '
^
>> ^y
)^,%
^ ^
^^ ^ 3
^
Q ^ c^ g fe 3
C^ g y & f
^ ^ L 2 ^ = p ^ fc 3
f^
y^ ^ S © g. h S
? -^ y .%^y P ^ fi
h r ^ .h u
< ^ h LX= y ^y
(^ 4^'^ 1^'
^^
p^
^ y C:^ y
, '
DE V. FERIA PASSIONIS. 59
se exaltat, humlliabitur; et qui se humilat a), exahahitur. Si iliceudo se pec-
catorem, iustificatur h) ;
diceudo se peccatorein , destitit esse iam peccator.
Quare .^ quia descendit iustificatus pubhcanus magis quam pharisaeus. Quo-
modo ergo iste fatendo se peccatorem , amisit esse quod erat , sic et illa
fatendo se canem , amisit esse quod erat. ? iam non Qiiid audit a Domino p-^»-
canis. Sed quid ? « O miilier magna est hdes tua fiat tibi sicut vis. » Pro-
, !
iecit panem ; immo dedit , non proiecit quia iam non cani sed homini c) ;
dabat. Dedit enim fidei petentis , fidei quaerentis , fidei pulsantis : et ideo
laudavit fidem quia iUa non respuit humihtatem. bitendat sanctitas vestra
,
verba Domini dicentis « nolite dare sanctum canibus neque miseritis mar-
: ,
garitas vestras ante porcos. » Et canes quos vult intellegi ? Canes sunt cahun-
niosi d) latrones ;
porci autem sunt contaminati caeno vohiptatum carna-
hiim. Itaque non simus canes et porci, ut mereamur a Domino fili e) appel-
lari. Sicut et illa Chananea ex cane meriiit muher appehari , dicente Do-
iiiino : « o muher magna est fides tua fiat tibi sicut vis. » !
Exphcit sermo ubi dicit discipuhs snis :
nohte dai'e sanctum canibus, et cetera i).
XXVII. SERMO SANCTI AUCUSTINI 2) DE V- [FERIA] PASSIOiMS DOMINICAE 3).
Jl ecundum sahitaris propositi munus , et spiritahs remedii sacramen- p°^!;

=«^-
l"^-
tum divina dispositionc completur , dum Christus ad passionis triumphum
ab impiis provocatur. Nam cum discumberet cum -xii- discipulis suis et ,
manducantibus eis diceret * , amen dico vobis quia unus ex vobis tradet ;,^"'"" ^^^
me, ascendit Christus propriae deitatis tribunal et illud convivium velut ,

, f.3«. ij.
catastam ante se constituens, conscientiae tormento confiteri conpulit reum,

ut in auctorem conceptum posset revocare peccatum. Turbatiir discipulo-
rum omnium sensus ;
et licet nossent propriam conscientiam , timuerunt
tamen Christi sententiam. ludas tamen ea fiducia ausus est interrogare Salva-
torem, quia implere posset/) evidentissimiim traditorem. Verecunda Christi
sententia ostendit suam maiestatem nec refugit passionem. IMira patientia
:
,
est. Petrus condemnat Ananiam mentientem

Salvator ludam patienter susti- ;
net traditorem dupplicatg-) sacrilegii principatum, dum

:
propositum festinat
implere peccatiim : et qui scelus paenitere debuerat, urgetur h) conceptum
a] Ita cod. Recole autem dicta in p. 47. adn. i. - 6) i. m. iustiflcatus. - c) In codice penerse qnia iam non hor.uni scd
cam. - d) l. m. calomn. - e) 2. m. ftlii. - f, Cod. 3.S2.S. possit. - g) Ita cod. 1835. At. 3828. duplicat. - h) Al. cod. nrguere.
I) Hactenus ex antiquissimo omnium

bobiensi ptis, uomen Auûstini semel apponere satis fuit, quo-
nunc vaticano , codice 5758, Augustini serniones niam is codex nihil praeter Aucustinuni continebat.
sumpsimus.
3, Possidius in indieulo cap^ X. memorat Augu-
2; Quia in hoc pervetere codice 3835, cuius splen- stinide Domini passione tractatus duos. In prisco
didam callieraphiam m adiuncta tabula exposuimus
, codice laureshamensi , apud nos Spicil. rom. p. 172
nec non in sequente 3836, aliorum quoque patrum
sermo Ausustini extitit ile quinta feria inpassione
sermones scribuntur, idcirco nomen Augustini, in Iteni hic sermo legitur a nobis iu vat. 3828
ipse
codicibiis scnptum ,
ad editionem hanc perpetuo f. XI. vel XII; quem cum contulerimus ,
127. saec.
transfero, ut certiores faciam lectores de sermonis
meliores interdum lectiones pro oflicio nostro edi-
auctore. Secus veio sermonibus ex codice 5758. suin-
toris praetulimus.
,
60 SEUMO XXVII.
implere eogitatum. Qiiemcumque, inquit a), osculatus fuero, ipse est, tenete
eum. Detuit , luda , aliucl tuis sceleribus argumentum , ut instrumento pacis
traditoris impleres officiumSed plus patientia divina condemnat obnoxium ? ,
ut officio pacis ostenderet reum. Venerunt, inquit, cum fustibus ut con- ,
prehenderent eum. Non sic conprelienditur iustitia, nec sic alligatur sa-
pientia : volenti iniciunt manus , cui si evadere placuisset , numquam an-
r. 31). a. gelorum officia defnissent. « Et eduxlt , inquit , Petrus gladium , et per-
cussit auriculam principis servi b). » Servum dixit non condicione sed
culpa. Denique ita scriptum est * : fjifi facit pcccatum , servus cst peccati.
Moh. Mii. 34. Nam si audisset aliquando verba sapientiae, nec cruentum vulnus excipe-
ret nec peccati servus testimonio scripturae mansisset. lubet tameii Domi-
,
nus in vaginam gladium retorqueri ne forte agnita legis patientia sapientia , ,
posset adquiri. Adducto Salvatore, sparsis universis discipulis , Petrus se-
quebatur a longe. Si enim prope sequeretur , semper Dominum fateretur.

Negat Petrus se esse discipulum Salvatoris ,
quando nullas poenas, nulla
tormenta pertinuiit. Quaerendum tamen est ubi negavit ? Ibi negavit ubi ,
(]hristus tenetur inclusus. Negat in domo Caiphae. Ubi negat ? ubi potest
valere mendacium et tamen secutus est per amorem quem negaverat per
; ,
timoreni. Cum respcxisset , inquit, eum Icsus , jlevit amare. Pretiosus c) est,
Fratres karissimi, paenitentiae fructus ,

quia quod defendi nonpotest, ablui
potest. Lavant lacrimae cougeriem peecatoruin. Quam pretiosae lacrimae
quae extergunt culpam et exigunt veniam Profuit illi vere ista amaritudo !
f. ."I. 1,. quoniam quidquid in eo delicti cl) tabiduni fuit, ferramento paenitentiae
resecavit; per lesum Christum dominum nostrum, cui est honor et gloria
in saecula saeculorum. Amen.
XXVIII. SERMO SANCTI AUGUSTINI DE VI- FERI A PASSIONIS DOMIMCAE. l)
I . Jlivangelicae series lectionis, qua per ordinem passionis dominicae

gloriam didicistis credo quod affatim non solum aures sed et corda vestrae
,
devotionis expleverit. Nos quoque quantum tenuissimae capacitatis vires
ammittunt e) , cum divinis vocibus nostra verba iungamus ; atque eandem

nostri redemptoris inclytam passionem veritatis indagine retractcmus. Sed
nescio quo pacto ,
causam sensus
karissimi, ubi sermo se prodere incipit ,
horrescit. Quomodo enim animus non turbetur infirmus in quo totus ter- ,
ritus et conturbatus est mundus ? Condemnatur ecce in concilio ludaeorum

Dominus: Pilato traditur alligatus, et sacras manus sacrilegae catenae vin-
xerunt. Ad/)tribunal dehinc praesidis sistitur, non ut reatus in illo sed ut ,
innocentia panderetur ; ut reportaret testlmonium iudicis ,

qui sub crude-
a) Codd. inquid. Sic eUam deinceps constanter. -

b) Cod. 3835. servum. Tuuc autem dicas in auricula principis servum. :
- c) Cod. praeliosus. Sic et mox. -

d) Ita uterque cod. deHcti. -
e) Ita codd. -/) lla prior cod et secui.dus eUam I.
m.
Sed hic 2. m. ante.
1) Extatetiam in cod. 3828. f. 127. b. Immo ser- vetere laureshamensi , ut vides memoratum in Spi-
mo Augustini de sexta feria fiiit etiaiu in codice cil. rom. T. V. p. 172.

: ,
;
DE VI. FERIA PASSIOMS. (51
libus vinculis meritum non amiserat innocentis. Consiste mecum in hac

actione comminus a) , ludaea consiste : ede milii litis tuae titulum , accusa-
tionis genus crimenque denuntia producito testes in medium causae ne- :
,
cessarios adhibeto nihil cognitioni iudicis desit nihil praesidis subtraha-

, ,
tur examini: paratus sum pro domino meo convictus ipse dapmnari. Ecce f
interim in facto praeiudicata es traditoris : auctor tuus confugit ad la-

queum , ultimum capiens ex poena solacium b) ; reum se silii ipse constituit
et post iudicium tuum
continuo iudicavit. Remansit ecce cum
, de se ipse
voce impii traditoris inefficax paenitudo facinoris nec confessionis meritum ;
optinuit , sed magis sceleris sarcinam in paenitente congessit. Peccavi , in-

quit, tradens sanguinem iustum ; et pi'oiecta pecunia in teniplo c) , abiit,
et laqueo se suspendit. Pependit inter caelum terramque d) medius vago
funere suffocatus, et cum flagitio suo tumefacta noxii o) viscera crepuerunt,
nec cadaveri terra sohtam exhibuit sepulturamy).
2. Habes ludaea , , quod vere imiteris exemplum ; sed digna non eris
quae conceptum non perficias sacrilegiuni. « Sedenti inquit *, Pilato pro jg
tribunah , misit ad eum uxor eius dicens : nihil sit tibi et iusto iUi ; multa
enim passa sum hodie in sonniis propter eum. » Ecce iudex terretur in
coniuge ; et ut crimini ludaeorum
iudicando consensum non praebeat in
pertuht in uxoris adflictione iudicium. Tudicatur ipse qui iudicat torque- ,
tur ante quam torqueat et ut nihil mah in perniciem operetur insontis ;

, f.
insomnio exagitatur uxoris. lam quid ibi ageret iudicis conscientia cuius ,
sic torquebatur et costa i)? Denique quem vultis, inquit, demittam

g)
vobis, Barabban an lesum qui dicitur Christus.^ At A) ifli dixerunt, Barab-
ban. Dicit fllis Pilatus quid ergo faciemus de lesu qui dicitur ChristusP
:
Dicunt illi : crucifigatur. Quid agis synagoga damnabilis i) ? lustum sangui-

,
nem ducis ad victimam , et absolvi manifestum postulas homicidam Ea- .^
tronem iudicas innocentem , et innocentem poscis ad crucemPIlIe, qui vos

occidit ,
tuo suffragio morti subtrahitur
et qui mortuos ab inferis susci- ;
tavit, te insistente damnatur? Reus fit, qui reus non fuit ? et indemnis
tivadit ,
qui olim damnari iam debuit ? In utrumque rea teneris X) et exitio
,
innocentis , et absolutione latronis. Et quamquam sacrilegium inpactae cru-

cis omne nefas excedat , tamen et illi adversum te iudicium divinae ultionis
expectant, quorum Barabbas latro sanguinem fuderat quia participasse ;
est scelus homicidii , veniam meruisse lalroni.

3. Tunc, niquit, accepit aquam, et lavit manus coram populo dicens
mundus sum ego a sanguinc huius iusti ; im videritis. Illi autem dixe-
runt sanguis huius super nos ct super filios nostros. O quam bene furor
:
f ,;
caecus es quam digno praecipitio iactaris, insania? Quaenam ex te ratio

!
est pertinacissimae mentis sic velle alium perdere ut piior malis ipsa , ,
a) Ita corW -
Cod. 3828. suppUcium.
b) c) Cod. 3828. lemplum. - - d) Cod. 3828. et terramquasi metlius. - e) Cod. 38-8
ept.ontfacta » x:r. v^cera. -/) Exin codcx 3828. liiat.
g) Ita cod. - - h) Cod. ud. - i)Cod. dam„avilis. - In ipso co-
ft)
aice ponitur gi- aiis accentiis supra altcram e.
1) ]Vimir:i:;:uxor, quoniam Adnmo u.xoreinEvain de costa produxit Deus.

,
62 SF.KMO XXVIII.
perire! Siib alieno exitio tuis iugiilis parricidales dexteram suam movere!
Currit ecce per prosapies generis vena lacinoris ; et cum crimine radicis
suae pullulant iniqua plantaria. Egreditur ex metallo uteri sui tam cruenta
progenies , et infesta sanguine nascitur infavista posteritas. En quae hona
ad heredes tuos quodam sacrilegii testamento transmittis ! Macula sanguinis
innocentis te perfundis, et posteros perimis. Pertinaciter quidem in mor-
tem nostri redemptoris insistis, sed crudehter tuos natos mucrone impieta-
tis extinguis. Quaere iam cui possis videri non noxia quae erga filios tuos ,
extitisti pertinax parricida. Tunc dcmisit a) illis h) Barahhan lesum vcro ,
flagcllis cacsum tradidit illis ut eum crucifigerent. » Ileu me miserum !
quil)us aiuMbus hoc audio , vel quaUter sensibus meis tam funesta com-
mendo ? Ecce Dominus meus optatur ad verbera ecce iam caeditur rum- ; ;
pit sanctam cutem violentia flagellorum et repetitis ictibus crudelia vulnera ,
scapularum terga conscindunt. Pro dolor ! lacet extensus i) ante hominem

Deus , et supphcium patitur i'ei , in quo nnlhim vestigium peccati potuit in-
veniri. Ad victimani vita ducitur , et ad crudehssimuin mortis occasum addi-
cta jii^tas evocatur. Ambitur sacrum caput aculeis spinarum , et divinum
verticem poenahs coronae pompa c) circumdat. Sed in spinis ilhs nostra
eum peccata pungebant.
4. Ventum tandem est crucis ad capum 3), ubi pias manus terebrant
saeva vuhieiâ, et conpaginem palmarum rumpit violentior foratura 3) clavo-
rum. Figuntur cruce clavis effossa d) vestigia officia pedum impedimenta ,
poenaha nexuerunt. Adhaesit quietum corpus stipiti et immobiie hgnum ,
inconcussa membra portavit. Fert poena ipsa pendentem et tormentis suis ,
nexi artus incumlHuit. Sed festinate oro et incitatis cursibus properate. , ,
Sentio enim mohri nescio quid creaturam et intestinis motibus nonniliil ,
elementa intehego parturire. Minatur ecce propria nuindus excidia et re- ,
rum natura inusitato pavore terretur. Dies methus tenebrarum tyrannide

dischiditur cursum fugitiva luce fraiidatum. Sol abscondit ra-
, et perdidit
dios suos orbem globus luminis o])scuravit atque incubatricem 4) noctem
, et ,
dissimulato iure contradictionis ammisit e). Dies ecce non dies est et nox re- ,
pentina non nox est importunae tenebrae ahena tempora pervaserunt mo-
: :
riente vero die, occasum. Expectabant cuncta elementa

novum dies sensit
exitum proprii conditoris axem suum nuindus extreiHiiin vergere cupiebat
:
in hmitem. Volebat , credo saeculum ire protinus in ruinam, ne auctoris ,
sui tacens praeteriret iniuriam. At/) ubi consunnnatis omnibus sacramentis

sua sponte spiritum quiete cum victoria mortis exposuit ihco rumpuntur ,
sacrario dicata velamina, et in pulilicum temph secreta mittuntiir, iit am-

missig) sacrilegii clandestina machinatio //)panderetur. Agitatur intcrnis terra
a) Ita cod. — 6) Cod, illi. — c) Cod. ponpa. — d) Cod. crum clavi H cffossa. — c) Ua cod. pro admisil. — /) Cod. a<l.
— g) Ita cod. pro admissi. — h) Cod. macinalio.
1) Nenipe Dominiim humi pronum , non stantem .3) Animadveite latinum vocabuliiiii , quod in vul-
ac rectum , verbera excepisse dicit ,
quem sacrae pas- ^»''^111 postea Italorum sermonein tiaii.siit.
sionis modum apud alios quoque me legere memini. 4] Rursus novuin videinus latinitatis vocabulum
2; Observa ccqnim pro capulum , id ferelrum. incubatrix.
, :
DE VI. FERIA PASSIOXIS. 63^
concussibus , et molis suae nutante fundamine fluctuabunda i ) commotione

iactatur. Dederunt petrae crepitum fragore sonigero, et viscerali motu dis-
rupta saxa crepuerunt. Patuerunt portae protinus inferorum, et monumen-
torum secreta claves proprias perdiderunt vacui facti sunt carceres sepul- :
chrorum, et rediviva corpora Dominum agnoverunt. Explicit.
XXIX. ITEM SERMO S. AUGUSTIM DE VI- FERIA.
quidem Fratres carissimi ad testimonium venerandae pas-

iûfticit , , cod. vat. m
sionis elementorum inopinata turbatio fiiga siderum terrae mexpertus tre- , , i. 54. b.
moro), solidorum fractura saxorum pavor insolitus inferorum, et spontanea ,
reseratio sepulchrorum. Haec sola pubhcant Dominum nostrum haec ma- ,
iestatis eius testantur arcanum. Ecce insuper, infehx ludaea, etiam traditor
tibi rehquit testimonium facti sui qui supphcium non potuit videre dam- ,
iiati et cum ammissum b) non possit excusare peccatum

; ad te revocavit cum ,
pecunia sacrilegium. Dixit eniin : peccavi , tradens sanguinem iustum. Sed

non potuit enim de eo ait Spiritus sanctus * et oratio
vitare peccatum. Sic :
' ps. cvm.
eiiis fiat in peccatum ut in eo quod paenitentiae festinavit ad portum ibi
: ,
incideret aeternum et sine reparatione naufragium. Responcht igitur omnis

turba ludaeorum sanguis huius supcr nos et super filios nostros. Magna
:
plane vis criminis, quae nec prohxitate temporis aboletur, nec saeculorum
obhvione sepelitur. Sanguis ecce Domini nostri pohuit in praesenti reos
de futuro obhgat nascituros. En , ludaea crudehs , te perpetratum nefas in-
nexuit , et natos tuos elogio 2) criminis imphcavit : et cum soleat crimen cum
persona deficere ,
pergit magis et posteros innodare.
Udant en dominicos f. n. a.
vultus sputa sacrilega maxihas inpurae verberant pahnae cerebrum tun-

; ;
dit ictus arundinis et per omnes currit iniurias atrocitas saevientis. Portans
;
umeris c) crucem praetorium egreditur , et tah onere coha innocua praegra-

vantur cf). Laetus quidem et absque uha suspicione formidinis
moriturus ibat;
sed nostra peccata in iha cruce portabat. Deinde fel in escam pendenti of-
fertur ,
et aceti potio in patibulo propinatur. Uhum Hoc de te ludaea !
, ,
Dominus noster promeruit qui te in deserto per -XL- annos panibus ange-
,
hcis annonavit 3), et ex petrae visceribus cum sitires aquam potus sahitaris
exhibuit ? Et qui aquam in nuptiis pretiosum e) mutavit in vinum , meritus
profecto fuerat ut in siti sua abs te accepisset acetum Inter haec ecce subito !
tenebrarum caligine tota passionis indignitas tegitur, et omnis iniuria novae

iioctis obscuritate celatur. Indixit sibi mundus inopinata auctoris sui morte
funereum luctum , cunctarumque confusio naturarimi; et sacrilegium suum
a) Cod. iraemoT. — b) Pro ndmissum. — c) Ita cod. sine adspir. ut eUam apud Fronlonem. — rf) Cod. praegrabantur.
— e) Cod. praeliosum. Sic et iufra , et passim.
1) Fluctuabundus, et mox soniger, vocabula le- id est cum vituperatione.

xicographis colligenda. 3) En voeabukim quo confirmatur voc. anno-
,
Augustinus serm. ed. CCCLV. 3: ambos ex-

2) nari Capitolini , de quo nonnulli frustra hactenus
heredavit; illam cum laude , istum cum elogio , dubitabant.
,,
,
;
64 SERMO XXX.
non agnoscit caecitas Indaoornni ? Rnmpnntur spiritalium scissa velamina

Reddunt inferi corpora re-
et sacrarii facies sacrilegio spoliante detegitnr.
f. 55. b. diviva sanctornm occnrsum auctoris inferos penetrantis temporalem
, et in
accipiunt beatae animae commeatum. Convenite iam christianae gentes

concurrite fidelissimae nationes Dominus enim noster non in patibulum :
crucis , sed in tribunal ascendit : expandit ecce manus , et alas extensas

aperuit , nou ut crucis supplicio satisfaceret , sed ut nos ex omni orbe ad
credulitatem ecclesiae congregaret.
Spicil. i>.
(7i. XXX. ITEM SERIMO S.A.NCTI AUGUSTINI DE FERIA VI-
cod. vat. 3833. I . X ostea quam virginei partus orbe toto miraculum caeleste resplen-
I ''iô" M ^*'^' ^^"i'^' ^^ gaudia sunt dominicae nativitatis expleta , epipbaniae o) quoque
procurata est veneranda sollemnitas , Domlnus discipulis suis passionis suae
•
Maiii., XX. 18. praedicit oi'dinem inquit ascendimus Hie-
, loquitiu- qualitatem *. « Ecce , ,
» rosolymam et filius hominis tradetur summis sacerdotibus et condem-

, ,
)) nabunt eum morte et tradent eum gentibus et inhident ei et con- , , ,
» spuent eum et post tres dies resurget. « Qui futura praecHcare h) po-
,
tuit, potuit et cavere : ignaros adversa praeveniunt, non scientes; pati vo-
luit, qui sponte eam i) ubi pateretur ascendit : mors invitis imperat, volen-
tibus servit. Ergo cum
non casus est sed potestas, « Po- volens c) moritur ,
loii X. is. testatem habeo inquit * ponendi animam meam et potestatem habeo
,
, ;
1.36. a. inquit, sumendi eam nemo tollit d) eam a me. » Ubi animam ponendi pote-:
tas est et sumendi ibi moriendi non est necessitas sed vohuitas. Nemo
,
inquit, tollit eam a me. Si nemo utique nec mors. Denique nec mors ,
tollere, nec inferus e) potuit hanc tenere; qua iubente, tremens etiain vin-
ctas animas cpias tenebat amisit. Et monumenta inquit, scissa sunt, et ,
multa corpora sanctonun resurrexenmt. Sieut nascente Christo conceptus

nescivit ordinem suum partus non agnovit usum non tenuit ius natura
, ,
ita moriente eo , dicione tartarus perdidit quos tenel)at : abiecit infernus
ius potestatis antiquae : inveteratae legis cautum 2) novo sanctionis ordine

mors amisit. Sed ad coepta redeamus.
2. (cEcce, incpiit, ascendimus Hierosolymam , et lihus liominis trade-
» tur summis sacerdotibus , et condemnabunt eum morte, et tradent eum

» gentibus » et eetera. Sciens scientiarum Deus , sciens quia pretiosa sunt
futura ;
quod ad crucis scandahim , ad passionis procellam , ad auctoris
iniuriam, terra tremeret ,
paveret caehun , fugeret lux, refugeret sol, hor-
reret infernustota moveretur atque ipsa se confunderet creatura mundus
, ;
enim qui corpore nostro tectam non potuit snfferre deitatem nudatam ,
f. -,6. b. carne quod portaturus non erat praevidebat , cum cognovisset praesertim
a) Cod. 3828. epiphiinia. b) — Ila uterque cod. non praejiceri: — e) CoJ. (IdIl-iis. — d) Iii coJ. 3828. repetitur inqiiiJ.
— e) Ita codd. At infra infernus.
I) Nempe Hierosolymam . — 2) Id est pactum, syngrupham. Coiiler Coripiiuni apud Forcelliauni.

nP. VI. FERIA PASSIOMS. G5
qjiod tanta f[uae iii lioinhu' siint conmissa piacuia, putabantiir cxorcira in ij)-
sani fuisse divinitatis iniuriain. His discipulos snos Domiuus seinel et iteruin
praemonebat ,
ponens aute oculos eornni, et velut iiarenani suae constitueus
[)assionis, et inducens in eam. Quot a) contumeiiarum e,enera tot genera ,
bestiarum: quot expectatores i), tot persecutores adfuturos esse signabat;

qui de conflictu iioii victoriam sed voluptatem 2) qnaerentes de sola morte ,
vincentis h) , adclaniando crucifige crucifige , sic truces oculos , sic voces fu-
nestas ad caelum, immo in caeUnn usqne levaturi ; donec crudeli sagnitio 3)
se ac posteros, jîo dimicantes involverent et volutarent in sanguine , vo-
ciferando sauguis huius supcr nos ct supcr filios /lostros. Filius ,
inquit c),
hominis tradetnr snmmis sacerdotibus , et cetera. Depingebat dominus le-
sus passionis suae spectaculum saepissime sic dicendo ; ut expectata expe-

ctantes discipuli non subiti ponderis mole premerentur , non repentino ob-
xuerentur incursiw/). Aiiimum scita parant , conlirmant nuntiata, monent
expectata, et reddunt per omnia fortiores. Sicut miles de superventu hostis p. c-. l
habet periculum; triumphum. Rex fortis quam-

ita si hostem praesciat , fert
vis fortium munitus accinctu non valet cavere ignota nota agmina etiam
, ;
singularis nescit timere bellator. Hinc Dominus disci[ûlos suos tempestatem

totam jiassionis suae ante scire voluit ut in ipso turbine niagnanimos face- ,
ret, redderet fortiores. Ecce ascenclinius Hierosolymam, et cetera. Sicut qui

una vice lai:)sum magnae domns susci[)it et ruinam ita et Christns post ,
magna et multiplicia îassionis siiae ["jondera , unum resurrectionis suae sub-

fulcimentum, ut ajiostolorum fidem iamque la[isuram snsciperet,
jDOsuit et
ad aeternam dirigeret firmitatem.
3. Post trcs dics resurget. Non satis est al)scessus tristis, ubi veloclssimus
est regressus. Post tres dies. Hoc abire sic fuit et redire , nt ibi eum non
defuisse perluceat. Deus cum vadit, hic est cuin hic est nusquam deest: ; ,
iit e) Christus, sed ab a|:)Ostolis non abiit: accessit ad mortem sed a vita ,
Dominus non discessit descendit in infernum, sed non defuit caelo ipso
:
;
[irobante cum dicit*: nenio asccndit in caclum , iiisi qui dcscendit dc caelo , - loii. i
filius hominis qui est in. caelo. Nolle mori , est timoris humani mori ; et
resnrgere est solius deitatis insigne. Et post tres dies. Quare non post quat- f- ". '>
tuor quare non post quinque sed post tres.^ Ut in passione filii totius
? ,
trinitatis monstraretur assensus. Triduum trinitatis loquitur in figuram, qiiia
trinitas quae per operationeni Christi in principio fecerat hominem ipsa ,
in line hominem per Christi reparat j)assionem. Faciamus , inquit , homi-

ncm. Ite , inquit , haptizate omnes gentes in nomine patris ct filii ct spi-
ritus sancti in rem.issione peccatorum. Si in remissione {leccatorum commn-
a) Cod. nwid. — h) Ita coild. — c) Cod. iMtukl. Sic et iiifra. — ;/) Cod. B. oi-rursu. — e) Cod. B. ivil.
1) Pro apectatorex. Sicut expectuntes pro

infra et vohiptas permutari , plurihus exeiiiplis ego con-
sppctctnfes. iNain et verbi e.rpecto pro specto , exem- firniavi in nieis adnotationibu criticis ad Ciceroaeiu
pla protuli in meo glossario. Quid plura .' Sic lo- de rep. 1.2.
(jnitur etiam Cicero de rep IH. 7. 3) Uacodd. Et noten)us voc. sagnitlum pro swji-
1') Cod. voluntalem. Et quidem vocabula ro/««te wa, ut videtur. iSisi inalunuis criidelis ayiiilio.
,,
G() SKKMO XXX.
iiis pietalis tiiiiitas, qnoniodo nou in [)assione filii totiiis iina est voluntas
trinitatis? «Siciit lonas a) {\\\t m ventre ceti trihiis tliel)iis, iiu[uit, et trihns
;iiiii.xii. 10. » noetihiis; ita erit et liliiis lioininis in eorde terrae*« Jn eorde terrae dixit,
non dixit in [lotestate terrae ut terra ;
siuiin sentiret , agno.sceret , tremeret
et non teneret auctorein ohsecutura ; susciperet, non de corriiptione pulsa-
ret /;) : nec doininicum corpus partem siiaiii eredcret terra , .sed supernae so-
cium susciperet maiestatis. Sed movet animum mortem c), cur pater (iliuin
vohierit vel permiserit sic suhire Domimis tali c) et tam contumeHosa

? quiir c/)
morte vitam vohierit reparare mortaHum ? Cur Spiritus sanctus consenserit

f. •'< a. divinitatem descen.^lere ad tantam carnis iniuriam , ut phires de scandalo
jiereant ,
quam de credulitate salventur? Nasci et mori Deiim , non capit /)
mens hiimana. Fratres , lioe si seire voluinns , hodie differamus, ut inqiiisi-
tioni maximae sermo ji;) latior, ipso Christo satisfaciente , respondeat.

Explicit.
XXXI. ITEM SKUMO SAXCTI AUGUSTI.M DE -Vl- FERI.4.
1 . 1. roxime eum dominicae passionis multas et acerhas A) contumehas

audiremus, coi;itatione subito incicHinus /) in iihid qiiare Deus qui totum
,
qiiod hahet caelum, quod terra portat, quod mare quod tartartis ce-
eapit ,
lat /i), iu.ssu fecit, imperio distinxit, numdum tantnm composuit ad deeorem ,
et nt sententiam mortis solveret, imhrem saerati sanguinis desndavit ? Origo

rerum , anctor naturae, quare nasci voluit, nisi quia mori voluit? Quare
T\ûs carnis inbecilla /) suscepit, nisi quia carnis elegit iniurias? Quare totius
dominus creaturae formam servitutis intravit, nisi ut totas servitutis iniu-
rias sustineret ? Adiudicari iudex, cognitor diligit addiei , <[uando se a per-

ditis passus est iudicari. Quae patiendi necessitas ubi , salvandi ni) inest et
possibilitas et potestas ? Aut quae ibi moriendi eausa est , uhi vivificandi
virtus est et facultas?. Ecce ascendimus liierosolymam , et lilins hominis
tradetur «) .summis sacerdotibus, et condemnahunt eum morte et tradent ,
eum gentibus, el inludent ei, et conspuent eum, et post tres dies resiirget.
Ascendimus Hierosolymam , et in die paschae, ut o) ad passionis ])ompam,
et ad spectaculum mortis , atqiie /;)scandalum crucis, iudaicae urbis uni-
versitas eonveniret. Non sufficit passio communis non mors secreta non , ,
mors simplex , non mors morti similis ; nisi ut quanta erat patientis singu-
laritas, tanta esset et singularitas passionis. Aetum est ut auctor saeculi
saeciilo teste moreretur; et a mundo mundi dominus ante j)er poenain
quam per gloriam nasceretur. Pax caeli traditiir doli osculo tenetur tenens ,
omnia , alligatur omnium nexus, ducitur adtrahens universa a falso veritas ,
accusatur, sistitur cui adsistunt oinnia: ludaei gentihus tradunt , leddunt
n) Cocld. lana — b) Ua codJ. —

c) Cod. B. movetur aiumus. d) B. ctir. — —
e) Cod. 3S35, seu A. tahin ct titm contiinu-
liiisaiii vtorlcin. Nam cum pluiium codicum lit collatio, ita nnljis designnntur littcris A. B. etc. /) .K. capcl. — — gt Coil. ma-
ximc — li) Codd. acervas. — i) A. iiicc-limii.-i. — k) Cod<l. scicbut. — I) A. inveciUa. — in) A, salbandi. — ii) A. a stiinmis.
— o) Decst til in B. — j>) A. adijitc.
,,
DE VI. FKRIA PASSIO.MS. 67

STentes ludaeis : Herocli niittit Pilatiis , reniittit Ilerodes Pilato: et eoniner-
cium fit inipietatis, pietas : sanctitas in uundinain crndelitatis pertlncitiir:
flagellatur remissio, condemnatur venia inluditur maiestas ridetur virtus, , , i.
perfunditur largitor imbrium sputis clavis ferri caeli strator affigitur «) ,
mellis dator cihatur felle propinator fontinm potatur aceto et cuin niliil
, ;
iain restet ex poenis mors refugit mors moratur quia suum ubi esset
, , ,
nil sentit. Suspecta est vetustate novitas huuc primum hunc sohun vidit : ,
hominem peccati nescium, noxa liberum iuris sni legibus nil debentem. ,
^liratur in terra quein de terrenis conspicit nil habere. « Primus, inquit

,
homo de terra terrenus, secundus homo de caelo caelestis *. » x\ccedit tamen -i
confederata iudaico mors furori et desperata tnnc vitae tangit l>) et invadit ,
auctorem, volens perire tota , tantam ne perdeiet praedam.

Sed iam qnae promissa sunt, inchoemus. Quare ad mortem et ad
2. ,
talem mortem Dens pater miserit fihum suum ? quare tam contumehosae
siibcubuerit passioni ? quare Spiritus sanctus conregnantem una sibi dei-
tate c) Christum ad carnis iniuriam tantam permiserit jiervenire? Orate ,
Fratres , ut dignatione qua passns est, passionis suae revelet arcanum , et

causam nobis cf) omnibus tam sacratae mortis inspiret. Priinum quidem nobis
est intuendum, rex quando gloiiosior ? quando indutus purpura diade- ,
mate decorus aspersus auro solio sublimis ad ponpam tantum e) parat

, , , f.
ire , sedens in secreto/") ? An quando in campo^'), connnunis cultu , honore

ultinuis, periculis primus, onnstus
//) ferro gravis armis, pro patria pro , ,
civibus, pro hberis pro vita omnium jierimit hostem, discriinina despi-
/), ,
cit, contemnit vulnera ipsam hbens mortem suorum suscipit ad sahitem ? ut

,
maiorem contemtum mortis quam de ipso hoste victoriam referat et trium- ,
l)hum? Et quare dispUcet A) si Christus de sinu patris de deitatis secreto ,
ad nostram servitutem venit ut nos suae redderet lil)ertati ? nostram mor- ,
tem snscepit, ut nos eius niorte viveremus? qnando nos /) despectu mortis mor-
tales in deos retuUt, terrenos caelestibus aestimavit? Et quomodo Deus Chri-
stum ad iniuriam vocat tantam, quod homines tantam tolht et extollet m) ad

gloriam?Sed dicit aliquis: habet hoc necessitas humana, divina n) non habet
hoc potestas. Verum dicit divina non habet hoc potestas sed necessitudo :
,
habet et recipit hoc divina. Nemo inquit, habet maiorem caritatem, ut qnis ,
aniinam suain ponat pro amicis snis. Miraris o) si pro nobis posnit, quod su-
scepit ex nobis? qui fecit propter nos tanta et talia largitiis est nobis? Quan- , f. c
tuin virtus, potestas, magnificentia creantis operiim conteniplatione lucebat,

tantiini latebat dilectio Dei , tantum Dei/?) caritas habebatur obscura. Sul)ie-
ctis dare, donare servis , est adsuetum donantis indicium pati pro subie- :
ctis, proservis mori , insignc est caritatis iinmensae, documentum singularis

est hoc amoris. « Commendat, inqiiit , caritatein suam Deus in nobis quia ;
a) Corl. A. straclor quasi slruclor. — li) Cod. vila et angit. ludicent critici. — c) Cod. uiiam xibi dcitatcm. — <l) B. iii no-
Ws. — c) Codd. tanii. —f) Codei utcrtjue snht ( vel scd et) in sccretum. — rj) Codd. cumjmm. — h) B. haniislus. — i) A. ;/-
trris. — h) A. displicit. — l) Codd. noti. — in) B. crtvUit. — n) A. tlivinitas. Sic et mox. — o) Cod. A. mirulus, B. mirnti^
— p) B. Oci. At A. Deiis.
,
:,
68 SHRMO XXXI. DE VI. PERIA PASSIOXIS.
' Rom. V. s.
ciini iinpii tautiiin a) essemus, Christus pro noljis inortuus est *. » Et alibi
loh. III. rc. « sic dilexit Deiis luiiic munduin , ut iiliuin suuin unigenitiim traderet *. »
Praestet quivis lieneticia , largiatur dona, sit l)enef"actor in prosperis , di-

ligat obsequentes ; niiinquid iili poteiit comparari qiii ,
in se suorum su-
scepit adversa ? qui se periculis anteponit suorum ,
qui se pro suis dat
poenis , ore h) obiectat morti , ut illos neci sul)trahat , illos i'eservet ad vitain?
Adversis probatur amor; altectio pensatur periciilis ;
poenis examinatur
dilectio ; morte, pertecta caritas miinitur. Hinc est qiiod Cliristus intrat
carnis iuiuriam , subit contumelias passionum ,
poenarum genera percurrit
f. 00. b. niortem "suscepit peramaram : quia damnari voluit qui quod fecerat sic
,
amavit. Deitatis autem non est voluntas haec nova : antiquae legis prima
vo.K lioc quaesivit : diliges c) , inquit, domiuum Deuni tiium, ex toto corde
tuo , ex tota anima tua : quia vera dominatio est ipsa quae ainore imperat,
non timore quae per affectum sibi et corpora siibdit et corda: quae amando,
:
non invitam sed voluntariam sibi instruit servitutem. Haee ergo prima causa
est dominicae passionis qua sciri voluit quantum amaret homineni Deus, ,
qui plus amari Aoluit quain timeri.

3. est, ut senteutiam mortis quam iuste dederat iustius
Seeunda causa ,
,
aboleret. Statutum suum Deus patiendo implere voluit ne compelleret im- ,
Mattii. V.I7. perando: sicut fatetur ipse non Aeni solvere legem sed adimplere*. Nutat<:/) ,
bonis promissio boni a Deo si a Deo malis quae statuta sunt evanescunt. ,
« lota unum inquit aut unus apex de lege non praeteribit c), donec omnia
, ,
M.itiii. V. is. » fiant*.» Apertay), prudens tiuicumque sapit, qui sentit, intellegat. Si pro-
pter sententiam suam proprio filio non pepercit, contra sententiam suam
I r,i. a. ciii possit ignoscerc ? Qui mentiri nescit nescit ignoscere. Ergo quia pri- ,
nuis liomo adiudicante Deo de reatu incurrerat mortem et eam delegavitg-) ,
suo geuei'i, transmisit ad posteros quia corpore iam mortalis generaret ; ,
niortales obnoxios non liberos non absolutos sed addictos venit de caelo , ;
secundus liomo , venit solus peccati nescius , venit soliis reati h) nostri alie-
nus venit qui peccato nihil debebat et morti; venit ut fieret i) inter mortuos
;
liber ut mors morte damnaretur

, quae rapere iussa reos innocentiae ,
,
ipsum pervadere praesiimsit auctorem nt sic transiret a morte reatus ho- ;
niinis homini innocentia sic rediret A) et mors praevaricatrix facta addice-

,
;
retur Christo , cui ante Adam fuerat praevaricator addictus: essetque Chri-
stus origo nova, origo vitalis ,
pater viventium , siciit dixit apostolus : « si-
» cut in Adam omnes moriebamur, sic omnes vivamiis et vivificemur in
i.cor. xv.i2.
» Christo*. » Et quia multae causae sunt dominicae passionis , et noster
iam claudendus est sermo , hodie differamus , ne obscuret festina discussio

quod latior poterit aperire tractatus. Explicit.
u) Ila uterque coilcx ex italica, ut puto, vetere. — b) Ita uterque cod. — c) X. diliijis. — d) Cod. uterqae nuti'.. — c) A.
praeterivit. — J) Ita codil. — y) A. ddigavit, B. dilcgavU. — h) Ita uterquc cod. ludiccDt graDiDiaUci. — i) A. Jicrit.
— /i) A. rcderct.
,
G9
XXXII. ITE.M SEPvMO SANCTI AUGUSTL\I DE LATRONE IN VI- FERIA PASSIONISl).
i.l-Jectio evangelii tlocet nos queniaclniodinn nniltis peccata sua Do- f;"r,'i. "lu!!'"'
"""'*'
mino confitentibus , cito possit venia proniereri a).Unde exemplum acci- l.îTs.
pianius, Fratres karissimi, latronis illius qui cum Domino fuerat crucifixus ,
qui cum in poenis esset pro snis facinoribus affixus, non sui curam liabe-
bat , sed Domino propria peccata pandeliat , dicente scribtura : « confessio
et pulchritudo in conspectu eius*. » Foedaverant illum propria facinora , sed ' ps. xcv. d.
confessio ei paradlsum palefecit, dicente Domino « amen dico tibi hodie : ,
» mecum eris in paradiso. v Paradisum enim Fratres mei quinque vel eo ,

,
amplius miha annorimi 2) fuisse praeclusimi scriptura testatur. Ex illa primi

hominis b) transp;ressione procurante exinde non proiectum sed dimissnm ,
scribtura testatiu"; et inmortahtate carens , factus est mortahs morti subie-

ctus. Nunc autem Dominus noster, qui propria morte mortem occicht, latroni
paradisum patefecit. Uno enim tempore duo beneficia videmus esse con-
cessa , unum in quo paradisnm patefecit , alterum quo latroneni in eum c)
introduxit; hodierna namque die antiquam nobis patriam reddidit, paternam

civitatem ostendit , domiuii pristinam redonavit : hodie namque , ait , me-
cum eris in paradiso. Quid ais , Christe ? Crucifixus es, clavis retineris, et f- "2 »•
paradisum facile polliceris Valde inquit; ut in cruce possint meam om-

.•'
,
nes invenire virtutem; ut in ligno mea largitas demonstretur. Et quoniam

crux dedecoris fuerat signum et apud omnes ignominia putabatur crucis , ,
infamiam mirandis beneficiis decoravit. Et ex hoc magis magisque virtutes

eius ostenduntur: non enim iho in tempore mortimm ahquem reddidit hjci,
nec mare a suo tumore compescuit nec expulit daemones sed cruci siis- , ,
spensus, clavis affixus, omni subiugatus dedecori, subcumbens infamiae r/),

insukantium derisione delusus, latronis adversam mentem valuit commn-
tare ut ex omni parte eius divinitas sentiretur. Etenim nniversam terruit
,
creaturam et ad mehora conveitit et honore summo decoravit. Hodie

, ,
inquit, mecum Sed fiâmea totius ignis ardore succensa ver-

eris in paradiso.
satur * sed ipse qui et ignis et ipsius gehennae et vitae mortisque im-
: , , • cen. ni 2,.
periuni tenet, ingrediendi concessit potestatem. Si enim homines quibus ,
corpori e) medendi cura est, amphus animiiamur /') cum aegrotos omni spe
desolatos arte propria curaverint et sunnnae reddiderint sanitati quantum
,
Christum nostrum iustum ammirari donantem vulneribus sanitatem pu-

est r. a. b.
,
bhcano et meretrici remedium poUicentem, et eis sahitem perpetuam lar-

gientem, dignos eos caelorum amoenitate donare?
2. Sed dicit aliquis : Unde tanta beatitudo latroni ? quid egit tale nt
post crucem paradisum mereretur ? Vis eius citius audire virtutem? Quando
rt) A. veniam promireri. — b) A. primo hmiinc. — c) Cod. uterqiie iii eo. — rf) Codd. infamia. — c) Codd. corpore.
— f) Ita uterque cod. et mox ammirari pro adm.
1) Apud nos in Spicil. rom. T. V. p. 172. codex seeundum LXX. inteipretum supputa-
2) Scilicet
laureshamensis habuit 5. Jiigustini sermonem de tionem. Adi hoeloco (loctissimi Baronii adnotationem
J l.Jeria et latrone. ad Martyrologiuni rom. die 25. decemhris.
;
70 SEKMO XXMI. BE I.ATEOXE.
eiiin Pclriis iiegal)at in terra , lalro eonfiteliatur in cruce. Primiis discipii-

lus puellae vilissimae minas tolerare non valuit , et latro suspensus undicpie
populum circumstantem despiciens , oculis iidei caelorum nominum pura
niente cognovit dicens : memento mei Domine cuni veneris in regnum tuum.
Nec transitorie istum praetereamtis latronem ; neque eruhescanuis talem ac-
cipere magistriim, fpiem nou eiiil)uit Dominus noster primum introducere
in paradisum nec pudeat nos eius magisterium qui eaelestem conversa-
:
,
tionem ante omnes meruit primiis. Non dixit ad eum, sicut ad Petrum veni ,
sequere me, et faciam te piscatorem hoininum nec dixit ad euin sicut ad ;
•XII' discipulos , sedehitis a) super 'XIl" sedes iudicantes -Xir trihus Israhel
I. G3. a. niliil ammirationis ostendit, non mortuos resuscitavit daemones non fu-
,
gavit , non martyres provocavit , nec ullum ei fecit Dominus de caelorum

regno sermonem ; nihil de gehenua locutus est ; et ante omnes eius impe-
rium confitetur. Nam ludaei fainam gloriamqne eius infamare cupientes ,
et ex onini parte temptantes universa pervertebant. Sed undique veritas ,
praefulgehat , et illis insultantihus insultahat et latro.

3. Vidisti latronem et latronem ? uterque pendent in cruce, utrique fa-
ctis sihi similes, una in eis conversatio , sed non uiia mentis confessio , nec
eo utricjue sensu perdurant , nec eis similis donatur eventus ; sed honus ,
caeli beatitudinem hereditario iure promeruit , alter inhaesit gehennae tar-

taris deputatns. Duo etenim latrones cum Domino erant crucifixi, ut imple-
retur scriptura , et cum inicpiis deputatus est. Unde unus insultat, alter
adorat ; unus blasphemat, alter benedicit, et hlasphemantem prohihet b)
dicens : nec Deum tu times .-^

Vidisti credulitatem in cruce? vidisti perseve-
rantiam, in tormeutis et poena ? prudentiae vidisti magistrum, (de cruce
f. 6.1. 1). subito evolavit ad caelum i), et in poena positum caelestis iudicis secreta
narrantem? Quod enim sui memor fuit , cjuod sana mente vigilavit, cjuod
clavorum confixione constrictus alium c) increpahat dicens : «nos c|uidem
» iuste , nam digna Ihctis recepimiis ; hic auteni nihil mali fecit ; « nohis
iidei magistrum demonstravit. Ait ergo « Doniine memento mei dum ve- : ,
» neris in regnum tuum. » Nisi confessione peccati sarcinam dimisisset in- ,
chilgentiam uon meruisset. Deniciue audire meruit : « hodie mecum eris in
» paradiso. » Ecce quantum praestitit confessio, ut sine dilatione intiôduci
latro mereretur in paradisum d) !
XXXm. ITE5I SERMO SANCTI AUGUSTI3NI DE LIOKO CRUCIS ET DE LATRONE 2)
L\ SABBATO SANCTO.
I. 3J ratres carissimi <?). In primorcho ex virginis terrae limo factiis est ho-
'"f' gf â mo : sed postcjuam praevaricatione propria serpentis veneno [)er mulierem

u) \. sedcvilis. — b) A. proltibit. — c) A. aliuil. — d) A. paradiso. — e) Ita cod. moilo car. raodo har.
1) Videtuv prope extra vagans Iiaec pericopa, ut ne. Item dede duobus latronibus. En ut sermones,
etiam asteriscus in codice A positus inuuit. qui a noLis nunc eduntur, testinionium Cdelc lia-
2) In codice apud nos Spicil.

laureshamensi ( ijent a diversoruni locorum temporumque codicl-
Tom. V. pag, 172.) AugitsUni de cruce et lalrv- bus!
;
SKRAiO XXXII!. I)E LIGNO CRICIS ET I)E LATRO.NE. 71
(leceptns penlidit vitaiii, per vii-iîaeiii ^lariam et regmiin reeepit et vitain i).
Contempsit Adain praeeeptinn, aeeipiens ex arliore poiniiiu; sed di\ ina pietate
qiiidquid Adain perdidit, Ciiristiis iuvenit; et priino latrouein, (pii conressus
est, in ligno crucis redemit. Quantum ergo valeat lignum erucis advertat ,
Primo de diluvio «) aquarum liumanum genus arca lignea

sanctitas vestra. ,
liberavit de Aegypto Dei populo recedeute

: JMoyses mare /;) virga divisit, ,
Pharaonem prostravit, et populum Dei triumpbali malagma 2) redemit ad-

versus Pharaonem
regeni exercitumque, et dracones eius sola virga levavit.
O potens virgaquae terram imbribus inundavit caehun tenei)ris obduxit,
,
,
siccavit et niare fhictibus Cinxerant Hebraeos Aegyptii: IMoyses tamen ora-

!
bat , et Dominus respondebat ei. Divisum est mare et popuhis intravit et , :
secutus Pharao impius pertinax cum curribus et quadrigis in profundo de-

fecit et Moyses virgam c) tenens
; quod hgnum praefigurabat crucis de ,
,
mediis fluctibus liberatus incolumis cum populo Domino decantavit. Ergo

,
ut hgnum, quod hguram ostendebat crucis, laudibus proferamus ordinem ,
consequamur.
2. Dum venissent in jMerra non poterant bibere aquam Merrae ainara , ,
enim erat idem iussu Dei Moyses hgnuin iu aqua misit et amaram aqiiain
, , r. 90.
in dulcedinem comnuitavit. Ex lignea virga de spiritah petra sahitaris unda

profertur. Et ut Amalech gens barbara vinceretur circa virgam Moyses ex- ,
pansis manibus extenditur. Scalae hgneae patriarcha lacob incumbentem ange-

lum somniat, et per eandem ahos descendere , alios cernit ascendere. Et lex
Dei arcae testamenti creditur ligneae ; ut his omnibus quasi per gradus quos-
daiu ad lignuni crucis salus hominum
perveniret. Quapropter lignum crucis
caeli sustinet machinam
fundamenta conroborat, omnes homines sal-
, terrae
vat; maxime quibus est in frontibus fixa tropaea d), et inmortali conpage eos
restituet, et aeternam perducit ad vitam. Et cjuia iam ad lignum crucis 01-
dine venimus, karissimi Fratres, habent diversas intellegentias Dei sermones.
Eatro de ligno vindemiat inmoi-tahtatem , latrocinatur caeleste imperium ,
vim facit regno caelorum , virtute propria per fidem vincens ; ipso Domino
dicente : regnum caelorum vim patitur ; et qui vim faciunt , diripiunt ; hoc
est , accipiunt ihud. Adam eiectus est de paradiso , et latro mittitur in
paradisum ;
exivit fur , et introivit fur. Quid est hoc , FiMtres ? Utique exi-
vit qui fnratus erat , accipiens pomum ex arbore ; et introivit e) latro, qui
furatus est de cruce salutem. In cruce duo Jatrones imago ostenditur lu- ; t. jo.
daeoriun et gentiuin. Latro, quem paenituit, imago gentium est, qui per
vanitatem ambulaverat prinnun et post haec veritatem cognovit in Jigno /). ,
Latro qui usqiie ad crucein non credidit imago ludaeorum est. Sed sicut ,
virga inrubro maii vias dividens, Pharaoui iinpio nauiiagium fecit, popu-
hnn autem Dei de eaptivitate redemit sic et nnnc Christi crux vias divisit ;
a) Cod. tlilubio. — b) Coil. cle virrjrc. — c) Coil. r/ry«. — d) Ita cod. — c) Coil. intndbit. — f) Coil. Ii'jnum.
I) Recole priimiiii liuiiis no.slrae oollectionis no- 2) Ita cotl. Est autein lioc ,\ugustini cxemplum
vae sermonem. lcxicis addendum.
,,
72 SERMO XXXIII.
ludaeis viani perditionis, qui uon credideriint ;

gentihns vero et nationihiis
viani sahitis, qiiae a) credideriint. Sient seriptuiii est : novit /!>) nominus viain
•
ps. I. (i. iustoriim impiorum peril)it *. Perpendamiis ergo examinemus iustiuu
, et via ,
Dei iiidicium, et dicamus cuiu propheta iiistus es Domine, et rectum iu- :
•P5.CXY1U.137. (hcium tuum *. Propter iinam Hdei vocem latro salvatur et in paradisum c) ,
introduci meretur. O prohuida Dci iuchcia! o altiludo chvitiarum! o ammira-

hihs d) rerum materies Adam ante quam de inleris hheraretur paradisum
!
,
latro iam possidere meretur. Unum peccatum Adam de paradiso eiecit una ,
iustitia latronem paradisum possidere permisit.

t. !)i. a.
3 Discutiamus, karissimi Fratres, chliiêntius scrutemur vetera et nova.
Neminem sa.ictorum invenimus ante latronem per vocem in paradisum iu-
troire non Abraham non Moysen non prophetas non apostolos. Quo-
, , , ,
modo per momentaneam confesslonem latroni dicitiir amen amen chco til)i :
hodie mecum eris in paradiso i)? Vocavit Deus Abraham et dixit ei exi de , :
" ccn. xu. I. terra tua et de cognatione tua , et vade in terram quam tibi chxero *. Et
tamen non paradisum c). Et lati'o meretur audire: hodie mecuiu
ei dicitiir in
eris in paradiso? Primo Deus legem Moysi dedit, et fructum legis promisit,
hoc est bona terrae loquente Domino ipso Moysl si custodiei'itis legem
, :
•^Lev. XXVI.
fJQfîijî Dq[ vestri, bona terrae mandiicabitis *. Nulli tamen fit ante latronem
3.
promissio paradisi. Ut impleatur illud quod scriptum est meretrices et :
• M:iuii. XXI. publicani praecedunt vos in regna caeloriun *. Credidit Abraham Deo, ere-
didit ei per sanctos angelos sermonem mittenti, de propria auctoritate le-
gem proferenti regalem. Credidit et Esaias , sed videns Deum in maiestatis
gloria. Vidi , inquit , Dominum sedentem super thronum excelsum et eleva-
'Ezech.x. ',. tum*. Credit et Ezechiel, sed considerans eum super cherubin igneum*.
Crediderunt et prophetae , sed diversis modis uniisquisque sicut possibile
f. 01. b. erat videre humanae naturae. Vidit et 3Ioyses , et credidit Deo de igne
loquenti , et globum et tiibam et tonitruum
, , , et fulgura c[uae iidem ei
poterant stal)ilire/). Et latro credidit Christo pendenti in cruce cognovit ;
Deum, et accepit paradisum propter unum sermonem. Solus iste latro vidit
non super sedem regalem non in templo radiantem
filium Dei salvatorem, ,
non de caelo loquentem non per angelos disponentem sed cognovit eum
, ,
inter latrones in cruce pendentem. Vidit eum in iniuria , et adoravit in

gloria. condemnatum quem distraxerat ludas et ipse eum regem
Vidit ,
agnovit. Et postulat medicinam «Domine, inquit memor esto mei ciim : ,
» veneris in regnum tuum. » Numquid iam Fratres latro iste legem aii- , ,
dierat? numquid prophetas legerat ? Homicidia exercebat et latrocinii gla- ,
dium acuebat. Sed occansione g) inventa sub momenti hora confessionis de ,
Infernis h) evadere , et ad requiem pervenire toto corde quaerebat. Ergo et
u) Cod. 9«!. — b) Cod. nobit. — c) Cod. paraiUso. — d) Ita cod. pro adm. — e) Cod. paradiso. — f) Cod. slabiterc
— 01 Ita cud. — /i) Cod. dc iufcrna,
1) Sermo fuit-etiam iu vetere codice laureshamen- ciim titulo S. AMjusllni, ex eo quod Dominus di-
si, teste indiculo a nobis edito Spicil. T. V. p. 163. xit ad latronem : hodie mecum eris in paradiso.
;,
DE LIGSO CltUCIS ET 1>E LATRONE. 73

HOs , Fratres , custodiamus fidem crucls innobis, et accipiemus praemium
iniiiiortalitatis. His nos praecedentiuni virorum fides ad arcana venerandae
Publicani illius et centurionis credulitas firinet, ut pura mente,
legis invitet.
devota conscientia ad caeUim semper aspiciamus. A Cliristo semper expe-
ctemus auxilium. Cliristi venerandum nomen inploremus. Pro sahite nostra
salutari Deo spiritales victimas otTeramus. Sic nobis feliciter cuncta prove-
nient. Sic victoriae , opulentia ,
pax , sanitas , et triumplii , iii saecula sae-
culorum. Amen. ExpHcit.
XXXIV. LN FERIA. III PASCHAE SERMO 1}
uK Lesurrectio doinini nostri lesu Christi forma est cliristianae fidei.
Quod enim natus est ex homine homo certo tempore Domiims autem
, ;
ex Domino est sine ahquo tempore. Quod ergo natus est in carne mortali
in similitiidinem carnis peccati ,
quod portavit infantiam , transgressus est
pueritiam ,
pervenit ad iiiventutem , et lianc perduxit ad mortem , hoc
totum resurrectioni mllitavit. Non enim resurgeret, nisi mortuiis esset :
mortuus non esset quod natus est et mor-

, nisi natus esset : ac per hoc ,
tuus est, resurrectioni profecit. Natum hominem de homine Christum do-

niinum multl et alii crediderunt. Quamvis de virgine non noverunt ta-
, ,
men hominem natum crediderunt (jhristum. Et amici et inimici crucifixum

et mortuum crediderunt Christum sed inimici resurrexisse non noverunt ;
nisi soU amici. Hoc autem propter quid ? Ille autem Dominus quod nasci
voUiit quod mori volnit resurgere intendit ibi nobis definlvit fidem.
, , ,
In genere eniin nostro hoc est in genere humano duas res non nove-
, ,
ramus suscepit (piod noveramus, nasci et mori. Nam ut doceret quod non
:
noveramus, suscepit quod noveramus. Itaque cum fuit in regione terrena,

in conditione mortaUtatis nostrae ,
prorsus ita eum decuit nasci et mori.
Nam usitatum est , ut in caelo esse liomo non posset , in terra esse non
desineret. Resurgere
autem in aeternum vivere quis noverat ? Hoc novum ,
,
attuht ad regionem nostram qui venit ex Deo factus pro homine homo
,
factor hominis Dens. Non erat magnum Christo esse quod erat , sed mag-
niim esse voUiit, se fieri quod coeperat. Quld est fieri qiiod coeperat ?
Fieri homo ,
qui hominem
Haec est miseiatio cius. fecerat.
a. Totiim igitur in ista vita in qua volunt beati esse homines et , ,
non possiint bonum est enim valde quod volunt, sed in regione siia non
:
quaeritiir quod cupiunt. Certa quaeque enim in suis regionibus quaerun-
r Hunc ego sermonem legebam in codiee vat. tiir quod tot fiierint Auaustini sermones paseliales
G4.5-(. f. 22.5, qui saue reeens est , sed ex antiquo nam praeter quam quod
quadraginta per anuos con-
aliquo exscriptus. Erat autem liic aliis Auguslini ser- cionatus estnon unicus erat pasclialis in anno ser-
,
monibus interiectus, quamquam ipse anonymus , mo, sed complures toto illo sollemni tempore, et in
ut saepe in eiuscemodi collectionibus fit. Ceterum vigiliis etiam atque octa\is et usque ad ascensionem
,
persimilis est tiic sermo tot illis paschalibus qui vel pentecosten. Possidius certe Inter scripta Augu-
in Augustini leguntur editionibus. Nemo vero mire- stini legebat per vigilias paschue tractalus X.MIL
& 10
;
,,
74 SERMO XXXIV. IN FHniA III. PASCIIAE.
liir in tcrra noii nbiqiie nascitnr argentnm

: non nhique nascitur aii- ,
riim , non ubique plunibum et ipsae fruges aliae alibi proveniunt, sicut
;
regio qnaeque tulerit vel recnsaverit alia poma in illo loco, alia in illo :
diversa per diversa ; et nihil iibique , nisi nasci et niori. Non de universo
niundo (dico) sed de ista parte infima mundi: in caelis enim non est nasci
et niori. Ex quo ibi condita sunt omnia , cadere inde potuit priniiis quidem
angelus cum sociis suis ; sed pro ipsis qui ceciderunt angelis, homines il-
liic ventmi sunt ,implebunt iocum eorum qui ceciderunt. Quia ergo
et
diabolus vidit hominem ascensurum unde ipse ceciderat vidit, et invidit ;
cecidit, et deiecit. Totum vicit (Christus) sed descendit. Cecidit homo ; nisi
enim ille descendisset , de captlvitate diaboli homo liberatus non fuisset.
Studeamus ergo Fratres mei habere hanc temporalem bonam vi-

3. , ,
tam enim liona fuerit in opere beata erit in mercede. Si autem re-
: si ,
cusas opus qiia fronte mercedem quaeris ?' Si non potes dicere Christo
,
feci quod iussisti ,

quomodo audebis dicere , ledde quod promisisti.^ Ideo-
que , Fratres , devote sinceroque cordis affectu iugiter omnium sanctoriim
suffragio Domini misericordiam postulemus : ut qui digna etiam petere ne-
scimus, digniora gratis aeternae felicitatis gaudia percipere mereamiir. Per
dominum nostrum lesiim Christiim , qui ciim Patre et Spiritu sancto vivit
et regnat dominus per omnia saecula saeciilorum Amen.
A n N O T A T I O.
I\'on snnrl diximus, novos AugusUni sermones his annis Vindohonar , Komae, et Parisiis edi-
tos , nostris quoque plerumque ocviis occurrisse in vaticants codicibvs ; et tamen cos a nohis tam-
gttatn iam vulgatos fuisse i)raetermissos. Vcrumtamcn tanta crat saepe in jmrisiensi pracsertim
,
libro propter itulorum amanucnsinm socordiain , corruptcla ,

ul aliqui saltcm rejiciendi prorsus cs-
,
sent, et ad vaticana cxcmplaria revocandi ;

qvodfuturi editores non negligcnt ; st certe honori Au-
gustini consukre volent. Exemplum variarum non dico lectionum sed faciendarum emendationuw
in parisiensi sermone XXIII, (qui cst item dr resvrrectionc Donnni ) ponemus , collato cum codice
ral. ollob. 977. /. 26-2.
Ed. Cod. Ed. Cod.
extendcbatur cxpendebat. correptus delunctus.
operabatur coniparabat. maiiubria manubias.
potest poteiitiain lae- potentiam laederet. pliaretratus faleratus
dere compelluut eompellabaut.
sanguinis beati sanguinis arca beati. eripuit potentes «ruit potenter.
sola carue sola caro mundum mundum immuudum.

et quamvis passam liomo sit passus cru- Atque haec lectio admonet me ita esse scri-
cifixus. betuium e.tiam apud nus p. 1.37. ncmpe: plus

gloriae crucifixus gloriae dicitur. penset cruor muiidiis ,
quain mundus im-
captiva captura mundus. Elsi in codicr dfrsi iinmundus.
,
XXXV. ITEM SI".nMO SANCTI .VUGT^STINI L\ P.\SCIL4..
1 . lTJ.aria veuiens ad Chri.sti (lomini monninejituiu, annellat

^
nomlnnm fod. vat. !sr,r,.
. ,, ,,,.,. ^ f. ii7. a, t!t b.
liortnlaniHU, quia nitantum plautana Ilornennit. ixee lina renatonnu ornaut "''l",,^"'-
•'**-''
altare dominicum candidis turbis o) gaudionnn ; ecce lilia nova de fonte plan- !!'!.".
''"' '""
tata ,
gratia nutrita , et sanguine candidata, quia sunt qui laverunt stolas
isti
suas , et candidas eas fecerunt in sanguine agni ,

qui tollit b) peccata nuuidi.
Ecce snrrexit caro Cliristi, et flos campi de scrobe c) sepulchri : et apparuit
in horto lilium convallium, cum ad sepulchri novam scrobenw/) gaudiorum
nuntii descenderent angelornm. Venit Alaria, se})ultnrae portans aromata , et
iuvenit in sepulchro suavia resurrectionis unguenta , non unde ungueret c)
corpus dominicum, sed ut chrismate periunderet capita renatorum. Venit

ad monumentnm, extimat clausum et iuvenit ad ianuani sepulchri, paradisi ,
v.ela pendentia linteorum. Dicunt ei angeli mulier quid ploras? aut cjuem :
,
quaeris lesum c[uaeris intra petram, qui iam confregit mortis gehennamy)?
.3
Quid quaeris, IMaria ? plautatam vitem veram ? Ecce de palmitibus mortuo-

rnm paratur tibi in horto renovata vindeniia. Non audisti David j)rophe-
tam dicentem « filii tui sicut novellae olivarum in circuitu mensae tuae*?»
: iJ^V^vv.i ,
Qui siuit noAellae olivarum ? Ecce circa altare dominicum sunt infantes i)
per medium florescentes aqnarum tjuia isti desideraverunt sicut cervus ad ;
fontes aquarum. Quid est ergo, IMaria ? quem qnaeris? non est hic; surre-
xit enim sicnt dixerat vobis. Vide
, aspice linteamina nihil est quod te , ;
terreat. Linteamina enim Christi, sepultura est peccati tuiji,'), unde exter-
gas lacrimas luctus tui , et in sudore refrigeres //) desiderii tui. Videbis i)
in paradiso ,
quem quaeris in monumento.
2. Accessit, recessit, prospicit A), quem quaerebat invenit. Aspicit et ex-
timat hortulanum , cjuia vere ab ipso suscepit nova plantaria renatorum. Do-
mine inquit requiro a te doce me. Et si aestimo hortulanum non facio
, , , ,
calumniam, dum requiro vitam meam. Si tu sustulisti Domiuum meum in- ,
dica id)i posuisti eum. Numquid vidisti (juem dilexit anima mea ? Si tu es ,
lur corporis Domini mei csto consolator Inctus mei. Si tu sustulisti /), par-
,
tiamiu' simul, et de te et de me gaudebit /?/) genus humanum. Si tulisti , non

avaritia n) appetisti , sed misericordia dilexisti : perge , ostende locum : ego
paro humeros meos et tollo tecum. Stat hortulanus, et tacet. , O vere (,) hor- f. "s. b.
tulanus domiiuis Christus qui levavit plantaria de gehenna , ,

quae antiqua
obnierat sepultura ! O vere hortulanus, qui eradicavit mortem , et intro-
diixit secum ad paradisum collegam latronem ! O hortulauns vilis specie,
a) A. turribus. — b) A. I. m. UiWt. — c)K. scrove. — d) A. noni scrnve. — c) Ita cod. B. ft C— /)A. ijehcuna. — g)B. .«•-
ptiUura suiit pecloris tui. — li) A. rcfrii/ereiis.— \. i) — A. iirafecit. ~

viilc-vis. !t) I, B. si tiilisti. — m)k. gmidnit. — v) K. abu-
ritia. — 0) B. verus.
1) E.v Augustini serinone CCLX. constat dictos vitam ingrc.<<.s! estis, rt ad rifam vitam aetcrnnm
fuisse in/antes quicunique recens baptizati erant renali e.s7«. Mo\ perijit dieere : (/ui habetis uxo-
etiamsi adulti fuissent et coniuuati. Infantes , inquit, rcs nihil ma/i fuciatis praeter u.cores.
,
appetlamini , qiiuniam reijcnerati estis , etnocam

:;,,
7G SERMO XXXV. ITEM XXXVI.
dulcis 111 voce ! lain siniplex est hoiti ianiia , miila ihi de terrore cnstodia.
Ideo Hhenter interrojât aecura ^laria : suspicor aiiteni quia ludaei tuleriint
Doniinum ineum , et nescio uhi posuerunt eum: sed q«ia te video te iiiter- ,
rogo ; a te discere desideio, qiiod requiro. Et Dominus Mariae dat vocem

et indicat veritatem : laliia eius destillant nielle ; et ohumhrantur unguenta
Mariae ,
quae cum meliorem accepisset odorein , exctaniavit in voce , rah-
honi ! (piod interpretatur magister ; et adoravit eum , effundens lacrimas,
et quaerens tenere genua eius. Dicit ad eam lesus: noli me tangere , non-
duin enim ascendi ad patrem i). Hoc est , iam lide vive ; spiritus est qui vi-
vilicat. Ilcsurgens Christus a moituis , credi dehet «), non tangi : qui eius
desiderant tenere genua , accedant ad eius altaria. Noli me tangere , nec
diim enim ascendi ad patrem. Et Domine, quare non mihi permittis illa dixit:
ut te tangam ? Vel fimbriam vestimentorum tuorum ego non deheo tangere
quem /;) tangehant aegroti et sanahantur ? Tu in ligno pependisti , et in se-
jiulciiro iacuisti : tu paradisum reserasti ; admitte me ad liortum deliciariim
tuarum. Sanasti Evam iucunda c) Mariam. Ostendisti milii vitem meam
, ;
lae-
tifica me de vindemia tua. Et Dominus vade, inquit, ad palmites meos : apo-
stolos et ad Petrum : occurrant in Galilaea cl), et ilji tijji aj^pareliit plena
vindemia. Ecce igitur de Cliristo resurgente, et de sarmentis apostolicis
triumphavit Galilaea : ecce de Doinino et infantibus tamquam de vite et
palinitihus hodie laetatur nostra mater catholica ecclesia. Exjilicit a).
XXXVI. ite:\i sermo sancti augustini de resurrectione do.mlm tn pascha.
cod. vat 3S3i. 1 . xJe resurrectione Domini nostri lesu Christi, quantum valemus lingua
j;'','!;.
*"' ^*-**-
humillima, vestiâe dilectioni narravimus: deponentes lugubre maeroris c) pal-
liuin, accipiamus laetitiae indumentum, cum de resurgentis vita gaudemus.
f. ui. a. Testautur elementa rediviva, quae erant funereo tegmine iam sepulta. Ad
exsequias Domini relictis cursihus suis ohseqnio famulante migraverant
,
nunc nobiscuin laetantur ,

quia nohiscum resurrexisse Domimim profitentur.
Propter laborem vigiliarum brevi sermone currimus evangelium 3). Maria fe-
stiiiat non mater Domini quae virgo genuit, et post par-

ad tumiilum; xMaria,
tum virgo permansit sed aliam Mariam nominamus quae fugientibus apo-
;
,
stolis, ad sepulchrum Domini sola pervenit. Apparuit ei Salvator rediens ah
inferis victor, de diaholo triumpliator. Lugete animae miserorum, quae non

meruistis post tartari carcerem superos revidere 4)- Apparuit ergo mulieri
oportuit enim ohviare sponsam sponso , ecclesiam Chrlsto ,
redemptori ca-
ptivam , domino famulam , creatori creaturam Adliuc illa carnis nebula
o) k. devet. — l) Malim quam. — c) B. etC. ioc. et sic ctiam .4.. 2. ra. — d) k. Gcdilca. Sic et DIOX. — i-j Coil. A. mcmoris.
1) Dicti huius prolixam Sadoleti Cardinalis expla- Parisiis editos ex monasterii casinensis codicibus.
nationem ad Clemcntem VII. P. M. edidimus nos in 3)Siraili locutione Auyustiuusserm.ed.CCXXVIIl.
rom. T. II.
Spicil. in pascliate : post laboreiii noctis 2'raeteritae , diti
2) Dcinde in codice A. sequebatur serrtio Au- vos tenere sermone non debeo.
gustini de resurreclione Domini incipiens tina , 4) Adde hoc exemplum verLi revidere plautinae
subbati ; qui est serino XXV. inter illos nuperius auctoritati apud Forcelliuum.
:
is PASCiiA. 77
fnerat caligata ,
et liebeteni a) corpoi-is caecitatem gerebat in niente , nt non
agnosceret queni noverat , non aspiceret quem videbat , non crederet cui
crediderat. Mox reddita est sanitas nientis, fugatae sunt tenebrae falsitatis
vade, inquit, die Iratribus nieis. Non dixit, dic errantibus, dic trepidantibus,
dic fugitivis, dic latentibus , dic negantibus ; die, inquit , fratribus meis.
2. Pbu-es namqueambigat? quae Marias, Fratres karissimi , fuisse quis
pro quabtate meritorum , post resurrectionem Dominum videre meruerunt.

Una denique cum luiguento prima sabbati aba sine unguento vespere ,
sabbati sepulchrum Domini designantur. Sed haec admlttitur

, venisse ad
pedes Domini tenere illa tangere prohibetur. Haec (hscipulis Dominum ,
niuitiavit resiurexisse; illa extimans b) furatum esse, congenuiit. Illi in gloria

sua Christus occurrit haec adhuc Dominum cum mortuis quaerit nec , :
inmerito tangere prohibetur, quae viventem cum moituis requirebat. O

annnirabihs c) bonitas Salvatoris Appellat fi-atres quos noverat negatores !
,
!
Perrexit muher, nuntiat apostohs Dominum resurrexisse. Solvite, fugitivir/),

vincula tarditatis redite ad Dominum redite ad magistrum quia mulier
: , :
niuitiat, opprobrium c). Thomas unus de discipuhs andjiguae mentis

non sit
increduhis de resurrectione dubius, et paene perlidiae laqueo suffocatusy)

,
,
aspicit Christum corpore vestitum, quod fuerat passione nudatum. Ipse ex

integris genetahbus g) virginis niembra infantis eduxit qui clausis ianuis iu- ,
venem intro(hixit. Expavit apostohis culpam suam, et confessionis paeniten-

tiam jiubhcavit. Veni infpiit Dominus , tange vestigia vuhierum meorum , :
festina etcuriose, festina per fidem, ut vulnera tua vulneribus meis sanentur,
et mens tua sauciata perhdiae iaculis indulgentiae medicamento curetur. ,
Thomas , a quo
Deus offensus prostratus pedibus Salvatoris
reus fuerat ,
hunentabiles //) gemitos i) fudit: Dominus meus ait, et Deus meus. Semper ,
mitissimus Christus confitentem non contemsit. Nolo, in([uit, sis incredulus

sed fidehs. Bona est paenitentia, Fratres si tarda non fuerit et si fuerit , :
sera , in'opere videatur esse perfecta. Facile i) aguoscimus veniam creatoris,

quam paenitentiam peccatoris. Exphcit.
XXXVII. ITEM SERMO SAKCT) AUGUSTIISI IN PASCHA.
.P ost custodias saevas et vincula dura , post inlusiones et verbera , f;°''i„.,.''\ uem
post aceti et fehis pocula mixta /), post supplicia crucis et vuhiera, postremo K^maSm.
. ^ ^ •
c 1 /. .1. ^ 1. 17. 1j. in quii
|)ost ipsam mortem et uireros, surrexit de suo funere caro nova recidiva 2) »"'"«" postremo
. .
'; / tribuilur sancto
foenicis, quam ultunus sol et cinnamae coxerant pietatis 3): redit ab occiduo Sf\eri;ino.
ft) A. chelem. — li) li. rxisUmam. — c) Codd. ammiravilis. —

rf) B. cttplivi. — c) B. obpr. — f) A. sufftiaitus. — tjj B. ;/(>
nilalibus. — A) A. lamcnlaviks. — i) Ita codd. pto fncilitis. —
Aj B. mista.
1) Ge»tift/.s, ti. Addc lioc Aiimistini exemplum plau- hulo usque ad redit lacunaiu fecit , non intelligens
tino uuico apud Forcell. Alter tamfiu cod. fjcmitus. iuteriecta.
2) Ita A. n. recidira , idqiie latine dicitur recte 3) Cod. A. cinnamae 7)ioxeriiif.lu B.suhem 2. m.
pTorcdiviim, quani postiemam lectionem maluit t7M««;»r7, quodhenese liabet; etenim ex cinnami sur-
codicis 1270. scriptor qui etiam a phoenicis voca- culis sibi roguin struere phoeniceni
, , veteres tradunt.
!
SEUMO XXXVil.
latens vita , et in morte salus servata resiiigit, pulclirior reditura post fii-
nus. Quid caenani illani lil)erain coinmeinoreni , iibi tingebat discipuUis iiien-
dax digituiii, edebat cuni pane eaedein , et sorbeijat cum sanguine potio-
nem ? O ciudele ])roditoris convivium ! Rogo ,
qiiibns oculis aspiciebat,
(jiiein sii!) dente preiiiebat ,
parricida pariter et conviva? Vendidit argento
Dominum , fecit de magistro terale coninercium , accepit aurum , et per-
didit Deum. Ipsc aiitem ludas inter epulas carnifex , inter nectareos cibos
amarus, vipeiêam cruentat animam , et caecuin alit sub pectore vulnus i).
Accepit mox a Cliristo biicellam ,

quam male sibi conscia mens ferre non
potuit: cucurrit ad ludaeos, pensat iii pretio mortem suain , et dum alienum
sangiiinem veudit, proprio laqueo disperiit «). Ecce traditur Christus , ecce
diicitur, ecce llagellatur, ecce suspenditur. Quid tibi profiiit, o Iiida, ut mor-
tem alienam tuo sanguine mercareris? Christus redivit ab inferis, et tii iii
poena torqueris: tlli nihil nocuisti tu vero pretium h) simiil et animam j)er- ,
didisti. Cur ludaca ferox quem occideres comparasti? Servares tibi qiiod
,
emeras, non perderes qiiod habebas! Tollis de innocente consihum ducis ,
sicut ovem c) ad gladiuni, cruentas membra , dividis vestimenta. Quid hicri

invenisti ,
Ecce Christus ex oceauo inortis tamquam ro-
quia sic saevisti ?
seum iul)ar ascendit et super te fiinerea caligo ])ermansit. Aspice solem no-
,
strum radiare per orbein. Ubi est quod (f) iamtbidiim ligebas in cruce ? Spi-
nas etiam capiti elus et coronam de vepribus
e) texuisti acetuin quoque aina- ;
rum felle commixtum. IUe tameu accepit nou quod bibeiêt, sed
propinasti
quod potius reprobaret. Denique gustavit merum tuuin, et ampiitavit frii-
ctum tuiim. Ego inquit*, te [)lantavi vineam friictiferam totam quomodo
, :
conversa es in amaritudinem, vitis aliena/)? Sustinul ut faceret uvas^»^), fecit
autem splnas.
2. nox medio die et mortem Domini omnis creatura ne
Riiit siibito ,
videret effugit. Tcxit facienisuam lugubri nube omne caelum, et totus orbis
tenebris obvolutus occultavit viiltum suum ne videret in cruce dominiun ,
siium. Elementa A) ipsa tiirbantur etrugiunt, saxa rumpuntur, sepulchra pa-

tescunt, mortui revivescunt «). Factum est interea chaos, tiniet omnis natura
periculum , et ludaea perficit parricidiiim. Unus erat latro et corpore et
mente proximus; alter alteri qiiidem vicinus sed multum corde divisus. ,
Pendebat Christus in medio et tamquam rex fulgebat in throno confite- ,

:
batur unus et honorificabat, alter k) incredulus blasphemabat. ludex mox di-

ctat uni sententiani alteri porrigit indulgentiam. O mira rerum conversio
,
Latro credit, et ludaea fremit. Fecit latro de cruce impetum et intravit para-
disum rhomphaea /) framea 2) circumdattiin, ludaea vero amisit lumen quando
a) B. lUsperit. Cod. C. insiguiter varians prejjriue linrjuac oilus perclidit. —b) Ita A. C. at B. corpi/s. — c) K.obem. —il) Ha
li-es codd. qnod. — e) — f)
A. vebribus. B. 2. m. et C. alienue. — y) A. ubas. — h) A. acl. — /) Ita A, at B. C. reviviscunt.
— A) A. ulteri. — I) A. rumfea phramea,
1) Agnoscis auctorem lat. Augustinum Vir-

lieic Jl.frameam iion lynceam sed gladium esse conten-
gilii aen. X. 733. iinitatorem uon graecuni
1. 3. IV. 2. , dit.Agitur enim iieic de clierubini custodis (lammeo
Severianum. Sic etiufra ruitnox, ex aen. II. 250. gladio Geu. III. 21. Ceterum cod. 1270, seu C. Iiabet
2) Jia sibi constat Augustinus ,
qi;i iu epist. 140. rhoiiiphuea Jluinmea ,
quae oplima lectio cst.
,,,
IN PASCHA. 79
peallclit solem. Sicut scriptiim est : super eos cecidit ignis ct non vidcnuit
solem *. O violentus latro ipsum clavic!ilaiiuni te-
! o artificiosus effractor !
f ^,i'-^"'
''
nuit, et per ipsum ad paradisi interiora pervenit. Ecce snrrexit liodie Ciliri-
.stus, et post supplicia multa inlaeso corpore coruscavit. Non enm nmbrosa
voi"ago noii aerea claustra, non indomabilis rt) mors morte opprcssit dirae
,
:
cessere formae, imperiumque tartarenin/>) omne succubuit. Non ibi praescnte

Chri.sto ultrices flammae non saeva supplicia resonabant gemitus ille tii-
, :
stis omnisqne hictuosus clangor obstipuit captivorum disrupta sunt vin- :
cnla nox ipsa infernusque resplenduit vomuerunt anfractae c) cavernae

: :
captivos, et animas tabidorum i) iain tenues antra caeca de suis custodiis

laxaverunt: ceciderunt ferales illae cruentae nianiis, atque rubiginosi torto-
res viso Domino tremnerunt. Coeperunt sentire quod fecerant, et suis se
poenis carnificina torquebat.

3. Mox resointos populos reducit Christns in hicein , alloquitur saucios ,
reficit fatigatos. O mea quondamr/), inquit, creatura , opificium iiieum , non

te ea sorte condideram nt in has plagas , et in haec exitia c) pervcnires : para-
disum tibi paraveram, non infernum : deUcias praeparavi, vitauKpie bcatam
non mortem constitui. Ecce quo te perduxisti , et hic me dcsceiidere com-
puhsti ; ut paukilum de maiestate humihs ad hunc carcerem huc usque f. m. h.
venirein , dum in mey) te his tormentis et tenebris hberarem. ludicem me

esse culpa tua fecit ; ut te ita derelinquerem necessitas dehcti tui compulit.
Quid agerem iustus nisi damnaretiir iniustiis ? Si te per potentiam eri])e-
,
rem, iustitiain utique amisissem coactus suin amore tuo pugnare cum ad- ;
versario tuo. Sustinui globos uteri virginahs accepi sortem tuam auspi- , ,
catus sum infantiam iacui in praesepio, flevi dormivi

, crevi esuriem , , ,
sitimque snstinui i^). Quae fuit, rogo tanta cupiditas pomi nt meoruin , ,
praeceptorum obhti inter ipsa primordia periretis Debui quidem ingratos .'^
aeternis donareA) supphciis sed, fateor, vicit me pietas non angclum misi; :
sed ego ipse propter te descendi ,

permisi me occidi, et sic ad istos inferos
veni. Exite nunc vincti , exurgite miseri , respirate captivi : ecce vobis ig-
nota hix fnlgeo , omnes catenasque dis-
ecce rores infundo , ecce nodos
rumpo i); ecce tartari sedes noctemque profundam foetithimqne chaos ex-
termino. Sufficiant exactae poenae, fovebit k) vos semper maiestas mea
cuin in caelo fuerit caro mea. Explicit.
XXXVni. ITEM SEinio saxcti augustini in pasciia.
i.J_/omini resurrectio indiixit miindo laetitiam. Quanto fulget in aspe- ^"'{i-j b''e(Mi*ii
"
cto 2) , tanto fervet in affectu. Vetus homo migravit, novus advenit. Prae-
M) k..indomnvilis. — 6) Deest hoc vocahulum iii B. At in k. mendose rnim. — c) Ita in B. anfracttie. 1. m. At A. atijTacta.
C. aiifractae. — d) Tres codd. concordller quuedam. Scd malui scribere quondam. — e) A. exidia. —J ) k. immc. B. crgo. C. m
""'• — ?! k.sustcinii. — A) Ita tres codd. ilouare iion dniimarc.
, —
i) C. dirumpn. — k) A. Jovevit.
l) Labedoruiii evidenter legitar in utroque cod. Luli non iutelligebat. Scripsi autem tahidorum , ut
A. B. At vero ia cod. C. seu 1270. relinquitur la- sanus aliquis, noa taltidus , sensus fieret.
cuna, quia librarius, aeque ac ego, id geaus voca- 2) Aspectus , i, refert Forcelliuus ex Accio.
,
SO SKKMO XXXmi. ITEM XXXIX.
varicatio Adae confVisa est , ciiin nobis gratia Christi donata est. Dndum
catena erroris trahel)at animas miserorum, niuic caritatis vincuhim redem-
ptos ducit ad caelmii. Erulniit (habolus in furoribus suis. Christus occi-
(htur , et muiuhis al) erroribus hberatur. Christus resurgit, et hostis eva-
nuit. jMiracula virtutum a])[)aruerunt (0 > 'ôn ut homines perfidi confunde-
rentur, sed ut perditi rediiuerentur. Quanto maeret luctilms synagoga lu-
daeorum, tantum iucundatur />) ecclesia christianorum. Triumpiiemus in
Christo qui nobis donavit misericordiae medicinam , dum per hgnum tri-
buit tropaea gloriosa. ludas vendidit dominum suum , Petrus negavit niagi-
strum suum : ludas desperavit , Petrus titubavit : latro paradisum meruit.
Inter traditorem mercatoremque sanguinis Cliristi , et negatorem magi-
stri , et confessionem latronis , sigiiacuhim meruimus redemptoris. Suffi-
ciant caritati vestrae quae pro eruditionibus animarnm dedit dominus Deus.
Exphcit.
XXXVIIII. INCIPIT SERMO SANCTI AUGUSTINI DE HOSPITALITATE

IN SAKCTO PASCIIA. ,
1 . X^ ratres karissimi , hospes c) in terra esse vohiit Dominus caeh peiê- ,
grinus in mundo per quem ,

factus est mundus; non quia ille indigebat cum
liospes intrabat, sed hospes esse dignatus est , ut tu haberes siiscipiendo be-
nedictionem. Eliam sanctum famis tempore per corvnin «?)Dominus pascebat*,
et quem persequebantur homines ei serviebant aves adferebat corvus , :
servo Dei mane panes, et ad vesperam carnes. Non indigebat ergo ille, quem
Deus tamen quamvis Eiias non indigeret mit-
ministris avibus pascebat. Et ,
titur Sareptam et dicitur ei vade ad illam viduam , pascit e)

ad viduam iii , :
te. Defecerat Deus , ut Ehas ad viduam mitteretur ? Sed si Deus servo suo
sine humano ministerioy) semper praeberet panem, vidua unde liaberet mer-
cedem ? jMittitur ergo non indigens ad indigentem non esiuiens ad esu- ,
rientem. Et dicit vade adfer g) mihi. Illa modicum habebat quod cop.-
: , ,
sumtura fuerat , et moritura respondit ,

quantum liaberet intiinavit Eliae.
Et ait ilh vade :

,
prius adfer mihi. Illa non dubitavit sed , adtulit. Optulit
refectionem, et meruit benedictionem. Benedixit sanctus Elias liydriam fa-
rinae et capsacen olei. Ilhid in domo repositum erat consumen(hun : et
illud h) oleuin in palo pendebat fmiendum. Accessit benedictio, et ilhid quod

erat modicum, thensauri facti sunt : laguncula olei facta est fons olei : farina
parva uberrimas i) segetes superavit. Si Ehas non in(Ugebat , Christus in-
digebat .*'
2. Ideo , Fratres , admonet nos scriptura sancta ,

quia plerumque servos
suos potest pascexê Deus ; sed ideo facit indigentes , ut \nveniat operantes.
Nemo superl)iat , fpiia dat pauperi ; Christus pauper fuit. Nemo superbiat
quia hospitem suscipit ; Christus hospes fuit : melior est susceptns, cpiam
a) Cod. apparmt. — l) 2. m. ioc. — c) Cod. ospes hcic el inlrn. — rf) CoJ. corbiwi , b pro v, cUani infra. — <) lla cod.
— /) Cud. tnijitcrio. — g) Cod. ail/crs. — A) Cod. itlul hoc loco et postca. — /) Cod. huverrimas.
,:
,
IN PASCIIA. Sl
susclpiens ; clitior accipiens ,

qnam tradens : qni accipiel)at , ciincta })os-
sitlebat : qiii dabat, ab illo acceperat quod dabat. Nemo ergo superbiat
qnando dat pauperi. Non dicat in animo sno ego do : , ille accepit : ego
suscipio, ille indiget tecto. Foite quod tu indiges plus , est : forte qncm
snsce])isti , iustus est : ille indiget panem ,
tn veritatem : ille indiget tectum ,
tn caelnm: ille indiget pecuniam , tu iustitiam. Fenerator esto, eroga quod

recipias ne te feneratorem iudicet Deus. Prorsus prorsus esto
: noli timere ,
tenerator. Sed Deus tibi ({uid dicit ? Quid vis ? ienerare vis ? Quid est fe-
nerare ? minns dare et pbis accipere. Ecce mi da dicit tibi Deus ego , :
accepi minus et do phis. Quid? Centumpbcia

,
a), et vitam aeternam. Quem
quaeris? Vides unde crescat pecunia tua. Hominem qucm quaeris, quando
accipit gaudet i); quando reddet plorat ut accipiat precatur; ne reddat ,
:
,
caknnniatur. Da quidem et homini et noli te avertere ab eo qui mutuum b) ;
petit sed tantum accipe

; cpiantum dedisti. Non ploret cui dedisti nam , ,
beneticium perdidisti. Et si hoc ipsum, quod daturus es, vel quod accepit, et
exigitur, fbrte ad manum nondum habet; pertulisti petentem expecta ha- ,
f- 1"' .i-
Ijentem. Cum habuerit, dat tibi. Noli facere angustias ei, cuius angustias
relaxasti : ecce tn dedisti , et exigis : sed non haljet unde reddat ; cum
Iiabuerit , reddet tibi. Noli clamare et dicere : numc[uid fenus c|uaero ? tan-
tum peto ,
quantum dedi: quod decli, hoc accipiam. Bene facis , sed non-
dum habet. Non es fenerator , et vis cui pi aestitisti , ut cjuaerat feneratoreni
ut tibi reddat ? Si propterea fenus non exigis , ne te feneratorem patiatur,
cjuare vis ut propter te alium feneratorem patiatur? Premis , siiffocasc): etsi
tantum exigis quantum dedisti, suffocando tamen et angustias taciendo, non
beneticium dedisti, sed potius maiores angustias intulisti.
3. Sed forte dicis : halDet, unde reddat : habet domum , reddat : habet
possessionem , venclat. Qnando a te petivit, ideo petivit ne venderet : pro-
pter te non faciat, cpii snbvenisti ne fieret. Hoc s\t d) ita circa homines
lioc iubet Deus Iioc vult Deus. Sed avarus es ? Dicit tibi Deus esto avarus,
, :
esto cpiantum potes avarus sed me conveni pro avaritia tua. Dicit tibi ;
Deus me conveni ego filium meum divitem paupcrem pro te feci. Pro-
, :
,
f. n". ^
pter nos îim pauper factus est Christiis cum dives esset*. Aurum cpiaeris? , •ii.cor.viii.
ille fecit. Argentum quaeris? ille fecit. Familiam, pecora, quaeris? ille fecit.
Possessionem cpiaeris? ille fecit. Quid quaeris tanta cpiae fecit? Jpsum cpiaere
qui fecit. Cogita quemadmodum te dilexit. Omnia per ipstim tacta sunt,
et sine ipso factum est nihil : omnia per ipsnm et ipse , inter omnia : crui
fiecit omnia , factus est inter omnia qui fecit hominem : , tactus est homo
factus est cpiod fecit, ne periret quem fecit. Adtende divitias. Qiiid divitius e)
eo per quem facta snnt omnia ? Et tamen ille cum dives esset , mortalem
carnem accepit in utero virginis : infans natus est ,
pannis infantilibus in-
«) Ita cod. — 4) Cod. mvtum. — c) CoJ. suf/ucas , se<I mox suffocumlu. — il) Cod. .ik. — e) Cod. iliulius.
1) Siiiiiliter Virgiiius aen. I. 573. urbetn quani gustimini p. 75. interpungere fortasse licuisset : ^wpm
statuo , vestra est. Sic etiam apud uostrum Au- quaerls , non vst hic ; surrexit enim.
11
:
82 SERMO XI..
volutiis i^st , iii piat-sepe positus est, patieiUer expectavit aetates, patienter
teinpora pertulit j)er ([ueiu faeta suut tenipora , suxit, vaguit a) , intans ap-
paruit , setl iaeel)at et regnabat : in praesepe erat , et nuuuluin eontinebat
a iiiatre iuitrie!)atur , et a j;entibus adorabatur : a inatre nutriebatur , et ab
angelis niintiabatur : a niatre nutriebatur , ot stella fulgente declarabatur.
r iii a. Tales divitiae , tabs paupertas ; divitiae ut creareris , paupertas ut restitue-
reris. Ille ergo pauper susceptus est hospitio quasi pauper : dignatio fuit
suscipientis , non niiseria egentis.
4. Forte dicis tibi : o licati qui nieruerunt Christuni suscipere o si ego !
i.iii XXIV.15. tunc essem ! o si unus fuissem de duobus quos invenit in via * Tu
illis 1
esto in via , non deerit hospes h) Christus. Putas enim iani nou tibi Ucere
suscipere Christum? Unde , in([uis , licet ? lam resurgens manifestatus est
disci|)uHs snis ; ascendit in caehim ; ibi est ad dexteram [>atris non ; est
venturus ukimo saeculo ad iudicandos vivos et mortuos venturus
nisi in :
autein iii claritate non in iniirmitate daturus regnum non quaesitu-

, ; ,
rus hos[)itium. Quando dabit regnum ? Excidit c) tibi (|uod dicturus est ?
Cum uni ex minimis meis fecistis , mihi fecistis. IUe dives , egens est usque
in tinem saecuh : eget prorsus non in capite sed in membris suis : ibi eget
in quibus doluit quando dixit Saule Saule, quid me persequeris ? Obse-

: :
quamur ergo Christo nobiscum est in suis, nobiscuni est in nobis. Nec :
frustra (hxit: ecce ego vobiscum sum usque in consuinmationem saeculi.

f ui. ii.
Haec faciendo cognoscimus Christum in bonis operibus misericordiae non ; ,
corjoore sed corde non oculis carnis sed oculis fidei quia vidisti credi-
, : ,
disti ait cuidam disci[)ulo suo incredulo

, qui dixerat non credam nisi ,
tetigero. Veni tange, et noli esse incredulus. Tetigit, etclamavit, domi-

,
nus meus et Deus meus Et Dominus, quia vidisti me, credidisti i[)sa est I :
tota lides tua, quia credldisti quod vides laudo eos qui non vident et :
credunt ;
([uia cum viderint ,
gaudebunt. Explicit.
XL. ITEiM SERIMO S.iNCTI AUGUSTIM DE PH.VR.VGNE d)
Diceudus iu diebus azymorum , et de resurrectioue Domiui.
rmi. '.A. 3s:!:.. 1 . jf^ ratrcs karissimi. Auditus lectionis sensum excitat auditoris. Dum
audivimus in mare mersum fuisse [)0[iulu!n riiaraonis, [:)0[iulum suum Deus
iulaesum perduxit ad litus. Nam Pharao cum suis in mare mansit obrutus ;
populus Domini marino campo undas c) sulcabat: et naufragium Pharaonem

ad mortein [jroximabat. Stat jMo}ses contra mare, clamoribus concutlt cae-
lum Pharaonem cernebat committere bellum. Qul ait modo [lerit
,
qiiia :
po[iulus tiuis,Domine. Cui Dominus dixit Moyses Moyses ([uid voci- : , ,
feraris? Modo de inimicis tuis gratulabis i). Ego caelum mensus sum palmo,
f. i>3. a. ct terram conclusi pugno; et putas quia cum Pharaone non pugno ? Ingre-
"1 Ita cua. pro varjivil aut vitfjiit. — l) Cod. ospes. — c) Coil. csculU. — <l) Cod. F<ir. Sic ex iiifra. — c) Cod. iw<ia.
i; tn (jratido , as , termiuatioue activa.

,, ,, ,
DK PIIAUAONE. 83
(litur mare israheliticus populus , et Pliaraonein ad naufragium proximat

diabolus. Dominus ad ripam iulaesos perduxit Hebraeos. Nam Pliaraonem
et rt) sesceiitos /^) currus electos i) in mare reliquit deceptos. Ingreditur mare
Pharao proserutus tamquam si c) dicerent undae salvum te venisse
; et :
,
viator maguum est quod existi praesumtus magnum est quod te invadit
! :
sudor sed magniticentius est quod d) te modo magnus invadit frigor. Nobis-
;
cum venisti pugnare modo populum Dei portamus ad ripam et postea : ,
tecum revertemur ad pugnam. Veni nos tibi paranms eampum et tuae : ,
animae inferimus damuuni. Veni securus, ad tuos non reversurus. Dant

luidae venienti fallacem pelagi tranquillitatem ingreditur mare securns :
scatentibus unguhs quadrigarum et violentiam patitur undarum. Ecce ,
sidiito luida vehiti a somno experrecta e), tij: durae noctis imago teterrima
et adversus Aegvptios inmutatur obhgat/) litus, praeparat sinns unda ad- :
versarium popidum exceptura, et crispantibus flnctibus obruit omnes in

vigiha matutina. Dicunt ei unde tu viator aquaruni ? Quare violentiam : ,
pateris undarum ? Nemo Percute undas si poies iugula

pugnat, viator. , ;
fluctus , si praevales. Pharao ad ripam, quando perdidit

Ante omnes exivit
vitam. Nam popuhis Dei pervenit ad terram promissam. Exphcit i).
XLl. ITEM SERMO SANCTI AUGUSTIM DE OCTAVA g'; PASCHAE.
,P aschahs soUemnitas 3), dilectissimi hodierna diei festivitate con- ,

eod^^vat. ssar,.
cluditur; et ideo hodie etiam neophytorum habitus comnuitatur ita tamen , ottibl^^y-f"''''''
ut candor qui de habitu deponitur semper in corde teneatur. Ju qua

,
quidem re optinenda primum id nobis iam nunc agendum est, chlectissimi

ut quia quinquagesimae dies sunt, id est indulgentiae ac remissionis ; ita
nobis sanctorum dierum festivitas agatur , ut relaxatione corporum puritas

non corrunqâtur animorum; sed potius abstinentes ab omni luxu h), ebrie:
tate lascivia
, dantes operam sobriae remissioni ac sanctae sinceritati id
, ,
efficere temtemus ut c[nidquid nunc corporali abstinentia non adipiscimur

,
mentium puritate quaeranuis. Et sane debemus hoc non utilitati tantum

nostrae nunc et saluti, sed etiam festivitati ipsi ac tempori. His enim diebus
Dominus post resurrectionem videndum se apostohs suis, tenendum, am-
a) Cod. cuni pro — b) SesceiUi pro sexcenti etiam in codice Cic. de rep. quod videtur ruslicae pronunciationis vesti-
el.
gium. —
,
Cod. qui, et mox unde. —

c) Cod. qiw. — Cod. ezpaia. — /) Cod.
</) Scd corrigo et intelligo occitput
e) obiigaiil. ,
vel obsidet. — g) Cod. oclabas. — h) Ila codiccii duo, at tertius m. liixuria. 2.
i)AnimM]\enefrigor\)rofngus. subsequentiLus , attexitur in codice liaec inedita

2) Post hunc sernionem (queni aegre genuinum clausula. Miserere ergo , liomo , .fratri , tuo, qid a
diceiein , nisi sumnia codicis antiquitas, litteris un- Deo qnaeris misericordiam ; vt fisus valeas cum
cialibus scripti, suaderet)sequitur in codice f. 128. prop/ieta clamare : adiutor meiis tibh psallam
b. sermo saiicti Augustini in die octararum pa- quia Deus susceptcr meus, misericordia mea. Et
schae ,
qui incipit :hodiernus dles mayno sacra- iterum : confitemiiii Domino, quoniam bonus , quo-
mento sirmondianus 19, seu maurinus 159.
; et est niam in saeculum misericordia eius.
Non desunt aliquae varietates, quas singitlatim ad- 3) Sic incipit etiam editus sermo CLXXII. in edi-
notare non vacat. Sed illa est insignis quodinn. 3. , tionis niaurinaft appendice. Sic iteni in iiomiliario
post illa verba qnomodo exigit misericordiam ab Aleuini f. 160. I). Xoster tamea vaticanus statim
itlo, qui numqitum erit miser\ omissis oninibus prorsusque decurrit diversus.
,
84 SEIIMO XLI. ITKM XLII.
plccteiiduin perfriieiuluinque {'oncessit. Unde ciiiii solleniiiitas qiiinfpiage-

t. 13S. b. siinae ex eo constet ,
quod iiunc Doinimis cuin discipulis pracsens 1'uit; scii"e
nos, dilectissinii , convenit ,

qiiod ita deniuni nos Aere solleinnes siinius
si sollenuiitate sic utiniur, ut praesentem Deuni liahere niereaniur. Qiiaeris
forte unde id fieri, aut quoniodo possit, ut Deus praesens sit ? Neque te ain-
niiratio «) rei buius ac niagnitudo deterreat. Actiis h) tantuin vestros et con-
scientias cogitate. Res haec in vitae probitate consistit. Scitote quod si vos
praesentiae Dei iain dignos redditis ,
praesentem Deuiii iain bal)ere coe-
2)istis. Invocautes sc Deus sequitur : et traliit , et non repngnantes san-
ctos diligit , liagitiosos fiigit. Nenio de possibiUtate rei biiius queratur: is
tantum praesentein Deum non hahet ,

qui [a] se abesse conij)ellit. Nemo
absentiain Christi snstinet, nisi qui praesentiam non requirit. 31ulti se quae-
rere putant ; sed aliud est vere quaerere , aliud praesumptionem hahere
quaerentis.
, 2. Nonnulli enini ex fratrum nostrorum nuniero, dilectissimi , festivos
se esse dubitant , nisi gulae , nisi ventri , nisi Iiixiiriae satis feceriut. Di-
cendum vobis cum lihertate est : non esthoc, Fratres , festivitatem colere
I. nx a. Dei , sed coinquinare. Vultis ergo scire quid sit hominem festivum esse .''
imitamiui in aliquo illos ,

qui primi hac festivitate usi sunt, sanctos Dei;
quorinn semper fiierunt, ut legimus , dies sobrii , noctes pudicae, sanc-
tae vigiliae , sopor castus , actus probi , conversatio honesta , vita sibi ex
• 1'iui. III. 1). omni paite consentiens. Neqiie illos seqiiamur quorum ut apostolus ait *, ,
liuis est interitiis qiiorum Deus veuter est, et gioria in confusione ipso-
,
rum, (pii terrena sapiunt. Hi enim dilectissimi divinis sollemnibus non , ,
intersunt hi diei festa non sapiunt. Quamvis enim quis praesens esse vi-
,
(leatur re tamen ipsa abest

, c|ui conversatioue disiunctus est. Horum lae- ,
titia dilectissimi lacrimaLilis c) est, horum exultatio hictiiosa, nou placans

, ,
Dominum sed exacerbans ;

quia quamlibet (juis sollenniitatem pro honore
divino celebrare secredat, festivitatem Dei quod in probris agit , iniuria est.
Vultis scire, me verum dicere ? Audite de hoc loquentem Deum : si attulc-
ritis , 'inc]\.ut si/nilagi/iern , i'anum cst ; incensnni aboniinatio est nii/ii; nco-
• is. i. u. mcnias vestras et sabhata vestra odit amima niea* O . infelix talium miseran-
da perditio ! Et qua tandem alia re Deo placere poterunt, qui etiam ipso
se cultu faciunt displicere? Quae ergo his propitiandi reatus spes est, qui-
bus propitiatio ipsa vertitur in reatum? Videtis ergo, Fratres, qiianto aliud
est vera, aliud falsa festivitas : aliud Iionor, aliiid contumelia : aliiid pla-
care Deum , aliiid offfendere. Si vultis ergo Aera sollemnitate uti ,
si veris
• pi.ii IV. 1. oaudiis frui ,
gaudetc; iit apostolus ait *, sed gaudcte seniper in Domino.
Sicut enim quaedam , iit scitis , sunt tiirpia gaudia, et ideo qui iii Domino
gaudere optat , flagitiosa oportet gaudia non requirat. Et nolitc , incjuit
' Epiies. V. is.
apostolus *
, j/ieZr/fl/Y w«o , in quo cst luxuria d) ; secl implcmini spiritu,
hquentes vohismct ipsis , hymnis et canticis spiritalibus, cantantes ct psal-
u) Ua cod. pro aiJin. — b) Coil. A. uclos. Sed B. ct C. arliis. — c) k. C. lacrimnvilis. — il) A. luxoriu, ut uliLi.
,,:
DE OCTAVA PASCHAE. 85
lentes in conUhiis vestris. Haec est finua mentium laetitia vera ; haec est
exultatio sancta liaec Deo digna festivitas. Sic plane sollemnes sumus
; sic :
in aliquaapostolornm similitudine festa celebramns sic etiam illud ;ipo- :
stoHcum munus adsequimur, ut praesentem Deum liabere mereamur per ,
<lominum nostruni lesum Christum.
XLII. ITEM SEIOIO SANCTI AUGUSTIM DE OCTAVA PASCIIAE.
ost (hes octo iterum erant discipuh eius intus ct Thomas ihe f."l3'3.b!ai34.a:
,
. . ,..,.. ,
_
Uonuno
.
,
Item vat. 382S
qui tunc cum eis nou fuerat, quando gavisi sunt discipuh viso ;
f^joOjjh.
vat.40Dl.f.I46.1).
videro lixuras clavorum °"°'' 977.f.32C.

'.
et qui referentilms jôstea discipuhs dixerat , nisi ,
et mittam digitum meum in latus eius, non credam. Hoc ergo hodie, id
est octavo post resurrectionem die , cum discipuhs rehquis posito , venit
Tesus ianuis chansis. Sic oportuit venire , ubi cor increduhtate clausum erat
fidei luce reserandum. Non inmerito ergo etiam octavus dies pari aut paene
pari devotione ceJe})ratur , cpiaille celebratus est, a quo octavus iste nu-
meratur. In iho enim resurrectio acta , in hoc confirmata est. Nec minus
dura atcjue tenebrosa hic incredulitatis ianua ,
quam ihic inferni porta ,
perrumpitur. Venit ergo , inquit , lesus ianuis clausis. Est quod nos qtio-
que cum Thoma dubitemus nisi facti respiciamus auctorem. Sed si Deum
,
esse, de quo loquinmr cogitemus, cui nihil inviinn cui humanum quo-
, ,
que pectus pervium confitennu- nuha prorsus dnbitatione tenebinuu' , ,
quoniinus hoc idem corpus clausis introductum est ostiis sicut clausis ,
et incorruptis virginis matris ednctum visceribus genitahbusque credumns.

Unde in ipsa statim sahitatione pax inquit voljis. Hanc ergo nobis semper ,
afferat, hanc a nobis reposcat lianc in nobis inveniat, hanc rehnquat. ,
Deinde dicit Thomae infer digitum tiuuu huc : et"" vide manus meas , ,
f lai i
et pedes meos, et affer manum tuam et mitte in latus meum et noh ,

,
esse increduhis sed fidehs. Non est meum meos hidifacere a) phantasmate
vanam imaginem visus timeat veritatem corporis manus et chgitus exploret.
,
Potest fortasse ahqua oculos cahgo decipere palpatio corporahs verum ;
corpus agnoscat spiritus inquit, carnem et ossa non habet, sicut me

: ,
videtis liabere. Quod ostia clausa penetravi , sola est virtus divini spiritus
seduon sine vera carnis substantia. Alioquin quid profuit me suscepisse
hominem si piguit , suscitasse.^ Respondeanius ergo et nos, et fateamur cum

Thoma , id cjuod miraculum divinae virtutis exposcit. Tn dominus meus et
Deus meus ! Nobis oiim ille dubitavit nobis exploravit nobis credidit , ,
nobisin Dominus manus et lateris vulnera contrectandapermiiit. Dicit ei

illo
Ie.sus: quia vidisti me, credidisti beati qui non viderunt et crediderunt. ;
Habemus igitur et firmitatem palpata credentium et beatitudinem non ,
visa credentium. Scripta sunt haec , inquit *, ut credamus quia lesus est loi.. x:
Christus fihus Dei. Et ut credeutes , vitam habeamus in nomine eius.

o) Ita cod. A. Seil tamen B. C. D. ludijlcarc.
;
8G SERMO Xr.II. DE OCTAVA PASCIIAE.
De consequenti vero ([iiain legi auclivinms inanifestatione eins illud

2. ,
advertisse snfficiet qnod qni nocte tota inaniter retia arbitrio suo niissa
, ,
indifferenter incerto latere traxerant a), in verbo Doniini , luce iam reddita,
inissa in dextrnm latns ])lena traxerunt. Illud vero quod in hac eadein nia-
nifestatione h) cuin discipulis, siciit c) etiani aliis evangelii locis ante pas-
siouem refertur, cibuin sumpsit suspiciouem pliantasiae penitus avertit. ,
Neque enim post resurrectionem corpus illvid sustentaculis ciborum indi-

e;nisse credendiim est qiiod iam maiestas sola vegetabat. Traxeriint ergo
,
iu terram rete plenum non promiscuis piscibus sed magnis piscibus e.v , ,
quibus nulluin proiceret electio. Quid autem significet tam sublimis ista
piscatio , sequenti relatione clarescit. Et cum tanti , inquit , essent non est
scissnm rete. Sic trabuntur retia ,
quae in Dei verbo ac vohintate mittuntur.
Captura magna est , scissura nulla. Illi piscatores erant , ([uibus Salvator di-
xerat : venite post me, et taciam vos fieri piscatores hominiim. Quae ergo istis
homininn piscatoribus retia , nisi doctrina fortissima veritatis quam men-
,
dacii scissura Movet me in istis piscatoruin verbis consentiens

non violet .^
subalterins i)loci relatio. Nec simpliciterf/) in passione Domini refertur tu- ,
nicam ipsius ab his, qui sibi vestimenta eius dividebant non fuisse scissam , :
ergo nec doctrina apostolica, quae in his apostoloriim retibus figuratur nec ;
vestis dominica, quae ecclesia pura, sancta, catholica, j)ati umquam potest
scissurae ullius foeda dispendia. Ubicumque igitur ali([ua doctrinae scissura
conspicitur , il)i non potest dominica vestis, nec magnorum , ut ait, piscium
captura cognosci. Cavete itacjue, dilectissimi , scissa illa ab integritate catho-
licae fidei haereticorum dogmata 2). Dominum nisi integra vestis non capit.
Fideles Doniino nonnisi integri retis captura constringit r). Cavete, dilectissi-
mi; multae enim scissurae sunt, ne C[uis alic[uanclo ad schismatum [)annos ab
hnius vestis integritate desciscat. Multi fidelium iu ca[)tivitatem deveniunt
niulti haereticos dominos sustinere coguntur 3). Sed si uon cogiintur ad sa-
crificia ,
quid refert , si coguntur ad sacrilegia ? Sit ergo fidelibus etiam in
ca[itivitate cor[ioris, fidei libera [irivata confessio. Ilaec singulis, et c[uocl
peiiis est, frequens ac familiaris est ca[itivitatis [jersecutio. Si non desit fi-
des ,
[ootest adesse martyrium. Per doininum uostrum lesum Christum.
Explicit 4)-
u) A. dctraxerant. B. tmxerint. C. traxerunt. — h) A. i« hanc candcm mani/estationem. — <•) Cod. C. sic. — <l) Cod. A. B.
simplicitas. Desunt tameii verba nec simplicitas in codd. C. D. — e) Ila cod. C. Sed. A. B. conslringat.
1) Ita evidenter codd. A. B. Num ergo novum vo- saueti Ambrosii de octava paschae , suinptus e\ com-
cabulum subalter, sinni hahemns subalternns? Co- meiitario in Lucam X. 1G8. Hoc auteni ideo adno-
dices tamen C. D. a//em.s-. to,'ut dicam conigi a nostro codice illum locum
2) Dicuntur haec contra scliismaticos Donatistas. ff. 173, de quo lis est Maurinis cum Petavio. INam-
3) Vides heic tenipora Augustini quilms barbari ,

que ubi in editione maurina legitur .tmmaoni ef
ariani praevalebant in Africa. C/f«jj/me , iu codice habetur Cleojâe et alio, omissa
4) Post huuc sermonem sequitur in codice sernio jllo mendoso .iminaoni.
87
XLIII. IKCIPIT SERMO S.\JsCTI AUGUSTINI DE ASCEXSIONE
DOMIiM AOSTRI lESU CHRISTI.
i.X^ratres dilectissimi, cortinae hodie nubium per aethera a) tendun- f"^.:,,"';

'"*'"•
tur, quia imperator angelorum revertitur ad caehim. Praeparatur cheru-

bin aurea, utroque latere miro aethere gemmata, quam i) ante iam vaticina-
e.\.
batur propheta, et cantabat caele.sti harmonia per divini splritus lyram: ascen-
dit super cherubin, et volavit super pinnas ^) ventorum. O cherubin quae ,
meritorum tuorum sacra conlatio? In te Dominus sedet, al)yssos videt.

e.st
Et ubi videt abyssos tres audivimus pueros *: qui intueris abyssos sedens
, ,
• Dau. m. «.
super cherubin. Ascendit ergo Dominus post sepulchrum caelum post cru- ,
cem thronum. Deducamus ocuhs cordis usque ad consistorium maiestatis;

quia deduxit EUsseus magistrum Heham * , cimi eum videret in curru flam- 'iv.rig.ii. n
meo c) volantem ; et accepit geminati spiritus hereditariam potestatem ;
quem cum videret equis vectatum ignitis , emisit clamorem validae vocis in
dolore cordis de ascensu doctoris : pater mi ,

pater mi , currus Israhel , et
quadriga * eius ; et non vidit euni amphus. Tunc accepit ab eo meloten ' "ta co.i.
pelhciam, quam Ehsseus sumeret

arma et divideret ripam iordanicam. *
,
- ita cod.
2. Hoc faciebant et dilecti apostoh domino Salvatori cum conscende- ,
let caekun caelorum portatus nubibus candidatis ad orientem regni cae-

,
f- 1^- »•
lestis. Clamabant post eum apostoli omnes tamquam passeres dulces: Chri-
ste domine domiuetur casta speciosa cohnnba clamasti nobis de ulmo d)

, :
crucis, gemens pro nobis gemitum pietatis. Huc hodie liabes nidum in dextra
patris colhge puUos tuos a mahs acceptoribus 2) iudaeis
; nos quos rege- ,
nerasti in carne assumpti hominis congrega nos sub alarum tuarum teg- ;
Mtacoci.
mine specioso ut non dissipennu^ a iudaico argumento *. Tu enim promi-

,
sisti dicens: «Hierusalem, Hierusalem, quotiens volui colhgere fihos tuos

» sicut galhna pullos suos!» Promisisti in terris : ascendis victor in caelos e):
memento Domine i^retiosiy) sanguinis tui : colhge ad te, quos emisti, in illo
glorioso habitaculo tuo, ubi tu sempiterna praesides maiestate ubi et nos ,
mercedis nostrae recipiamus honorem. Tu dixisti non rehnquam vos orpha-

nos g"). AscendisA) hodie laureatus et contristatur noster apostolatus, nisi ,
jjaracletus i) veniat advocatus. Ascendit Dominus super caelos caeh , ut caeli

enarrent k) gloriam Dei , et angeh dicant angehs quod Spiritus sanctus can-
tabat in psahnis * : « adtolHte portas principes vestras /), et elevamini portae • ps. xxiii. 7
» aeternales , et introibit rex gloriae. Quis est iste rex gloriae ? Dominus
» fortis et potens , Dominus potens in proelio : » praedestinatus in evan-
gelio , exuhans pater in fiho , simul cum Spiritu sancto. Ipse est gloriae
rex , et caput ecclesiae : ipse redit ad nos qui numquam deserit nos ;
quia
a) I. m. aera. — b) 2. m. pcnnas. — c) Citrrum Jlammcum. — <1) -2. n). culmo. — e) Cod. caelis. |— /) Cod. praetio.
— g) Cod. or/. — h) Cod. ascendes. — i) •>. m. mendose paraclylus. — /.•) Cod. enarrarent. — l) Cod. vcslri.
\) Videsfemineo generi dari cheruljin.Graeci soient buluiii , testis est Charisius ,

iit iam ohserravit For-
neutri. cellinus. Addatur nunc lexicis exemplum Augu-
2) Acccptor pro accipiter fuisse Lucilii voca- stini.
,
b» SERMO XMII. ITKII XLIV.
ad inferos, non descrens caelos. Ascenrlit ergo in altum a),

sic iloscendit
caelo patelacto nuindo redcinj)to captivain diixit captivitatein paternani

; ,
,
perficiens voluntateni. Ascendit in iubilatione, elevatus candida nube , in

voce tnbae caelestis , in throno qiiietae salutis, communi />) gloria patris.
Supplicemus ut niittat noljis Spirituin sanctum paracletum t) huius comitem
ti'initatis ; ut psallaimis ei dicentes alleluia; celel)rantes cottidiana sollem-
nia ;
quia facta est caelis et teriis una consortio d) , ad caelos revertente
paternamque substantiam e). Explicit.
XLIIII. ITExM SERMO SANCTI AUGUSTINI DE ASCENSIONE DOMINI.
I. vJlorificatio domini nostri lesu Christi i) resurgendo , et in caelos ho-

^'
f.°"i5-.'l' die ascendendo completa est. Resurrectionis diem / ) ipsius paschae dominico
celebravimus ; ascensionis vero diem hodie celebramus. Festus nobis dies
uterque inluxit: ideo enim resurrexit , ut nobis exemplnm resiu^rectlonis
ostenderet: et ideo ascendit in caelos if)^ ut nos desuper sua misericordia
protegeret. Christi enim resurrectio cnnctorum est populorum redemtio. ,
Ergo Salvator redivivum corpns assiunpsit et inter florentes arbores in- , ,
ter candentia lilia carne iam mortua refloruit. Resurrectin-i sunt enini et
,
homines de sepulchris suis ut cuncta vii'entia quae videmus ligna , re- ,
deunte anno iêsurgent quodammodo ut iniago Dei niuic resurrectura.

,
Sic enim post hiemalis rigoris frigidam quodammodo sej)ulturam, pnllulare

elementa omnia festinant ut resurgente Domino et ipsa resurgere videan-
,
f. 107. 1). tur. Nam utique ex resurrectione Christi lesu aer salubrior, sol calidior,
terra fecundior. Ex eo surculns virescit in frutice, herba crescit in segete
cum reflorescit Christi caro, omnia flo-
vinea laetatur in palmite. Si igitur
ribus vestiuntur necesse est ut homo aliquando credat se esse resurrectu-
,
rum. Floruit igitur Dominus cum resurrexisset detiimulo, fructificat cum

ascendit in caelum. Nam a.scendens in caelum , ad patiein scilicet, fructum
suae carnis reportavit , et ipse in se per spem iio:;tiam nos conlocavit , et
in discipulis semina dereliquit. In resurrectione namque Christi

iustitiae
tartarum aperitur, neophyti A) ecclesiae sinu suscipiuntur innovatur terra, ,
caelum per Spiritiim sanctum reseratur: ajêrto enim tartaro i) niortui re-
deunt ad vivos, iunovata A) terra germinat resurgentes, caelum reseratum su-
scipit ascendentes sanctorum corpora ingrediuntur in sanctam civitatem.
,
2. Habemus ergo dominum et salvatorem nostrum lesum Christum :
credimus enim illum prius pendentem in ligno nunc credimus iam seden- ;
tem in caelo pretium nostrum dedit cum penderet in ligno collegit quos
: ,
f. iM. a. redemit cum sedit in caelo. Cum enim omnes collegerit, quos utique per
a) Cod. alto. —b) Cod. commune. —
e) Cod. paraclitum ; sed ante paraclelus lectum cst. tl) Cod. loiisorlia. —e) A. —
paiernaque substantia. —
f) Cod. C. resurrectionem ipsius. g) A. B. caelis. — —
li) B. ncopliytus suscipitur. i) A. B. apir- —
tum tartarum. — Itj Coilcx uterque inendose iiivocata,
1) Sie ineipitsermo CCLXIII. ineditione maurina, stro. Ceteroqiii denuo maiiriinis redit ad nostrum ,
qui tamen paulo post plane fit diversus ab lioc no- qui rursus dissidet a mauriuo iii tola clausiila.
DE ASCESSIOXE DOMIXI. gQ
tempora collegit , in linem temporis veniens ipse restitiiit. Et qiiomodo
scriptum est, T)ens manitestus a) veniet*, non queiiiadinodum oociiltus venit ; •
Ps. xi.ix
occiiltiim enim oportebat eum venire ut propter iios iiidic;iretiir. IMani- ,
festiis veniet ut noii iam iudicetur , sed ut ab omnibus iiidex videatiir. ,
Si enim prius manitestus veniret iudicare, quis eum aiideret b) tenere ? Nisi
ille humiliter veniret nostrum nullus redimeretur. Quandoquidem de ipso
,
dicit apostoliis ]'aulns *: si enim eognovissent nunupiam dominnni ^loriae ,

•, o.r n
criicilixissent. Sed si ille non occideretur, mors non moreretur. Trophaeo c)
suo diabolus victus est. Exultavit enim diabohis quando hominem primum
seducendo in mortem deiecit. Secundo sine causa mortem infereHdo pri- ,
,
mum hominem occidit occidendo causam quam tenebat amisit novissi- ; , ;
mum piimuni de laqueo perdidit.

3. Eacta est ergo vera victoria doiiiini nostri lesu Cln isti , cum ad in-
feros descendit, et universorum vincula dissolvit. Alligavit fortem, et vasa f. i5i. ii.
eius diripuit. Resurrexit et ascendit in caelos d). Et impletuiu est quod au-
distis eum apocalypsis legeretur : vicit leo de trilm Tuda *. Tpse leo dictns ' '^p'"' ^'
est ; ipse agnus occisus est : leo propter fortitudinem , agnus propter in-
nocentiam ; leo quia invictus , agnus quia mansnetus. Et iste agnus occisus
morte sua vicit leonem illnni ; leonem qui qiiaerit qnem devoret. Dicitur
non virtute.' Apostolus quippe ait Petrus *: vi-
enini et dial:)olus leo feritate • ' rdr.
gilare nos oportere adversus temtationes quia adversarius inquit ve- ; , ,
ster diabolus circuit sicut leo quaerens qiiem transvoret i). Sed quomodo
circuit, dixit : sicut leo rugiens circuit quaerens quem devoret. Quis non
inciirreret in dentes leonis huius, nisi vicisset leo de tribu luda ? Contra
leonem , contra lupum agnus. Exultavit diabolus quando mortuus est
leo
Christus sed in ipsa morte Christi est diabolus victus
; tamquam in mu- :
scipula mortein Christi escam accepit. Gaiidebat ad mortem

Christi quasi ,
praepositiis mortis : de quo gaudebat

tensum est et nesciebat , inde illi ;
qiiia ibi laqueum tensuin habebat. Muscipula

diaboli crux Christi est esca :
f- 1 .^' .•>•
qua caperetur, caro Domini fiiit. Et ecce resiirrexit dominus lesus Chri-
stiis, in caelos e) ascendit et viam nobis perveniendi ad caelum osten- ,
dit. Ubi est, mors, qui pependit in ligno ?

ubi est insultatio ludaeorum ?
ubi est typhus 2) et superbia caput ante crucem agitantium
et dicentium:
si filius Dei est descendat nunc de cruce. Ecce plus fecit quam illi iii-
,
,
sultando exigebant plus est enim de sepulchro resurgere : quam de ligno ,
descendere.
4. lam vero quanta gloria est, quod ascendit in caeliini, qiiod ad dexte-
ram patris sedit! Sed hoc oculis carnis non cernimus, quia nec pendentem
jn hgno vidimus nec resurgentem de sepulchro conspeximus. Totum hoc
,
B. m.mi/cstui. - trnjmc., -
k. audiret. - A. in raelo. -
a) lt.1 cocl. .\. b, c) .\.
A. B. ca,:Us. ,/) cj
duo antiquissimi A. B. Porro hoc eco

l) Ita codice.s
afris auc-foribus Caelio Aur., Arnobio atque Apu-
,
wjcabulum;ex italicâ vetere; libenter observo apud

leio, refert exenipKn Forcjellinus. Nunc vero illic
afrum liominem Auuustinuin quandoquideni voca- ; addatur haec quoque Augustini auctoritas.
biilorum Iransvoratio , H Iraiisvoro, nonnisi ex 2) Typhus pro fastu. Vpqiifinter apud Augustinum.
12
,,
90 SER.MO XLV.
fide tenemns , et oculis cordis intuemur. Laudati quidein siiiims qiiia noii
vidimus et credidimus. Nam Cliristum viderunt et ludaei , sed crucifixerujit
eum. Non est magnum videre Christiim oculis carnis, sed magiuim est
tenere Christiim ociilis cordis. Si modo Chiistus noliis praesentarelur , et
stans ante nos nihil nobis loqueretur , unde scire poteramiis qiiis csset ?
Deinde tacens ,
quid nobis prodesset? Nonne mehus in evangeho absens
loquitur , quam praesens taceret ? Et tamen non est absens a nobis si ,
corde quidem teneatur. Crede in ilhim , et intus est i). Non est quidem ante
oculos tuos sed possidet cor tuum.
, Nam si absens esset a nobis , cpiod
modo audivimus non verum sed mendacium esset ecce ego vobiscum
, :
sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi. Explicit.

XLV. IJSCIPIT SEUMO S.A.^CTI AUGUSTINI DE NATALE SANCTI lOUANNIS BAPTISTAE.
I. vJTratias agimus domino Deo nostro •2), Fratres karissimi qui nos ad ,
videndum sanctitatem vestiam sua miseratione peixluxit et donavit nobis ,
hoc gaudium quod mutuo a) invicem habemus affectum. \n cuius ergo nomi-
ne vos salutamus , ipse debet esse auctor nostri sermonis, qui est largitor
nostrae salutis. Nam
[de] quo alio aliud loquamur vobis b), nisi de illo qui
niodo ex evangelio loqtiebatur omnibus nobis? Zacharias itaque sacerdos
Dei summi cum in ordine vicis suae sacerdotio fungeretur, intrat in sancta
sanctorum , et poj)uius sequebatur eum , ut cum illo nominum orarent in
templo. Cumque sacris altaribus adsistens Deo munera devotus offerretc),
apparuit illi angelus Domini stans a dextris altaris in illa hora supplica-
tionis. Cumque Zacharias viso eo formidine turbaretur , ait illi angehis :
ne tinieas Zacharia , exaudita est enim deprecatio tua ; etenim Elisabeth

uxor tua concipiet nomen eiiis lohannem.
et pariet tibi fihum, et vocabis
Et Zacharias respondit luide mihi hoc? ego enim siim senex
:
et uxor ,
mea sterilis r/) et processior 3) in diebus siiis. Angelus a Domino nuntiat

Zachariae filium nasciturum se suaque coniuge aetate provectis c) ; et ille ,
dubitat esse futurum: et cum hoc

negat aetati /) non credidit maiestati. ,
Oblitus quippe nihil inpossibile Deo. Cui angelus respondit

,
quoniam :
non credidisti verbis meis, qiiae implebuntiir in tempore suo ecce eris ,
mutus, nec loqui poteris, donec impleatur verbum Dei 4)-
a) Ita cod. 2. m. Sed malim mntunm. — h) Cod. num qiio alio atiiitl loquebamur nobis. c) i. m. — ujfererct. — tl) Cod.
A. saepe sterel. sed non semper. — e) Cod. se suamqne coiiiurjcm aetatc provcctus. —
/) Cod. uctatc.
1) Gravissinie conimendat necessitatem utilitatein- iustitiani absque vera relisione affectant.

que fidei uoster Augustinus in ps. XXXI. enarr. II. '2) Diversus est liic sermo Augustini, a XXIV.
n. 4. Nemo comptttet hona opera sua ante fidem : maur et , ab illo qui est inappendice n.CCCllI,quam-
ubi fides non erat , bonum opus non erat. lionum quam eadem initii verba sint.Patet aulein dictum iuis-
enim opus intentio facit., intentionemfidesdirigit. se liunc serinonem ab Augustino reduce ad suuin
Non valde attendas quid homo faciat, sed quid populum post iter aliquod, cujusinodi ab eo inter-
,
ctim facU udspiciat. Praeterea iu libro de fide et dumsuscipiebanturvel eoncionandi apud exteros cau-
operibus n. 11. Quidquid homo velut recte fecerit sa ,
invitantibus episcopis ,
vel ut synodis interesset.
nisi ad pietatem quae ad Deum est , referatur 3; Animadvertenovum vocabulum;j;-ofMsiorcomp.
rectmn dici non oportet. Haec legant pseudo-phi- a processa.
lanthropi et qui pompaticam quaudam vanamque
, 4) Praeluditur lieic fidei cbristianae. Namque ut
! ! ,
DE NATALE S. lOlTANNIS HAPTISTAE. 91
1. Quld d) piitanius, Fratres kaiissinu.^ cjnia sacerdos ille ideo iutraverat
iu sancta sauctorum , ut iilios precaretur a Domiuo ? Absit. Dicit ali(|uis:
vnule lioc probas ? Uuum , est ,

quod breviter h) dico. Si petisset lilium
crederet aduuutiatum. Augehis ei dicit quod filius uasceretur, ille nou

credidit. Certe boc probaverat. Quis rogat siue spe ? aut quis nou credit
iu spe?Si nou speras quare petis? Si speras, quare noncredis? Tnterea
,
Elisabeth couceptum portabat infautem (in) pubhcum prae pudore munus :
e<^redi uolebat quia quod habuit erubescebat nou condicione erubescebat

,
:
pariUtatis sed pudor eam revocabat provectae aetatis

,
munus iuveututis :
teuquis protiilit senectutis non peperit tempore quo volebat et geuuit : ,
aetate quando uolebat : lactavit iufoutem iu senectute ,

quae fuit sterihs
in iuveutute. Hoc uon fuit commuuis carnis affectio , sed erat divinae ma- t.m
iestatis promissio. Zacharias enlm fihum ex se uasci non credebat Deus :
autem prophetam mittere dispoueliat. Natus ergo lohannes ex semiue vi-

rih , sed praecepto verbi diviui. Natus est , inquit ,
propheta uon sine
[)atris suae mentis praepedivit perfidia i). Non credidit divino
invidia ,
quem
praecepto et vinctus est huguae iupedimeuto. lufans iu utero matris exiil-
,
tavit, et de ventre prophetavit. Uude iucpiit, hoc mihi ut mater Domiui ,
mei veniat ad me ? Magua humihtas , Fratres mei ! mater Salvatoris venit

ad matrem Praecursoris. Salutal)at Christum lohanues et ambo non vide- ,
ijantur iu carue. Christus enim iu utero Mariae hospitabatur c) et lohannes ,
iu ventre Elisabetli r/) portabatur. Deuique et ipsa vox prophetica ex persona

Christi cecinit diceus *: « prius cpiam te formarem iu utero novi te et aute , .
uj,,
c|uani exires de veutre sauctificavi te et jirophetam in gentiljus posui te. »

,
Keatae sunt talium matres , sauctorum factae sunt genetrices ^)! et bea-
cpiae
tae semper erunt , cpiae talium matres dici merueruut 2)
3. Agnoscamus itacpie amborum nativitates, et discernamus singulorum
admiral)ilesy) generatioues: iste de sterilig), ille de virgiue : sterihtas conversa r. a»^
est iu fecuuditateiu , virginitas mausit post fecunditatem : sterilis genuit

praecouem , virgo genuit iudicem. Elisabeth geuuit lohauuem baptizatorem
Maria peperit Christum salvatorem. Haec duo , Christus et lohanues : domi-
nus et servus : humilitas et claritas: Deus humilis in claritate, homo humilis
in iniirmitate 3): Deus humilis propter hominem 4), homo humilis propter se
homiuem. Deus enim humilis ut prodesset h) homini, hoir.o huniilis ut non
obsit i) sibi 5). Agnoscat servus humihtatem suam, osteudat Deus maiesta-
o) Cod. quod. — Cod. irehiter. — c) Cod. osp. —
h) Cod. hoc loco et iufra Helisahclh. — m. gcmtrices. —f) Cod,
iT)
e) 2.
(iilmiraviles. — g) A. slcrile. — h) Cod. proclesse. — Cod. obset, !)
nit AugustiQus confess.

lib. VI. 7. Doctrina cathotica menHat Augustinus his verbis (de s. virginitate n. 3.)
iiibetut credatur etiam id fpiodnon demonstratur. Beatior Maria percipieoido ftdem Christi , quam
Durus esi, hic sermo, inquit idem Aug. serm.CXXXI, concipiendo carnem Christi.
sed duris ;hoc est incredibilis , sed incredulis. Et 3) Pie Augustinus confess. lib. XI. 41. O quam
de quant. animae n. ',1. Auctoritati credere ,ma(j- excelsus es , Domine , et humiles corde sunt do-
num est compendium. Confer serm. vat. XXII. mus tua
1) In serm. LVI. ed. Paris. ex cod. casin. locus est Augustinus serm. ed. CXXIII. 1. Medicina tu-
4)
huic similis, sed cuiii niendo/)r«e67V/ia pro^fr/(V/(a. 7noris hominis , humilitas est Christi.
;>) Kursus iuvat recitare Augustin. Ep. CXVIII.
2! Audacter propcmodum SS. Mariae lideui com- 22.
92 SEIiNO XI,V. lTi:.M M.VI.
teni suain. Dicat ideni loliannes j non siiin (lii;iius eorrii>iain caleianiento-
nini eiiis solvere. iUnltinn se Iniiniliaveiat , si diceret digniis suni. Quid

ciiiiii si dicerct digniini , niiniqiiid sederet in iudicio ad dexteram patris ?
Nunupiid veniret ad iiidicandos vivos et inortiios? Sed qiiid dicit? « Ale
loh. m. ;iii. " o])ortet niiiuii, illiun aiitem crescere*. Qui post me venit, ante me laclus
•
.loii. 1. 17. » est ; cuius non sum dignus corrigiam calciamenti solvere *. » Magna liumi-
litas! Et hic a) est dignus amiciis sponsi dicturus enim erat amicuin se esse ;
sponsi. Et ne illa amicitia aequalitas forte ab aliquo inprudente intellcge-

f. 2o:.. ii.
retur, dicit se amiciiin proptcr amorem , deiecit se ad vestigia propter ti-
morein.
4. Agnoscamus ergo haec diio, et ia ipsa diflerentia passionum intcl-
legannis ,
quid est, illum oportet crescere , me auteni minui. Ijegimus lo-
hannem passum martyrem pro legis veritate, non pro Ghristi nomine ; non
oinnino pro ipso nomine Christi ; neque enim ideo decollatus est lohannes ,
quoniam confessus est Christum , aut quoniam cogebatur Z») negare Chri-
stuin ; sed qiioniam monebat temperantiam , monebat iustitiam, et dicebat
Herodi : non tibi licet habere nxorem Fhilippi fratris tui ; ideoque occisiis
est. Si ergo occiditur noii pro Christi noniine , tamen pro legis veritate ,
(piia veritas Loquantur ergo ambae istae passiones illum

Christus est. ,
oportet crescere me autem miniii illum dicit in cruce exaltari se aiitcm

, : ,
capite decoUari ille crevit in ligno, liic est deminutus iii gladio. Locutae
:
sunt passiones hoc mysterium loquantur et dies nascitur Christus i) et : : ,
augetur dies ; nascitur lohannes minuitur dies. IMinuatur ergo lionor

, et
hominis , et augeatiir bonor Dei, ut honor hominis inveniatur in honorein
Dei. Explicit.
XLVI. ITEM SERiMO SAiNCTI AUGUSTIXI DK N.\TALK SANCTI IGHANNIS BAPTISTAE 2).
cod. vat. 1835. A.

f.2un. a. Et 38^8. i.VJum et patriarchas pariter ct pro]iliotas , et universos dcnique san-
Et4H0.
B.f. is:i.a.
ua^TO.a.urbin.' ctos qui sub antiqua lege vixeriint, ecclcsiae Christi sancto honore vene-
rentur c), scire nos convenit fZ), dilectissimi, quur solius tantum c) lohannis
])rophetae nativitatis diem colat populus christianus ,
praesertim cum nuiltos
])rophetariim passos et interfectos pro Dei nomine atqiie honoie manifestum

sit; secundum illud Domini dictum, (]uo per Stephaniim ludaeos incre])at
a) Cocl. hoc. — Cod. A. oiijiluhaliir. —
h) C. D. ecclesia vencrclin: — D. vos. —
c) Ila A. B. Al tumcii. il) e)
obHiiendum Passim vero dQetissiiiuis aiiixiuiii iii

.\ec aliam tibi ad capessendam et ve- srieiitla ete. ,
ritatcm i'iam munias ,

qiiam quae miinila est iih oiniii seieiitia Aiijûstiiuis,-in seriptis suis cliristianain
impense eommendat. i)e humilitate

illo, qui gressmi>nnostronim tamqiiam Ociis lidit iiuinilitatem
infirmitutem, Ea est autem prima humilitas se- , Cliristi liabes sermonem vatic. XXII.
cunda liumilitas, tertia /lumilitas ; et qtioties inler- l) Idem Augustiniis ia serin. niaur.
CXCII. 3.
rogares , hoc dicerem. Quoties me interrogafes de Uodie natus est ( Christus) quo die minor dies nul-
praecepfis cliri.stianae religionis , nihil me aliiid lus in lerris , a quo tamen incrementa dies sumunt.
respondere, nisi humilitatem , liberel. Iluic liumi- 2) Sermo qui sequitur multain habet similitudinem
litatisaluberrimae , quam Dominus noster lesus eum serin. XVUI. a nobis itein edito. Porio leetio
Christus, ut doceret , humiliatus est , maximc ad- eodieis B. paulo reccutioris, nielior saepe est quam
versatur quaedam ., ut ita dicam , imperitissima antiquioris A.
,
nE NATALE S. lOIIANXIS BAPnSTAr:. 93

dicens (luem proplietarmn nou sunt persecuti patres vestri ? Cum erô
*: \ri. vn 6-
agnoscamus etiam tunc sanctos Dei persecutionem sustinuisse atque mar-

t\ rium ,
(jiiid est ([uod ecclesia Christi non defert liis nataliciis sollem-
nitatem , (piorum suscipit atque amplectitur passionem? Illnd scilicet di- , t. -lia. u.
lectissimi ,
quia iidem populi h) dies illos quilius a) prophetas persecuti ,
sunt et interfeceruut , tradere cultui ac memoriae noliierunt; scilicet ne

religiosa posteritas , diim passiones sauctorum coleret , seehis persecutoruni
semper horreret ac sic oblitterando martyrum dies fecerunt memoriam
: ,
sanctorum nataUum non esse diutiirnam, dum timent recordationem nialo-

ruin siiorum esse perpetuam. Sed nihil tamen egerunt hoc iaciendo. Quid
enim eis prodest, quod dies martyrii eorum ignoramus dum r) ipsos martv- ,
ves novimus? Nihil ergo profecerunt. Natales (piidem sanctorum pro Christo
passorum cl) scire non possumus sed cottidie tameii prophetas (jui pro , ,
Deo passi sunt honoramus ac sic grandi compendio exigua detrimenta

, ;
pensantur cuni cpiibus singuli dies sulilati sunt per ol)hvionem teinpus
; , ,
omne tribuitur ad Iionorem.

2. Quid ergo est ? Cum haec ita sint, (juid est quod natale tantiim
sancti lohannis aut per odium aut per neglegentiam ludaeorum fidelilnis
, ,
non delevit e) obUvio?Illud scilicet qiiia eoy)tempore, rpio beatus lohannes

passus et interfectus est iam coeperat nasci populus christianus et ideo , ; f. 210. .-,.
cultum martyris quem neglectura ludaeorum fuerat impietas Christiano-

, ,
rum pietas consecravit inaxime ({uia eiim licet sub vetere lege vixerit ij) non
:
tam ludaeorum prophetam (piam suum esse martyrem iudicavit; quia prae-
dicans Udem
Christi eius iitirpie confessor fuit., cuius praecursor advene-
,
rat ; doctrinam iam evangelicam primus inchoans //), pro eo utique passus
et
est martvi-ium, cuius adnuntiavit adventum. Nec inmerito legem ac prophetas
usque ad lohannem Baptistam fuisse legimiis , rjuia in eo iitique lex vetus
desiit, a (|uo jiraedicatio primum novella surrexit. Quod si vultis j)lenius
intellegere , videte evangelistam qui lectus est ,
j)rincij)ium scrijoturae sa-
crae a beatissimi lohannis jiraedicatione sumentem. Videtis i) (juam congriie
usque ad lohannem lex esse memoretur recte eniin finis esse veteris legis :
exordium est evaiigelii. Nec solum hoc. Quid enim evangelista

dicitur, quia
subiungit? Fuit , in(juit, lohannes in deserto baj:)tizans et jjraedicans. Hoc
quod in deserto sanctus lohannes scribitur jjraedicasse , non otiosum est, dile-
ctissimi. In deserto enim, lioc est /) ia occulto loco, gentilis jiopuhis designa- f. 210. i,.
Ijatur ; (jui utirjue Deo errans ferino jioenitus

adhiic tunc solitarius et sine ,
ac beluino /) more vivebat. lohannes ergo missus ad praedicandum adventum

Domini et ad nuntiandam omnibus fidem Christi ideo ludaeorum civitates ,
reJiquerat, (jiiia in deserto ecclesiam requirebat secundum illud laetetiir ; :
desertiim ac floreat sicut lilium. In deserto ergo , ut di\imus, dilectissimi

jjopulus gentilis; iii liliis m) sancti (juidem homines ac fidelissimi designan-
o) Codd. ih-ferel. — b) Al. pt-r eundem pnpulum. — i-\ A. B. qui. — d, A. B. sanrturum passionum. — A. delebit. c)
— f) C. D. ex. — rj) A. B. niciidose dixerit. C.D. direxerit. — h) A. B. incoum. — D. C. videle. —
i) A. B. — A. ve- /.) et. l)
luino. — m) A. tilcis.
:
94 SERMO XLVI.
is. XXXV. I tur. Et ideo « laetetur, inquit, (leseituni, et floreat sicut liliiun *. » Bene
liliis sanctos scriptura conparat, Iial)entes utique et nitorein slmul et suavita-
tem ;
nitorem ex castitate , suavitatenw/) ex mansuetudine. Sancti enim quasi
lilia Dei b) sunt, dilectissimi , et odoris boni et candoris eximii : candoreni
1
cor. 11.15. quidem habentes ex odorem ex suavitate; sicut apostolus ait *
puritate ,
quia Christi l)oinis odor sumus Deo. Haec erô lilia in dcserto id est in ,
ecclesia prophetis atque apostolis inserentihus nata mutua sibi pace et ,
caritate coniuncta coronam Christo candidam texuerunt secundum illnd

, ;
piiii. IV. I.
apostoli quor)ait, sanctos coronam suam esse dicens *: Fratres, gaudium et
Mi. a.
Qoj.oiia mea
f
sic state in Domino. Fuit ergo
, inquit lohaniies praedicans , ,
in deserto ; in deserto ntique, sicut et alius evangelista dicit : factum est

Dei verbum super iohannem Zachariae filium in deserto.
3. Bene evangelista nativitatem volens incipientis ecclesiae demonstrare ,
licet praedicare in hirdaue r/) dixerit, verbum tamen Dei iii praedicantem ve-
nisse memoravit; ut intelligeremus e) scilicet , ecclesiamy') non tam ab homine
quam a divinitate coepisse. Factum est enim , inquit verbnm Dei super
,
lohannem. Ergo licet lohannes tunc praedicaverit , ecclesia tamen a verbo

Dei coepit signiflcans ecclesiam in verbo Dei et fide Christi tundatam g). Fuit
;
ergo, inquit lohannes praedicans //) baptismum paenitentiae. Plenius hic

,
iam dilectissimi et apertius typus ecclesiae demonstratur erat enim inquit,

, , ; ,
praedicans baptismum paenitentiae et baptizabantur ab eo confitentes pec- ;
cata sua. Visibiliter hoc quidem dilectissimi agi in ludaeorum populo , ,
videbatur, figura tamen rei ipsius ad ecclesiam pertinebat. Qui enim

agunt paenitentiam nisi ecclesiae tantum filii et christiani liomines ab er-
,
lore conversi? Numquid enhn hoc perfidis nunc ludaeis prodest qui non ,
modo se errasse ante non paenitent sed cottidie errores suos augent? Quo- ,
modo enim peccatoriim suorum pacnitentiam agunt qui Cliristum etiam ho- ,
t. 211. 1).
die persequuntur? Baptizabannir ergo inquit, confitentes peccata sua. lu- ,
daeus itaquepopulus tunc baptizabatur sed terra iam sanctae i) ecclesiae ,
purgabatur. Videtis ergo dilectissimi hoc christianis et sanctis tantummodo

, ,
convenire qui peccata sua et in baptismo confitentiir i), et post baptisnium

,
emendare contendunt />); quorum pro])ositum paenitentia est (piorum vita ,
confessio, qui incessabiliter /) se purificantes cottidiano baptismo lavantur m).

Quod ut faciatis, dilectissimi, liortor et obsecro ; et vel quasi praepositus
vester salubriter moneo , vel ([uasi pater amabiliter exigo.
«) H«minconstantiam Iieic sualitalem , quum pnulo nntp .«criptum sit suaritatcm. b) in C. D. (lecst Dei. c) AI. guod. — —
— d) Ita codd. —
Num pro lolianne ? e) Etiam A. hoc loco inlclluj. .\t alUji passim iiilelleg. /) Deest ecclesmm \n B. g) No- — —
vcm praec. verba dcsunt in codd. A. B. h) A. B. baptizans. —/i Dcest sanctae in B. C. k)—C. D. satagunt. I) A. inves- — —
savililer. — »n) A. labantur.
1) Ad adultorum baptisiimm requiri peccatorum snl. Cateeli. I. 6, ubi videsis Toutaei adnotationem.
paenitenttani , tum per se patet , tuin et Tertullia- Ceteroquin, quia plenissimam peccatorum ablutionem
nus adlirniat de paen. cap. 6. Luvacrum illud obxi- tiuit liaplismus, confessione verbali apud iudicem sa-
gnado esf Jidei , quae Jides a paenitcntiaefide in- cerdotem opus non est, quia niliil ab eodem iudice
cipitur et commcndatur. Quin etiam peccatorum in baptismo posset retineri. Atque haec est catholi-
confessionem aute baptismum e.xigebat Cyrillus hiero- cae ecclesiae pra.xis coinmuuis.
,,
95
XLVII. SANCTI AUGUSTINI IN FESTO TRANSLATIONIS RELIQUIARUM SS. MM.
i.\_jnm loco hoc dilectissimi beati Stepiiani et lohannis reliquias i)

, ,
muitorumque aUorum conditas noveritis videtis antem hodierna hic festa ,
celebrari forsitan quidam vestrum

, natalem eorum quos nominavi esse ,
existimant quod non ita est, dilectissimi. Natalem enim illorum sequenti
;
si Deus annuerit tempore honoraturi sunuis; nunc autem translationem

,
ipsorum honoramus. Praeclare ergo ut videtis dilecti ecclesiae nostrae , , ,
Deo donante concessum est, ut sanctorum martyrum cultum a) alio tempore

in natahbus colertt 2), etiam nunc geminata festivitate celebraret. Gratias
ergo Domino quod vincimus obsequio eorum ceteras civitates. Multae ur-
,
bes natalem tantum illorum^) celebrant, nobis etiam translatio quasi natalem
alterum dedit. Peculiaris itaque est nobis frequentatior ista sollemnitas.
Pecuharius abis obsequiis beatissimos martyres nobis reddidistis debitores.
Illi semel pro Deo passi sunt, et nobis contigit duphcata festivitas. Haec
ergo de sollemnitate praesenti ; nunc etiam de psahiio ahqua dicamus.
2. Domino canticum novum laus eius in ecclesia sanctorum ^.
Cantate ,
Nemo vestrum dilecti, cum invitari nos a propheta ad canticum novum

,
audit, voces tantum nostras desiderari Deo credat. Deusenim, ut credimus,

iion tam hnguae auditor est quam fidei; nec tam dulcedine cantuum, quani ,
cordium delectatur affectu. Sicuti idem psalmista ahbi docet dicens * cla- :
mavi in toto corde meo exaudi me Domine. Videtis dilecti quod pro- , ,
,
pheta eloquio vocis placaric) voluit ,

quem fide ac pietate animi subphcavit;
et ideo clamavi , dixit , in toto coi^de meo, exaudi nie Domine. Fiducialiter
utique exaudiri se a Domino postulavit ,
qui toto ad Deum corde clama-
verat. Unde quod cum psahnus qui lectus est, novum a nobis
intellegitis ,
canticum exigat, ad profcctum nos ac devotionem cordis invitat. Cantate

enim, inquit canticum novuin. Quid est novum canticum dilecti ? nova
, ,
utique viventium discipHna 3), secundum illud quod apostolus dicit*: ve- 11. Cor. V. 17.
tera transierunt, facta sunt omnia nova omnia autem ex Deo. Quomodo ,
omnia nova facta sunt ? quia Christus ad terras veniens, antiquae legis
observantiam leppulit et novae fidei gratiam consecravit. Cantate ergo
,
inquit, canticum novum. Bene canticum novum in ecclesia dixit esse san-
etorum nam cantico novo vitae sanctitas indicatur. Necesse est ubi can-
:
tatur canticuiu novum novam il)i esse , ecclesiam sanctorum.

3. Ac per hoc, dilecti cum inteilegitis , (piod ad emendationem vos psalmi-
sta et profectum vocat, incipite et vos cantare canticum novum , ut incipiatis
(») Cod. cuttu. — b) CoJ. ittitm. — c) Coil. i)tticcri , fortasse pro placcre. — d) Ita co(f.
1) Animadvertannis sancti quoqiie loliannis (Bapti- S. Stepliani apud eandem urbem memoria et tnira-
stae puto) reliquias apud Hipponem regium. ISam ciili.s lib. XXII. 8. de C. D.
de sancto Stephano qnidem sic Uippone loqnebatur J] Adnotent lieic heterodoxi martyrum cultum.
Augustinus serm. ed. CCCXVIII. I. j\o.i in hto loco :; Confer Augustiuum in sermone ed. XXXIV.
non arain fecbnus Stcphano, sed de rclic/iiiis Ste- qai est de cantico novo. Item in enanatione psai-
phani aram Deo. Plura dicit idem Augustinus de mi CXLIX.
,,
96 SKUJIO XLVII. DE TRANS. lUCLIO. MM.
et vos omnes ecclesia esse sanctorimi. Unde et vos ,

dilecti , si novuni can-
taie canticmn vtiltis, novain vitae sinceritateni l)eo debetis. Nemo enim
j. 138. b. novum canticum cantat ,
qui in antiqiiitatis vitiis perseverat. Hoc autem a
christianis longe abesse debet, quia oninis qui ad ecclesiam catholicam ve-
nit, novum seid e.st novam vitam acturum se esse
canticnm cantatnrum ,
promittit. Cum
enim gentilis fiierit iit christianus fiat sicut mutatur vo- , ,
cabulo sic debet mente mutari. Et ideo quod novnm nomen accepit, no-
,
vam vitam ingredi debet quia miserum et perniciosum est quod qui chri- :
,
stianus sit nomine paganus sit pravitate et cvun nova est professio in re-
,
:
hgione , sit vetus error in moribus. fdeo siquidem et Dominus noster in

Matth. X. 5. evangeho *, quod paiilo ante audistis legi , in viam a) inquit gentium ne abie-
Quae est via gentium dilecti ? Gentilis utique pemersitas. Ac per hoc
ritis. ,
paganorum viam ingreditur, qui paganitatis vitia h) sectatur. Quae est via
gentium dilecti ? Omnis scilicet error omnis libido, omnis inpuritas. Unde
, ,
•Epii.iv. 17. 10. etiam monet nos apostohis dicens *: hoc ergo dico et testificor in Domino,
ut iam non ambuletis sicut et gentes am!)ulant. Et paulo post qiii despei'an- :
tes , semet ipsos dederiuit in inpudicitiam , in operationem erroris i) et in-
munditiae omnis , in avaritiam c). Et avaros pariter et inpudicos ,

gentiles esse
•Eph.v. 5. apostolus dixit quod quicuinque christianus avarus est, genti-
*. Videtis ergo
lium vias sequitur: quicumque inpudicus est, in gentium pravitate versatur.
Fugite hanc viam dilecti. Gentihs utique via est lascivitatem 2) sequi
,
ebrietate pollui. Gentilis via est, inpudicitia sordidari. Vitanda est ergo haec
via, dilecti ,
est quia tahs nou est via. Jllaenim,
quia via tahs perniciosa ,
appehatur, quae ambulantem errare non sinit, quae

dilecti, illa recta via
itinerantem recto itinere perducit. Haec autem de qua diximus vitiorum , ,
via; cpiia viatorem suum non ducit, sed inducit 3). Fuglte ergo lianc viam
• loh. XIV. (1.
tlilecti. Habetis eniin et vos ducem Dominum '. Via vestra , fides est ; via
vestra , sobrietas est ; via vestra , caritas ; via vestra ,

sinceritas ;
via vestra
Dei timor ; via vestra , Dei amor ; via vestra , aeterna vita est; via vestra ,
aeterna felicitas est. Hanc dihgite , hanc sequimini hanc tenete. Grande ,
enim praemium huius viae est dilecti. , Quicumque hanc viam non reh-
querit, Christum j^êrpetuo possidebit .j).
0) Cotl. W.i. — b) Cod. oliu. — e) Cod. aviiriltn.
1) Ita cod. Kt observenius bouam apud Pauluni ronimimi inai'tyruni, exeeptis tantuni quatuor piiniis
leetionem errorh, qune tamen neque iu graecis ue- vcrbis iiatale beath.îimi martyris Slephani, et clau
que in latinis editiouibus extot. su!a quae ita se liabet. Sanclii.'! admirdbili.f martijr
1) Adde boc novum exempluin vocabuli lasciritas Stpphanus cuiiis hudie sollemnitas celebralur ,
,
illis atVi Coelii Aureliaui et Firmici Materui. (juam bunam vitam habiiil\! Israhelilicam vitavit
A: ?iempe decipit , ut grammatici sciunt. cuusahi dimisil sijimjogam Salanae , Chrislo cre-
,
4) Hunc sermonem subsequitur in codice alius eius- didit, calholicae ecclesiae ordinatus est diaconus ,
dem Augustini dictus in natali S. Stephani; qm le- muiuis capili ipsiiis posuerîint apostoli , coronam
apse idem est ac sermo ed. CCCXXVII, dictus de in capite u Christo accipere meruit.
:
:
97
XLVIII. ITEM SERMO SANCTI AUGUSTINI DE NATALE SANCTI lOHANNlS BAPTISTAE.
,.Vox Doniini in virtute , vox Domini in niagnificentia , vox Domini {'"iu.^^tiiiavf'.

m. et 480.
humanae sapientiae conterens cedros. De contractis senio viseeribus et vi- c. r. ni.n.
tio sterilitatis adnstis, hodie, Fratres karissimi , nasci lohannem iussit a)e
Inde quae per saeculum totum viribus summis increpuit, et
lectio sonuit,
obsurdescentem nuin(hnn, atque terreno h) marcore sohitum novo melh- ,
fluo pulsans c) sonitn nunc clamore fortissimo suscitavit. Hic est enim lo-
,
hannes, de quo annuntians propheta dicit vox clamantis in deserto. O va- :
stum saecuh desertum o formidolosa vdjique viantibus sohtudo Nulhis

! !
f î^ ' •
namque iam hebraeam terram patriarcha , nuhus proplieta calcabat. Patidae

enim fauces Leviathanf/)adpei'niciem: iudaeus paratus itinera cruenta serva-
bat , in quibus saepe veridicos ad se missos vates lajiidibus oppresserat
universa quoque geutiiuii terra sine rege Christo sine accola verbo infecun-, ,
dis hgnis et duris lapidibus habundabat, hoc erat quod colebat. Texe-
([uia
rant eam undique silvae vitiorum atque crescentium ex se criminum rupis c):
,
taetra et aspera facies spinosae foeditatis horrebat. Non iha falcem legis sen-
serat non ibi vomer caelestis agricolae sulcos semitae rectioris induxerat
,
nuhum semen gratiae spiritahs foecunda manus sparserat sed sicut cani- : ,
tur in psahno *, terra erat deserta et sine via et sine aqua. Nou enim apud * p»- "
gentes antea aut aqua erat aut via ubi homines falsus error incerta sem- ,
per confusus varietate falleliat : ubi nulhis imber indulgentiae ardentia

scelera undis succurrentibus restinguebat.
2. In hac ergo heremo ludaeorum seu gentiuni senticosa, vox clamavit:
praeco imminentis iudicis venit, Salvatorem et ipse occidendus annuntians,
homines ad viam disciplinae mehoris exhortans , parate inquit viam Do- f '^'s. ».
mlno , rectas facite semitas Dei nostri. Omnis valhs implelîtur/), hoc est
oninis humilis exaltabitur et colhs humiliabitur
;
omnis mons et
hoc est ,
omnis altus ehdetur qiiia omnis qui se exahat humiliabitur , et qui se

;
humihat exaltabitur. Et erunt quae prava sunt, directa et aspera, in ;
vias planas scilicet ut quidquid^) tortuosi serpentis anfi-actuosus et lubricus

:
error invexit ,
quidquid scabrosae naturae claudicosa durities h) aperuit,
rectae et inoffensae viae securioris ac semitae fidelis planities adaequaret.
Hoc ergo vox istaclamat , hoc universo mundo praeco tantiis insinuat
parate, inquit , viam Domino rectas facite semitas Dei nostri. lam siqui-
,
dem ]\Iaria Christum Spiritu sancto maritante conceperat

iam sine alieno ,
semine inpollutus virginis venter excreverat. lam hinc i) evangelistarum cur-

rebat quadriga candentis alvi k), plenum Deo cursum per orbem ductura Z).
sonabat. Ideo vox iudicem, tuba praeibat regem , ut saecuhmi conveniret,
et muudiis totus audiret terrificisque clangoribus surdas aures hominum
,
sonus grîvissinuis aperiret.
<) OuiuquR pracravl.T.tia vcrLa desiderantur In A. B. —

b) A. B. tenerum. —
c) Al. cod. puhavil. — d) Deest haec vox in A. B.
— t) Bupis deesl in C. — /) A. implevitur , et raoi exaltavitur humiliavitur. ,
g) A. quulquod — — h) lla cod. A. At B. clau-
Injsas duritiat. C. ca!licu$as duritim. —
i, K. B. hic. —
Ai Ita codd. A. B. —
/) A. ductalura.
13
,
9''^ SEUMO XLVIII, ITEM XLIX.
(. 2ir,. 1). ;}. Cuni igitur sacerdos Zacliarias adstaret altariljus , annuntiato caelestis
regis praecone, confestini incredulus pater obniutuit ff); sensit vox genuina
sileiitiuni vetus lingua conticuit ]udaeor\un. Zadiarias sacerdos a sacrifieio
;
revertitur inutiis quia verus erat sacerdos ilico nasciturus. Toi-puerunt

,
iii cnbili ^;) suo meinbra verborum , vox in suis succisa radicibus aruit, atque
in ipsis conatibus victa defecit. Nihil aperto ore sonabat ,
quia intra cae-
cuni uteri deliiscentis chaos al)sortus et interceptus sermo perierat. Ante
verbum vox i) nascitur. Perdidit itaque ludaea sermonem patriimi , et ius
novae vocis transivit ad iihum ;
quia lohannes Christo erat exhibiturus ob-
sequiuni. Verum incredulus ille pater, qui Gabriheli c) a thronis regaUbus
veuienti nohiit accommodare fidem, post incarceratam vocem ,
quam vasta
faucium profunditas , et hiulca viscerum secreta receperant , ubi mater,
naturae vincula nodos uteri et impHcamenta resolvit ,
generali more d) pater
recepit vocem. Fundit novum partum anus sterihs , et sohita sunt ora pa-
tris. O mira rerum et naturae conversio ! Hic recidivo calore virescunt
emortua aevo viscera liic verbum arescit in hngua hic concipitur vox , :
,
1. 216. a. hic tolhtur vox sed cum nascitur quod coiicipitur confestim solvitur
: ,
quod hgatur.
4. Ad mysterium
redeamus. Erat igitur ecclesia priscis temporibus in-
is.Liv. I. fecunda de qua dicitur *: laetare sterihs quae non paris , erumpe et ex-
,
clama quae non parturis quia muhi filii desertae magis quam eius quae ,
babet virum. Quae postea quam divino repleta munere salutis spiritum
is.xxv. 18. propter timorem tuum in utero accepimus
jDarturivit, sicut .scriptum est*: «
et parturivimus spiritum salutis; » obstipuit lingua eius qui genuit id est ,
in synagoga propheticus serino defecit. Idcirco iudaeum, quem increduhtas

fecerat mutum , vox nata perducit ad verbum; ut in partu suo agnoscat
fidem, qui noluit agnoscere annuntiatum sibi dominum Salvatorem. Mi-
nuantur nunc dies , crescant noctes : humihetur in carne Deus : exuperetur
tenebrosus in cruce iudaeus. Necesse est ut dies resurgendo iterum crescat
in hicem et nox victa in sua permaneat caecitate e)
,
id est synagoga ve- ;
lamento excaecetur perfidiae donec plenitudo gentium introeat et , ; sic om-

nis Israliel salvus fiat miserante domino nostro lesu Christo qui , ,
vivit et
regnat in saecula saeculorum. Amen.
XLIX. ITEM SERIMO SANCTI AUGUSTIM DE NATALE SANCTI lOHAISNIS BAPTISTAE.
Coil.vat. 183?,. A. 1.1 ersuasum habet ac tenety") error dubiae vetustatis religionem di- ,
nlJo.eu™; vinam superstitionibus fingere , usu insinudare ratione decolorare quiii , ,
ni.a. Drbin.77. ^ , .. . . .,., .

ivT ^
etiam mendaciis verisimihbus veritatem protegere. J\am ut nox quae per-
.
a) k. B. omm. —
b) A. Kitvili. c) A. B. Gabriheto. —
it) A. B. generala voce. Sed confer serm. — 58. n. 3. paris. ex cod.
casin. — <•) Sequentia omnia desunt in codd. A. B. /) B. D. hactenus pro ac tenet. —
1) Iiiter Augustini serinones de S. loli. Baptista tusCCLXXXVIII. Sed tamen niiiii v(«tat, quomi-
Possidius in indiculo cap. VIII. legebat etiam cuin nus ad liunc quoque uostrum idein Possidius re-
titulo de vvce et verbo , qui sine dubio est ille edi- spexerit.
,
DE NATALK S. lOlIANNIS BAPTISTAE. 99

sequitur diem , diesque vicissim noctem snscipiens , dissipat et excludit
ita remissam paululum veritatem, densus horror errorum a) insequitur, iiii-
manis ingeniis tenebras infusurus. Sed cum splendens refulserit ratlo ve- ,
ritas propellit errorem. Nain hic vel inaxime dies cum lohannis Ba})tistae ,
natahs sit, tantis erroribus dehonestatur b) , et paganica credulitate c) vana

polhiitur , ut sacri baptismatis gestiant d) stagni vel fluminis puritate mun-
dari i). G tama quantum adiuvas e) fidem! quae dum incognita pervaga-
,
ris, natalem chem sancti lohannis Baptistae gentibus publicasti, et a nonchim

christianis celebrari fecisti. Quid tibi loquax faina non liceat ? quae res veri-
similes adigis/') testimonium reddere g) veritati. Videmus nainque dihiculo,
prius quam sohs ortiis inrumpat, redire nudos It) a fontibus iuvenes ?): vide-
mus quoque superstitiosis matrnm manibus gestari velatis capitilius unctos
infantes •i). Sic catechumeni temeratis quod sanctum est ? Sic lideles erratis ?
Ignosco gentibus quod ignorant, vobis autem non ignosco christianis quod r. 217, a
optime scitis. Gentes enim quod nesciunt simulant', vos qiiod cohtis pro-
fanatis. Apostolus Pauhis hoc dicit *: « gentes quae legem non habent, na- • Rum 11
turahter quae legis snnt faciunt: huiusmodi legem non habentes, siljimet
ipsis sunt lex ,
qiii ostendunt opus legis scribtum in cordibus suis , testi-
monium sibi reddente conscientia sua. » Popuhiin autem christianum sic

corrigit ab errore *: « qui al)ominaris idola , sacrilegiiun facis ? qui in lege • ihi ^jj.
gloriaris ,
per praevaricationem legis Deiim inhonoras ? noinen enim Dei
per vos blasphematur in gentibus. »
Sed ut Baptistam lohannem Iiodie natum esse perdoceam iaiiiias

2. ,
temporum et metas breviter explicabo. Duo sunt anni solistitia k) aeqiiino- ,
ctiis duobus interpositis separata unum solistitium hodie geritur alterum : ,
autein -Vlir kal. ianuariarum die similiter celebratur. Aeqiiinoctiiiin vero

unum est •VIII- kal. octobrium die : aliud 'Vlir kal. aprilium repperitur.
llis ergo quattuor anni cardinibus constitutis, lohannes, et dominus noster
lesiis Christus, singulis aeqiiinoctiis concepti sunt , ut solistitiis singuli nasce-
rentiir. Utriusque autem conceptum uativitas indicat singulorum. Nam lohan- 217. i'.
nes hodie natus, •VIII- kal. octobriiiin dievidetur esse conceptus ; Cliristus .
antein Dei •\\\l- kal. aprilium die Verbo maritante conceptus est, nt
filius
•VIII- ka!. ianuariarum die legitime nasceretur. Teinpora tunc obsecuta na-
turae, hodie ineritis singulorum. lohannes cum dies inchoat minui, natus est,
iit Christus filius Dei cum dies crescere incipit nasceretur, eodem lohanne
, ,
dicente ipsum (juidem oportet crescere me auteni minui. Recte lohannes

* : ,
•
loii. m.
Christum iit diem constituit, quem prior David propheta psahnographus

diei comparavit *. « Hic est inquit dies quem fecit Dominiis, exultemus
, , • ps. cxv
a) Coilices irrnr astrorum. — h) A. B. oneratur. — c) Codd. crarlclHalc. — d) Ita cod. A. B. At. C D. indicjeant cum ,
varietatibus. —
aliis A. adiubas. — /) C. compellis. —
c) A. B. dicere. — A. udos. — A. inbcnvs. C. cphebos. —
ij)
Ita li) i) /i)
A. B. I. m. At i. solstitia. Sed paulo post solistitium sine ulla emendatione.
1) Est hi(' locus in rodd. A. B. corruptissimus. nix aut matutinis /iori.1 xe larare praesumat: quia
2) Augustiniis in rippend. serni. CCI, XXVII. 4. consuetudo adhuc de parjanorum ob-

ixta infeli.r
ye uUus in /e.stirifate .mncti lo/iannis aut in fon- sercatione remansit. Confer serm. CXCVI. 4, et
tiiius aut in paludibus , aut in Jluminibus , noclur- videsis adnotata ad sernionem nostrum XVIII.
., .
100 SEKMO XLIX.
et iocuntleniur in eo. » Dieni i)qneni meniorat , Cliiistus est ,

qui et natus
est , et occisus, et post obilnni resun-exit. Audite hoc viHgi sapientes. Si
alia a) vobis temporuni ratio est , nostrae tamen fidei acci])ite rationem.
Baptistam loliannem nos hodie natum cohmus quo [vos solem niiramini
,
ae(juipondio /*) contineri. Et si vol)is ulla temporum ratio est, nobis tamen
eoncordat : quia c) aut ratio rationi , aut religio religioni consentit.
Audite vos quoque qui corpora vestra gurgitibus fluminum matutinis
3.
horis lustratis. Nolite haec inrite d) facere nolite hngcre quae nescitis. Quod :
si aliqua vobis hviius purgalionis est fides , sacrosanctam ecclesiae aqnam

Vos autem, christiani hunc
petite: errores c) ablcite, et accipite veritatem. ,
diem non solinn loannis Captistae sed natalem quoque baptismatis exi- ,
mate. lohannes enim Eaptista hodie natus est, a quo idem ba))tizatus est
Christus. Magnus (piidem iste qni dare potiiit baptisma sed maior est ,
ille qui sumsit. Denique humilitatem dantis advertite, et accipientis pote-
stis agnoscere veritatem , evangelista dicente : « qui post me venit , fortior

inquit lohannes , me est, cnius non sum dignus solvere corrigiam calcia-
nienti. « Ego quidem baptizo vos in aqua , ipse auteni vos baptizabit /)
in Spiritu sancto.» Postquam igitur Aenit lesus ad lohannem, idem lo-
hannes hoc dixit : « ecce agnus Dei , ecce qui tollit peccata mundi. Hic
est, de quo dixi post me veniet vir qui ante me factus est quia prior
:
,
me erat. » Et postqiiam venit lesus ad lordanem , ut baptizaretur a lo-

hanne , respondit ei lohannes dicens : ego a te debeo baptizari et tu ve- ,
nis ad me ? Et dixit ei lesus : sine modo ; sic enim oportet g) nos implere
omnem iustitiam. Tunc deposuit illum in aquam, et baptizatus lesus ascen-
dit de aqua , et aperti snnt ei h) caeli et ecce Spiritus sanctus i) descen- ,
dit de caelo tamquam columba, et mansit super eum. Et vox de caelo

audita est : « hic est filius mens dilectns , in quo mihi bene conplacui. »
Hic est ergo natalis dies lohannis datoris sacri baptismatis quem omnes ,
christianos decet honorare. Tenete , Fratres, hanc lidem. Et ne aliquis du-

bitet, estote christianae iidei subiecti 2). Ilic est, inquam, sacri baptisinatis
(dies)j quem A) vos homines ignorantes aquis mendacibus exercetis. Det

ffl) D. autem pro ulia. — li) D. ai-iiiiipcniUn — c) A. <iUiii\ — d) C. D. ;« irritum. — e) A. crgo res. — /) A. B. biiptizai-il
— g) C. D. decet. — li) Ei dfest iii A. B, — i) Sanrtiis deo.st iii A. B. — /() A. quum.
1) Ita cod. A; quod latinitas coucedit, ut dixi p. 81 pietatein. In qua atlicismi inipietate, ut pergam verliis
Ceterum B. C. D. dies. Augustini loqui ,

quantain vorairiuein aperiant se-
2) Miriflce noster Augustinus" epist. CXVIII. 32. ctandis perditis moribus ,

quis non videat .' Et ta-
Qni non possimt ista (liiudicare R.iTIONE , FIDE men illorum argumenta non sunt fulininea sed t'u- ,
vredant.—Audent haeretici imperitos quasi R.4- mea et si scientiam fortasse liahent , carent tameii
:
TIO.XE tradiicere, qitando maxime cum ista me- sapientia.. Denique idem Augustiuus de nioribus ec-
dicina Dominus venerit , ut FIDEMpopulis impe- clesiae catliolicae num. 47: niliil in ecclesia cafholi-
raret. Conantur ergo auctoritatem stabUissimam ca salubriusfit , quam ut rationem jyraecedat au-
fundatissimae ecclesiae qitasi n.4TIONlS nomine cloritas. Audiaut postremo eundein Augustinum de
et pollicitalione superare.—Illa rectissima disci- vera religione nuiii. 14: rationi ad credendum prae-
l)lina esf , in arcem FIDEI quam maxiine recipi cedit aiictoritas. Denique serrn. CCCLXI: auctori-
infirwos. Legant liaec liodierni rationis sectatores tatis pondere christianus ilucendus csf, qui Chri-
qui totius fidei christianae fundameuta evertere mo- sto credidit. ubi estis foutes lacrymarum qui ,
liuntur; et certe omnein eradicant ex animis suis liodiernae fidei defectum salis defleant!
DE NATALE S. lOlIANNIS BAPTISTAE. 101
vobis sacrosancti baptismatis Dominns veniam , quia ignorantes quod ve-

rum sit , lacili simplicitate peccatis. Explicit.
L. ITEM SERMO SAKCTl AUGUSTINI DE KATAI,E APOSTOLORUM 1).
i.v^ piscator ! cui iubebat non dico curator sed infimus obsonator ,
, ^"jlic"^ ct m^"
modo genibus provolutus eum adorat imperator 2). O duo luminaria qui ,
"'
'
*"'
omnium tenebras inlustrant quorum triumphi diem hodierna devotione !
(idelissima celebramusrt), ut per quos initium divinae cognitionis accepimus,

per eos usque in finem saecuU capiamus regni caelestis augmentum qui :
in conspectu generis humani mirabiles apparuerunt. In eorum agnitione

mutatio/^): quia praevalendo deficiunt persequentes , et deficiendo praevalent
interempti. Nec potest uUatenus explicari quibus modis haec interfectio
pretiosa pensetur. Moriuntur abiecti , et orbis terrarum capiunt principa-
tum 3). iMoriuntur mundanae eruditionis ignari, et existunt doctrinae caele-
stis auctores. Sloriuntur captores piscium , et efficiuntur liominum pisca- f. im. a.
tores. Moriuntur soliti maria perscrutari mediocris c) artis officio, reddnntur

saecuh examinatores et iudices. Moriui:tur poenis tormentisque defecti , et
fiunt curantes hominum passiones. Moriuntur terrenae dignitatis extranei,
et eorum pontificio caehim aut reseratur aut clauchtur.
Moriuntur aliquando
morituri , et pretiosae mortis admiranda commer- efficiuntur aeternae d). O
cia, quae nulla possunt extimatione taxari per quos imigeniti sacrum cor- !
pus Deus exornans f), et unius ecclesiae suae fundamenta constituens. Nam
unus dies duorum martyrum est et duorum apostolorum quantum eccle- ,
siae traditione percipimus nam non diverso slcut quidam garriunt sed : , ,
uno tempore, uno eodenique die 4) gloriosa morte in urbe Roma sub Caesare
iVerone agonizantes coronati sunt et jiariter sanctam romanam ecclesiani ,
Ghristo Deo nostro consecraverunt. Aequavit meritum in passione qui ,
eos unum quidem de aequoris piscatione alium vero ex praedictae sanctae ,
ecclesiae persecutione ad aeternam vocavit redemptionem. Hoc enim egit

, f 247. 1,.
in eis qui erat in eis ,

qui in eis patie])atur, qui adiuvavity) certantes , et
coronavit vincentes. Explicit.
a) A. Jklelissime celchremus. — b) B. mututi. — c) A. mediocre. — f/)'.Ita B. ubi tamen rxpunnitur neternae. At A. prae-
(losae mutis efjiciuntur aclernn. Locus mendosus. —e) A. exorans. — /) Cod. adiubavit, et raox corunabit.
1) In appendice ni.iurina senno CCIV. extat inci- ad sepulchrum phcatorls Petri submisso diademate
piens: Filioli mei, qui congruit cum nostro vat. 5?</;p//cfH-e. Confer etiam append.niaur.serm.CCIV.3.
usque ad verba 7iam istr heatissimus Petrus. Post
: 3) Nempe lioc sensu dicit Augustinus epist. XLIII.
quae verLa postreina edita non sine sermonis , vel
, 7. [ii romana ecclesia semper apostulicae cathe-
adsuti segnienti indicio , sic prosequitur codex vati- drae viguit principatus.
canus. Attameu app:iret additamentum factuni esse 4) Augetur suspicio adsuti fragmenti, quia contra-
Romae potius quam in Africa. Quamquam igitur ria Augustini senteutia legitur in liis vatie. sermoni-
omittendum fortasse fragmentum lioc videl)atur , ta- bus XIX. etLIII. Ceteroqui et S. Gaudentius hrix.
men retinuimiis propter Romam, et apostoloruni lio- serm. XX, de uno die cogitasse videtur. Et quidem
norem, et ob summam codicis antiquitatem. Quin in codice etiam G454. sic tantummodo scribitur:
immo fiagmentum hoc sermonis extatetiam in cod. nam uno die passi sunt: hodie prior passus est
vat. 64j4. f. 300. Petrus , hodie posterior pa.^sus est Paulus. De
2) Consonat sibi Augustinus epist. CCXXXII. 3. Jiac controversia docte scribit Baronius ad an. Cli.
FiUetis imperii nobilissimi eminentissimum culmen LXIX. uum. 4.
: ;
10-2
LI. INCIPIT SERMO SANCTI AUGUSTIISI DE EVANGELIO, UBl DICIT lESUS PETRO
SIMON lOHANlNIS, AMAS ME*?
1 . \/ii'iiitniu nos recitatae evangelicae lectionis textus doeuit hoc in

;,
"' '*•''
loco , tertio apparuit lesus discipulis suis postquam resurrexit a inortuis
f. 2-.1. b. qui cum pranderet, dicit ad Petrum « : Simon loliannis, amas me ? Dicit
ille : Domine tu scis. » Adsidua ergo domini
, nostri lesu Christi post i'e-
surrectionein praesentia maiorem fiduciam credulitatis dedit. Nam humanae

infirmitati consulens Deus a) saepius se
discipulis suis voluit exhibere , ,
ut de resurrectione eiusdem nihil dubitationis adferret. Frequens enim

conspectus Doniini plenum indicium veritatis effecit. Et licet plurimum ad
fidem sufficeret semel visum tamen quo resurrectionis suae manifestius ,
testimonium proderet, in apostolorum suorum intulit frequenter aspectu.

Non enim apostolos suos praesentiae suae celebritate perstrinxit , sed con-
spectus sui praesentia satiavit , ut cum his escas ederet b) , non quasi indi-
gens cibo ;
quid enim iam necessarium corpori redivivo ? sed ut manifeste
ex mortuis resurrexisse monstraret , cum ea quibus vita humana sustentatur
cap. X. 41. alimenta pei^ciperet. De qua re et in actibus apostolorum scriptum est *:
u 252. a. « ]ier postquam resurrexit a mortuis manducavimus

-XL* dies , inquit ,
,
cum illo nos testes sumus. » Et tam iugis Domini et tam continua post
,
resurrectionem praesentia et fidem credulitati addidit et locum perfidiae

, ,
denegavit.
2. Sed praetermittendum nullo genere est, quod dominus noster lesus
Christus hanc evangelii partem ita conplexus dicendo
est Simon lohan- :
nis , amas me ? quam interrogationem trina propositione dilatavit i). Quid

est Dominus Petrum ter scrutari voluit, et responsum sibia Petro
ergo quod
voluit ter adhiberi? Hoc in loco sic Petrum Dominus (interrogat) quasi qui
i
secretum humanae cogitationis ignoret. Et dixerat quid cogitatis in cor- :
iiaith. IX, 4.
LUC. V. 22.
dibus vestris nequam*?
1
Et alibi videns lesus coiritationes
" eorum *. Qua de :
».
causa Petrum utrum ab eo diltgeretur interrogat trinae vocis officio cum ,
diviivirum partium fuerit cuncta praescire ? Scriptum est enim quia Deus ,
ier. xvu. 10. scit quid sit in homine. Et ipse alibi dicit * ego sum (qui) scrutor r) renes :
et corda. Quomodo ergo de Petro utruni in amore Dei esset expensus ex-
quirit ? Neque enim fieri poterat ut Petrus eum Deum esse probata sibi , ,
f, 252. b. eiusdem resurrectione non crederet quem ante passionem et Christum

,
,
esse et Dei filium credidisset. Dixerat enim: tu es Christus filius Dei vivi.
Dein qui amoris sui erga Dominum dedisset documeuta non minima dum ,
se usque ad mortem comitem pollicetur. Quam ergo hoc in loco Petri
dilectionem vult Dominus habere conpertam, quam iam plurimis docunien-

tis Petrus dederat conprobatam ? Nou ergo fruslra dilectionem suam ter
Dominus proposuit, nec sine causa ter Petrus quod Dominum amaret si-
d) Ita coU., non Dumhius. — l) Cod. Iialerel. — c) Cod. 1. ni. pme.vrutor , •>. pruescrulator.
1) Conferatur sermo vatie. XIX. ubi similiter loqiiitur Augustinus.

,
SERMO LI. I)E EVANGELIO, VBI DICIT lESUS PETRO ETC. 103
mili ratione respondit. Non ergo
vel scientiae vel igiiorantiae locus a) liic
est, quocl Doininiis Petruin f're([uenter interrogat. rsilii! est eniin quod di-
vinam possit latere virtutem qua dicit * prius quam te formarem in utero
: Hipr. i. 5.
novi te. Et apostolus ait * : « quos praescivit , et praedestinavit et quos ;

• i'"ni. vin. 2,,.
praedestiuavit, hos et vocavit; quos' vocavit, hos et sanctificavit. » Mirum

ergo quod probari sil)i voluit in voce ,
qui sciret quid Petri versabatur
in pectore. Non ergo hic Dominus propter amorem proprium apostolum
suum trina interrogatione examinat, sed quia Petrum nodus trinae inter-
rogationis adstrinxerat sub ipsa Domini interrogatione ideo , ter interro- f. 2r,3. ,1.
gatur post resurrectionem a Christo , ut cum trina confessione crederet,

quem sub ipso tcmpore passionis tertio denegasset. Ipso utique numero
confesslonis apostokun suum Dominus voluit quem trinae per-
absolutum ,
noxa fecerat religatum.

fidiae Et quia dixerat*: « qui me confessus fuerit •
Maiiii. x. 2-2.
coram liominibus confitebor , et ego eum coram patre meo qui in caehs
est » propter confessionem nominis sui apostolum Petrum Christus dominus

noster voluit reformari , ut eum ipse possit coram patre suo et angelis
confiteri. Explicit.
LII. ITEM SEWIO SA^CTJ AUGUSTIXI IN NATALE SA^CTI PETRI,
ubi dubitavit 1) ia fluctibus cum ad eum venit super aquas *.

•Maith.x1v.2s.
i.X^ratres karissimi, aut erroris freus) est aut qui Petro apo- cod.vat.ms.A.
stolo, lioc est ecclesiae fundamento

...
a), aliquid infidehtatis adscribit
delicti
.
,
1
; sicut
I. 265. b,
^3^1'"'^"''^"
temerarium est, dilectissimi, eum incredulitatis h) arguere, cui solvendorum

et ligandorum criminum ])Otestas est pro meritis divinitus adtributa. Aut
quis potest aUus tam idoneus inveniri , si apostolo culpa inuritur c)? si Pe-
tro praecipue , cui ipse Dominus testimonium perliibuit ,
quod sit culpa-
bile d) inrogatur. 3hilti enim sensu indocibiles <?), qui rei gestae rationem
ignorant laqueos non minimae offensionis incurrunt, ut credant hoc loco

,
fidem certain et solidani in apostolo non fuisse ubi ei dicitur a Domino o , :
modicae fidei, qiiare dubitasti? non considerantes magnitudinem ipsius fidei

qua dictum est a Petro: Domine, si tu es, iube me venire ad te super aquas. f. 206. a.
Utique qui dicit iiibe, credidit potestati. Ingens ergo hic credulitasy) fuit, ut
audaci saltu, et de navi intrepido descensu, profundo se ciederet elemento,
et inusitatam gressibus viam securus intraret, non metuens quod et hone-
a) Cod. loaihis. — b) Cod. A. iiicrediilitas. — c) Mcntlose A. At recte B. — (/) A. cuJpavite. — c) Cod. A. indociviles. — /) A.
criidelitas, et sic B. I. m.
1) Legebat liunc sennonem Possidius indie. eap. Iianc petrain etc. Tum serm. ed. CXVII. 2. In uno
VIII. sed pro chihitarit , seribebat in titulo titu- Pefio ftjurabatur unitas nmnixtm pastorum. Po-
bacit. Nenipe : de eo quod Petrus iii mari titu- stremo de baplism. lib. II. 2. de Petri apostolatu
bavit. loquens ait : guis nescit illum apostolatus princi-
2) Animadverte vocari ab Augustino Petrum ec- patum cuilibet principatui praeferendum ? Deni-
clesiaefundamentum. Eant nuncimpii, et adhuc ro- que praeclare remensis Hincmarus praef. capitul.
manae Petri sedis lirmitatem , et Capitolii immobile ad archid. Beatus Petrus apostolus, cuius vice in ec-
saxum, oppugnent! Scilicet tu esPetrus, et super clesiajumjuntur episcopi.
,,,;
20 V SEUMO LII.
rosiim a) csset Iiumani corpoi'ls pondiis ; et liquidiim niaris , soliflum non

poitaret ingessum. Tantum enim fiduciae Domini verbo conceperat , di-
centis veni , ut crederet vestigiis suis non pelagi infidam mobilitatem b)
subditam, sed tamquam terrenam soliditatem esse subiectam. Nam cum Do-
minus super mare iter ageret ita eius subditum pedibiis obtemperabat ele- ,
mentum, ut nec se mare subtraheret et venerandas Domini plautas non ,
tangeret. Nec mirum, karissimi si ei natura aequoris serviebat cuiiis est , ,
arbitrio et dispositione perfecta. Soli ergo Christo del)itum c) erat , ut siccis

per aquam vestigiis ambularet, et fragilitatis liumanae ratio postulabat nt
Petrum turbaret ventns ,
pluvia terreret. Inde est ergo quod ex parte
aliqua mersus est et hominem nihil inciperet discrepare
, ne inter Deum
essetque inter homines non minima dubitatio, si Petrum hoc d) vidissent
fecisse quod Christum; nec honor Deo debitus c) redderetur, quia non
esset mirum a Deo gestum, qiiod et ab homine videbatur effectiim.
2. Et quia in hoc saeculo tamquam in aliquo mari positi sumus, in
quo utique et spiritalium nequitiarum turbldines /") sustinemus omni sol- ,
licitudine naufi-agium declinantes , teneamus nostrae solida g) et sta-

lidei
bilitatis vestigia , ut saeculum //) lioc quod domiiius noster lesus Christus
pedum suornm , hoc est adventus sui , virtute calcavit, nulla nos ex parte
praecipitet vel demergat, Certe si aliqua nos velut ingruentia i) periculo-
rum apostolorum clamemus ad Dominum
temptare coeperit, exemjDlo k)
dicentes: Domine libera nos quia perimus /). ^Melius enim est nobis inter-
pellando Dominum liberari , quam dissimulando et non orando periculum
mortis incurrere. Sed ut ad coepta m) redeamus ,
plurimum ergo sibi hu-
mana usiirpatio licentiae daret, si virtutem cum Deo coejDisset habere com-
munem. Idcirco ergo Petrus apostolus visus est hominilius in fluctibus du-
bitasse ut sciremus nihil dandum esse nostro actui
, sed totum quod ;
recte gerimus, divinae adscribendum esse virtuti. Cui est honor et gloria
in saeciila saeculorum i).
a) Coii. A. honorosiim. — 6) A. movilitatem. — c) A. devitum. — d) Codd. hic. — e) A. devitus. — /) B. tuTbidinem. — j) A.

folidam. — h) .\. saeculorum. — i) Codd. ingruenti , quod videtur ineiidosuin pro ingruentia , ctiius sunt exempla in Caiigii glos-
sario. — A) A. exemplum. — l) k. peribimus , Id est pcrivimus. — wi) A. accepla.
l) Ilacteaus eode.x autiquissiiiuis vatieanus 1835. sciscere lapldibus obruebat. Huncnobis ipse Domi-
At in alio reoente 64.54. prosequitur sermo , altsque nus apostolum condonacit, tribiiitque nobis ex Saulo
u)la iuterruptione , ut inlVa subiicimus. Verumta- Paulum , ex apostatci fecit apostolum , et fccit ec-
men alienani esse a praesenti sermone, quiestde clesiae ex persecutore doctorem. /tmator passionis
Vetro tautum , lianc conlinuatiouem , nemo non factus est, qui persecutionis auctor extiterat: et
videt. Conferatur autem sermo LITI. 2. paris. ex cod. qid in alienis afflictionibus prius grafulabatur
casin. qui est de Pauli conversione. Sic ergo codex in suis postmodum persecutionibus laetabatur. Ipse
noster ti4.S4. Et quiadiijmnn etconyruum est , Fra- qui tunc in apostolo suo virtutem istam exercuif,
tres , ut gaudia nostra cum sanctis apostolis con- ipse nunc de ipso infernorum conclavi , et ex ip-
feramus ; et kis annuntiemus domiidcae resurre- sis animarum nostrarum capti-
draconis faucibus
ctionis gloriam ,
qui consortes sunt dominicae pas- vitatcm eripuit; et nobis a tcnebris ud lucemre-
sionis. Nam
,
quem vas [facere] electionis
ipse meanfibus aeternae vitae ianuas patefecit ; prae-
suae dignatus est , et voluit magistrum gentium stante domino nostro lesu Christo , cui est honor
dare, non sQlnm ftdelium animos a pietatis pro- laus, et gloria per infinita saecidu sacculorum.
posito rerocabat, sed etiam nolentes a Christo de- .tmen.
Il
105
LIII. ITEM SERMO SA.NCTI AUGUSTINI DE UBl BEATUS PETRUS
U\ MARI TEMPESTATEM SUSTINUIT IN NAVI 1). •
Matlh. .\IV.21.
i.Lîitritos liiruiulo piiUos siios cuni volandi arti disponit ,

paulnluni
quideni in aere diinittit ,
quibus tainen ipsa vieina est, ne forte decidant
trepidando , adliuc infinui volando. Jta et salvator noster lesus Ghristus
discipulos suos quasi teneros pnllos de nidulis quietis emittens niarinis flu-
ctihus adprobandos ; at a) ubi coepit pinnas devotionis eorum niarina pro-
cella turbare , et ventosa tempestas dissipare , i{)se potens est sequi navigio
qui iniperat vento. Fecit sibi potentissimam monopedam 2), singularem qua-
drigam, mirandam suis vestigiis plateam componens, noii marmoribus or-
natam sed fluctibus pictam , non saxis sed plantis. Non longe recetHt ,
qni
pie praemisit. Ambulabant soli et non soh , temptandi ,
probandi , visi-
tandi. Invenit occasionem quasi subtilis fur effractor ,

qui excitat tempe-
statem ,
qui non amat tranquilhtatem ; et quasi absente magistro discipulos
temptat, ventos inflat, excitat niare, et sequentem non videt guliernatorem.
Fit servis, absente domiuo, ergo tantum b) sine causa naufragium sed tene- ,
tur pietate navigium. lih interea manus extendunt lacrimas fundunt, vehi ,
deponunt, strident funes et restes ut Petrus solvatur et diabolus aflige- ,
tur. Ubi exclamant, inquit, Doinine salvator noster ? Praemisisti nos et ,
dimisisti nos. Ecce naufragator , ubi es tu potentissime gubernator ? Ecce

tempestas , ubi es pietas ? Eece mare latrat , iibi es tu agnus Dei qiii tu-
Jisti peecata mundi ?
2.Continno advenit Dominus ciini pietate subridens ad teneros pul- ,
los. \entis turbantibns dissipatis, venit potenter, appellat clementer suos ,
quoque reficit sapienter. Vîdent et tiiibantur, qiii non videndo turbalian-

tur. O inenarrabiha , Fratres mei ! Ubique metus , aut de periculo , aut de
miraculo. Sed tuht iUis timorem ,
qui mitigavit tempestatem. Nohte , in-
quit, timere; ego sum. Magna
Domini personae inter- fit eis consolatio ,
pretatio c). Domine clamant securi snmns si tu es non timemus si tu

, ; , :
,
es. Et Petrus ait possuin facere quod facis si tu es; sed proba mihi vere
:
,
si tu es; et iube me venire ad te super aqiias , si tu es. Domine ad te

dixi : sine te non praesiimpsi ; si iubes , dixi ; sed si iuvaveris ,
quod dixi.
Si non iuvas, noli iubere ;
sed si iiivas , dignare iubere , et iube me ad te
a) Cod. ad. — b) Cod. argulatiuii ,

quocl .sic cmendandum puta\i. — c) Iiilerpnlntio pro mitigatio , iiotus tropus.
1) Hunc ego sermonem sumpsi ex codice 55. bi- attanien Possidii veiba tituluni liunc inter Augustini
bliotiiecae rom. SessorJanae.saeculi sexti vel septiini. sermones recitantis duliitare nos haud sinunt. ,
Edideram ante lios annos in spiciiegio rom. T. VIII; Adnotent vncabujuni lexicograpbi. Sic autem
2)
nunc rursus inspecto codice eundeni imprimo, tum , loquitur Augustiuus ob denotandani divinorum gres-
quia Augustini novos sermones coadunare placet, tum suum velocitatein. Cangius iu "loss. nied. et inf. lat.
quia est argumenti similis praecedenti. .A Possidio laudat Odonis baec carminasunt homines vno tan- :
quidem in iudiculo cap. IX. egregium babet testi- tum pede cursv—auram vincentes gui re-
fulti ,
monium de ecangelica lectione , ubi Do-

bis veibis : cto nomine dicti —
monopedae. INon erco Odo crea-
,
mino iubente Petrus super tnare ambulacit. Etsi tor buius vocabuli fuit, quod nunc apud classieum
ergo serinbDis stilus videtur bumilis et argutulus, auctorem Augustinum legiinus. Cf. Gell. lib. IX. 4.
14
,
106 SERMO LIII. ITHM MV.
ênire super aqiias. Et Doininus e contra : veni ad nie , si praesuniis de

me. T.aetus Doininus vultuque iucundo favens , expectans piscatorem suuni
coidessoreni suiim, praesunitorem i) suum , confessorem siium , et primum
carhunculum lapidem pretiosum -x) , non lonjê expectans 3) sed prope pro-
pter pietatem.
3. Petro itatpie niare a) siibripit trej)idanti. Sensit mare in Petro iideni
deficere , et coe])it maiore />) nndariim lingiia latrare. Solvitur (piod erat
(irmatum ,
quia fidei solutum est firmamentum. Velut cera sole calente so-
luta, sic coepit unda laxari mollita. Sensit petram pelagi Petrvis vacillare
iam c) debilem fluescentem : et depressis vestigiis atqiie palpitantibus mem-
biis, extensis palmis, exclamat et dicit : adiuva me, Domine , et miserere
mei. Semper mihi timor est sine te , et in navicula et super unda prae-
sunqasi venire ad te. Quare tollar a te ? yVdiuva me , ad navem revoca ,
ascende meciim veniam tecum. Ille ille //) Dominus virtutum nobiscum, su-
,
scej)tor noster Deus lacob, Petrum allevavit lirmavit, ambulare intrejiidum ,
lecit , trepidantes discipulos refecit , comjjescuit j)rocellam ,

gubernavit na-
viculam. Ij)sam suam sj:)onsam, nostram niatrem , tranquillet ecclesiam ! et
inter istam temj)estatem ijisum habeamus semj:)er gubernatorem ,
quem Pe-
triis hal)uit defensorem ! Amen.
LIV. ITEM SERMO SANCTI AUGUSTINI DE NATALE APOSTOLORUiM.
"•';. vat. 1S35.

I . xxudiaiiius , Fratres karissimi , hunc jiiscatorem j^rincijiem omnium
aj)Ostolorum , qui fideli resjionso meruit ianitor esse regni caelorum. Ac-
cejiit solvcndi ligandique potestatem ,
quia invenit latentem Domini niaie-
statem in pcrsona 4) hominis. Jnterrogat dominus Christus discijiulos suos,
quid de eo vulgi aestimaret oj:)inio , dicens quem me dicunt esse homines :
filium hominis ? At c) ille divino ignitus sjiiritu resjiondit , non quod fuerat
interrogatus , scd quod desujêr fiierat insjîratus: « tu es , inquit , Chri-
•Maiiii.xvi 17. stus iilius Dei vivi. » Cui Dominus ait " : « beatus es Simon Bar lona quia
caro et sanguis non revelavit tibi , sed jiater meus qiii in caelis est. » In-
carnationis mysterium et tam jDrofundi altitudinem sacramenti , humanns

sensus et carnis sajiientia non potest intueri , nisi a Domino fuerit reve-
L-i(,i.h. latum. Ecce , Fratres , ajjostolus humilis et j)aujier invenit investigabiles/)
divitias Domini joer confessionem g) gloriae nominis Christi. Invenit divi-

tias caelestes , credendo non discutiendo j); seniper enim credidit //); nec
II) Cod. maris. — b) Cod. inaiora. — c) Cod. vutitarc iiaiii. — <1) Ita cod. — c) Cod. «t/. — /) Cod. iiwcstigavilos. — g) A.
rmifessioms. — k) Ita lieic cod. quamquam alibi saepe creclcjit.
t) lUuminat liuuc locum ipse Augustinus ep. CXL. Et Luc. XXII. Gl . />7 (oticer.iii.'< Doiniiius respexU
36. Petrusex egretjio praeswntore tam creber ve- Petruin. Etenim et lieic et supra expecfans poni
gator effectus. Item alibi sic de Petro loquitur. videtur pro .ywlnns ut interduiu uiibi. ,
2) Koûifti Tou SajiizjAiiou 6 aVoff-oXo? WsTôi , in- -1) furma.

Id est in
îuit S, Soplu-oiiius in comm. liturR. p. 35. Hoc quoque contia rationis liumanae plus aequo
•'>)
Haud
3) an Ausustinus innuat locuin Mattli.
scio sectafores; qua de re tam mirus est nostri Ausustini
XXVI. 58. Pefrus aiitem sequebatur eum aloiige. locus Retract. I. 2, ut lieic prorsus recitandus vi-
,,
DE NATALE APOSTOLORCM. 107
aliquando discessit i), cuius fides tantani gratiam nieruit , ut etiain per
niare Domintnn sequeretur. Quando auteni hic unda calcasset , si liuinanani
rationem tractasset ? Quando liquido elemento vestigia solidae carnis inpres-
serat, nisi verbis Doniini credidisset? Non ergo discussit , scd credidit a);
et ideo illi alta Dei niysteria revelata sunt. Revelavit Doniinus discipulis
suis inettabilia «) fidei sacramenta , et nianifestavit eis odorem notitiae suae.
INIanitestavit se piscatoribns Dominus, ut universus niundus evangelii reti-
bus caperetur. Ecce ul)ique docent piscatores sapientiam , et errant gram-
matici et oratores sequentes stultitiam 3). In simplicitate cordis Dominum
quaeramus Fratres karissimi et eius adventum tamquam cottidie ventu-
, ,
rum esse credamus ut correcti a vitiis vanam spem saeculi relinquentes

; ,
ad palmam supernae vocationis attingere mereamur.

2. Natalem igitur celebramus sanctorum apostolorum primi et novis- ,
simi. Scio quidem vos scire quod dixi sed numquid quia vos scitis, nos ;
silere debemus ? ut reddentibus vobis quod vestrum est nos remaneamus r ,
innoxii. Vos enim redditis sollemnem protessionem b), et nos del)emus facere
qualemcumque sermonem ut omnes pariter celebremus devotionem. Petrus ,
itaque primus est apostolorum, et Paulus novissimus apostolorum *. Deus m

autem qui eos sua vocatione sanctificavit ipse illos in passione coronavit ,
primus et novissimus primus videlicet ante quem nihil novissimus, post

;
, ;
quem nihil : nec originem eius aliquis antecedit , nec finem eius excedit.
Origo eius non habet initium finis non habet finem. Ita ei^go ille qui ,
,
est primus et novissimus aeternitatem perpetuam commendavit. Ipse apo- ,
stolos suos primum et novissimum aequaliter coronavit. Vita eoruni prae-

dicat caritatem , mors eorum consecrat sollemnitatem. Una dies 4) dlis oc-
currit coronandis , civitas una tumulandis. Non sunt in terris corpora eo-
rum saparata ,
quorum merita sunt in caelis aequata. Viventes in carne
plantaverunt ecclesias sermone suo morientes pro Christo rigaverunt san-
;
guine suo ; adiuvant c) nos orantes merito suo 5).

3. Bene sibi occurrerunt ad unum diem , ut quibus fuit communis prae- f.
dicatio civitatis , una esset sors individuae caritatis. Sane , sicut traditum
a) Cod. iiifffavilia .
— l) Cod. processionem , quod vix retineri poterit. — c) Cod. adiubaiil.
deatur. In hominls quidem natura nihil est me- minantur , qiiod illis qui ad eam veniunt, prae-
lius ,
quam mens et RATIO. Sed non secundum cipifur ui credant\; se
autem non iugum credeîdi
ipsam debet rivere , qui beate vult vivere ; alio- imponere sed docendi aperire fontem gloTiantur.
,
quin .lecundum hominemvivil;ctim secundum Deum Sed de hac re praedare sanctus Leo PP. disserit in
vivendum sit , itt possit ud beatitudinem perveni- epistola CXXXIII, cuius verba quasi trabale te-
,
re: propter quam consequendam non se ipsd de- , lum , irrationales rationis amatores percutiunt.
bet esse contenta , sed Deo mens nostra subden- Augustiaiis in
3) loli. VII. 17. Magnus Cijpria-
<f^ **'• nus orator, scd prior Petrus piscafor. Melius est
1) Confer retro sermonem vat. LII. (inquit idem Aug. serm. ed. CXXXIII. C. cum pie-
2) Hinc S. Hilarius de Trin. lib. I. 37. Ultra na- fate nescire ,
quam cum insania iudicare.
turalem opinionem fidei obedientia nos provehit. 4) Uaa dies sed non idem annus
, : prinio Pe-
Tum noster Aupustinus de util. cred. n. 21. Cafho- trus, deinde Paulus.
Confer serm. vatic. XIX.
liraecclesiavenientibuspraecipit FIDEM,haerefici Vides fidem de intertessione sanctorum. Sane
j)
promittunt R.ITIONEM se reddituros. Et postea : martyres favore suo interesse relms humanis nar^
Manichaei Cafholicam iecdesiam j vel maxime cri- rat Augustinus de cur. ger. pro mortuis n. '22.
;
108 SERMO LV.
liahemiis, primus beatiis Petnis passns est : oportebat enim vocationis or-
(linem et in morte servari. Deinde beatissimiis Paiilus, novissimus quidem
apostolorum , sed magister gentiiim. Paulus ergo parvus, tamcpiam domi-
nici iuiibria Aestimenti, sed tamen quae possit salvare tangentes. Elegerunt
ambo Romam principem romani nominis civitatem Petrus propter prin- ;
eipatum apostolorum , Paulus proj)ter magisterium gentiuni. Sed illic tan-

tum corpora posuerunt ; ubi([ue autem merita sua disperserunt , siciit motlo
cantavinuis: « in omnem terram exivit sonus eorum , et in fines orbis terrae
verba eorum *. w Quicumque bominum iu quacumque parte terrarum no-
vit lesnm Cbristum dominum nostriim, necesse est Petrum sciat et Pau-
lum. Hoc est in omnem terram exivit sonus eorum. Quocumque enim
,
non venerunt viventes pedibus suis mortui pervenerunt in litteris suis ,
ex quo a) nobis cottidie apostolica verba recitantur. De ipsis instruuntur ec-

clcsiae catbolicae exinde confunduntur baeretici
;
inde confutantur ini- ;
mici.Quia ergo non potuimus ubique corpora eorum babere eloquia eo- ,
rum possumiis tenere. Corpora enim eorum necesse fuerat ut in.uno loco
ponerentur, sed virtutes eorum ubiqne exercentur in Cbristo lesu domino ;
nostro, qui vivit et regnat ciim Patre in unitate Spiritus sancti Deus per ,
omnia saecula saeculorum. Amen. Expbcit.
LV. ITEM SERMO SAKCTI .AUGUSTINI IN b) KATALE BEATI PAULI APOSTOLI.
Mi\^^XX\'Ji
^" ^ i'atres karissimi ,
gubernator in tempestate dinoscitur i), miles c) ux
3828.' B. ffsol.'"' acie probatur , delicata d) iactatio est ubi periculum non est. Sicut enim
gubernator eruditus inter niarina discrimina , inter minaces fluctus <?), inter
extollentium se aquarum metuenda cacumina fretus, flxus gubernaculo suo
intentis ocubs baeret ad caelum et inpetu non frangitur tempestatis, sed ,
gubernans in periculis navem/) propitiante Domino perducit ad btus ; et
sicut miles inter cruentos gladios, inter hostium feroces aspectus intrepidus
pro regis sui iure g) decertans , si mori illlc contigerit , laudabiliter Ii) mo-
ritur ; si vero vicerit ,
palmis victi-icibus et honoribus decoratur ; ita et
beatissimi apostoU Petrus et Paulus velut gubernatores et mibtes contra

adversarias potestates omni tolerantia i) perstiterunt , nec victi sunt, sed
potius vicerunt. Ergo Petriis et Paulus sanguinem fuderunt.
a. Sed videanuis Fratres, causani, ,
quare ista perpessi sunt, scilicet qiiod
inter cetera miracula etiam magum illum Simonem a) de vacuo aere unius
n) Malim sx quibus. — b) Ita cod. in , ul iii serm. vat. LII, iion de. — c) A. milex. Sic et iiifra. — d) k. ddictn. — e) K.
Jlucl.is. — f) A. nabem. — g) A. B. iura. — h) A. laudavililer. — i) A. menJose omnem tollenrantiam.
1)Videbam hoc iuitium in tabula aenea excusum bieviario rom. ad diem quintam iulii. ) Ceteroqui co-
editionis romanae uovorum serni. S. Ausustini; iiJ- liex noster antiquissimus , uncialibus litteris scri-
sum tamen hacteuus sermonem nusquam. ptus, banc reliquamsermouis partem Ausustiuo mag-
2) Qui sequitur traetus de Simoue mago, extat na cum auctoritate viudicat. Nam Brunum, quidquid
eliam iu appeudiee mauriua serm. CCII. De eo dis- potest ad Maxlmum suum unguibus fidiculisque tra-
serit ad serm. LXXU. S. Maximi Bruuus quem vide ,
here solitum , valde sciiuus quo luorbo alios quoque :
cuni sua aduotatione. '

Et quidera legitur etiam in alioruui auctoruin editores laborasse, alibi docebimus.
IN NATALE BEATI PACLI APOSTOLI. 109
solumniodo orationis \>i, praecipitio)ruina, in terra prostraverunt. Cum enim

Sinion magus atque maleficus Christum se diceret, et tamquam iilium atl i. 3ii. a.
jjatrem adsereret et ad caelum volando se posse conscendere , atque elatus

subito magicis artibus i) per aera volare coepisset ; tunc Petrus et Paulus
iixis in terra genibus precati sunt Deum , et precatione sua vicerunt magi-
cam levitatem. Primum enim ascendit ad Deum sanctorum oratio , quam
magi Simonis falsa volatio ; et ante pervenit iusta petitio ,
quam iniqua
praesumptio. x\nte Petrus et optinuerunt quod pe-
Paulus in terris positi
tebant ,
quam Simon quo numquam pervenire
perveniret in caelestibus ,
valebat. Tunc igitur Petrus et Paulus oratione facta Simonem magum vi-
ctum de sublimi aere rapuerunt et quodam praecipitio in saxum elidentes
,
eius crura confregeriint b). Et hoc in obprobrium facti illius , ut qui paulo
ante volare temptaverat , subito plantas amittens ambulare non posset : et
qui diabolicas pinnas adsumpserat ut in caeliim ascenderet , divisis mem-

bris in terra conlisus, coram omni populo turpiter iaculsse monstratns est.
Sed ne hoc mirum videatur c{uod magus iste atque male-
forte, Fratres, ,
ficus praesentibus apostoUs per aera aUquantuhim volaret, hoc jjatientia

Petri et PauU fecit. Permiserunt enim iUum subUmius ascendere, ut de alto i. 314. i..
eum ostenderent cecidisse. Vohierunt eum aliquantukun aeris in excelSo

levari a conspectu omnium populorum , ut iUo cadente unde fuerat gavi- ,
sus c) a turba fideUum , inde terreretur sequentium numerus perditorum.

3. Nam cuius meriti sint, Fratres dilectissimi , ])eatissimi Petrus et Pauius,
hinc possumus intellegere , ut cum dominus noster lesus Christus orientis
regionem propria inkistraverit passione occidentis tamen plaga ne inho- ,
nora fuisset in aliquo dereUcta istorum exhibuit sub suo imperio sanguine ,
purpuratam. Et Ucet illiiis passio nol)is sufficiat ad protectionem tamen ,
iiorum apostolorum simulque martyrum memoriam noliis contulit ad saki-

tem. ]Nam ecclesia Domini , sponsa Christi ,
quae est una et vera regina,
ipsa genuit Petrum , ipsa genuit Paukim , ex ipsa nati sunt, ab ipsa nu-
triti sunt; postea nutritores et defensores eius effecti sunt. Nonne ipsa
Paulum pariebat, ut ex kqio fieret agnus ? Natus est Paukis, crevit , et
factus estmagnus. Natus est, sed difficile satis ita ut omnia membra con- ,
tremescerent (!) matris. Natus est quando baptizatus est a fratre et inki- , 1.3,5.3.
minatus a Deo patre continuo coepit defendere matrem, et coepit velle

Petrum videre 2). «Audivit enim Petrus quia Saulus eum quaerebat, et plus
» eum formido tenebat. Noli timere
beate Petre quia magnus tibi natus , ,
» est frater: habes qui honoret, habes cpi tecum laboret non enim
te :
» Saulus te quaerit, sed Paulus vas electionis te cupit videre.. Benedic

a) Cod. praccipith. — b) A. confrigcrunt. — c) Ita cod. — d) In B. 2. m. contremiscerent.
1) Augustinus in ps. IX. n. 2^. De Simone dif- bulissupplicium fuisse eonstitutuiii, teste eodem .4u-
Jamatum est , cnm sceleratis artibus caeium se gustino de C. 1). 11. 19.
putasset adepturinn de humana geueratione in
, et 2) Totus qui sequitur tractus, uncis a noliis iii-
dioiuam generationem rebus magicis transiturum. clusus, oniittitur in codicibus A. 1S.35, et C. 12G9,
Obiter autem adnoto, magicae artis reis iu XII. ta- sed tamen legitur in satis antiquo. 8.3828.
,
110 SERMO LV.
» Deuiii patreni, et suscipe fratrem, et hahes cum quo defendes matrem,

)) O heate Petre, quia conversus est Saulus, miraris? qualis es tu, erit et
)» ipse talis , et unus vohis erit natalis. Prior es sed aequalis est i). Qui
,
)) iUum fecit ex Satdo Paiihun , ipse te fecit ex Simone Petrum. Unus vos
)) mutavit , unus vos honoravit , uniis vos coronavit : mutavit persecuto-
)) rem , mutavit et piscatorem : et si te priorem , et ilhnn posteriorem , ta-
)) men ambohus unum dedit honorem. ))
4. Heia a) sancte Paule , veni veni , sequere Petrum sed docentem non ,
fugientem; fugiehat te, quando nesciehat te; sed nunc audivit quia evangehzas
fidem, quam aliquando expugnahas, et in te clarificat b) Deum. Feci, confi-
teor , feci ; sed pecoatum non iiaheo , quia ignorans feci ; ego feci , sed ipse
non sum qui feci. Si quaeris, ego feci « si discernis non ego feci 2).» Et quid
agimus c) sancte Paule, quia fecisse te, et non fecisse, utrumque testaris Dicis l!
quia fecisti , dicis quia non fecisti. Haesitat cor nostrum , cpxia amhiguos nos
dimisisti. Dicis cpiia tu fecisti ; cpiis est qui Paulo non credat? Iterum dicis
quia tu non fecisti ;
quis aiideat dicere Paulo , mentiris? Maxime quia tan-
tus videris , ut quidquid dixeris , indiscusse d) ci'edaris. Ego feci , incjuit
quando Stephanum lapidibus interfeci sed ex quo caehtus Christi nomen :
novum accepi «statim peccatum meum ego cognovi c). Fecit Saulus, num-
, ))
quid fecit Paulus? Multuni distaty) inter Saulum et Paukun. Et vere, Fratres,
vultis scire quia multum distat inter Saulum et Paulum? Saulus lapidavit,
Paulus lapidatus est. Saulus persecutus est ecclesiam, Paulus persecutio-
nem passus est propter ecclesiam. Sauhis Christianos virgis affecit, Paulus
pro Christo f{uinquies cpiadraginta una g) minus aecepit. Sauhis persecutus
est sanctorum congregationem A), Pauhis per fenestram in sporta summissus
est. Propterea nuiltum inter Sauhim et Paulum. IUud nomen a parentibus
in httera legis accepit ; istud nomen novum a Christo semel accepit.
5. Dicamus aliquid , Fratres, etiam de sancto Petro, qui fuit piscator
cui iubebat , non dico curator , sed infirmus i) obsonator ; et modo genibus
fixis eum adorat imperator 3). Ideo mundi sapientes evanescunt, quia per-
diderunt mentes : quia placuit Deo per stultitiam pi-aedicationis salvos fa-
cere credentes. Duo omnium gentium tenebras in-

hnuinaria magna, qui
lustrant, et omnihus veneratoribus bona beneficia praestant Petrus suis ,
et Paulus ,
primus et novissimus sed tamen ambo aequales. Scimus quia ;
non est in ilhs maius et minus. Primus cum Simon esset et hgare et sol- ,
vere noverat retia piscatorum ; factus est Petrus , et coepit hgare et solvere
vincula peccatorum. Novissimus cum Saidus diceretur nuiltos de Christia- ,
nis k) iniuriis afflixit nudtos crudehter interfecit. Factus est Paulus

, et ,
n) Ita coU. A. B. cum adsp. — 6) A. rlariflcabat , C. gtorijieal. — c) C. aimus. — (?) B. mendose iiulc. — c) Haec desuiit
in B. — /) Vocab. dislat deest in A. C. Sic et infra. — g) C. quadragena.i , uitam miiius. — h) B. eliam heic ecclesiam. — i) Ita
codd., uon infimus. lam infirmus pro infimus interdum dici , novit latinitas. — k) A. C. tnultos Christianos.
1) Apostolatu, non primatu ; electione , non prae- , piti ecclesiae culmine Petro ac Paulo. ,
rogativa. Et sic iutellige etiam inferius. Et qui- 2) llaee item desunt in codd. A. C.
dem satis nota est daranatio propositionis de bici- 3) Reeole apud nos fragmeutum sermonis L.
,,
IX XATALE BEATl PAILI APOSTOLI. 111
propter Christiim peiora passiis est, quam quod feeit. O divina providentia!
o divina mysteria o divina clementia o divina secreta Quomodo Christi
! ! !
ecclesiam aedificaverunt Petrus et Paulus Et celebramus hodie eorum !
festa sollemnia in laude divina , « a) praestante domino nostro lesu Cliristo ,
» qui vivit et rei^nat cum Patre in unitate Spiritus sancti Deus per omnia,
,
» saecula saeculorum. Amen. » Expliciunt sermones de secunda h) vigilia
beati apostoU Pauli num. X. i).
LVI. ITKM SERMO SANCTI AUGUSTliM DK NATALE SANCTI LAURENTII MARTYRIS 2).
Xnter laurigerosS) confessores, quos ad caehnn provexit perennis glo-

1.
Coii. \at. i.siG.
ria triumpliorum sanctus Laurentius variati decoris fulgore coruscat

,
quo- ;
niam et leviticam candidam et niart\ rialein sortitus est in passione coro- ,
nam 3). Quosdam igitur sanguis roseus cruentavit aUos flamma tamquam ,
in fornace succendit; in his rutihis in istis purpureus color effulsit. In- ,
ter omnes beatus Laurentins jiahnis versicoloribus radiavit: sicque verbera ,
ignis, et gladius , et omnis officina saevitiae , laudis titulos martyribus pe-

pererunt ,
quoniam non sunt in certamine victi sed ascenderunt de sae- ,
culo coronati. Quid igitur dolor quid poena, quid mors homines terretis? ,
a) Deest sequens clausula in B. C. — b) Cod. tantum sec.
1) Sic in codice antiquissimo 1835, qui f. 329. » et non plangas animani a qua recessit Deus? Hoc
e.xplicit cum liac pretiosa adnotatione litteris maio- » tenens niartjT respondeat comminalori: quid me
ribus scripta:Qui legis, obsecro ut OBES(eod. » cogis ut negem Christum ? Ego ut negein veri-
OaiS) PKO SCEIPTOBE, UT PEB APOSTOLOEUM PBIN- » tatera? Si noluero, quid facis ? Percutis corpus
CIPEM ;COd. PB1>C1PUM) SOLVAXTUR (COd. SOL- » meum ut recedat inde anima mea. Non timens,
VATUB) VINCULA AGIMU.NDI PRESBVTERI PECC4T0- » martyr ,
gladium persecutoris; animam time.ne
RIS COd. PECCATORI.) DEO CAELI GHATES. ( Liber
( » moriatur in geiienna. ludex ergo Dominus habet
eSt) EASILICAE APOSTOLOBUM PHILIPPI ET lACOBI. » potestatem et corpus et animam occidere in ge-
Nunc Roniae dicitur ecclesia ss. apostolorum, Porro >' henna ignis. Vis nosse quae sit mors animae
in dicta basilica recitavit S. Gresorius PP. bomiliam » intellege prophetam dicentem : tollatur irapius ,
suain XXVI in evang. Sequitur in pluteis vat. codex » ut non videat claritatem mundi. Timeat ergo ani-
1836. eadein aetate eademque nianu scriptus, qui est » ma mortem sunm, et non timeat mortem corpo-
prioris continuatio. lam vero in boc cod. I83G. f. 12. » ris sui. Illam niortem timentes , et illara vitani
leaitursermo,inter maurinos LXV.incipiens:Fra/rM » martyres diligentes ,
promissa Dei expectantes
(lilectissiini, admonent no.t eloquia dirina etc. qui a » minas pereecutorum contemnentes , et ipsi aput
nobis idcirco ut ceteri editi omittitur. Verumtnmen
, , >• Dominuin coronari nierueruut, et uobis eelebran-
in eo sermone ff. G-S. tanta occurrit varietas ut iianc , » da ista sollemnia reliquerunt. >
particulam salteni in scholio recitare, prout est in 2) Ante hunc sermonem leaitur in antiquissimo
codice ,
pretium operae Redeamus ad causam
sit. <>
,
nostro codice 183G. f. 43. b sermo maurinus CCCV.
> qiiod paulo ante dicebam. Quare mortuum est eor- qui incipit : .4(jnor,cit fides vesfra. Attamen in no-
• pusPquia discessit vita eius , boc est auima. Quare stro cod. babetur clausula inedita sic . . Christus
» inortua est anima ? quia deseruit eam vita eius ,
teneatur. His vncihus e.rcellentissiml Salvatoris ,
" Deus. Bre\iter enim bis cognitis, seitote certum- et (jratia eius in.tpirati , amore eiits accensi sunt
» que retinete, corpus mortuum esse sine anima, inartyres: tubd reritatis vicerunt promissa vanita-
" animam mortuain esse sine Deo omnis siue Deo : tis ,
pervenerunt ad gloriam aeternitatis.
" mortua babetur aniina. Planiris mortuum ? plance 3) Hoc initium cum lata parlicula lesebat olim in
T peccatorem , raagis plange impium, plange infide- in mss. etiam auctorMilleloquii T. I. col. 11.50.
» lem. Scriptura est: luctus mortui, V//. dies;fa- 4) Martyrii laudes .Augustinus in enarrationibus
••
tuiautem et impii, omnes dies vitae illorum' Au . psalmorum praeclpue. praedicavit. Extant item insi-
" vero non in tesunt viscera iniseratiouis christia- gnia de martyrio sunimatum veterum scripta Ter- , EccIi.XXlI.i.'?.
' nae , ut plangas corpus a quo recessit anima ? tulliani , Clementis alex., Origenis , Cypriani.
,
{ J2 SKIIMO I.VI.
Vicit vos fules , superavit martyrmn fortitiido iam non poteslis , timeri post
f. 47 a. linein ;
provexistis martyres non vieistis; evaiuiit virtns veslra
, , laeta siint
cle vobis lucrativa conmereia , nt per vos iretur ad gloriam ,
quia tenuerunt
martyres in passione constantiam. F2n , ubi est mors victoria tna ? ubi est
mors aculeus tnns ? Totum traniît ,
qui mori non timet : totiim superat,
<pn ad Christum moriendo festinat. Non enim potest foiinidare poenam ,
qiii se seit a morte transitiirnm ad vitain. Qnando igitur beatus Laiirentius

illa snpplieia , i!Ia ineendia toleraret, nisi cuperet ad eaelorum palatia laeta
mij^rare Noverat namqne victiirum se esse post funus, post ignes refrij>;e-
?
ria repperturnm a). Solvebatur namqiie eorpus eiiis, et delluebat ardentibus

prunis exustum : ibat in cineres et favillas quod de terra fuerat procrea-
tuin : reddebat miserae genitrici partuin suum refundebat limosae materiae
:
vascnbnn snum : quod de quod de hu-

terra acceperat , terrae reddebat ;
mo increverat b), flamma conflabat. Qiiid igitur inter haec tormenta spi-
ritiis faciebat , nisi ad caeli partes se snblevabat? Non enim poterat anima
igne torreri ,
quia in carne non poterat superari.
•P9.CXXVII1.7. ^' Vox ergo omninm martyrum est illa ,
quae canitur in psalmo *; anima
, 47 1, nostra sicnt passer ]il)erata est de nniscipula venantium nuiscipiila contrita
c) :
est, et nos liberati sumus : adiutorium nostrum in nomine Domini qiii fecit ,
caehnn et terram. Cremata est igitur angusta et fragilis corporis cavea, et si-
cut passer de vincuhs evasit martyris aninia. Liberata est a corporis poena ,
receptura in fine corpus sunm ;

quia Deus artifex qui dignatus est hominis
adnumerare capillum, spopondit nihil ei de ipso corpore periturum i). Capil-
-Lao XXI 18. lus, inquit, de capite vestro non peribit *. Erubesce d) iam, incrednle Mani-
chaee, qui resurrectionem futuram esse diffidis 2). Chiîstus dixit, veritas di-
xit, qui mentiri non potuit hominis nec quidem capillnm esse |>eriturum. ,
Non potest discuti quod omnipotens voluit polliceri; nec est animarum, ut ,
Plato putavit 3), in alia corpora transitus ;

quia non potest esse homo asinus
aut camelus , sed erit unusquisque hominum in suo corpore iudicandus. Ut
video ,
perfide , qui non vis credere , times surgei-e : sed velis nolis , necesse
est ut resurgas, et agnoscas verum esse quod negas. Sed o ,
pace eius ,
prae-
teri contradictionis vetustissimam faecem e) : nunc, homo ,
compendio va-
a) ita cod. — I') Cod. increbcrat. — c) Cod. Uverata es. — rf) Cod. pa-ivit , eruvcscc. — c) Coii. fecem.
Huc USque etiani Milleloquiuni. Xoiffdv rri; jroXiTfia? Xoyof, xai ruv îwTixii;» Eg-
1)
2) Coutra Maniciiaeos lesurreetionem corporum •yuv Exj^^tigiav exî , n-agaSfaf*oo'o-rii tm; fVnrovou i^-
tuetur Augustinus eliain Jib. IX. ndversus Faustuni yacn'a{ xai tu Savaiw iiria-x^^siani haec autem
manicli. eap. 3. Iiisuper iu piisco ad lobiini comnien- dicit haudquaquarn destruens resurrectionis do-
,
tsrio adhuc iuedito, cuius ego veruni auctorem pro- ctrinam , ut Manichaei falcntinique existima-
prioinloco patefacturussuni,cap. VU.O. adea verba: runt ; sed qitia , inquil ,
qui obiit , haud in hu-
nam hotno descenderit ad injeros , haud amplius
si ius vitae coiwersationem redibit neque morta-
,
ascendet , nec reverteiur ultra in domiim suam Ha attinget ulteriiis negotia ,

quoniam aliam sta-
neque eum recognoscet lociis eiiis ; sic comineutarii tionem sortitus namque eius civilis vita de-
cst :
I
auclor ait. TauTa oi XEyEi, atjx' ''^^ ^'^s avaffToio-sii; giif ^ gt mundanoTum operum vacationem adeptus
'
aSsTiiv Xoyov , M? svdfiio-av Mavi;£aioi xai OdaXsvTi- est , dilapsis iam et u morle iithibitis laboriferis
nai , aXX' oTi , tfrnrit , d TEXsnTijoa; odx eti iiravri^st CUris.

si'? TauTjjv T?)v ayuy-nv, ou teSvijtuv ffd^sTai sti jrgay- 3) Legatur circa hoc AugustiBUS Hoster de civ. Dei
fiZTwv , sTspa^ XijI^wj TDyâvwV TzinaUTai yai^ a>jTu lib. XXII. Cap. 27.
,,
DE NATALE S. LAURESTII MARTYRIS. il3
dis ad caelum , si nolueris declinare martyrium : seu velis enim seu nolis
eris in isto Quid igitur dubitas patl pro Christo qui te
saeculo moriturus. ,
nosti minime duraturum in mundo ? Laudemus ergo Fratres karissimi et , , f. w.
lionoremus Laiuentium sanctiuu qui pretiosum lidei margaritum etiam in- ,
ter fumiferas flammas servavit inlaesum. Omnes igitur divitiae et omnis

sensus, gemmarumque decor et lapidum multicolor pulchritudo aut ante , ,
moi'tem eripitur aut certe si usque ad mortem servatur

, tamen in ipsa ,
morte penitus non tenetur. Tliesaurus vero a) fidei, cui nullae opes poterunt
coniparari, in baptismo adquii-itur, in passione servatur, post passionem
immortaUter possidetur. Hic igitur aurum in tormentis h) si confessus fue-
ris i), perdis; si negaveris, servas: ibi Christum inter uncatos torvosque c)
carnifices , tunc perdis si negaveris ; si vero confitearis, adquiris. Explicit.
LVII. LXCIPIT SERMO SAJSCTI AUGUSTLM DE SUSANNA ET SEMORIBUS 2).
1 . Xîlectissimi Fratres, pratum nobis liHorum dominus noster lesus cuii is36. f. ;o.
Christus in evangehco campo plantavit quod numquam venti urentis aestu ,
marcescit. Libet istos campos ocuhs circumlustxare canescentes; et per sin-

gulas turres liliorum, civitatem lucidam videre regni caelorum sanctorum ,
adornatam agininibus angelorum. Inter ista lilia caelesti immortalitate ni-

tentia aspicimus exiguum lilium
, castain illam pudicamque Susannam ,
,
quam velut lilium indicat nomen 3); ut cum coniugalem custodit castitatem,
amplectuntur et cooperiunt istud tC) lilium lilia illa caelestia ,
quae diligunt r. ir. a.
sanctitatis suae imitatoriam disciplinam. Ibi jMichahel, ibi Gabrihel , ibi Ra-
phahel , ibi throni , virtutes , dominationes ,
principatus , et potestates
Cherubim quoque aquae illae quae super caelos sunt, quae
et Seraphin e): et
circa piscinam pomerii, ubi intrat Susanna lavare dulciter requiescunt. ,
De quo pomerio inpudici prosiliunt seniores, ora inverecunda ])andentes ut ,
inter teneram ac delicatam /) j)lanitiem circumflagellantium g) liliorum con-

creparent' fauces spinarum de labiis seniorum. Esto inqniunt nobiscum , ,
,
quia in tui sumus concupiscentia : clausimus iam ostium propter commune

secretum nullus testis est qui accuset
: nuilus arbiter qui comlemnet. ,
2. Et expavit subito lilium candidcntum quod .Susannae vocabulum pro- ,
testatur et meritum. Et expavit ., inquam et tali coepit voce senioribus

,
respondere. Vae mihi ! quid h) estis ? Vos agnosco et non cognosco volo :
o) Cod. hero. — b) Cod. tcrmenta — c) Cod. torbosrjiie. Et Dota uncatos pro vmh armntos- — d) Cod. islum ; sed paulo
iofra istml. — e) Ila cod. cum terminatione n, non m. — f) Co^, dil. — g) Malim circumjlagraittmm. — /«) Malim qui.
t) Respicit ad uotissiraam liistoriam S. Laurentii, a scriptum Iioc triLuissem: de quo nondum omuera
quo iudex etiinicus ecclesiae pecuniam sii)i nianile- duljitationem deposui , ex vix ab eo iuvene , et ad-
stari flagitabat. luic scliolae colores refinente , dici potuisse iudico.
2) Sermo bio inscribitur diserte Au^nstino

^^'" nibilominus tam vetusto codice milii exliibi-
a
, prout
est heic in titulo , extatque iu antiquissimo codice
'"'" ne^l^gere non sum ausus. De Susanna et lo-
uncialibus seu rotundis scripto
'''>''' *'^''''' Augustiui sermo ed. CCCXLIII, qui valde
litteris , de quo iam
dixi in adn. pp. 59. et 111. Certe nisi haec argumen-
"''''^«^ ™'" '""^ conferetur.
ta me permovissent , numquam ut puto Augustino •^' Sciiicet hebraiee n3'.l'Vw idhim.
l.i
. ,;
,,
I 1 i SERMO X.\ll
b. oculis satisfacere ,
sed timeo istud de senioribus eredere. Vos estis iudices
mei ? An falluntur oculi mei qui transfigurat se velut angelum ? An torte ille
lucis , et ministros suos sicut ministros iustitiae ipse mihi vestros vultus a) ,
voluit similare Nos inquiunt sumus iudices Israhel nos seniores po-
? , , ,
puH nos habemus potestatem ut istud non sit crimen, si nobis tradideris
,
vohunptatem b). Vae mihi! non estis iudices sed latrones: mutastis actatem,
mutastis et vocem quia mutastis et mentem plus de vobis erubesco quam
,
:
,
de me pertimesco. Unde procedit iudicium , cur inde pudoris aheni adpe-

titur furtum? Clausistis pomerium, numquid clausistis et caelum? Scriptum
"'
est enim * « oculi Domini sujiêr iustos, et aures eius ad preces eorum. Vul-
:
tus autem Domini super facientes mala». Caehim conhistrat, terram visitat
inferos penetrat , inspicit dormientes; et non aspicit fornicantes ? Horren-
dum est incidere in manus Domini ,
quia horribihs est expectatio futiuM
iudicii. Cogitate ilhid divinum iudicium, caelestem vobis pingite thronum.
» Ego expecto Dominum adiiuc modicum donec veniat qui venturus ; , est
et non tardabit c): et si facit moram, sed meam non deserit pugnam : Spi-
ritu sancto suo meam iiistruit conscientiam i).
Reclamant spinae contra lihum si non consenseris nobis, inquiunt,

3. :
dicemus conti-a te testimonium quia fuit tecum iuvenisr/), et lapsus est de ,
manibus nostris. O angustiae mihi undique! Si non consensero non ef- ,
fugio manus vestras si autem e) hoc fecero non effugiam iudicium Dei. Sed
: ,
mehus est mihi in manus Aêstras incidere quam in manus Domini mei ,
falsa/") stare. Mehus trado animam meam pro testamento et legibus Domini,
et moriar in innocentia mea. Teste 3) est caelum super me , cpiia sine causa
adpetistis me. Testimonio suut mihi loca ista ,
prata sonantia , nemora
concinentia , quae pudoris mei consohuatur ei-
cantus avium diversarum ,
fectum. Garrit inihi turtur ab ulmo crucis gemens ut coniugale non , ,
violem rr) sacramentum sed slin istius turtnris imitatrix. quae nec viventis , ,
mascuh violat torum , nec recedentis damnat affectum. Turtur est casta
•>
ego, si dignum est ero inpudica? Et vincit me avis exigua? Testis est enim
,
Dominus meus numquam me cum aheno viro causa hixiu-iae commiscuisse

,
conloquium. Tabulas coniugii mei teiieo ,

quas sum in divino lectura iu-
dicio, ne ipsae tabulae meae h) sponsionis accusent, ubi seniores intererant

principales praesto fuerunt , fides consciipta , hdes promissa , scribae adno-
tarunt, angeh subscripserunt. Date veniam , angeli Dei mei, et afhuvate ?')
pugnam pudoris mei. Tu sancte Michahel ,

qui stas pro fihis populi mei
non sit tibi indignum a meo pudore in isto jiomerio repulsare serpentes,
qui piignans et vincens de caelo proiecisti draconem. Audeo te in auxi-
ui Cod. rullos. — b) Ita scribitur in cod.— e) Cod. iardavit. —
d) Cod. ii(hems. e) Cod. enim. — — f) Ita cod. Sed t.iiiieB
o secundum a 2. raanu est. — g) Cod. violet. — h) Cod. mei, tortasse pro me. i) Cod. adiubaie. —
1) Idem Augustinus serm. cit. u. 1. sic loquilur tesie de eodem lioc Susannae arguinento agens et
,
,
de Susanna: contemnebat qiiod midiebat qiiia li- ,

Augustinum fortasse spectans poem. lib. VI. 576. ,
mebat qiiem non videbat. Caelum teste voc.nt. famanique recu.ât inanem
2) Similiter omnino Alcimus Avitus, saeculi nu- iudicio contenia suo. Addatureigo iexicis huc etiam
gtntiniani Eciiptor, genere neutro ponit 1. casum Augustini exemplura.
DE SISANNA ET SEMORIBUS. 115
llum postulare , beatissime Gal)rihel : qui venturus es ad virginem i), veni

ad coniugalem qui salutaturus es sanctitatem, protege castitatem. Tu san-
: ,
cte Raphahel adesto Susannae pugnaturae

, qui interiuisti virgini mox ,
nupturae tu copnlasti Tobiae Sarram tu Helciae serva Susannam. Re-

: :
dite ad vos o iudices Israhel , quia mecum est Deus Emmanuliel. Non ,
sum factura quod dicitis : non timeo quod obicere cogitatis : non deduco f as »
canos patris mei cum luctu ad inferos. Non me accusabunt ubera matris
meae , et lactis praebiti «) iudicaria nutrimenta. Non potui esse virgo sacra,
ero vel casta matrona. Non potui esse virgo non ero vel ,
casta meo ma-
rito ? Habeo militiam meam , non perdo victoriam meam.
4- Inter istas advocaioriae orationis voces ,
quas angeli mirabantur, et
ad quas stupebat chorus omnium prophetarum , inter spissos arl)orum ra-
mos dum avium inmurmurat sonus inmanis a senioribus iiilsis con-
suavis ,
citatus est strepitus ita ut pomerium clamantium vocibus repleretur. Pro-

,
siliunt servi patris et coniugis omnis domus spoliata * concurrit, videntes ,

' it» cod
Susannam stare velut columbam simpliciorem gementem illos tamquam ,
accipitres b) fingentes criminis falsitatem ,

quia polluere nequiverunt c) casti-
tatem. Totius domus familia ad testimonia seniorum maesto ore dependent d):
inclinatur omnium vultus in terram. Sed de casta Susanna minime permittit
erubescere c) maritum vel parentes [isl qui fecit caelum et terram. Differ-
tur y) in crastinum de fraude iudicium. Facta est parentibus, marito, pro- r. =3. b.
ximis, familiae toti vel alumnis Susanna quasi g) cadaver mortuum plan- :
gunt eam et nulla mortis est causa. Transigunt parentes atque maritus
,
totam pervigilem noctein in crastinum cogitantes pudore operit caput pa- :
ter crinem dissipat mater maritus gemit et fremit , miscetur in eo pu-

, ,
dor et furor, orant Deum flebilibus tota nocte querellis //) utrumnam ,
certa est conpactio falsitatis ?
). lam dies albescit i), et matntinum rumpitur iubar: expavescit mater,
contremit pater , quia lux iam causam ad publicum revocabat ubi omnis ,
Exeunt parentes atque maritus Susannam deducentes

patria confluebat.
non ad iudicium sed potius ad sepulchrum, quia conrumpunt mores bo-
nos conloquia mala. Circa onuies pareutes dolor , circa ouuies populos
Famosa nobilisque matrona adducitur audienda
tiiror. : non non fe-
vir,
muia domi remansit exit sponsus de cubiculo suo :
, et nova nupta de
thalamo suo :
iuvenes A) et virgines , seniores cum iunioribus conveniunt ad
iudicium , sicut scriptum est
non criminis magnum /) sed laudis ; et iit ibi
theatrum. Seniores praecipiunt nudari Susannam quo suam possint explere r. m .v
,
concupiscentiam : patet oiiuiibus vultus ille in Siisanna securus , effigie
a) Coil. pran-ili. - i) Cod. anccpitm. — cj toil. iicguicveniit. -

d) Cod. dependunl. — e) Cod. eruvescere. -/) Ccd. dif-
Jmntur. —
g) Cod. mendosissimc famitia : ct tolius vcl alumnis Susanna quasi ad cadaver. — h) Ita cod. qui eal archaismUB.
— <) Cod. Cod. atvescit. A) Cod. iubcnes.— — t) Malim scribere magnum non criminis etc.
1) Etiam in serm. cit CCCXL1\ 3. ab Au<rustino .

purgavit. Tum ibidem num. 4. rursus loquitur de
eomparatur Susanna liberata a propiieta Daniiiele castitate coniugali .Susannae
, , et de virginali deiiw-
«um Maria quam angelus a viri losepiii suspieione rae Mariae.
:::
,
IIG ^ SKUMO LVII. DE SLSAXXA ET SENIORIBLS.
hilari proclamabat : non genae pallentes : ibat secnra et castitnte mnnita

ibat, inqnit, matronali gressn constans et lortis , ita nt omniuni ocnlos
libertate snornm deiceret oenlorinn qnia nescit scire a) poenas, quem con- ,
scientia non fatigat. Illi accnsant, illa tacet i); expromitnr b) iam al) illis sen-
tentia tamqnam in ream quam Dominus sciebat a crimine alienam. Illa
,
autem tacito cordis gemitu Dominum intnens , ad illum suspirans dicel)at

Domine indica et vindica cansam meam. Deus , etsi taces ad suspirinm
meum , saltem snseipe Ael spiritum meum. Sequitur populus et vulgus igno-
bi!e c), alii ducentes, alii frementes; a/« expectaturi r/), alii sepulturi. 'Alteri
prudentiores et verecundi non sequebantur, nolentes tantimi honestae fe-
minae videre suppHciuni. Concrepat totum parentum vocibus eaelum.

6. Exclamat puerus c) Danihel , in quo Spiritus sanctus calamum cordis
instrucxeraty): sic fatui estis , filii Israhel ,non iudicantes, neque quod ve-
rum est agnoscentes ? Condemnastis liliam Israhel revertimini tandem ad iu-
:
diciiim ,
quia falsum adversus eam locuti snnt testimonium. Ad haec verba
populi omnes ardentiore aviditate g) fervescunt, parvuli indlcis expectaturi
iudicium. Paratur thronus iudici , iunior i'esidet audit, discernit et punit : ,
inbet eos ab invicem separari ,

quo possit falsitas adprobari. Separat eos iu-
quos iuncxerat inpudentia. Et interrogat prinuun, quanam sub arbore
stitia,
in pomerio viderint eos? Respondit, sub lentisco. Eo remoto alioque addu- ,
eto dicit facinus sub ilice /?) commissum. Discrepant verba

, quae firmave- ,
rat serpentis malitla ut possit omnibus casta doceri Snsanna. Confestim

,
exclamat Deo laudem et seniornm postnlat ultionem. Sed de poena illorum

,
nihil est opus dicere. Sed de victoria Susannae delectat, dilectissimi nova ,
lingua cantare quia convertit Dominus luctum in gaudinm

,
conscidit /) ,
saccum parentum et praecincxit eos de Susannae laetitia. Facta est domus

,
parentnm simul et coniugis cjuasi ecclesia sanctitatis : canitur ubique laus

alleluia : resnltat amen quia non ,
tradidit Dominus animam sibi confiten-
tem , sed clariorem fecit suo adiutorio in certamine sanctitatem ;

quia ca-
stitas Deo dicata potest A) mori nam non potest superari. Conversi 2) ad ,
dominnm Denm nostrum gratras agamus ei qui vivit et regnat in saecula ,
saeculorum. Amen. ExpHcit. Deo gratias. Amen 3).

a) Cod. Itwxire. — Cod. expremitur. —c) CoiL iqnovHe, — d) Id esl spectatnri; nam expecto pio specto apud varios au-
b)
ctores Nirtimus. — Ita cod. Et fiuidem non desuiit
e) cxempla gr. Plauti. — /) Ita eod. —alia Cod. tibiditatc et mox
v. ff) ,
parbitli.— h) Co(L — Cod. comdiKlit. — Cod. heic et mox possc.

hilice. i) 1;)
1) Adamussim Augustinus in ps. CXXXVII. 2. evangelium , desinitque inWWs sed Deits r/iii incre-
Clamnbant certe qul Susaimam accusabant , et mentum dut. Ibi veio code.v ^ne ulla iuteniiptione
ad caelum oculos non /evabant : illa tacebat , et prosequitur, expiic.ins illud LucaeXI.27.sic-: «Extol-
corde clamabat : unde illa meruit exaudlri, isti » lens voceinquaedaiii nuiiierde turba, dixitilli: bea-
puniri. Itein serin. ed. CLVl. 1.5. Clauso ore , la- » tus venterqui te portavit, et uberaquaesuxisti.Vere
biisque immotis Susanna istd voce clamabat. .. heata SIaria,qiiia (liabuit) in sacrario ventris sacer-
2) Hanc clausulam vidiinus Augustino usitatam » dotein. IS'am quidquid in saeeulo futuium erat , id
in aliis etiam sermouibus. Reeole dicta a uobis in » totum deeius beato vcutreprocessit.Processit eniin
adn. Adde et serm. de discip. cbr. inT. VI.
p. 26. » sacerdoset hostia ,Deus resurrectionis, et sacerdos
3) Post sermonem de Susanna sequitur in co- ,
» oblationis , et bostia passionis. Hoc autem totum
îce f. 58. sermo de Martita et Alaria qui est CIV. » in Cliristo aa;noscimus. Deusest, quod ad patrem
,
in editione niaurina ; incipitque a verbis sanctum » redit; pontifex, quod se ipsuin victimam obtulit
, , ,
!I7
LVIII. I^CIPIUNT H05IILIAE IN NATALE SA^CTI ANOREAE APOSTOLI 1).
I . «iVi
-mbiilaiis autein lesiis iuxta mare Galilaeae vidit duos fratres Si-
monem qui vocatur Petrus , et Andream fratrem eius mittentes retem 2) in
mare ; erant enim piscatores ; et ait illis : venite post me, faciam vos fieri pi-
scatores hominum *.
Simon qui dicituf Petrvis et Andreas frater
» Prinius , ,
•
Mallli. IV. is.
eius. Ordinem apostolorum et meritum uniuscuiusque illius fuit distribuere, ,
qui cordis arcana riinatur. Primus scriljitur a) Simon cognomento Petrus ad ,
distinctionem alterius Simonis ,

qui appellatur chananaeus de vico Gali- ,
laeae Channa b), ubi aquas Dominus vertit in vinuni. Et apostolorum paria
iuga conSocians iungit Petrum et Andream fratres non tani carne quam
c), ,
spiritu. Simon pone maerorem 3) vel oboediens 4) interpretatur eo qiiod ,
oboedivit voceni Domini dicentis cum Andrea venite post me, faciain vos :
lieri piscatores hominum. Petrus agnoscens interpretatur 5), eo quod agno-
vit unde ahi discipuU dubitabant. Domino interrogante vos quem me dicitis :
esse? ipse Petrus subripiens cogitationes discipiilorum , respondit 6): tu es

Ghri»tus fihus Dei vivi. Pro quo et noinen d) hoc accepit. Et Cappadociam
atque c) Galatiam ,
Bithyniam pariter et Pontum ,
provinciasque confines
dum ludaeis praedicans circuit ,
posterumy) Romam inhistratuiûs accessit.
Andreas graecum est, latine virihs dicitur 7), eo quod robustus in
2.
praedicatione sive ad persecutiones pro iustitia tolerandas fuit et Sc\ tliis ,

g)
praedicavit. Isti primum vocati sunt ut Dominum sequerentur. Piscatores
et inhtterati mittuntur ad praedicandum , ne fides credentium , non virtiite
Dei, sed eloquentia atque doctrina, fieri putaretur. Vocat quippe eos , ut
qui erant piscatores pisciiim, fierent hominum. Sicut enim pisces elevantur h)
de profundo per retem, sic praeeepto Dei homines isdem praedicantibus de
(i) Co(f. snibelur. — b) 2. m. Chanaam. -» c) Cod. 71(1; social. — (l) Cod. iiomiite. — e) Coil. adjiie. Sic e( infra — /) Ita
eod. pro postremiim. — g) Cod. Scytlias. — h) Ccd. elebantur..
» pro nobis. Mariae ergo Leatus uterus, sed templuin quinta ia evang. S Grejjorii PP. sed diversa ab liae.
w Quid autem
ftiit Cliristi. est in iIlo,nisi quod su- 3)Huius interpretationis saltem vestidum est in
" per caelos aestimandus est.' ubi quasi in secretiore glossario, quod citat Schleusnerus iii lex.T.N i:;f/.iv
" tabernaculo inysterium divinitatis disponitur su- ay.o-Jut X-Jzr,-/. (?i'oster a '"^'•c: po--iiiit.]
per caelos. Plane beatus uterus .Alariae oestiman-
»
4} A -j^yo obedivit. hmobedio cum accus. ha-
. dus qu,a victorem filium Dei ad caelos re-
est
,,^„,„5apud alios duos afros scriptores Apuleium
» misu. Inde ven.t ut pateretur hinc redit ut reg-
;
«1 Frontonem. Videsis Forc. lex.
» naus adoretur Inde humiliatus descendit hinc
,
5) Reap.se apud Hesvchium in lexico n;..,,- .V.-
,
:
•' ad jxitrem glonhcatus ascendit. .Me ius

'u tainen
cii teni-
iciu . r» quidem " • 1 r> 1
•' j
-
.
>'
..
^^^.^ £!riyr/a)<7ziuy. Et Oriuênis lexicon red-
plum corporis, quam
»
„„.„
» stus
.....
m caelis , ibi
caeli
est terribilis
:
.,.,..
residens enim Chri-
, nc autem
uuiciii iuau
V- inan-
j-.t
ait cmy/uij.i;-j
• 1 •
,
•
«
1
•
tirra/.o^jx/.
.
c;„
Smz Ti
dubio
j •.
entiii
•
•
ex ori-
.
„ , . ,. cenianis lexicis haec sunt , de quibus nos in adu.
» suetus; ibi peccata vindicans hic peccata con-
•-"" n
„it; Cvnllum
/-
.1 ...
donans ibi potestate ludtcis utitur hic ner dile-
.,..'. ,
i":^^''"> adS. »• t,
in psalinos lociiti suiinis. Porroetiam
i 1
»
»
„»• ,
ctiouem inter
,
;
•
tratres houoratur
^
atque ut """"=
,
,
'
/- •n
Cvnlhis ,
in Luc.
„" nn i- .t
x,,r,
'
t. ,•
19. apud nos in hac Bibliothe- M , , 1 .
simus ; -/.., t. . 1 . . 1
•.,„of . T. j- . • . ca PP. T. H. p. 192. Iianc Petri vocabuli interpreta-

» neati qui audiunt verbuin Dei et custod unt. » ,•/ -
, . , . , .
r, j .
tiouein tradit, zttO.-ju-/ r, srr//o-jc. Porro haec di-
1) Sennonem hunc inter auiriistinianos retineo, cimus, non quia nos hisce tricis valde delectemur
quia sequens, qui item est inter illos de S. Andrea
, sedut Auaustini hunclocumluce aliqua aspergamus.
sine dubio ausustinianum se esse demonstrat.
6} .\ugustinus .serm. ed. LXXVI. Petrus aposfo-
2} Ita cod. In autiquo :.Iatthaei textu quem nos
, lorum in ordine primu.-! etc. iiiius pro iiudtis de-
edidimus Script. vet. T. IH. pait. 2. p. 257, legi- dit responsorium : tu es Cliristus etc.
tur retiam. lam de hoc ipso te.xtu extat liomilia 7) "Av5e=/« virilitas, d-/S^,io; virilis.
,
118 SERMO LVm. ET U\.
profundis sacculi erroribus rediniercntur. Tres igitur evangelistae piscatores

r. iia. a dixerunt i)^ nominis innuitationciii solus lolianncs «) intulit a). Mcrito crgo
piscatorcs dicuntur, quibus oCliciinn piscandi Icsus ademit /p), et misit ut ho-
mincs ad sahitem crcduhtatcm perducercnt sua praedicatione quia per

et
;
• Micr XVI iii

prophetam sio dictnm fuerat de ipsis: mittam piscatores, et piscabuntur eos*.
Totum crgo lioc in apostolis complctum est qui cx piscatoribus cffecti ,
sunt piscatorcs hoinininn. Sicnt eniiu pisces retibus de marc auferuntur

sic praedicatione apostolica homincs de saeculo toUuntur, et per>'enhint ad
crcdulitatcm hhi Dei. Altera die stabat lohannes, et ex discipuhs eius duo.
Et rcspiciens lesuin andiulantem , dicit : ecce agnus Dei. Et audierunt eum
duo discipuh loqucntcm, ct sccuti sunt Icsum. Istos duos discipulos lohannis,
Andrcain ct Pliihppum fuisse manifcstum cst qui ideo secuti sunt Chrl- , ,
stum dominum ut ahquid ab eo discerent; quod eis ipse dicit: venite post
,
ine ; ac si apertius diceret : credite et videte , id est intcUegite. Die quoque

iho inhnninati credidcrunt dominuin Icsum Christum Deum essc. Quod di-
cit , hora erat quasi decima decima significabat nisi ,

quid aliud liora iha ,
finem testamenti veteris et initium novi ? quia et lohannes figuram legis ve-
teris gestabat duo vero isti discipuli dilectionem Dei ct proximi figurabant.
;
Relicto ergo lohanne duo discipuh secuti sunt Dominum, quia praete-
,
f 06 b.
i'euntc legis ligura , advenit novum testamentum , quod est evangehum lesu
Christi.
LIX. ITEM UT SUPUA.
coii vat. IS3B.. I . JL/ixit lesus discipulis suis : <c.ecce ego mitto vos sicut oves in medio
Matthx.iG. hiporum*. » Quia ipse est pastor ovium et maglster, in cvangclio tcstatur
dicens : « cgo suin pastor bonus ;
pastor bonus animam suam ponit pro
loh.xi n. ovibus suis *. )) Merito discipulos suos propter innoccntiain ovibus conpara-
vit ; lupos autem cos signiiicat ,
qui post passiouem Domini apostolos et
ceteros crcdentes propter filium Del persequuti sunt ; inter quos qualiter
ambulare dcbcrent t), praemonet estote inquit, simphces sicut columbae. ; ,
Vult ergo Dominus, i/t sicut columba est sine dolo sine felle, quod cst ama- ,
ritudo peccati obhti iracundiae et iniuriarum praesentis saeculi vivamus

,
iter angustum vitae aeternae ingressi ,

(quam, inquit , angusta via est quae
ducit ad vitam !
) deposita superficie veteris, id est pristinae , ut promissa
divina capianuis. Et astuti , inquit, sicut serpentes. Hic cst quem imitari d)
debemus. Scrjjcns enim certo tempore per foramen angustuni fulcire e) se di-
.
citur, ubi cum magno labore deposita exuvia/") veteri, velut novus efficitur.
Cuius astutiam nos imitantes, inter angustum conversationis, velut novi ho-
mines ia saeculo apparcre debemus in novitate ambulantcs. Est et aha astu- ,
tia serpcntis. Si venerit in manus se volentis occidere totum corpus suum ,
plagis et vulneribus tradit , et nihil ahud gestit nlsi caput integrum custo- ,
a) Cod. lohannis. — b) Cod. adimit. — c)Cod. deverent. — Cod. haee qui imitare. —
rf) Cod. fuleiri. — /) Cod. ezubiii.
est c)
1) Matth. IV. 18. Marc. I. 16. Luc V. 2. 2; loh. L 12.

,
IX XATALE SANXTI ANDREAE APOSTOLI. Il9
dire i). Ad quod exemplum et nos proYocainur, ut si tempore praedica-

tionis in manus inimicorum devenerimus a) pro capite nostro id est pro
, ,
filio totum corpus tormentis et suppliciis etiam ipsi morti b) subi-

Dei , , .
ciamus; quia caput nostrum Christus est.

2. Iterum alibi dixit lesus ad discipulos «vos testimonium perhibebitis c) :
de me quia ab initio mecum estis*. Haec locutus sum vobis ut non scan-
,
loh. x>.2
dalizemini.Absque synagogis facient vos*; sed venit iiora ut qui iiiterficit ,

' loh xvi
vos arbitretur obsequium praestare se Deo

, et baec focient quia non ; ,
noverunt patrem neque me. Sed haec locutus sum vobis ut cum venerit ,
hora eorum reminiscamiui quia ego dixi vobis 2).» Qiiid? Hoc pertinet ad
,
iUud quod dixerat « nunc autem et viderunt et oderunt me et patrem

: ,
meum. Sed ut impleatur sermo qui in lege eorum est quia odio me Iiabue- ,
f- s^' »
runt Eos qui viderunt et oderunt cum testimonio manifestiore con-

gratis. »
"vincit ^/). Imino vero etiam ahquos ex illis, qui Aiderant et adhuc oderant,
ad fidem quae per dilectionem operatur, sui c) manifestatione convertit et

, ;
tanti sanguinis impie atque inmaniter fiisi indulgentiam perceperunty), ipso

redempti sanguine quem fuderunt. Christi enim sanguis sic in remissione
peccatorum oinnium fusus ipsum etiam peccatum possit delere /ro-
est, ut
ptcr quod fusus est. Hoc ergo intuens Dominus dicebat odio me habuerunt :
gratis.Tamquam si diceret: odio me habuerunt, et occiderunt videntes.

Sed tale de me Parachtiis testimonium perhibebit , ut eos faciat in me
credere non videntes. Et vos, inquit , testimonium perhibebitis, quia ab
initio mecum estis. Perhibebit Spiritus sanctus perhibel)itis et vos. Quia ,
enim ab initio mecum estis potestis praedicare quod nostis; qiiod iit modo
,
non faciatis, ilHus Spiritus plenitudo nondum adest vobis. Ille quippe te-
stimoniuin exhibens , et testes fortissimos faciens, abstulit Christi amicis
timorem. Et vos testimonium perhibetis Dens sum qiiia ab , id est quia ,
initio mecum estis hoc est al) initio praedicationis. Haec locutus sum
;
vobis, id est liaec verba ut non scandaUzemini id est ut non negetis.

, , r w. h.
3. In his exempUs praecedentibus docuit Dominus discipulos suos, ut
eum imitando fierent fortiores adiciens et promittens eis quod venturus ;

,
esset Spiritus sanctus ,

qui de iUo testimohium perhibebit.
Et adiciens
quod et ipsi operante hoc ubique in eis Spiritu sancto.
fierent testes eiiis,
Deinde quae passuri essent etiam exprimens ait extra svnagogas facient :
vos. Quid aiitem maU erat apostolis expeUi de iudaicis synagogis quasi ,
non inde se fuerant separaturi etiamsi eos nuUiis expeUeret ? Sed nimi- ,
lum lioc voluit deniintiare, quia ludaei Christum non fiieiant recepturi
a quo isti non fuerant recessuri : et ideo futurum erat ut foras mitteren-
tur cum illo hii qui esse non possent sine iUo ab , eis qui esse nolent in
«) Cod. devfnimus. — b) Coi. mnrte. — Cod. pcrhihitis. — d) Cod cmvincti. —
c) e) Cod. suae. — f) Cbd. perciperunt.
1) Hoc exemplum de columba et serpente pluri- columbae, astttti ut serpentea. Videtur ergo hunc
bus tractat Au;»ustinus in serm. ed. LXIV. Imniodi- quoque suum sermonem deuotare Augustinus.
itrXtaxtM: e.vponendum est vobis , quamiis hinc 2) Conferantur sequentia cum Augustini tract,
iam saepc dixerimtis ,
quid sit esse simplices ut XCII. et XCIII. in lohannem.
;
120 SEUMO LIX.
illo. Discipuli ergo sic in eiini credentes , iit mipleti Spiritii sancto , Iioc
est tloiio i;,Tatiae Dei , non sint de nuinero eonim ,
qui ignorantes Dei
iustitiam, et suam volentes constituere , iustitiae Dei non siint siihiecti
M.. Mi. ({uibus dictiim est *
•
'.;! (ie : dilexerunt ^loriam Iiominis mixîs quam Dei. Illis
congruit prophetia, quae de ipsis invenitur impleta : « Doniine in Iiimine
viiltus tui ambulahunt et in nomine tuo exultabunt
, tota die , et in tua
jPs. Lxxxviii.
iiistitia exaltabuntiir quoniam gloria virtutis eorum tu
; es *. » Merito eis di-
cetur : extra synagoiâm facient vos ;
illi scilicet qni zeluniDei Iiabent, sed
non secundiim Dei scientiam propter quod ignorantes Dei iustitiam, suamrt) ;
volentes statuere; et eos expellunt qui non in sua sed in Dei iustitia exal- ,
tabuntur. Nec expulsi ab hominibus erubescnnt b); quoniam gioria virtiitis

eorum tu es.
4- Deinde siibicit : sed venit hora, ut omnis qui interfecerit c) vos, ar-
bitretur se obsecjuium praestare Deo. Et hoc facient qiiia non cognoverunt
patrem neque me ; hoc est noii cognoverunt Deum nec ciiis lilium , cui se
in vobis occidendis praestare arbitrantur obsef[uium. Qiiae verba Dominus
ita siibicit, tamquam ex hoc consolaretur suos ,
qui de synagogis iudaicis
pellerentur ; renuntians enim quae mala essent pro eius testimonio perpes-
suri. Quid sibi ergo vult extra synagogas facient vos ; sed venit hora.'' Tam-
quam hoc dictiirus fuisset : separabunt illi , inquit , vos ; sed ego vos col-
ligam. Aut separabunt
illi quidem vos, sed venit hora vestrae laetitiae. Sed
cum absque synagogis facient vos ideo addidit d): sed venit hora,
dixisset, ,
et cetera ut intellegerent atque gauderent

; multos se Christo adquisitu- ,
f. 100. ),. ros cum de ludaeorum congregationibus pellerentur; ut eos non suffice-
,
ret pellere sed non sinerent vivere ne onnies ad nomen Christi sifa prae-
, ,
dicatione converterent. Iste itaque sensus est in his verbis , extra synago-
gas facient vos. Sed nolite solitudinem formidare : separati quippe a congre-
gatione eoruni tam nuiltos in meo nomine congregabitis t'), iit illi metuen-
,
tes ne tenipliim quod erat aputy) eos, et omnia legis veteris sacramenta de-
serantui- interticient vos, sic fundentes sanguinem vestrum ut Deo se prae-
,
stare arbitrentur obsequiuin. Nam mori pro Christo nondum erant idonei
apostoli ,
quibus dicebat : non potestis me seqiii modo. Unde primus eorum
Petrus, qiii hoc se iam posse praesumpserat , aliiid expertiis est quam pu-
tabat. Et tanien postea viri et miilieres , et pueri et pnellae, iuvenes et vir-
gines , senes cuni iunioribus innumerabiles i) martyrio coronati sunt.
5. Si ergo in caritate proficiatis ,
quam diffiindit in cordibus Spiritus
sanctus docebit g) vos omnein veritatem. Proinde ait, quod vel vos docebit
onniem veritatem , vel deducet h) vos in omnem veritatem. Sed cum disci-
puli prohiberentur , ne docerent in nomine lesu ; sed ipsi dixerunt eis : si
iustum est in conspectu Dei vos potius audire quam Deum, iudicate. Non
a) Cod. sua. —
b) Coil eruvcscunt. c) Cod. iiitcr/kirit. —
rf) Cod. adilcdit. —
e) Cod. congregavitis , et infra provati. —
— f) Ita heic cod. ut saepe in alUs codicibus. At in serm. seq. upud. g) Cod. docevit. A) Cod. deducit. — —
1) Adhuc observa testinionium Augustini de inO- eypr. XI. de pauc. inartyr frustra niinuere nisus
nito raartyrura numeio quem Dodwellus dissert. est ; recte in lioc a catliolicis scriptoribus refutatus.
,
,
DE NATALE SANCTI ANnBEAE APOSTOI.I. 121
enim possumus nos quae vidimus et audivimus non loqui *. Et illi convocantes •
m. iv .,,
eos caesos dimittebant. Et illi quidem ihant yaudentes a conspectu concilii

, , r. loi. ».
quoniani diii,ni habiti sunt pro nomine lesu contumehas pati. Omui autem
(iie in templo ciiTa domos non cessaljant docentes et evaugehzantes Chri-
stum lesum. Sicut scriptum est *: « obturaverunt ora leonum extinxerunt ,

• Hei.r. xi. m.
impetuni ignis , eftuoerunt aciem gladii , convahierunt de infirmitate , iortes

facti suut in bello. Nam et ahi hidibria et verl)era experti insuper et vincula
et carceres , lapidati sunt , secti sunt , temptati sunt , in occisione gladii

niortuisunt: circumierunt in melotis et in pelhbus caprinis , egeutes , an-
gustiati, adflicti : quibus dignus non erat mundns : in sohtudinibus erran-
tes, et in montibus , et in spekuicis , et in cavernis terrae. Et hii omnes

testimonio fidei probati suut. Sicut scriptum est non veni pacein mittere
* : Matui. x. 33
in terra sed gladium. Quomodo non venit pacem mittere Dominus, cum
ipse pacem attulerit generi humano ? Et cum ipse diversarum gentium homi-
nes, iuimicos sibi invicem , in unitatem fidei adductos «), pacificos fecerit b)?
Quando et apostolis *: pacem meam do vobis, pacem
hoc rehquerit dicendo Moh, xiv.57.
meam rehnquo Sed hic gladiuin Spiritum sanctum dicit sicut aho
vobis. , 1. loi.b.
loco manifestat*: et qui habet iuquit tunicam vendat et emat sibi gla- , , , , -luc. xxu. 3(
dium. Et Pauhis apostolus gladium Spiritum sanctum ostendit dicens*: ad- •

F.piies. v. u
sumite scutum fidei, et gladiuin Spiritus. Hic ergo gladium id est Spirituni, ,
missurum se in orbem terrarum Dominus diceliat per quein inter parentes ,
et proximos eos qui crediderunt et ihos qui credere nohierunt, inimici- ,
tias fore c) propter verbum veritatis demonstrat. Et omnia completa tam

in actibus apostolorum , et diversis temporibus facta invenimus; praestante
ipso domino nostro lesu Christo ,
qui vivit et regnat cum Patre in unitate
Spiritus sancti in saecuha .saeculoruni. Amen. Esphcit 1).
«) Coil. adilictus. — b) CoA.fecit.— c) CoJ. viri pio /orc, \e] fieri.
i) Post sancti Augustini serinonem ,

qui est editiis CCLXXIII- 7. quando audistis dici apud memoriam
CCCXXXV, sequitur in co(li'-'e f. 172. !>. sernio sancti Theogenis , u me vel alj aliquo fratre vel col-
alius, a stilo Augustini prorsus alienus, iniino afri- lega meo,ofl'ero tibi sancte Theogenes. Idem vero .\u-
cana quadam barbarie totus liorrescens et intoleran- , gustini testiinoniuin de ineinoria sancti Theogenis Ilip-
dis scripturae mendis scatens. Incipit : inlustris huius pone, occurret in alio a nobis edendo semine. Xunc
diei praeclara sollemnitas, dilecfissimi Cliristiani, in serinone vaticano cognoscitur illorum martyrium
omnem afidelibus, mentis asperitatem amitlit igne fuisse peractum: hii qui icjnium sua tradiderunt
dum etc. Atque liic sermo non in codice tantum memhra calori. Tum deuique beatorum martyruni
antiquissinio vat. verum etiam in casinensi
extat, nomina recitantur ergo , beati inartijres
: scitote
et in florentino, sed ubique iisdeni mendis obscu- Hildaevora, fihila, et Theogcnes. Priora utique duo
ratus et obrutus. Attamen geinma in iioc latet, no- nomina barbaricam patriam denotant. ludicent porro
inJDa scilicet duorum mnrtyrumiTheogenissociorum, lectores nuin hi duo tantummodo socii fuerint Theo-
quae uullum iiactenus ecclesiae monumentum reve- genis, an potius plures sex nimirum aut etiam tri- ,
lasse videbatur ; ac ne Boliandiani quidein in no- ginta sex,utvarie legitur in martyrologiis. Exin in
Theogenis ad diem 26. ianuarii. Theogenes
titia S.
codice 3836. post alia inulta,sequebaturin fol. 199. b.
quidem videtur fuisse martyr hipponensis; quia certe sermo Augustini f/e die iudicii, et illis verbis di-
Theogenes episcopiis hipponensis nominatur a SS. Cy. scedite a me maledicti, qui tainen paene totus ex-
priano et .^.ugustino , apud praedictos Bollandia- tat in appendice inaur. serm. LXXVIII,ideoque omit-
nos. Tum vero memoria seu altare S. Theogc- tendum putavimus. Idem serino legitur etiam in
nis diserle appeilatur in Augustini sermone edito cod. vat 'i-l.3l. 69.
p.
16
,,,
1-22
LX. SERMO SANCTI AUGUSTINI DE EPIPIIAMA 1).
cod
l.
vat
117. n. h.
3Sis i.X estivitatis '1
nostrae.ut nrobahiliter celebritatem colamus, ratiouem '
nosse debemus. Epiphania quam liodie ohservamus graeco nomine ap-

, ,
pellata, ostensionem vel apparitionem nostro sermone significat. Ideo au-

tem ostensionis vel apparitionis hic dies dictus est quod se in hac die
,
manifestis signis Christus Deus noster ostenderit. Hodie enim vel a Magis
stellam illam sequentibus nostri «) Christum dominum adoratum esse confir-
mant vel aquas illas in Galilaea a Domino in vinum esse conversas. Pro-
;
xime ergo celehravimns diem quo natus est Dominus hodiernimi vero , ;
colimus quo est manifiestatus. ^lanifestavit itaquese, cum inaudito et miri-

,
iico opere acjuas vertit in vinum. Sicut enim divini operis est naturam con-
dere , ita et commutare. Itaque eiusdem rei , cuius creator erat , etiam re-
creator 2) effectus est : quia facile ex alio in aliud transferre opus suum potuit
qui hoc ipsum potuerat ex nihilo proferre. Nam cum ageretur celebritas
Mnh. Mp n. nuptiarum, et ut evangelium loquitur*, cum vinum epulantibus defecisset
vasa Dominus aquis iussit impleri quae cum impleta essent iussit hau- ,
,
riri. O insigne miraculum 3)! Inter nianus atque oculos ministrorum latenter
caelestis virtus oj)eratur. Res agitur , nec tamen quemadmodum agatur

agnoscitur: latet ratio, effectus apparet. Unde istud ? nisi quia omnia quae
vult Deus efficit; nisi quia illius totum posse, solum velle est. Unde , nisi
quia tam magniiica potestas eius est ? Ut non immerito de eodem in ordi-
•
Ps. xxxu j. natione totius creaturae propheta testetur * ipse dixit, et iacta sunt; ipse :
mandavit, et creata sunt.
2. sed quid non mirum in omni opere suo Domi-

Mirum hoc quidem ;
inis noster ostendit ? Sed ut haec ipsa altior mysticus intellectus requirat
quid illae siguificabant nuptiae quibus Christus intererat ? nisi illas utique ,
quibus ipse Christus ecclesiae iungebatur qui tamquam sponsus procedens ,
e thalamo suo ad sponsatam sibi promissi iure veniebat ? ubi utique ex

,
aquis vinum , id est ex gentibus fideles conversione divini operis efficit. Fit
ergo ex aquls vinum, de gentibus clnnstiani de rapacibus largi

cum fiunt ,
de superbis humiles, de inpatientibus patientes de cnidelibus pii de adul- , ,
teris casti. Sic itaque lesus in vinum aquas convertit cum divina opera- ,
tione qui fuerat iniidelitate vilissimus fit religione pretiosus. Et sane audeo ,
dicere, quia cum utrumque opus Christi sit , admirabilior est tamen Do-
mini ista cum ex peccatore facit iustum quam cum ex aqua

conversio , ,
reddit vinum. Quantum enim est in hac operatione homo ipse pretiosior
tanto est conversio ipsa praestantior. Ibi mirificas admovit
manus aquae
elemento suo hic homini , id est imagini suae. Ibi aquae species in jvinum et
;
colore et sapore transfertur , hic vero in hominem b) quod magis mirum sit,
0) Ita cod. — l) God. hnminc.

i] Conferantur in maurina editione sermones sex 2) Animadvertant grammalici recrealM- proprio ,
de epipiiania, a CXCIX. ad CCIV, (item noster non trauslato, seusu.

Tat. CXL. ) qui eiusdem coloris sunt. 3) Conier apud nos serinouem CXVIII. 4.
;;
,,,
SERMO LX. DF. EPIPIIAMA. 123
idem nec tamen idem est, cum exterior pernianeat in interiore muta-
lioino :
tus. Dicit Dominus ego occido et vivilicabo *. Quomodo vivificat sic oc-
: , ,
cidit. Sed ista est occisio Domini ista et vivificatio , , cum in uno eodem-
<jue liomine occidit impium et vivificat innocentem.
,
3. Igitur , sicut hodierna die lcsus Christus adoratus

supra diximus ,
a Magis creditur ,
qui quidem inusitate refulgentem steham sequentes am- ,
hulaverunt per terram pedibus, per caelum oculis i). Hii itaque dominum
nostrum lesum Christum cum repperissent procidentes adoraverunt, atque ,
ohtulerunt numera , aurum , thus , et myrrham ; myrrlia hominem indi-

cantes , auro regem fatentes , Deum thure venerantes. Sed dum offerunt
munera , ipsi Deo munus effecti sunt. Tunc adimpletum est quod dictum
est per prophetam : prius quam sciat puer vocarc patrem aut matrem , ac-
cipiet viitutem Damasci , et spolia Samariae *. Damascenorum gens potens
virtutem utique suam Domino dedit
divitiis , , cum ab ea Christus aurum
quod gentibus dominatur accej)it. Spolia vero Samariae , , id est genti-
litatis ; id enim significat accepit , dum per ci-edulitatem Magorum vide-
tur utique spoliata gentilitas. h\ Magis enim primitiae gentium consecratae
sunt : in quibus ilhid praefigin-atum est, quod etia postea probatum vide-
tur a Domino salvatorB nostro , compulsos fide venturos esse gentiles , et
occursuras ex remotis terrae partibus gentes quae Christum lesum domi- ,
mum et Deum faterentur. Magi eum longe a se posltum expetierunt, lu-

daei apud se natum reprobaverunt. Illi eum adoraverunt adhuc pannorum
obscuritate humilem isti crucifixerunt iam signorum virtute fulgentem. ,
Quem utique idcirco primum prophetae, et deinde etiam IMagi adnuntia-

verunt ut omnis homo inexcusabilis esset qui Christum lesum dominum
;
non confiteretur. ludaei utique inexcusabiles essent , si non confiterentur

(paem etiam prophetae eorum praedixissent. Gentes inexcusabiles essent
si non crederent in quem etiam Magi credidissent. ,
Sunt quidem qui hoc eodem die Dominum salvatorem nostrum bap-
4.
tizatum putent 2): quod si ita est, nou parvam dies ipse observationis no-
strae celebritatem meretur ; si Dominus et salvator noster nos quos prius
iusserat nasci , in hoc die docuit et renasci. Et qnia primum nobis ortum
I) Renedictus XIV. in tonio sno de festis lib. I. qui erat caniis ciim barha pi-olixa et cum coma
vap. 11, quod est de Epipluniiia, de .S.S. Magis ioquens, tunicam liabcns hijacinthinam , et sagitm milleum
inemorat etiam ti-aditionem de illoruni iioniinibus, etindiitus erat calciamentis , hyacinthino et albo
quae in ecclesia praeseitim Coloniensi sequioribus commixtis opere pohjmitario varie compositis ; au-
saeculis didita sunt, citato praesertim Bollando T. I. rum quasi regi obtulit. Secundiis Cas/jar nomine
pp. 8. 32.3. G64, qua super re Baronius prudenter si- iurenis imberbis , rubicundus , tunicam millenicam,
luit. Ego in vetere codicefvat. qui fuit olim Reginae et sagum rubeum habens , calciamentis et hiacin-
svecae, in anonymo de Epipliania sermone curio- , thinis vestitus , tus secum afferens quasi Deo , dig-
sum tractuni legebam quo bonus ille quicumque , , ne Deum adoravit. Tertiiis Patizarn nomiiie /«- ,
fuerit,oratornonuominatantummodo,verumetiam sciis , iiiger , integre barbatus , tunicam rubeam,

illorum vultus et Testimenta describit. En eius verba. et sagiim album habens , et calciamentis millenicis
ilodie III. Magi ab oriente venientes cum miineri- indutus, per mijrrham filiiim hominis moriturum
'jHs fesum Christum dominum nostrum invenerunt.
confessus est. Omnia autem vestimeuta eorum se-
J/aec est autem interpretatio nominum de his III. rica erant.
.Uagis. Primus eorum senior Melchior nomine , ConferanturBen.XIV.in
, 2) citato opere et capitulo.
,,
12'( SERMO LXI.
indulserat, ipse qiiotpie instituit etiani nativitatem secundam, in qiia ipse

nostrae salutis anctor sanctificavit aquas , quibus homines sanctificarentur.
Honoreinns itaque diem , Fratres dilectissimi , in quo Dominus sive admi-
ratione signoruni, sive jMagorum occursu lionorificalus est. IJonoravimus
diem natalis sui , honoremus et hunc claritatis suae. Sicut enim neqiia-
(juam lex profuerat, nisi secundum altiim Dei consilium Christns natus pro-
eessisset, ita paruin hominibus contulisset natus , nisi fuisset et creditus.

Quamobrem , Fratres karissimi, creatorem nostrum , creatorem omnium ,
qui ad nos venire dignatus quo possemus credere cum venis- est , et egit
set qui se filium Dei per prophetas denuntiavit, per Magos ostendit, ver-
,
bis admonuit signis probavit iugiter metuamus

, amemiis desideremus , , , :
hunc salubriter et semper quaerentes, ocuhs et corde flagremus: et quem

IMagi invenerunt in jjannis nos quaeramus in caehs quem si adoraverunt , :
adhuc in obscuris latentem nos glorificemus in sublimi sede regnantem. ,
LXI. IINCIPIT SERMO AD AEDIFICATIONEM ANIMAE 1).
I . J_/um de bonis operibus frequentius admonemus abquos ex nostris ,
ad iustitiam vel ad eleemosynam pigros ad hixuriam vel avaritiam prom-

, et
tos a) esse cognoscimus ;
paene est ut suspicemur eos, qui tales sunt, futu-
rum iudicium non timere. Et re vera h) , Fratres ,
quando neglegentes et
tepidos Christianos, nec peccata vitare, nec praemia sibi aeterna videmus
bonis operibus providere, qiiid superest nisl ut eos opinemur credere ,
quod
nec bonis praemia , nec mahs supphcia iusto sint Dei iudicio repensanda "^
Et
ipsum in veritate intellegimus Dei iudiciAim timere quem bonis
vere, Fratres, ,
operibus videmus iusistere. Illi vero qui nec bona opera conantiu- iinplere
et lectioni et orationi vacare dissimulant, quid eis prodeest c) quod verbis
adserent fidem , cum probentur <C) factis destruere veritatein lacobo apostolo "^
lac.pp. 11. dicente*: «quid prodeerit, Fratres mei , si fidem quis dicat se habere opera ,
autem non habeat .^ Niimquid autem frater

fides poterit salvare euin ? Si
aut soror nudi sunt et indigent victu c) cottidiano dicat autem aliquis de
, ;
vobis ilhs ite in pace calefacimini et saturamini

, , non dederitis eis quae ;
necessaria sunt corporisy), quid prodeerit ? Sic et lides si non habeat ope- ,
ra, mortua est in semetipsa. Ait enim talibus Deus et omnem infidelita- ,
tem illorum redarguens dicit o homines increduli si non creditis quod : ,
n) Cod. prumtos. — Cod. re bera. Item hitare

b) bere hacare biventem boa ohlibisrar
infr.i Intia brebiter bolebas
, , , , , , , ,
inbitaris corbus.—c) Ita cod. prudeest, quod et alibi vidiraus. — d) Cod. priventur. —
, Cod. vieto. —/) Ita cod. e)
4) Inter sermones nominatim in codice S. Augu- Ad tituli voeabulum aedijicationem quod adtinet
stino inscriptos interiacent quatuor cum titulo ad
, ea ecclesiastica nee insolita locutio est derivata ex ,
aedifieationem animae ; quoruni tertius quidem , Paulo ad Rom. XIV. 19, et 1. Cor. XIV. 3. et l.
qui incipit rogô vos , occurrit in editione maurina Tim. 1. 4, ubi oi!(c;?o,u.v; intelligitur i</i7(7«s. Ergo heic
Augustini in appendice num. CCXIX, cum titulo ad seu ad pro/ectum animae. Sic lo-
iitilitateyn ,
de extremo iudicio : quem lanien sermonera etsi quitur ipse .\ugustinus epist. CEXXXIX. I. ()uod <e
ceteri editores Augustino deputaverant , Maurini aedificet ad aeternam salutem.VAe\>\it. CCLW\.^.
rnalunt coniecturaiiter Caesario donare. lam vero Matrona pia, dives, a monachis non acdifirata sed
hos etiam Taticanos si quis forte Caesario pariter spoliata. Quin etiani capitulum IV. regulae S. Be-
malet inscribere , is per me quidcm suo libito utatur. nedicti dicitur ia hoc eodem codice vat. 383fi. f. 198.
Cetgruniaugustinianocolereprorsus videnturimbuti. scriptum ad aedificutioncm animac.

,; .
AD AEDIFICATIONEM ANIMAE. 125

promisi , considerate quod feci caeliim et terram ; dixi , et facta sunt.
Tu , cui promitto , non eras et factus , es. Non existentem facio , et vi- t. -m. ,.
ventem decipio ?
2. Adtendite ergo quae dico, et excepturos vos credite quod promisi.

Sed infirmata et aegrota infelix et ignara dissoluta ac paralytica cogitatio
, ,
et inferior a) incommodaque , mentis obstruit claustra , ut cottidie peccata

transire putentur. Transibit hodie , transit et cras , et aliud cras addes ad
crastinum , et alterum crastinum. Et converti dissimulas ? et non metues
ne tibi mors repentina subripiat ? Nonne homines sub ictu moriuntur ?
QuidZ») tu adtendis ut differas agere paenitentiam, et divinam dissimulas quae-

rere misericordiam ? Dicis quidem : converti lionum est. Si lionum est, cito
liat. bonum est cito accipere malum est nunc accipere ? Quare dic
Si , ,
mihi et bonum confiteris

, et accipere non festinas ? Forte dicis milii , :
securum me Deus facit. Unde te securum facit ? Quia scriptum est * pec- :
jezc«ii xxxin
cator et inicus quacumqtie die conversus fuerit omnes iniquitates

c) in ,
eius obhviscar. Ecce ubi me Deus securum facit. Habui hesterna r/) die
decem peccata, hodie qnindecim e), crastina forte -XX* Cum ergo verum
sit quod Dominus dicit quandocumque conversus fuero omnia peccata
, ,
praeterita et omnes iniquitates meas obhviscitur; quid /) me terres? Deus f. m. i.
mihi promittit indulgentiam , et tu mihi disperationem g) facis ? Negare hoc

non possum , Deum promisisse ;
quare ergo hodie non converteris ? Quia
etsi tardius conversus fuero , sic mihi promittit plura dimittere h) ,
quo-
modo hodie pauciora. O securitas vana ! Certe faciebas me securum. Vi-
deo quidem per jiromissionem Dei , indulgentiam tibi promitti ; diem vero
crastinum quis tibi promisit? Et ideo couvertat se unusquisque ad Deum ;
sicut dicit * : convertite vos ,

quaerite Deum ; et cum inveneritis eum , de- •
is lv. c.
rehnquat impius viam suam. Convertite vos male sperantes. ,
3. Duo sunt enim vitia generis humani quibus peiêunt ahi sperando , ;
pereunt, alii disperando i). Non estAocmirum; magis miraculum est, perire
homines sperando. Videamus itaque et breviter consideremus qui pereat ,
,
sperando , et qui disperando ; utrisque quam medicinam Deus. offerat

Disperando perit qui dicit : ego scio facinora , et ego novi scelera mea
quando fieri potest ut illa quae feci , Dens ? Disperando pe-
dimittat mihi
rit qui dicit : quid prodest i) quod iam faciam quidquid possum lioc
dicis ? ;
perdo quod non facio. Sic me damnaturus est Deus pro uno p^ccato
quomodo pro multis peccatis. Et ideo si illam vitam non habiturus sum
vel istam perdere nolo. Qnare ergo non faciam vokintates meas ? quare r. 2.,*.
iion expleam lil)idines meas? Disperando perit. Alius timens praecipitiuni k)

disperationis, incipit perire sperando. Quomodo sperando?Quandocumque,
inquit /), fuero conversus, totum mihi Deus promittit dimittere /tz). Spero
1) Loquitur eodein fere sensu Augustinus cnarr. in ps. CXLIV. n. 11.
a) Cod. intcrior. — b) Coci. qiiiu. —
c) Ila cod pro iniquus. d) Cod. extcrna. —
e) Cod. quindeci , ut nunc etiani Ilali —
pronunciant. -/) Cod. quit. Contra inferias derelinquad. —
g) Ita cod. disp. ut Itali loquuntur. h) Cod. demittere. i)ita — -
lieic cod. non prodeest. —
k) Cod. praecipitio, l) Cod. inquid. —vi) Cod. demittcre , et mox demitlit.—
, ;
,,
126 SERMO LXI. ET LXII,
in ipsius misericordia quia totuni milii dimittit. Et differt «) de die in diem

et subito intrat illi dies extremus mortis , et perit dilatio , et restat dam-
natio. Ad ambos itaque scriptura loquitur. Disperando volebas perire ?
jEzccii.xxxiii
^yf]j nominum dicentem * : nolo mortem impii ;
quantum ut revertatur
et vivat. Mori volebas? redi , et vive. Si te Deus perire velit, peccantem
tolleret, quando tanta peccasti. Sed adhuc ad paenitentiam invita-
vivis ,
ris ; et haec tibi disperanti Deus dicit: nolo mortem impii. Tu vis mortem
tuam, ego nolo. Non te fecisti et disperando peristi. Deus autem et cum ,
non esses fecit te et postea perditum quaesivit te et per sanguinem tilii

, ;
sui invenit , et redemit te , et ipse tibi clamat remedia ad praecipitia di-

sperationis ; redi ,
quia nolo mortem impii ;
quantum ut revertatur et vivat.
Coepisti perire, redisti a praecipitio disperationis. Sed velut /») in medio sta
nolo te ire in contrarium c) : nec de peccatis tuis desperatione d) diffidas,
nec de vita longiore confidas. Convertere ergo.
f. :i>4. b. 4. Sed dicis: cras, inquit , me converto c). Quare non hodie.^Êt quid
mah si cras? Immo quid mali si hodie? Ego scio quia longa erit vita mea.
Hoc scio quia Deus non promisit. Mathematicusne forte longam vitam tibi
promisit ,
qui cum quo pereat quaerit ? Sed ad extremum dico longa :
erit vita tua , concedo si longa erit bona sit si brevis et ipsa sil bona.
; , ; ,
Nam quid te offendit vita tua ,

quam solam vis habei'e mahun , ut inter
omnia bona tua sohis sis malus ? Sed dic mihi Frater numquid nosti , :
quantum temporis victurus sis ? Aut ubi mihi legis indulgentiam te acce- ,
pturum si te non correxeris ? Legis ahquando longam vitam tibi esse

,
promissam ? Aut forte cum morte pactum fecisti ? Fero quia centum annos ,
vivis adde et decies -C'; quid prodeerit ? Nam et ipse Adam si adhuc
;
hodie viveret paucos annos vixerat quia omnes finierat. Esto ergo cor-
, ,
rectus esto paratus et non timebis diem ultionum tamquam furem qui dor-
, ,
mienti effodiat parietem. Ergo audi qui disperando volebas perire audi ;
•itacod scriptuiam quomodo disperando cum * perire vehs. Aitautem: nolo mor-
tem impii , quantum ut revertatur et vivat. Si redisti ad reparationem , sic
f. 305. a. audi ut redeas a perversitate , et constituaris in spe bona. Audi quid tibi
dicit Dominus male ne tardes inquit con-

speranti et cottidie differenti : , ,
•
Eccii. V. 8. verti ad Deum, et ne Verba Dei sunt i), non mea
differas de die in diem *. ;
non a me haec auditis sed ego vobiscum audio ne tardes inquit con- , : , ,
verti ad Dominum. Tu vero respondesy) cras. O vox corvina 2)! quomodo

a) Cod. dif/erel. — b) Cod. velud. — Cod. contrario. — d) Ita heic cod. desp. — e) Cod. mc convertor. — /) Cod.
c)
rcspondis.
1) Vides ab Augustino librum Ecclesiastici ver- Cras cras,corvivoxest.hem serm.ed.CCXXW. 4.

bum Dei appellari; cuius auctorilatem recipit , eum- Quanclo corrigis? quando mutaris? Cras , inqitis.
que inter proplieticos collocat etiam de doctr. cli. Ecce quotiens dicis cras cras ; factus es corvus.
,
II. 13. At hodierni l)iblicae sectae homines libruin , Ecce dico tibi.facis vocem corvinam , occurrit tibi
hunc de sacro corpore abscindere audent. ruina. Denique enarr. in ps. CII. n. 16. Sunt qui
2) Augustinus serm. ed. LXXXII. 14. Ipsa res praeparant confessionem et differunt , etfitinillis
est qttae multos occidit , citm dicunt , cras cras vox corvina, cras cras. Corvits de arca missus
ostium clauditur. Remansitforis cum voce
et subito non est reversus. Non qitaerit Deus dilationem in
corvina, quia non habuit gemitum columbinum. voce corvina , sed confessionem in voce columbiiia.
!
AD AEmFICATIONEJI AXIMAK. 127
corvus de arca dimissus nou est reversus. lam senuit, et dicit cras cras.
Vox corvina est caput «) album, et cor nigrum. Corvus de arca dimissiis
,
non redit , columba redit. Pereat ergo strepitus corvinus , et adsit gemitus
columbinus. Clamat tibi , et consulit h) tibi , ne tardes c) converti ad Domi-
num , ne differas de die in diem. Subito enim venit ira eius et tem-
et ,
poi-e vindictae disperdit te. Haec enim, Fratres karissimi si cum grandi ,
timore et soUicitudine cogitatis , ad paenitentiae d) remedia et eleemosyna-

rum medicamenta animas vestras Deo auxiliante convertatis , ut ante tri-
bunal Christi non damnandi sed coronandi feliciter veniatis. Amen.
LXU. ITEM ALIUS SERMO AD AEDIFICATIONEM ANBIAE.
JL/ocet nos Salvator noster in sancto evangelio * quod nunc lectum

I. , fMlttri.^virii:
est : angustam portam quia lata porta et spatiosa via quae

intrate per ,
ducit ad perditionem, et multi sunt qui intrant per eam. Quam angusta
f- iw.. b.
porta et artata via e) quae ducit ad vitam et pauci sunt qui inveniunt eam ,
Duas esse ut videtis Dominus' vias docuit unam angustam , alteram

, , ,
latam ; unam vitae , alteram mortis. Fugite ergo vos, dilectissimi , viam mor-
tis ne in aeternum pereatis eligite viam vitae ut in aeternitatem vivatis.
, ; ,
Lata enim inquit/), et spatiosa via quae ducit ad perditionem. Quae est
,
haec via lata.-^ Quae.'' nisi saecularium voluntatum g) atque vitiorum? Quare
lata dicitur ? quia per eam a A) phirimis ambulatur. Sicut enim tei restris via
quaecumque multas ad ainbnlandum turbas hominum recipit et
lata est ,
invitat , sic , quia multos in vitiis ambulare

vitiorum via ideo- lata dicitur
delectat i). Ergo, dilectissimi fugite viam latam, hoc est fugite viam turpem
,
atque vitiosam. Fugite viam ebrietatis et ipsa enim lata est quia omnes ; ,
recipit ebriosos. Fugiteviam inpudicitiae et illa enlm lata est quia omnes ; ,
recipit inpudicos. Fugite viam cujîditatis quia omnes qui ahena rapiunt, ,
per viam cupiditatis incedunt. Fugite illam viam quam multi secuntur, quam
xx.
multi diligunt; multi enim, inquit Domiuus * vocati, pauci autem electi. ,
• Matii.. i«.
Non vos societas atque exempla delectent hominiim plurimorum quia ,
plures sunt qui peccata amant, quam qui iustitia delectentur. Sed nielius f. aou. a
est cum paucis ire ad regnum caeleste atque perpetuum, quam cum multis
ad mortem et supplicium sempiternum. Melius est ut vos paucos sequa-

mini bonos quam multos malos quia melius est cum paucis ire ad vi-
, ;
tam, quam cum multis in gehennam. Quam arta ergo Dominus, ,

inquit
et angusta via quae ducit ad vitam ct ,
pauci sunt qui invenmnt eam De .
illaenim superiiis lata via dicit midti sunt qni ambulant per illam. De :
hac autem angusta via, pauci sunt qui inveniunt eam. Unde intellegere de-
bemus quod haec angusta via non sohim laboriose ambulatur sed etiam
,
,
«) Cod. capud. -
b) Cod. comolat. c) Cod. lardis. -
d) Cod. paemtenUam. - - e) Co.l. bia ,
et mox bitae ,
bos. -f) Cod.
inquid, et mox adtjue. -
,j) roluntas et voluptas
, non raro confundi in
codd. vidi. - h) Dcest a in cod.
I) Tractat hoc aroumentuni Augustinus etiam in seriiioue edito CXI.

,,,
128 SERMO LXII. ET LSIII.
tlifficile inquiritur. Nam cum cam osten- dicat, pauci sunt qui inveniunt ,
dit quod multi sunt qui eam quaerere videntur, sed pauci sunt qui eaiii
invenirc mereantiir. Quare pauci inveniunt cuni multi quacrant a) ? Utique ,
quia niulti quaeruntZ»), sed non aequaliter quaerunt alii enim quaerunt ;
diligenter, alii neglegenter: sed non inveniunt, nisi qui diligenter quaerunt.
2. Ecce enim nunc multi sunt in ecclesia et omnes aut <?) per ipsum ,
quod ad ecclesiam veniunt, salutem quaerere videntur. Sed numquid ae-

qualiter quaerunt? Non enim quaerit viam salutis ,
qui ebriosus est, etsi
ecclesiae limen ingreditur non quaerit viam salutis, qui avaritiam cl) sequi-
:
tur licet in ecclesia esse videatur

, non quaerit viam salutis qui liomi- :
,
f. 2uii. b. cidio, polluitur e): non quaerit, qui inpudicitia sordidatur. Omnia enim haec
vitia , viae mortis sunt. Et ideo qui in via mortis ambulant , viam vitae
penitus non requirunt. Unde est quod Salvator dicit in evangelio, paucos
esse qui invenianl angustam viam. Si pauci autem sunt , ergo vix inve-
niuntur; ergo quasi abscondita cst ac latet. Et verum , dilectissimi , latet
quidem non neque in uno loco sed in rebus multis et in
in una re , ,
virtutibus multis. Latet enim primum in fide et in credulitale quia in- ,

;
venire viam' vitae non valet nisi qui fideliter credit secundum illud , ; :
nisi credideritis non intelligitisy). Sicut ergo intellegere aliquis Deum non
,
potest nisi ante crediderit, sic pervenire ad vitain non potest, nisi fide
,
ducente g) penetraverit. Hac ergo ratione., dilectissimi latet via vitae in ,
I. cor. VI. 10. fide latet item A) in castitate

, inpudici enim, inquit apostolus *, regnum :
Dei non possidebunt. Ergo si inpudici ad vitam non veniunt nisi quis ,
castus fuerit , vitam peqDctuam minime videbit i). Latetquoque haec via vi-
• Toi). xu. 9 Eleemosyna inquit scriptura *, a morte
tae et in eleemosynis k) et largitate. ,
liberat homines. in mortem. Si ergo

Ergo dilectissimi
avaritia mittit ,
unam vultis quaerere et invenire bonam viam haec diligite, haec tenete ,
quae in se continent viam vitae. Qui per viam vitae istius ambulaverit,
(.207,1. in lumen intrabit aeternum, et vitam possidebit perpctuam. Amen.
LXIII. ITEM ALIUS SERMO AD AEDIFICATIONEM ANIMAE 1).
cod. v.jt.^ 383(!.

j Jp ratres karissimi caritatem vestram admoneo et consilium dare
, ,
praesumo, et licet ad plures , Domino inspirante, profecerit admonitio no-

stra timeo tamen ne sint aliqui qui aut minus faciant quam possunt
,
aut forte nec faciant. Sed dicit aliquis pauper sum etc. ,
a) Cod. quacTunt. — h) Cod. quaermt. — c) Ita cod. —

d) Cod. iibarUiam. Nam b pro v saepe etiam in siiperioribus
itemque iu sequentibus. — e) Cod. polluetur. — f) Ita cod. —
g) Cod. dkentL: h) Cod. aulem. —
i) Cod. videvit , ct mox —
liverat , et inlravit possidevil , v pro b. — K) Cod. elem. heic et alibi.
1) In appendiceS. Augustini ed. maur. n. CCCVI. cognoscimus, liunc in aliis codicibus reapse Augu-
legitursub titulo de eleemosyna sermo, quem Mau- stino fuisse iuscriptum: deinde inter primam etse-
rini e sermonum corpore ad calcem quasi impro- cuudam editi sermonis sectionem , codex noster in-
batum reiecerunt. Atqui in nostro antiquissirao co- teriectam habet aliam sectionem quae in editione ,
dice idem legitursub titulo ad aedlficationem ani- desideratur. Superest igitur ut dos partem saltem
mae. Quid ergo hinc sequitur? Videlicet primum omissam iuiic sermoni restituamus.
AD AEDIFICATIONEM ANIMAE. 129
3. Fratres dilectissimi , si laboiâmus pro carne nostra , laboremus et pro

anima nostra. Si currimus jjro carne, j/ ornamus carnem ,
quam post pau- f.i cod. vat.
cos annos, aut forsitan a) dies, vermes devorabunt in sepulchro; quanto nia-
gis non debcmus despicere animam nostram quae Deo et angelis in caelo ,
praesentatur ? Cogitemus, Fratres, quia quod caro copiosis deliciis satiatur t- iii »
et abundanti vino inficitur, nimls pabulum luxuriae ministratur esca vei"- ,
mium ministratur ac providetur. Item rogo vos , Fratres, aspicite ad sepul-

chra divitum , et quotiens iuxta illa transitis, considerate et diligenter respi-
cite , ubi sunt illoriuu divitiae , ubi ornamenta , ubi anuli vel inaures , ubi
diademata pretiosa, ubi bonor vanitatis, ubi luxuriae voluptas, ubi expecta-
cula b) vel furiosa vcl cruenta vel turpia.'' Gerte transierunt haec omnia, tani-
quam umbra. Et si paenitentia non subvenerit c), sola in perpetuo obpro-

bria et crimina remanserunt. Considerate dihgenter et videte superborum
sepulchra , et agnoscite quia nihil in eis ahud , nisi soh cineres et foetidae
vermium rehquiae remanserunt. Haec ergo, o homo , diligenter «idtende,
et dic tibi , tu ipse loquere tecum : o miser ! et iste ahquando pro cupi-
ditate currebat ; et iste dum viveret in saeculo , hbidini serviebat ; et ecce
niliil ex illo , nisi foetidi et horribiles pulveres remanserunt. Si velis , o
homo , audire , ipsa ossa tibi arida poterunt praedicare. Clamat ad te piil-
vis alterius de sepulchro. Ut quid infelix , tantum pro saeculi cupiditate ' ^'^. b.
discurris ? Ut quid superbia vel luxuria infelicia colla sumitis ? Ut quid

te ad serviendum crudelissimis dominis, id est vitiis et criminibus tradis?
Clamat ad te mortuus de sepulchro adtende me et agnosce te consi- : , ;
dera ossa mea , et vel sic te horreat luxuria vel avaritia tua. Quod tu
es , ego fui ; et quod ego sum , tu eris. Si in me permansit vanitas , vel
te non consumat iniquitas. Si me luxuria inquinavit vel te castitas ornet. ,
Vide pulverem meum et relinque desiderium malum. Rebus ergo ipsis ,
ad nos claniat mortuus de sepulchro; et ideo quantum possumus auxiliante

Domino laboremus ut aliorum vulnera nobis conferant sanitatem et pe-
, ;
reuntium mors nobis proficiat ad salutem. Sed hoc tunc optime iieri potcst,
si plus pro anima quam pro corpore solliciti sumus ut cum caro nostra ;
vermibus devorari coeperit in sepulchro, anima ornata bonis operibus ab

angelis elevetur in caelum. Nam si nos deceperit conscientia nostrae car-
nis , duplicem ruinam et animae et corporis sustinebinuis ; ut et d) caro
nostra putrescat in sepulchro , et anima nostra torquenda tradatur in tar-
taro.Ecce quales nobis praedicationes c) cottidie mortuorum cineres vel ossa
proclamant i).
3. Et ideo , o anima christiana , etc. r. :ji3. a
«) Cod. forsitam, quod pt alibi vidi. — b) Ita cod. pro sperlncula , ut alilu cxpecto pro speclo. — c) Cod. suhrciiirit. — (() Cod.
el cum, — e) Cod. qualis nos praedicationis.
Hactenus codicis vaticani additamentum quod

1) ,
ab aliis , taniquani Aiigustino suppositus. iNondum
quomodo in iioc vetus exemplar irrepserit, vel ab tamen lii viderant antiquissimum codicem vat. Ce-
aliisexfiderit, divinare non possumus. Nihilominus teroqui ne nos quidem hunc pugnaciter Augu-
sermo suspeetus fuit Lovaniensibus reiectus utdixi , stino vindicanius.
,,,, :
130
LXIV. I^XIPIT SKRSIO SANCTI VUGIISTIM DK NATALE SANCTI CVPRIANI 1).
vat. 1836. I . JLûplex gemniaCypiiano praefulsit Fratres dilectissinii

in sancto ,
f. -2.3. a. sacerdotii pariter et niartyrii invicem se decorant dum in episcopo : et ,
clara est vita et mors in martyre pretiosa. Quam beatum gessit sacerdo-
,
tium cui conclusionem fecit dulce martyrium et securitatem dedit victoria

, ,
triumphorum Ut qui ante pro populo sacrificium Deo ofTerebat, modo au-
!
tem se ipsum offerret a) quod hal)ebat. Assolens h) angehis veniens, de turibu-

lo c) precum incensum ad supernum altare ante sedis tlironum.
eius offerebat
Modo autem ipsum Praecedunt ceterae potestates
levavit in aula caelorum.
pontificem simui et martyrem ut quem circumdabat popuhis sacrificium ,
offerentem modo eum coronaut d) angeh confitentem. O delicata e) passio,

,
et gloriosa confessio ! Unus ictus gladii secantis separavit caput a niembris

et iunxit capiti Salvatoris. Absolvitur vinculo carnis , et cum triumpho in
caelo levatur ab angehs. Interrogatus sub lenitate crudehter , respondit sub
patientia fortiter. Sacrifica , inquit, diis romanis secundum praeceptum im-
peratornm. Ad haec sanctus Cyprianus i'espondit : chi'istianus suni et epi-
scopus , et non cognovi ahum Deum nisi unum et verum pro quo paratus ,
r 523. b. sum diversis poenis iudicari in saeculo/"), quo possim in futura resurrectione
habere spem in perpetuum. ludex. dixit vis ergo exsul Curubi 2) proficisci :
an romanas colere caerimonias ? Sanctus Cyprianus respondit proficisci :
Corubi impelhs, sed nego quod suades exsihum meum comitabitur Chri- :
stus, qui est princeps martyrvim et pontifex sacerdotum. Proficiscitur exsul,

sed virtus in martyre iam destinata g) non defecit in sohtudine , quia Chri-
stum habuit comitem. Contenisit terrena , ut iinêniret caelestia reliquit ;
temporaha ut possideret aeterna. , Stetit in proelio miles h) Christi, fidoi arniis

indutus, et contra atroces hostes fortiter dimicavit : fidei lorica vestitus pu-
gnavit non feriendo sed patiendo vitamque nioriendo, quam op-
; et vicit , ;
tabat, accepit a Deo aeterno. in precibus suis cotidie /) dicebat cum pro-
XXVI. 13. pheta David * credo videre hona Domini in terra viventium. Et iteruni di-
:
ps. xLi 3. cebat * quando veniam et apparebo ante faciem Dei ? Ut acciperet ilhid
:
quod nec oculus vidit nec auris audivit nec in cor iiominis ascendit, ,
quae praeparavit Deus diligentibus se.

2. Revocatur ab exsilio , ut auditus fuisset in secundo. Erat in custodia
r. 221. a. carceris , et satagebat de custodia castitatis. lubet sacras virgines custo-
n) Cod. offerH. — 6) Ita cod. — c) Cod. turabulo. — d) Cod. coroncnt. — e) Cod. dedicata. Sed in vita Cypriaivi legitur
delicala cuslollia ,
quasi Ubera, aut iucutida. — J) Cod. meculum. — g) Cod. distinala. —
h) Cod. milex , ut alibi iuterdum.
— () Alibi cotlidie.
1) In cod. f. 21G. sermo S. Augustini de S. Cypria- 2) Pontius in vita S. Cypriani. Ut iioii. exulem fan-
no: Frater kar. diel tam grati etc. qui est mau- lummoclo Curubi, secl et martijrem possideret.
rinus editus CCCXII. Deinde f. 219. item de S. Cy- Item in actis passionis eiusdem S. Cypriani. Pafer-
priano : sanctissimus et solleinnissimus etc. ,
qui est nus proconsul dixlf: potcris ercjo cxul ad iirbem Cu-
maur. CCCXIII. Postea de eodem gloriosissi-
ed. : rubitanam proficisci? Cijprianiis episcopus dixit
m?w!o)Vym, idestniaur. ed. CCCX. Quartolocohic proficiscor. Conferatur etiam sermo edit. CCCIX.
ineditus duplex gemma etc. Ex quo sermone multa Porro de liac urbe, quae fuit in provincia proconsu-
sumpsit auctor passionis S. Cvpriani vel viceversa ;. ( lari , legatur Morcellius Afr. cli. T. l. p. 149.
T)E XATALE S. CYPRIANI. ITEM SS. C. ET I). \']\
diri , ne esset iii illis observatio caritatis , naufragiuni castitatis i). Ante ia-
nuam carceris iacebat populus christianus excubias tacientes pro pastore ,
somnum a) contemnentes pro patre , cupientes decollari cum martyre sa-

cerdote. Iteratur episcopi audientia ut possit consummare coronain ae- , :
gre 2) index loquitur, et martyr fortissime confitetur. Scribitur in tabula

sententia capitalisS) calamo crudelitatis, et corona ei reservatur in caelis. Agit
Deo gratias decoUandus , eo quod de saeculo fuerat transiturus. Clamabat
turba fideHum diceiis : et nos cum eo decollemur, ut in die redemptionis
cum illo invenianiur. Optabant filii in affectu caritatis perferre cum patre
martyrium sed nonnisi ipse praecessisset ad Deuni cupiunt iilii sequi pa-
; ,
trem. Cupiunt dulces ramusculi sequi radicem et ad locum sententiae cum ;
lacrimis deducentes extremum patris spiritum amore excipere cupientes.

,
Expoliatur birrum^), et vestitur martyrium: fixit passurus genua in terra,

qui liber stabit ante tribunal Christi , ut recipiat mercedem plenissimam
pro sanguine , et repetat capiit b) a capite. Explicit 5).
LXV. INCIPIT SERMO SANCTI AUGUSTLM DE >ATALE SA^CTORUM COSMAE ET DAMIA.M.
Cod.
j3eatorum germanorum Cosmae et Damiani celebremus hunc diem
1 .
non profanis ritibus paganorum 6) sed tranquilla devotione fidelium in , ;
quo alieni cives nostri facti sunt patroni quia qui misit primum apostolos
,
;
in carne ipse nunc hos misit in spiritu viventes

, quia illas terras in ;
corpore inlustrarunt istas mortui visitarunt. Sed mortui non visitarent , ,
nisi et inortui viverent. Ideo cinis latet , beneficia patent. Et quia nos in
grandi vaUtudine eramus qui nos et ab , ideo tales mefUci missi sunt ,
incursionibus diaboUcis morbi infirmitatibus Uberarent. Nam divina , et a
potestas cum discipulos post resurrectionem mitteret hoc primuni con- ,
mendavit ut in eius noniine intirmos curarent mortuos suscitarent dae-

, , ,
monia eicerent caecos inUiminarent semper de nostra infirmitate utpote

, , ,
misericors itineris sui curas gerens et tales post suam ascensionem ele-
, :
git, qui per artem terrenam conferrent c) l)eneficia divina. Hoc utj)ote sum-
ma peregit potestas ,
qui sua ineifabiU voce pro 7)
ni Cod. somnium. — b) Cod. ciipud. — c) Cod. conUreiit.
1) Passio cit. ///«c ( ad carcerem ) «/itfmH'; /)o/>i^- rum seu birrus laceriiae genus fuit.
lus fiatrum convenit. Et cum hoc sancius Cijpria- .j' Postliinc sequitur in codice senuo alius de nat.
nvs comperisset, custodiri puellas praecepit. S. Cypriani , incipiens: isfum nobis fcstum cliem ,
2) In altero passionis exemplari proconsul sen- : qui est editus maur. CCCXl, in cuius c-ilce ita co-
tentiam vix et aegre dixit. dex noster f. 2.31. explichist sei!MO.\es sancti'
.3) Sententiae verba fuerunt: Thascinm Cijprianum augustini de natale sancti cvpriani ûmero
gladio animadijerti placet. qui.xqde; quot admussim lesebat 1'ossidius. Po:to
4] Birruin , seu bijrrum , ijenere neutro usurpat legendus est etiam pulclier S. Eulsentii de S. Cy-
S.Augustinusetiam insernioneed. CCCLVL !3. Of- priano sermo , in eius editione n. VI.
ferat mihi bijrrum pretiosum ; forte decet episco- 6) Augustinus epist. XXIX. 9. Turbae gentilium
pum quamvis non deceat .4ugustinum, id est ho-
,
dies festos ciim idoHs'suix solebant in abundaiitia
minem pauperem , de pauperibus natum. Ilinc epularum et ebrietate cousitmere.
etiam apparet, nonnisi glossam esse in passione Cy- 7) Deest abliinc in codice integer quateriiio. Do-
priani : ibi se lacerna hirro expoliarit ; nam bir- lemus autcm liuius dcfectum sermonis, ex cuius
),
,
132
LXVr. INCIPIT SKIOIO SANCTI ATIGUSTINI DE NATALK SANCTAE VICTOUIAE I).
Cod. vat. .W3B.

I . Xiefiiliêt et piaeminet inter comites et martyres et nieritum et no-
men sanctae Victoriae Domini lamulae : nam corona gloriosior, ubi
ibi est
sexus infirniior ;
quia profecto virilis animus in feniina maius aliquid fe-
cit quando sub taiito pondere passionis fragilitas feminea non defecit.
,
Bene inliaeserat uni viro, cui virgo casta unica exhibetur ecclesia bene ;
inquam inhaeserat illi viro a quo virtutem traxerat qua resisteret dia-
, ,
bolo iit femina prosterneret inimicum

; qui per feminam prostraverat vi- ,
rum. Ille in ea apparuit invictus qui pi'o ea factus cst innrnuis. Ille ,
enim eam, ut meteret, fortitudine implevit, qui eam ut semmaret, semet

ipsuni exinanivit. Ille eam ad hos honores laudesque perduxit qui pro ,
ea opprobria et crimina audivit. Ille fecit feminam fideliter et viriliter mori

qui pro ea dignatus est de femina misericorditer nasci. Delectat autem pia
mente tale spectaculum contueri beatam Victoi'iam in viruin perfectum ,
adversus diabolum in illo certamine currere in mensuram aetatis plenitu-

dinis Christi. JMerito et ille vetus ac veterator inimicus , ne ullas praeteriret
insidias ,
qui per feminam vicerat virum ,
quia viriliter secum agentem
feminam sensit ,
per virum eam superare temtavit ,
per iudicem scilicet
saevum ; cui beata Victoria nec ad tempus cessit : opitulabatur enim ei
quem virgo pepererat ; et ideo illa interioris hominis cautissimo et firmis-
simo robore omnes eius optudit insidias , impetusque confregit in militia
regis Christi.
2. Quid gloriosius liuic feminae quam viri mirantur ? Sed hoc illius ,
potissimum laudis est in quem credens secundum interiorem hominem

, ,
nec masculus nec femina invenitur ut etiam in liis qiiae sunt feminae ,
coi'pore, A-irtiis nientis sexuin carnis abscondat et in membris pigeat co- ;
gitare, quod in factis non jDotuit apparere. Calcatus est draco pede casto,
et caput serpentis antiqui , quod fuit praecipitium feminae cadenti ,
gra-
dus factus est ascendenti. hoc eerta- Qiiid hoc spectaculo suavius.'' (juid
mine fortius? quid hac victoria gloriosius.'' Tunc certe cum bestiis sanctum
corpus obiceretur toto amphitheatro fremebant gentes et populi medi-
, ,
fragniento cognoscimus, cultum horum inartyrum Jii/c serjid non vis adkaerere fictoriae? Sic
piyet ,
in Africa quo()ue extitisse. Nec niirum ; sunt enim etiim nobk sanctonim viginti martijrum series re-
hi martyres toto orbe celeberrimi , ut ipsorum histo- citata e.st. Coeplt ab episcopo Fidentio , ctausit ad
riae docent ; nosque ipsi iuvenilem orationem de fidelem feminam sanctam fictoriam. Initium a
iisdem olim declamavinius. fide, finis ad victoriam. Ibi vero in paginae calce
1) Victoriam sub Decio Romae martyrem celebrat scribunt Maurini; < in theodoriceusi : et remigiensi.
tum carmine tum prosa Athelmus de laud. virg. in » ms. post superiorem sermouem ( id est CCCXXV.
Bib PP. Lugd. T. XIII. pp. 19. et 47, sed gladio » subsequitur cento quidam diversis constaus Au-
interfectam, non oblatam feris in amphitheatro, dicit. » gustini excerptis, cui tittilus: item scrmo beatiAu-
Inter memoiatos a Possidio Augustini sermones po- » (justini episcopi in natati sanctae l ictoriae marty-
stremo prope loco ponitur in natale sancti / ictoris. » ris.« Reapse in serraone edito CCLXXX, qui est de
Nuin ergo suspicari lieet scribendum esse ibi rictoris SS. Perpetua et Felicitate, suiit insignes aliquot huius
pro fictoriae? Sed certe de hac S. M. Victoria lo- nostri sermonis partes: neque tamen dubitamus quiu
quitur Augustinus in serm. ed. CCCXXV. I. Iinpar Augusliuus de sancta quoque Victoria coneionatus
es piiellis? impar es sancfae /alerianae? Si adsit, ut citata eius verba satis innuunt.
,:
SEUMO tXVI. DE NATALE S. VICTORIAE. 133
tabantur inania. Sed qui habitat in caelis inridebat eos Dominus sub- , et
sannabat eos *. Nunc autem posteri illorum, quorum voces in carnem niar- •
ps ii. :
tyrum impiae saeviebant merita martyrum piis vocibus laudant. Tunc

,
tanto concursu hominum ad eos occidendos cavea crudeUtatis impleta est,

quanto nunc ad eos honorandos ecclesia pietatis impletur. Omni anno
spectat cum reUgione caritas ,
quod uno die cum sacrilegio commisit impie-
tas. Spectaverunt et ilU , sed longe dissimiU voluntate : ilU clamando facie-
bant quod mordendo bestiae non implebant nos autem et quod fecerunt
,
;
impii miseranuir et quod pii passi sunt veneramur. lUi mortua laetati
,
sunt corpora martyrum nos mentes mortuas dolenius iUorum. lUi sine
,
hmiine fidei martyres putarunt extinctos, nos fidelissimo intuitii cernimus f 2«. b.
coronatos. Denique illorum insultatio , facta est nostra exsultatio. Martyres

Christi pro nomine ac iustitia Christi , nec mori nec dolere timuerunt
vicit in eis ,
qui vivit in eis ; ut qui non sibi , sed iUi vixei'unt , nec mortui-
morerentur. Ipse eis exhibebat spiritales deUcias , ne sentirent molestias
corporales, quantum non Quibus cum
defectioni sed exercitationi sufficeret.
resohxtae his vincuUs animae martyrum quievissent, post labores periculosi
certaminis triumphis angeUcis refectae non eis dicetur implete quod , ,
iussi sed accipite quod promisi. Qua nunc iucunditate spiritaUter ejiu-
,
lantur, quam securi in Domino et quam subUmi Uonore gloriantur, ,
quis terreno docere possit exemplo ?
Et haec quidem vita quam nunc beati martyres habent quamvis

3. , ,
iam nuUis possit saecuU huius feUcitatibus comparari, parva particula pro-
missionis est immo solacium dilationis. Veniet autem retiibutionis dies
,
ubi in corpore totus Uomo recipiat quod meretur nbi iUius membra di- :
vitis ,
quae quoiidam temporaU purpura decorabantur , aeterno igne tor-
reantur; et caro pauperis ulcerosi mutata inter angelos fulgeat. Quamvis
etiam nunc et iUe guttam ex digito apud inferos sitiat et ille in sinu iusti ,
deUciose requiescat ; tamen sicut phirimum distat inter laetitias miseriasve f. 243.3.
somniantium et vigilantium , ita muUum interest inter tormenta vel gaudia

mortuorum et non qiiod spiritus defunctorum sicut dor-
resurgentium ;
mientium necesse sit faUi, sed quod alia est animarum sine uUis corpori-
bus requies aUa cum corporibus caelestibus chiritas et feUcitas angelorum
, ,
quibus aequabitur fidelium resurgentium multitudo in qiia gloriosissimi ;
martyres praecipua honoris sui luce. fulgebunt ; ipsaque corpora in quibus

indigne tormenta perpessi sunt, eis digna in ornamenta vertentur i).
4. Unde soUemnJtates eorum , sicut facimus devotissime celebremus ,
sobria hilaritate, casta congregatione Non parva pars , fideU cogitatione.

imitationis est meUorum gaudere virtutibus iUi magni nos parvi. Sed
, : ,
benedixit Dominus * pusiUos cum magnis. Praecesserunt praeminuerunt ,

:
-ps. cxin u.
1) Eii ut Auaustinus explicat dilatam usque ad los et Orientales ,

qui aninias veluti dormituras in
corporum resurreetionem gloriam sanctorum. Omni- abditis sedibus existimant, usque ad carnis resur-
no insignis bic loeus Augustini est contra Graecos il- rectionera.
,;
13t SERMO LXVII.
Si non valemns aetu

eos sequi sequamur affectu: si non ^loria certe , ,
laetitia non meritis votis si non passione conpassione si non ex-

; si , ; , ;
cellentiu, conexione. Non nobis parum videatiM-, quod eius corporis mem-
bra sumus cuius sunt et illi ,quia si unum membrum patitur compa- ; ,
tiuntur «) omnia membra ita cum glorificatur unnm membrum congaudent ; ,
onuiia membra. Gloria capiti unde consulitur ct superioribus manibus et ,
inlimis pedibus. Siciit ille unus animam suam pro nobis posuit imitati sunt ,
et martyres et animas suas pro fratribus posuerunt. Atque ut ista po-

,
pulorum tamquam germinum copiosissima fertilitas surgeret, terram suo

sansuine ri"averunt. Fructus ersfo laboris illoriun etiam nos svunus. Mira-
mur eos, miserantur nos: gratulanuir eis, precantur pro nobis. lUi corpora
sua tamquani vestimenta substraverunt , cum pulhis Dominum portans in
Hieriisalem cbiceretur. Nos
ramos de arboribus caedentes c) saltim h) vehit ,
ita de scripturis sanctis hymnos laudesque decerpimus quas in communi ,
gaudio proferanuis. Omnes tamen eidem Domino parenius eundem magi- ,
strum sequinuir enndem principem comitamur eidem capiti subiunginuir

, ,
ad eaudem Hierusalem tendimus, eandem sectamur caritatem eandem am- ,
plectimur unitatem. hi hoc ergo tanto agone, et sancta Victoria non sexu ,
invahdo retardata, non feminea cogitatione enervata non mundo blau- ,
diente molhta non minante perterrita duritie d) infirma fortiter certavit

, ,
spiritu carnem spe timorem diabohim fide mundum caritate vincens.

, , ,
His armis cxercitus nostri regis invictus est. His armis accincti mihtes Clui-
sti , non conservatis sed trucidatis corporis membris , nec occidendo sed
moriendo , triumpharunt , et victoriam de diabolo merueriint. Kxplicit san-
ctae Victoriae.
LXVIl. INCIPIT SERMO SANCTl AUGUSTINI DE NATALE SANCTI GENESI 1).
I frequenter nataliljus martyrum festivis intersumus

. VJum scire nos ,
convenit, omue quod in ecclesia Dei agitur, ad profectum ecclesiae per-

tinere. Neque enim hoc solum in sauctorum sohemnitatibus agitur ut ,
laetemur, sed ut proficiamus; qiiia ipsa laetitia ita vere magna atque per-
fecta est, si gratulationem laetantium conseqiiatur. Primum ergo intelle-

gere debemus, nomen ipsum natalium causam esse profectuum. Quid enim
sunt natales hominum dilectissimi ? dies illi iitique quibus nascuntur ad
,
vitam. Videte ergo quod martyres qui eodem die natales habent quo
,
,
pro amore patiuntiir, non moriiiutur in martyrio sed nascuntur

Cliristi
in regno. Magna itaque ex hoc ipso sanctorum natalium nomine spes ec-
clesiae magna sccuritas demonstratur. Non debemus talem timere mor-
,
a) Coil. compatmnt. — Ita cod. quod ct alibi in codd. vidi —

b) Cod. cailentes. — d) Cod. duriter. c)
1) De Genesio arelatensi M. extat sermo

lioc S. nius iu martyrologio ad diem 25. augusti. Sed co-
Eusebii enieseni (ut inscribitur) in B. Lusd. PP. piosior multo notitia et acta extant nuncapudbene
T. VI. p. 670, sed ab hoc Augustini plane diversus. merentes Bollandiaaos in tomo quinto augusti die
Legatur ;aulem S. Genesii notitia, quam tradit Baro- supradicto.
,
,
DE NATALE S. GESESII. 135

tem , in qua reiiascimiir ad salutem. Et ideo Salv.itor in evangelio * quod • Maiti,. x. >s.
legi audistis hoc die , nolite inquit eos timeê qui occidunt corpus , ani- i 2u. t.
mam autem nou possunt occidere sed potius euin timetc qui potest et ;
animam corpus perdere in gehenna.

et
•X. Ita ergo et sanctus Genesius evangeUci praecepti memor noii timuit ,
mortem coi-poris , dum

animae non timuit tyrannum temporarium, tiinet :
dum timet iudicem sempiternum. Mira eius fides mira devotio Ita passio ! !
in eo fuit quod tinior non fuit. Ante persecutorem assisteLat sed animo
, ,
ante dominum lesum Christum erat. Cervicem subdebat gladio sed men- ,
tem habebat in caelo sciens utique veram esse illam quam audistis hodie ;
Domini praedicationem qui ait *: qui amat animam suam perdet illam, , ,
•
i..ti. xn. -,
et reliqua. Iiitellegens absqne dubio non esse perditionem hoc sed ad- ,
quisitionem. Ita voluit suscipere speciem praedicationis a), ut acciperet fru-

ctum adquisitionis. Ncgotiatus est ergo beatissimus martyr, negotiatus
dilectissimi : minus dedit , ut phis acciperet. Kmit commercio sanguinis
regnum salutis ; dedit pretium pro se, ipsuni se. Itaque ditatus est nego-
tiatione liac ,
quam diximus, dilectissimi. Facta est brevis passio ,
perpetua
beatitudo. InUisus est crudeiissimus tvrannus: dum putat se beatum mar-
tyrem mittere ad mortem , niisit ad vitam. Vere secundum iUud apostoU
qui ait * : diUgentibus Deuin omnia quooperantur 6) in bonum. Versa c) est ?j,-*f„ "v,,, „^
sancto martyri in aeternum praemium brevis poena. Dum punire eum putat
percussor impius , consecravit.
3. Hinc ergo est ,
quod natalem iUius coUmus natalem utique
; , dile-
ctissimi , non quo non

est natus in terra , sed quo est renatus in caelo ;
quo est pannis viUbus involutus sed quo divinis floribus coronatus non , ;
quo plorans veiiit in mundum sed quo cum gloria triumphavit ^d) mundo. ,
Ceati ergo dilectissimi qui sic nascuntur

,
quorum natales ct laetitiam , ,
mundo et coronam tribuunt etexemplum! MuUi dum mirantur martyres

meruere martyrium. Unde et vos, dilectissimi ])ro Ude vestra virtutes ,
sanctornm arbitror admirari e). Sanctorun. opera si vuUis imitari ; si vultis

etiam martyrum facta imitari ;
praeclara iinitatione poteiitis. lUi eniin su-
peraverunt tormenta vos superatis vitia iUi vicerunt criiciationes suas, , ;
vos singuU temtationes vestras. Desunt quidem persecutores cum quibus

dimicetis , sed nou desunt inlecebrae quas subiugetis i). Explicit.
LXVIII. ITEM SERMO SANCTI AUGUSTINI DE NATALE SANCTI GENESl /,.
i.vûamvis sanctiis Genesins, dilectissimi ,

pecuUaris Arelatensium {:*').,"'
u.*"''
martyr sit , ubi eum certum est triumpliasse martyrio tamen etiam nos ,
eum nostrum existimare debemus quem passum esse pro Christo cogno-
,
a) Cod. pracdkationcm. — h) Ita coU. — Cod. vera. — d) lla ccd. c, non

c) — Cod. ummirari. — /) Ita cod. pro
rfc. e)
Cenesii, etiam iu praec. senn. Sic / pro ii pnssim in vetustis codrt.
I) Sic praeclare , immo et explicatius , loquitur inalio item serm. CCCXVIII. 3, quos locos videre
Augustinus etiam in sermone edit. IV. 37, nec non pracstabit.
130 SEnitfo LXix.
scimus. Cum enini una fides et unus populus cbristianus sit , in quacum-
(|ue ecclesia passus qiiis pio Christo fuerit ,
omnium ecclesiarum martyr
esse credentlus est. Ergo licet sanctus Genesius uno loco passus sit, om-
nem tamen Dei populum decoravit : licet uno in loco sanguinem fuderit,
omuem tamen ecclesiam sanctificatione perfudit. Non enim eadem est san-
ctificatio mensuraque corporis quia corpus in uno loco ponitur, sancti-
;
ficatio autem amplius dilatatur. Tantum est dilectissimi ut studeamiis , ,
digni effici eius benedictione ,

quam ferventi fide et conversatione perfe-
cta quaerere debemus. Quod si ita fecerimus , dilectissimi , sanctum Ge-
nesiiim apud nos liabemus qiiia etiamsi alibi in corpore est a nobis ta-
,
,
men spiritu nou recedit. Quid ergo de martyre illo plus addo dilectis- ,
îmi ? Si dignos vos Christo redditis Christum ipsum vobiscum habetis. ,
Auditis enim Dominum in evangeho praedicantem « ubi inqiiit fuerint : , ,
•
Matih. xvui. duo vel tres congregati in nomine meo et ego sum cum illis *. Sed et per ,
y>
ii.cor. VI. 16. beatum apostolum ita locutus est *: « vos enim estis templum Dei quoniam ,
/. ais.a. j)inhabitabo in illis et ero illorum Deus, et ipsi erunt mihi populus. Pro-
,
» pter quod exite de medio eorum et separamini et inmundum ne teti- , ,
» geritis et ego recipiam vos. » Quos receptiirum se

, dilectissimi Dominus , ,
dicit, amiserat. Omnis enim qui per peccatum a Deo alienatur, amittitur a).
Ergo etiam ])ost lapsum vitae qui se facere voluerit bonum servum sta- ,
,
tim vertetur in filium. Vultis scire quantum sit quod Deus praestat divina
benignitate ? Terrenis consideremus exemjilis. Quis quaeso, dilectissimi, ad
carnalem dominum fugitivus servus revertitur ,
qui non magnum se acci-
pere indulgentiae fructum putet , si fugae veniam conseqiiatur .'' Quis ergo
eloqui aut intellegere divinae bonitatis magnitudinem possit.^ Fugitivum
revertentem Deiis non solum non batuit b) sed etiam muneratur non so- , ;
lum poenis non afficit sed etiam bonis omnibus donat. Non immerito
,
•Loc. cii. ergo apostolus post haec dicit*: has igitur promissiones habentes kanssi- ,
mi , mundemus uos ab omni inquinamento carnis. Mundemus itaque , di-
lectissimi , sed miindemus cito ; ut digne valeamus sollemnitates martyruni

in Dei laude et gloria celebrare. Explicit sermo sancti Genesi.
LXIX. INCIPIT SERMO SANCTI AUGUSTINI DE NATALE SANCTORUM

FELICIS ET ADAUTI c) 1) VIA OSTIENSI (/). ,
^'"f.ê.rb: i.ljeatum martyrem inter suspendia fortem, et inter tormenta feli-

cem hoc merito quod vocabulo hoc nomine c) quod honore, pio cuncti ve-
, ,
neremur oljseqiiio et continuis votis, stiidiis frequentioribus honoremus/).

;
Non hic auro vel argento censiique caduco fielix , aut fastigio potestatis
«) Cod. amUtit. -
b) Cod. p«/.u<. -
c) Ua cod. quia sic \uIgo proimnciabatur, pro
Adauctus. Est et alia corruptio apud
Boldettum p. 543. Adiutus. —
d) Cod. hostense. —
e) Cod. numcn. /) Cod. honorcmur. —
Boldettus de coemeteriis clirist. lib. H.
1) De his Baronius die 30. augusti. Coemeterium doctus
liorum martyrum in via ostiensi accurate describit cap. 18. p. 541. et seqq.
,
DE NATALE SANCTORUM PEIICIS ET ADAUTI. 137

incretae i) siiblimis; rron eum blattea fluxa conspicvuim , aut familiae di-
stinctae greges pompaque superba beatum, sed cruor pretiosus a) purpu-
reum fecerat, et caelestis reddebat gi-atia candidatum. Vario igitur sancta
anima pingebatur ornatu ; fulgebat Christus in capite ; roseus fluor non
horrebat , pulchra reddebat membra martvris non
sed micabat in corpoi'e ;
ungula carnificis sed decor rubicundus quia saevitia persequentis gloriam

, ; ,
non potuit maculare Felicis. Cedant /;) nunc insignes procerum trabeae c),
cedant lapidum pretia cedat turba gemmarum plus penset cruor mun- , :
dus quam totns mundus. Ampbus valet ille fusus sanguis e) pro nomine
d),
Salvatoris quam tota saecuU magnitudo cum regnis et apparitoribus suis.
,
Appende nunc et martyrum vires

in statera iustitiae fragiles opes
evo- , ;
lantes fumos potentiae saecularis,

perennem gloriam confessoris. Ipsani et
dealbatae prosperitatis faciem, nostrae causae producimus testem quae ni- ,
lul aliud appetit simulando veritatem quam se ab omnibus praedicarl fe- , r. 247. ..
Hcem. Intuemur ocidis inter theatra plaudentia dira certamlna quae sub- ,
recti /") inartyresg) turl)is lascivientibus exhibebant. Non ibi ferarum classes
sed pii christianorum greges /i) producebantur ad pugnam. Laniabatur sine
crimine corpus , et populus adclamabat insanus. Tendebantur eculeis ?) mem-

bra pendentia , et cruenti carnificis manus fundebant k) prostratos ungulis :
latera torquebat hominis /) poeiia , et non erat culpa. Quem ita reddiderit
natura ferocem , ut cruciari cupiat innocentem? Exphcit.
LXX. ITEM SERMO SA^CTI AUGrSTLM EIUSDEM S.A^NCTI FELICIS ET ADAUTI m\
I. J. eUx diesinclyta n) et honorabiHs dies saecuU celebronda, dies quae

, cod. vat. ssm.
cum nomine sacro cucurrit , et FeUcem coronando perfecit. Quid isto Fe-
lice felicius ,
quem cum materna viscera in istam funderent hicem , tiinc
Christus adnotabat in caelo feUcem ? Adumbratum est praesagium in vo-
cabulo , claruit veritas in triumpho. Kt sic certum , qiiia nostrum nihil
deperit Deo ; atque omne datum optimum
omne donum perfectum , et
pendet ex illo. Ipse voluit appellari FeUcem, quem praeelegerat martyrem.
Ipse linguam parentuiii vokiit prophetare qui FeUcem iam decrcAerat ,
f. 247. b.
coronare. Sic Hieremias Deo natus, ante quam nativitatis sumpsisset ini-
tium : laborat inter perfidos o), periclitatur inter incredulos , adfligitur inter
impios hos patitur cives ingratos quos furibundos sustinet fratres. Et
,
cum sic ludaea fremeret, et adversus Dei prophetam insaniret, odio im-
mani p) aestuaret non potuit delere iudaeus quod scripserat Deus nec
; ;
valuit subripere humaiia machinatio quod divina fundarat electio. « Prius ,
a) Cod. prctinmm. — b) Cod. sciebaiit. — c) Cod. trubc. — d) Cod. mundum. — c) Cod. fiisis .langiiinis. — /) lla cod. liitrl-
ligo aatem stanles et expiisitus spcclacvlo. — y) Cod. murtyris. — h) Cod. piis-grcgibns. — i) Cod. /iccnlcis — A) Num pro luii-
4ebanti> — l) Cod. hnminem. — iii) Cocl. yldaiili , iit supra. — n) Cod. incUnata. — u) Cod. Jldos — p) Cod. o dies immanis.
aettuarc.
I) Incretmt ,
pvn impuro aut 5o/(/(V/o, dixit alius cellino laudatus. Ibi crgo in lexico addatur lioc- Au-
quoque afer auctor, id est .\puleius , iam a For- sustiai pxpntnluin.
:
138 SKRAIO LXXI.
» quaiu te , inquit , forniareni in utero, novi te : et anle quam exires de

•
HiBr. I. s. » vulva , sanctificavi le , et prophetam in gentibus posui te *». O divinae vo-
luntatis iininutabilis orilo , et invicta potentia ! Facit esse quod vult; eligit
ante quam formet ; saiictificat ante qiiam creet ;
placet institiiere ipiod di-
ligat ; quod regat. Quid contra haec caeca inens honiiniim ni-
iubet nasci
titur ?Quid contra caelum mahtia debihs et intirma conatur ? Patiebatur
sanctus Hieremias inter propinquos cognatosque pericuhi et divina non ,
potuit immutari sententia.

2. Veniamus nunc ad fortem militem et felicem in quo est divini , for-
ma iudicii. Incertum igitur penes homines «) erat quid de illo tegerent , ae-
terni secreta consilii ; saevieJDant frustra et persecutor et carnifex ;
qui au-
f. 248. a. tem habitat in caefis inridebat eos, et Doininiis subsannabat eos*: crucia-
*ps. II. 4. bant se furore suo insana mente , internis doforibus laniabant ,
quia con-
fessorem Dei superare non poterant. Hinc pudor h) ungulas , inde flamnuis
cordic) feras admovebant ((); torquebantur illi ,
qui se torquere putabant;
et nodis insohibihbus alligati , rabiosis stridoribus infremebant ;
quia et fa-
ciebant martyrem non poterant superare felicem. Augebant gforiam cu-

, et ,
ius excogitaverant poenam videbant fortem quem pntaverant del)iiem ag-; , ;
noscebant iilum non posse vinci et se intrinsecus sauciari e). O magni regales ,
tituh O quam fortis caelestis inscriptio Aestimaljant tunc perhdi quod

! !
,
inter illa tormenta irasceretur Deus servo siio cum i!!e maxiinam gloriam ,
praepai*aret servo suo : et ille putabatiir a Christo desertus ,

quia finis la-
tebat occultus. Sed quoniam iain oportebat ut panderetur qiiod Dominus

sancxerat etiam niinc qiiidem profanus suam sentit et patitur poenam:
,
Fehx autem raptiis est ad coronam. Dicat nunc igitur Ijeato Felici omnis
•ps. cxxiii. 6. chorus martyrum sociorum * benedictus Dominiis qui non dedit nos in :
venationem /') dentibiis eorum muscipula contrita est et nos liberati su- : ,
mus; adiutorium nostrum in nomine Domini qui fecit caehim etterram, ,
mare et omnia quae in eis sunt. Explicit sernio in natale sancti Fehcis.
LXXI. INCIPIT SERMO SANCTI AUGUSTINI Ul", AOAM ET EVA.
I . i^ ratres liarissimi , felix esset liominum genus si aut verba Dei ,
XXV1.3. bene perciperet , aut percepta servaret. Dicit eniin hominibus Deus *: « si
audieritis praecepta mea , et feceritis ea bona terrae edetis si autem nou
, :
feceritis gladius vos consumet. » Sed quia diabolus fidei depravator secun-
,
{. 261. a. dum naturam vivere liomines persuadet pecoribus eos similes exliibet,
,
quos Deus sui similes fecit ; et nihilominus eos relius deterioribus optinet ^^»^),
cum diviuae fidei obicit naturae rationem i). Dum Deus hominibus dicat
nohte facere mala , et non vos adpreliendunt ; e contrario diabolus dicere

a) Cod. paene hominis. — b) Ita cod. Nura pro furor ? - c) Ita cod. — d) Cod. amm. — .e) Cod. sociari. — f) Cod. vena-
tione. — g) Ita cod.
1) Hoc Aiigustiui salubre dictuin ,

quod et po- madvertant Irodierni naturalis ratioais adversus di-
stea inculcat , de iiuinanae uaturae vitiositate, ani- vinam lldein defensores.

DE ADAM ET LVA. j 39
homines stimulat : Deum ,
quia vivitis , iion curate ; nam nec mali liomines
viverent , nec boni malorum factionibus laborarent. Et hoc magis liomines
verum esse consentiunt , cum
quod mali homines supphcio sciant et viderint
-(mt gladio pcriernnt. Cum Deus
hominibus dixerit, fihum per vir<'inem
natum; diabolus contra per homines adstruit, nec rationem permittere nec
naturam, esse virginem matrem. Cum Deus Jiominibus dicat resurêre ,
mortuos in praeteritam carnem diabolus e contra hominibus intimat na- ;

,
turam non posse nisi nova tantum corpora gignere non et morte perdita ,
renovare. Quid vobis, homines faciam, quos ratione diabohis fallit , .^
2. Adam et Evam * quomodo deceperit, quaerite et videte quam verl si- • cod. evo.
milem finxerit contra Dei praecepta rationem. Scriptum est enim *: « vocavit -Gen.ii. is.
w Dominus Adam, et dixit ei : ex omui hgno quod est in parachso maiidu-

y> de fructu autem hgni quod est in mecho pai-adisi non maudu-
caliitis , , , '
» cabitis ex eo
nec tangetis iHud ne moriamini. Lex est non debuit
, jj ,
praeteriri. Usque adeo enim Deus beatos fecerat homines, ut mala paeni- i. 201. i>
tus ignorarent: usque adeo etiam simphces, ut eis iunocens nuditas nec ve-
recundiam faceret nec pudorem. «Erant, inquit*, nudi Adam et uxor eius, 'Gen. 11. m.
» et non pudebat eos. Serpens autem erat sapientissimus omnium bestia-

» rum quas fiecit domiinis Deus. Et dixit serpens mulieri quare fhxit Deus
, :
» ut ab omni hguo, quod est in paradiso, non manducetis? Et dixit miJier

» serpenti ex omni hguo quod est in parachso manducamus
: de fructu ,
» autem hgni, quod est in me(ho paradisi, (hxit lêus uou edetis ex eo, nec :
» tangetis ilhul, ne moriamini. [Dixit serpens: nequaquam morte moriemini:!

» sciel)at enim Deus quia qiia die man(hicaveritis ex eo , aperientur oculi
» vestri , et eritis tanupiam (hi , scientcs bonum et maliim. « Videte iiuuc
diabolum quomodo aput siniphces lioinines Dei verba destruxit. I\'rsnasit
,
malus interpres, (|uia Deus immortahtatem hominibiis potuit invidere. 1'rimo

elegit femlnam rem utique fragilem cui facile suaderet deinde se trans-
, , ;
tulit in serpentem. Usque adeo autem secura innoceutia fuit, ut serpentem

horrendum ,
quem expavescere debuit, non timeret. c Et sumsit mulier de
» fructu iUo, et manducavit, et dedit viro suo secum; et manducaverunt,
» et aperti sunt ocuh amborum , et cognoverunt (pn'a nudi erant. » O (hi- f. 202. a.
dum innocens nufhtas, ut eriibesceres profecisti ! « Et fecit Dominus Adae

» et uxori eius tunicas j)ehicias,
et vestivit eos *. Et (hxit Dominus: ecce • gcd. ui. •«
» Adam unus nostrum, ut sciat l)ouum ct malum. » Non

factus est sicut
celat Dominus perditos sed deridet. Qui se deos fieri posse consiho dia-
,
boh credideriiut facti sunt denique dii, sed diaboh similes, cum a Deo
,
abiecti sunt, pelhbu^ et dehcto vestiti i). Dixit ergo Dominus sed deridens:
«cce Adam factus est sicut unus nostrum, ut sciat bonum et mahiin.
3. O
natura magistra hbifhnis atque omuium delictorum ! Ubi est nunc
legatus ille tuus serpens antiquus ? Ubi tot linguae? Ubi est illa inmoitali-
1) Heic conferetur utiliter fragiiientum alterius serraouis augustiuiani de Jdam ajjud Milleloijuium T. U.
eol. 408.
, ,,
110 SKIl.MO lAXir.
tas, (piain invidentia Dei deccptis liominibus promisisti ? Si eani non potes
miseris reddere , vel illam revoca quam tulisti. Videte nunc , homines quo ,
duce natura perventum sit. Videtc paradisi cxules, velut naufragos maris
foliisac pellibus vix munitos. Oa si potes, natura, miseris vestes quibus ,
pro vestibus Deus sanctam fccerat nuditatem. Oves lanis cognatis «) ut vesti-
bus et conpositae sunt et honustae. Capris capiUus inpexus et tegmen efli-
cit et decorem. Equis, leonibus , tauris, ceterisque feris ac bestiis molhs la-
nugo subtectis h) et cutcm splendicat i) et colorem. Aves diversis coloribus

phunis et pulchrae sunt et munitae. Serpensipse, qui vobiscum danniatus
est ,
quotannis c) tunicas exuit ; diuu veteres abicit , induit novitatein. Vos
solos homines nudos natura suscepit, et propagat iit noverca, non mater •£).
Vos rebus omnibus indigentes, misericordia pubhca pecudum pascit ac ve-
stit vobis hinas oves inpertiunt vobis caprae boves et cetera pecora ad
; ; , ,
victuni aut lac </) tribuunt aut Liborem non serviunt vobisista, sed prae- :
stant. Aut si inputatis hoc ilhs quod eas pascitis, custoditis, quod ab hisdem
abigitis bestias, quod his pabula vel stabula providetis; nec sic quidem
domini estis qui vestro duro servitio earum meremini servitutem. Et Iioc
,
emendaverat Deus ut vos dehcatos efficeret sed beneficii secundi in(hil-

, ;
gentiam ingrati homines perdidistis. Phierat vobis Deus manna de caelo ,
ut quod desiderii fuerat, hoc saperet. Dederat aquam de saxis sponte sa-
hentem ubicumque sitistis ne vimorem <?) terrae quaerentes, fontes fode-
, ,
vetis aut puteos. Dederat terram hicte ac melle fhientem , ut nec favos
apum nec ubeiâ pecudum
,
premeretis. Dederat botruos ultro nascentes ,
quorum unum homines duo vix conto traversoy) humeris sustinerent. In-
vidistis nobis posteris vestris nam et nos possemus haec bona percipere ;
nisi sanctam Dei potentiam sacrilegio kiederetis. Quoniam igitur degradari

nostrac origini coiuigit, si vobis tandem sapiens pudor est , ut liis ((ui
decepti sunt , fuit sapiens paenitudo ; vel niinc Dei iilio credite ; (piod
vobis ad vitam proticiat et sahitem ! Explicit.
LXXII. ITEM ALIUS SERMO SANCTl AUGUSTINI DE ADAM ET EVA 3).
I. Ljitterarum certamina mundiji,') constitutlonem humano generi testari

videntur, dicentes Ji): in principio fecit Deus caelum et terram. O artifex,
(Tui prinio tectum quam fundamentum extendens, caeli cortinam latumque

orbem velari praecepit ! Cum Deus opifex reruin mundi fabricam totain
a) Nempe connalis. Sic infra cicatrices cogiiatae. — b) Oocl. subiectis. — c) Cod. quodamiis. — «0 Cod. — laeti. c) Ita coil.
ut et alibi. — /) Ita cod. — g) Cod. mundiqiie. — h) Ita cod. Et est soloecum, quia relertur ad certamiiia ,
quud itcm
vocabulum evidciilissimum est in codice. Num corrigendum est in codice litterac certatem.' Vel certimina liUerariim dicltur
pro litterae simpliciter , ut apud Horatium Epist. I. 5. 8. certamina divitiarum ? Sed tamen adliuc soloecum esset illud dicentcs.
1) Addatur hoc Augiistini exempluin verbi .syjtei- apud nos in lioc volumine coufevre ; et cernere
dico in lexico lat., ubi iiaclenus nonnisi Apuieius quomodo scripla sua Augustiuus ,
dum variis tem-
aeque afer citabatur. poribus concionaretur , variare soleret. En auteiu
•
2) Ex Ciceroue de rep. in prolioeinio libri terlii ut duo auliquissimi codices, bobiensis et romanus,
cuius operis quanla pars apud Augustinum super- praeclarum hoc Augustiui scriptum insigni cum va-
fuerit, alibi docui. rietate servarunt. Couferantur iteiii apud nos sei-
3) lucundum erit sermonein hunc cum priino mones 180. et 187.

,,
DE ADAM ET EVA. [ ij
\ino artifice refunderet verbo, atque onus a) visceriuu gravido sernione par-
turiens indigestis sensibus eructaret ; et intra palatium divini cordis ado-
lescerent cuncta , vel in hospitio sacrarum fancium errabat totns orbis

intra ianuani vocis , et in cubiculo sacri pectoris elementa b) dormiebant.
Loquitur Deus , et cuncta sunt : fabulatur , et procedunt. Nam cum uni-
versam fabricam imperando perficeret caelum pepeudit terra iacuit mare , ,
, f- "'• i>
confluxit c): deiude factus est homo simihs Deo cui amicabihter i) suam ,
imaginem propinavit. Roboratus d) corpore pingitur specie impletur spiri- , ,
tu , vestitur aspectu , constituitur dominus orbis , et mundi possessor intro-

ducitur , mox regnat. Sed quia nulla est fehcitas , quae non habeat inimi-
cum , sic oblectantis diaboh seductus est blandimentis , ut ante disceret
perdere quam habere. O misera simphcitas iiniocentis ! Dum resjiicit dia-
bohun fabuhintem , sic obhtus est conditorem ? Quas sedes aut ueglexit
aut noluit, aut amisit! Perdidit miser paradisum , cui iam debebatur et cae-
lum. Paradisum dico, Fratres, ubi fluminum pigra velocitas amoenato
quodam dehcatis nemornm fnnditur spatiis
lapsu discurrens hixuriatur
, ,
unda per sulcos erraticis cursibus fugitiva, permohes inebrians herbas, pro-
pinat floribus ubertatem non tumentis vertice labsus e) inflati , nec trans-
:
fluvii 2) fragoribus unda crispatur. Et cum iflic iudicium superet oculorum

velocitas , tamen non movetur in labsu. Ihic ver teinporibus amoenatur
dies aspirat , et amicis flatibus temperies maritales pingues auras gravidat et
inpraegnat Luxuriatur in frondibus luxu flexibih/') fecunditas pronuba,
3). ' -'^*- »•
ac virginei cortices gemmis rumpentibus vuhierantur. Non subornat et

aduherat ramos fugitiva conceptio , nec proni foetus aduherant utenmi no-
vercalem ; sed cum aditus genitales inrumpunt, coguatae sulcantur cicatri-
ces. Ihic maritahs aura violat flores , et amoenitas gravida rore tepido me-
ditatur g). Ihic semper copia est , ubi quod cupias non est : cnm nihil desit
omnia cupiuntur iunata 5) praegnantur et qnidquid na-
: nata praesunt 4)» :
scitur, plus est; et vetus est nihil. Paradisi copia non lial)et terminiun: il-
lic etiam mercatur et caelum.
2. Sed cum haec novum dominum rudis possessio salutaret, serpenti-
nus livor momordit invidia et cum apertius nocere non posset, celavit
;
facinus in amore. Eritis , inqtiit, sicut dii , scientes bonum et maluin. O in-
geniosa deceptio, atque artifex homicidium amoenata palatia ! Nam cum pcr
domusque purpureas ludentem cerneret ac deambulantem ubi per fron- ,
deas porticus viridesque parietes nativa constructio suboleverat , et inter

spatia virentium columnarum pendens umbrosa inflata /1) amoenitas, ubi ar- 1. aos. i>.
a) Ita cod. At supra honustae cum adsp. — i) Cod. helementa. — c) Cod. conftdsit. — rf) Fortcsse pro rubunitui: — e) Ita
eod. labs. at supra laps.— f )Cod. le. — g) Ila cod. — h) Ita cod. Confer p. 2.
1) Observa vocabulum novuni amicablli/er. 3) In cit. serni. p. 2: et alumtiis flatibus patro-

2)Animadverterursus est novumvocabulum /mns- na temperies amicas auras impraegnat.
Jluvium , quasi jluvius exundans. Furlanettus in 4) Nempe praee.xistunt , ut puto.
lexico, verbum ^;'a7!s/?ia'i«)'e refert ex Conimodiaiio ,
5) Cod. evidenter ifjnata ; quod emendavi. Psam
sed alio sensu. voc. innatus pro non nalus liaud caret exemplis.
»»,
112 SERMO LXXIII.
rami frondesque flexibiles natiirales cameras explicaverant; vidit

tifices
inquam seduxit decepit occidit. O muneratio deceptrix et praemium

, , , ,
funerale i)! Et quod Deus dederat ,

perflidit; neque quod promittel)at dia-
bolus , accepit. Introducit hostem saeculi in divina palatia debilis inquili-
nus , et in domiciliis caelestibus barbarum mundi suscepit. Praedatur po-
moerium, possessor invaditur. Novum corruptelae genus , nova proditionis
infamia : dum se])onitur pignus , remansit creditor nudus. Quibus ille arti-
liciis decepit insontes! qua siinplices «) subtilitate prostravit ! Nunc caput ac-
cidereZ»), nunc iactare cervices , nunc inflatn pectus erigere nunc obvolutis
,
orbibus conplicare , atque rotatis cursibus sua colla inflectens c) veneno fran-
gebat. Errabat in corde latronis simplicitas aliena, et ex ore venifico d) de-
stillabat dulcedo inortifera. Paciscitur a) de interitu viri ctun femina subar- ,
rat e) inferos, seponit mortem. Tale praemium dederat coniugi unde et ma- ,
ritus posset occidi. O summum malum atque acutissiuuim diaboli telum

mulier! Quae sit femina , Fratres , agnoscite ; vel qualis sit , audite; mu-
scipulum est animae , latrocinium vitae , mors et dulcis interitus
suavis ,
malum libens , et sapida iugulatio. Femina munerat inferos et spoliat cae- ,
los. Quanta calamitas rerum ! Quando non deciperet mundum ,

qui pec-
care fecit et caeluin.'^ Viscarium 3) serpentis est femina; inde diabolus aucu-
patur. Execranda est mulier ista dum decipit. O iterum recolenda dum sal-
vat ! Plus eniin dedit gratiae quam doloris/"). Quod enim ipsa vulneraverat
ipsa iterum sanat. Licet Eva genuit mortem , sed tamen Maria peperit Sal-
vatorem. Explicit.
LXXIII. ITEM SERMO ALIUS SANCTI AUGUSTINI DE DECIMIS INFERENDIS.
Cod.
f.
vat.
203. a.
3838.
i.k^criptum est , Fratres dilectlssimi : Domini est terra et plenitudo
xxiii. I. eius. * Servi Doinini siimus pariter et coloni : et nescio quomodo non omnes
agnoscimus. « suum et asinus praesepem g) do-
[Agnovit bos] possessorem
is V. 2. » mini sui , non agnovit, et populus me non intellexit *.
Israhel autem ine
O honiines stulti Quid mali imperat Deus nt non inereatur audiri ? Dicit
! ,
XXII. un. enim: * « primitias areae tuae, et torcularis tui non tardabis offerre mihi. ,
f. 205. b. Si tardius dare delictum est, quanto peius est non dedisse ? Et iterum
,
>y. ui. i>. dicit *: « honora dominum Deiim tuum de tuis iustis laboribus et deliba ei ,
» de fructibus iustitiae tuae , ut repleantur horrea tua frumento , vino

» quoque torcularia tua redundent. » Non praestas hoc gratis : quod enim
cito recipies cum magno foenore , non donasti. Quaeris fbrte , cui proflciat
quod Deus accipit redditurus ? Si credis , tibi proficiet ; si dubitas ,

perdi-
xxvi.ii. disti. Audi tamen incredule Domino ipso reddente rationem *. «Offeres h),
, ,
a) Cod. simpticis. — 6) Pag. addiccre. — Cod iniechns. — d) Cod. bcnifico. Vulgo vcmfico. —
2. c) Cod. subarranl. e)
— /) Cod. dolori. — g) Ita.cod. — h) Cod. offers.
1) Observa vocabulum. At p. 1. funestale. 3) En praeclaruin lexicisque inferenduin vocabu-

2) Vides nuuc confirniari coniecturani nostraiii lum novum viscarium.
p. 2. adn. 2. de lectione paciscitur.
I
,,
BE DECIMIS INFERKNDIS. 143
y) iiiquit, decimas omniiim tiuctuum tuorum : et veniet levita , qui non

» est illi portio neque sors tecum, et proselytus et orphanus et vidua man-
» ducabunt et saturabuntur et benedicet te dominus Deus tiius omni- ;
» bus diebus vitae tuae. » Audi etiaiu sacramentum sacrinciis libamen :
inponitur decimae vero tributa sunt egentium animarum. Redde ergo tri-
;
buta pauperibus, offer libamina sacerdoti.

2. Quod si decimas non habes fructuum a) omnium terrenorum, quia
non es agricola ;
quodcumque te pascit ingenium , Dei est; inde decimas ex-
petit, unde vivis. Aliud enim pro terra dependimus , aliud pro usu vitae
pensamus. Redde igitur , homo ,
quia possides
quia nasci merui- ; redde ,
r. 28c. a.
sti. Quae ut vera esse cognoscas procuratorem suum Dominus sic praemo-
,
•
Exod. XXX. 12
iiet sacerdotem *. « Accipies oljlationes fdiorum Israhel quod dabunt in vi- :
seq.
» sitatione sua daljunt et pro redemtione animarum suarum et non erunt

; ;
» in eis morbi neque casus. Haec autem erit oblatio onuiis veniens a vi- :
» cennali anno et supra, dabit oblationem Deo.» Ecce legitima est offerendi.
Si tecum senex avare b) consideres, numquam Deo vixisti. Idem idem c) Do-
minus dicit placate pro animabus vestris. Et iterum sacerdoti accipe pe-
: :
cuniam fiUorum Israhel obhitionis; quod dabunt in placatione sua. Et dabis

ea in opus tabernacuh testimonii ut sit liliis Isiâhel in memoriam et in ;
placationem pro animabus suis. Audi ergo, indevota mortalitas i). Nosti quia
Dei sunt cuncta quae perspicis et de suo r/) non commodas rerum omnium ,
creatori. Non eget doniinus Deus nou praemium postulat, sed honorem; ;
non oblationibus pascitur , sed viae nostrae vectigal est quod offerimus
pro sakite. Non
de tuo aUquid petit, sed de suo accipit quod refundis.
Primitias rerum omnium et decimas petit et negas avare ? Quid faceres ; ,
si novem partibus sumptis, solam tibi decimam rehquisset e)? quod certc iam
factum est , cum et vinum digesserit crapula

messis tua ieiuna deiecerit ,
siccatae vindemiae/). Quid est ergo avide supputator ? Novem partes tibi ,
retractae sunt quia decimam dare nohiisti. Constat quideiu quod ipse
,
aon dederis sed Deus tamen exegit. Haec est enim Doinini consuetudo
,
ut si decimas ei non dederis tu ad decimas revoceris. Scriptum est nam- ,
que. Haec dicit Dominus quia decimae agri et primitiae terrae vobiscum
:
sunt video vos et fallere me extimatis. Annus iam consumptus est, et

:
,
decimas meas intuhstis in thesauris vestris. Quisquis ergo avare divina ,
praecepta contemnis, dabis impio mihti quod dare neglegis sacerdoti. ,
3. Convertimini itaque haec dicit Dominus omnipotens *, et aperiam

,
cataractas caeh et effundam vobis benedictionem meam desuper

,
donec ,
abundent vobis omnia bona , et separabo vobis ad cibum , et non con-

rumpam fructum terrae vestrae , neque langucscet if) vitis in agro vestro. Et
beatos vos dicent h) omnes gentes* Bene facere Deus semper paratus est , sed
a) Cod. fructum. —
Cod. senes abare.
b) —
c) Ita repetitur in cod. — d) Ita cod., noa tiio. — e) Cod. rdinq. — f) Cod.
vindimiae. — g) Cod. languescit.
—
h) Cod. dicuitt.
1) Haec partiin lesuntur etiam in sermone ed. duni omissurus eram Iiunc sermonem, nisi permulta
Augustini append. CCLXXVII. Etquidem propemo- varietas in antiquissimo nostro eodice apparuisset.
,,
,
ii^ SERMO LXXIV.
hominum nequitia prohibetur ,

qui a domino Deo sibi dari vohint oninia
f. 2GT. a. et noiunt ilh quod poscit offerre. Quid si diceret Dominus : nempe meus
est homo quem feci , mea terra quam subigis , mea sementa quae spargis
i)
mea pecora quae fatigas; mei sunt imbres et phiviae et , ventorum flamina a)
mea sunt mei sunt sohs ardores; et cum omnia mea sint b) elementa vi-
;
vendi tu qui manus solas adcommodas

, solam decimam merebaris. Sed ,
quia pie nos pascit omnipotens Deus amplissimam tribuit laboranti mer- ,
cedem sibi tantum decimam vindicans nobis onuiia condonavit. Ingrate

: ,
fraudator ac perfide divina te voce convenio ecce annus consummatur

, :
et incipit alius. Redde Domino phienti pensionem. Cur redditis Caesari

et pluere non potest Caesar? Non habes debitor, per Caesarem quod ex- ,
cuses. Sic et ipsi pars facta est ut decima Domino non negetur. Dicit enim ,
•Mattii.xxii.ji. dominus Christus *: « reddite Caesari quae Caesaris sunt et Deo quae Dei ,
sunt. » Caesar non particeps Dei est quia debitum percipit vel prior est , ,
nominatus. Sed homines perfidos Christus ini'idens praetuht rehgioni ter- ,
rorem. Redime te homo dum vivis redime te ipsum, dum potes. Dum
, , ;
pretium habes in manibus redime te. Nam si te mors avara praevenerit ,
f. 267 b. vitam simul et pretium perdidisti. Frustra hoc avaris legas heredibus fru- :
stra nupturae forsitan coniugi frustra marito mandas haec muher qui : ,
,
aliam ducere cupit uxorem frustra parentibus aut propinquis iniungis c). :
Nemo te fidehter redimit ,

quia tu te redimere noluisti. Explicit.
LXXIV. ITE:W ALIUS SERMO SANCTI AUGUSTINI DE ELEEMOSYNIS 2).
.P.erire
multi extimant quod pauperibus datur. Perit profecto, sed
illud quod aut non datur miseris, aut quod eis impenditur cum tristitia
(f)
largitorum non est enim misericors qui miseretur invitus Solomone dl-
:
,
,
•ii.cor. IX. 7. cente * hilarem datorem diligit Deus. Quaerimus forte cui bono proficiat
:
•Prov. XI. 17. quod pauperibus damus ? Ipse rursus hoc dicit * « animae suae bene facit :
'
Ps. xj,. 2. homo misericors». Quomodo
Davld planius manifestat *: «beatus, , inquies ?
inquit qui intellegit super egenum et pauperem; in die malo liberabit e) il-
,
•Ecci. XXIX. I.-;, lum Dominus.M Iterum Solomon*: «include eleemosynam in corde pauperis,
et ipsa pro te exorabit /) ab omni malo. Hoc est solum quod a miseris
emimus hoc pro nobis inopes vendunt. Non magno felicitas emitur, sed
;
•
i-uc. XVIII. 2i. eam emere pauci sunt qui noverunt dicente domino Christo*: «o qui di- ,
f. 268. a. vitias habent difficile intrant in regnum caelorum

, » Duae hic oriuntur !
sibi contrariae quaestiones una cum dicunt cur damus cui dare noluit; , :
o) Cod. fliimimi. — Cod. sunt. — Cod.b) — d) Cod. — Cod. liberavit. —/) Cod. exorabunt.
c) itinr/ii. illut. e)
V, Adnotemus (si philologis aut gramniaticis pla- CCCXII. Est enim hic solieninis sacrorum concio-
cet) \ocah\i\\im sementum , i. Quamquam locus si- nantium mos. In codicibus etiamlaureshamensibus,
milis in serm. edit. CCLXXVII. 2. habet semina ,
apud nos Spicil. rom. T. V. p. 171, fuerunt Augusti-
non sementa. ni sermones his titulis. 1. Jdmottitio de divitibus
2i De eleemosynis faciendis disserit Augustinus ut cupiditatem devitent , et facile tribuant paupe-
in sermonibus ed. LX. LXI. CCCLXXXVHI. ad ribus bona sua. 2. Ubi dicit in evangelio de elee-
CCCXC, etin append. serra. CCLXXllI. CCCVI-ad mosynis /aciendis.
,
BK ELEEMOSYXIS. 145
Dcus ? Alteri dicunt : qnid nobis mereri possunt ,

qui silji niliil pcnitns
meruerunt ? Aut quid in illis respicit Deus ,
quos ex felicihus miscros panni
simul et sordes pariter obruerunt? Primum dico : ideo miseri tacti sunt
quia miseris dare noUierunt. Deinde proljo ,
quia ideo illis Deus omnino
non dedit, aut quod dederat aljstulit, ut causarum latentium velut tcstcs aut
rei i), a nobis cottidie in exenqilum nostrae tormidinis pascerentur. Non est
igitur nostrum scire cur eos pascimus, quorum exemplo constringimur ut ,
dicamus Deus inde viderit quid de singidis iudicet. Nostrae tamen tidei
:
,
nihil est, nisi pascere quos praecepit. INIendicitas enim non est suae inno-
centiae meritum sed nostroruni probatio meritorum. Non est honor aut
,
dignitas aput Deum. Mendicitas enim vorago est omnium criminum vel ,
digestio vitiorum. Nam .vita hominum ita est vehit navis plena bonis om-
nibus ; natans sane , si sentinae sordibus careat ;
nam mergitur, si grave-
tur. Sic est vita hominum , ut campus hostium cadavcrilms plenus , nisi
aves et beluae ex eo cuncta'consumserint. Vivos niorbo interimunt funera f. sos. b.
mortuorum. Aut ut ager horridus spinis edaci flamma pingatur, sic nos
purgat mendicitas dum vitia nostra consumit ; aUtur enim prctio criminum ,
et levi commercio venia venditur. Si deesset mendicitas, detiiisset inpuni-
tas delictorum.
2. divites. Quis enim vobis veniam ven-
Nolite ingrati esse pauperibus ,
deret , si Solomone 2) dicente *: « eleemosyna ex fide

omnes divites fuissetis ? • eccuiii. m.
jjeccata piu-gantur. » Et dominus Christus in evangelio sic ait*: k Deus qui • luc. xi. lo.
fecit quod est intus in homine, et quod foris est ipse fecit. \erum date pau-
peribus, et intus et foris mundi eritis. » Probat nos cottidie * omnipotens •coii.quoritidie.
Deus et tamquam vicarios suos examinat utrum hominxun miserorum pos-

, ,
sumus namque Deus vobis divitibus et avaris a vobis pau-

misereri. Dicit :
peres mei panem, et, ut satis, vestem miseri petunt: vos a me aurum petitis,
et argentum gemmas, vestes auro textas tiindos in aUo dominio constitu-
, ,
tos et omnia genera divitiarum

, vitam petitis et salutem, bonas valetu- ,
dines coniugium spes florentissimas tihorum pariter et nepotum servu-

, , ,
lorum maximos greges rei tamiUaris augmenta me contra hostes me

, : ,
contra morbos me contra omnes incursus cottidie petitis et habetis. Ego

, r. 2«« >
tamen vix de vobis inpetro quod praecepi. Vestrum vobis animiun reddo.
Ita demum vestri non misereor nisi misericordiam feceritis Solomone di- , ,
cente*: « qui obturat aurem suam, ne audiat inbecillem et pauperem et , -Pnn.xxi.n.
ipse invocabit Dominum et non exaudiet eum. » Pascite inquit vestris

, , ,
opibus miseros sicut ego vos totius riaturae viribus pasco pascite illos quos
, ;
habere nolui quod habetis pascite quos in carcere lucis huius Interim te- ;
neo , aliquos dandos supplicio , aliquos statui reformandos. Videte singulos

vitiorum vincuUs innodatos, iUis oculos , illis aures , ilUs manus , illis pedes
poenitus abstuli. IIU ut debiUs lieret partem corporis addidi , illi subduxi.
1) CoDfer iB append. gerin. ed. CCCVIII. I. 2j Liber E«clesiastK-i iuseribitur licic Sohjinoui.
19
,
146 SERMO LXXIV. BE KLFEMOSYXIS.
Ut illnm ex paupcre (livitein facereni , illuin ex divite piuiperem feci. Sr

aniicus vohis quispiam fiiit , susteutate aniici miseriam ; sin vero iniinicus
extiterat , satis vohis iam fecrt infelicitas inimici : non est ([uod ei ainplius
jmproperaiê possitis ;
qui meruit niiser esse iam vicit. Dicit enim omnipo-
,
tens Deus : pascitis meo iussu pratis armenta, pascitis lierhis ac frondihus
f. M!) b. «^reges , he.stias (juoque si dicerem cadaverihus pascite, pasceretis. At nunc
nihil aliud inpetro : pascite hominem imaginem nostram et suhsiinilem , ve-
strae naturae consortem, participem sanguinis, sociumque substantiae cor-
poi'alis ; animal docile capax rationis pariter et consilii sagax i), perspicax
, ,
,
sapientia pervestigans penetralia secretorum. Quici multa ? Imagines vestras

in miseriis fames decolor ininutavit; nam tales et ipsi sunt, quales estis.
3. Ad vos e contra divites sermoiiem hahet omnipotens Deus : auro pa-
scendas hestias emitis , ut maiori dispendio quas pascitis occidatis : gladia-
tores sui a) sanguinis pastos usque ad mortem dapihus alehatis , eosque nii-
seros cogitis arte voluptatis occidi. Vos aniinas aiienas vestrarum h) periculo
perdetis, cum ego vobis praecipiam, ut servando animas pauperum vestras
animas redimatis .^ Negatis nudis poscentibus vestem , ut equis et canibus
quihus pilos pro vestibus dedi , non necessaria sagula praeheatis. Negatis
poscentibus cihum , et fjeluas atque feras ,
qulbus certas escas et pahula
pro suae naturae varietate concessi, usque ad mensas vestras venire cihos-
f. 5-0. a. que vestros vobiscum contra rerum naturam sumere docetis. O inhumanum
perversae liumanitatis officium ! fame homines niori non plangitis , et cum
feris et bestiis vos manducare gaudetis.^ Pascite iniseros ,
pascite naufragos,
pascite peregrinos pascite pauperes quos divites noveratis. Pascite inopes
,
cives , ne versa vice substantiae vos ab ipsis imperem pasci David pro- , ,
ps.xxxiii. 10. pheta dicente *: quoniam non est inopia eis

timete Dominum sancti eius ,
(pii eum metuunt. Divites egueriint et esurieruut qui autem misericordiam ;
faciunt, replchuntur omnihus honis. Responde nunc Deo qui pauperibiis ,
dare noluisti. Anui friictus ubi sunt quos fecisti ? Utrum nihil inde per- ,
dideris hoc dio sane Deo , quia iudici dicis et testi. Dicit auteni dominus
,
Christus homini cuidam di\iti cui cum niultos fructus dedisset ager co- , ,
•Luc. xii. 18. gitavit intra se dicens " destruo horrea mea ut reaedificem c) ampliora et : , ;
dicam animae meae habes bona omnia iucundare. Dixitque illi continuo
: ,
Deus stulte hac nocte expostulatur anima tua quae praeparasti cuius
:
, ;
,
erunt .'^
Ad
haec enini qnid respondes? Heredibus servas? Qtii simt ? Fili d)
siint aut propinquiPSi fili delega pauperihus aliquid, fac tutorem liheris
, ,
f. 270. )..
Deiim. Si propinqiii Deus te namque proxiniiori gradu contingit, iure pa-
,
tris et doinini vel patroni sursiim versuin vadat hereditas tua , et ut pa-
ter aut dominus in ea quae e) praestat, filio vel servo succedat. Tunc
,
enini Deo proximus eris, cum Deiim tibi proximum facis. Alioquin bona
omnia tua ab aliis poterunt conpeti quia caduca a) omnia reliquisti. Explicit. ,
Ita
(I) — h) Cod. veslrorum. — c) Cod. rciiificnn. — d) Ita cod. itrofdii. — Cod. caqiie.
coil. e)
I) E}i. Cicerone Je legibus lib. I. 7. 2) Lonuitur inore iurisconsultoruin.

147
LXXV. 1TE:\I SF.RMO SANCTI AUGrSTIin DE VIRTUTIBrS D. N. lESU CIIRISTI 1}.
i.Anter cinictas doniini Christi virtutes ,

priinaiu iianc dico csse virtn- okl vat. ssas.
tem, quod in terris videri sc voluit, prius quani de viii^nne nasceretur.
Nec miruni est autem quod potuit videri post mortem nam si aute c[uod ;
non erat visum est multo magis postea potuit agnosci quod fuit. Ecce
, ; ,
visus est in foruace , cum pro trilms acceptis ,

quattuor sul)lto pueros ve-
nerabilis «), flanuna monstraret. Cum pueris Christus puer ap})aruit , quem
Herodes postea fuerat in infantibus elisurus. biterrogo vos saecula uni- ,
versa, vos dicite, ab initio Christi usq»:e dum natus est, qualem illi uostis
aetatem? Visus est ergo in fornace iam iuvenis Z») multa post saecula nasci- ,
tuius. Quid te rumpis liumana fragiHtas caeca semper in hmiine veritatis;' ,
Sicut m
fornacis flamma ad pueros Christus incorporahs ingressus est ita , i. 271. a.
quocpie post mortem ad discipulos suos corporeus ianuis clausis intravit.

Quid male curiosi de divino mysterio, quod secretum est, disputatis.-' Qui
(juaerit ubi caro crucifixa remanserit, dicat prlinum necesse est ubi cor- ,
pus sit positum quod iuvenis Jiabuit. Qui postea jârvuhis dignatus est
nasci , visus est inquam regi ipso c) exclamanti ,
qui vidit inuno d) per eum
diabolo cognoscenti ,
qui iam nov^rat quem timeret , sicut scriptum est *: • oan. iii st.
« surrexit rex in festinatione , et dixit principibus suis : nonne tres viros
misimus in fornaceiu vinctos ? Et dixerunt ei vere rex. Et dixit rex : ,

:
ecce video viros quattuor sohitos et ambulantes in medio ignis et corru- ,
ptio iiuna e.st in iihs et aspectus quarti simihtudo fihi Dei ? » Videte po-
,
tentiam perpetuae maiestatis videri se prixnitus vohiit ut natus per vîr- ; ,
ginem postea posset agnosci. Videte miracula ; rex ipse sacrilegus credidit,
oum in eius frigido incendio ,
quarto filio Dei trium nunierus augeretur.
Flamma vero fornacis taindiu ieiunavit , donec laudes Dei tres puerl cum
elementis omnibus decantarent.
'2. Quae cum ita siut, Fratres ,
qui nondum nati corpus intellegit , in-
tellegat resurgentis. Corpus autem quod Dei est , non potest extimari. f.
r.i. b
Scriptum est enim *: « post pridie sabbati venit lesus ad discipulos suos •lm. xxiv. js.
clausis ianuis , stetitque in medio eoruin , et dixit iilis ,

pax. vobiscum. »
Quid est hoc, pax vobiscum ? Sit in vobis una credendi concordia : aspicite
vulnera , et cognoscite resurgentem : corpus ^nim cpiod al) eo non mutua-
tum est , hoc et apostohis adseverat e)*: « nostra inquit con-
sed profecit , , , ' i'ii'iip "' »
versatio in caelis estunde etiam salvatorem expectamus dominum lesum
;
Christum qui transformabity) corpus huinilitatis nostrae conformatum cor- ,
pori claritatis suae^, ut posset subicere sil)i omnia.» Diximus , Fratres, visuni
filium Dei ,
prius quam de virgine na.sceretur. Diximus etiam , visum fuisse
post mortem corporis corporalem ; dicimus quoque similiter , ut viros et

i) Ita cod. pro vcnnrabiles. — Cod. iubcnis. — b) c) Ita cod. ab iptus pro ipse. — d) Cod. inmo. — <) Cod. adsenerit.
— /) Ita cod., non iTuns/orinavit.
1) Sermo hic Augiistip.i <le virhitibus Domini , ut vldes in catalogo apud nos Spicil. rom. T. V.
iis occurrebat etiam in codicibus laureslianiensibus , pp. 4Gi. el l.SO.
» ,
148 SERMO i.\\\.
mortnos iiidicet , in eodeni corpore esse ventiirmn. Tnnc erit incrednlis sacra
rredendi neeessitas, cnm iii (]liristo cognoverint vnlnera qiiae a) fixernnt.
Dicemus quin etiam qnas virtutes effecerit in hominis eorpore constitutns.
Fructum enim maximum dedit paternae virtuti iit esset verbo lioininnm me- ,
dicus qui verbo est generatus. Kvangelinm enim qnadriiidnm, divinariim

,
1. 274. a. rerum thesaurus domini Christi virtutes vehit gemmas inlgidas continens
, ,
quae dum invicem sese mutua luce perfundunt alia hicet in altera <juae , ;
' aemulo b) fulgore concordes, splendore proprio radiant et lumine consorti ,
ignescunt. Harnm nnam de caeeo inlnminato niinc dicinuis, quae honori-

•Lu<. XV1II..35. bus emicat ocnlornm. Sieut namqvie in evangeho scriptnm est *: « cum ve-
» nisset lesus Hiericho, caecns quidam niendicns sedebat circa viam. Cvnii
» audisset turbas praetereuntes interrogavit quidnam esset illut c). Dixe- ,
» runt autem ei, quod lesus nazaraens cl) transiret. Et exclamavit voee mag-
» na dicens lesu fili David, miserere mei. Qni vero praecedeliant

: ob- ,
» iurgabant eum ut taceret. At e) ille mnko magis elamabat fili David :
» miserere mei. Stans lesns iussit eum addnci ad se ; et cum adpropin-

» quasset , interrogavit eum dicens : quid tibi vis ut faciam ? Qui respon-
» dens ait : ut videam
Domine. Dixit ei lesus vide fides , , ; enim tua te
» salvum Et continuo videre coepit et sequeliatur eum magnificans
fecit. ,
» Dominum. Et omnis populus videns dedit fandem Deo.

3. Profecto , lcarissimi Fratres ,
qnisquis non fide nec corde sed tantum ,
oculis credet ,
quos tiabet in facie , non Jiabet lumen. Quisquis ergo caeens
f. 572. h. obtutibus, fide pectoris ducitnr , habet lumen in tenebris , et quibusdam
ocuhs ducitur sed secretis, luvenis caecus eorde vel auribus credidit , et
fides niaxima aperit octilos caecitati. Pura namque et sola fides est , Deum
non vidisse et credere ; maiorque colendi reverentia pavet videre quod
coUt i). Quippe cum ipse Dominiis omnipotens timeri se voluit, non videri.
Thomas illenamqne diseipulus parum oculis credens et nostra vice cu- ,
riosus , cum fidem suam posuisset in digito nihilque vellet cordi trans- ,
mittere , nisi qnod curioso taetn tantummodo didicisset, eum sacra vulnera
haberet ante oculos, et hnmani generis pretium domini Christi in lateribns

ac manibus conspexisset quamquam hoc non tam incrediile quam sollicite
;
faciebat neque ipse dubius fuit, sed metuebat in posterum ab aliquo du-
;
bitari tamen admonitns potins quam i-epraehensus est qnod nec corde
; ,
nec oculis sed manus indicio credere voluisset. Simnlque (]hristus edocuit,
,
quia fidem non fecerunt ocnli sed fides ocuios facit 2). Denique sic ei re- ,
spondit: quia vidisti credidisti felices qui non viderunt, et crediderunt! »

, ;
4- Igitur revertamur ad caecum, qui non vidit ut crederet, sed credi-

dit ut videret; qui cum seniper in via positus minimam stipem a mortafi-
f. :73. a. bus posceret, domino Christo transeunte, non eibos sed oculos postulavit.
o) Cod. qua. — b) Cod. aemulos. — c) Ita cod., ct sacpe ia aliis priscis codd. — d) Cod. nazareus. — e) Cod. ad.
1) CoDsiderent increduli homines hanc apud Au- 2) De fidei divinae genere recole quae nos ad-
gustinum saciae Cdei laudem. notavimus p. 90. Ol.ex eodein Augustino.
,
DE VIUTCTlBrS D. N. lESU CnRISTI. 149
Scivit unde quid peteret , unde lunien sumere potuisset. Nec enim
vel
obstat aliquid caecitas , ubi fides est occulta. Fuit namque iuveni gemiiumi
malum , fames et caecitas , id est cadaveris facies, et turpis ine<lia pau-
pertatis, animusque eius, velut carceris imo «) conclusus ,
penuria pariter et
tenebris angebatur. Vivum funus fecerat iiominem vita misera sine luce.
Libet prefecto vidtus caeci paululum sermone depinge-
, karissimi Fratres ,
re i). \ ultus semper adtonitus et ad omnem b) strepitum

, inquam , caeci ,
i'umoremque suspensus qui caeli faciem lucemque communem audiendo ;
didicerat et omnem fabricam mundi soUsque fulgores

; quos oculi trepi- ,
dant non oculis sed auribus extimabat. Ilabuit igitur caecus resupinatum
,
vultum rictumque c) risui similem et maesta cura sollicitum, semper secum

, ,
quasi oinnia meditantem habuit orbes concavos oculorum atque (f) ut : ,
verius dixerim stationes huninum vacuas venturis ocuhs praeparatas. Ha- ,
buit inter genas et frontem ruinam quandam geminis fbssis abruptam, et

raptis in intimum cutlbus egenae roribus 2) margines, foveas ambierant :
caecitatis. Habuit trepidos gressus et semper incertos , nunc tardos, nunc

timide celeres vago quodam saltu festinos in ipso initio impetus sid)sisten-
, ,
tes. Habuit manus metantes itinera quae quasi alae vel remi, totam mo- ,
lem corporis gubernabant. Ubi vos ocuU , ubi tunc fiieratis ? ubi vos fides ,
habuit ? ? aut unde subito prosihiistis ? cum repente in facie

unde produxit
tenebrosatamquam fuscae noctis in tempore sidera nata fulsistis. Christum
quidem tamquam fuscae noctis in tempore sidera nata fulsistis. Christum
quidem videbitis sed prior eum caecitas vidit.
,
5. Ecce domino Christo transeunte , circum circa strepentibus popuhs

caeco proximam turbam strepitus ipse nuntiabat. Gumqiie interrogans sci-
ret iHuin medicum venientem qui membra truncis corporiI)us adderet et ,
,
morbos excluderet qui nihil ab hominibus posceret sed fidem sumeret

, ,
pro salute , subito in voce repenti exarsit , deprecans Christum ut oculos

ei iuberet dari vel fidem ,
quibiis noctem riimperet caecitatis. O mira cre-
dendi curandique celeritas et lumen ! Meruit caecus habere quod credidit ,
sibi fidcs exegit.Nec mora fit fidei sed ut arborum gemmae ciitem qua ;
tectae e) sunt rumpunt aut ut sol matutinus ignescens luce sua ubique dif-
;
fusa orbem quo claiiditur sublevat et statim dum nascitur totus est sic , , ;
ocuU nascel)antur sic ex intimo pectore consurgentes orbes suos in facie

, ,
fulgidi confluxerunt ; et laeta nigredinis gratia circumsepti , cautis palpebris

velut armigeris muniuntur. Muneribus suis Cliristus adtenditur et faciem ;
propi'iam tiruncuUis oculorum in ipso Salvatoris intuitu velut in speculo

meditatiir. FeUcem te hoc loco , caecitas dixerim quod oculos novos iu , ,
Christi faciem dedicasti ! Explicit 3).

a) Cod. ima. — b) Cod. onvie. — c) CoJ. ritumque. — (t) Cod. adque. — e) Cod. eaetc.
Admirentur rhetores
1) lianc graphk-aiii caeci lio- arida. Numquis mavult prbifm.i? ludicent critici.
minis imaginem. 3) liactenus ex antiquissimo codice vat. 3836,
2) Cod. evidentissime rosihus. Scripsi roribxis , litteris magais scripto, e.xcerpsimus. INunc ad insi-
intelligeiis oculi humiditatem , qua carct caecitas gnera itera aliura transimus vat. 4951. saecuii sal-
, .,,
150
LXXVI. SKRMO BEATI AITGUSTIiM 1) DE ÂTALE DOMINI.
ôi. »»'-j^»^,j- I. V^lementissimus pater omnipotens Deus cum doleret saeculum coenu-
vil\k"m-s.v)l'.
l<2ritis eiToribus involutuin , Iiominemqiie mortiferis criminibus catenatum
Ottol). S)75.f.S6. 1 K
naDuit
•!.
cum
•
1 .
•! i !•
totum rcdimere mundum. lunc promen-
. I rp
I.. sna pietate consiluun ,
Deus Dei filiiis, magister et ami-

tibus «) caelis delapsus est in viscera virginis
Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat
cus, qui in principio erat
Verbum. Hoc erat in principio apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt
et sine ipso factum est nihil. De isto autem mundo rjuid dicit scriptiira .•^
In principio fecit Deus caelum et terram. Quaeris per quod ? In principio

erat Verbum. Tale ergo Verbum quis explicet verbis ? Omnia per ipsum
facta sunt et fit ipse fit, inquam ipse
; sed hoino non solumapatre, ; , ;
•froy. IX. I. sed etiam a seniet ipso. Sic enim scriptum legimus *; sapientia aedificavit
sibi domum. Noli separare a tanto opere etiam Spiritum sanctum. Mini-
stri magnum Dei opus, sunt angeli et tamen carnem Christi se-
Christi, ;
dentis ad dexteram patris adorant angeli. Ergo quod dicebamus advertat ,
sanctitas vestra Fratres. Tantus Deus, Deus apud Deum Verbum Dei per
, ,
quod facta sunt omnia quomodo in utero concluditur? Primo ut ibt ,

,
esset deseruit caelum ? Et unde angeli viverent? etenim Verbum Dei sicuti
,
est apud patrem angelos pascit. Sed ut panem angelorum manducaret

,
Iiomo Deus angelorum factus est homo 2). Adhuc humana cogitatio eat
,
per nebulas suas volitet et quaerat deticiat et dicat quomodo Verbum , :
Dei quod angelos non deseriiit, in illo utero includi potuit ? Advertat ca-
ritas vestra , Fratres : humana fragilitas esse potuit; includi non potuit.
Sed quomodo , inquis , esse j)Otuit in loco tantillo ? Et quomodo cepit ute-
rus virginalis quem non capere potiiit templum Solomonis ? Ergo hunc
,
cepit uterus quem non capit mundus ? Uterus cepit mundus eum non
, ,
cepit ? Nec minoratum eum putes ut esset in utero. In utero erat et , ,
tantus erat. Quantus erat ? In principio erat Verbum et Verbum erat ,
apud Deum, et Deus erat Verbum. Non comprehendo, inquis. Et ego

scio; et qui tecum loquor, nec ego comprehendo. Sed cogitatio humilis I
et fidelis facit nos cottidie extendi, et dilatari et capaces fieri. Sed nec ,
capaces facti, totum comprehendere poterimus, cum ex parte se dicat scire

•i.cor. xiii. 12. sanctus apostolus *.
De verbo humano vobisciim ago, quod dicturus sum de verbo meo,

2. ;
hoc est de humano verbo 3). Hoc comprehendite. Si autein hoc nec com-
a) Ita cod.
tem XII, qui novos item multos egregiosque ser- 1) Codex tanUim vnde .mpra. Sed qui praeeedunt
mones uobis suppeditat. Soripturae formam nos ex- quinque sermones sunt Augustini , et quidem editi.
Iiibebinius cusam sermonis integri in ordinatione 2) Sententiam hanc ipsis verbis habet Augusti-
episcopi. IJunfi autein codicem ex Anglia olim ad nus etiam in sermonibus ed.CXXVI.G. et CXXX. 21
uos advectum , satis docet inscriptio in prima pa- 3) Confer sermonem ed. CLXXXVII. 3. Sed et
gina : Liber de ctaustro RoJJensi ( nune Roche- alii de nalali Domini sermones Aiigustini , sive in
ster. ) Venisse porro in potestatem Cardinalis Sirleti editione maurina , sive in posterioribus supplemeu-
patet pariter ex ali.a inscriptioiie. tis , utiliter cum hoc vaticano oonferentur. .
;
,,
SERMO LXXVI. DE NATAI.E DOMIM. 151
prehendere potestis, videte inde quani longe sitis. Aiunt quidam lioc : ' u.a.
oerte nos niovet quoniodo Christns carnein accepit de viri>ine natus

, ,
est et a patre non recessit. Advertite

, Fratres. Ecce ego loquor vobis ,
;
ante (piani ad vos proferani verbuni apud ine habeo verljum non enim , ;
dicerem vobis , nisi ante cogitareni. Intende ergo , homo , ciii loqni volo.
Jain apud nie erat verbinn quaerebam quomodo perveniret ad te quod
, et
erat in me. Adtendi te, cuius hnguae esses inveni te latinum latine tibi ; ;
])rol'erendum est verbum. Si autein graecus esses ,

graece tibi loqui debe-
rein. Ad ilhim verbum latinum ad ilhim graecum. Et quaero ilh sonum
, ; ,
tanqnam vehicuhnn unde perveniat ad te qiiod erat in me. Ecce audi- ,
stis Fratres et qiiod erat in corde meo

, ; iain est et in vestro et in meo , ;
est et in vestro
, et vos liabere coepistis et ego non amisi. Sicut ergo
; ,
verbum meiim assuinpsit sonum per quem aiidiretur sic Verbuin Dei as- ,
;
sumpsit carnem per quam videretur. Quantum potui dixi. Et qiiid dixi ?
,
Quantum dixi ? Homo loqiii vohii de Deo ihe autem tantus et tahs est ;
ut nec loqui eum jjossimus, nec eum tacere debeamus i).

3. Sed quia non desunt haeretici qui dicunt non potuisse fieri ut ,
Christus de Maria nasceretur asserentes cnm sint immundi quod iha ,

,
pars corporis fuerit turpis quod si etiam ahqiiid ibi fuisset immundiciae ;
sua praesentia Dominus purilicaret attendat caritas vestra Fratres solem ; , ,
ubique esse , radios suos mittenteiu in sordibus , in cloacis , in locis etiam •
squaJidissimis. Ecce coram oculis nostris sol iste visibilis mittit radium
suum in cloacis cloaca siccatur radius autem sohs non coinquinatur 2).
; ,
Audi etiam aham simihtudinem immunde haeretice. Anima tua impia in- ,
fidehs et tenebrosa quae ista sibi confingit credens spiritibus erroris

,
,
;
nbi est anima tua ? responde niilii iibi est aniina tiia ? Nunquid tantiim ,
in capite manibus, in ocuhs, et non etiam in intestinis tuis ubi sunt

, in ,
stercora tua stuke anima tua non coinquinatur ab stercore tuo;

? Stulte , ,
et Deus inquiuari potuit ab opere suo ?
4. Sunt etiam qui dicunt quod sancta Maria habuerit fihos ex loseph ,
post partum Doinini 3); quod ii^fas est credere. His breviter respondemus.
Genitaha ex quibus in mundnin jDrogredimur portae dicuntur nec tan-
,
, ;
tum dicuntur , sed etiam scribuntur. Sanctus enim lob sic dicitde die
nativitatis suae : qui non clausit portas ventris matris meae , ne me pare-
ret lam videte Fratres quomodo porta per quam ingressus est Doini-
*.
, , ,
• luii m. 10.
iius semper fiierit clausa. Sic dicit Ezechiel proplieta * « converti me, in-
, : •i>nh. xuv.i.
qiiit ad viam portae sanctuarii exterioris quae respiciebat ad orientem

,
,
et haec erat clausa. Et dixit Dominus ad me porta haec quain vides :

, ,
clausa erit , et non aperietur ; vir non transibit per eam quoniam do- ,
minus Deus Israhel ingressus est per eam et semper erit clausa 4)- » Ecce
,
)) Eodem prorsus modo setl diversis verbis Jo- 3) Soilicet Antidicoinaritae, lovinianistae, et Hel-
quitur Augustinus eli:ini in loli. tract. XIV. 7. vidiani , apud ipsura Augustinum de haer. 06.
2) Sic loquitur .iugustinus etiam in sermone 82. 84.
VII. 1.5, ex iliis qui liis annis suut editi PansJis 4) Comparetur cum diclo sermoneVII. 25.
,
152 SERMO LXXVII.
ubi evidenter ostendit nobis, quia sancta Maria seniper virgo fuerit, virgo
permanserit , virgo ante partum , virgo in partu , virgo post partum. Con-
cepit , et virgo est. Maria sancta , o haeretice , mater esse potuit mulier ,
esse non potuit i). Intumescunt ubera virginis , et intacta manent genitalia
matris. Utique corrumpi non potuit ,
quae integritatem genuit. Magnum
meritum ! magnum donum magna ! gratia ! Ancilla peperit Dominum crea- ,
tura peperit creatorem , filia peperit patrem : filia est divinitatis , mater
Jiumanitatis : quia Verbum caro factum est et liabitavit in nobis.
LXXVII. UNDE SUPRA DE NATALE DOMINI 2).
^"^f/To. "V)! .0
i.V.^nines scripturae, quas nunc audivimus karissimi laeticiam nobis , ,
•
(.'wi.b!
•Ps.LXXX.i.
Phii. IV. 4.
publicam et commune "audium nunciarunt. Psalmista enim di.\it in ijsalmo*.
^ ,T-wi--
qui lectus est exultate Deo aduitori nostro. Apostolus vero
: gaudete iri
*,•
:
• Lnc n. 10. Domino semper. Evangelista autem ait*: evangelizo vobis gaudium magnum.
O beatam diein hanc , in qua iuxta auctoritatem scripturarum gaudentes
et exultantes natalem domini nostri lesu Christi et cum psalmista agimus
etcum evangehsta cohmus , et cum apostohs prophetisque celebramus!
Magna est utique hodie christiani popuU exultatio quae scripturarum sa- ,
crarum exemplo agitur. Et ideo l)eatum est hodie gaudium nostrum, quia
hoc facit gaudens populus (|uod iubetur. Quain sancta erit plebs eccle-
siae istius si semper hoc faciat quod imperatur a Christo
, Unde obsecro !
vos Fratres ut semper iussionem Domini facientes possitis in omnibus

, ,
,
eius aeternitate gaudere. Sicut enim hodie in hac festivitate natahs domini
Jaeti sumus sic qui voJuntatein domini Cliristi fecerit in Jioc saecuJo
, ven- ,
turain aeternamque cum angelis festivitatem celeJiraJjit in caelo 3).

2. Fratres diJectissimi hodie dies illuxit in quo Christus ex virgine
, ,
carnem suscepit liumilitatis voluit induere Jorinam ut a peecatis libera-

, ,
ret animas nostras. Trangiessio illiiis priini hominis totum deceperat mun-
dum ut nullum esset sahitis remedium nisi Christus adveniret de caelo.
, ,
GaudelDat et teterrimus draco ,

quia venenum praeparaverat Iiomini novo.
Sed ad Jioc descendit CJiristus in uterum virginis , ut exinde Iiumana su-
sciperet memlira quae traderet cruci , et mortem induceret antiquo dra-
coni. Usus enim Jiierat dialiolus consilio malo, ut per serpentem mulieri
loqueretur , et diabolus non agnosceretur. Sed hinc ad nihilum redegit
illum , (jui de caelo descendit , ut Deus Dei lilius humanum susciperet
corpus, tendens ei Jafpieum niortis ,
per visionem videlicet carnis : quasi
ad Iiominem soJum tentator accedcret, et domiiuim j)eiiitus ignoraret. Vi-
- 1) Conferin appendice S. Maximi sernionem XII. 2) Praecedit sermo Aiigustini, qui est CXXI. ed.
Hoc autem non dicit sensii appellativo. Nani ipse in appendice.
lesus tnutierem non semel dixit Mariam. Hinc Au- 3) Hactenus tautum scribitur in codice vat. Atia
gustinus serm. ed. 1,1. 18. Mariamulier dicta est, codice R. pergit sine ulia interruptionc sermo. Fra-
non corrupta rirjinitate sed uppellatione prupria , tres dilectissimi , hodie ctc.
gentii suae.
,,,
DE NATALE DOMINI. 153
del)al carnem, sed ignorabat Doniini inaicstateni : ccrnebat infirmitatcm ,
et non videbat divinitatem remansit coniiisus : dialjolus, dum in homine

apparuit Dominus. Sic a Deo patre descendit , unde nunquam discessit. •
joh. m,
In terris erat et caelos non deserebaj
, sicut ;
ipse Dominus ait *: nemo
ascendit in caehim , nisi qui de caelo descendit , filins hominis qui est in
caelo. In terris ut homo loqnebatur homnibus , in caelo se esse {'atebatur
ut Deus. Et divinitas non minoratur cum inlirmitas assumitur et illud , ;
quod non erat, accepit et Deus mansit quod ab initio fuit. Quod enim
,
liomo fnit , nobis profuit , silii nihil minuit : exinanivit plenitudinem di-
vinitatis, formam suscepit humilitatis et patri manens aequahs.
3. Talis igitur virgo devoto * scihcet mnndo ,
quae tantinn haberet me- ^- iil'';.J'{
ritiim , ut Dei fiUum in scmet ipsa susciperet , et post partum omnimodo

virgo permaneret. Ave , inquit angelus , ftlaria gratia plena, Dominus te-
cum , benedicta tu inter muheres : quia ecce concipies , et paries filium

et vocabis nomen eius lesum. Ipse enim salvum faciet popuhim suum a
peccatis eorum. Virginitatis iura servabis ; fihum habebis et nomen vir-
,
ginis noii amittes. Tanta est enim il!a divina potentia , ut et matrem red-
dat fecundam , et virginem servet illaesam. Ideo jjenedicta tu inter mulie-
res ,
quia ex Spiritu sancto concipies, ubi non est carnalis maritus , sed
divina dignoscitur virtus : sucum
lactabis infantem proprium creatorem :
porrigis lactis et cibis caelestibus satiaris

, pannis involvis puerum qui :
,
tibi immortale condonavit indumentum in praesepe ponis infantllia mem- :
bra qni caelestem tibi praeparavit mensam

, omnia quae causa nutricis :
debentur circa puerum celebras ut quod ipse promisit sanetis suis et , ,
tu ipsa libentins consequaris. Quid mnlta.^ Exulta virgo de tanto pro- , ,
misso. Nuncius discessit angehcus et ventris hospitium ingreditur Deus ,
qui \i\it et regnat in saecula saecuJorum. Amcn.
LXXVni. UJNDE SUPRA I\ DE QUADRAGESIMA.
i_joquens Dominus ad beatisslmum Abraham, sic ait in lectione quae Cod. val. 4051.
!. (S. 1>.
Ottoh. UTO. f. IS'J.

Jecta est « exi de terra tua
: et de cognatione tua et de domo patris tui
, ,
» et veni in terram quam monstravero tibi *. » Hoc quod tunc ad beatissi- -Gen.ixir. i.
nium Abiaham locutus est Dominus cotidie ad omnes loquitur christia- ,

i. oc. a.
nos. Quae est terra haec, quam sancto Abrahae promi.sit Deus , vel nunc
promittit omnibus ehristianis ? Qiiae? nisi paradisus ? liaec est possessio
regnum beatitudinis sempiternae de qiia etiam psal-
vitae perpetuae, et ;
Domino in terra viventium ubi nuUa erit participatio

mista dicit *: placebo ,
•
vs. cxiv. •)
mortuorum. Et idco Dominus dicit: exi de terra tua et veni in terram ,
quam monstravero tibi. Hoc est dicere exi tle tena tua et veni in ter- :
,
ram meam. Omnibus lioc nobis Deus cotidie dicit relinquite corporis di- :
1} Praecedunt Augiistini sermones elsi proxinuis p. 411, quem taiiien Ballerinii nei;nnt esse
,
Leonis,
ille est, qui legitur in editiont' veron. S. Leonis T. I. el augustiiiiauis similpin non difiitentur.
,,
loi SEHMO LXXVm. ITEM LXXIX.
lectioiKMii , et accipitc animae posscssioiieiii : relinquite volnptatem hanc

temporalem, et accipite heatitndinem semj)iternam. Quod qnidem in onuii
tempore christianis laciendnm sit nnnc praecipne , his quadragesimae die-
hus ,
quae nohis tempus illius non est
liinc gratior esse dehet ,
quod et
longum et est praemium longum quod lahor illius celerrimum finem
, :
hahet, fructus autem illius finem non habet. Quadragesima Fratres ka- ,
rissimi quasi decima pars anni est. Si ergo alii offerunt decimas posses-
,
sionum, offeramus nos saltem decimam ieiuniorum oiferamus cum ieiu- :
niis sohrietatem jnisericordiam castitatem. Quia si illae Deo gratae sunt

, ,
decimae quae de terrenis fructil)us dantur quanto magis gratae sunt de-
, ;
cimae quae de ipsis hominum corporihus ac mentihus offeruntur

,
Has "^
ergo decimas ahstinentiae , misericoidiae , sohrietatis , atque iustitiae , ita
plenas et copiosas bonis omnihus ahundantes Deo offerre dehemus , ut

quicquid peccatorum totius anni diuturnitate coutrahitur , \el ex aliqua
liorum dierum placatione purgetur ;
praestante domino nostro lesu Chri-
sto ,
qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia sae-
cula saeculorum. Amen.
LXXIX. SERWO IN PASSIONE DOMINI 1).
Cort. vat. 496r.

f. 80. b. I . A. assio nohis recitata est Salvatoris ad peccatorum nostrorum i"e-
Olt0b.D76.f.3Ii.
h. missiouem admissa , non quae vitam mortificaret , sed quae mortis imperia
subiugaret. Nam qui infirmantes 2) ludaeos salvaverat, leprosos mundaverat
paralyticos curaverat , caecos illuminaAêrat, mortuos ûscitaverat , daemo-
nia quoque fugaverat , hanc ab mercedem suae virtutis accepit ut
illis ,
crucis patibulo traderetur , et impleretur carmen David patriarchae can-

tantis * : retrihuebant milii mala pro bonis, et sterilitatem animae meae.
Invenitur interea ex pedissequis unus ,
qui avaritiae colla prosternens
iuiustae caedis insaniam argenti pretio inflannnaret. O cunctarum lerum
malarum genitrix avaritia 3) ! Ditas Domini proditorem , et vendis saeculi
redemptorem. Venalis Dominus a servo nequam proponitur ita ah iis qui ;
iura dictabant contra legum suarum iustitiam pretio comparatur iniusto.

,
Ostende inquivuit nohis luda quem emimus; ostende illum pro quo de- ,
, ,
finitum pi'etium accepisti. At ille inquit in vigiliis solet et in orationibus :
pernoctare ad quem simul oraturus soleo advenire cui osculum paritei-

, ;
et amplexus obtulero ne alium pro alio teneatis hunc indico quem

, ,
emistis. Quid agis importuna cupiditas Qui sunt isti novi complexus .^*
.^
quae ista sunt oscula quibus caedes bellica geritur et armata manus,
,
extenditur gladiis simul et fustibus pugnatura ? Nullus in conventu vestro

,
1) Sequitur Iiic in codice sermo post alios Au- pla protulimus Alcuiui et Anastasii bibliothecarii iii
gusti sermones de passioue Domini ideoque ad : nostro glossario.

eundem auctorem referendus est. 3) Similiter loquitur Augustinus de lib. arbitr
2) Vocabuli infirmans pro infirmus iam nos exem- libro III. 48.
;
IN PASSIONE DOMINI. 155

sit , Fratres karissimi ,
quem huius serpentis venena commaculent. Sinceram
cordis pacem exliibeat ,
qui non vult pacem lialiere cum luda.
2. Interea fraudulentis osculis traditur Cliristus , tenetur et ducitur.
Quid non servis suis exhibeat Dominus qui pro nobis ,
vohiit esse captivus.^
Nulla , discutiente praeside, culpa conspicitur , nnllum facinus Pharisaeis
(piaerentibus invenitur, et nihilominus reus mortis dicitur ,
qui et reatus
et mortis damnator invenitur. Lavantur iudicis manus ab effusione sangui-
nis innocentis, et manus ludae eiusdem pretio sanguinis onerantur; ut in-
ter venundantem , clamantem , et iudicantem , alienus a culpa , ahenus a
crimine nosceretur. O seditiosae plebis non ferenda vesania ! Barabban
liomicidam dimitti postulant ,
qni vivos mortificavit , et crncifigi Dominum
qui mortuos suscitavit. Sed facto pavescunt omnia , tremor terram invadit,
saxa scinduntur et montes , scinduntur ipsa templi fastigia devicta morte ,
monumenta solvuntur, fugit dies ordo temporum vertitur, luna nigratur in

,
sanguinem , stellae metuunt , elementa formidant flammiger caeh fuscatur ,
intuitus cum sol obscuritatis semper declinaret aspectum, in cruce Chri-

; et
sto suspenso, cum tenebris maluit habere consortium. Sed postquam my-
sterii virtus humana passione et divina maiestate completur, mors a Chri-
,
sto constringitur , et amissis suae nexibus potestatis didicit esse captiva per
Christum.
3. Ad obsequium igitur resurgentis Domini imiversa caelorum virtus
occurrit , nubiferae regiones albescunt , aurora rutilo cum sole domlnum
suuni adoratura progreditur ; luna simul laetantur et sidera ; virginea ma-
tris Mariae fugatur tristitia ; currunt apostoU , festinant pechssequi , uni-
versa credentium turba iam gaudet ; soius iudaeus tristis est ,
quia Dominns
iam resurrexit, Servat iudaeus corpus , et iam deambulat Christus. O in-
perspicax i) cahiditas , et inconsiderata versutia ! Acciplte , aiunt militibus ,
pecuniam et dicite quia dormientibus vobis liirati sunt discipuli corpus

;
cius. O semper siiii contrarium liumanae falsitatis ingenium Tuo nodo !
te , dum absolvere existimas , ligasti. Si dormisti , furantes discipulos mi-

nime videre potuisti. Magis quod vidlsti et tremuisti commemora angelum ;
Dei descendentem de caelo ab ostio monumenti lapidem revolventem ,
iioc est quod vidisti 2). Quid conaris affirmare quod non est.^^cum veritas
a morte teneri non potuerit quae veritas Cliristus dominus- noster est: ,
<|uae vestrum cotidie suppleat pectus , ut prolixa sanitate et sanctitate ad

eiiis mereamini annua festa pertingere ; et omnium petitionum vestrarum
cupientes effectum ,
matrem vestram catliolicae serenitatis antistite 3) glorio-
sam ecclesiam iustis vcstris munerilius adornetis ,
per ipsum Ciiristum do-
minum nostrum. Amen.
1) Animadverte vocabulum i«/;e«/)icaj. concioanbutiii- Aui;usti;ius , sive adliuc presbvter ,
2) Sic loquitur, etsi diversis verbis , Aujjustiaus sive etiam episeopus , vel Hippoiie regio , Valerii
etiam in sermooe ed. XLIV. 7. Item in enarra- ndiutor; vel in alia qualibet civitate , ad quam
tione psalmi LXIII. 1.5. invitatus persebat haud raro vir saactus conciona-
3; Dicit boc de episcopo cius civitatis , in qua turus , ut tradit Possidius.
;;
156
r.XXX. SERMO DE a] PASSIONE DOMIM t).
cojiK vat. 49M.

i.j.Xoclie incipiaiiius de crucis tropliaeo praedicare, et
Ollob.OTO.f.
I).
3211. I
Iioiioremus
1
hunc
1-
diCni ,
, kari.ssinii
•
niagis aiiteni
,
11
coronemur celebrantes hunc
11- (hen».
rSec enim ex. verbis nostris honorificatur crux , sed ex fideli no.stra con-
versatione coronas meremur
Hodie crux exaltata est et saeculum crucis. ,
sanctificatum est. Hodie crux fixa est et mors subversa est. Hodie crux ,
fixa est, et daemones dispersi sunt. Hodie crux vicit, et niors devicta
est. Hodie diabohis victus b) est et homo absohitus est et Deus glorifica- , ,
tus est. Hodie apud ludaeos terra tremuit et apud nos orbis terrae fir- ,
matus est. Hodie apud ludaeos, quia mente audaci contra Dominum va-
dunt petrae scissae sunt. Hodie amabihs Deo pietas universum conspersit
,
orbem. Decebat enim ea quae pietatis erant coniungi ea autem quae in- ,
xxxiv.
'Ps. 16. fidelitatis erant disiungi. Et David dicebat *: « dirupti sunt et non sunt ,
coinpuncti. » Hodie apud ludaeos ab hora sexta usque ad lioram nonam

sol obscuratus est ; non enini feri-e poterat creatura iniurias creatoris : re-
traxit igneum iubar ne videret impiorum faciiiora
radios suos , celavit
non quod deitatem iniuria tangeret, sed quia quae audaci superbia fie-
bant, in contumeliam eius reputabantur. Hodie apud ludaeos tenebrae
sunt, apud nos autem nox in diem conversa est. Etenim pietatis pi'oprium
est ut in tenebris fnlgeat
, impietas autem , etsi in lumine fuerit tene- ; ,
lirescit. Et fidelibus quidem nox in diem mutatur infidelibus autem etiam ,
jPs. cxxxvm. ipsa ]ux tenebrescit. De fidelibus Aero scriptura dicit *: quia tenebrae non
obscurabuntur a te , et nox sicut dies illuminabitur. Infidelibus autem et
dies in noctem mutatur dicente scriptura palpabunt sicut caeci parie- , :
tem, et ambulabunt in meridie tamquam in mcdio noctis. Hodie Adaiu

eiectus est de paradiso hodie et latro paradisum ingreditur 2). Exivit fur
, ,
et introlvit latro contemptor veibi et ingressus est confitens Ver-

: exiit ,
bnm : exiit contemnens salutem et introivit de cruce mercans salutem. ,
2. Scio et antea de latrone me dixisse 3) , sed diversas habet intelligen-

tias, ideo dicit sermo iste *: latro de ligno mercatus est salutem, latro fu-
ratur caeleste imperium ; vini facit maiestati, non virtute propria sed fide
• M.ittii, XI. 12.
vincens. Ipsius Domini vox est *: regnum caelorum vim patitur et violenti ,
rapiunt illud. duo latrones imago est iudaeorum et gentilium

In cruce ,
latro qui paenituit, imaginem obtinuit populi ex gentibus congregati, qui

prius in errore ambulaverat et post hoc veritatem agnovit. Imaginem,
u) heie cod. de. At idem codex sermone praec. in. — 4) Majim

11.1 riiicttis.
1) Sequitur hic sernio in eodice serraoaera Au- lum tam de terrestri quam de caelesti intelligitur.
gustini ,
qui est in appenJ. ed. CLVI. Et quidem Adamus culpa illa sua utrumque pa-
2) Sic adamussim loquuntur etiam G. Kyssenus radisum aniisit.
atque Atlianasius , ille in orat. I. pasch. p. 393, 3] In codicibus laureshamensibus (apud nos Spi-
hic in Cdei exposltione ed. venet. Maur. p. 79. Et cil. rom. p. 167. et 172) fuerunt Augustini ser,
sic in Armeniorum quoque liymnario legitur. Haud niones his titulis. De latrone cum Christo criicifi-
sane quod latro in paradisura illum terrestrem et xo. (Videsis fulgenti.inum septimum. ) De iatrone
adamiticum sit receptus ; sed quia paradisi vocabu- De duobus latronibus. Dc cruce et latrone.
,,
1)E PASSIONE DOAIINI. 157
vero latro ille obtinuit luclaeonim ,

qui visque ad finem perseverant in
errore, ef usque ad tempus quidem
i). Crux crucis; viam malignitatis gerunt
autem utrumque viam namque malignitatis et perditionis, qui non

divisit ; t.m.],.
«'edidit ingressiis est viam autem salutis, qui credldit adeptus est. In cruce
;
didicit latro dilterentiam viarum quoniam novit Dominus viam iustorum ,
via autem impioruni peribit *. Vide Dei iustum iudiciiun ut dicas et tu ,

• ps. i. o.
cum propheta *: « iustus es Domine, et rectum iudicium tuum. » Propter •ps.cxvhi.ut.
unum peccatuni damnatus est Adam et propter unam fidei vocem lalro sal- ,
vatus est a). Unum peccatum deiecit illum, et una iustitia introduxit istum.
Adam eiectus e.st de paradiso, et latro habitator factus est paradisi. O
admiranda rerum materia ! Nec Abrahae per vocem data est repromissio
paradisi. Hereditavit quideni per fidem , repromisslonem autem paradisi
nemo ante latronein accepit. Hic attendite cUhgentius perscrutantes vetus
testamentum et novum : nulhim ante latronem invenietis repromissionem
paradisi meruisse , non Abraham , non Isaac , non lacob , non jMoysen ;
nou prophetas nec apostolos sed ante omnes reperietis latronem. Au-
, ,
chte igitur doniinicam vocem chcentem *: amen chco tibi, hoche mec*m eris '.luc.xxiii.s3.
in parachso. Vocavit quippe Deus Abraham chcens exi de terra tua et ;
de cognatione tua. Et non dixit ilh hereditatem capies paradisi sed veni : ,
in terram cjuam monstravero tibi. Et Isaac quidem typum Christi portavit

et lacob colluctatus in flgura cum Deo est et Moyses legem accepit, et ;
repromissionem auchvit, bona terrae a) se esse manchicaturum si legem ,
domini Dei sui custochsset et nuscjuam repromissionem paradisi ante la- :
tronem inveneritis.
3. Necessarium ergo est quaerere , cur huic- ante ahos et ante tales ,
viros fide dignissimos potissimum repromisit. Credidit Abraham Deo sed ,
credidit non sub taii conditione positus, sed credidit ilh de caelis locpienti
et de propria auctoritate legem danti. Credidit et Isaias Domino , sed in
gloria consistenti : vich enim, incjuit *, Dominum sedentem super thronnm •
is vi. i.
excelsum et elevatum. Credicht Ezechiel sed et ipse Dominum super clie-

,
rul)in contemplatus est *. Crechderunt et relicjui jirophetae , sed diversis • ezccIi. x. i.
modis Dominum intuentes gloriae , sicut videre possibile humanae fuit na-
turae. Ciedidit sic[uidein Moyses sed de medio ignis locjuenti et in tu- , ,
bae clangore et in tonitruo , cpiae et infidelem poterant provocare. llaec ,
autem dieo non ut sanctis derogem, quod ab.sit sed propter eum cpii so- ,
lus per verlium meruit paradisum. Iste ergo vidit Salvatorem non super
thronnm regaiem , non adorare b) in templo , non locpientem de caehs , non
per angelos chsponentem , sed in poena sociatum latronibus ; vicht in tor-
mentis , et Lamc]uam in gloria adorat ; vidit in cruce , et rogat cpiasi in
n) Cod. honam tcrTam. — h) Malim arlnrantem.
1) Confer sermonein ed. CCXVIII. 4. licaui in D. PP. lugd. T. VI. p. fi')4. De hac niirabili
2) Conferantur sanoti JMaximi de latrone serino- latronis conversione liber extat egregius Blarango-
nes duo , id est LI. et LII. Item alius Eusebii eal- uii nostri.
158 SERMO LXXX.
caelis sedentemcondemnatiim et regem vocat dicens Domine me-

; vidit , :
mento mei cum veneris in regnum tuum. Crucifixum vides et regem prae- ,
dicas ? In ligno pendere cernis et caelorum regnum meditaris ,

.''
4. O
admirandam latronis confessionem Numquidnam scripturas legi- !
sti al) iniquitate non cessans ? jNumqui(biam prophetas audisti

, liomicidia ,
exercens? Numquidnam divinum audisti sermonem quando ad caedem ,
gladium acuebas ? Unde eruditus es talia philosophari de Christo ? ludaei

crucifixerunt, qui noverunt legem et prophetas legerunt ; et tu horum igna-
rus Deum vides crucifixum, et adoras condemnatum i)? Quis te erudivit , o
1 90. .1. latro , taha de eo dicere? Non me , inqult , lex docuit , sed sol occultans
lumen suum. Vidi quidem crucifixum , sed et terrae motum sensi, et pro-
pter parricidas ludaeos elementa indignantia intellexi. Et petrae quideni
scindebantur , et corda bominum non metuel)ant. Scissae sunt petrae , di-
ruptum est velumtemph,
ludaeorum secreta patuerunt. Et boc quideni et
vebun erat sed pretiosum, quod in diebus celeberrimis suspendebatur

,
,
pretiosum valde de purpura et bysso et cocco auro et liiacyntho contextum.

In illo enim tempore crucis, terra mota est sol fugit et petrae scissae sunt, , ,
velum diruptum est monumenta patuerrat. Et sicut gloria domus est ubi,
velum pendet babitante intrinsecus domino domus sic ignominia templi

, ,
est unde recesserit Spiritus sanctus. Postquani impietas infidebum Deo in-
tuht manus iniuria Domino facta est qui habitavit in templo. Et ideo re-
,
•Maitii. xxiii. cedente Domino deserta remansit domus sicut ipse dixit*: ecce rebnque-
, ,
tur vobis domus vestra deserta. Egresso rege gloriae dirupta sunt singula ,
regna aperta sunt monumenta

, et surrexerunt mortui et intravenint in , ,
sanctam civitatem nt inexcusabilem relinquerent causam et Domini re-

, ,
stn-rectio firmaretur.
5. ludaei inquiunt : si filius Dei es , descende de cruce , et credimus
tibi. Considera nunc vocem fihorum diaboli ,
quomodo imitantur vocem pa-
ternam. Diabolus dicebat: si fihus Dei es, mitte te deorsum. Et ludaei di-
cunt : si fihus Dei es , descende de cruce , et credimus tibi. Pariter cruci-
figunt latrones , non tamquam inimici latronum ,
participes enini erant sce-
leris eorum, sed ut infamarent dominum suum ,
qui non sine causa cru-
cifixus sit, sed quasi facinorosus inventus sit. Non tacuit Isaias proplieta
•is. Liii. 12. huius narrationem , dicens * : ol) iniquitatem j)opuh ductus est ad mortem,
et cum iniquis deputatus est , lioc est cum latronibus ;
qiiibus ideo sociave-
runt Christum , ut macnlarent Domini passionem. Ut autem scias quia non
oderunt latrones , audi Pilatimi dicentem : quem vultis ut dimittam vobis ,
lesum an Barabban ? qui propter bomicidium in vinculis tenebatur. Et ilU

dixerunt : dimitte nobis Barabban. Latrones petierunt latronem ; Dominum
autem crucifixerunt non , virtute sua vincentes, sed dispensationis et prophe-
tiae implebatur voluntas. Dicit ilbs Pilatus : regem vestrum crucifigam ? At
ilh dicebant : nos non babemus regem nisi Caesarem. Abnueiunt Dei reg-
1) Confer Augustiui iaindiu editos sermones XXII. 3. CCXXXII. 6. CCLXXXV. 2.
,
DE PASSIOJJE DOMINI. j 59
miin , et traditi quia quod habebant non intellexe-

sunt regno Ronianoruin ;
runt , et ideo quod petierunt acceperunt. Coronaverunt spinis, crucifixe-

runt , obtulerunt ei fel et acetum. Et haec ipsa futui-a oHm praedixerat Moy-
ses dicens*: generatio prava et exasperans, haec Domino tribuis ? Et qui de- •Deut.xxxii.r,.
derat tibi manna in deserto , huic tu fel obtulisti ? Et qui tibi delicias de terra
produxit , tu ilU spineam imponis coronam ? Ideo clamat Isaias propheta
dicens * : sustinui ut facerct uvas , fecit autem spinas. Dicunt ludaei san- : • i". v. i.
guis eius super nos et super fihos nostros ad condemnationem nobis ; illis ,
•
autem ad iustificationem sanguis Christi ilhs ad mortem nobis vero ad : ,
vitam. Non est enim sanguis Christi deterior babylonio igni. Ille scivit san-
ctorum in camino honorare corpora, et Chaldaeos comburere quanto ma- ,
gis sanguis ille scivit perdere incredulos et salvare fideles ? Decuit a) enim
splendori crucis obcaecare infideles , et ilhmiinare credentes. Sola enim Chri- f- w. h.
sti crux est ,

quae vere solvit tenebras , et regnum daemonum dissipavit
et omnem terrorem mahgnantium abstuht. Crux sanctitatem providit crux ,
sol iustitiae facta est, ut illuminati misericordia eius glorificemus Patrem

et Fihum et Spiritum sanctum ,
qui vivit et regnat Deus per omnia saecula
saeculorum. Amen.
LXXXI. L.NDE SUPR.A. 1}. ITEM DE P.4SSI0SE DO.MINL
ster disciphnae
S. „ ,
apientissnnus Saiomon
,
.
in canticis canticorum sic fatus est dicens

2),
- „ . .
lons sapientiae, censor lustitiae, et magi-

...
*
: ubi pascis , ubi
. Cod. vat.
'•
{
ms. a.
oôtiob.'»:!!'.
4951.
manes 2)?In meridiano. Quis interrogabat ? Vox est Spiritus interrogajitis •cfnt.''!. o.
dominum Christum ubi pascis ? ubi manes ? Et ille in meridiano. Et mi-

, :
ramur, Fratres dilectissimi qiiod interrogat Spiritus sanctus, cui totus no-,
tus est mundus qui et ante tempus fuit nec initium habuit
,
sed nec ah- , ,
quando finem habebit. Neque enim aeternitas habet aetatem aut ab- ,
quando finem, quia nescit originein. Sed hoc Spiritus sanctus cogit de pas-
sione sua Christum dicere , ut popuhis qui ignorabat posset audire , ubi
pascis ? id est , ubi pateris ? Et Dominus respondet: in meridiano. Cuni
sexta liora per medium caeU spatium sol igneus in sua hbra penderet , et
axe flammigero divisa mensura caeU , subiectas umbras clypeo breviante col-
ligeret; cum mundi penderet umbra, et inferi siinul in nocte silerent; sic
quando impetu furibundo clamabant cru-

onniis ludaea vestita est caecitate;
cifige crucilige. Sic omnis creatura sexta hora non vidit solem. Sic quio-
,
quid sub caelo iacebat, didicit maiestatem. Sic lumen Christi qui in sole ,
o) Cod. docuit cnim splcndor.
1) Sic evidenter interpungltur in codice ; et sic 3) Praeeedit in codice sermo Augustini ,

qui est
revera legisse .\ugustinum , constat ex sequentLbus. XXL inter editos nuper Parisiis ex codicibus casi-
Africam lieic intellexit Augustinus in sermune ed. nensibus. Kimirum tam hi casinenses ,
quani De-
XLVL et CXXXVIIL At spiendorem veritatis et nisii vindobonenses , passim occurrunt etiam in 10-
fervorem caritatis iu serm. ed. CCXCV. 5. dicibus vaticanis : quae res veritatem illorum lueu-
1) Par est initium fulgentiani LXXVII, sed sermo lenter confirmat.
plane diversus.
,
,
IGO SERMO LXXXI.
posiiit tabernaciilum , universas iêntes collej,nt , et conscientias nostras no-

ete torporis repulsa intravit. Pe[)en(lit in eruce sexta liora dominus lesns
Christus, et pependit ut famulus. Cum latus Christi lancea perforatur, ab
hora sexta usque in horam nonam, solis claritas iugulatur. Luxit et cae-
lum auctorem ,
j^t^rdiclit oculum dies, et orl)ata fibula caeli velut nox facta
est dies , et subito adveniens nox excaeeavit claritatem. Propterea in j)as-
sione domini Christi velut nox factus est dies, quia in eius resurrectione
j
ps. cxxxviii. nox claruit ut dies, sicut scriptum est *, quia tenebrae non obscurabuntur
a te , et nox sicut dies illuminabitur. Peccaret enim creatura si non luge-
ret ereatorem suam non conscinderet vestem cum ludaea iure

, vel si dies ;
admiserat sacrilegium non in crimine suo sexta hora palleret et si so-

, si ,
lis caecitas testimonium non perhiberet. Antecedit Dominum ad inferos

dies nox aeterna quod ignorabat didicit dies noctem quam ignorabat
, ,
•ps XVIII. c. expavit, dicente David *

tabernaculum suum.
: in sole posuit
2. Bene ostendit tabernaculum Christus crucem hospitiiun corporis sui
in qua unius materiae destinata a), iugulati sunt inferi. Adhuc pendet in ma-
teiia Christi corpus et iam debellatur infernus timent tartara maiestatem
, :
peregrinam: mors ab inferis, dum decipit h) fugit. A sedibus suis mors ex- ,
clusa cucurrit ad caelum. Videt quam noverat noctem

, pallent astra ,
tremit terra turbantur elementa procedunt ex suis tunudis funera. Ne-

,
,
que enim sepulchra aliquam partem corporis tenere potuerant , gehenna

simul crepuerat tota. Ad hoc enim reversus est dies ad proprium statum
quia ad verum diem reversus est auctor qui fecit hunc diem, sicut scri-
Ps. cxvii. 2i. ptuni est * hic est dies quem fecit Dominus. Propterea elementa recijDiunt
:
,
speciem suam quia si omnia cum ruina mundi perirent hodie non erat
,
,
qui timeret. Et ideo in fide Christi totus mundus unus est locus. Ad hoc
I
nomen per terras volavit navigavit per undas quia spiritus non habet ,
;
iter , nec fides aliquando quaerit vectorem i). Qiiid dictura est ludaea ad-
vex-sus dominum Christum ,
quem natum stella flammigera demonstravit
et passvun solis caecitas declaravit lam perdidit aestimationem suam hu-
?
mana perfidia, cjuia natum Dominum audivit passum vidit. Expavit po- ,
pulus post resurrectionem videndo novum ,

post inferos sanum , et post
. elavos et mortem iterum ad Patrem vehiculo lucis usque ad caelos eleva-
tum. Populus supinis vultibus adorabat. Et ne totus abiret, per sacra-
mentum corporis 2) in nostris corporibus sese divisit, dum eum intra con-
seientiam nostram per lidem portamus. Martyria per sanguinem , virginitas
per pudorem , totiusque populi virtus adorabat , noa flentes sed gauden-
tes ; cjuia ostendit nobis iter ad caelos dominus lesus Christus ,
qui vivit
et resjnat in saecula saeculorum. x\men.
a) Ita cod. ct refertur ad crucom.
l).Vides denotari gratiam Dei pratuitain. seritur. Libenter autein lios Aupustini et alioiuin
2) Corporalis Cliristi in euciiaristia praesentia ad- patrum de tauto mysterio locos demonstro.
161
LXXXII. ITOI UISDE SUPRA 1). DF: PASSIONE DOMINI.
V_jum inter hominem et Deum diabolus prima fidei pacta vexaret

"^'-
1 .
, f^^î^^f
„"'''"''"•
et homiuem ad perfidiam Deum provocasset ad iram abduxit dereUctum
, ,
ab auctore mancipium, ut sibi hominis manciparet obsequium. A cpio
enim quis devictus est huic et servus addictus est. Sed cum poenaU iugo
,
cervices mundi captivator obtineret et internis doloribus excruciatum ,
saecuhim immugiret, clementem Deum aerumna operis oui commovit et ,
ipsum opificem misit. Mox igitur Christus per portam fidei secundum cae- ,
huu uteri virginaHs ingreditur et homo pro homine confirmatur novus , ,
pro vetusto, iustus pro iniusto dominus pro captivo. Cum ergo in offici- ,
nam innnbam a) figulus caelestis intraret , et per notatus 2) viscerum massa

humani generis in novum opus exurgeret , vixit restaurata materies ex on-
gine carnis non crimine peccatoris assumpta ; et hominem liberum auctor
assumpsit, quem ipse pietatis artificio reformavit. Nec conceptio igitnr
simiUs conceptibus ceteris, et partus dissimiUs partubus b) cunctis fuit ,

quia
nec intrans aperuit nec exiens pudorem virgineum laceravit et intro sine
, :
conscio et foras sine vitio

, sed ubique cum Deo. Egreditvu' itaque de ,
virgine Deus et homo simplex non duplex unus non geminus natura
, , ,
quidem diversa , sed Dei et hominis persona coniuncta , ut hominem sibi
creator redderet, quem Deus per hominem compararet. Suscipiunt dura

praesepia lacteum corpus ,
quod asper tegebat et pannus. Sic sic c) latere
dignatus est Deus , ut cimi diabohis ad escam oarnis hiaret , hamum di-
vinitatis deceptus incurreret.

2. O famis vesana, et maUgnitas caeca ! quae nec tunc videre potuisti
uuiscipulam ,
quando insuper infantis cunabula , hicida de caelo refulsit
stella. Proinde cum consurgit aetas in puero , et augmenta sentiuntur an-
norum , ac virum perfectum temporis incrementa consignant , emersit con-
festim mundus in lucem , et post funereum primae captivitatis exitium ,
amâm novae salutis aspexit. Adest igitur praescripta dies, quae vetus re-
solvat debitum ,
quae innocentis d) animam offerat , et reos a iugo nialae
servitutis absolvat. Effera itaque rabies conspiratae plebis intiunuit ,
qua
diabolus pium sangiunem concupivit. Traditur Christus a noto ; flageUa-
tur a Pilato crucifigitiu^ a iudaeo
; lancea percutitur a romano ; ; et trium-
phus celelu-atur in caelo ; corpus cruciatur , et incorporeus diabohis tru-
CRlatur ; anima contristatur , et delictum mundi iêdimitur; sanguis effun-
ditur, et chirographi scriptura deletur ; mors oppetitur e) , et mors ipsa
necatur ; inferi penetrantur, et ipsa mortis officina prosternitur. Ecce re-
dit opus ad opificem , creatnra revertitur ad auctorem. Pienovat pacta
a) Codd. in nube vcl innube. — b) Coclil. purlibus. — o Ha repetitur in codd. — rf) Cod. quaeie noeeiitis. — e) Cod. ap.
Sed confer p. 165.
1) Praecedunt sermones Aiigustini. Et quidem pro- 2) Ita evidenter ute,T]iie codex. ludieent autem
xime antecedens est quartus inter editos Vindo-
, grammatici de boc vocabulo eiusque signilicatione.
bonae a Denisio.
21
,
'
{'>)2 SERMO I.XXXIII. 1)E PASSIONE DOMINI.
hoiKip fidcl Cliristiis, (jiiae friistiaverat nnindiis. lam iiiinc, lionio, qiii ex-
tilisli perfidus iii arbore , ser\a litlein ei qiii ])ro te est siispensiis in crnee;
iit pro labore eertaininis , coroiiain iiistitiae inerearis.
LXXXUI. UNDK SUPRA. DK PASSIONF. nO.MIXI.
Cod. vat. «51.

(ii2.i>.
Otlol).977.l'. ISH.
toleraimis
i-'' •
I V • •
i.JL assio Doinini et resiirreetio dnas nohis ostendit vitas

, allerain (piain desideranuis.
•
I
Potens
I
•
e.st
1-
eniin illan» nobis

•
'1
, iinani (luain
dona-
re, (pii pro nobis istaiii dignatns est tolerare. Hoc enini ostendit (|uantuin
nos diligat; et voKiit nt credainus qnod daturus sit nobis liona sua pro-
pria ,
qui mala nostra voluit nobiscnm habere coinmnnia. Nati snmus, et
natus est quia morituri sumus et mortuus est. Ista dno nos in ista vita
: ,
iiostra noveramus initiuin et linem nasci et mori nascendo labores

, , :
inelioaie, moriendo ad incerta migrare. Ista dno noveramus nasci et ,
mori. lioc abundabat in regione nostra. Regio nostra terra regio an- , ;
gelorum caelum. Venit ergo Dominus ad istam regionem ex alia regio-

,'
ne ad regionem mortis de regione vitae ad regionem laboris de regione

;
;
felicitatis venit , afferens nobis bona sna , et j)rius patiens mala nostra.
Bona siia occulta portabat, mala nostra aperta tolerabat. Apparebat enim
honio, latebat Deus : apparebat infirmitas, latebat maiestas : apparebat
caro , latebat Verbum : patiebatur caro ; nbi erat Verbnm , caro (juando
jiatiebatur? Ver])uin non iêpellebat ,
quia patientiain nos docebat. Eece
resurrexit dominus Christus tertio die. Ubi est insultatio ludaeorum ? ubi
est insania circuiniVementium et insanientium et medicum occidentium?
2. Recolite , karissimi, quae audieritis ,
quando eius passio legebatur :
si filius Dei est , descendat de cruce , et credimus ei. Si filius Dei est^,
salviim faciet eum. Audiebat ista et tacebat, pro ista dicentibus petebat
et se non ostendebat. In alio (juippe evangelio scriptum est, quoniam ex-
Luc. XXIII.31.
•
clamavit pro eis et ait *: pater , ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt.
Videbat in se continuo credituros, ipsis volebat ignosci. Capnt nostriim
in criice pendebat , sed membra sua in terra cognoscebat : pascit modo la-
boraiites manet integra merces. Quid enim melius accepturi su-

,
quibiis
mus, quam ipsiim ? Si ahquid melius haberet hoc daret sed Deo nihil est , ;
melius. Et Christiis Deus est. Et attende iii principio erat Verbum et : ,
Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbnm hoc erat in principio , :
apud Deum. Hoc quis caplt ? quis colligit? quis intuetur? quis contempla-
tur? quis digne cogitat ? Nemo. Verbum caro factum est , et habitavit iii
nobis. Ad hoc te advoca ; ad Verbum caro factum ad-

operare hiborans ;
voca te. Ipsa i) erit sakis tua: Verbum dominus erit merces tua sine fine ,
mansura.
1) Niminim Cliristi caro. loii. VI. 52. Caio mea et pro inuiidi vila.
,,
163
LXXXIV. EIUSDEM U>DE SUPRA. DE PASSIOKE DOAIINI. '
nunicitia.s ,
'
Tiatres karissnni, quas
solus potiiit dirinnpere Christns. iXeque pater invitus ij^novit
T\-
....
cnm Ueo contraxerat imiiuliis
,
qiiia ipse ad
, i. rno. b.
OUol).077.f.2:i'..
''•
nnindiiin suuin liiiiiin destinavit. Iinago igitur auetori restiterat , et contra

forinani similitudo pngnal)at ; fecit enim Deus lioininem ad iinaginem et si-
juilitudinem suam. Et apostolus dicit * : si enini cum inimici esseinns , re- • Eom. v i...
eonciliati sunuis Deo per mortem filii eins , multo magis reconciliati salvi
erimns in vita ipsius. Jnterea Dens ipse ,

qui inteliigitur potins qiiani sentitiir
a nobis, mens est quaedam soluta ac lihera , segregata al) oinni concretione
mortali , omnia praesciens et motu sem-
inovens ipsa, et inovens quae praedita
piterno. Hoc genere suinus nos humiles, cpii ad iinaginem et similitudinem
Dei Ihcti sumus. Genus igitur parenti restiterat, et contra creatorem crea-
tura pugnal)at. In paradiso igitur tyrannus se pro caelesti imj)eratore sup-
posuit , et principatnin sihi qui miles fuerat vindicahat. Diaholus enini di-
xit*: ponam sedem ineain iu aqiiiione, aseeEidain super niihes , ero simiiis is. xiv. 1:1.
Altissimo. Igitnr novella inens ,

qflae adhuc dexterae Dei molimine cale-
hat , invaditur. Deus eniiu dederat hoinini in paradiso praeceptinn ;

qnod
aiit servaret, et viveret; aut sicontemneret, moreretur. Detestahili igitur me-
rito diaholus conversiis in viperam iminemores homines suadet esse de-
,
<;reti. Homo igitur diaholo consentiens signa contra suum jirincipem torsit,
et in castris diaboli rebelli seinper animo militavit. Vinxit catena prolem
et ex origine criinen cucurrit in soholeni. Sic enim apostolus dicit * : « per -Kom. v. 12.
» unum hominem peccatiim intravit in innndum, et per peccatum inors,

» et ita per omnes hoinines mors pertransiit, in qno oinnes peccavei.'unt. »
Kx illo igitiir chaos quoddam inter diviiiain liiimanainqiie natiirain , sce-

leriiin seciirus 1) infuderat, et divortium inter caelum et terram nostra ini-
quitas solidarat. Propheta eniin dixit * : j)eccata vestra se])arant inter vos 'iJ"li'xj.
et Deum.
2. Qiiis igitur reconciliaret infensos ? quis exules revocaret P ({uis rehel-
ies loedere pacis adiungeret, nisi in Christo utraque sihi suhstantia con-
cordaret? Divinum et liumaniiin qiiiddain sociari dehuit, qiiia aiiter Deus
et homo reconcili.nri non potuit. Divinitati de caelo , luiinanitas de terra co-
pulata est, et Verbiiin caro factuin est, et liahitavit in nohis. Ad nos Deus
«lescendit , ad Deuni liomo in Christo conscendit. Vidistis ergo , Fratres
(juia Deiis j)rior dilexit, qiii {iliu'.n siiiiiii direxit ad nos , et inter inimici-
tias saeciili et iracundiain Dei fecit pacein
filius. Jnde est quod ajjostolus
dicit*: Deiis erat in Christo munduin reconcilians sihi. Hic si Deiiin intelli- • 11. cor. v. m.
gimnsa), jjatrem in Cliristo, non erit absiirdiun. Ij).se eniin Cliristiis dicit *: •
loii x. 3«.
ego in patre, et pater in me. Deus ergo jiater erat in Chrislo qiiando ,
Christus venit ad nuindum. Et divinitas lilii ubi erat? An pariter erat? Ciir
a) Ita cod., non aulem iiilflhyimiis, ut iii antiquissimis coiKciljus scrilji potius solct.
1) Id est nihili pendens scetera.

,
164 SERMO LXXXIV.
•loii. XIV. 9. dubitasPIpsi Clii'isto aiisculta clicenti * : qui nie vidit , vidit et patrem. Et
ioii'%n.' le!
iteruin *: ego et pater uniun sunius. Et denuo *; non suni solus, sed ego et
qui me pater. Si ergo et pater
niisit erat in Ciiristo , et fdius erat in Cliri-
sto ,
quomodo appellatur solus lilius Cliristus .'^
Aut quomodo Deus a) Clui-
stus, cuni in Cliristo et pater et iilius liabitasse credatur.^ O liomo, agno-
sce. Non dividitur pater et filius ;
propterea unus Deus dicitur. Hoc et
• Marc. XH. 29. apostolus confiriiiat diceiis*: iiullus Deus nisi unus. Si unus est, et alius noii
est, et hic solus pater est, ergo et filius Deus non est.'^ Et quomodo dicit
•
Rom. IX. 5. apostolus, et eum Deum manifeste conscripsit * : quorum patres , inquit , et
•
ibidem. cx quibus Cliristus secundum carnem ? Et sequitur *: qui est super omnia
Deus benedictus in saccula. Si autem, ut et tu confiteris , et filius Deus
est quomodo uiius est, cum et pater Deus est
,
? Ecce et pater Deus et ,
filius Deus quomodo unus Deus ? Dixit enim

;
apostohis Paulus : iiullus
Deus nisi unus. O lionio iunge filium patri , et non refragaris unitati. Cre-
de in patre et iilio vinitatem , et non cares veritate.
3. Cum igitur dunieta nostrorum scelerum Christus dominus pervi-
disset , caput suum spineto supposiiit , et omnes vepres nostrorum crimi-
nuiii subportavit. Stat liberreus, et moritur sine crimine Deus; moritur,
inquam , in carnis infirmitate , non in potentiae maiestate. Accedit crux
et exaltatur a terra Christus. Instigat diabohis , insanit iudaeus , forat miles
lancea latus , funditur pretium Cliristus , et redimitur mundus qui fuerat
paulo ante captivus. O
beatum sacculum lateris, ex quo Domiiie pretium ,
,
fudisti captivis Manabat sanguis innocuus et inundum redimebat effusus.

! ,
Cruor descendit in terrani, et eani lavit, et martyria pullulavit i), Statim poena
latronem fecit in patibulo confessorem : et quia iamdudum propter facinus
admissum fuerat condemnatus meruit paradisuiii in cruce confessus. Do- ,
mine inquit memento mei cum veneris in regnum tuum. Et Dominus

, , ,
amen dico tibi , hodie mecum eris in paradiso. Reddidit Dominus dial)olo
viceni , ut quem ille de luda apostolo fecerat traditorem Christus de la- ,
trone in cruce faceret contessorem. Statera niundi crux Christi ibi ap- , ;
pensum est pretium nostruni , et magnitudo pretii sic confudit ipsuni veii-
ditorem , ut statim perderet et latronem. Deus ergo erat in Christo mun- ,
dum reconcilians sibi. Nam quomodo redimeretur liomo , nisi passibilis
caro susciperet mortein et per saiicta vulnera Deus hominem mercaretur ?

,
1. 131. b. Deus erat in Christo, mundum reconcilians sibi. Reconciliati ergo per mor-
tem filii eius, salvi erinius ab ira per ipsum. In arbore perivimus in ar- ,
bore redempti sumus in ligno mors in ligno vita pependit. Pro gustu : ,
dulcissinii cibi Christus amaritudinem fellei potavit aceti. Didicerunt et iii-
feri Christum ; et qui lumen contulit vivis , liuiien donavit et mortuis. Pa-
tuit tartarus , clarificatae sunt tenebrae , vidit lumen veruni mortuus , li-
beratus est a redemptore captivus. Per hanc ergo Christi niortem reconci-
a) In cod. nttob. (ieesl Detis.
1) Activo sensu. Addatur haec Augustmi auctoritas alii exemplo afri itera auctoris Apuleii.
,
I)E PASSIONE DOMINI. 1(55
liatl sumus Deo. Videamus quomodo caute vivamus in mundo. Temperan-

tei- , inquit apostolus *, et iuste et pie vivamus in hoc saeculo , expectantes
illam beatain spem et manifestationem gloriae magni Dei et salvatoris no-
stri Jesu Christi. Tempus est ut et nos invicem nobis reconcihemur , ini-
micitiae dissolvantur , suspiciones purgentur. Quod tibi praestitit Deus

debet a temereri tuus ahquando conservus. Det veniam qui accepit iniu-
riam ; et tunc vere hberi erimus si fecerimus mandata Christi. ,
LXXXV. UNDE SUPRA. IN PASCHA.
Co<1. vat. 4951.

iDialve dies aeternis frequentande conventiljus
1. ; te oi iente , vita re- f.°iu
OtlOl). 970.p. 140 .
surgit te radiante himen radiat et in natale tuo

; , ; , inferni exckisa cah-
gine , sol iustitiae reviviscit. Non eqnidem moritur Deus , nec aeternitas
fine taxatur , aut himen maiestatis extinguitur ; sed cum a Deo mors op-
petitur ,
per hominem homini subvenitur. Post triumphos igitur crucis ,
post vexilla victricia, Christus ovans inferos petit i) debellaturus et mortem ,
qui mortis captivarat aiictorem. Sed mirabile , Fratres proehum et facies

,
nova recuperatae victoriae ; de hgno Cliristus vicit, unde diabokis ante vi-
cerat ; et suis armis prostratus est, qui prostraveiât ; ipsaque ilh facta est
poena ,
quae fuerat ante victoria. Pugnavit igitur pro mundo Deus , et ce-
lata pauhdum maiestate , ut daret hosti fiduciam , virtutem simulavit in-
firmam. Agebatur enim causa saecuH per sapientiam Dei tenebatur ut ;
vinctus , audiebatur ut reus verbeiâbatur et conspuebatur ut ignobihs

,
et captivus. Ille vero suas vires ad hoe occuhando preineljat , donec mor-
tuus vinceret, quem parabat o); refrenabat potentiam ut totam impleret in
conflictu iustitiam, et plenam caperet in resurgendo victoriam. Hinc atl
arborem venit , unde iura mortis exierant. Ubi vero ascendit arcem sce-
leris , ibi subiecit fastigium inimicae virtutis. Iha quondam mater et origo
poenarum , nescia suscejjit iustum , figit, affligit ; non est ciilpa , et saeît
poena. O crudehssima iustitia b) Amisisti causae tuae subsidia. Reclamat
!
contra te crux ipsa , niortis et vulneris officina resuhat. Non agnosco , in-
quit esse quem punio
, reum non sunt ista mei germinis poma. Nihil ;
hic capit i)meum: falleris quia foetum mihi conseris ahenum. Niiiil iste ,
habet ex meo. Quare pendet in me ? Simihtudinem speciei video; nam

virus in eo vernaculum non agnosco. Tunc ille fortis in proelio iustus ,
in jjatibulo innoceus in alieno tormento cornua peccati manijjus mun-

, ,
dis obtrivit; et duin se totum in ligno figit , aculeum mortis obtudit ; et

peccatum ,
quod arbor generabat , occidit. Sanguis mox fiisus a latere di-
luit quicquid ante crimen infecit , et ex polkitis ramuscuhs crux candida
radiavit. Cucuiît cruor innocuus per poenahs ligni noxias fibras, et me-
o) Ita est in utroque codice. — l) Cod. vat. iusticida. — c) Cod. ottob. caput.
1) Scimus importunos aliquot calvinisticae sectae bolo abradendum insipienter decrevisse. Attameu
in America miuistros uuper iiunc articulum de sym- et Augustiuus et alii passim Patres confirmant.
,
;
166 SERMO LXXXV. ET LXXXVI.
dicatae pariuat deinceps saciameiita salutis ,

quac praebueraiit laorlis ali-
inciita victuris.
12. Adliuc taineii diaholus nescius, vicisse se i^lorialur et vicliis. Videt
crucHxum , videt niortuum, insuper et percussum ; et quasi de opima caede
laetus , niliil est iiltra sollicitus. En, inquit , ille (jui se f)ei soljolcm i^rae-
lerre solehat ,
qiii sihi lidem iniraculis conciliaverat ,
qiii socios et partl-
cipes meos de corporibus meis animisque humanis abiecerat ([ui nie in- ,
sîper proelio temptare ausus miindum (piem ab orii>ine teneo certaminis ,
lege et victoriae iure captivum meis manibus eximere gestiel)at. Modo , ,
si fortis est vincat modo si praevalet surgat modo si Deus est

, ; , ; ,
reviviscat. O diabole ignare exitus tui ! Fallit te ista victoria ,

gauclia tua
non erunt laeta sed tristia. In perniciem tuam Indaeorum linguas armasti
te illis iaculis pereniisti : Ille qnidein (]uod passus est voluit; nobisque
consuliiit; nam tu cum iustum occidisti , reos quos tenueras amisisti. Sed
pauliilum patere ; noli insolentins nec imprudentius insultarc. Ecce enim
inleri contremiscunt vivnni ,
queni tu gaudebas occisum. lam ille antirpios
carceres fregit, iam praedas tuas diripuit , et cruentos ministros tuae fe-
rocitatis afflixit. Hoccine est vicisse ? aii vitam ad niortuos transmisisse ?
Pone hic , sceleratissime , rationeni ;

penses iustitiam, magistro iudicio. Mor-
tificasti a principio inundinn ,
quein ipse feceras reum. Cominis,sam noxam
iusta ultio sequebatur. Hunc autem nec sua nec aliena culpa devinxerat. Cur
mortem ubi non inveneras crimen? Cur supplicium intulisti in
ingessisti , ,
quo delictum invenire non potuisti ? Iniuste ergo iustum pro iniusto ])u-
nisti iuste ininstum
; ])ro quo iustum necaveras amisisti. Mutet iain reus
,
,
conditionem ,
quia causa nostra ])artem tenuit meliorem. Orta est in ser-
vitute libertas, et facta est in dominatione ca])tivitas. Suhlatum est iugum
conditionis antiquae nunc indulgentia regnat ])ietatis et gratiae. Christus
enini resurgens aniortuis,

,
de se]3ulchro nobis hodie radiavit. Nec anima

j
tardavit in inferno, nec caro remansit in tinnulo. Sicut scri])tum est*: quia
non derelinques animam meam in inferno, neque dabis sanctuin tuiim vi-
dere €orru])tionem. Ecce nunc Christus mox ut voluit surrexit. Ubi est ,
mors, quam inimicus ingessit? Magnum est, Fratres, pietatis indicium, quod
sic moriendo Christus vivificavit saeculum, ut eum non teneret mors ipsa
ca])tivum. Krgo et causam nostrain niisericordi bonitate ])eregit, et suae ])o-

tentiae niliil ademit, qiiia statim ut ei ])lacuit revixit.
LXXXYI. UIVDE SUPRA r. IN P.VSCIIA.
Cod. vat. /iDJl.

f. 1-20. 1).
1 . l_jectioncs evangelicae de domini nostri lesn Christi resurrectione
Ottob.977,(. 172.
solleniniter ex Hodie audivimus dominuin Christum
ordine recitantur. ,
discipulis siiis ostendisse veram carnem in qiia ])assus fuerat et resurrexit. ,
Audiebant loquentem videbant j)raesentem et tamen etiam tangebant

, ,
1; Praecedit in codice sermo Au!;ustini CCLI. inter editos.

!,
IN PASCIt.V. lf)7
«licenteni sibi *: tangite ,

palpate ,
et vitlete, quia spiritns carneni et ossa lucxxiv.;).,
non liabet sicut ine vifletis habere. enim cum vidissent eum
Illi , dubita-
vernnt , et pntavenint se spirituin videre non corpns. Quisquis eiiô ad-
liuc existimat , noinini resurrectionem non fnisse corporalein , scd taiitum
spiritalem, ii^noscat eis lêus qnia ignovit et apostolis suis sed si iion
;
teneant errorem , et mutent cogitationem ,

quia et illi audierunt et mnta-
verunt. Et quanta illiiis r/) dignatio fiiit, iit cum illis ostenderet se ipsnm
praesentem in corpore , tamen eis de sanctae scripturae Veritate firmaret
Haee snnt inquit verba quae locutus sum ad vos cnm adhnc essem
, , ,
vobiscnm Qnare ? Numquid nunc non cnm illis erat et cum illis loque-
*. ,
batur ? Quid cst ergo cum adhnc essem vobiscnm? Sine diibio cum ad-
, -luc. xxiv u.
Iiiic cssem mortalis vobiscum sicut vos e.stis. Haec sunt verba quae locu-
tus sum ad vos ([uia ojiortebat impleri omnia quae scripta sunt in lege
,
Moysi et proplietis et psalmis de me. Tunc aperuit illis sensum ut intel-

qui usque hodie scripta vitae aperuit nobis •
ligerent scripturas. Ipse est ,
qui mortuns est pro nobis.

•2. Sed videamns quid dixit eis. «Quiasic, inqnit oporte])at Christuin ,
pati et resurgere a niortuis tertia die

, et praedTcari in nomine eius pae- ,
nitentiam et remissionem peccatorum per omnes gentes, incipientes ab Hie-

rnsalem. >> Ecce discipuli et Christum viderunt post resurrectionem , el hoc
futurnni fuisse scripturas sanctas ore ipsius audiernnt. Nos Christum prae-
sentem in carne non vidimns ; sed scriptnras ,
quibus et illi firmatisunt,
cotidie cum leguntur audimus. Et qnid de scriptnris dixit ? Praedicari in
in nomine eins paenitentiam et remissionem peccatorum per omnes gen-
tes , incipientes ab Hierusalem. Hoc discipuli non videbant Christum vi- ;
debant de fiitura ecclesia dicentem. Dicente itaque Christo quod non vi-
debant, credebant. Caput videbant , corpus nondum videbant. Nos corpus
videmus , de capite credimiis. Duo siint , sponsus et sponsa , cainit et
corpns , Christiis et ecclesia. DiscipuHs se ipsum ostendit, et ecclesiani
promisit. No])is ecclesiam ostendit , de se ipso credere praecepit.- Unum
videbant apostoli , aliiid non videbant. Et nos unum videmus , aliud non
videmns. Qnomodo ilii a praesenti capite credebant
nos de corpore , sic
de praesenti corpore credamus de capite. An negaturi sunuis ? sed negare
nos clamans veritas ipsa non sinet. Videmus enim ecclesiam Christi a soiis
ortn usque ad occasum laudare nomen Domini. Incipientes inqnit, ab ,
Hiernsalem. Sic est factnm nam dixit illis * sedete in civitate donec
; :
, Luc. XXIV. ly.
indiiamini virtute ex alto, qnia ego milto vobis a patre promissionem meain.
3. Illis itaque in civitate sedentibus , die pentecostes venit Spiritus san-
ctus , implevit discipnlos , locuti sunt linguis omninm gentinm. Unns ho-
mo loquebatur lingnis omniiim gentium ,
qnia unitas ecclesiae futura erat
in omnibus gentil)us. Conipuncti corde snnt ad hoc miraculnm universi.
Nam ludaei, qni audiebant, stupefacti crediderunt. Viderunt enim a Petro
a) Codd. illis.
,,,;
168 SERMO LXXXVI. ET LXXXVH.
fieri tantuin miracnlum, iii nomine Christi queiu suis manibus occiderant
et compuncti corde paenitentiam sub momento gesserunt. Donata eis sunt

usque adeo cuncta peccata nt etiam ipsum factum donaretur, quo Chri- ,
f. 120. b. stus erat occisus. inquam ipsi ludaei et (jui ante cru-
Conversi sunt , , ;
ccm incredulum caput agitabant ipsum caput Christum credendo habere ,
meruerunt ut deinceps caput eorum non agitaretur ([uia sedet ad dexte-

; ,
ram patris et in aeternum non movebitur. Non rediet i) ad miserias non

, ,
rediet ad crucem non rediet ad mortem sed in illa vera beatitudine per-
, ,
severat. Ergo ilU qui occiderunt Christum audierunt et doluerunt et , ;
sanguinem quem saevientes fuderunt et Jiiortui sunt credentes biberunt

,
,
et vixerunt. Sciunt fideles quod dixi et isti neophyti quia iam biberunt 2}. ,
Qui ergo non biberunt festinent et bibant , , ut aperiatur cor eorum : nunc
etenim clausum est. Itaque sicut scriptum est in libro , cuius nomen est
•\ct. II. o7. actus apostolorum, qui per hos dies legitur *, compuncti sunt corde , et
niulta miha hominum accesserunt Christo.
3. Tunc propter necessitatem ministerii ordinati sunt septem diaconi
inter quos eminebat plenus Spiritu sancto Stcphanus. Illis ordinatis, san-
cti Stephani spiritus a praedicatione veritatis se non continebat, lierve-
bat , scintillabat , accendebat ;

quousque ludaei impleti zelo ipro duintia
cordis sui iniecerunt super eum dnram lapidationem , et nobis fecerunt.
martyrem omnium martyrum metatorem 3). Occiso itaque Stephano, perse-
cutionem passa est ecclesia quae nata est in Hierosolymis. Secundum ,
promissionem ergo Domini incipiebant ab Hierusalem fundamenta eccle-

siae sublevari «), et facta est persecutio , et dispersi sunt fratres ; c|uia de
una congerie ignis , ligna ardentia dispersa per terram quocumque venerat
accendebat. Sic impleta est ludaea evangelio , impleta est Samaria , et
itum est ad gentes , et pervenit ad terminos mundi : non migrando a ra-

dice , sed crescendo per mundum impletum evangeliuin intuemur. Ecce
cernimus , ecce tenemus per omnes gentes diffusam fidem , incipientibus b)
ab Hierusalem. Neget qui audet. Non mea verba feriunt aures ipsius
sed oculos negantium ipsa veritas percutit os claudit et impletur quod , ;
•psLxu. 12. scriptum est*: quoniam obstruetum est os loquentium iniqua.
LXXXVII. UNDE SUPRA. IN PASCHA.
Prio.^b!"
"^''
I • jLiesurrexisse dominum nostrum lesum Christum a mortuis tertia
ouob.977.(.i77.
îi^^ evangelia sancta testantur ; et orbis totius terrae iam hoc in sancto
symbolo confitetur. Prophetae qui talia non viderunt futura dixerunt ,
,
non enim viderunt sed in spiritu praeviderunt. Et puto iam ceteros

,
a) Cod. vat. sullevari, ut nunc loquimur Fuit aulora labdacismus Afris gratus, ut
Itali. — b) Ita raelius heic tlixi alibi.
codiccs at retto incipientes.
1) Addatiir hoc exeniplum rediet pro redibit , sima eucharistia catholicum testimonium.
ccteris a Foreellino relatis. 3) Vocabulum militare , dictum de eo qui exer-
2) Animadvei-te et hoc Augustini pro sanctis- citum metandis castris praecedebat.
,
IN PASCIIA. 169
(juod inde debeant erubescere, qui cum Christi resurrectionem negare

non audeant nostram futuram negant i). Dicunt enim resurrexit ille
, :
,
tanquam ille cui soli resurgere licuit cum ipsa carne quam dignatus acce- ,
pit. Nunquid ideo est consequens ut resurgat etiam nostra caro, quia ,
illius resurrexit .^ Illlus utique potentia et virtus longe distat a nobis. Qui-
bus i-espondetur : longe est a te divinitas Christi , sed tibi propinquavit
infirmitas Christi. Apud se Deus ,
projDter te homo ; de suo te fecit, de
tuo pro te passus est. Si ergo fecit te de suo , resurrexit in tuo. Carnem
quippe Verbuni non habebat: in principio erat Verbiun , et Verlnim erat
apud Deum, et Deus erat Verbum lioc erat in principio apud Deum. :
Omnia per ipsum facta sunt, et homo per ipsum factus est. Sed postea
factus est homo ,
per quem factus est homo ; et ne periret homo , mor-
tuus est Christus. Sed resurrexit Christus. Quid in illo resurrexit ? Ver-
Inun caro factum est, et habitavit in nobis. Verbum accepit quod non
erat , sed nunquani perdi(ht c|uod erat. Verbum ergo mansit. Quid resur-
rexit ? Verbum a). Quare cecidit ? ut resurgeret. Quare mortuiun est Ver-
buin ? ut revivisceret. Sed dicimus mortuum in carne quam suscepit, non f. 121 a.
divinitate in qua permansit. Ergo in qua re Christus resurrexit , fecit in-
iuriam sibi ,
praebuit exemphim tibi. Ut eniin resurgeret ille , humihatio
erat, iniuria erat. Redi ad Verbum , redi ad illud : in princij)io erat Ver-
bum, et Verbum Deus erat Verbum et vide quid
erat ajiud Deum , et ;
est illi resiu'gere. Nam qui suscitavit carnem suam suscitabit et tuam. ,
Propterea enim voluit resurgere suam ne tu non crederes iesurrecturam ,
tuani.
2. Sed dicunt homines qui contra disputant : caro Chrisii resurrexit ,
quia triduo fuit in sejjulchro , nec vidit corruj^tionem , nec tabuit , nec
j)utruit , nec in pulverem dissoluta est. Nostra autem quando forte sepul-
chra jiatuerint , vix illic ossa inveniuntur; invenitur
j:)ulvis quicquid fuit ;
caro , totum redigitur in putredinem, totum resolvitur in juilverem. Ergo "
illud resurgere jDoterit ,

quod integritatem suam servare non potuit ? Con-
sidera , o hoino ,
qui ista disputas , considera incjuam esse ossa in sejiul-
chro si niliil aliud sunt vel ossa a). In sepulchro est et jiulvis corjioris
, i-n ,
eo loco in quo sinus terrae suscepit. Redi ad originem tuam et inquirc ,
quando seminatns es (juid eras. In utero primordia nostra fudit recor- ;
dare ; compara hominem sepultum , et hominem seminatum. Nempe omnes

novimus, cjuia mortales sumus. Sicut ergo consideramus viscera terrae in ,
quibus corpus iacet seminatum ut resurgat ita consideremus in maternis ,
a) Cod. ottob. fiicrunl niii ossa.
1) De corporiiin nostrorum futura resurrectione praecipuam repugnantiam. Et quidem ait idem Au-
copiosissime Augustintis in permultis qui
di-serit CCXLI. Propria fides esl
gustinus initio sermonis
extant sermonibus tempore paschali ab eo dictis. Christiaiwrum resurreciio mortuorum. Nunc pii
,
Tum vero eliam sermones eiusdem CCCLXl. et lectoreshanc quoque egregiam de eadem re au.cu-
CCCLXII, instar prope voluminum de eodem argu- stinianam mantissam boni consulent.
îiento agunt. Iseque id iminerito aut absque gravi 2) fsempe resuirexit Christiis ,
qtii erat Ver-
necessitate propter ethnicorum adversus id dogma Luin.
,
170 SERMO L\xxvii. i:r lxxxviii.
visceribus seniinatos , unde resurrexerit compositio ista membrorum. Ubi

latebant quinque isti corporis sensus.^ ubi erant in illo humore oculi et
lingua et aures et manus ? Haec olficia distributa membrorum unde pro-
cesserunt ? quis creavit ista ? quis ista formavit ? Nonne Deus ? Ipse ergo
Deus qui potuit tormatum de utero eicere ipse vult ut ex lactis facienda ,
consideres, et credasquod possit te vivum de sepuleliro producere i). His

seminari homines liis inquam formari homines in visceribus matrum co-
, ,
tidiana Scd adniirationem pro assiduitate nimia perdide-

miracula sunt.
runt et pro ipsa consuetudine viluerunt. Rem autem semel futuram id
, ,
est resurrectionem futuram semel , testimonia cotidiana frequentant. Clamat

natura increpat scriptura, credatur res futura. Credatur , Fratres corpns
, ,
hoc nostrum resurgere bonis ad gloriam malis ad poenain. , ,
3. Quid enim obsecro te qui non vis credere futuram carnis resur-
, ,
rectionem quid te movet ? quid tibi in corpore displicet Quis unquam

,
.''
Eph. V, 2». carnem suam odio habuit, dicit apostolus ^.'^ Quid tibi in corpore displicet .'^
Si describatur omnis coaptatio corporis , noiine hebescit qui audit ? et

nonne sufhcit a) qui describit ? Quid tibi in corpore displicet ? Ego dico :
corruptio Sed cjuae tibi placent erunt? quae tibi displicent

, mortalitas. ,
cor. XV. 44. non erunt? Audi apostolum *: seminatur corpus animale resurget cor])us ,
spiritale : seminatur in contumelia , resurget iu gloria : seminatur in in-

V. 53. firmitate , resurget in virtute. Audi plenius *: oportet corruptibile hoc in-
duere incorruptionem , et inortale hoc induere immortalitatem. Reviviscit
cjuod tibi placet quod cUsplicet ? Noli ergo esse ingratus redemptori
,
perit
tuo non credendo quod promisit sed fac quod praecipit ut accipias ; ,
quod promisit. Redemptor enim tuus totum potest facere quia Deus cst. ,
Si displicet tibi resuscitare corpus displiceat tibi et modo corpus. Quid ,
1. 121. 1).
foves quod displicet ? Quid tueris quod displicet ? Quid nutris cjuod di-
sjilicet ? Cur oj^tas incolume ? An jilacet? Age ergo gratias, et crede resur-
rectionem. Resurgent ergo corjiora quia resurrexit Christus sed non ha- ,
,
bebunt aliquain indigentiain quia et Christus, cum resurrexit, j30testate ,
manducavit, non egestate. Fames ibi non erit. Non ibi stabimus cum tre-
inore et chcemus jânem nostrum cotidianum da nobis hodie. Habebimus
:
semjDcr panem aeternum. Sed semjier joraesto est non j^rojiter illuni ojjta- :
bimus pluviam non contremiscemus siccum caelum quia jianis noster

, ,
erit qui fecit caelum. Et ibi non erit timor non labor non dolor non , , ,
corruptio non egestas non inlirmitas non fatigatio non tarditas. Om-
, , , ,
nia ista non erunt. Sed corpus erit. Omnia eniin mala ista quae sentimus
in corjjore ,
peccato contigerunt, non per conditionem exorta sunt. A
primordio enim per hominem cjui jDcccavit malam hereditatein accepimus
,
a patre nostro jieccatore. Sed venit nobis alia hereditas eius qui suscepit
u) Ita codtl., quasi satis laboris habct. Vel quid simile.
Idem Auguslinus enarr. in ps. LXII. 6. 5J ZJews

1) loco satis conformia. Confer iteni de fide et opp.
eramus , magnum illi est repa-

fecit 710S qui nou num. 23. 24. Et de catecli. rud. n. 46. y4. Nec nou:i.
rare qui eranms? Lege ibi cetera egregia, et liuic serra. ad calecli. n. 11.
,,
IN PASCHA. 171
uostram suam hereditatem. Nos habebamus mortem per cul-

, et proniisit
pam suscepit ille mortem sine culpa. Occisus est ([ul non erat clel)itor
,
vt diluit chirographum debitorum. Sit ergo in vobis animus fide resurre-
ctionis plenus. Non solum quae fiicta iam praedicantur in Christo sed ,
etiam de illo quae futura sunt promittunlur Christianis. ,
LXXXVIII. EIU.SDEM UKDE SUPRA IN PASCIIA.
Sicut
H ic est dies
domino Deo nostro cantavimus ita
quem fecit Dominns
,
, exultemus
illo iuvante
et iocundemur
facianuis.
in
Omnis
eo. rîVb''
f.™8.'b.
*"^'
Coil. R. part. 5.
enim dies a Domino factus est non tamen ; sine causa de ahquo (he prae- i' "s '>
ci])ue scriptum est , hic est dies cjuem fecit Dominus*. Leginuis cnm Deus
conderet caelum et terram ,
quia dixit : fiat lux , et facta est lux ; et voca- -ps. cxvii. n.
vit Deus diem lucem , et tenebras vocavit noctem. Sed est alius dies certus
nobis , et praecipue commendandus , de quo dicit apostolus *: sicut in dic • Rom. xiii. 13.
lioneste ambulemus. Dies iste vulgaris cotidianus , oriente sole et occi-

dente peragitur. Est alius dies, quo fulget Verbum Dei in corde fidelium
et pellit tenebras non oculorum sed morum malorum. Ipsuni ergo agno- f 1.23. .,.
scamus, in isto gaudeamus. Audivimus apostolum dicentem *: lilii enim lu- •

i. nies. v. 5.
cis sumus ; non sumus noctis necjue tenebrarmn. Sicut * in die honeste am- •
Rom. xiii. 13.
bulemus non in comesationibns et ebrietatibus, non in cubilibus et

, in-
pudicitiis non in contentione et aemulatione sed induite dominum
, ; le-
sum Christvnn , et carnis providentiam ne feceritis in desideriis. Hoc si
facitis, toto corde cantate : hic est dies cpiem fecit Doininus. Quod enim
cantatis , vos estis si bene vivatis. Quam multi per hos dies inebriant 1) se!
quam multi per hos dies parum est cpiia inebriantur , insiqoer etiam tur-
piter crudeliterque rixantur! Tales non cantant hic est dies cpiem fecit :
Dominus. Respondet enim eisDominus teuebrae estis, non ego feci. Si

:
vuUis esse dies cpiem feci , bene vivite et habete lucem veritatis (piae non
occasum faciat in cordibus vcstris.
LXXXIX. UXDE .SUPRV 2\ IX PASCHA.
i.i.id omnes qiiidem pertiuet sermo quo vita praecipitur et coin- ,

coj. vat.^^MM.
ir.endaturbona, ut vita impetretur et accipiatur aeterna. Veruntamen prae- Sbm.^TT.r.M,:

Otiob. 077.1. 211.
cipue vos alloquimur novelia germina .sanctitatis 3) regenerata ex ac[ua ,
et Spiritu ,
plantata et rigata per ministerium nostrum in agro Dei qui
dat incrementum. Sic vos existimate tamquain ex Aegypto liberatos a diira
.servitute, in qua vobis dominabatur iniquitas : transisse etiam per marc
1) Ebrietntis aptid Afrns suos viiiinn, ct qui- nolitedhccdere sohril , ct rcdire ebrii : etp0.1t
dein festisdiebus, saepe deplorat Augustinus, puta meridiem videbimus vos.
ep. XXII. XCIII. 49., et enarr. in ps. LIX. fin.
3. 2) Praecedunt in cod. sernioiies Augustini, etqui-
Profecto etiam in die niatutino pascliae eoncio- dem proxinie qui tertio loco editusfuit a Deiiisio.
ille,
nans serm. ed. CCXXV. 4. aiebat ad plebem suam: 3) Ailoqiiitur neopiiytos.
, ,
172 SERMO LXXMX. ET XC.
riibrum, per baptismum scilicet sauguinis , Christi cruce signatum. Hos-

tes qui vos a tergo insequebantur ,
peccata praeterita deputate Nam si-
f.i27..r cut transeunte Aegyptii perierunt

Dei populo sic vobis baptizatis illa ,
deleta sunt. Nunc ergo caeleste regnuni qui vocati estis tanquam terram
promissionis inquirite et per istam terrenani vitam velut per eremum
,
iter agentes temptationibus vigilanter obsistite. JManna enim vestrum de

,
sancti altaris participatione percipitis ,

et de petra elfluit quod potatis.
•
I. cor. X I. Hoc totum commemorans , docenda praedicans apostolus Paulus * nolo ,
et :
inquit, vos ignorare ,

Fratres quia patres nostri omnes sub nul)e fue-
,
runt et omnes niare transierunt

, et omnes in JMoyse baptizati suut in ,
nube et in niari et omnes eandem escam spiritalem manducaverunt et

, ,
omnes eundem potum spiritalem biberunt bibebant autem de spiritali ;
sequente eos petra petra autem erat Christus. ;
2. His certe apostolicis verbis evidenter agnoscitis, non ista nos pro-
pria coniectura , sed sancta scriptura doctos insinuasse auribus et menti-

bus quod admonui dicens temptationibus 'vigilanter obsistite. In-
vestris ;
:
y. 5. tuemini quod idem apostolus consequenter et terribiliter dicat sed non :
in plerisque eoriuu beneplacitum est Deo prostrati enim sunt in deserto. ,
Haec autem figurae nostrae facta fuerunt, vit non simus concupiscentes mala,
sicut et illi concupierunt neque idohs servientes sicut quidam illorum
;
,
•£.xo(i.xxxii.c. sicut scriptum est * : sedit popukis manducare et bibere , et surrexerunt

hidere. Neque fornicemur , sicutquidam eorum fornicati sunt et cecide- ,
runt una die viginti ti'ia milia. Neque temptemus Christum, sicut quidam
eorum temptaverunt et a , serpentibus perierunt. Neque murmuraveritis
sicut quidam illorum murmui\iverunt et perierunt ab exterminatore. Om- ,
nia autem haec iu iigura contingebant illis. Omnia autem haec scripta
sunt ad correctionem nostram in cpios finis saeculorum obvenit. Vos ,
ergo, carissimi ,
praecedentia mala exempla vitantes , eos imitamini qui
Deo placuerunt noii qui Deum offendendo perierunt.
, Quicl enim profuit
per mare rubrum ab Aegyptiis evasisse et in deserto , a serpentibus inte-
risse ? Sic sunt qui baptizati , et a peccatis praeteritis liberati , tantam ne-
glegunt gratiam , et venenosis mortiferisque seductionibus intercepti, ad
vitam non possunt pervenire promissam. Horum exempla fugientes , ei cpii
vos redemit ,
perseveranti oboedientia cohaerete ; ut perveniatis ad regnum
non quale primo populo datum est in umbra futuri , sed ubi cum Christo
non erit finis aeterna sitis felicitate
, victuri.
XC. CUIUS SUPRA 1). IN PASCHA.
..Gônfitemini Domino quoniam bonus 2) quoniam in saeculum mise-

• Ps. cxvii. I. ricordia eius *. Cum aUas os nostrum divinis laudibus debeat esse dicatum
1) Praecedunt alii sermones Augustini. psaliniCXVII. bis recenset in indiculo Possidius;
2) Sernioneni sancti Augustini de lioc versiculo ideoque plures fuisse videntur.
,
IN PASCUA. i73
tnm maxime ia hac paschae solleninitate , in qua ante dispntationis in^ros-
sum, hoc devoto conventu atque in vestrae congregationis sanctissimo
in
coetu , Deo per Christum laudes et gratias frequentare. Haec
congruit nobis
est enini sollemnitas, in qna credentibus indnlgentia data est, reparata sa-
his vitae, aeternitas restituta. inquam, sollenuiitas in qua revixit Haec est,
nuindus, prostratus est Deus, victa est niors so-
est (habohis, misertus ,
luta sunt tartara reserata sunt caelestia in qua hostis prosternitur

, ini- ;
,
micus calcatur, christianus absolvitur interempta redduntur perdita re- ,

,
parautiu^ amissa redonantur, inferna respirant, terrena laudant , honorant

caelestia. In hac itaque sollemnitate Adam morte exuitur ,
paradiso leddi-
tur , regnis caelestibus destinatur, gloriantur angeU, iaetantur sancti , iusti
exultant ,
gaudet mundus , triumphat ipse dominus Ghristus , cui est cum
Deo patre honor et gloria in saecula saeculorum.
a. Spiritus sanctus in liuius psahni principio terrorem adimit , duin
Dominum bonum ostendit : clementem enlni demonstrat, dum mitem in-
tentat ad confessionem provocat, dum severitatem bonitate commutat. Et
;
tamen in consequentibus dicit qui percussit Aegvptum cum priinogeni- :
tis eorum ,
qui interfecit gentes fortes, et percussit reges admirabiles. Mag-
nam in isto psahuo diversitatem attendo , magnam ambiguitatem consi-
dero. Si bonus est Deus , cur interficit ? Si interlicit quomodo bonusest?
,
Duo enim ista diversa sibi contrarietate consistunt , bonitas et censura ,
severitas et clementia , misericoixha et vindicta : dum invitat, et terret ; dum

vindicat , et persuadet ; dum severus est , et indulget : qui enim Ijouus
est , absolvit non vindicat 5 et qui vindicat , severitatem non bonitatem
intentat. Sed manifestum est , utrumque Deo competere , et diversitatem
istam j3ro meritorum varietatibus impertire. Consideremus ergo bono Deo
severitatem procurare , et severitatem spreta bonitate exurgcre. Bonitati
enim severitas procurat , et dum obiurgat , dum terret , dum vindicat.
Cuius severitatis metu dum territi peccatores non tantiim delictis finem
imponunt , sed et paenitentiae lucra avida cupiditate corripiunt; sic bo-
nitate Dei per indulgentiam lil)erantur. Bonitas enim conlempta , severi-
tate est vindicanda. Neque enim dignus est pietate ,
quem nec severitas
terruit , nec paterna l)onitas invitavit. Utraque enim , ut diximus Deo ,
iudici competunt. Bonitas est quae absolvit, severitas est quae addicit.
Nisi enim censura sese exerceret , effectum bonitas non haberet. Facile
enim in bonum confugit ,
qui terroris formidinem contremiscit. In tem-
pestate portus petitur ,
pax in ])ello conquiritur, in aegritudine sanitas
in contrariis prosperitas , in sterilitate ubertas optatur. Tolle aegritudinis
nialum, et perdit sanitas praemium. ToUe certamen et virtus non habet ,
nomen. Nisi enim contraria operentur, prospera operari non possunt.

3. Initur bonus est Deus , dum hominem , (luem instituit , diliijjit ; se-
verus est , cum impravatum i) refrenare pietate non potuit ; ut iam meriti
!) Addatur hoc novuin lexicis vocabulum impravalus , a, uin.

,,:
17'! SERMO XC, ET XCr.
([tialilas ex. honiiae ipso nascattir , eontraljentlo ex contempUx dellcta, et

spernendo confessionis remedia ; nt inexcusabilis fiat qiiimonita contem-
nendo peccavit, et despiciendo remodia poenam sibi qiiam non timuit ad-
quisivit ; nt quem confitendo habere noluit bonum constitiieret sil)i , con-
temiiendo iiatuin ; et ipse qui Dominiim bonum non sensit, severum sen-
tiret, nisi ad l)onum confitendo confiigeret : quia et iii hoc ipso bonus
est , cum severus est. biveiiitiir enim consilio magis quam severitate ter-
lere, qui bonitatem confitendo desiderat exercere. Dilatio etenim poenae
causa est veniae. Non amat vindicare ,
qui differendo desiderat ignoscere.
Centum annorum futurum diluvium Deus aliquando protraxit. Qua-
spatio
dringentos annos Aegyptiorum populum distiilit; et per multam annorum
seriem Amorrhaeorum scelera toleravit ut notuiu faeeiet omnibus ho- ; ,
minem ad sniim festihare interitum ; Dominum vero perituris dilationis

•E/.cch.xxxiii. dare remedium. Qui per prophetain concionatur et dicit*: nolo morteni
1.130.1). peccatoris , tantum convertatur et vivat.
4. Ama igitur, c[uisquis contemptor es, bonum; et sollicite time censo-
rem : benignum dilige, severum metue indulgentem ama vindicantem , ,
observa. hivitet bonitas ad remedium, ne severitas rapiat ad supplicium.

Utraqiie, dum teinpus est, meditare. Hic enim aut remittit bonitas ; aut
severitas in iudicio llectit. Providenduin tempus est iii fnturiim , ne in te
divinum exerceatur iudicium. Aut serva mandata , et beatus existis ; aut
confitere peccata , et a reatu solveris. Praeterita gesta propter te commen-
data sunt ; tibi tota anticpiitas procurat «); tibi quiccjuid aut misericordia
indiilsit, aut patientia distulit , aut consilium terruit ,
procuratum est. Tibi
bonorum gloriae , malorum poenae conscriptae sunt. Tibi providit cpii
et
cuncta conscribi praecepit. Providentiam Dei in tuam salutem adscisce b):
tibi negotium gessit , cpii te de praeteritis informavit. Gravitis enim pec-
cat ,
qui post exempla degenerat. Nec enim merebitur veniam , cpii iudieis
non timuit declinare vindictam. Denicpie accipe de praeteritis duo exem-

pla quae aut petas aut timeas aut optes aut fiigias. Terrentu'- Ninivitae
,
,
et evaduiit;contemnunt Sodomitae et pereunt. His terror indulgentiam ,
illis contemptus interitiim [)rocuravit. Paenitentia Ninivitis bouum exhiliet
Deum contumacia Sodomitis vindicem effecit Dominum. Unuin iitrorum-

,
que nieritiim discrevit j)aenitentia et conteinptus confessio et reatus af- , ,
flictatio et despectus. Digne eniin sentire debet iiidicem, qui bonum con-
temjisit auctorein i); ut bonitatem sibi utilem perderet, cpia paeiiitentiam c)
contempsisset.
XCI. EIUSDEM UNDE SUPRA. I.\ PASCUA.

C,«l. \al. iOJl.
f. );ii. 1).
<)ttDl).<)77.f.23:).
1 . Jnodie saeratissimam resiirrectionem filii Dei , cpii ab infidelibus Iu-
daeorum tiirbis crucis patibulo affixus oecubuit, tripudiantes celebramus
17) Cod. mondosp prncurnlnr. — b) Cod. adscissae, — c) Cod. inwnilfnlia.
1) Id esl 2)al7-em , iit arbitror; ceu illud apud Virgiliuin: generis ncc Dardamts auctor.
IX PAScnA. 175
qui ideo in mundum humanae carnis formam assumens per virginem na-
sceretur ut pro totiusmundi ereptione mori quivisset. Quod olim id est
, ,
ab exordio mundi sacrosauctis proplietae oraculis praecinerunt omnipo-

, ,
tentis Dei filium qui erat in principio apud Detim patrem et per quem ,
facta sunt omnia ,

per virginem procreandum in mundo , at([ue miraculo-
nim signis se mortuos suscitaturum i),leprosos
esse filium manifestaturum ,
mundantem ,
claudis gressum innovantem
surdis auditum restituentem ,
,
caecos illuminantem ad extremum vero ab infidelii)us ludaeorum populis

,
discipulo proditore interficiendum. Quae omnia in Christo adimpleta esse,

luce clarius constat.
2. Nam cum primitus natus esset infans ,
pannis obvolutus est , et in
praesepio reelinatus, quasi homo nutritus atque confotus est. Cum vero ad
triginta annorum aetatem pervenisset baptismum consecutus , est ; non quia
aliquibus peccaminum sordibus maculatus unquam fuisset , sed nobis qui
innumeris flagitiorum contaglonibus violamur, baptismi lavacrum contulis-
set: quo lotis«)per fidem omnium facinorum admissis mundari posse prae-,
Exinde quadraginta dierum ac totidem noctium ieiiniium peragens,

stiterit.
antiquum sibi zabulum dira contra se temptationum iacuia torquentem, ,
subiugavit ut quemadmodum Adam primum parentem nostrum manducan-

;
tem evicit b) atque ex paradiso reppulit , eodem modo a Christo ieiunante

prostratus , atque homo paradiso restituatur. Cum deinde aperte jDraedicare
coepisset, et innumerabilibus signis ad fidei agnitionem provocare; ludaei
autem zelare verbis eius ac de morte cogitare conati sunt discipnlo eius ,
pecuniam promittere si eiun prodidisset. Quod ipse quoque discipulis suis

frequenter se passurum praedicaret et quod a discipulo suo inimicis suis ,
ad occidendum tradendus esset apeitius tamen ante biduum cum discipu- ,
lis vescens, eorinnque pedes ipse Dominus lavans, humilitatis ac mansue-
tudinis vestigia ostendens Dominus, qui mundi creator extite-

;
quatinus si
rat , homihum nimirum pedes quos nuUus humilitatem creaverat lavasset ,
habere refutaret taliter discipulos suos affatus est unus ex vobis tradet
; :
me hodie. Vae homini iili per quem trador ego melius illi erat si non fuis- !
set natus. Trepidantibus autem illis , dixit iterum : qui intingit mecum ma-
num in parapside, hic me traditurus est.
3. Unus autem ex duodecim qui vocatur ludas exiens adduxit infau- ,

,
stam ludaeorum turbam, qui tenentes eum vinxerunt, et adduxerunt ad

Caipham principem sacerdotum. Tunc milites praesidis suscipientes lesum
in praetorio , congregaverunt ad eiuu universani cohortem , et exuentes
eum , chlamydem coccinea.ii circundederunt ei ; et plectentes coronam
spineam posuerunt super caput eius et genu flexo ahte eum illudebant ,
dicentes ave rex ludaeorum. Et expuentes in faciem eius, dabant ei pal-

:
mas et accepenint arundinem et percutiebant caput eius. Et postquam

: ,
a) Cocl. vat. loti. Ottob. loci. — l) Codd. eviitcit.
1) Cod. cum soloecismis: suscitatiinis, mundans, restituens, innocans, illuminans. Confer dicta a nobis p. 2.
,
176 SERMO XCI.
illuserimt ei exuerunt eum clilamydeni, et intluerunt vestimenta eius

,
et duxerunt eum ut crucifigerent et venerunt in locum qui dicitur Cal- ;
variae , hebraice Golgotha. Erat autem et superscriptio inscripta super

ilhim litteris graecis , latinis , et hehraicis : hic est rex ludaeorum. Tunc
crucifixerunt et cum eo duos latrones, unum a dextris, et inium a sini-
stris. Unus autem de his (]uipendebant kitronibus blasphemal)at cum ,
dicens : si tu es Christus , salvum fac temet ipsum. Respondens autem al-

ter increpabat eum dicens : neque tu times Deum, quod in eadem dam-
natione es. Et nos quidem iuste , nam dlgna factis recipimus ; hic vero
Et dicebat ad lesum
nihil mali gessit. : Domine memento mei cum veneris
in iêgnum tiuun i). Et dixit illi lesus : amen dico tibi hodie mecum eris ,
in paradiso. Praetereuntibus autem illis , blasphemabant eum moventes ca-
pita sua et dicentes vah qui destruit temphim Dei, et in triduo illud reae-
:
dificat salva temetipsum

! si filius Dei es descende de cruce. Similiter et ; ,
priiicipes sacerdotum ludentes eum dicebant alios salvos fecit, se ipsum :
salvum facere non potest. Si rex Israhel est descendat nunc decruce, et ,
credimus ei. Ilesterna autem die 2), tertia hora 3) diei in cruce suspensus est.
4. A sexta vero hora nsque in horam nonam per universum mundum
tenebrae factae sunt , et obscuratus est sol. Et ecce velum templi scissum
est in duas partes a summo usque deorsum , et teriâ mota est , et petrae
scissae sunt, monumenta aperta simt. Et circa horam nonam exclama-
et
bat lesus voce magna et dixit pater in manus tuas commendo spiritum : ,
meum. Et haec dicens expiravit: et ad inferna descendit, ianuas tormen-

torum conf regit ; ac deinde sanctorum animas ,
qui sibi ab initio mundi
placuerunt, eduxit; atque matutina hora dominicae dici non solus, sed et
niulta sanctorum corpora ,

qui ante dormierant surrexerimt ; et exeuntes
de monumentis post resurrectionem eius venerunt in sanctam civitatem ,
et apparuerunt nniltis. Nam sicut in hoc tempore Dominum interfectinn

ac resurgentem audivimus ita etiam in hac eadem nocte in eodem cor- , ,
pore venturum esse ad constituendum mundi fmem cognovimus 4)> caelis ac

terris ante faciem eius ardentibus ;
portaturque a) ante faciem eiiis ea-
dem crux in qua passus est, ac vulnera in manibus eius aperta. Et timc
omne hiimanum genus in antiqua corpora h) resiliet et diligenter a singulis :
quibusque requiretur quid praeceptorum Dei fiictis implevit si tanta Deus

,
,
pro hominibus pertulit.

î. Qua dc re , Fratres karissimi , vitam vestram moresque ad Dei vo-
"> It.i eod., val. non pitriabilurque ; nam in oltob. <leest. — b) Codd. in antiquis corporibus.
1; De latrone crucifixo ,
praeter niemoratos ser- qua leetione et controversia commentatores prope
nioues p. 1,")7. ndn. 2, adde .Augustini ipsius in ap- omnes prisci recentesque disputarunt; in primis
peud. serm. CLIV. CLV. Itemqne S. Leonis ed. ve- fûsebius caesariensis, a nobis editus, in quaestio-
ron. sermonem LIII. nibus evangelicis ad Mariaum.
2) Ergo liic sermo recitabatur ab Auguslino in 4) Animadverte traditionem ecclesiasticam ,
quod
magno salibato. Cliristus nocte inter sabbatum magnum ac domi-
3) Sequitur ergo lieic Augustinus vulgatam Mar- nicam pasclialem , venlurus sit ad niuudi exercen-
ci lectiouem cap. XV. 25, tertia , non sexta ; de dum iudicium.
IN PASCUA. J77
luutatem roinpouite. Nnlla vos vana laetitia Dei praeceptorum immemores

reddat. Nullus se obseenis libidinum macubs ioedet , nidlus aiio dolum ab-
sente concinnet : furta, falsa testimonia , rapinas , concupiscentias , illece-
l)ras, perinria , contradicat a). Si rpiis vero r|nibnslibet horum peccaminuni

llagitiis vitiatus fuerit , ad paenitentiani cito conveniat , et delicta sua ctmi
lacrymis et eleeniosynis et ieiuniis redimat. Unde necesse est, ut semper
pavidi semperque suspecti ponanuis ante oculos mentis , hic cnlpam ope-
ris, illic iudicium extremae districtionis. Pensennis cpiam districtus iudex
veniat ,
qui iudicinm minatur; et licet terrores peccatoribus intentet , ta-
men sustinet. Et qnod iccirco venire citius diilert , nt minus inveniat quos
condemnet. In proximo namque est iudex qui dicit *: vae vol)is qui ridetis • luc. vi. is.
nunc, quia lugebitis et flel)itis. Horam vero ultimam dominus noster lesus
(^Jiristus iccirco nobis voluit esse incognitam , nt semper possit esse su-
specta ; nt dum non possumus, ad illam sine omni tur-
illam providere />)
pitudine nidla intermissione praeparemnr. Quia ergo et venturae mortis

tempns ignoramus et post mortem operari non possunuis
, snperest nt .
ante mortem tempora indulta rapiamus. Quia enim adhuc liodie iiceat
l)eiie agere scimus utrum cras liceat
, nescimus. Sic enim mors ipsa
; ,
cum venerit vincitur, si prius quam veniat semper tinieatur. Pius namqiie
Dominus cito paenitentia placatiu*. Tempora namque buiusvitae, in velo-
citate deiiciunt ; nullus hic hominum perpetualiter i) vivere poterit. Nul-
his nmf[uam tam valide regnnm babuit , ut mortem evadere quivisset ;
sed omnes tam potentes quam subiecti , tam nobiies quam ignobiles tam ,
reges quam etiam eorum dominio subiugati , mortem subire debent. Haec
vobiscum , Fratres mei , sollicile cogitate ; in compendiis huius vitae , cjiia-
liter aeternum vivere valeatis praevidete. Cum certum omnibus constet

in ,
<piod deinceps in remuneratione qualiter merebitur, accipit. Qua de i'e ,
praecepta Dei in animam figite eaque cotidie factis implete ([iiatinus , ;
iii novissimo die liuius saeculi , cum omne humanum geiiiis j)ro meritis
suis indicatur, non cum diabolis et peccatoribns in aeterna tormenta cor-
ruatis, sed cum Domino eiusque , angelis et cum omnibiis sanctis in ae-
,
terna amoenitate remaneatis ; et cum gaudente gaudebiinus, ct regnante

regnabimiis, et vivente vivenuis in saeeula saeculorum. Amen.
:^cii. cuirs .slpra. sermo de alleluia.
IA.lleluia canticiim est novum 2). Homo novus cantat canticum noviim. f:"^-!."';
*''''
"""''•"" ^•-'"'
(Jlantavinuis nos , cantastis et vos, infantes , cpiinnper ab ij)so innovati estis.
Kt nos vobiscum cantavimiis, quia eodem pretio redemj)ti sumiis. Quod
«I lla codd. ciira quarto c.isu. — b) Ita coilil. prov. At iiifra pracv.
t) Vocabuli iO(?r/)e/;/«/i/frprotulitexenipliiniCan- Si Senno S. Aiigustini de cantico noco e.nitit

gius ex pi-aecepto Caroli magni ; nos aliud ex Re- in rodicibus lauresliamensibus , teste catalogo apud
inigio antissiotlorensi in noslro glossario. >'unc de- nos Spicil. roni. T. V. ici.
p.
nique tertiuni lioc accedit.
23
,;
I7S .SEii.\io xcii. ni; .\i.f.ELriA.
cxijît oaritas fraterna admoneani vos ; non soluni vos , sed etiani eos qiii
audiunt admoneo taniquani fratres et filios ;

fratres, quia una nos genuit
ecelesia niater ; fdios, quia per evangelium ego vos genui. Bene vivite , di-
leetissiinl filii , ut bonas eausas de tanto sacrainento suscepto hal)ere possi-

tis. Corrigantur vitia , componantur mores suscipiantur , virtutes , assit a) uni-
cuique vestrum pietas , sanctitas , castitas , humilitas , sobrietas , ut tales fru-
ctus offerentes Deo , delectetur in vobis , et vos in illo. Gaudeamus et nos
de profectu spei vestrae , videntes in vobis fructus mercedis spei nostrae.
Diligite Dominum ,
quia diligit vos ; frequentate hanc matrem quae genuit
vos. Videte quid vobis contulerit haec mater, ntcreaturam coniungeret crea-
tori ; servos, faceret filios Dei ; mancipia diaboli faceret fratres Christi. His
,
non eritis ingrati si ei digniim olosequiuin vestrae prae-

lantis eius beneficiis ,
sentiae exliil:)ueritis. Neque poterit quispiam propitiuin liabere Deum pa-

trein (jui ecclesiam contempserit matrem i). Haec ergo sancta et spiritalis
,
niater cotidie vobis spiritales escas praeparat per quas non corpora sed ,
animas vestras reficiat. Panein vobis caelestem largitur, calicem vobis salu-
tarein propinat, non vult quemquam filiorum suorum tali fame laborare.
Agite pro viribus/!»), dilectissimi, non deserere tantam matrem ut saturemini ,
ab ubertate domus eius , et torrente deliciarum suarum potari vos faciat

assignetqneDeo patri dignos fiiios quos pie nutriendos ad aeternam vi- ,
tam iucolumes liberosqne perducat benedicentes Patrem et Filium et Spi- ;
ritum sanctum cui est honor et gloria in saecula saeculorum. Amen.

,
XCIII. UNDE SUPRA. SERMO DE RESURRECTIOINE DOMINI.
Cod. \at. 1951.

f. 134. a.
1 . JAesurrectionis doininicae veneranda sollemnitas cunctis hodie per
vat. 1277. f. 2.
orbem gloriosa resplenduit cuius quanta sit divinitas quantaqne maie- ;
stas non est opus nostri sermonis patiocinio praedicari. Neque enini haec
,
ut ceterae festivitates in aliqua tantum mundi parte celebris habetur nec ;
aliquibus quasi peculiaris laetitia indicitur recolenda ; sed totum quicquid

nsquam una complectitur totum tenet ac possidet et generali quo-
est , ;
dam gaudio caelnm terras tartarumque perlustrat. Non ergo ut dixinuis ,
morlalis linguae eget coinmendatione quae per se caelesti est praedita ,
virtute. Succumbit eius celsitudini oinne humanae vocis praeconium, quae

laudibus ineffabiliter extoUitur angelorum. Ne tamen huius sanctae mul-
titudinisdevotionem et fidelissiniam pietatem debita verbi divini conso- ,
latione fraudemus conemur aliquid dicere si possumus. Resurrexit hodie

, ,
Christus exultet omnis mundus. Par enim est

, ut sicut omnis creatnra ,
luctivaga 2) doluit ploratu in morte creatoris sui, sic gaudeat in resurrectione

domini sui ; et quae funereae noctis obscuro prosecuta est exequias in cruce
u) Ita cod. pro adsit. — i) Codex uterque i'obis quod corrigendum iudicavi.
,
1) Etiam in sermone tertio ad cateclmmenos n. 13. clesiam noluerit habere niatrem.

( Toni. VI. p. 431 ) celebiem hanc sententiam dicit 2) Aniniadverte \ocahu\\im luctivagus ab utroque
Augustinus : nec liabebit Deum patrem , qui ec- codice adsertum.
,
SERMO XCni. DE RESimRECTIONE DOMINI. 179
nioiientis nunc triumphalem ab inferis redituni laeta suscipiat resurgentis.

,
Christi enim hodie resurrectio maledictum solvit antiqnum quod per ,
Adam ad omnes eius posteros tristi mortis sententia decurrit terra es et :
in terram ibis *. Ecce resurrexit ab antro sepulchri rediviva caro phoeni- •

Gen. iii, w.
cis i), quani cinnama decoxerant pietatis. Grannm frumenti quod solum in , t. m. b.
terra mortificatum est in passione multum fructum attuHt in resurrectione. ,
Soius enim mortuus est sed sohis miniine surrexit. Quorum enim sepul- ,
ohra in eius passione sunt patefacta , horum corpora Christo resnrgente

sunt de pulvere suscitata. Decebat enim ut ille priinus resurgeret , dcinde
illi ; sicut apostolus dicit *: Christus resurrexit a mortuis primitiae dormien- • i. cor. xv n.
tium. Et sicut cum Domino snrrexerunt , ita cum eo ascendente etiam ipsi
ascendisse creduntur.
2. Ferunt autem phvsici natum leonis catulum tribus dormirc diebus,
tandemque die tertia niagno parentis rugitu excitatum exurgere 2). Solet
ergo divina scriptura Christum catulum appellare leonis. Denique lacob
j>atriarcha sub typo ludae de Christo ita vaticinatus est *: catulus leonis lu- G<>n. xux :>.
da ; ad praedam , fili nii , ascendisti ; requiesccns accubuisti nt lco ct quasi

leaena. Quis suscitabit eum! Chiistus ergo in passione quasi leo accubuit
et in morte requievit, quia alacriter et magnae constantiae fiducia passio-
nis agonem peregit ; utpote qui ipsam mortem in potestate habebat noii ;
necessitate, ut ceteri homines sed voluntate mortem suscipicbat. Collocatus

,
ergo in sepnlchro , ibique triduo quasi leo robustus atque imperterritus

iacuit, securus de mox futura resurrectione. Sed ([uis suscitabit eum ?
Quis ? nisi pater validissimo rugitu a somno illum excitans mortis? Qualis
A'ero fuerit iste rugitus ,
psalmista docet ex persona patris loquens atl iilium :
exurge gloria mea , exurge psalterium et cithara *; id est oiiui um chorus vir- Ps. ui. 9.
tutum. Moxque ille respondet exurgam diluculo. iÎane enim prima sal>-
:
bati Dominns resnrrexit, et nobis membris snis speni resurgendi quaiulo-

cjue donavit. Omnes siquidem fideles verissime credunt, mcnibra sc esse
Christi ,
qui est caput corporis ecclesiae. Si ergo niembra Christi sumus , •
Rom. vi. .s.
liquet profecto, quia cum eo moriente mortui suinus, cumqne eo siirgente

surreximiis, apostolo dicente *: si mortui sumiis cnin Christo , credimus •
coios.^ 111. i.
quia simul vivennis ciim ipso. Et iteriim : si consurrexistis cum Christo ,
quae sursum sunt quaerile ; omnium enim revixit saluti , (pii |)ro omnimn
peccatis addictus est passioni.
3. îoviim qnidem est miraculum resurrectio Salvatoris , sed multlplici-
1) Synibolum reFuiTeotioiiis plioenlx ;ipufl ipsum piete, in hoinilia XVII. in gen. eap. XLIX. 9. ad
Aupustinum de aninia et eius ori;;. lib. IV. 33. Hinc illa verba : catulus leonis etc. qiiis suscitabit eum?
phoenix visitur interduni in sacris Romae musi- Sic diserte nimirum seribit. Physiologus de cattilo
vis, nec nou in vetere saiictae Felicitatis IM. pictura teotiis haec scribit quod cum /uerit natus , tri-
,
ad Titi thermas, ouius nosexemplum, dum adhuc bus diebus et tribus noctihus dormiat ; tum deinde
incolumes colores essent fideliter expressum do-
, patris fremitu vel ruyitu tariquam tremefartiis
nn servamus. cuhilis lorns suscitet catnliim dormientem. Lesratur
,
2' Ne quis putet reni hanc de recenlioribus phy- etiam Epiphanii pliysiologus cap. 2. eum animadver-
sicis sumptam, en locuiu Origenis , Uuliuo inter- sionibus.
180 SERMO xcur.
bus figurarnm synibolis in sanctorum actibus ab ipso est nascentis mundi

Mv. Reg. xiii. exordio praesignata. Ut enim de nndtis uno utamur exemplo Helisaeum ;
propbetani accipimus * iam deriuictuin iam tumulo eonditum suscitasse ,
mortuum. Cum enim cadaver hominis defuncti ad tunnilandum ferretur ,
terrili funeris baiuli repentino latronum superventu proiecerunt cadaver ,
liominis in sepulcbro HeHsaei ;

quod ut tetigit ossa eius , revixit homo , et
stetit super pedes suos. Quem in boc facto Hebsaeus ,

qui interpretatur
Deus meus salvator i) ,
quem alium nisi dominum designat Salvatorem ,
qui bumano generi sua morte resurrectionem largitur , et vitani sepidtus

? Igitur quia Hebsaei prophetae semel fecimus mentionem 2), abud
opeiâtur
•iv.Reg cap. i. quoque factum eius non tam rairum cjuam mysticum breviter nos vete-
xere non pigeat *. Cum enim absente Hebsaeo filius Sunamitidis r^) muberis
fuisset defunctus et mater ad eum profecta miserae orbitatis querelis
, ,
1. 135. a. sanctum virum obrueret ille Giezi puerum suiim ciuu virga misit, prae- ,
cipiens ut super cadaver exanime virgam poneret b). Sed cum mortuus
non assurgeret , idque Giezi viro D(5mini renuuciasset , venit ille , et sii-
blata virga incurvavit se septies c) super puerum , et reversa est aninia
pueri in viscera eius et revixit. Quem in boc facto mirabib Helisaeus nisi Do-
minum salvatorem praemonstrat d)? Quein puer Giezi c) nisi IMoysem de-
signat ,
qui in omni domo eius fidebssimus fuit ?• Quid vero virga, nisi le-
ge^n designat? Misit Hebsaeus Giezi cum virga ; misit Dominus Moysem
cum quae peccantes severissima idtione feriret. Posuit Giezi virgam
lege ,
super mortuum et Moyses legem peccatis opposuit. Sed mortuus noii

,
surrexit quia lex Moysi peccata ostendere potuit

,
non sanare. Venit ,
posteay) Helisaeus virgam sustulit super mortuum se incbnavit quia illa

, ,
,
maiestas , illa ineffabiiis gloria , fifius videbcet Dei, aecjuabs patri, ad terras
descendit , severitatem legis abstubt ,
gratlam misericordiae paenitentibus
praerogavit ; formam servi contemperavit se per omnia nostrae
accepit ,
fragibtati , ipsam quoque mortem, quae peccatum superfbixerat, abscpie pec-

cato suscepitsed morte sua mortis imperium destruxit et die tertia re-
; ;
surgendo carnem immortalem iam atque incorruptibilem de sepulchro levavit.

Exultemus ergo Fratres in Domino et mortis triumpbatori intimo
4- , , ,
mentis omniumque sensuum iubilo gratias agamus cpii nos de tenebris ,
• I Pctr. II. 3. vocavit in admirabile buiien suum * et de potestate diabob erutos trans- ,
,• coioss. 1. 13. tQ]it in regnuni filii caritatis suae *. Sed baec nostra laetitia non debet si-
mibs esse mundanae , nec more vulgaris turbae plausibus insanis et luxu-
•I. cor. V. 7.
riosis exagitari conviviis. Etenim ait* pascba nostrum inimo-
apostolus :
latus est Christus. Cum ergo Cbristus nostrum pascba sanctum et di-
sit
vinum , sanctis et divinis est gaudiis celebiândum. Ait abbi idem aposto-
a) Codd. Siiiiamitis. — b) AJter cod. posuisset. — c) In altero codice deest septies. Certe vulgatus lat. liabel potius quod purr
oscitavit sexies. — </) Alt. cod. designat. — c) In alt. cod. Giezi ciiis — f) Alt. cod. crgo pro postea.
l)Scilicetexduobus hebraicis vocabulis cum suf- ex parente suo spiritali Ambrosio , qui in epistola
C.xo, iTN et y w'\ LXXXI. 7. siniiliter quodaiumodo de hoc Helisaei.
2) Sumpsit hanc fortasse iniaginem .\uguslinus niiraculo scribit.

,,
DE RESCERECTIONE DOMINI. i81
lus*: si consurrexistis cum Christo quae sursnm sunt sapite, non quae
,
•
coios*. iii. i.
super terram. Ergo et nos spiritalibus a) spiritalia comparantes, expurge-
mus vetus fermentum ; id est exuentes veterem hominem cum actibus suis,
et induentes noviim ,
qui secundum Deum creatus est in iustitia et sancti-
tate veritatis. Contempnamus igitur mundum cuncta terrena et in imo ,
iacentia despiciamus , et enitamur ad ea quae sursum sunt , omnemque

nostram intentionem ad aeterna et caelestia dirigamus et cursu praepeti ,
de huius peregrinationis exiho ad paradisum illam nostram felicissiinam ,
patriam testinemus ; ubi concives i) angelos , ubi sanctos socios et consortes

inveniemus. Nam pascha hebraea hngua , transitus dicitur latina. Ergo
Fratres , transeamus de vitiis ad virtutes , de temporahbus ad aeterna de ,
caducis ad perpetua. Tah enim modo hebraei dici et esse merebimur

quia lieliraeus transitor 2) interpretatur. Et tuiic digne pascha celebrare po-
terimus, si hunc ti'ansitiim iii nobis ipsis pertlcere studuerimus.
5. Modus sane quo pascha soUempnizandum 3) sit , in lege IMoysi ludaeis
praescribitur observandus. Sed et nobis , si spiritahter verba ipsa chscutia-
mus quid agendum et qualiter verum pascha celebrandum sit
, , nihilo ,
minus est intimatum. Ait enim inter cetera * sic autem comedetis illud : ; esoii. xii. n.
haud dubiiim pascha renes vestros accingetis calciamenta habebitis in

; ,
pedibus tenentes baculos in manibus et comedetis festinantes. Qui ergo

, ,
pascha digne vuit agere renes accingat lioc est fluxa carnahum Aolupta-
, ,
tum castitatis zona coherceat. Calciamenta in pedibus habeat hoc est san-
, ,
ctorum patrum exemphs gressus suorum operum muniat quo impedimenta ,
obviantium temptationum tamquam asperitates itinerum ihaesus pertran- , ,
seat; venenata animaha calcaneo nostro insidiantia securo pede proculcans,

innocuus evadat. Baculum iii manu teneat, hoc est pastorah moderamine
sibi et his quibus praeest invigilare satagat. Considerandum vero attentius
quod sequitur. Comedetis festinantes. Praecepta enim dominica non desi-

diose aut neghgenter et quasi transeundo sunt audienda, sed studiose me-
moriae commendanda , et tota boni operis festinatione implenda sunt. Scri-
ptum est enim*: malechctus qui facit opus Dei negligenter. Hinc per pro- • Hier. xiaih.
phetam de conversis gentibus et panem verbi Dei summa aviditate gustare ,
quaerentibus dicitur : aperient ora sua , sicut pauper edens in occulto. Ta-
liter ergo nobis pascha celebrantibus , ipse quoque dominus ac iêdemptor
noster nostris gaudiis delectabitiir interesse ; ipse sacrosanctum corpus suum
suo corpori , nobis videlicet , dignabitur salubriter ministrare 4)-
6. Curemus ergo qui huic summae festivitati dominicae resurrectionis in-
tersumus , ne ab illo caelestis laetitiae gaudio separemur. Quid enim pro-
derit interesse festis hominum , si ,
quod Deus aveitat , deesse contigeiit
u) Cod. unus prope coustnnter spiritital. Alter variat , el melius , spirital.
1) Adde hoc apud Forcellinum TertuUiani exem- 3) Verbi iôllemnizo exempla non admodiim anli-
plo vocabuli concicis. qua proferebat Cangius.
2) f orceliinus unicam Ammiani Marcellini aucto- 4) Recoie siniile dictum Augustini apud nos retro
ritatem pro lioc vocabulo transitor citabat. in sermone LXXXI. 2. p. 160.
182 SERMO XCIV.
(estis angeloriim ? Oinnia quae tenipoialiter celebramus imago quaedam ,
sunt illius supernae sollempnitatis et gautlii quod ab angelis in caelis co- ,
litur , non auniversario temporum recursu , sed continuo semper manentis

laetitiae statu. Nam et ideo resurrectionem Domini , vel reliquas sollempni-
tates celebranuis , ut his admonitus a) animiis , illam supernae patriae beatis-
simam festivitatem cogitare incipiat , ubi est pleiia et pcrfecta laetitia ,
gau-
diuni indeficiens, quod nullus timor deterret , nulla sollicitudo confundit;
nbi requies secura , securitas certa et omni delectatione plenissima. Ibi da-
bitur nobis cernere i-egem Christum nostrum ad paternae maiestatls dexte-
ram consedentem tuncque ad thronum gloriae eius cum fiducia poterimus
;
accedere iii quo carnem nostram immortalem iam atque deilicam subiectis
,
virtutibus et potestatibus videbimus impeiare. Ipse est enim Deus Dei fi-
lius ipse et mediator Dei et liominum
, homo Christus lesus, qui mortuus ,
est propter delicta nostra , et resurrexit propter iustificationem nostram ;
cui est cum Deo patre laus et benedictio in unitate S[)iritus sancti per
omnia saecula saeculorum. Amen.
XCIV. EIUSDEM 1) UiNDE SUPRA. IN OCTAVIS PASCIIAE.
i.Lêc novum nec inauditum, sed fidei vestrae manifestum esse noii
dubito, sicut ex parentibus homines carnaliter nati sumus, ita iios ex Deo
patre et matre ecclesia spiritaliter nasci. Idem tamen dominus Deus et ex
illis parentibus noster creator est, et ex se atque ecclesia recreator 2). In
illa generatione peccati vinculum trahitur , in ista solvitur. Ibi gignimur
ut morituris parentibus succedamus , hic ut sic manentibus haereamus.
Itaque si filii hominum ,
qui nascendo praecedunt nascentibus in domo ,
fratribus suis germana earitate congaudent, magis ex eodem sanguine gra-
tulantes consortibus lucis, c|uam invidentes divisoribus hereditatis, quanto

amplius atque sincerius collaetari nos oportet , cum idem hominum
filii
per gratiam sancti baptismi regenerati fiunt filii creatoris sui , cum ad illain
hereditatem nascamur ,
quae possessoribus suis et omnibus integra est et ,
singulis tota. Dominus , inquit ,

pars hereditatis meae *. Si ergo ut dicit ,
propheta David hereditas nostra ipse Deus est; et ut dicit apostolus lo-
,
hannes * Deus caritas est et ut dicit apostolus Paiilus * caritas non aemu-
, ; ,
latur; quanto plures consortes et socios ad talem hereditatem obtinendam

annasci nobis videmus, tanto uberiore caritate laetamur ,
quibus ipsa ea-
ritas possidenda proponitur. Ubi enim hereditas ipsa dilectio est , indicat
se non esse heredem ,
qui non diligit coheredem. Itaque illa quae adiu-
vante Domino sumus ad eos locutiiri, qiiorum octaviis baptismi dies ho-
diernus peragitur , eo libentiiis amplectimini, qiio exultatis , eos vobis
a) Codd. anini.
1) Medius est in codicibus nostris liic sermo in- praeclarus liic serino interponendus in futuris An-
ter Augustini viaesimum tertiuni a Denisio Vindo- gustini editionibus erit.
bouae editum , et maurinum ed, CCLIX. Ibi ergo 2) Sensu proprio : gui rursus crcat.
,
IN OCTAVIS PASCIIAE. 183

novella germanitate coniungi ; siinul ut etiam cateclmnieni , quos iam non-
nullo sacramento i) mater concepit ecclesia , desiderio nuv;ic liuis ur"caut
eius viscera , et perfici nascique festinent.
Eo potissimum ip.sarum sollemnitas octavarum a), ([uae toto lerrarum
2.
orhe quaquaversum gentes Christi nomini salubriter subiuga\it, ab omni-

l)us per baptismnm eius regeneratis devotissime celebratnr. Quid ergo sibi
velit et quae sit ratio tanti mysterii

, adiuvante Domino, paucis comme- ,
morare conemur quod nostrae fidei regulis convenire, christiana mecum

;
eruditio vestra consideret. Quis enim nesciat ab iniquitatibus quondam ,
dihivio terra esse purgatam ? mysteriumque sancti baptismi, quo per aquam
cuncta hominis peccata delentnr , iam tunc hiisse praechcatum? ubi arca
hgiiis iinputribihbus lal^ricata ,
qua figui'al)atur ecclesia , octo tantuin ho-
mines continebat. Quod ergo in acjuis dihivii ,
quibus peccata restincta
sunt, testatur octonarius numerus hominum , hoc in aquis baptismi qui- ,
bus peccata.delentur , contestatur octonarins numerus dierum. Facta enim

aliquid significantia , sonis oris nostri comparantur. Sicut ergo nna eadem-
que res multiplicibus verbis et linguis varie dici potest ita una eademque ,
res non tantum vocibus sed et figuratis factis mnltis et variis sine ulla
supermutatione 3) significari solet. Quam oli rein non quia ibi octo sunt ho-
mines, hic autem octo dies aliud atque aliud sed id ipsiiin aliter atque , ,
signorum ,. quasi litterarum diversitate, nunciatur.

aliter, dissimilitudine
3. Octonario itaque numero praefigurantnr quae ad futurum saeculum
pertinent, nbi nullo volumine temporum seu deficit seu prcficit ahquid ,
sed stabili beatitndine iiigiter perseverat. Et quoniain istius saeculi tempora

septenario numero dierum per circuitum repetito dilabiintur, recte ille
tamquain octavus dicitnr dies quo post labores tenqiorales cnin pervene- , ,
rint sancti , nulla vicissitudine lucis et noctis actionem requiemve distin-

gunt «); sed eis erit perpetuo vigilans quies, et actio non segniter sed in-
latigabiliter 4) otiosa. Sicut autem sauctis septenario tempore transito, octava
est et aeterna felicitas , ita impiis eadem septenaria volubilitate transacta
octavuin est poenale iudicium. A (pio se liberari cupiens ille in sexto
psahno , cui pro octavo i) inscribitur titulus, infirmitatem
snam gemebundus
allegat c) dicit Domine ne in indignatione tua argueris me neque in ira tiia
: ,
emendaveris me. Rursus in undecimo psalmo ubi pro octavo identidem ")) ,
inscriptio est , demonstratur pro ipso praemio vitae aeternae, oiiines ad-
versitates huiiis saeculi esse tolerandas ; ne cum abnndare coeperit iniqui-
tas , refrigescat caritas : et qui non perseveraverit usque in iinem , salvus
ff) Sic prisca ortliographia pro (Hsliinjuunt. — b) Ita fodd., non octava. — c) Cod. allkjat.
1) Catechuinenorum sacraincntuin memorat Au- laureshaineDsiLus, utapud nos iu Spic. T. V. p. l(w.

gustinus de bapt.contra Don. lib, IV. 28. Cate- 3) Habemus heic novum lexicis iuserendum vo-
clmmeni inungebantur Aug. tract. XLIV. 2. in
, cabulum supermutatio.
loh.Sedde iiloruin initiatione diserte loquitur Au- 4) Adde lioc Augustini alterum adverbli infa/i-
gustinus de catech. rud. n. 50. gabiliter exemplum lexico Forcellini.
2) De die octavarum sermo legebatur in codieibus 5) iôta identidem . pro paritcr.
:
J8i sERr.io xciv.
non possit esse. Cuni enini quisque requiescere voluerit in aliis liomini-
J)us , atque in multis in quibns mininie putabat , invenerit fallacias et do-
los , et vanani superi)aMi(pie iactantiam , bonum illi est ut rcsj)iciat ia
octavum sempiteriuunfpie diem, ubi cius secura laetitia nullius ini(pii socie-
tate sauciabitur. Fa dicat bic injêmiscens et orans cum lacrymis salvum :
me Domine quouiam (lefecit sanctus, ([uoniam diminutae sunt veri-

fac ,
tates a liliis bominum; sic enim psalmus * ipse incipit sed in spe certa ;
oret secundum eiusdem psabni ultima eloquia. Sic enim terminatur tu :
Domine servabis nos, inqnit et custodies nos a generatione bac in aeter- ,
num tamquam incipiens a septimo percbicensque iia octavum de gloria

; ,
in gloriam i) tanujuam a Domini spiritu.
4. enim quod et alibi per propbetam * promittit pacein super

Quid est
pacem ? nisi quia et sabbatum quod septimo die significatur, quamvis eodeni
dierum teiiq>orali contineatur volumine babet ntique requiem quae iii , ,
bac terra sanctls promissa est ; u])i eos nulla buius saeculi procella solli-
citet, post opera bona requiescentes in Deo siio. Quod ut tanto ante sig-
nificaret ,
postea rjuam fecit omnia ])ona vakle , die septimo etiam ipse
requievit. An propter aliud in libro sancti lob scriptum est * : sexies de
necessitatil)iis erui te , et in septimo non te tangit malum ? Sed propterea
ille dies iam non babet vesperam, (piia sine nllo inciirsu atque obnnbila-
tione a) tristitiae plerumque de bominum maiignorum permixta con-
, (juae
versatione suffnnditur traicit sanctos in octavum diem boc est beatitu-
, ,
dinem sempiternam. Aliud est cniin inter ipsa adbuc tempora reqniescere
in Domino (jiiod die septimo id est sablâto significatnr
,
aliud autem trans- ;
scendere omnia tempora et in artificem tempornm sine ullo iam fine ,
componi , (piod octavo significatiir die , c[ui non volvendo cum ceteris , ae-
ternitatis indicium se babere declarat. Se[)tem qui[)[)e istis continuis succes-
omnium tem[)orum circuitus [)eraguntur.
sionis re[)etitione volventibus 3),
Amici autein buins mundi non significationibus borum dierum figurantur
non enim desiderant in se[otimo requiem sabbati s[)iritalis nnde [)ossit ,
etiam eorum in octavam aeternitatem [)orrigi intentio sed i[)sis transitoriis ;
celebrationibus dediti dcserto creatore ad creaturam colcndam lalmntur,

, ,
et im[)ii [\nnt. Unde consequenter sul)iecit ille qui cantat [)ro octavo ; ct
cum dixisset * : tu Doinine servabis nos , et custodies nos a generatioiie

liac in aeterniim ; adiunxit statim : in circuitu im[)ii ambulant ; teiii[)ora-
libus scilicet rationibiis aeternnm sa[)ere iisscicntcs.

siil)diti ,
5. Et in bis quidem diebus in quibus quaedam significatio (iguratur ,
idem invcnitur octaviis , ([iii [)riinns cst. Nam i[)se dicitur [)iima sabbati 4)
1) n. atl C.or. III. !8. a clarilate iii clarila/cin. 3) I)e seplpnarii, sive sacri sive civilis, oelebri apud
Sed euim nolissiniuin est citari ab Augustino solere veteres virtute et usu , dixi oliin breviter ad Pl)i-
versionem iilam, quam ipsemet italam veterem ap- lonis opusculum de houorandis parentibus ,
quod
pellat. Id autem alibi a me repeti inutile loret.
, ex florentino codiee cxtuii. ,
2) Accipe gratanter novum geuuinumque vocabu- Ai Id esi prima hcbdomadae die. Nam sabbatuni
lum obinibilatio. pro liebdomada interdum usurpulur iu ss. bibliis.
,,

dominicus dies ; secl ipse priimis seciiiulo siiccedente decedit. In illa revera
(piam iste octavus primusque signilicat , et prima est aeternitas , rpiam in
origine primorum parentum peccando deserentes , in istam mortalitatem de-
venimus ; et ultimam quasl octavam ,
quam post resiiriectionem novisslmam
inimica morte destructa repetimiis, ut corruptil)iIe lioc indiiat incoriuptio-
nem , et mortale hoc induat immortalitatem ; et rediens filius recipiat sto-
lam primam , cpiae illi post longinquae peregrinationis laborem , pastio-
nemque porcorum et ceteras vitae mortalis aerumnas et septenarios cir-
, ,
culos temporum eadem novissima et tanquam octava reddatur. INon ergo

,
immerito etiam ipse Dominus noster primo eodemque octavo die dominico
demonstiare dignatiis est in carne sua etiam corporalis resuiTcctionis exem-
])lum ; (pii non iam moritiir , et mors ei ultra noii dominabitur. Ad quam
eius exaltationem per humilitatcm tendere deljcmus. Nam eam
proponens
discipulis duobus quaerentibus , et seclere uno acl suam dexteram et altero ,
ad sinistrani desiderantibus , dixit * : potestis bibere calicem ,

quem ego bi- • Maiih, xx. .;i.
biturus sum .''

ut intelligerent ad celsitudinem , viam a convalle plorationis
ordiendam ; nec se chgnos elfici ad capiemhim caeli fastigium , nisi priiis
iion dedignarentur crucis opprobrium.

6. Nam et ipse ultimus versus undecimi psahni , culus pro octavo ti-
tulus praeminet Domine, secundum altitudinem tuam multiphcasti hhos

:
hominum ; eidem domino lesu Christo chctiis convenienter accipitur qui ,
in se hlio Dei et fiho hominis, hhos Dei faciens filios liominum , eos in }mi:
terra paucos prae al)undantia peccatorum et tanc[uam grana in area prae ,
niultitudine paleae ,
quae velut sola sit undique videtur ipsos latentes et ,
paene non apparentes in caelesti Hieriisalem multi[)licat seciindiim altitu- ,
dinem suam vocans ea quae non sunt tamc[uam sint. Et de c[ua altitudine?
,
Qiiia caecitas ex [larte in Israhel facta est, ut [ilenitudo gentium intraret,

et sic oninis Israhel salvus fieret. Exclamatum est al) a[jostolo dicente * : o •
nom. xi sj.
altitudo divitiarum sa[jientiae et scientiae Dei ! Non ergo c[uaeramus riii-
nosas altitiidines tenqioralium sublimitatum a). Mortui enim sumus, et vita r. ni. a.
nostra abscondita est cum Christo in Deo *. Cuin Clirlstiis a[3[iaruerit vita • coioss. iii. 3.
nostra , tunc et nos a[)[jarel)imns cum i[)so in gloria. Perseveret itac[ue

mtentio in octavum , ubi Iransacto omni circuitii tem[iorum ambulant iin-
[iii. Quoniain conversatio nostra iu s[>e [^raecedit in caelum , vivamus cum

Christo in Christo , aec[uales angelis Dei , et [ârtici^jes illius aeternitatis
eiiecti , c[ui nostrae mortalitatis non recusavit partice[)S fieri. Nam sicut
in octavis sacramentorum ,
[)ost se[)tem dies octavus e.st , ita in sacramento
[:>ost se[)tem se[:)timanas
j)entecostes c[iias c[iiadragesimo et nono die con- ,
cludimus, idem octavus additur iit c[uinc[iiaginta com[Dleantiir iinus in , ;
minore numero et idem unus in maiore. Aeternitas enun cuius habet

, ,
signum iste octavus dies , nec aiigeri nec minui jjotest ; et sem[i^r ibi
liodie est ,
quoniam non aliquid alicui decedenti succedit. Et hodierjuis
«1 Utorqae co(i(;.x suUimilatuM , ul aliiji vidinius p. 103. iullevnri; quia >ldelicet labiiacismus Afris pUccbat.
24
,,,,
180 SEnMo xciv.
ille (lies, nec a liiie iiiciioatiir hesterni , nec ad ])rincij)iiiin crastini teinii-
natnr, sed seniper hodiernns est ;
qnoniain oinnia piaeterita, ilio non oc-
cidente , transierunt ; et omnia iiitnra, illo non nascente, ventnra siint.

7. Praeterita itaqne obliviscentes , et in ea qnae ante snnt vos exten-
dentes , secundum intentionein seqnentes ad palinam supernae vocationis
Fratres et Filii karissinii , etiaiii cum sacramentorum signacula posueritis
liuius diei sempiterni spem seinper in corde gestate ; vestesqiie nitidas i):per
(pias in novitate vitae vestrae lucidum germen in niemoria vobis taiuûam
verbo visibili scribitur, ita nuitate , ut illud quod indicant non mutetis, iidei
luce et Aeritatis eiiulgens ; nullisque morum perversoriim sordibns macu-
letur : nt in illo die non nudi inveniamini ; et a gloria iidei in gloriam
speciei sine nlla difficultate transeatis. Cum autem quod hodierno die sol-
lemniter geritur, ex istis cancellis 2), quibus vos a ceteris distinguebat spiri-
talis infantia, populo permixti iiieritis, bonis inhaerete ; et mementote
([uia pervertunt mores bonos colloquia prava. Sobrii eslote, insti , et no-
lite peccare. Desponsavi enim vos uni viro virginem castam exhiliere Chri-
sto ; et tinieo ne sicut serpens Evam seduxit astutia sua , sic et vestri
sensns corrumpantur a castitate Dei ,

quae est in Christo. Amicitia qnae
est huius mundi adnlterat animas, et fornicare 3) facit ab uno et vero et
legitimo coniuge , a quo anulum sancti Spiritus Cavete viam
accepistis.
latam, quae ducit ad interitum , et multi sunt qui anibulant per eam.
i\olite deficere in angusta via, cuius finis est aeterna latitudo. Et si quando,
(luo^îê hmnana vita huius saeculi fluctibus necesse est contingat , in tem-
ptationes varias incideritis , multorumque hominum iniquitatibus circum-
latrati iueritis , cum perseverantia fidei , et gaudio spei, et ardore caritatis
•ps. XI.2. cantate pro octavo et dicite * : salvum me fac , Domine ,
quoniani defecit
sanctus , quoniam diminutae sunt veritates a filiis hominuin ;
vana lociitns
est uiuisquisque ad proximum suuni.

.'
8. Vos autem filii hominis, iam quo usque graves cordc

facti filii Dei,
Nolite diligere vanitatem , et quaerere mendacium et mdlum locuin da- ,
bitis dial)oIo. Nec nnnsquisque vestrum, cmn inter tumultus temptationum

et scandalorum incussus a) liaeserit Christo, et verbum Dei amplexus imino-
bilis steterit , se solum granum esse arbitretnr, quia nndique palea cir-
cumvallatus non videt consortes liorrei sni. Respiciat, illis etiam teinpori-
bus , ante quam fusus esset in terra sanguis Christl ,
pretinm orbis terra-
îu Rcg. XIX. rum, Helia sancto dicente ego relictus fuisse responsuin * : sum solus ;
:
f. Hi. b. reliqui mihi septem miliavirorum qui non curvaverunt genua ante Baal.
Quae septem milia cum iilo, quando adhuc in huius saecvdi area tritura-
bantur nondum se in massa tangebant et ideo sibi singuli soli esse vide-
, ;
bantur. Uberior massa est in omnibus gentibus quae servabitur Domino ,
a) Ila uterque todex; quae lectio non est improbabilis ; nisi quis mavult incvncussits.
1) Scilket liiue dicitur dominwa in albis. menos separabant a baptizatis.

2) Cancelios dicit qui oliin iu ecclesiis catecliu- 3) Fomico termiuatione activa ,
pro Jundcor.
,
IN OCTAVIS PASCHAE. 187
et custorlietur a generatione hac et in aeternum; quia occulto consilio sc-
cunduiu altitudinem suam multiplicabit filios hominnm.
XCV. EllJSDKM UiNDE SUPRA IiN OCTAVIS PASCllAl-.
evaneehi iterum manifestavit doininnm

'
i.iiodjcrna lectio sancti fa-

,.,,,.
muhs Lilnistum apostohs et discipuhnii
,.
Dnus enim » (oh.^
,. .
"^
, ...
convnicit incretiulum.
, ,
,. .
r (,:,.»
Oltol).0-7.f.3I
, ,
'
' I 1
_
XX. 2r..
ex duodecim discipuhs apostohis Thomas, non sohim mnheribus sed nec ,
viris nuntiantibus resurrectionem dornini Cliristi accommodavit assensum.
llt certe apostokis erat mitten(his cum praedicatione evangelii. Qnando

eri;o coepit postea praedicare Christum ,
quomodo quod
vole])at sibi credi
ipse non crechderat ? Piito qiiia silii erulx\scebat, quando inhdeles increpa-
bat i). Dicunt ei condiscipuh eins , coapostoli utique vidimus Dominum.
,
Kt respondit ipse : nisl misero manus meas in latus eius , et tetigero loca
clavorum , non ciêdam. Fidem sibi fieri volebat tangendo. Si enim Domi-
iiiis venerat ut tangeretur, quomodo ergo in ea lectione, ([uae superius le-
gitiir, dicitad Mariam : noli me tangere nondum enim ascendi ad patrem.^ ,
Feminae credenti dicit , noli me tangere viro non credenti dicit, tange. ,
Jam enim ^laria occurrerat ad sepnlchrum et primo Dominum stantem ,
])utaverat hortulauum et dixerat Domine, si tu euin abstuhsti dic iibi

, : ,
posuisti eum et ego illum tollam. Respondebat autem illi Dominus nomen
,
snum Maria. Continuo illa Dominum agnovit in voce nominis sui. llle
,
vocavit, et illa cognovit. Felicem fecit vocatione dando cognitionem. Con- ,
tinuo ergo ubi audivit nomen suuni ab illa auctoritate et lingua qua solet
et ipsa respondet qnod solet raboni. lam ergo crediderat IMaria et dicit, ;
Donhnus ei noli me tangere nondiim enim ascendi a<l patiem.

, ,
2. Modo autem in ea lectione quae recentissima sonuit in auribus ve-
stris, qiiid audistis dicentem Thomam ? Non credo nisi tetigero.. Et Do- ,
nunus ad ipsum Thoinam veni tange mitte nianus tuas in latus meum, : , ,
et noli esse incredulus sed fidelis. Ego me , inquit, si parum ])utas quod
praebeo oculis tuis, praebeo me et manibus tiiis. Forte enim ex illis es qui
cantant in psalmo*: in die tril)iilationis meae lôminum cx(juisivi, manibus ps lxxvi.
meis nocte coram eo. Qiiare manibiis ([uaercbat 2)? Quia nocte (piaerebat.
Quid nocte quaerebat Tenebras infidelitatis in corde gestabat. Factum est
!
autem lioc non solum propter ae sed et propter illos qui veram (ârnem ,
Domini fuerant negaturi. Poterat enim Christus vulnera carnis siiae ita sa-
nare, ut nec vestigia cicatricum j)aruissent. Poterat ergo non ferre ciavorum f. nr,. i.
ve.stigia in membris suis non ferre vestigium vulneris iii latere sno. Sed
,
illae in carne cLcatrices csse jjcrmissae sunt , ut in cordibus hominiim vul-
11 Augustinus in serin. cd. (ICLVIU. 3. l.van- 2) Augustiniis sibi belle coiisouans in luiius psal-
f/elis/ae tibi {Tlioma) adntintinnt , el nun crcdls? ini e.\planatione n. 4. Manitnis (jtiaerere., opcribus
ip.iis credidit miindus , et non credit discipiilus? t/uaerere. Quando koc? nocte. Qiiid est nocte? i;i
Credit tolus miindus , annuntiant omnes uni , et hoc saeculo. Ibideni Tliomae verba , et Christi ve-
fon credit. sponsum refert.
,
188 SERMO XCV.
nus vulnenun sigua vera vulnera procurarent i). IKe

perfidiae tollerctur; et ,
enim qui sigiia clavoruni et lanceae in suo corpore esse permisit , sciebat
futuros aliquando tani iuijiios et perversos haereticos qui dicerent donii- ,
nuni nostruni lesum Christiun et oarnem a) fuisse meiititum et discipulis suis ,
et evaugeiistis nostris verha dixisse mendacia (piando dixit: tange et vide.

Ecce Tliomas dubitat. Qiiomodo dubitat? Nisi tetigero non eredo. Vel b) ,
fidem servat ad tactum nisi tetigero, inquit non credam. Putamus, Mani-
; ,
cliaeus 2) quid dicit ? Et vidit Thomas , et tetigit Thomas, et loca clavo-

rum palpavit Tliomas , et falsa caro fuit. Ergo tunc si ibi fuisset , nec tan-
gendo credidisset.
3. Intendat ergo caritas vestra horrendam perniciem , detestandam fal-
laciam ,
incredibiiem iiiipietatem. Videte quantnm sit iuter sanctam Mariam
Magdalenen ,
quae cum audisset , Maria ; ad Tinam vocem Christi credidit
exnn resurrexisse. Inter huius ergo fidem et illorum , cpii mox iit viderunt
in fractione panis Christum , continuo crediderunt, quid putamus distare?
Quid ? Illa quasi in suliobscuro vidit , illi apertissime viderunt ; tanieii et
(illi et) illa videndo crediderunt. Postea apparuit onmibus ;
putaverunt se
spiritum videre. Tulit illis vanam opinionem , et inseruit certissimam veri-
tatem. Putaverunt se spiritum videre. IIoc et Manichaei putant , spiritum
fuisse Christum , carnem non fuisse. Remane et tu iu tali lide , si voluit ibi
Christus diseipulos suos remdnere. Qui putas spiritum fuisse Christum , et
apparuisse in phantasmac), id est quasi carnein non fuisse veram in Christo,
hoc et discipuli putaverunt : vulneratiis es cum discipnlis , sanare cum ip-
sis. Quando hoc discipuli putaverunt Christum spiritum fuisse , et quod vi-
de]>ant magis apparere quam esse ,

qiiid egit Dominus ? Quid , inquit , co-
gitationes ascendunt in corde vestro ? Nnllus vol)is hostis forinsecus venit,
et interna cogitatio iugulat animas vestras. Vos de me cogitatis. Quid co-

gitationes ascendunt in corde vestro ? Quales cogitationes ? Quia putabant
se spiritum videre. Tales cogitationes tiniet Doniinus , ne occiderent fidem
discipulorum. Ergo tiniete habere tales cogitationes. Quod timet medicus
non est inde securus aegrotus. Quid cogitationes ascendunt in corde ve-
stro? Videte manus meas et pedes meos; pal})ate et videte, quia spiritus ossa
et carnem iion habet, sicut me videtis habere. Vidernnt, et tetigerunt, et
credideriint. AnnunciaAerunt , et Manichaei adhiic contradicunt de Thoma

non credo nisi tetigero? Ergo noli esse incredulus. Falsae erant cicatrices
Domini et vera sunt verba Manichaei? Absit a nobis. Immo vera Domini
,
verba sunt, vera ossa ostendit Dominus: cicatrices verae vera membra in :
caelum levavit; sed corruptionem in caelum non levavit. Caro inquit mors ;
mortua est.
4. Redeamus ad illam de sancta Maria (piaestionem 3). Ecce tangitur a

a) Codd. carne. — b) Cod. vat. vcl. OUob. iillru. — <) Ita coil., noii in pliantasmato.
1) Confei- senn. ed. LXXXVIII.

CXII. 4. 2. 3) Possidiusin indiculo cap. VIII. titulum seniio-
2) Vel liinc cognosee Augustinum auctorem quo- ,
nis S. Augustini scribit : ex erangclio , ubi Domi-
niam de IManichaeis loquitui» uunc et iu seqq. nus tamji se noluit a Maria. Ibi autem Mauriui
IN OCTAVIS l'AS(:iIAE. 189'
(liscipulis; palpate et vldete qiiia spiritns ossa et carnem non habet , sicut
nie videtis habere. Tangitnr a Thoiiia dubitante ; exclaniat, noniinus inens
et Deus nieus! Et ad ilhini Doininns , c[uia vidistl credidisti l)eati qui non ,
vident et credent i). Quibiis ine aiinuncias, vincunt fidein tuam. Annuncias
(piod vichsti, annuncias quod tetigisti, annuncias quod vitlendo et tangendo < i4«- a-
vix credidisti; et tamen tibi crediturus est qui nec vicUt nec tetigit. Vides
me , tangis me, etvix credis mihi alter audit te
non
crecHs mihi
et ; et ; ,
credit in me. Sed quaeris quid est cjuod Tliomas permittitur tangere et ,
"
dicitur Mariae noli me tangerePHoc loco ipse dixit causam; nonthim enim,
in([uit, ascendi ad patrem. Quale est lioc ? Hic es in terra et prohilies te ,
Cum ascenderis ([uis te tangit i)? In terra

tangi. , coiistitiitus re[:)ellis proxi-
mam manum ? Hoc loco [lossumus elegantissime suspicari et dicere : bene

fecit Dominus infidelibus serAare tactum suum ; istam [irohibet tangere, quia
iain crediderat. Qnid enim ojdus erat tangere et quaerere c[uein audiendo ,
cognovit ?Sed tamen non tacuit. Postea dixit causam noli me tangere. ,
Quare ? Nondum enim ascendi ad [:)atrem meum. Ascendentem ad [âtrem

tange. Quid est ascendentem ad [)atrem tangere ? Aequalem [latri tange.
Quid est aef[ualem patri tange? Deum tange id est in Deum crede. Facile ,
est quod vides torma servi est [3ro[iter te assum[Dta; indumentum est Dei;
;
non est magnuin carnem videre. Viderunt et ludaei qui occiderunt; noii
viderunt gentes et crediderunt. Ergo , in([uit ,
quomodo vides me ? in carne
membra. Eftigiem ,
quain nosti , c[uomodo vides ? Noli me tangere, id est
noli remanere ibi noli usque illuc intendere non hic sit finis tidei tuae.
, ;
Volo quidem ut credas me hominem sed noli remanere extende iidei ma- , ;
num noli ibi remanere 2).

;
5. Nec sic tangas ([uomodo tetigit Photinus haereticus 3), hominem dixit
Christmn esse, nihil anqjlius. Non ergo cepit non intellexit non tetigit: , ,
Verbuin caro iactuin est et habitavit in nobis. Illa ergo ne hominein tan-
tum Christum [)utaret, noli me sic tangere; ante te vestimentum ineuin est;
serva factum in caelo, mitte nianum cordis, et tunc me tangis cum ascendo
ad [:)atrem. Sic tetigerunt f[ui confessi siint. Ascendit in caelum sedet ad ,
dexteram [âtris. Ecce sic tangit ecclesia cuius figuram [)ortabat Maria. ,
Tangamus Christum tangamus. Credere tangere est. Noli usque ad homi- ,
nem extendere manum. Dic quod dixit Petriis : tu es Christus filius Dei
vivi. Non ergo tibi videatiir solus homo Christus ;
quia sl sic tctigeiis ut
iumargine ab]e^'ant uns atl sonn. cd. CCXr.lII. etc. doletus liouio , f|uauivi.s doctiis ct eloquentissimus ,
Sed tauieu nuiltis locis liac de le disputasse .Vu- Ausustinus auteni tauiquam Ueus. Et quidem sinii-
gustinum , nos docebimus in hac pag. adn. 2. liter e.xplicat linnc locuni Ausustiuus senn. edit.
1) Confer eundem Augustiuum tract. I. 3. in V. 7. CXfJII. CCXLIII. 1. CCXLIV. 2. CCXLV.
4.
epistolam lohannis. 2. CCXLVI. Denique tract. CXXI. 3. lu loli.
4.
2) Textus liuius evangelici noli me tanrjere, quia 3) Augustinus serm. ed. CCXLVI. 4. multi Qmm
nondiim ascendi nd patrcm meum , non ita bre- antichristi extiterunt , qui dicerent ut Photinus ,
vem Sadoleti Cardinalis ad Clenientem PP. VII. ex- hoino fuit ( Christus, ) ptus nihil haljuit , nam Deiis
planatiouem edidinnis nos in Spicil. rom. T. II. nonfuit. O Photine , in terra tetigisti , festinasti
p. 223-228. Sed tanien facta cum Iioc nobilissimo trangere , praecipitasti te ; et ideo adjuitriam iion
-Vugustini sermone compaiatione , videtur miliiSa- peroenisti, quia in via errasti.
:,
190 SEUMO xcv.
dixit haereticus , eris sicut Pliotiims. Secl itenini uon vites Iiomineni Clirr-
stum remaneas dieo iit iiou declines. Qiiid dico? JNoli ihi renia-
, iion ibi ,
nere. Non pervenit ad mansioiiem qni in via vult remanere. Smjfe am- ,
,
bula homo Ghristus, via tua est Deus Christus, patria tua est. Patria no-
: :
stra, veritas ct vita via nostra Verbiun caro lactum est et habitavit in no-
: ,
bis. eramus ad andjulandum, via ad nos venit. Quia via ad nos ve-
Pigri
nit ambulemus. Homo Christus, via nostra est. Viam non deseranuis iit
, ,
attingannis ad iilium Dei unigenitum aequalem patri trascendenteni uni- , ,
versain creaturam coaeternum patri sine die diem opiiicem fidei. Pro-
, , ,
pter Iioc ambiileimis, ut hoc tangamus.

(!. Sic denique tetigit, quae fluxum sanguinis patiebatur i). Qualis in ea
fides iiiit ut diceret ei Dominus iam prode te
! et maniiesta te in turba : ,
consequere laudem unde conseciita es salutem. Vade filia iides tua te

, , ,
salvain fecit vade in pace. Qtiae iides ? Si inteiTogas, audi. Dixit in corde
;
•MHttii. X1V3G. sno : si tetigero iimbriam vestimenti eius, salva ero *. Tetigit, ut quod cre-
didit consequeretur ; non tetigit, ut quod non crediderat probaretur. Tunc
Dominus interrogat dicens : quis me tetigit ? Ergo ignoras Domine quis ,
,
te tetigit ? Cogitationem vides , et de actu interrogas? Qiiid est ,

quis me
tetigit? Ego ostendam vobis quis me tetigit ; fides me tetigit ; ipsa fecit
f. I4G. b. tactu suo virtutem ex me exire. Ubi nou fui ubi non andmlavi ubi non , ,
sum natus, ibi in me creditum est populus quem non cognovi servivit :
•ps. xvu. (43: mihi *. O tangere ! o credere ! o exigere! Et hoc mulier sanguineis passio-
nibus fatigata , ut ecclesia in martyribus efiusione sanguinis afflicta et
saucia , sed ildei virtutibus plena ;
quae antea expendit substantiam siiam
medicis id est diis gentium
, qui eam nunquam curare potuerunt. Cui ,
ecclesiae Dominus praesentiam suam non exhibuit corporalem sed spiri-

talem. lam ergo et tangens mulier et tactus Dominus noverunt se. Sed ,
ut hi quibus opus erat scire salutem, tangere docerentur , ait : quis me

tetigit? Et discipidi i-esponderunt : turbae te comprimunt, et dicis quis me
tetigit ? qiiasi in aliquo excelso loco sis , ubi nemo te tangat, sic quaeris
quis tetigit, quem infinitae turbae comprimunt? Ait Dominus tetigit me :
aliquis : magis sensi iinam tangentem quam turbam prementein. Tiirba ,
facile novit premere ; utinam discat tangere !
7. Sermonis nostri conclusio sit y), Fratres , ut doniiimm nostrnm lesmi!

Christmn ante Abraham , ante Adam , ;mte caeliim et terram ,
ante ange-
los et archangelos et sedes et dominationes et principatus et potestates ,
ante onmia condita et facta , quae videntur vel quae non videntur
vel
sine ullo temporis spatio , sine ullo annorum nmnero, coaeternum patri
1) Sunt ipsa haec verba , de muliere rjuae flu- oodice Possidii vatleano , in quo pi'obe distinguun-
xum samjuinis patiebatur , ia titulo sermonis autur. Conferatur auteni d'e haeniorrhoissa loeus ser-
gustiniani,a Possidio iu catalogocap. Vin.memorati. monis ed. LXXVII. 0.
Nam quod ibi in niaurino textu additur et de Uie- : 2) Animadvertaut tlieologi sequeuteni de Christi
rcmia uhi diiit etc, hic quidem posterior, sermo divinitate totaque oeconomia pulcherrimum Augu-
alius fuit, non idem ae d« haemorrboissa teste , stini tractum.
,,
,;
aeqiialeii! patri, verum unigenitiiin pati is , virtuteni et sapientiam patris

esse credamus; pariter sempiternum pariter immortalem, et veraciter im- ,
mortalem, quia omnino incommutabilem; pariter invisibilem quia incor- ,
poreum pariter potentem et ipsum omnipotentem. Talem credamus uni-

;
,
genitum liliuni Dei. Secl mementote cuin dixerimus, et lesum Christum

lilium eius unicuin dominum nostrum mementote quod sequitur qni , :
natus est de Spiritu sancto et Maria virgine. Natus est de matre sine pa-
tre deorsum in teiTis, qui iam sursum de patre ante tempora sine matre
tempora facturus, est natus. In carne vera nunc iuxta linem teinporimi
de carne vera est genitus ; sed caro eius similitudinem habeljat carnis pec-
cati , non erat caro peccati. Et unde similitudinem habebat ? quia mor-
talis erat. Et unde peccati caro non erat.^ quia per fidem virginis venerat.
Ipsa autem caro Christi , ipsa crevit, ipsa ad aetatem iuvenilein pervenit.
In illa manducavit, Ijibit lassatus est quievit
Christus esuriit, sitivit , ,
,
dormivit. In illa omnia haec

peccatum nusquam. In illa passus est, iii
;
illa manifestatus est homo latens Deus, quaerens in liomine hominem
cpiaerens perditum per susceptum! In illa ergo pro ipso Iiomine passus
est indigna ab hominibus. Caro vera erat quae retenta est a Iiidaeis
caro vera erat quae pascha cuni discipulis manducavit carnem veram co- ;
laphizaverunt ludaei carni verae spinas inposuerunt ludaei carnem veram

; ;
in hgno suspenderunt increduh carnem veram iam anima recedente lan- ;
cea percusserunt infideles et miseri carnem veram discipuli de ligno de- ;
posuerunt et in sepulchro jDosuerunt carnem veram resuscitavit veritas

, ;
carnem veram post resurrectionem discipulis ostendit veritas carnis verae ;
cicatrices manibus contrectantium demonstravit veritas. Eriibescat ergo

falsitas ,
quia vicit veritas. Amen.
XCVI. UADK SUPRA 11. DE PAEMTEiNTrA NIISTVlTAnUM.
i.HiO tempore , Fratres karissimi ,

qiio beatus lonas 2) Minivitarum ci- i^»'"-
M''-
'°''-
vitatis praedicavit excidium, et illi cum perfecta compunctione ad paeniten- OUol). M7". 1. ui.
tiae medicamenta confugientes tam fideliter de Dei misericordia praesum- ,
pserunt; putas quahs in sancto lona tunc sensus remanserit ista cernenti ?
Nimirum qiiantum de Assyriis laetatus est, tantum de sua gente confusus
est. Ninivitas quotiescumque laudasset , Abrahae filios mox lugebat: pro-
genies Chanaan proficiebat , et lacob semen errabat : hoc praeputium gen-
tium inveniebat, quod illic circumcisio stulta perdiderat : inter ludaeos
sabbata nuda servantur, et inter gentes integra praecepta complentur. Quis 1
enim Ninivitis Dei mysterium revelavit ,

quod ab eis possit ieiuniis statuta
1) Praecedit in fodicibus )io.stns sermo S. Au- 2) Sermone.s diio S. Aiigustiui de lona extiteruut
gustini ,
(jui est LXV. iuter editos nuper Parisiis in codicibus lauresliamensibus , teste catalogo ;ipnd
excodicibus casinensibus incipiens cvangelica le- nos in Spicil. rom. T. V. Immo
, :
p. 168. et tertius
ctio; qui est item de paenitentia et Mnivitis. p. 169, nisi hic forte altcruter ex superioribus erat.
i92 SKRMO XCVf.
poena dissohi ? Habucnint consilinin de Deo ct honiine : et dnm i\ec lo-
nam mendacem , nec Deum coyitant esse crudelem ; et prophetae credide-

rnnt, et de Dei misericordia praeûmpserJint. Quid non illa extorqueret affli-
ctio ,
qua sitientia piierorum lal)ra a mamillis suspensa sunt matris ? qua
steterunt greges vacuo praesepi iciuni ? Prout passa naturaest, oratio erat
vel nujgitus animalium , vel vagitus infantium. Abundabat ibi ieiunii * sicci-
tas, deformitas cineris , udus semper oculus et lingua proclamans : ubique

caritas , idjique castitas et dilectio. Inter viros pax , inter mulieres silen-
tium , inter ancillas et liberas differentia vel nulla vel grata. Unus diviti
Aictus et pauperi , et aenuilatione proiecta sub uno iugo constituti. Habi-

tus erat uniis in cunctis unus in omnibus labor quia danda erat omni- , ,
bus una redemj)tio. Stabat circa ])ostes inferni pallida multitudo et si il- ;
luxisset dies, visuram se vesperam non credebant si pervenirent ad ve- :
sjêram , non sperabant lucis adventum.

a. Exivit, inquit , lonas foras, expectans quid acciderit civitati. Foris
ille computabat dies , illi intus enumerabant iniquitates. Sex hebdomadas
in vigiliis , Timebat lonas ne illorum me-
in ieiuniis, in fletibus militarunt.
rita reum se facerent falsitatis isti solitudines non fe-
: ille aestum solis ,
iêbant : ille parvum tugurium ex hederae i) requirebat umbraculo illi re- ,
frigerio lacrymaruin extinguebant incendia criminum. Et ecce lonae super

caput teginen viriditatis exaruit , et super crudeles Ninivitas misericordia
floruit , et pietas pullulavit. Vidit enim Deus Assyrios paenitentes, et su-
per Hierusalem Ninivae conversio complacuit. Stabat lonas longe , timens
culpam subire mendacii paulatimque securitate timor, et indignatione cle-
;
mentia mutabatur. Resurrexit ergo civitas mortua et evasit illum quem ,
sibi lonas indixit interitum. Putasne cives illius tunc exisse foras ad pro-
phetam , et huiuscemodi cum eo miscuisse sermones? Congratulare o beate ,
propheta ,
qiiiaper te miseri novam invenimus vitam per te jjaenitentiae ,
accepinuis clavem. Exiilta , medice ,

quia sanatus est qiiein curabas : nihil
nobis es , credimus , omnino mentitus ; nam ad vitam nos de mortis ])eri-
culo liberasti. Quis te arbitretur esse fallacem ? Cui si creditum non fuis-
set ,
]Daenitentiam utique nullus egisset. Ora ecce \no jiarvulis, qui tiia
j)raedicatione salvati sunt : consoletur te , hosjies Dei , sj)iritus tuus. Sit

pariter nobis festus hic dies ,
quo Deiim tuiiin coejiimus conliteri. Modo
jier te angeli laetantur in caelis, quia pev te homines salvantiir in terris.
3. Imitemur et nos , Fratres karissimi ,
paenitentiam Ninivitarum ; et
sic jjeccatis nostris Deo auxiliante reniinciemus, ut numquam ad luxurio-

sas concuj)iscentias redeamus. Non sint in nobis simulata nec licta siisj)i-
ria , sed cum ingenti rugitu et gemitu sic curam })eccatis studeamus adlii-
bere praeteritis , ut semper simus solliciti de fiituris. Si eniin ad paeniten-
1) Animadverte lectionem hcdei-a vulgati latini , cta diversitate scribit ad Hieronymum in ep. LXXI.
pro cucurbita iialae veteris ;
quani ceteroqui trans- 5; et est locus satis famigeratus in lona IV. 6, et
Jationem sequi solebat Augustinus, qui de praedi- sculptis quoque nionunientis iliustiatus.
, ,.
DE PAENITENTIA NINIVITARUM. 193
tiae portiim fideliter humiliato et contrito corde confugimus , ad aeterna

gaudia feliciter veniemus, praestante domino nostro lesu Christo , cui est
oum Patre et Spiritu sancto honor et imperium per omnia saecula saecu-
lorum. Amen.
Monltum de scqucnte scrmvnc.
Oemowm longissimnm , e( generis propc dramatici, de lona ac Ni?m:ifis , hoc loco posl perbrc-
vem siiperiorem, ponendum putavi, haud tamen ex eodem codicc sumptum, scd cx longe anli-
quiore palatino vat. 210, saeculi ferme octavi , ut eius excustan a me specimen docct. Codex
autem hic pal. vat. nihil aliud continet ,
quam yenuina alia Augustini opuscula XX, praeter ISi-
cctae cpiscopi sermones duos dc vigiUis sanctorum ct de psalmodia. Et quidem hic nosfer de pac-
nitcntia ?iinivitarum sermo adamussim in codice residet infer Augustini eiusdcm sermonem ed.
C.CCLI. de paenitentiae nicdicina , et alium Augustini ifem editum CCCLII. de utilitate agendae
j)aeniteutiae. Ergo merito et vere Augustinus, tum argumenti tum loci propriefate , inter dictos
duos iacere videtur. Et in primis quidem mihi mirum visum cst ,

quod praecedens brevis sermo
nihil aliud fere sit , nisi huius prolixi compendium, cum ipsis plcrumque verbis cxccrplum. Afqui
codicum duorum patriae longe diversac fuerunt , nempe vaticani olim Anglia (fuit cnim roffensis);
palatini Germania ; utriusque demum pusfea communis populorum et doctrinarum patria Homa
Kursus mirabile mihi apparuit, quod hunc prolixiorem sermoncm cowperi csse in plurimis persi-
milem sermoni S. Ephraemii ,
qui syriace cum inferpretatione prostat in editione assemcmiana T. II.
2). 319; latine autem tantummodo, et quidem paulo minus diffusus , in tomo III. lat.p. 5G1,
quo in tomo Assemanus prolegom. p. LV. col. 1, ait se graece non reperisse hunc scrmonem de Ni-
nivitis ,
quo tamen in idiomate habuit Vossius, qui varianfes graecas lectioncs in suae Ephraemii
editionis marginibus retulit. Atque hunc Ephraemii sermonem latine exhibuit etiam Combejisius in
bibl. conc. T. II. p. 265. Sed enim, otnisso iam Ephracmii sermone , ad nostrum rcdeundum est
quem esse Augustini valde suadet citatus codicis locus ; et nihilominus non fam elocutio quac
satis nitida decurrit, quam dramatica velut actio , et liberior conceptuum inventio, lcgentibus rix
satis facient. Ceteroquin el Ephraemius sijrus , qui simili plane morc scribit, homo ccrte et gra-
vis ac serius, et ab omni inepto ludo , haud minus quam Augustinus, alienus fuit. Attamen ille
ccrte lierpetuus KVTiSsffecov usus , ab Augustini ingenio ac more prorsus non abhorret. Praetereaque
lccfio cucurbita p. 200. rei nostrae favet. Etcnim Augustinus , ut nuper dixi, vetcre ilala ute-
batur. Quid aufem vetat , quominus Augusfini iuvenili adhuc eloquentia exjiltantis foefus fuerif
sicut ille pari fcrme iure Susannae , (juem refro imprcssimus? Nolo tamcn acrius confendere
nolo coniecturis nimium indulgere ; verifafem unicc quaero praciudiciis ut spero careo , editionis
,
meae amore non teneor. Cetcrum de lona sermones duo Augustini , immo et tertius , erant etiam
(ut diximus p. 191. adn. ^.)in codicibus laurcshamcnsibus. Fuifque oppido sollemne hoc et topi-
cum concionandi argumentum ss. patribus. Ecce enim de lona ac paenitentia Ninivitaruni extant
Maximi taurinensis sermones duo XC. et XC; Petri Chrgsologi mius, id est XXXVIJ; Zcnonis
veronensis unus , id est XVII; Eusebii emeseni duo in -calce homiliarii Alcuini; Fulgentii unus,
ncmpe XVI; Basilii seleuciensis unus apud Combcfisium B. C. T. II. p. 284. Deniquc jnagnus
Chrysostomus in hoc ipso argurnento ampUJice versatus est, veluii in homiliis variis de piacnitentia
T. II, et homilia quinta ad pop. antioch., ne plures locos eiusdem vcl aliorujn emtmerem. Habcant
igUur lectores nostri hanc quoque de praedicto argttmento facundam lucubrationem , sive Augustini
si placet, sive certe antiqui concionatoris
25
,;
191
XCVII. INCIPIT DK PAIiNITE-NTIA MNIVITARUM a).
''"
f'°-î6.''a.'*' i • lS inivitis Tonas a Deo missiis arlvenit ; et quia Deo cura est
de oninibus ,
quos creavit , iudaeus lionio fit propheta gentilibus ; atque
illa urbs populis niagna vel spatiis , hebraeo praedicante niox parva fit
et niale gloriosa civitatis ambitio, fehciter coartatur : nam nisi fuisset ter-
rita , laetiticata non esset. Facta est ergo de pavore secura de foeditate
,
formonsa b), de tempestate tranquilla. Nec mirum si nanfragium est passa

terroris ,
quam propheta naufragus arguebat : sub quo fluctuaverat pela-
f. 2,9. b gus , fluctuavit et civitas: tremuit carina cum fugeret , timuit civitas cum
doceret : huius terra expavit ascensum , cuius non tuUt unda descensum.
Mare oratione conpescuit , terram praedicatione coriêxit: passa est etenim
Ninive pluvias lacrimarum , et cetus lonae oratorium fuit : at vero sua
civitas Ninivitis bestia profecto et ipsa erat, quoad usque corrigeretur. Nec
aliunde doctor pariter atque discipuli, nisi oratione salvantur : ille ad re-
gionem de regione transivit isti ad aequitatem de iniquitate , a enerunt.

Clamalxit quasi ad utrosque superna iustitia teneo vos, teneo : : mei estis
ambo : quo fugitis ? Proiecerunt subito paenitentiae pallium ; et ut ipsi
evaderent ,
pro se lacrimas dimiserunt. Utrisque igitur clementer indul-
tum est. Sed prius lonas in fluctibus didicit veniam paenitentibus debere
concedi : et ante quam in arva c) descenderet , in se accepit quomodo ciuu
peccatoribus ageretur exemplum ; ut sicut ipse de tempestate tutus exisset,
sic eriperet civltatem de fluctibus peccatorum. Ergo in pelago ventum pas-
sus ipse mundauum , aperuit super civitatem cataractas oris sui , et inmisit
super eam sancti Spiritus flatum , et statim in mentibus singulorum tem-

pestatem salutis effecit.
f. 250. a.
2 totius urbis fundamenta concussit dum ingressus eam
Unus homo , ,
interitum pro salutatione portavit. In gigantum civitate pusillus

mox illi
adstitit praedicator d), et cor principum vox privata perterruit despera- :
tionis calicem emendationis affectione miscebat. Reges sub huius eloquio su-
perbiam humilitate , luxuriam afflictione mutabant : circa oninem prorsus
aetatem togis successerant c) panni, et cilicia vestimentis: senes cinere capita
niale cana texerunt : thesaurum suum dives aperuit non ut iterum clau- ,
deret , sed ut pauperem faceret introire. lonam faenerator audivit, et mi-

sericordiam de cautione hu'gitus est. Audivit debitor praedicantem et quod ,
negare consueverat/), del)itorem se esse confessus est: atque ita clamore so-
pito lite cessante
, erat ibi sola contentio sanctitatis dum reddere debitor
, ,
festinaret et recipere creditor noflet. Quis

, rogo ibi fur quis raptor , , ,
alieni , ubi contemptor est sui ? quas habebat caena g) regalis

ibi delicias
ubi a lacte ieiunabat infantia ? quis a vino h) ebrius ubi aqua pecoribus est ,
a) Mira inconstantia in codice Ninevitae, Ninive, Ninivitae. Poslremas lectioncs, utpote vulgo usita-
Nineve , Ninivetae ,
tiores retinemus.
,
—
h) Ita cod. ct quidem'ita comperi eUam in aliis priscis codd. v. gr. veronensi
scholiorum ad Virgilium
quae edidi. —
c) Cod. l.m. arba i. arva, quasi in litus e mari. ,
—
d) l. m. praedieatur, 2. praedicator. Sed etiam codicis
interpunctio post hoc vocabuluin veriorcm lectiouem conlirmat. , e) Cod. succenserant. /) Cod. comeverat. —
g) Cod. cena. — —
— h) Cod. bino.
(€ ^ ^
)^ %> f^^W C ^ S
p^ 5 T I^^^B 2 P ^ P I 3
^ ^ S -
1= ^ ^ O
^ g e/n'^^
vr^
p '^ QJ ^
i ^ ^
^^£ i^.
^ 3 ^" £ u 6 , ,
^ t^
^
b^
^
,
°
n cb ^^ dj 2 ^ s ?-
.3 5^1
h-
^
ty
^s^
= 5 tj
g t^ 4 ^
- fg
oiii (= CL^ . ,
^ Q^ {^ Mi C=3 b_-^
fU
41"^
T Sg ^ g >
fe ? S 3 h a:s
^ ^ h fu ^ ^
=t.v
£^
t= ^
s p(^
£^1=
e
^ Q p^ ^
^ ^^
h-
2bSf
^
z ^c '^ A
"^ — ^
f=^
i^
fT,
(^
,<^ p^
U
t p^ s y
'^' ^ W^ ts'
CL'
DS ^
CJ c^ ^ =, ^
c=7
P'.
/i?
^ r ^ Q
g y f I ^ ^Q
? )
?=
!=. A t^ 3
(^. e^ !Z ^@
p ? H '^
^ .V,
=" i=
c^ ^ 4^ ^ c^ cU
^ Z,0 .
^3 (^ l^
;
:
SERMO XCVII. DE PAENIT. MXIVITAUIM. 195
iiegata ? Conpungebantur nieretrices , coniugia casta cernentes : scurriles
abiecerant a) risuiu, et petulans flere discebat nullus res proximi cupiebat :
lacet auruin et nullus invadit ,

patent thesauri et nemo qui rapiat ; ,
niagnuni unicuique lucrum est suain aniniani custodire. Fures prophetam r. 2
audisse crediderim quae celaverant furta monstrasse

, et statim doininis :
occupatos ad salutem suain singulos quae perdiderant penitus non quae- , ,
sisse et qui furibus minabatur

: se patiebatur quisque tortorem misere- , :
bantur proximos et se potius arguebant et in tribulatioue communi sibi

, ; ,
uiagis iudex erat quicumque non altei-i. Tunc totum honiicida confessus ,
est quidquid suppresserat mortalis iudicis timore contempto. Tunc de- ,
scendisti de tribunalibus quisque iura dictabas ; et iudiciaria dignitate post-
posita , te magis sub iudicio esse sensisti , ant humanani protuhsti qualem
optabas ipse sententiam : misericordia seminabatur, ut redemptio meteretur.
3. Praedicatio lonae peccata omnium ore suorum detexit auctorum , et
confestim civitas nudata remansit a crimine. Dominos tunc sub illius voce
noii ambigam donasse celerem famulis libertatem : servos in-jenuam dile-
xisse iustitiam honore dominos suspexisse maiore. Cihcio indiita sedit
, et
matrona post sericum nec ullam fraudem passa paenitentia est quando
; ,
dehcata caro plagam de asperitate non sprevit. Ad niniviticam plane pae-

nitentiam umbram video esse quod ilemus
, in sonniis videmur plangere :
,
si illorum hicrimis comparemur. Nam humiUtatis illud fuit veritas hoc ,
imago. Quis in hoc quaeso ieiunio quod sibi debebatur omisit ? Nini-
, ,
f
vitae obtulerunt misericoi'diam , nos non inferanuis violentiam : illi servis

beneficia praestiterunt , nos parcamus ahquando vel hberis. Videre mihi
videor quomodo civitatem illam propheta missus intravit , et quomodo pec-
«atorum murum tehs sahibribus armatus inrupit. Posuerat Deus in liuius
voce terrorem, dederat ferramenta quibus putria quaeque secturus, gan-
dium cum amaritudine diilcedinem ferret. Itaqiie
in dolore portaret, et
artifex medicus urbem doloris ingressus intellexit se eam caelitus susce- ,
pisse personam, non qui desperatam perderet civitatem sed qui correctam ,
potius custodiret. Et quod non hortatur leniter ad paenitentiam sed mi-

uatur , ostendit infirmum sanitatem quaerere sponte del)ere ; et ultro re-
medium mori formidat inqdirere. Clausir populo illi salutis ostium ut
si ,
(piantum pulsaret adverteret. At iili sententiam lonae, conversione vicerunt;

et iudicium emendatione solventes, ostenderunt paenitentiam nimiam lia-
liere virtutem , et quantum paenitens afflictionis indigeat ut misericordiam

consequatiir de peccato qiiod voluntate conmisit.
4. Per totam denique civitatem lonae .sermo tamquam gladius circui-
bat ,
quem proplieta non exercuit sed ostendit ; et statim Ninive de huius
gl;;dii visione curata est. Vidit lonae civitas ferruin , et ad portum paeni- f
tentiae convolavit. Furendo, iit ita dicam , lonas sanavit j)opu!um quam b)
a) Cod. abicerant. — b) Quum, non praecrdfnte pvtius. Iialjemus apud Martuni Aurcliiim ('acs. fpist. ad Front. lib. IV.
1.3, <'t apud ipsum Fruntonem ad L. Verum imp. cpist. I. «d scc. rom. p. i3o.
,
196 SERMO XCVII.
fovendo. Medicus curam per blandimenta conquiret , iste salutem increpa-

tione providit. Si quis iacuit per ilhid teinpus aegrotus , impiger cubile
dimisit , et formidine superante languorem animae suae , fieri medicus fe-
stinabat. Nemo tunc stultus in feininas oculos procaciter iactitavit omnis
;
se (visio libidinosa conpescuit. Piilcluitudinem suam etiam per studium

mulier tunc casta foedavit , ne offensionem videntibus etiam invita prae-
staret ; non soliim male respicere sed et supplan-
certa qiiod crimen esset ,
tare cernentem. Ergo per ornatum lubricum feminae noluerunt inijjedire

jjaenitentiam civitatis. Et quia sciebant jiro se esse quod alii lugebant
ideo illos jier quos sanabantur vuhierare nolebant. Non jârabat alter al-
teri factionem sed unusquisque ad orationem etiam suum vocabat inimi-
,
micum atque ita tota civitas quasi unum corpus effecta est nt jiroximo
: ;
forte viciniis, coaetaneo coaevus cognato fieret «) magis iratus adfinis /^); et ,
quasi sua membra iustificarentiir ita in aho joroficiente gaudebat. Quod ,
dicimus ratio consequens adjDrobat in inio (juijijie loco boni mahque con-
, :
mixti in aherna, tamquam sua c), benivola vota currebant. lusti j^ro peccato-
ribus jiostulabant ut veniam mererentur, et denuo jieccatores ut iusti ex-
audirentur orabant. Parentes provocabat ad luctum parvuhis jilangens , et
erat totae d) civitati quasi seminarium lacrimarum fletus infantium. Caj3ut
suum senex lugubri cinere jierfudit. Vidit iiivenis factam canis iniuriam,
et exegit de se maiora sjoonte suj)j)hcia. Rursum tremuhis senex attende-
bat iuvenem iam iamque moriturum , et flebat miserae baculum senectutis.
Videbant venisse temj>us, ubi nunus suj:)erstes jêrituris cunctis aetatibus hn-
queretur. Qiiotiens dum ad orationem mater adstaret caris est latera cincta ,
j)ignoril)us cucurrit jârvulus ad nutricem

! et prae timore foedis ieiunus ,
inhaesit uberibus ! confugit ad gremium , non portari e) cupiens sed latere.
5. Constitutos per projihetam dies publica numerabat anxietas,' quan-

tum jiraeterisset ,
quantumque maneret ex tempore subjiutatione sohicita ,
subnotabat ; cjiianta momenta temj)oris recedebant et tiinentibus videbatur ,
quasi cum che anima ij3sa transire. Quam amaras tunc, o jjarentes , super
natos lacrimas effuchstis, ctim vos interrogarent balbuttientes aetate jiari-
ter ac timore , dicite nobis quot dies restant , ut veniat quod hebraeus
iUe j)raedixit .^ Quae est hora iha, qua vol)iscum viventes sanique morie-
mur ? qua civitas haec tam sjêciosa dejieriety) ? Quomodo tunc et audientis
haec pariter et dicentis viscera vertebanturQuid ad haec responderent .^
fihis non habebant quil)us intra fauces locjuendi viam clansei-at fletiis
, ,
infantum verum mala ij)sa indicare nolebant ne cruciarentur g) j)arvuli

: ,
expectatione tormenti ; et ante doloris praesentiam , angustiam pareret vis
timoris. Locuti sunt plane liberis suis ut nec veritatem fallerent

, nec ,
laederent jiietatem ; et cum nolunt metuenda j)rodere , futura dixerunt.

Sic Abraham cum consolatur filium suum prophetiam cum
,
nescit incurrit.
a) Coi.ficrU. — h) Cod. adflnes. Et quidem pro mngis iratui, videbatur fortasse imgislratus. — t) Cod. suam. — d) It*
cod. — e) Cod. portare. —

—/) Ita cod. y) Cod. cruci darenluTy
;:
DE PAEMTENTIA MNIVITARIM. 197

InteiTogavit denique eum ovis illa quam duceliat, ubi ost ovis ad liolocau-
stum? At ille non dixit : tu cs, o iili ; ne macularetur ohlatio
si ad aram ,
contristatus venisset : conpedivit unicum blandimentis donec yladium illo ,
non sperante proferret. Ita dum solacium loquitur mysterium revelavit ,
et dum immolandum filium sciret in corde, aliam victimam prophetavit in

hngua cumque semper lingna discat ex corde erat in ore scientia quam
: ,
mens intrinsecus nou lialieljat. Denique in verbis illis, quibus pueris est lo-
cutus ascendimus ego et puer usque ilhic, et revertemur ad vos
: dum ;
mentiri vult proplietavit. Sed non fuit mendax

,
quia et hoc ipsum pro ,
vei'itate faciel)at et ideo quod dixerat, sic venit quoniam devotione san-
:
;
ctissima nullius ultro quaerebat interitum.

G. Credo et Ninivitas tale genus circa liberos suos consolationis habuisse.
Terror caelestis est, o lionîinem non delere. Nam
filii : emendare vult Deus ,
si pictor diligenter formam quarn coloraverit servat quanto magis creator ,
imaginem a se factam viventein loquentemque custodiet ? Paenitentia quae-

,
ritur civium , noii civitatis eversio. Quotiens vos cecidimus delinquentes? 1.353.
sed hoc ut nostis , non faciebanuis ex odio ; amor erat qui non parcebat
errantibns ; et mater gaudii nostri erat, vestra tristitia. Sic ergo omnium ille
desuper pater minatur ut corrigat , indignatur ut salvet , terret ut ^ isitet
et certe ille hunianum genus magis qiiam nos pignora nostra diligimus.
Quando praecedet terror cessare vult poenam. Laetetur obiurgator in
,
emendatione correpti. His procul dubio et talibus Ninivitae cum praesentia

consolantur quae erant ventura dixerunt. Sed ciim taiu votiva loqueren-
,
tur , et cunctis optata proferrent nemo tamen cessavit a fletibiis paeni- ,

,
tentiam nemo neglexit ;

promittebat lingua gaudium , serva})at sollicitudo
ieiunium; sperare libuit , orare non
Quae tunc erat civitatis higentis
piguit.
ambitio ! hiimilitas quanta populorum quando rex, byssiim oblitus et pur-
!
puram, cilicii aspeiîtate sordebat, infusa lacrimis ora cii'cumferens humi- :
exemplum rex de
litatis civitate sumebat , civitas tota de rege. Quis ita de-
precatus est Dominum? quis de nostris ita suis renuntiavit occultis ? quis
ita a se mala desideria tamqiiam sua membra proiecit ? ut quomodo illa ab-
scisa non redeunt , sic ad paenitentem non revertantiir errores. Quis ita
de sola monentis voce correctus est ? qiiis ita pinxit Deum ante oculos suos i.
in paenitentiam , ut et amaret placidum , et timeret iratum ? Una omnibus

plaga sufficit. luvenis qui sibi dierum longitudinem promittebat , brevita-
tem angusti temporis flevit : senex qui sibi de sepulturae dignitate blandi-
tus est , cuin suo se moriturum sepultore i) cognovit. Mortem cogitabat
sponsa pro sepulchrum hal)itura pro thalamo.
niiptiis ,
7. Haec tibi tunc, rex, ad exercitum paenitentem verba esse potuerunt.

Scio vos victores priscis extitisse temporibus nou est nobis nunc tale proe- :
lium contra quod gladiis sicut solebamus armemur. Saepe gigantes sola
,
Assyrioruni fama deiecit; milia sub nos multa ceciderunt; et ecce sub unius
)) Vocabuli sepullor proferebat hacteniis exemplum Forcellinus Aueustini tantummodo ac Tertulliani.
,
198 SERMO XCVII.
hebraei voce non surginius. Scio nos in exteris urbibus triumphasse, et ecce
in nostra nrliennnc vincinnn-. Ita ne deficit inter haec pericula subsidinm.^
Alio genere adversum liaec belhi hictemur exempla maiorum quasi quae- :
,
dam nobis arma, monstrat antiquitas. lustitiam aput Deum ac misericordiam

esse, nullus omnino qui nesciat illa punit noxium liaec dat veniam cor- ; ,
rigenti : ad iustitiam Dei quasi nauta debet adtendere et

et ideo peccator ,
remis suae paenitentiae gubernare ut ad portum misericordiae valeat per- ,
venire nova pugna est nova nobis arnia c{uaerenda sunt. Audivi saepe
: ,
vobiscum numquam monitores defuisse mortahbus, qui proponerent specu-

lum disciphnae in qno se peccator attenderet qui sal ubique disperge- ;
rent de qno stukitia condiretnr qui paenitentiam depingerent mundo ut : ,
emendandi {'ormulam puniendus audiret. Ante dihivium denique, quod ipsa

elementa noverunt, doctrina praecessit: nam et tunc ab scientia nemo frau-
datus est. Et si defuisset qui a) mala futura praediceret , cum arca interim
fabricatur ,
paenitentiam nialleus loquebatur, sonabat ascia , serra clama-
bat , et ipsa miseris praedicabant ferramenta chluvium. Sed nullus hoc cre-
didit, et inridebantur a peccatoribus signa poenarnm. At nbi arca perfecta
est, manifestata veritas, adducta tempestas; et ihe qui ictum asciae , et stri-
dorem riserat serrae , coepit sub tonitribus palpitare , nec iam sub coru-
scatione ridere. Ad arcam ilico peccatrix turba convenit , sed quae peco-
ribus patuerat, noluit admittere peccatorem.
8. Nullus ergo hebraeum istum temerarium arbitretur aut stultum : sig-
num quod imperterritus terruit civitatem. Nihil ut

viri fortis et gravis est ,
adsolet iu sermone mutilavit non armatos inermis expavit nec si sibi blan- , ;
direntur, audivit, nec si protulimus munus, accepit; tamc[uam speculuni ci-

vitati sermo eius adlatus est : in ipso vidimus maculas nostras , in ipso ira-
tum nobis vidimus Deum , in ipso iudicium peccatricis in'bis agnovimus;
Ingenii magis fuisset aut artis , si cuni pacis adnuntiatione venisset : hicri
enim cupidus, semper laeta conponit: per ariolum denique avaritia pollice-
ttn-, quidcpiid optatur : et chaldaeus dum ad nummos 6) consultus adtendit
illum felicius dicit natum esse qui phis dat et cnm divitias pollicetur, in- :
terim quod inter manus habebattn- eripuit. Medicortun tamen a talibus se- ,
questrata c) , condicio est ; ferrum minantur ut curent ; et quaevis illa per-

sona sit , ut remedium sortiatur, pro beneficio saepe vincitur. Medicos
iterum iste praecedit, qui ad nos sine iiituitu niercedis advenit ;
panem no-
strae civitatis ignorat. Dico plane quod sentio : de numero illorum credo
istum esse sanctoriun ,
quos per quadraginta dies sic c/) ieiunasse frequenter
audivimus. Quod si tantae adflictioni vacat innocens homo, ciu' non pro
peccatis nostris nos nobis sponte iudices sumus? Fortasse id totum ieiunio
ne inveniatur in sua praedicatione mentitus. Et quia
et oratione e) contendit,
huius veritas nostrae urbis eversio est et nos si placet contra eum per ,
ieiunii arma certemus ; non tamen nt illum , sed nt nostra peccata vinca-
a) Cod. gui/i. b) Cod. nunmoa. — c) Cod. siqiunstrata. — d) Cod. s». — c) Cod. oralioni. ,
,,
DE PAEXITENTIA NINIVITARTIM. 1 9f>
mus. Est est omnino

nec dvilnto, latentis nescio cuius potestatis adversitas
,
<|uae non congressione sed oratione superatnr. lob ille ut scitis toto orbe , ,
tamosus sumsit de carnali hoste victoriani. Si Deo ut recordor, virum iu- ,
stuni accusabat inimlcus, quando ille parcit iniustis ? Licet circa bonos ina-
losque sit nequam
iustum enim persequitur, ut faciat peccatorem: peri-
,
mere nititur peccatorem, ne paenitendo salvetur. Nonne ipse est qui supra
sancti illius tilios dum convivarentur tecta deiecit et viniun miscuit cum ,
cruore, pocula cum nunc furorem ad nostra suspi-

ossibus fregit .•*
Ipsius
cor castra venisse. Exite viri fortes et ut fortiores sitis arma proicite , , :
paenitentiam portate pro gladiis cilicium sit lorica, sit murus oratio, sit ,
sagitta ieiunium. Me ducem civitas ista me principem ac a) omnium pri- , ,
mum /// bella mittebat. Ego esse primus in hac congressione nunc debeo :
omnis de lacertis vestris, sicut me videtis , dehciarum pompa discedat.

g. Circuibat rex loca omnia civitatis , vestigiis humihtatis incedens , et
pacem talibus eloquiis seminabat: praechcatores statuit pro tribunis, et
])ro comitibus fecit ambnlare doctores. Per omnes subito vicos tuba tahs
increpuit: ad hoc , inquit, bellum voracitas non ducatur. Vis ut cadat
hostis tuus.'' reconcihetur tibi proximus tuus circa nunum sit ira tua et : ,
circa te omnium ira cessabit : fraudem verba non habeant non iuramenta ,
f.
mendacium. Cum ergo tehs tahbus expeditio exisset armata ihe deside- ;
rium suum coepit occidere ihe interficere voluptatem ihe avaritiam iste , ; ,
superbiam deiecit et erat victoiîa iînivitarum interitus peccatorum. Quis

; ,
tibi tunc lonas i) sensus erat ista cernenti .^ INimirum quantum de Assvriis
es laetatus, tantum de tua gente confusus es. Ninivitas quotienscumque
hiudasses Abrahae fihos niox lugebas progenies Canaan proficiebat et
, : ,
lacob semen errabat ac praeputium inveniebat quod illa circumcisio

;
,
stulta perdebat. Inter ludaeos sabbata nuda servantur, inter gentiles in-
tegra praecepta compleutur. Ecce sine sabbato facta remissio est, et sine
circumcisione victoria. O fides popuU o prudentia civitatis Exigebantur ! !
a lona debita b) peccatorum nuUus a debitoi-e quaesivit usuram. Ouis ,
rogo, Ninivitis Dei mysterium revelavit, eo quod possit ieiuniis poena

statuta dissolvi ? Habuerunt consihum de Deo et homine nt nec lonain ,
mendaceiu nec Deum cogitarent crudelem et prophetae crediderunt ct

, : ,
de Domini misericordia praesumserunt. Quid non illa extorqueret adfh-

ctio ,
qua sitientia puerorum a mamilhs labra suspensa sunt ,
qua .steterunt
greges vacuo praesepe prout passa natura est, oratio erat
c) ieiuni? Nam
vel mugitus animahum, vel vagitus infantum abundabat ibi ieiunii sicci- :
r.
tas , deformitas cineris, udus semper oeulus, et lingua proclamans. Ubique

casta dilectio : inter viros pax , inter mulieres silentium , inter ancillas et
liberas differentia nulla vel grata : unus diviti victus et pauperi , et ae-
a) Cod. ad. — b) Cod. dcvita. — c) Iii priore sermone praesepi. Sed etiam alilji variat liori.im sermonu.-n in codd. palaeo-
^raphia; quod semel monuisse suflieiat.
1) Hinc incipiunt excerpta quae superioreni sermonem conliciunt.

200 SERMO XCVII,
mulatione proiecta siib tino constitutis ingo, hahitus unus erat in cunctis,
unus omnibus labor ,
quia danda erat onuiibus una redemptio. Stabat circa
portas inferni pallida multitudo ; et si inkixisset dies , visuram se vesperam
nou credebant : rursum si pervenissent ad vesperam, non sperabant lucis
adventum.
lo. Exiit , incpiit, lonas fbi'as expectans quid accideret «) civitati. Foris
illecomputabat dies , illi intus enumerabant Deo iniquitates suas : sex
hebdomadas in vigihis et ieiuniis et fletibus mlhtarunt : tlmebat lonas ne
illorum merita reum se facerent falsitatis iUe aestum soHs isti solhcitu- : ,
dinis non ferebant ihe herbarum tugurium et cucm^bitae i) quaerebat um-

:
l)racuhim , ilh refrigerio lacrimarum calorem a se iniquitatis arcebant. Cum

super huius caput viriditatis tegmen aresceret , svqjer horum cervices miseri-
cordia floreliat et pietas puflulabat. Vidit enim Deus Assyrios paenitentes, et
super Hierusalem Ninive conversa conplacuit : haec etiam in vulgaribus ad-

quirere veritatem , illa etiam in prophetis amittere : haec simulacra frangere,
illa componere : hac rex ninivita Dominum adgravat , et ibi Hieroboam
aras vitulis instruebat. Assyrii liberos suos ante Dei oculos proiecerunt, et
Hebraei filios suos et filias suas daemoniis immolabant : gentiles lacrimas
suas Deo , et ludaei idolis vina fundebant : illi de sola corporum salute
curabant isti animas mortuas in corporibus viventibus flebant. Tu quod
,
ad homines lonas ire nolebas sciebas praedicationem tuam illorum

tales ,
conversatione cassari ceterum nulla es gentilium contemplatione deterri-

;
tus qui et IMosen ab Aegyptiis fugientem a madianita noveras sacerdote

,
susceptum et Heliam iêcreatum esse per viduam et David Saulis insi-

, ,
dias formidantem honorifice in medio gentilium floruisse. Super suos pa-

,
ter affectus ingemuit cum suo herede moriturus flevit illic sponsa cvmi
, :
sponso et quasi prius viduitatem plorabant quam niq)tias inchoarent. Te-

,
nebat onuies una necessitas , et in tanta societate discriminis non conso- ,
latorem metus habuit non sepultorem moriturus invenit. At ubi super-

,
venit constituti temporis ultimus dies, ille ad funus suum vestibus prae-
paratis osculum premere ille monumentum suum vlvus intrare imagina-
; ;
l)atur per momenta formido civitatis excidium et ruinae illius so-

sibi ,
num iam se singuli arbitrabantur audire. Stabat longe lonas timens culpas
subire mendacii, et hac immuiiis subinde hora currebat; paulatimque se-
curitas timore, et indignationeclementia mutabatur. Stetit terrae motus
qui urbis fundamenta quatiebat, et tempestas omnis quae tonitru terrebat
u) In priore scrni. acciderit.
l) In supeiiore sermone p. 1!)2. hedera legitur pro nniittendae catlicdrae inourrit , nisi antiquam lectio-
cucurbita. iNimirum quia longi sermonis breviator, nem revocasset. Estergo insignis ad sacram criti-
lectionem italae adeoque et afiicanae editionis in uo- cen hic antiquissimi nostri codieis lociis , praeser-
tam hieronymianamimmutavit. lani vero notissimus tim cum superiore breviatoris lectione comparatus.
e.x citata superius Augustini epistola 71. casus ille Porro veterem lectionem cucurbita memini me vide-
est cuiusdam episcopi qui ob admissam
africani ,
re confirmatam a vetere brixiensi monumento apud ,
lectionem hedera pto cucurbita, tumultu populi d. amicum meum losephum Brunatum, ubi lonas
in ecclesia recitationem audientis coorto periculum sub urbusto iacet, impendeutibus ei cucuibitis.
,
,,
DE PAENITENTIA NINIVITARUM. 201
et fulgiire, ut indultum «) sibi civitas sciret, abscessit. Resurrexit ergo ci-
vitas moitua, et evasit illuni quem sibi sponte indixit interltnm. Nec de
necessitate mortua est, quae de voluntate punita est. Venit hora supplicii
et quem iam occideret non invenit. Sic iam escae voluptatibus et concu-
piscentiis nemo vivebat. Ninivitae laetas ad caelum erexerunt manus, et
lonas in terram tristitia deiecit.
1 1 . Putas ne cives non b) exisse foras ad prophetam , et hos cum illo
miscuisse sermones.-^ Congratulare nobis, o fih Amathiae, quia per te no-

vain miseri invenimus vitani per te paenitentiae accepimus clavem exuUa ; ; ,
medice sanatus est quem curabas. Nihil nobis es crede mentitus ad

; , , ;
vitam nos de morte traxisti. Qiiid hic lucri sensisses, si civitas nt dicebas
fuisset eversa ? Quis te arbitretur esse fallacem cui si creditum non fuis- ,
set ,
paenitentiam utique nullus egisset Ora ecce pro parvulis, quia tua
.''
praedicatione salvati sunt. Cur tamdiu cibum in nostra regione nescisti •'
Consoletur te , hoino Dei , spiritus tuus. Sit nobis pariter festus hic dies
quo Denm tuum coepimus confiteri. Modo per te angeli laetantur in cae-
hs, modo homines salvantur in terris. Audiebant autem Ninivitae subinde
eum de civitate eoruin cum Deo verba facientem , et Dei pariter ac pro-
phetae sonabant ilHs duae in uno ore personae. Nam per linguam lonae r i"
contra lonam loquebatur divina correptio ; cum homo ])ro holeris ariditate
lugei'et, Deus de civitatis salute gauderet ; cum sibi hac iste morteni pe-
teret , vitam hac ille concederet. Tu , herbam
inquit, o lonas, sic propter
benignus es , et me circa hominem vis esse crudelemP Si rem cibi tam
utilem credis c) ,
quid tibi tam vilis est ille jiropter quem ipse cibus est pro-
creatus ? Tibi cucurbitae d) folia umbram exhibuerunt , mihi Ninivitarum
animae fructum paenitentiae praestiterunt. Aderant nimiruin et animad-
vertebant quorum causa agebatur a Domino nam ipsum contra quem :
susceperant fecit sibi divinitas advocatum. Numquidnam ita fiebat

, ut ,
[onas contristaretur de paenitentia peccatorum ? Sed apta quadrabat oc-

casio qua Deum civitas et prius nosset iratum et postmodum iain mi-
, ,
sertum. Contristatus est lonas , ut manifestaret Dei indignationein. Aruit

cucurbita , ut ostenderet Domini pietatem. Quid tnnc putas ad lonam mu-
nerum fluxit? quod non corruinpebatur inde iustitia si quid acceperit ,
propheta post veniam. Ilium forsitan rex in currum suum, de quo descen-
derat ut lugeret, quasi ut sancti viri pedibus dedicaretur accepit. Currus ,
nimirum gestavit in terris, quem portavit cetus in fluctibus; et qui la-

tuerat sub terra , exaltatus est super terram : pinnae illi beluinae per iter i. m.
lubricum obsecutae sunt , et per siccam viam rotae regiae servierunt
ei :
ceto fecerunt pisces officiuni , et currum equitum turma praecessit ceto :
viam Deus fecit quomodo perveniret ad terras , et rex prophetae quomodo

reverteretur ad patriain. Egressa est ei , utarbitror, obviam civitas omnis
a) Cod. iniuctvm. — 4) Id breviore sermone tunc pro non. — c) Cod. credes. — d) BU ia hac etiam pagina vocabulum
cucurbUa.
,:
202 SERMO XCVII.
quocumque transivit , et Dei hominem cum honore suscepit , ne quasi

Ninive pateretur exemplum.
Ubi vero lonas regionis iudaicae contigit hmen
12. quantum mihi ,
datur intelhgi omnis a) qui se ab illa civitate deduxerant a finil)us terrae

, ,
suae repente demisit. Erubescebat enini gentihum ocuhs b) plebis suae pec-
cata nudari et ne lii qui proxime egerant paenitentiam
; de ludaeorum ,
contagione sordescerent magister cautissimus formidabat. At ilh homines ,
de gentihtate correcti dicere sine dubio ista potuerunt duc nos, o pro- , :
j)heta ad sanctam si meremur patriam tuam

, ut de ea quod nostris re- ,
feramus disciphnae tollamiis exemplum discamus miseri in tua regione :
iustitiam ut ad plenum in media generatione popuh tui nostra vita mu-

,
tetur. Videamus ludaeam domum

et castitatis hospitiimi docete nos fidei , :
quid sint sabbata vestra ,

quae
hostiam sine dubio delictorum. Hi- dicitis
cine locus c) est ubi circumciduntur corda cum carne ? Quani sanctus hic
populus , de quo exeunt qui corrigant peccatores ! Quae hic turba san-
ctorum , unde unus homo totius urbis nostrae vitia castigavit ! Hoc nobis
hebraeus homo pro tanti itineris labore restitue , ut ahquid de terra tua
quod imitetur civitas nostra portemus. Per vos facta est paenitens ,
per vos
iusta reddatur. Videamus principes vestros, ut underegi nostro ahquid ,
possit mehor esse , narremus; et vel parum quid de iudicum vestrorum ae-
quitate discamus, quod ad Ninivitarum tribunaha deferamus. Quomodo tunc
lonam inter haec stetisse verba credamus.'^ Pudore nisi faUor, coram pae- ,
nitentibus pressus non poterat vel excusare pravos vel accusare cognatos.
, ,
i3. Quali , rogo propheta, consiho ardorem hominum ihorum et de-

siderium dehisisti ? Dixisti forsitan ihis, celebritatem quandam in provincia
vestra tunc temporis esse regalem , et introire ihuc ahenigenas non hcere
sacrificii ritus ,
paenitentium societate foedari. Sed redire tantisper d) ad pa-
triam , et eos postmodum posse cum vellent occurrere, promisisti. Nec tan-
tum puto projiter te de tah mendacio ,
quam jjropter Ninivitas de malo
verebaris exemplo. Verum ubi lona ingrediente ludaeam ,
plebs prae desi-
derio maesta dimissa est ; ecce , inquiunt, montium petamus excelsa , ut
habentes de cacumine specula e), regionis quam tangere non meremur sal-
tem non fraudemur aspectu. Nolo quicumque fastidias si praeter scribtu- ,
ras scribturae vicina proferamus. Ecce Ninivitae oculos ad tcrram repro-

,
missionis adtoHunt vident pro dolor emnius aras in montibus et super: ! ,
colles templa mirantur ante simulacra genua flectebantur et in Bersa- : ,
hem et in Dan tura fundebant ct ante vitulos sine anima viventes vituli , ,
oaedebantur. Ihe litibus , iste clamoribus , ille bacchabat i) iniuriis ; et So-

domorum ibi Gomorraeorumque visa res pubhca est. Inter haec tanta occu-
pavit turbatio Ninivitas , ut proximo suo quisque diceret : soinniamus ne
<!) Pro omnes. — b) Cod. oculos ,

quod ferri potesl si referatur ad erubcscebat. — c) Cod. locutus. — d) Cod. tamlijpir.
— <) Num speculare, re a sequeote absorto?
1) Baccho , as , activa terniinatione. Nisi potius corrigendum est vacabaf.

.
DE PAENITENTIA NINIVITARIIM. 203

an vere terras repromissionis attendimus ? Daemonia cernimus an Abra- ,
hae semen est quod videmus ? Nescimus an homines intueamur an spiritus ?

Putas huc iniquitas de Ninive fugata pervenit ? et ad istos transierunt si-
mulacra quae fregimus? Huc arae ille volavernnt : hic avaritia sedem et
luxuria omnis invenit. Dei populus ante simulacra curvaturo), et superbit
miser de sola nominis dignitate , et Abrahae sese fiHos appellatione nuda
quam i)vera actione praesumunt. Plebs stulta honoris carnahs circumcisione
extolhtur : non mores patrum, sed yocabula sectantur. A Deo ilUs ipso
praeceptum , a Deo sabbatum phis est. Repraehendunt suis actibus Deum ;
et cum ipsi a lege discedant , Deum faciunt esse sub lege. Igitur circa
Hebraeos, sicut arbitror, paenitentes 2) quantum desiderii de cupiditate,
tantum odii de satietate ceperunt. Venite, aiunt, et cito nos de hac cogna- r
tione tollamus memoria sancti huius in nostris partibus celebretur, per

:
quem nobis occasio tributa vivendi est. Ostendit nobis quid de taUbus
sentiat , et quo modo taUbus pareat ,
qui reUquit b) suos peccatores , et
elegit extraneos paenitentes. Dixerunt haec forsitan c) Ninivitae.
\/\. Nos interim Fratres demus gloriam in excelsis Deo qui popu-
, ,
,
lum suum in gentiUum aemulatione corripuit, et nobis iam tunc pigmis

suae promissionis exhibuit, quam posteris per suum erat unigenitum con-
pleturus. Nam si infructuosa synagogae hcuUiea, qua terra evacuabatur ,
evulsa est , et gentiUum in fertiUtate fidei arbor insei ta est ; demus ergo iUi
novos fructus (€) novella plantatio et honoremus eum de sancta nativitate ;
ramorum adferamus ei post luxuriam castitatem veniamus pacifici qui

: :
,
solebamus irasci. Nam et aput Ninivitas Deum etiam meretrix correcta

laudavit , et vitium suum avarus obUtus est : voracitas sibi ieiunium didi-
cit , et modum sumsit ebrietas : subito donare qui rapuit , et fornicator
contentus esse coniugio. Et totum ad Dei laudem proticiebat
ibi quod ,
gravitatem scurriUs , contumax honestatem iustitiam negotiator adprehen- ,
(Ut. Et idcirco vidua ibi soUicitudinem pauper inopiam dives damna , ,
nescivit : imperator gloriam, artifex discipUnam aratrum recepit agricola , : t.
patri filius , forum iudici , adulescenti restituta doctrina est : parvulus ubera
nutricis invenit , sponsa thalamum , civitas pacem : egerunt gratias iudices,
quod non ita iudicati sunt sicut iudicare consueverant : laudavit Deum fe-
nerator quia non sicut exigebat exactus est misericordiam Dei qui lae-
, :
serat, et qui laedebatur, invenit a iugo dominae respiravit ancilla nec : ,
ultra natorum gemitus mater audivit et omnia omnino quia peccata ces- :
,
saverant, sunt sopila suppUcia. Non enim noverat iUa paenitentia istis no-
stris simulare mendaciis : tantum timemus quantum ira perdurat , ; et cau-
sam furoris obliti finita statim indignatione peccamus summota paulu-
, :
lum plaga, iram e) mutamus ablatam et Deo simul reconciliato reverti non ; ,
credimus, praevaricemur adversa. Quasi altissimus omnia peccata non

si
«) Cod. curbatur. - b) Cod. reliqnid.~c) Cod. forsitam. - d) Cod. fruclos.-e) Cod. ira.
Num dicendum ir& mulamur ablala.'
1) De qmm, non jiTaecedente pofius iam , dixi p. 195. 2) Scilicet Ninivitae paenitente.s.
: ,
204 SEBMO xcvni. '
oderit , ita ab illo tautiiin j)ropter quod modo verbi gratia fuerat iratus
abscedimus. PLicuit , carissimi ,
paenitentia quae fideliter praestabatur : va-
pulaverunt modicum , sed seniper memoriam verberum cogitabant : oblivi-
sci correptiouem et corripientem saepius provocare
, disperatorum a) sunt ,
vitia ista servorum. Confessi sunt Ninivitae et bene in pace vixerunt , :
civitas quae crebris motibus fluctuabat, Dominum stabilita laudavit : in sua

1 5SU. b. possessione laetatus est , cuius animalia ieiunabant : et qui panem bumili-
tatis acceperat, huius et mensa ditata est : qui ante iacebat in cinere ,
securum recipere cubile promeruit : qui cilicio fuerat ante circumdatus ,
vestimenti se prioris induit dignitate b). Benedictus qui diligit iustos ,

qui
paenitentes multiplicavit Assyrios , et correctis bona vera restituit. Gloria
illi omnium nostrnm ore emittatur
ex. , Patri et Filio et Spiritui saucto in
saecula saeculornm. Amen. Explicit de paenitentia Ninivitarum c).
XCVIII. UINDE SUPRA 1). DE ASCENSIGNE DOMINI.
f- li?
Ottob.978.
'coioss
» l
f.
III.
61.
1. cum
JLlodie dominus noster lesus Christu ascendit in caelum ascendat
1
» . -M_-m.
cor nostrum. Audiamus apostolum dicentem *: si consurrexistis

illo
^ ... ;
cuin Christo quae sursum sunt sapite (l), ubi Cliristus est in dextera Dei
,
sedens quae sursum sunt quaerite non quae super terram. Sicut enim
; ,
ille ascendit, nec recessit a nobis sic et nos cum illo ibi iam sumus ;
quamvis nondum in corpore nostro lactum sit quod promittitur nobis.

Ille iam exaltatus est super caelos patitur tamen in terris quicquid labo- ;
rum nos tamquam eius membra sentimus. Cui rei testimonium perhibuit
• ali. IX. 4. desupei- clamans Saule Saule quid me persequeris * Et esurivi et de-
:
,
.? : ,
rMatih XXV.35.
distis mihi manducare *. Cur non etiam nos ita laboramus in terris ut per ,
lidem spem caritatem qua illi connectimur iam cum illo requiescamus
,
,
in caelis? Ille cum ibi est etiam nobiscum est et nos cum hic sumus, , ;
etiam cum illo sumus. lllud ipse et divinitate et potestate et dilectione ;
hoc autem nos, etsi divinitate non possumus sicut ipse dilectione tamen ,
possumus .sed in ipsum. Ille de caelo non recessit cum ad nos inde de-
,
,
scendit; nec a nobis recessit, cum in caelum rursus ascendit. Nam quia
• loh m 13.
jjjj gj,^(. ^jy^^ jjjp esset, ita ipse testatur *, nemo inquit, ascendit in caelum , ,
nisi qui de caelo descendit, filius hominis qui est in caelo. Non dixit: fi-
lius hominis qui erit in caelo , sed filius hominis qui est in caelo.
2. Quod vero nobiscum est etiam cum ibi est , ante quain ascenderet
I^Haith ^xvni. j^Qj, promisit dicens *: ecce ego vobiscum sum usque ad consummationem
saeculi. Nos autem nominibus ibi sumus ,
quoniam ipse di^xit gaudete :
a) Ita cod. disp. ut alibi. — b) Cod. dignilatem. — c) Cod. KincriTum. — d) Ita cod.
P; Praeceditincodice vat. sernioS. Augustinied. «««/. Ego vero hanc reapse parteni sernionis com-
CCLXIII, seu tertiusdeascensione,in editione raau- peri in sermone XC. de diversis, in editione anli-
;rina. lamvero in eodeni codice, in margine prae- qua parisiensi operum S. Augustini T. X. p. 661.
sentis sermonis , liaud ita recente manu adnotatur Pleraque tamen in supradicta editione deesse vide-
pan est sermonis primi de ascensione, B. .4vgu- bam usque ad n. 3.
:
DE ASCENSIOSE DOMIXI. 205

»|uia nomina quamvis a corporibus et labo-
vestra scripta sunt in caelo ;
ribus conteramus terram et conteramur a terra. Sed cum post resurre-

,
etionem corporis esse in eius gloria coeperimus, nec ista mortalia nostrum
incolet corpus nec in ista inclinabitur noster affectus. Totus hinc coUi-
,
git qui primitias nostri spiritus tenet. Neque enim propterea nobis despe-
,
randa est perfecta et angelica caelestis habitatio ,

quia dixit : nemo ascen-
(ht in caeUun nisi qui de caelo descendit, filius hominis qui est in caelo
,
de solo enim se ipso videtur dixisse quasi hcc nemo nostrum possit ac- ,
cipere. Sed dictum est propter unitatem quia caput nostrum est et nos , ,
corpus eius. Hoc ergo nemo nisi ipse quia et nos ipse secundum id quod ,
ipse fiUus hominis propter nos et nos Dei fiUi propter ipsum. Ita quippe ,
apostoUis dicit*: sicut enim corpus unum est et membra habet muka , ;
!i'ror*'xii i'
omnia autem corporis membra cum sint muUa unum est corpus ita , ,
et Christus. Non ait , ita Christus , sed ait, ita et Christus. Christus ergo
nieinbra muka unum , corpus. Descendit itaque de caelo per misericordiam ,
uec ascendit nisi ipse, cuiu et nos in ipso per gratiam. Ac per lioc non-
uisi (^hristus descendit nec nisi Christus ascendit non quod capitis dig-
, ;
nitas contundatur in corpore sed quod corporis unitas non separetur a ,
capite. Non enim diclt ex seminibus tamquam in muUis sed tamquam ,
in uno in semine tuo quod est Christus. Proinde Christum dicit semen
,
Abrahae, et tamen idem ipse apostoUis *, vos , ergo , inquit , AbraUae se- •
cai. ni. w
men estis. Si ergo non in seminibus tamquam in multis , sed tamquam
in uno et Uoc semen AbraUae quod est Christus et Uoc semen Abrahae
, ,
([uod sumus nos cum ascendit in caelum nos ab iUo non separamur.
; ,
Qui descendit de caelo, non nobis invidet caelum, sed quodammodo cla-
mat mea membra estote si ascendere vultis in caeUim. Et hoc ipso in-
: ,
terini roboremur in Uoc votis omnibus aestuemus

, Uoc meditemur in ,
terris quod computamus in caehs. Tunc exuturi carnem mortaUtatis, nunc

exuamus animi vetustatem. Facile corpus levaliitur in aUa caelorum si non ,
|)remant spiritum saicinae peccatorum.

3. Nam i) et iUud nonnuUos caiumniantibus haereticis movet quemad- ,
inodum Dominus sine corpore descenderit, cum corpore ascenderit velut ;
(ôntrarium sit iUis verbis quibus ait : nemo asceudit in caeUim , nisi qui
de caelo descendit. Corpus ergo , inquiunt , quod non descendit de caelo ,
(piomodo potuit ascendere in caelum ? Quasi ille dixerit niUil ascendit in :
caeUim nisi quod de caelo descendit sed ait

, nemo ascendit nisi qui ; : ,
descendit. Hoc enim ad personam , non ad personae liabitum retuUt. De-

scendit sine corporis indumento, ascendit cum corporis induinento. Nemo
tamen nisi qui descendit , ascendit. Nam si nos sibimet tamquam sua mem-
bra ita coaptavit , ut etiam nobis coninnctis idem ipse sit, quanto magis
l) Heic adnotatur in codice \at. Hoc (idestpars tio , ubi reliqua liaee sermonis pars legitur, et a
reliqua ) deest in exemplaribus excusis. Non recte nobis itein ob sermonis complementuni (lebuit re-
tamen id adnotari , demonstrat oitata a nobi.s edi- lineri.
206 SERMO Xf.IX.
illnd aliam non potest in illo liabere

corpus quod de virgine assumpsit ,
personam ? Quis enim vel in montem vel in murum vel in aliquem supe-
riorem loeum dieat non eum solum qui descendit ascendisse si cum de- ,
scendisset exutus, ascendat indutus; aut cum descendisset inermis , ascen-

dat armatus ? Quemadmodum ergo de hoe dicitur , nemo ascendit , nisi
qui descendit, quamvis cum ea re cum qua non descendit ascenderit; sic
nemo in caelum nisi Christus ascendit ,

quia de caelo nisi Christus nemo de-
scendit ,
quamvis sine corpore descenderit , cum corpore ascenderit , ascen-
suris et nobis nOn virtute nostra , sed nostra et illius unitate. Duo quippe
sunt in carne una , sacramentum magnum est in Christo et in ecclesia.
Unde et ipse dicit , iam non duo sed luia caro.

4. Et ideo ieiunavit cum temptaretur, ante mortem cibo adhuc indigens;
manducavlt autem et bibit cum glorificaretur, post resurrectionem iam cibo
non indigens. Illic enim ostendebat in se nostrum laborem, hic autem in
nobis suam consolationem ,
quadraginta diebus utrumque definiens. Nam
quadraginta diebus ieiunavit cum temptaretur in eremo , sicut in evangelio
scriptum est, ante mortem cai^nis suae. Et rursum quadraginta diebus cum
discipulis suis, sicut Petrus in actibus apostolorum loquitur, intrans et
exiens , manducaus et bibens post resurrectionem carnis suae. Quo numero

quadragesimo huius saeculi significari videtur excursus in his qui vocantur
ad gratiam ,
per eum qui non venit legem solvere sed adimplere. Deceju
namque sunt praecepta legis. lam gratia Christi diff "usa per mundum et ,
quadripertitus est nuuidus , et decem quadruplicata quadraginta faciunt;

([uoniam qui redempti sunt a Domino de regionibus congregavit eos ab
,
oriente et occidente et aquilone et mari. leiunans itaque quadraginta die-

bus ante mortem carnis velut clamabat abstinete vos a desideriis huius :
saeculi.Manducans autem et bibens quadraginta diebus post resurrectio-

nem carnis , velut clamabat : ecce ego vobiscum sum usque ad consumma-
tionem saeculi. leiunium quippe est in tribulatione certaminis quoniam ;
qui in agone contendit ab omnibus abstinens est cibus autem in spe

, ;
pacis quae,
perfecta non erit nisi cum corpus nostrum cuius expecta- , ,
mus redemptiouem induerit immortalitatem quod nondum adipiscendo

,
;
gloriamur sed sperando iam pascimur. Utrumque apostolus simul nos

,
agere ostendit dicens : spe gaudentes , in tribulatione patientes , tanquam

illud esset in cibo , hoc in ieixuiio. Simul euim cum viam Domini carpi-
mus , et a vanitate praesentis saeculi ieiunemus, ut futuri promissione re-

ficiamur a); hic non apponentes cor , illuc pascentes sursum cor.
XCIX. UNDE SUPRA. DE PEJNTECOSTE.
'iem pentecosten sabbati sabbatorum , id est paschae , mysticum

complementum ecclesiastico coetu in gaudio , Fratres dilectissimi ,
hodie
n) Codd. ilemque editio reficiamus.
!,
DE PENTECOSTE. 207
«•elebramus ; hoc est sacratissimi paschae lumen , quo Dominus noster cae-
los ingressus nobis tenebras non rehquit , et ad patrem redit lumen. Haec
est kix lucis, hic est fons luminis, hic est potus aquae vivae ,
quem bi-
l)entes non sitient ,
quo gaudebunt. In hac itaque
infusi aeterna satietate
sollemnitate mysterii Spiritus sancti promissionem Dominus a Deo patre
sumptam effudit in hhos hominuin suum nobis donum largitus, non mu- ,
tuatus ahenum ;
quia omnia fihi sunt quaecumque sunt patris, et quod
habet fihus , habet et pater. Unde congi-egati laetantur in unum discipuh ,
colenteshunc diem quo repente facto de caelo sonitu adveniens Spiritus

,
,
sanctus vahdo quidem impetu sed imbre pacifico totam domum in qua
, , ,
nascentis ecclesiae coetus sedebat implevit ;

qui per singulorum linguas di-
viduus, in mente tamen est unicus ; et per omnium ora communis , ut
onniium voce virtutes Domini fides una concineret et ore diverso mens ;
una salutaria eius magnaha loqueretur atque ecclesiae turris in caehun ae- ;
dificata consurgeret, quae per temeritatem primordiahs mundi male coepta,

ia dissono ore manibusque corruerat inipiorum.
a. Festivitas praesens, Fratres dilectissimi , nomen ex numero sumpsit
([uo nihil sacratius Deo , nihil ecclesiae sanctius adventu suo Spiritus san-
ctus demonstraret. Cum complerentur , ait , dies peutecostes. Septem enim
hebdomadae typum septiformis Spiritus gerunti); et iha lucerna septem hi-
minum praeteriti tabernacuh , ihuminationem sanctae ecclesiae repraesen-
tat. Septem dies mundum Deo operante perficiunt, omneque per septima-
nas et decadas septimanarius a) numerus nostrae saiutis continet sacramen-
tuni. Sic interroganti Petro Dominus sua responsione declarat , non se-
pties tantum remittendum esse peccatuni , sed septuagies septies ;
quod
Lncas evangehsta fecisse Dominum , septuaginta septem generationum nu-
merando seriem demonstravit. Nam a primordio peccans homo in Deum,
quotiens veniam jneruit , et supjjecando 3) nascens et vivens permissus est
permanere. Qui utique , si cessasset veniahs paenitentia , non reservari de-
huit sed puniri. Ad veram autem indulgentiam tunc pervenit ,
quando
Christus per suprascripti numeri sacramentum hominem a peccatorum labe
liberandum assumpsit. autem omnia illustrissimus numerus qui
Perficit ,
adimpletur unius additamento Quia omnis perfectio in unitate con-

diei 4)-
cluditur. Ex uno et per unum sunt omnia et unus est origo cunctorum. , 1. 163. b.
Quadragesimus numerus humihtatem nostram levavit ad caehun quinqua- ;
gesiinus, sicut hodie cernimus, divinitatem terris infudit.

3. O fehx commercium sanctae ecclesiae numeris currentibus datum
Quadragesimus numerus sicut fides docet scripturae per ascensionem Do-
,
,
mini captivitatem humani generis abstuht. Quinquagesimus per adventum

Spiritus desideratam cunctis restituit Hbertatem. Audi apostolum dicentem *. •
ir. ( ..r. ni. n
i) Quomodo septenarius numerus Spiritui saneto 3) Ita cod. iiion superpeccando.) Et observa vo-
deputetur,doctedisserit-Augustinusserm.ed.VIII.13. cabulum. Nisi quis mavult corrigere sub peccato.
-) ^D\ma,A\QTit\oca\i\x\\im septimanarius , a, um. i) Recole apud nos sermonem XCIV. 6. p. 185.
,
208 SERMO XCIX. KT C. DE PENTECOSTE.
iihi Spiritus Domini, ibi libertas. Implevit hodie omnem domum Spiritus
sanctus, in qua habitabant ex omni gente quae sub caelo est. Haec domus
illa est , Fratres, ubi ex omni gente et tribu nos sancti Spiritus gratia
congregavit ; et vacuato omni conditionis ,
gentis , sexusque discrimine ,
unus in omnibus Christus appai'uit. In hac vere domo scri-

omnia et in
pturae divinae hdes impletur in qua diversitas gentium atque populorum ,
in qua principes potestates et omnis subhmitas «) et sine despectione

,
,
paupertas congregatur in unum. Astant ecce piissimi principesj), uni ser-

vientes ut onniibus dominentur inchnantes Deo capita ut eis universitas
, ; ,
gentium colla submittat; ofterentes soli Deo munera, ut omnium nationum

consequantur tributa. Astant fide fortes, innocentia tuti , simplicitate pru-
dentes , misericordia divites , amore copiosi , bonitate terribiles ;
et quod
super omnia immutabih communione regnantes nobihtant divites sed
, : ,
non despiciunt pauperes; scientes in paupere censum defecisse non homi- ,
nem nec Dei imaginis substantiam deperisse

; sed saecuh et se posse , ;
conferre rehqua si liomo qui est opus Dei reservetur ad vitam.

,
C. CUIUS SUPRA 2). SERMO DE MEDIO PENTECOSTES 3).
IfAerito viam fecimus ut ad sohemnitatis magnae medium veniremus,

(|uia lesus Deus et dominus noster omnium festivitatum consecrator, me-
diante die festo ut Hierosolymam conscendeiet , ambulavit. Nam sicut via-
tor avidus ad desiderata tendens tota laetitia transacti itineris sui remini-
scitur quantitatem atqiie hinc ad id quod residet peragendum redditur
;
fortior et totis viribus incitatur

, ita nunc hunc diem qui expectationis ;
nostrae temperat et moderatur ardorem , sollemni gaudio et devotione per-

colimus ut reparatis mentibus ad ipsam sancti Spiritus gratiam laetitiam-
,
que veniamus. Satis hodie plus nobis sapit eo quod licet nolentes attraxit ; ,
tamen ad sanctam pentecosten laetissimos. Ita est, Fratres ita est nosti"ae ,
ianua civitatis quae tantos ac tales sanctos habere meruit ianitores qui
, ,
eam obserarent , hostibus malis clauderent, aperirent bonis , civibus face-

rent perpatere 4)- locundum ergo hinic diem in veneratione sanctorum in-
liiantibus animis et effusis mentibus celebremus. Laetetur caelum et exultet
terra, montes exiliant ut arietes et colles sicut agni ovium flumina plau- , :
dant manibus simul niare et omnia quae in eis sunt. Omnium elemen-
h) ,
torum concors in Dei laudlbus concrepet c) melodia sancti Spiritus in nos :
tota deitatis gloria acceleret et invitet ad plausum.
«) Cod. suUimUas, ut sultevari p. 1C«. et sullimitalum p. 185. — l) Cod. plauilail. — fi Cod. concrepat.
1) Noa tamquam de praesentibus coram se prin- niedium penteeostes, Graecis fxso-oTriyTvjxoo-rv;,-, prae-
cipibus loquitur Auiiustinus, sed puLlicam absen- hebdoma-

cedit pentecosten. Incipiebat feria quarta
tium imperatoruin laudat pietatem. dae quartae post pascha. Graecorum quoque pc-
2) Praecedit in codice sermo Augustini editus tnim iiabentur sermones nonnulli in mesopente-
CCLXVII, id est primus de pentecoste. coste dicti.
3) Ordinem codicis sequor ,
quamquam reapse 4) Adnotemus verbum perpateo , es.
,,,,
:
209
CI. SERMO DE NATIVITATE SANCTI lOIIANlSIS EAPTISTAE 1,.
i.J. er eccleslam Christi loiie,e lateque diffusam natalis hodie loliannis co.i. v..i. «•k.i
l>ai)tistae, amici sponsi , et praecursoris Domini celebratur. Delieo huie

soUempnitati sermonem , debetis et vos intentionem, debemus omnes devo-
tionem. In natis enhu mulierum nemo exurrexit maior lohanne Baptista
solus ei praelatus est per quem creatus est. Mira quippe res facta est
,
ut eum nascendo praecederet , sine cuius ope omnino nasci non posset.
-Merito iste vox , ille verbum. Nam iste dixit: ego vox clamantis in eremo.
De illo autem dictum est : in principio erat verbum. Simile quiddam in
longe diversis nostris sermonibus agitur verbum in mente praenascitur :
quo vox loquentis fiat vox ore promitur qua verbum audientibus inno-
;
,
tescat. Ita Christus mansit in patre ,

perquem lohannes sicut omnia crea-
retur : lohannes processit ex matre ,
per quem Christus ab omnibus no-
sceretur. Ille in principioverbum ante mundum iste in ultimo vox ante ,
verbum. Verbinu promitur post intellectum vox post silentium. Ita Ma- ,
ria Christum pai-iendo credit Zacharias lohannem generatinus obmutuit *. , •

eoo. omm.
Denique ille natus est de iuvencula florente iste de senecta deficiente. ,
Verbum in corde cogitantis multiplicatur, vox in audientis aure consumi-

tur. Etiam ad hoc fortasse pertinet illum oportet crescere, me autem mi- :
nui. Nam onuiis legalis et prophetica praenunciatio emissa*ante Christum

tamquam vox ante verbum , usque ad lohannem fuit ; in quo ultimae fi-
gurae cessaverunt. Deinde evangelica gratia et manifesta praedicatio regni

caelorum cuius non erit finis
, fructificat et crescit in universo mundo. ,
Hoc lohannis et Christi generationes hoc passiones indicaverunt.

2. ,
Natus quippe est lohannes cmn dies incipit minui Christus cum dies cre- , ;
scere incijiit. Illius diminutio significavit capitis amputationem ; huius in-

crementum , crucis exaltationem. Iteni est alius aliquanto a])strusior intel-
lectus ,
quem pulsando aperit Dominus ,
quid accipi oporteat in eo ,
quod
a lohanne de Christo est dictum : illum opoitet crescere me autem nii-
,
luii. Quicquid est humanae iustitiae quousque possit homo perficere

,
consuinmatum fuerat in lohanne. Quippe de quo veritas ait: in natis mu-

herun» nemo exurrexit maior lohanne Baptista. Isto ergo amplior nemo
homo. Sed iste tantummodo homo; Christus autem, Deus homo.
posset esse
\erum quia in gratia christiana id praecipue commendatur id discitur ,
,
ut nemo glorietur in homine sed qui gloriatur in Domino glorietur , ,

,
homo de Deo servus de domino illum, inquit oportet crescere me au-

, ;
,
tem minui. Deus quidem in se ipso nec minuitur nec augetur sed hi ;
hommibus quanto magis magisque vera pietate proficimus crescit divina ,
gratia minuitur humana potentia donec ad jllam perfeetionem perduca-

, ;
i; lacet ia eodice inter

duos editos S. Augustiui Conferantur auteni praeter oliin editos,
, illi novi de
sermones. lam saltem quotannis de S. loh. Baptista
apud nos sermones XVIII. XLV. XLVI.
S. Baptista
concionatum fuisse Augustinum quis non
, credat.' XLVII. XLVIII. XLIX.
,
2!0 SKKMO CI. I)K NATIVlTATi; S. lOII. BAPTISTAE.
tiir teiiiphiiii Tiei ,

quod est iii ineiiihris oinnihus Christi ; ut evncuato
oiniii jirincipatii et })otestate et virtiite , sit Doininiis oinnia in oinnihiis.
f. i!f2. b. Dieit iile lohannes evanjêhsta erat huneu veruin qiiod illuininat oinncin :
,
nll. I. ;>. ct hoiniuem venientein in huue inunduin *. Dicit iste lolianues Baptista: nos
oinnes de plenitudine eius accepinuis. Cum ergo luinen quod in se scm- ,
])er est tameu qui illuminatur aujêtur profecto ille iii

integrum , iii illo ,
seinet ipso iiiinuitur ciim hoc quod sine Deo fuerat aboletur. Nain homo
,
siue Deo nihil potest nisi jieccare. Hic miuiiitur hiimana potentia cum ,
peremptrix i) peccatorum divina praevalet gratia. Creaturae iniirmitas ce-

dit creatoris virtuti , et privati amoris superhia deficit in publicam carita-
tem , clamante lohanne , in nostra miseria de Christi misericordia ; illum
oportet erescere , me aiitem minui 2).
CII. SEUMO S.VNCTI AUGUSTLM DE N.VT.XLE a) DOMIM 3)
<jo(i. v.it. I20T. i.xAeterui niiminis 4) virgineum partum , et repleta viscera , ipso iu-
f. 71.
R. I. f. 2.39. b ])ente qni uatus est , audax lingua loqui desidei'at , sed animum concutit
et sine metu uon potest dici numquam euim possunt sine terrore mentis ;
referri quae magua sunt. Nec iuaniter vereor quia praesens est ipse de ,
quo locjuor. Nemo itaque credat , dilectissimi nobis , dominum et Sal-

vatorem nostrum primordia vitae carnali nativitate sumpsisse cum prae- ,
sens sit semper in patre , sicut evangelista testatur : in principio erat

\ erbum , et Verbum erat apnd Deum , et Deus erat Verbum ; hoc erat
in principio apud Deum ; oinnia per ipsum facta sunt. Attende diligenter,
et vide quod erat et quando erat
, et et quid ubi erat , et qualis erat , ,
agebat. In principio Verbum. Habes quod erat. Audi nbi

, inquit , erat
erat: et Verbum erat apud Deum. Audi et qualis erat et Deus erat Ver- :
bum. Et ubi erat? Hoe erat in principio apud Deuin. Et quid agebat ?
Omnia per ipsum facta sunt. Ubi venit ? lu sua propria venit. Quare
venit ? lohannes Baptista testatur : hic est agnus Dei , hic est qui tollit
peccata mnndi. In principio ergo erat Verbiim et cetera. Itaque nativi- ,
tas aeternae divinitatis b) angeli sermone nuntiatur. Invenitur Maria ante

partuin virgo , virgo post partum ; et advenienti materna viscera praepa-
rantur hospitio.
2. Videte qualem partum Gabrihelis angell sermo nuntiaverit ,
quem
sola iussio eorporavit. Sicut scriptum est introivit ad eam angelus , ;
salu-
tavit eam diceus Dominus tecum benedicta tu inter

, ,
nuilieres ,
et bene-
11) Ita in codd. modo naUvitas modo nalale. — Al. cod. nativitalis aclcriiac
,
b) iliviuita.':.
1) Vocabuli peremptrix unicum adfert auctorem dicibus casinensibus eruti. Nos quoque complures
Forcellinus alruin Tertullianum. ineditos ex pluteis vaticanis desuinpsimus.
4) Codd. iiomiiiis. Sed. niimiiiis rectius
legebat iii
2) Praeter diotos sennoues, confer de boc effato
Augustinum etiam tract. XIV. in loh. suis codicibusauctor Milleloquii Bartb. episcopuscol.
3) Plurimos de natali Domini dixisse sermones Au- 1 127. qui addit : isie sermo alicubi attribuitur al-
gustiuum necesse est. Itaque praeter niultos iam teri , sed proprie est Mtgustini.VovmhomwiisX:^»-
editos, accesserunt duodecini tvpis parisiacis ex co- topere in Aug. exercitati, non leve est testiinoniuni.
! ,
:
SERMO CII. I)K NATALE DOMIM. 21 1
(lictns fructus ventris tui. O

veneranda virginitas! o praedicanda liuniilitas
Alaria ab angelo niater Domini appellatur, illa se ancillani esse confitetur.
O nt iiituruin partuin Maria ante nesciret nc
laudabilis praescientia Dei ! ,
conceptioncm ipsam simplex virginitas recusaret. Ingreditur (jahrilicl qui ,
primo a) divina clementia et anc,eluin portabat et Dcum. Intimatur virgini
(piod possit esse terroris nnntiatur Deus in liominem transiturus. Stetit Ma-
;
ria stupore mentis aliena; et angelica voce suadente niens confusa conticuit. ,
Virgineus pudor interiora pectoris ligat , et discurrente metu per viscerum

partes, treinitomne quod timet. Et recte pavida A) corporis pars illa tur-
l)atur, inqua Deo parabatur liospitium. Inreprehensibilis est sensus virgi-
nalis quae et partuin timebat c) et Deum. Et quia sciebat sanctus angelus
,
femineam mentem vel ingressu suo vel tali inintio terreri, cun\ puellari animo ,
a benedictione incipit loqui ut delectaret quod melius est d). O gemina ,
in benedictione complex.io ! Mater de Domino et benedicitur et docetur.
3. Post nuntiatum per angeluin partum , coepit \ erbo formari conce-

ptio : colligitur in homine Deus ; et eum sustinet venter , cui parvus fuerat
nuindus ; et intra breve virginei corporis spatium pro nobis est incarnata
maiestas. Foecnnda viscera Verbo auctore tenduntur, completisque men-

sibus venter caelestem homineni fudit. Natum Dominum angelicus publicat r.
sermo. Pastores autem erant in illa regione vigilantes et custodientes gre-

gem suum. Nascitur Christus, pastores vigilare cocperunt. Nox saeculum,
lux Christus ,
pastores sunt sacerdotes. Dixit autem angelus ad pastores
ne timueritis , ecce annuntio vobis gaudiinn magnum, quod erit omni po-
pulo , (juia natus est vobis hodie salvator qui est Christus dominiis. Recte
Fratres , natus Dominus pastoribus nuntiatur, ut per pastores incredulis
intimetur. Beata foecunditas matris, per quam nobis nascitur geminata ma-
iestas! Beata virginitas matris, quae caelestem iiliuni adorare prius didicit
quain nutrire. Jpsum ergo et nos dominum et salvatorem nostrum lesuin
(-hristum adorenuis.
4- Audite i) 'si fas est legis mysterium. Priinus homo
Fratres karissimi,
de terra et caelo secundus de caelo et terra. Hic ex Deo et Maria, qui de
,
caelo et terra ; ille de terra et spiritu, qui de terra et caelo uterque ta- ;
men ex virgine ,
et sine coitus permixtione ; hic ex incorrupta , ille ex inta-
cta; nulloenim adhuc semine nec voinere fiierat sauciata nec imbre. Per
primum vita amissa per secundum reddita , ;
primus acceptam perdidit gra-
tiani ,
secundus cum vita tribiiit gratiam. Priinus siiasu virginis cecidit ,
secimdus partu virginis quod iacebat erexit. Primus peccando mortis poenam
protuht secundus patiendo indulgentiam contulit. Primus pro culpa est
,
de paradiso eiectus, secundus pro gloria cruci mundi e) affixus. Ergo per
1) Al. cod. pro. Nos vero et alia-s meliores lectiones modo ex uno, modo ex allero codice dclegimus. —l) Al. cod. parvi.
- c) M. cod. tentbal. - rfi Codd. addunt patre. Num pro parere .'— e) AI. cod. I. m. crucis mundo. At 2. cruci munili.
1) Hinc us(iiie ad n. 0. incipit congruere hic ser- rini editores elgantiae quidera laudem uitro tribuunt,
ino cum primo nostro vaticano, et cum sancti Am- sed Ambrosii colores negant. De Adamo et Eva lo-
lirosu tragmento seu serinune XLV, cui tamen .Alau- (luuntur item serniones vaticani LXXI. et LXXII.
,
212 SEKMO r.ii.
femiiiain nialuni , iinnio ])er feininain boiiiiin; (jiiia si per Evam cecidiinus
per 3Iariain stanius ;
per Rvani prostrati , erecti [)er Mariam ;
per Evain ser-
vituti addicti ,
per Mariain liberi effecti. Evu iiol)is sustulit diiiturnitatein ,
perpetuitatem nobis reddidit Maria. E\a danniari rios fecit per poiniim ar-
boris absolvit Maria per ar])oris doniim, <pua et Christiis in liono pe-
,
pendit ut f ructus. Igitur sicut per arborem mortui , ita vivificati per arbo-
rein. vVrbor nobis nuditatein ostendit, vestivit a) arbor indulgentiae foliis.
Arbor peccatorum ^)ardorem refrigerium delictorum vestibus prae-

incussit ,
paravit scientiae arl)or. Arbor spinas et tribulos genuit, spein et salutem

arbor sapientiae peperit. Arbor sudorein attnlit et laborem quietein et pa- ,
cem contulit arbor. Arbor lumen corpgris patefecjt, discliisit cordis oculos
arbor. Arbor niundi insinuavit astutiam , divinam arbor demonstravit pru-
dentiam. Malum arbor , bonum arbor osteiidit. Et ut ad originem de-
licti redeain , et Deo annuente quod sentire conceditur dicam , Adam nisi
corporalitcr cecidisset, Christus nos in ista vita spiritaliter suscitare de-

sisset.
5. O sacramentoriim , nt dixi , inmane c) mysterium ! O conclusa per-

fidis, et manifesta fidelibus disciplina ! Immortalis mortalem aedificat ,
pa-
rit iinmortalem mortalis ; incorporalis terra concluditur , corporalis invehi-
tur f/) caelo. Deiis hoino efficitur; redhibetur Deus ; et hoc totum per Adain
committitur , et lavatur per jMariam. Ergo felix Eva ,
per quam data est
est occasio ! Innno felix iMaria ,

per quam tributa est curatio ! Eelix Eva ,
per quam natus per quam natus est Christus!

est populus! Felicior xMaria ,
Igitur altera altera inelior immo et gloriosae utraeque , quia non beatifi- ;
casset Mariam Christus, nisi Eva prior e), de qua nata est ipsa Maria, de-
iinxisset ; nec venisset ad popuhim , nisi prius illa deliquisset iu saeculo.
Haec mater humani generis Eva nos educavit/), robora- dicltur, illa salutis.
vit Maria: per Evam crescimus, per Mariam regnamus per Evam seducti ad :
terram, ad caelum elevati per Mariam. Et ut totum breviter legis patefaciam

sacramentum et duas in unam fuisse sicuti omnes sciunt, esse ostendam
,
, ,
in Eva iam tunc et Maria inerat, et per Mariam postea revelata est
Eva i).
6. Gratias Domino, Fratres karissimi, quod quae sit diei huius festi-
vitas, doceri vos non necesse est, qui praevenitis devotione doctrinam. Ac-
jx^m
cesserunt huc hodie propheticae atque evangelicae lectiones, eandein
ut
docentes , quam fides vestra vos docuit. Donet ergo Dominus noster ,
actibns
concordantibus sicut hodie , ita omni tempore cum lectione dlvina
ni
quicquid habuerlt sacra auctoritas in praeceptis hoc vos habeatis
vestris, ,
noster, dilectissiini hodie natus est, gaudeamus.

moribusa). Salvator ergo ,
Neque locum oportet esse tristitiae ubi natalis est gaudiorum. Ad omnes ,
a) Al. cod. vesiiit. - b) Al. eod. induxil . cuDi lUura. - c) Sic etiam in serm. I. Al. cod. in
Marm .
cum lilura - rf) to
in serm. I. At heic codd. mhibetur. — e) Ita codd. At ed. Evam priorem. In primo sermone Evum prior. - /) Al. cou. eaocu i.
1) Hactemis cod. R. Fortasse itaque alius incipit maurinum pseudo-Ambrosii frag-

5) Heic desinit
.iermo. In altero tamen codice , nec non in mau- mentum, quod tamen illi editores non sme nienclis
rino fragmeuto , contiauatur usque ad in moritrus. impresserunt.
,,
,
IN NATALE DO.MINI. 213
itaque gaiuUum istud pertinet qula Ghristus omnibus venit. NuUus ergo
,
se laetitiae cliei huius arbitretur alienum. Si sanctus quis est gaucleat c|uia ,
accipiet remunerationem. Si peccator est, gaudeat quia acl ve- invitatur

niam. Si gentihs gaudeat, quia admittitur ud salutem. Carnem hu-
est i)
mani generis Deus pro nobis fiUum suum de virgine nascendo indiii vohiit.
Si ipsi nos alienos a Christo non faciamus, iam in Christo sumus. Agno-
scamus ergo redemptorem omnium nostrum, agnoscamus sahitem nostram.
Ipse se ahenum a consortio Christi efficiet ,
qui se esse in corpore Christi
denegaveiît. Secl ilhid est, dilectissimi , ut cjuia secuncUim scripturas, quae
lectae sunt , hodie natum esse Dominum agnoscimus videamus cjuomodo ,
in fine saecuU natus sit, qui creator est saeculorum. Ipse enim dixit, et
facta sunt , ipse mandavit , et creata sunt. Christus ergo salvator noster
Fratres chlectissimi, homo et Deus creditur, Deus ex patre, homo ex ma-
tre , incorporeus ex deitate, corporeus ex carne. Et ideo Deus ante saecula,
homo post saecula ; Deus ante initia , homo inter extrema. Qui in prin-
cipio creavit per maiestatem, hocUe venit salvare per carnem. Creatio Uo-
minum prima ,
potentia fuit ; salvatio secunda ,
pietas. Motus benigni-
tate , motus affectu Deus , voUiit ut nol)is redderet misericordia cjuic-
qiud abstulerat offensa. DescencUt ergo iUe , ut nos ascenderemus ; cae-
lestia summisit , ut terrestria sublevaret ; fecit se liominis participem , ut
Uominem faceret Dei esse consortem. Factus , sicut per apostoUim audistis
ex muliere factus sub lege *. Sed nemo cum
, midierem audit matrem Do-
mini , de nominis offensione moveatur. Virgo concepit ex Spiritu sancto
sed mulier nominatur ex sexu. Et ideo evangeUsta qui lectus est virgi- ,
nem; apostoUis autem, mulierem nuncupavit omnes in jârtu virginis

; ut
omnipotentiam agnoscerent divinitatis ; appeUatione autem muUeris no- ,
men conditionis audirent.

7. JNatus est ergo Dominus noster ex carne quidem, sed non ex cor-
ruptione carnaU ; natus ut liomo, sed non genitus ut Uomo; ita suscepit
carnem ut servaret maiestatis Uonorem. Et sic segregando puritatem na-
,
tivitatis suae a concretione colUivionis Uumanae, peregit cpudem in ortii

siio pleuam Uominis dispensationem sed divinam tamen non deseruit dig- ,
nitatem. Ideoque in mundo

qualis nativitate puritatem isto taUs vita, ;
ortns etiam in vitae sinceritate servavit. SoUis enim iUe est in cuius
siii
ore ut scriptum est *, doUis non fuit 2). Utique ut qui coUuvionem Uu-
,
et I. Petr. 11. ii.
manain in creatione nescierat etiam in conversatione nesciret et since- , :
ritate unmaculata in mundo viveret, quem smceritas immaculata genuisset. f. 72. b.
Cum enim,Mnquit apostolus , in forma Dei esset, formam servi accepit *. •

Phil. II.
Omnes Uomines, dik^ctissimi , servi peccati fuerunt. Et ideo bene ait apo-
stoUis formam tantununodo servi assumpsisse, quia homo quidem verus
,
sed humanis vitiis non inquinatus formam tantum habuit servi non con- ,
1) Ergo dum liaec homiUa dicebatur, etliniei ad- 2) Atqui lioc dixit etiam de Nathanahele Christus
liuc supei-erant.
douiinus loh. I. 48.
, ;
21 1 SF.nMO r.iii.
scientiain (inia habnerit speciein liominis, non tamen habnit con-

: licet
scientiam peccatoris. Quia sicut apostohis dicit qui cnm in forma Dei es- ,
set tormam servi accepit et habitu est inventus ut liomo. Habitn ntique
, ,
homo a) , secl potentia Deus ;

qnasi servns in fornia servi , sed Deiis in na-
tura; foris ostendens niatris infirmitatem, intus possidens patris maiestatem;

foris humihs corpore, intus pollens divinitate. Deniqne et ipsa eius inter
homines conversatio simul utrumque monstravit , in passionibus homiiiem
in virtutibus Deum. Esuriit enim, sed esurientes multiplicatis per benedi-
ctionem panibns pavit. Quod esurivit , quod pavit Deus. Fle-
carnis fuit ; ,
vit, et fientibus opem tribuit; ex homine quod lacrimavit, ex. divini-

fuit
tate quod praestitit. Oravit , et exauditus est, ipse testatus est hominem :
se indicavit qu5d precem fudit, maiestatein quod in precibus ipse sibi re-
spondit i). Omnibus ergo rebus duphcis in se signa naturae monstravit :
et ideo substantiae utriusqne mediator est ,

quia dum summisit caelestia et
humana fecit sunnnam e diversitate concordiam. Ut in eo unum

exaltavit ,
utrumque fieret qui in se utrumque retinet dominus noster lesus Ghri-

,
,
stus qui vivit et permanet cum Patre et Spiritu sancto in aeternum Deus
,
per omnia saecula saeculornm. Amen.

In editione parisiensi anni 18.36. novorum S. Augusdni sermonuni sub numero LII. legitw
sermo cle natali S, Pauli, verum adeo prodigiose corruptus , ut a me necessario reficiendus sil
ope anliquissimi et optimi vaticani codicis. Texlui porro vaticano parisiensem subiungam, ut
recudendi scripti necessitas evidenter patescat. Porro argutulus quidem hic sermo est, sed tameiii
genuinus , et cum longiore 279. aptid Maurinos edilo conferendus.
CIII. SERMO SANCTI AUGUSTINI IN NATALI BEATI PAULI APOSTOLI.
i.X rocedat nobis , Fratres karissimi , et beatus Pauhis , ut paululnm

ahquid de Paulo dicamus. Etenim propterea Pauhnu se voluit nominari
nam prius Saulus vocabatur. Prius Saulus, postea Pauhis ,
quia prius su-
perbus ,
postea humilis. Recohte primum nomen , et in eo persecutoris
agnoscitis crimen. Saulus a Saule cognominatus est. Saul inde appellatus
est, qiiia persecutus estsanctum 13avid in quo sancto David Hgura erat ;
Christi venturi ex semine David per virginem Mariam secundum carnem.

Imjjlevit partes Saulis Saulus, quando persecutus est Christianos. Acerri-
mus fuerat persecutor : quando beatus Stephanus lapidatus est, ipse l»pi-
dantium vestimenta servavit, ut omnium * manibus lapidaret. Post pfissio-
nem vero beatissimi Stephani dispersi sunt fratres qui fiierant Hierosoly-
mis; et quia lumina erant, spiritu Dei ardebant. Tunc videns Sauliis evan-
gehiim Christi crescere, impletus est zelo amarissimo. Accepit litteras a prni-
cipibus sacerdotum , et perrexit adducturus ligatos puniendos quoscunupie
invenisset confiteri nomen Christi. Et ibat anhelans caedem, sitiens sangiunem.
a) Cod. hubilu uliquc IJcus , htihitu humo
1) Nenipe ut de Cliristo loquitur divus Basilius ptor quo super dogmatico dicto ,
confer syiioduiii
;
in liturgia: <jC J i izf.r^tjî^^-^ yM Tz^r.aifi^îjj.svoi y.-A coiistantinopolitaiiam adversus Soleriehum ceiebr.i-
»ri30(T?£xoV£vo; : iu cs ojjereus , et oblatus , et rece- tam , apud uos Spicil. rom T. X.

,
;
,:
IN NATALI BEATl PAULI APOSTOLI, 215
2. Sic cum iret , cnm sangninem sitiret, cnni quos addnceret et occidi
quaereret , sic prorsus qnomodo erat persecutor, andivit vocem de caelo.
Fratres mei ,
qnid meruerat boni ? Qnid non meruerat mali ? Et tamen de
caelo nna voce percnssns persecutor erectns est praedicator. Ecce tibi Pan- ,
lus postSanlnm: ecce iam nobis qnid fuisset, et quis esset, indicat. Ego in- ,
quit, snm minimns apostoiorum*. Si minimns, merito Paulns. Recolite latinum

verbnm panhnn modicum dicitnr sic certe loquitur post panlum. Videte
: , ;
ergo : Panbis minimnm se confitetnr , tamqnam in veste Doinlni fimbriam

quam tetigit langnida mnlier: qnippe illa quae fluxum sanguinis patieliatnr,
ecclesiam gentinm significabat , ad quas gentes missus est Panlns et minimns
et novissimus. Qnoniam fimbria vestimenti et minima pars est et novissima
utrumque de se confessus est Panlns: et minimum se dixit, et novissimnm:
ego sum novissimns apostolorum. Ipse dixit; ininriam non faciamns. Ipse
dixit ; et quid alint dixit? Ipse dicat , ne nos fac6re videamnr ininriam
qnamquam non est nllo modo Paub ininria , ubi commendatur Christi
gratia: tamen , Fratres, ipsmn audiamns : ego enim sum, inquit , minimus
apostolorum, qui non suin dignus vocari apostolns. Ecce qnod erat: qui
non sum dignns vocari apostohis. Qnare? qnia persecutus sum ecclesiam
Dei. Et unde es apostolus ? Sed gratia Dei sum qnod sum, et gratia eius
in me vacua non fnit ; sed phjs omnibns illis laboravi.
3. Rogo
Panle non intellegentes homines pntant adlinc
te , sancte ; ,
Sauhim omnibus ilhs laboravi qnasi snperbe dictnin videtnr.

loqni. Phis ,
Tamen vere dictnm est. Quid autem sequitnr? At ubi vidit se dixisse quod
in celsitndinem quandam eum posset efferre ;
plus , inquit , omnibiis illis
laboravi. Et continuo non ego autem sed

: , gratia Dei mecnm. Agnovit
se humilitas , tremnit infinuitas , donnm Dei perfecta caritas.
confessa est
Dic ergo iam tamquam plenns gratia tamquam vas electionis tamqnain
, ,
factns qnod non eras dignus. Dic, scribe ad Timotheum, et denuntia dieiii
istnm ego enim, inquit, iam immolor *. Modo lectiim est de epistula Panh.
:
li. Tim. IV. (i
Hic lectuin est quomodo dico ego eniin, inqnit, iam immolor. Iniminet
, :
mihi imniolatio occisio enim sanctorum Deo fuerat sacrificinm. Ego enim
:
iam iminolor, et tempus resolutionis ineae instat: bonnm certamen certavi

cnrsuin consuininavi, fidem servavi; de cetero superest mihi corona iiisti-
tiae, quam reddet inilii Dominns in illa die iustns index. Reddet meritis, qiii
fecit merita. Factns non coronabitur
est apostolns, qui non erat dignns; et
(nisi) dignus. non debitam sed gratui-
Ibi eniin quando accej)it gratiam ,
tam, non suin, inqnit, dignus vocari apostolus, sed gratia sum qnod sum.
Modo antem debitum exigit bonum certamen certavi cursum consnm- :
,
mavi, fidem servavi de cetero reposita est mihi corona institiae. Debetnr
,
mihi. Et ut scias qnia debetur quam reddet mihi: non dixit dat mihi
,
,
ant donat milii, sed reddet mihi Dominns in illa die instus index. Mise-
ricors dabit niihi ,
iustus reddet nhhi. Video , beate Paule quibiis co-
,
rona debetur, merita tna : sed respiciens quod fuisti, agnosco : Dei dona
»
,,
210 SERMO CIII.
i.cor.xv.57. sunt ipsa iiierita tua. Dixisti, bonum certanien certavi ; sed tu ipse dixisti *:
^ratias Deo qui dat nobis, victoriani per doininuiu nostrum lesum Cliristum.
Bonuin certamen certasti , sed Cliristo donante vicisti. Dixisti : cursuni
•Roin.ix.ic. consummavi sed ; tii ipse dixisti *: non volentis neque currentis, sed mise-
• I. cor. vu. 25. reiitis est Dei. Dixisti : lidein servavi ; sed tu ipse dixisti * : misericordiain
consecutus sum dona esse merita tua
ut fidelis essem. Videmus ergo Dei'
et ideo gaudemus de coroiia tua. Et si laudibus beatorum apostolorum
,
quorum sollemnitatem celebramus inpar fui, tamen expectationi caritatis

vestrae quantum coronator eorum dignatus est non defui. Explicit.
, ,
Mitio iiarisien-
1. Jrrocedat noliis , Fratres cliarissiniii, et beatiis Pauliis, ut paululuiii aliquid de Paulo dicaiuus. Ete-
iiim propterea Paukiin si volueris noiiiinare ; nain prius Saulus, postea Paulus quia prius superLus ,
postea huniiiis , recte priinuni nonien , et in eo persec.utoris asnoscilur noinen. Saulus a Saiile cogno-
iniuatus est. Saul inde appellatus est, quia persecutus sauctuni David , in quo sanctus David Cgura erat
Christi venturi ex seniine David., per virginem Mariani secunduin carneni. Iniplevit partein Saiilis Sau-
lus quando persecutus est Christianos ; acerriinus fuerat persecutor, quia quando beatus Stephanus la-
pidatus est , ipse lapidantiuin vestinienta servavit , ut omnibus nianibus lapidaret. Post passionem vero
beatisstnii Stephani, dispersi sunt fratres qui erant lerosolymis ; et quia lumiua erant , Spiritu Dei ar-
debaut. Tunc videns Paulus evangelium Cliristi crescere , impletus est zelo amarissiino. Aceepit litteras
a prineipilnis Sacerdotum , et perrexit ad Doctores , legatus ad punlendos quoscumque invenisset confiteri
nomen Cliristi , et ibat anhelans caedes , sitiens sanguinem.
2. Sic sic cuin iret, cum sanguinem sitiret , cuin quos adduceret et (faceret) occidi quaereret, sic prae
suis quomodo erat persecutor, audivit vocein de coelo. Fratres mei ,
quid meruerat boni
? et tamen de
caelo una voce percussus est persecutor , erectus est praedieator : Saulum ecce iani
ecce Paulus post ;
praedicat; ecce iam nobis quid fuisset et quid esset indicat: ,« Ego, inquit, sum minimus Apostolorum.»
Merito Paulus; recolite laliuum verbuni; pauluin, modicum dicitur; sic certe loquitur post Paulus, Vi-
dete ergo ; Paulus minimus se confitetur tauquam in veste Domini fimbriam ,
quain tetigit languida mu-
lier. Quippe illa ,
quae (luxu sanguinis patiebatur, Ecclesiam Gentium significabat ; ad quas Gentes
emissus est Paulus et minimus et novissimus; quoniam fiinbria vestimenti et miuima pars est et novis-
sima. Utrumque de se confessus est Paulus, et minimum se dixit et novissinium: « Ego suin novissimus
>•
Apostoloriim , et minimus Apostolorum. » Ipse dixit, et si quid aliud dixit , ipse dicat , ne nos facere
videamus iniuriam, quandam nou est ullo modo Pauli iniuria , ubi commendatur Christi gratia : tainen,
Fratres ipsum audiamus
, Ego sum, inquit minimus Apostolorum qui non suin dignus vocari Apo-
: << , ,
» stolus ecce quod erat

; « Non sum dignus vocari Apostolus » quare? « Quia perseculus suin Eccle-
; ,
» siam Dei. » Et unde est Apostolus? « Sed gratia Dei suin id quod suin ; et gratia eius in nie vacua
» non fuit; sed plus omnibus illis laboravi. »
3. Rogo te, sanctePauIe; non intelligentes homines putant adhuc Sauluin loqui: «PIus omnibus illis
» laboravi; » quasi benedictus videtur, tamen vere dictuin est. Quid autein sequitur? at ubi vidit se di-
xisse quod in celsitudiuem quaindain euin posset afferre, « Plus iilis, iuquit, omnibus illis laboravi,»
et continuo: « Non ego autem sed gratia Dei inecum. » Cognovit, sed humilitas tremuit infirmitas;
, ;
confessa est donum Dei perfecta charitas; dic ergo, iain tanquam pleuus gratia, tanquam plenus gratia,
(tanquam plenus gratia tanquam vas electiouis, tauquam faetus quod non eras di.gnus dic; scribe ad
) ,
Timollieum et Ego, inquit, iam immolor. » Modo lectum est de Epistola Pauli;
denuntia diem iustum. «
'nini
hic lectum est quomodo dico: «Ego enim, inquit, iain immolor.» Imminet mihi iminolatio; occisio
Sanctorum Deo fecerat sacrificium; «Ego enim iam immolor, et tempus resolutionis ineae instat; i)onum
» certamen certavi, cursuin consummavi, fidem servavi ; de caetero reposita est inilii corona iustitiae
» quam reddet milii Reddet meritum qui fecit meiita, et factus est
Dominus in illa die iustus iudex. »
Apostolus qui non erat dignus et non coronabitur nisi dignus. Ibi enim quando
aecepit gratiani ut
,
non debitam. « Non sum, inquit, dignus vocari Apostolus sed gratia Dei suin id quod suin » modo , ;
autem debituin exigit:' « Bonum certamen certavi, cursuin consummavi, fidein servavi, de eaetero reposita
reddet mihi Domiuus;»
» est milii corona iustitiae.» Debitum mihi; ut scias quod debitum: « Quam
non dixit, Dat mihi aut donat mihi sed « Reddet mihi Dominus lu illa die iustus ludex. » Misen-
, ,
meritis tuis; sed

cors donavit mihi, iustus reddet mihi. Video , beate Paule, quibus corona debetur ,
« Gralias Deo qm dat nobis

respiciens quod fuisli , agnosee ; Dei dona sunt ipsa mn-na tua. Dixisti :
misercntis est Dei.

» victoriam per Doininum nostrum lesum Cliristuin. Boiium certamen certavi ; sed
Dixisti; « Fidem servavi » sed tu ipse dixisti , : « Misericordiam consecutus sum ,
ut Cdelis essem.» \i-
demus ergo Dei dona esse merita tua , et ideo gaudemus de corona tua.
^
t':
'P a '11*
H"^
^^^
"^H ^ ^^
^
"^*
.^s
^^
,,
217
rnireninn . qui seqnitur srniioiiem fuhU^sime in aereis tabulis excuiJcndam exhibendumrjue
nirariinus. Porro Auf/ustini scrmo dc cimsolulionc in adsuniptione episcopi legehatur in codice

/uurcshfimensi ( Spicil. rom. T. V. p. 1G8. j Uem apud Possidium in
indiculo cap. IX. de cpiscopo
eliiiendo ot ordinando iu locum mcmorati (riorentii.) Aiigustinus perrexit Cirtam ad ordi-
nationemnori illic episcopi , ep. XLIV. 13. Idemdcdil Fvssalensibus Antonium episcopum ep. CCIX.
I)e dic anniversaria episcopalis ordinalivnis suue

sermones fres CCCXXXIX. CCCXL.et CCCLXXXIII.
rlixit Augustinu.s; quorum reupse secundus sequitur in nostro codice f. 206. post hunc inediium.
Acta in designalione Eraclii successoris sui scribit in epislola CCXIII. Ipsius designati Eraelii ser-
sermonum Auguslini. Odoramni fsacc. XI. J sermones seu po-

vio ad populmn svperest in culce ,
proelamationum formulas , de 'electis episcopis senonensi et Iricassino , vulgavimus nos in Spicil.

tius
rom. T. IX. p. 8G-89. Dictae in patriarehae constantinopolitani Nieolai consecratione e7/fMVT,(j£a);
litulum dedimus item nos in 2'raef. p. 8. T. X. Sp/c. Sic et Eusebius gallicanus in B. Lucjd. PP.
T. VI. p. 68'2. Mos certc antiquus ecclesiae fuit, ut episcopus ordinans gravi et congrua ora-
ticme noviim episcopum admoneret, cuius recitat exemplar Catalanus in commentario ad ponlijicale
rom. T. III. p. 290. seq. Item ab ordinante proponebatur eiusdem generis edictum quod item. ,
Irgitur pracdicto loco. Eiusinodi edicla seu mandata ac formulae in episcoporum rtiam graeco-
rum ordinationibus leguntur apud Leunclavium in iure graec. rom. p. 426. In hoc ituque satis pre-
tioso Augustims sermone praecepta eyregia pasloralis artis tradit episcopo miper a se ordinato.
C.IV. SERÎO BEATI AUGrSTIM EPISCOPI IN GRDINATIONE EPISCOPI.
I. jLjpiscopatus , Fratres karisslmi , honnin opus est , dicente beato

Qpostolo *: qui episcopatuni desideiat, boniun opus desiderat. Sed ul)i opus I. Tim. III. I.
auditur , Quicunnjue ergo episcojjatum sic intelligens

lahor intelligitur i).
desiderat siue ullo ambitionis tuniore 2) desiderat. Llt enim hoc ipsum aper-
,
tlus eloquar ille episcopatum vere desiderat

, qui populo Dei non tam ,
pi'aeesse quam
prodesse 3) desiderat. Sed iam nunc ad te mihi sermo est
Frater dilectissime de cuius electione tanti in Christo popuU hodie gra-
,
tulantur. Et vere digni merito gratulantur. Ad omnium enim decus fide-

hum atque utihtatem redundat , cum tahs halietur antistes, cuius pkunmi
adiuventur auxiho exemplo. Unde quia non ignoras quid de
, et incitentur
sinceritate aniinae tuaesecundum praecedentem noticiam senserimus iu- ,
stissime nos agnoscis exigere, ut quod de te praesumpsimus hoc probe- ,
mus. Et idco dulcissime Frater, unica te ac singulari caritate connuoneo

,
i; Sibi consonans Augustinus de Civ. De: XIX. stis cum Emerito n. 7. Et in loli. tract. CXXIII. .5.
J9. ait. .\un annindus est houor hac vita, sive m 2; Superbiani deQnit Augustinus serni. CCCLXXX.
potentia, quoninm omiiiu rana sub sote ; sed opus ceneris luiniani tumorem. lam et illud obiter noto
ipsum, quod per eundem honorem vel potentiam in itala vetere, apud Augustini editum a nobis spe-
fit, si recte atque idiliter fit, id est ut vateat ad culum, pro fidetis seniio scribi humanus sermo
,
eam salutem subditorum , quae secxindum Deum quasi dictum iu populo frequentatum quod divus
:
est. Propter quod ait apostolus: qui rpiscopatum Petrus II. ep. II. 22. dicit verum proverbium , quasi
desiderat bonum opus desiderat. Exponere voluit
, Jidelem strmonem. Sanctus quoque Cyrillus apud ,
quid sit episcopalus , rjvia nomen est operis non

nos inhacB. N. PP. T. II. comment. ad Luc. IV.
Aonom. DeepiscopatuAugustinusepp. XXI. LXIX. 23. prnverbium dicit jio.vdv Xdyov.
CLXXIII. Et serm. ed. XLVI. CXXVII. Et in ps. 3) Sic Augustinus serm. ed. CCCXL: ut nos vobis
CXXM. 3. C.XXVIII. 4. Et deC. D. I. 0. Et de ge- non tam praecsse quain prodesse, delectet.
,
*
28
218 SKUMO nv.
ut modestiae tiiae non desit auetoritas , conslantiani niansuetiulo eonuuen-

det , iustitiani lcnitas teniperet , lihertateni paticntia contineat ; et tleclinata
superbia , cui proprium est ut cadat , sectare humilitatem cui semper de-
betur ut crescat. Ecclesiasticarum legum non cst ignara dilectio tua , xit
in te patrum regulas at([ue mensuras potcstatis tuae iure contineas i). lu-
•I. Tira. 1. 9. sto quippe ideo dicitur lex non est posita *, qiiia normam praeceptionis
,
im])let iudicio voluntatis. Verus enim amor in scmct ipso liabet et apo-
stolicas auctoritates , et canonicas sanctioncs, cpias devote tuus semper se-
ctetur ariectiis.
2. Vos vero, Fratres vcl Filii ,
quibus divina pietas tani digiiiun sacer-
dotem providere dignata est, agnoscite et intelligite quam grave poudus
inuuineat sacerdotum cervicibus. Unusquisque enim in populo de se solo
redditurus est rationem; sacerdotibus autem Domini longe alia manet con-
ditio, a quibus omnium animae requircndae sunt. Quibus terribiliter cla-
• iiiat Spiritus sanctus *: si annunciaveris ini(pio iniquitatem suam tu ani-
E/cdi. ni. II). ,
•is. Lvii. 1. mam tuam liberasti. Et iterum *: clama ne cesses; quasi tuba exalta vocem ,
tuam , et annuncia populo meo scelera eorum et domui lacob peccata ,
eorum 2). Sed iterum atque iterum ad te nunc mihi pcculiariter sermo est,
de cuius electione tantos in Christo gaudere cognoscimus. Scito te, Frater
karissime, ignorare non posse, qualiter ante tribunal Christi pro onniium
animabus reddituri sint rationem omnes Domini sacerdotes. Et ideo cum
ingcnti tremore auxiliante Domino patientiam viriliter tene
, taedia et , ;
molestias., pericula etiam et opprobria ineruditi populi si forte pev ali- ,
quam animositatem fuerint concitati, constanter et fortiter sustine 3); respi-

ciens ad verum pastorem dominum ac salvatorem nostrum qui pro suis ,
ovibus non solum tribulationem sed etiam mortem sustinere dignatus est. ,
Multa enim adversa te necesse est sustinere si doctrinae regulam custo- ,
dire si verbum Dei sicut expedit assidue volueris praedicare; quia amara
,
sunt semper niale viventibus praecepta iustitiae 4)- Unde contestor te hodie
coram Deo et angelis eius, et apostolica voce* denuncio attende lectioni, :
exhortationi doctrinae praedica verbum Dci insta opportunc

, ,
impor- , ,
•iiTim. 1V.2. tune, argue obsecra, increpa in omni patientia et doctrina *.

,
Observa et vide ne te mundialis negotii implicatio ita teneat oc-

3. ,
f. '205. 1). cupatum ut verbo Dei vacare non possis. Sed et magis time illud quod
,
AnT^^coJ^vu'
scriptum est*: impedimenta mundi fecerunt eos miseros. Et illud nemo :
'"
militans Deo implicat se negotiis saeculai'ibus ut ei placeat cui se pro-
, ,
• II. Tira n. ',. bavit *. Neque enim te hodie Christus cultorem agrorum sed pastorem con- ,
stituit animarum. Et quia ad te directa est hodie vox llla Domini salvato-
• loh. XXI. 17. ris tercio clamantis, pasce oves meas *, ita officium praedicationis assume ,
1) Mallem ego scribere: iit intra patruvi regu- constituti sunt in ecclesiis , ut non parcant obiur-
las atque mensuras pofestatis tuae iura contineas. gando peccata.
2) Augustinus de C. D. lib. I. 9. Jd hoc specu- 3) Confer sermonemed. CCLXXXXIII. 2.
latores r^piscopij hoc est populorum praepositl 4}Conferserm. ed. CCCXXXIX. 4,etCCCXL. 1.
,
IS ORDINATIOXE EPISCOPI. 219
ne provocatus praesentibus curis non possis Dei verbo vacare et ovibus ,
tuis spiritalia aniniarum pabula providere. ^lundana enini negocia filiis tuis
agenda committe ut tuus animus in his tantum negotiis occupetur, per
,
quae salus omnibus detur. Sicut enim tibi impietatis crimen erit si ne- ,
glector i) verbi Dei studeas sollicitndines saeculares suscipere , ita et unicui-

que filiorum tuorum grave peccatum erit , si necessitates ecclesiae nolue-
rint sublevare. Illi ergo quasi veri et optiini christiani ecclesiae iiiii sunt
qui quae ad saeculum pertinent cum iustitia figere et gubernare conten-
dunt , et tibi solius doctrinae solhcitiidinem derehn({uunt -2). Si eniin tu mun-
diahbus curis fueris occupatus et te ipsnm decipis, et gregem tihi cre- ,
<litum devorandum bestiis derehnquis. Et ideo quidem ad hoc sohnn va-

oato , ut opportune et sine intermissione hhos tnos doceas ,
per qnod sa-
lutem consequantur aeternaiii. Populus vero til)i cominissus cnm tanta
reverentia audiat , ut te advocatum et praeconem esse cognoscat.
4- Et iterum admoneo ut talenta quae tibi l-.odie
te , Frater karissime ,
Dominus quasi bono duphcanda commisit, cum multiphcato

negotiatori
foenore ante tribunal aeterni iudicis restituas. Et quantum [)otes ol)serva,
ne velut inutilis servus acceptum talentnm sutlodias; id est ne doctrinae
lumen terrenis occupationibus implicatus extinguas sed contremisce nia- :
gis semper et metue ne forte si verbo Dei vacam nohieris, audire me-
,
rearis serve nequam et piger, quare non dedisti pecuniam meam ad men-
:
sam et ego veniens cum usuris exegissem utique quod meum erat? Aver-
,
tat a nobis Deus illud quod sequitur * inutilem inquit, servum proicite : ,
in tenebras exteriores ; ibi erit fletus et stridor dentium. Ecce quali sen-
tentia condemnantur , qui saeculi huius implicati occupationibus noluerint Mauii.xxn.n.
audire apostolum dicentem * : attende lectioni, exhortationi , doctrinae. Et •

i. nm. iv. u.
illud : memoriam mei retinete quoniam non cessavi die , ac nocte cum la-
crimis monens unumquemque vestrum per triennium *. Si apostolns, ut se •
.-vct.xx. st.
apud Deum absolveret , die noctuqne commissis sibi populis verbum Dei
praedicabat ,
quid fiet de nobis si in festivitatibus aut dominicis diebus
sal doctrinae traditis nobis ovibns ministrare negleginius ? El ideo qnantuiu
possumus cum Dei adintorio laboremus non sohim in ecelesia sed etiam ,
in consessu in convivio et ubicumque hieriinns spiritualeiu Doiihni pe-

, , ,
cuniam studeamus commissis nobis populis erogare. Nos erogenuis pecu-

niain, quia ille cum venerit exacturus erit usuram. Haec si lideliter agi-
mus , cum ante tribunal aeterni iudicis venerimus , securi ciim propheta
dicere poterimus ecce ega et pueri quos dedisti mihl *. Ubi pro multiph-
:
,
•
^ vjii m. -
cato foenore talentorum audire mereamur *: euge serve bone et fidelis,

in- •Matih.xxy.21.
tra in gaudium domini tui ;
qiiod ipse praestare dignetnr, (pii vivit et reg-
nat in saecula saeculorum. Amen.
1! > ocabuli nejiecfor unicumcitaverat .Uigustini

2) Sie omnino se ijerebat Au!rustini:s . lesle ia
«lemplum Foreellinus; nunc ecce alteruin accedit. eius vita Pussidio cap. i'4.
, ,,,
2-20
CV. SERMO l^ DE EXPETEM)V M.VGIS SAMTATE AMSi.vE QUAM CORPORIS,

ET VITAiNDIS SOKTIEOGIS a).
I. l^lostis, Fratres karissinii 2), omnes liomines velle sanitatein corporis.

Multo nielior est sanitas cordis. Unde omnes christiani debent specialiter
orare Deus dignetur sanitatem animae pro sua pietate concedere.
, ut illis
Orandum pro sanitate corporis, sed dupliciter pro salute animae. Nec
est
nimium nocet si caro inOrmatur in mundo tantunnnodo ut anima inco- ,
lumis ascendat in caelum b). Nam qui pro solius corporis sanitate sollicitu-
dinem gerit ,
animalihus bestiis simihs est. Quam multi sunt, quod peius
est ,
q/ii si infirmari coeperint in corpore , dolent ; si in anima non solum
vulnerentur sed etiam moriantur, nec sentiunt omnino nec dolent! Et
,
utinam quando in corpore infirmantur ad ecclosiam currerent, et medi- ,
cinam de Cliristi misericordia postularent! Sed quod dolendum est , sunt

ahqui qui in qualibet infirmitate sortilogos quaerunt, aruspices et divinos
interrogant ,
praecantatores adhibent, phylacteria sibi diabohca et characte-
res appendunt. Ahquotiens ligaturas 3) ipsas a clericis ac religiosis acci-
jjiunt ; sed illi non sunt rehgiosi vel clerici , sed adiutores diaboh. Videte
Fratres ,
quia contestor vos ut istam mahtiam , si a clericis offeratur ,non
adquiescatis accipere ,
quia non est in eis remedium Christi , sed venenum
diaboli ; unde non corpus sanatur, sed in flamma infidelitatis iiifehx. anima
gladio diaboh iugulatur. Etiamsi vobis dicatur ,
quod vere sanctas et le-
ctiones divinas phylacteria ipsa contineant , non de illis sanitatem sibi ven-
turam esse confidant. Quin etiam si per ipsas hgaturas ahqui sanitatem
recepei'int , diaboli calliditas hoc facit ;
qui ideo aliquotiens de carne in-
firmitatem toUit quia iam animam iugulavit. Diabolus enim non tantuni
,
corpus ,
quantum animam cupit occidere. Ideo ad probandum nos, permit-
titur ut aliqua infirmitas accedat ; ut cum ilh postea consentimus, prae-
cantatores vel phylacteria ipsa valere et prodesse aliquotiens videantur.
Quia diabolus cum per consensum percu^serit animain desinit persequi ,
carnem. Qni enim phylacteria faciunt et quicumque consentiunt, toti pa- ,
gani efficiuntur; et nisi dignam egerint paenitentiam non possunt evadere ,
poenam sempiternam. Vos vero , Fratres , sanitatem de Christo requirite
a) Ita evidenter in codice, etiani infra sortilogis et sortilngns , log. pro leg. — b) Cod. in cacio.
1) Praecedit iu codice sermo ille Augustini qui Item serm. CCCXVIII. 3. Promillitur itli pro sa-
est CCLXVI. in appendice mauriaa. Et quidem le- lute noxia et sacrilega ligatura, nefanda incan-
gendi sunt iu vetere editione parisiensi an. 1614. tatio ,inagica co7tsecralio.Eten3Tt. II. tS.inps. 33.
T. X. sermones CCXV. et CCLI, ubi partes liuius Tales sunt homines , qui volunt et ligaturas ad-
leguntur. Iiibere ad sortilegos. Denique de doctr. eli.
, etire
2) Tria liaec verba initium sunt etiani sermonis II. hoc genus pertinent etiam omnes li-
30. Jd
quarti S. Fulgentii de epiphania. gaturae atque remedia , sive in praecantationibus
31 Augustinus serm. ed. CCLXXXVI. 7. Accedit sive in quibusdam notis , quos characleres vocant
ad lectum mulicrcula aut vir , si vir dicendus est sive in quibusdam rebus suspendendis atque illi-
et dicit aegrofo: y'ac illnm ligaiuram, et sanus gandis Postreino epist. CCXLIV. 2. Execranda
etc.
eris: adhibealur illa pruccantatio et sanus eris. , autem superstitio ligaturarum.

SERMO CV. DE EXPETESDA SANITATE ANIMAE. 221
qui est vera lux ; ad ecclesiani recurrite ; oleo vos benedicto perunguite i);
eucharistiam Christi accipite. Haec si tacitis , non sohim corporis , sed

etiam animae sanitateni percipietis.
2. Ante omnia , Fratres, stateras dolosas et mensuras duphces ,
per f. 210. t.
quas aut vicinis aut proximis vestris aiiquid fraudulenter venditis , non
adquiescatis haliere quia scriptum est
;
in qua mensura mensi fueritis
: ,
remetietur vohis *. Et qnotiens causas auditis, iustum iudicium iudicate, et •Mutm. \i
munera super innocentes non accipite ;

ne , dum hicra temporalia quaeri-
tis, praemia aeterna perdatis. In ecclesia stantes, nohte vos otiosis invicem
fabulis occupare. Sunt enim quod peius est, ahqui viri et praecipue mulie-
,
res ,
quae tantum in ecclesia Dei verbosantur 2) , ut verbum maiestatis Do-
mini nec ipsae audiant , nec aliis audire permittant. Qui tales sunt , et pro
se et pro ilhs reddent rationem in die iudicii. Fihos, quos in baptismate
suscipitis , scitote vos pro ipsis fidei iussores apud Deum extitisse. Et ideo
sempereos castigare et corripere debetis 3); utquod ad iustitiam, castitatem,
sobrietatem vel ad misericordiam pertinet observare contendant. Nec so- ,
lum eos verbis sed etiam exemphs ad bona opera revocate ut cum vos in
, ;
eo * quod iustum est imitantur, praemia aeterna mereantur. Iterum atque •

cod. »?.
iterum , Fratres dilectissimi , rogo et paterna pietate commoneo , et totis
yiribus supplico , ut f[ui in vobis boni sunt , in bonis perseverantiam te-

neant. Quia scriptum est *: qui perseveraverit usque in finem , hic salvus •Maiihx.-
erit. Qui vero mala opera se exercere cognoscunt , sine mora se corrigant
et emendent; ut cum dies iudicii venerit, et perseverantes in bono et cor-
recti a malo , simul ad praemia aeterna perveniant; auxiliante ipso ,
qui vi-
vit et reenat in saecula saeculorum. Amen.
CVI. SERMO AD EOS QUI IN FESTIVITATIBUS SANCTORUJI PER EDRIETATEM

MULTA INHOJNESTA COMMITTUNT 4).
I- iVJ-agnum mihi gaudiuin est, Fratres dilectissimi , et Deo gratias ago,
({uod in sanctis festivitatibus pia devotione ad ecclesiam convenitis. Sed

hcet de vestra devotione Deo propitio gaudeamus, plures tamen sunt quo-
rum perditione nimium contristamur iUos dico qui venientes ad ecclesiam, ;
magis htigare cupiunt quam orare et qiiando debent in ecclesia lectiones ;
divinas attentis auribus tota pietate suscipere tunc forensium causas dicere, ,
et diversis stiident cahimniis impugnare. Ahquotiens etiam quod peius

,
1) OleuniLenedictum ad sacraineutoruni adnii- smo eorumque priscae ecclesiae

officiis doctriua.
nistrationem diserte nominat Augustiuus de bapt. Sermo Augustini hoc titulo: de non inebriando
4)
contra Donat. II. 27. Morem vero pium semet in- ad festiritales martijrum fuit in codice lauresha-
ungendi oleo simpliciter benedicto in infirmitatibus mensi (Spicil. rora. T. V. p. 166.) Simile fere ini-
cerniraus in ritualibus priscis. Et quidem hodie ad- tium marjnum mihi gaudium facitis, habet in ap.
:
liuc Graeci sic factitaiit. perid. maur. serrao CCXCII, qui tamen statim iu
2) Verbum vcrbosari est in glossariis , deest ta- alia abit. Ebrietatis vitium in festis luget Augusti-
nien apud Forcellinum.
nus etiam in epistola XXIX, praeter locos iam a
3) Notanda est haec de susceptoribus in bapti- nobis citatos p. 171. adn. 1.
,
222 SERMO CVI.
est, aliqui niniia iracundia succenduntur , et aniarissime rixantur, et tur-

piter sibi ipsis convitia et crimina iaculantur; etiam pugnis nonnunquam
et calcil)us invicem colliduntur. Et melius fuerat talibus ad ecclesiam non
venire ,
quam de tantis malis divinam contra se iracuudiam concitare. Isti
enim, cum minore peccato ad ecclesiam veniunt, cum multis criminibus
etsi
de ecclesia revertuntur. Unde licet de vestra devotione laetetur animus ,
meus, tamen rogo vos quicumque boni estis et sobrii , qui iustitiam te-
netis, castitatem diligitis, et misericordiam custoditis, ut detis mihi veniam,
et patienter accipiatis ,
quia mihi necesse est istos neglegeutes et tepidos
castigare ,
qui ideo ad festivitatem veniunt , ut se otiosis fabulis occupent,
non ut divinas lectiones in ecclesia fideli corde suscipiant.
1. Sunt aliqui, qui pro hoc desiderant ad natahcia martyrum convenire,
ut inebriando , choros ducendo et
ballando i), verba turpia decantando , ,
diabohco more saltando se subvertant , et ahos perdant et qui deberent

, ;
opus Christi exercere, ministerium diaboh conantur implere. Istos tales non
amor Dei sed amor luxuriae ad festivitatem consuevit adducere quia se
,
;
non ad exemphim bonorum operum non ad fidei medicamentum sed ad , ,
venenum vel ad laqueum diaboli praeparare contendunt. Isti tales qui aut ,
expectare a) volunt aut imitari , animas suas in aeterna poena coudemuant.

Sunt et ahi ,
qui natali sanctorum , aut in quahbet ahqua festivitate , cau-
sas aut dicere aut audire volunt; et quod peius est, non pro vera caritate,
sed pro avaritia vel pro cupiditate. Debent quidem causas dicere, et cum
iustitia deliberare; et orationibus magis insistere, quam se diversis htibus
impugnare. Sunt nonnuUi ,
qui munuscula et xenia accipiunt , et causas
iustas depravare contendunt , sicut propheta dicit ponentes lucem tene- :
bras, et tenebras lucem dicentes amarum esse, quod dulce est et dulce,
: ;
quod amarum. Audiunt ergo causas, et iniuste iudicant; accipiunt terrena

munera et perdunt praemia sempiterna lucrantur pecuniam et perdunt
,
vitam aeternam. O miser, quicumque hoc fecisti aut facis aut facere
;
,
,
,
j
conaris Attendis quid adquiris et non attendis quid perdis. Adquiris au-
! ,
rum vel argentum , et offendis Deum : impletur arca tua , et frangitur con-
scientia tua. Post paucos autem dies aut annos exit anima tua de corpore
tuo ; aurum remanet in arca, et infelix anima desceudit in gehennamZ»). Quod
si iuste iudicasset, si avaritiae vel luxuriae servire infeliciter noluisset, ani-
ma sua plena Deo levaretur ad regnum et arca sine auro remaneret in ,
mundo. Et ideo Fratres rogo vos et per illum cuius pretioso sanguine
, , ,
redempti estis adiuro ut totis viribus in omni causa iustitiam teneatis et

, ,
de animae vestrae salute attentius cogitetis.

3. Quando ad ecclesiam convenitis nolite vos talibus rebus occupare ,
unde magis peccata possitis adquirere. Nolite vos occupare ad litigandum

o) Expectare , Dt alibi, pro spectare. — b) Cod. «n gehenna.
I) Verbum ballare, idem fere quod saltare , ci- Apud Cangium autem complura sunt veterum hoius
tatur ex alio Augustini loco a Furlanetto in leiico. verbi exempla. Nunc aliud e\ hoe sermone accedit.
,:
ADVERSUS INFIONESTA IN FESTIVITATIBUS. 223

sed potius ad orandum ; ut non rixando Deum offendere; sed supplicando
gratiam illius possitis adquirere. Nolite vos inebriare vino , nolite bibendo
nomina vestra delere de caelo. Sunt multi ,
quod peius est, qui non solum
se ipsos inebriant , sed etiam alios adiurant , ut amplius quam expedit bi-
bant. Et quod gravius est, etiam aliqui clerici hoc faciunt. O intelix! Non
tibi sufficit quod tu peris adhuc insuper et ahos perdis? Non tibi sufficit;
quod tu inebriatus corruis adhuc ahos tecum trahis ? Non sufficit misero ,
ebrioso in vohitabro ebrietatis se ipsuiu mergere , nisi et ahos secimi cone-

tur iiivolvereNohte Fratres nohte malum hoc facere. x\udite apostohim
? , ,
dicentem * neque ebriosi regnum Dei possidebunt. Et iterum *: nolite ine-

:
iEhes' V }'s
briari vino in quo est luxuria. Quotienscumque ad ecclesiam vel ad soHem-

,
nitatem martyrum convenitis quod per gulam et ebrietatem solebatis per- ,
dere per eleemosynam in caelo reponite. Quando ad festivitatem vel ad

,
missam venitis, in ecclesia stantes i), lectiones divinas cum gaudio fehciter
audite ; et quod auditis, in memoria retinete, et cum Dei adiutorio implere
contendite. Nohte in ecclesia otiosis vos fabuhs occupare ; nohte invicem
verbosari. Sunt enim plurimi , et praecipue ahquae mulieres ,
qui ita in
ecclesia garriunt, ita verbosantur, ut lectiones divinas nec ipsi audiant,

nec ahos audire permittant 2). Qui tales sunt, et pro se et pro ihis malam
rationeiu Domino reddituri sunt.
Ante omnia causas in festivitatibus nohte dicere aut audire 3). Et quo-
4. r. 211. 1,.
tiensaho tempore causae dicuntur sicut iam diximus, attendat unusquis- ,
que, ne munera accipiendo alterius iustam causam malam faciat,.ne ma- , ,
lam faciat poenam suam. Nam qui iniuste iudicaverit accipiet pecuniae ,
lucrum , et incurret animae detrimentum. Innocens ad causam audiehdam

venit , sed reus abscessit. Non se circumveniat ,
qui talis est. In illo iniple-
tur quod scriptum est *: in quo iudicio iudicaveritis, iudicabitur de vobis. •

Matih. vii. 2
Forsitan quando ista praedicamus, aliqui contra nos irascuntur, et dicunt

ipsi qui hoc praedicant , implere dissimulant ; ipsi sacerdotes et presbyteri
vel diaconi talia plura committunt. Et quidem , Fratres , aliquotiens verum
est quod dicitis. Sunt, quod peius est, etiam clerici qui se inebriare so-
lent, et causas istas subvertere , et in festivitatibus causas diceie, et liti-
gare , non erubescunt. Sed numquid a) toti condemnandi

et negotia exercere
sunt, quia mali aliqui inveniuntur ? Nos enim non solum saeculaiibus et
laicis sed etiam clericis et nobis ipsis clamamus
, nos ipsos arguimus ut , ,
si usque modo fecimus, vel nunc emendemus, et iam nunquam de reliquo
faciamus. Et sic agamus paenitentiam de praeteritis, ut semper simus sol-

liciti de futuris. Nam quando mihi dicis quia quod praedico ego implere ,
,
nolo accusas quidem me

, sed non excusas te. Ego enim etsi non facio
, ,
tamen vel admoneo. Nolo in die iudicii duplicis criminis reus esse. Ad
") Coii. iiiinc quid ?
l)Notanioreinvetereinstaiidi, iionsedendi,inecc. siensi editione qui tanien sermo a nostro deviat.

;
2) Citat verba aliqiiot iiis simiiiaCangius ex serm. 3) Animndverte morale praeceptum dc al)Stinentia
CCXV. prout est m vetere Lovauieusium pari- a litibus die festo.
,
224 SERMO CVII.
mensam cordis vestri offero legem divinam ,

qiiasi Domini mei pecuniam.
Christus cum venerit, ipse exacturus erit usuram. De neglegentihus sacer-
M»nii.xxtii.;i. dotibus ,
qualis ego sum , ipse Dominus loqueus ad populum dixit * quae :
dicunt vobis , facite ;

quae autem faciunt, facere nolite ; dicunt enim et
non faciunt. Ego enim , etsi quod bonum est , non facio , in aures tamen
vestras praecepta domini Salvatoris insinuo. Sed potens est Deus, orantibus
vobis , ut vobis tribuat libenter audire quod dicimus , et nobis concedat
vobiscum implere posse quod praedicamus ;
qui vivit et regnat per omnia
saecula saeculorum. Amen i).
CVII. SERMO SANCTI AUGUSTINI DE MISSA COTIDIANA 2).
..G
Jongregatio beatitudinis vestrae Fratres karissimi facit nos nimio , ,
gaudio esse repletos. Sed quia pavet pectus catenis corporis obligatum,
non possum dicere quantum splendor animi vestri delectat audire. Tamen
,
adgredior , ut arrha a Deo data clariore, et pignore splendidissimi huninis

refulgente ,
palpitat sensus mei dicentis. Peto ut vestris auribus inseratis ,
Fratres mei , oflicia sacerdotis ,

quibus per viscera misericordiae incommo-
•G»i IV. 19. dum 3) non desinet parturire , dicente apostolo Paulo * : hhoU mei ,
quos
iterum parturio , donec Chi"istus formetur in vobis. Sed ilhs ait apostohis,
qui novellae fidei , et rudis adhuc creduUtatis primitiae , detinebantur in
corde plantaria. Verum ,
propitio Deo ,
quia ita aput a) vos fidei praero-
gativa veterescit , ut et nova sit ; ideo novitatem tenet , ut vetus sit : quia
•Eoeii 1X.I5. sic scriptum est * : vinum bonum veterescit , et cum suavitate bibetur , ta-
men non potui, et diutius suppurgatum b). Nohii videre quod hi-
celare
geam nolui videre quod doleam. Clamo quia pastor sum non mercena-
, ,
rius qui viso lupo fugit et oves ut pereant dereUnquit. Ciamo quia ti-
,
meo clamo quia doleo clamando enim et me excuso et vos non perdo.
, : ,
Nam si tacuero et me non excuso et vos perdo. Ait enim Deus per
, ,
•
I. Lviii I Esaiam prophetam * exclama inquit in fortitudine tua et noh parcere
: , , , :
sicut tuba exalta vocem tuam annuntia plebi meae peccata eorum et , ,
domui lacob facinora eorum. Ita enim devotio vestra refriguit Fratres ,
mei, ut et iUut sentiam et metuam quod Dominus ait eo quod facinus , ,

:
aliundet, refrigescit caritas multorum, puto in vestra devotione compleri.

a) Prisca ortliographia, ut est iafra aliut. — 6) Slc viilcbatur In codice.illul ,
1) Hactenus ex nobili codice vat. 4951. sermones soliituin erat , malo casu excidisse iu Sessorianae
S. Augustini excerpsimus. vastatione anno 1S49. per nuperos romanae urbis
2) Hunc nos sennouem edidiinus in Spicil. rom. perduelles oppressores; neque liactenus, quamquam
T. VIII, traditum a R. P abbate Aib. Ainatore per- codicibus prope omnibus recuperatis ,
id folium esse
,
docto sessorianae bibliotliecae in urbe bibliotlieca- repettum. Quamobrem nobis vehementius gratula-
rio nunc vero eundem recudimus, ceu propria in
:
raur, quod illa priore editione sermonem Augustini,
sede in hac sancti Patris novorum sermonum col-
, cui diserte in codice inscribebatur ,
ab interitu vin-
lectione. Sumptus fuit ex antiquissimo codice ses- dicaverimus. Apparet autein ,
dictum hunc sermo-
soriano LV. saeculi ferme seplimi. Deinde tamen nem fuisse dum adhuc ethnici iudaeique inter chrL-
proh dolor! narrabat mihi idein cl. bibliothecarius «tianos versarentur, cultusque suos exercerent.
foliuni codicis , ubi hjc sermo scribebatur, quia dig- 3) Id est molestiam per suum zelum ereare.
, :
I)E MISSA COTIDIANA. 225
Diiin enim vos in domibus vestris a) sedere sectamini , desertam facitis
domum Dei.
Et audi quid per prophetam divina istiusmodi indiguatio omnium
a.
mentes obiurgat. Audi, christiane quod timeas audi timorate i), quod ca- , ; ,
veas *. Pro eo quod donius mea h) deserta sit ideoque caelum abstinebit phi- , •
Agg, i.
vias , et terra iiou inducam gladium super opera

dabit fructum suum. Et
manuum hominum quia Deus in ecclesiis non auditur. Quis ad hoc, Fratres
,
mei intentus non visceribus contremescat ? Quis non tantis conminationi-

,
bus percussus arescat ? quando sic audiat Dominum indignantem eo quod ,
donuim suam desertam faciatis [et qiKxl domiis or)ai\on\s a conventu reh- ,
gioso sit vacua? Plena est popuhs platea et silet ecclesia. Utique, prudens ,
homo, non tibi dicitur ut ad domum Dei omni hora couvenias. Si in ina-
tutinis vix una hora est si in diebus festis vix duae horae sunt 2). Ecce
, ; ,
parum est, quod a te exigit auctor tuus. Et non vis esse beatus ? Vis tibi
caelum et terram , mare et omnia elementa omnibus temporibus deser-
, ,
vire et non vis una hora vel duabus horis dominicae devotioni vacare ?
,
Castigetur ergo pigritia vestra ut procreationes suas non perdat terra. In- ,
ducctur g/adias super opera manuum illorum quia Deus in ecclesiis non ,
auditur.
3. Condemnat nos pigritia nostra, Fratres mei. Currit matutinus ad
synagogam iudaeus ; fesllnal el vigilat ad temphim paganus ; et non vigilat
aut festinat ad ecclesiam christianus. JMagna confusio est christianis ,
qui
provocantur venire ad domum Dei exemplo et contemplatione peiori ; ut
phis sit iiidaeus in sua observatione sacrilegus, quam christianus in siia re-
ligione devotus. Vigilat gentihs ad idola piufanus , et non vigilat aut festi-
nat christianus ad ecclesiam ,
pro quo criicifixus est Christus. Propterea
castigat Deus terram , ut homo accipiat discnplinam : ut homo corripiatur ,
terra dare fructitm suum, prohibetur. Audin Dominum dicere ? vos facitis
domum meam desertam , et ego desertam faciam terram Aestram. Vos in
veniendo ad me 11011 datis mihi honorem, et ego vestrum intercidam la-
borem : quia qui honoriticat me , inquit, et ego iionorificabo eum.
4- Sed dicturus es mihi forsitan : dives sum , et facultatibus cunctis
abundo , iiihil indigeo
quid petere possiim ? Ergo ex te dives es? aut cum
;
divitiis natus es? qui magis quantum dives es tantum ad eum, cuius sunt ,
divitiae ,
manicare 3) debes quia meum est inquit*, aurum et argentum et
: ,
,
•
Asg u.
cui vohiero dabo ilhid c). Habes quod non accepisti ? Si ergo accepisti
quid gloriaris quasi non acceperis ? Certe si accepisti , nihil habiiisti quia
,
nudus ex utero matris tuae hoc saeculum devenisti paiinis obsitus ex-
in , ,
trema egestate confectus, et iam sicut natus moriturus. Habes testem bea-
tum lob dicentem *: nudus exivi de ventre matris meae, niidum d) me opor- •
lob. 1.
a) Cod. m damos veslras. — b)

Cod. sua. — cJJCod. eum. — d) Cod. nudus.
J) De vocaLuIo timoratus nos alibi in glossario. 3) Verbi manko , as , nonnulla exerapla exiiibuit
2) Animadvertamus niorem veterein spatiumque Furlanettus in lexici appeudice. Nunc aliud accedit
orandi in ecclesiis. ex Augustiuo.
29
,
2-26 SERMO cvrii.
tet irc in terrain. Carris ad doiiiiiin ('aeneratoris , adulatoria verha conpo-

nis , et non ciirris ad donmni Dei j^ratnito largitoris ? Quae est in vo-
bis tanta pigritia , Fratres niei , iit ad doinuin Dei ininiine vigiletis.^ Tibi
dico, quisquis es, rustice piger : pigritaris i)ad donuim Dei venire , et non
pigritaris terrain tuam excolere? Et nisi desuper tibi dederit pluviam, non
poteris rumpere terram: terra nihil tibi de suo praestare poterit nisi de- ,
1. 17. super acceperit. Seriptum est enini *: desursum deseendit a patre himi-
num , aput quem non est transmulatio nee vicissitudinis obumbratio. Si-
:ii. r,i. cut et in evangeho seriptum est *: verum quaerite regnum Dei priino et
iustitiam, et haec omnia adponentur vobis. Ergo , Fratres mei , ad eecle-
siam Dei vigihue debetis. Iloc expectat Deus , ut ilh tantimnnodo iatearis,
et non sunt morae ut saneris , nisi eonfessionem tiiam sohnnmodo quae-
siturus. Explicit.
CVIII. SERMO SANCTI AUGU.STliM KPISCOPI DE TIMORE DEI (

2).)
I. iJLaec sunt sanctae conversioiiis et rehgionis initia. Primo ut studeat

frater timere Deum et amare duo enim sunt praecepta quibus tota iustltia; ,
clauditur quae nobis indicat propheta cum dicit declina a malo et fac bo-
,
:
num *. Ad quae duo praecepta valent istae duae virtutes, timor et amor ;
nam timor Domini facit vitare mahim et amor agere bonum. Sic autem ,
timorem Domini jjoterit habere frater si mala quaecumque fecit mente , ,
letractet si ex his a districto iudice Deo se damnari formidet

; si versetur ;
ante oculos eius imago futuri iudicii , et cogitet quam sit contremiscenda
ilhipoena cuni percij)ientibus ahis vitam aeternam ahi in mortem per-
;
,
petuam |)raecipitentur. Haec et aha huiusmodi humihant cor ad paeni-

tentiam ut in se homo severitatem exerceat
,
seque ipsum iudicet, ne a ,
1. Cnr. XI. 31. Domino iudicetur. Sic enim dicit apostolus *: si nosmet ipsos iudicarenuis
non utique iudicaremur. Ascendat itaque homo adversum se tribunal men-
tis suae , si timet ihud quod oportet exhiberi ante tribunal Christi , ut
illic unusquisqne quod per corpus gessit
recipiat mahim. sive bonum sive
Constituat se ante faciem suam ne hoc ei postea , fiat quod minatur Deus
•Ps. XLIX.Jl. peccatori dicens * : argiiam te , et statuam contra faciem tuam. Atque ita
constituto in corde iudicio , assit acciisatrix cogitatio , testis conscientia ,
earnifex timor. Inde quidam sanguis animae confitentis per lacrimas et-
1) Adde lioc Augustini exemplum in appendiee Dei sermonem quem nibil delinieus licic attexo.
,
Furlanetti, ubi tantum eitatur vulgatus act. IX. 38. Sane de iimore Dei sermocinatum fuisse Augusti-
2) In codice vat. reginae svecae 498. saeculi cir- num , testis est Possidius in indiculo cap. I, in quo
citer XII, ubi nos oiim tres ineditas Fausti episcopi tamen Mauriui intelligunt serinonem ed. 348. (ad-
iiomilias depreliendiiiius rom. T. V. p. 8.5.

Spicil. de et 347. ) Item Possidius cap. YHI. memorat
(
seqq. ) iiisuDt quoque S. Augustini I. sermo genui- alium eiusdein sermonem de timore caslo. Tum in
nus 4G. de pastoribus. 2. sermo 54. ad fratres in eodicibus laureshamensibus fuerunt (Spicil. tom.
eremo. 3. Sermo 01. item ad fratres in eremo, quo- cit. p. 166.) S. Augustini sermones de
timore , et
rum uterque spurius liabetur. Inter hos duos, huiic de timore Dei. Profecto timoris sancti doctrina apud
reperiebam , nou sine Augustini uomiiie , de timore Augustinum abundat.
;;
,
DE TIMORE DEI. 227
fluat.Postremo ab ipsa mente talis sententia proferatur , ut se indignum

et peceatorem semper iudicet. Peccata enim sive parva sive niagna, non i. >•<.*
possunt esse inpunita quae aut liomine paenitente aut Deo iudicante
,
,
plectuntur. Cessat antem vindicta divina , si conversio praecurrat huma-

ua ; amat enim Deus confitentibus parcere , et eos (pii semet iudicant
non iudicare.
2. Valet etiam ad habendîm timorem Domini , si cogitet frater omni-
bus horis et momentis , Dominum de caelo cogitationes suas et actus in-
tueri, et nihil ei aljscondi , cuius ocuhs omnia nuda sunt et aperta. Unde
per psaJniistam dicitur *: scrutans corda et renes Deus. Et beatus lob ei -ps. vii. u..
dicit *: cognovisti semitas meas , et vestigia pedum meorum considerasti. -.lob. xm. 27.
Mortem quoque suam semper debet pensare vicinam quae meditatio om- ;
nium peccatorum est peremptoria sicut scriptinâ dicit*: in omnibus ope- , •eccuvii. 4«.
ribus tiiis memoiare novissima tiia et in aeternum non peccabis. Ubi ,
timor non est (Ussolutio vitae est ubi dissolutio vitae il)i vitiorum ha-
, ; ,
bundantia ubi vitiorum habundantia ibi perditio animae est. Timor sem-
; ,
per emendat , tolht securitatem ,

parit solhcitudinem , torporem fugat, ani-
mum excitat , superbiam deicit , humihtatem nntrit. Timens Deum vitat

peccata in veibo , in facto , in cogitatione , in visu , in auditu , in tactu
in incessu , in habitu , et in omnibus motibus suis corpus et animam suam
studet custodire a nialo. Haec suiit, ut diximus sanctae coiwersionis initia ,
quae si frater assidue meditatus fuerit incipiet se praeparare ad servitu- ,
tem Dei et armare se contra insidias diaboh et pugnare contra concu-

, ,
piscentias carnis suae et contra propriam vohintatem

, et sanctae obedien- ,
tiae iugo hbenter et humihter se subicere et caelesti Domino deservire ,
in sanctitate et iustitia cunctis diebus vitae suae. Taha sunt timoris Do-
mini initia de c[uo scriptura dicit * initium sapientiae timor Domini. Ca-
, : -p». cx. m.
ritas auteni perfecta foras mittit timorem *. Primo ergo conversionis a) -i. loii. iv. 13.
exordio timore Domini tamquam lacte nutritur parvukis ut postmodum

, ,
divino tanquam cibo vahdo pascatur magnus.

3. Tres enim sunt conversionis gi-adiis quibus oportet conscendere , ,
ut ad caritatem Domini perveniri possit in qua totius rehgionis et per- ,
lectiouis forma b) consistit. Primus gradus est, de quo dominus et Salvator

iioster nos admonet dicens * qui non renunciaverit omnibus quae possi-
: • i.uc. xiv. k-
det non potest meus esse discipuhis 1). Quod tunc agimus cum ad sanctum
,
propositum venientes de terrena substantia nihil nobis rehnquimus sicut

,
;
scriptum est de primitiva ecclesia, quibus erat anima una et cor unum
et nihil dicebant proprium sed erant ihis omnia communia, et distribue-
,
batur unicuique prout cuique opus erat. Hinc Dominus ait *: si vis perfe- Mauh xix 21.
ctus esse vade et vende omnia qiiae hal)es et da pauperibus et haliebis

, , ,
a) Ita cod. heic mendose cimversationis. — In cod. .superscribitur varia lectio summa.
h)
1) Augustinus serm. CCCLXVIH. 3. Pleni su7it ailo , et deinde conversio ad Deum. Et in ps. IX.
homines amore mri et arnenti , possessionum. sae- enarr. d. 10. Non convertitur anima ad Deum ,
culi huius. Ideo prima renimtiatio est huic sae- nisi dum ab hoc saecuto avertitur.
,
228 SERMO CVIII. I)E TIMORK DEI.
tliesaiirum iii caelo , et veni sequere me. Non enim simul possunius et
•
n. Tiiii. II 4. (]liristo militare, et mundo implicari. Nemo ,
inquit apostolus*, militans Deo,
r. luo. a. implicat se negotiis saecularibus , ut jjlaceat ei cui se probavit. Et lacob
•lac.iv. 4. ait *: quicumqiie voluerit esse aiiiicus saeculi huius, inimicus Dei constitue-
•
I. loii. II. i:.. tur. loliannes ([iioque nos aclinonet dicens * : nolite diligere mundum ,
ne([ue ea quae in mundo siint quoniam qui diligit mundum non est
; ,
• I.C1C. XVI. 1.1.

caritas patris in eo. Ipsa etiam veritas nos admonet dicens * non potestis :
duobus dominis servire , Deo et mammonae. Eligamus ergo meliorem do-

minum cui pure et sancte serviamiis, salvatorem nostrum Cliristum, qui
,
pro eontemptu rerum visibiliiim quod ociihis non vidit, nec auris audi- ,
•i.cor. II. j. vit iiec in cor hominis ascendit

, praeparavit diligentibus se *. ,
Zj. Secundiis gradus conversionis est , de quo Dominus in evangelio

•Mauh.xvi.2s. alt*: qiii vult post me venire
ipsiiin abnegare, , abneget semet ipsum. Semet
est propriam vohnitatem derelinquere i). Suam enim sequi voluntatem per- ,
•pior. XIV. 12. niciosiun est, Unde scriptum est * est via quae videtur hominibus recta :
novissima autem eius ducunt ad mortem. Et iterum: via stultoruin recta

•
V, 13. eorum *. Qui aiitem id solum quod vult rectum esse appro-
in conspectii ,
liat semper iuxta sensiim suum vivere vult etagere, loqui cogitare
, et , ,
,
quaecumque vohintas propria appetierit via perditionis et mortis est. Et ,
saepe rebellem et inobedientem fratrem Dominus iratus ita punit , ut cum

vohintati auctoris sui negligit obedire , iusto Dei iudicio pro[:)riae voluntati
|)ermittitur deservire , et carnis desideria sequi ;
quae vita [lericulosa est. Ut
•
Eoni, vin. 13. idem apostolus dicat * si autem secundum carnem vixei-itis , moriemini.
:
Teneamus ergo Domini sententiam dicentis qui vult post me venire, abne- :
get semet i[3sum et tollat crucem suam et sequatur me. Qui eniin Domi-
, ,
num in bonis o[)eribus imitari desiderat, prius oportet nt semet ipsum ab-
neget ,
[)ro[:)riam vohuitatem deserendo ; vitam mutet , mores corrigat ,
conversus in melius desinat esse quod erat , et incipiat esse quod non erat.
0[iortet etiam ut se conciqiiscentiis et vitiis mortificando , crucem Domini

•ps.xLiii.2j. tollat, ut possit dicere cum propheta *: propter te mortificamur tota die.
•
(;ai. V. ii. Hinc apostolus ait*: qui autem sunt Christi, carnem suam crucitixerunt cui»
vitiis et concujoiscentiis.
5. Tertius gradus conversionis est , oblivio huius saeculi , caelestisque
•
i'iiii.111. 11. [latriae contem[ilatio. Unde apostolus nos admonet *, oblivisci ea quae retro
sunt , scilicetextendere nos ad ea quae ante sunt videlicet
temporalia ; et ,
aeterna. Sic enim nutritur amor Dei in nobis, si contemptis cunctis dele-
et oblitis omnibus quae in hoc mundo sunt , ad sola
ctationibus ,
cae-
lestia flagrat Exeuntes ergo de Aegy[)to huius saeculi

noster animus. ,
conversemur ibi mente ubi sumus iugiter perinansuri ([ua-

et desiderio , ;
iMiiiii) III. 20. tinus a) opere et virtute possimus clamare cum apostolo nostra autem :
conversatio in caelis est.

u) Ita co(I. pro gualenus. Sic ot alibi iii antiquis codicibus..
1) liinc arduum et sublime obedientiae mouasticae votum ,

quod neiiio extra Cluisti reliiiiouem novit.
229
DE SEQUENTE SERMOiNE CIX.
M N I T U M.
'
cliis quercla cst , complurium dMuinentorum cxemplis confirmata , libros multos ,
^tracscrliinque
scrmonrs ,
parcntibus non suis ab inferioris aevi librariis fuisse supjMsilos , nempe ut illustria
iactando nomina ,
pretium codicibus a se confectis adquircrcnt. Itaque lohanni Clirysoslomo atque
Alhiinasiu apud Graecos, Ambrosio atque Auguslino et Fulgentio atque Leoni apud Lalinos, te-
merc sermunes non pauci inscripti creduntur. Quod vere credi , aedepol non negaverim ,• sed con-
tcndam simul, multos vicissim Chrysostomo praesertim et Augustino gcnuinos scrmunes fnissc sub-
ductos a rariorum avctorvm editoribus, qtii si non prelium , certc molem editiomim suarum au-
gcrc studcbant. Id mihi 2>otissimum comperisse vidcor in S. Petri Chrysologi cditorc liJita , ct in
S. Maximi taurinensis item editore Druno ,

qui levibus interdum permoti indiciis , vcl quasi na-
rium suarum odora vi ducti , mullam hotniliarum struem ad se congesserunt. Ut niinc autem
in Chrysologo sistam, equidem video ad hunc translatos fuisse sermones complures ,
qui in antiquis-
simo codice bobiensi , nunc pracstante vaticano 5758, atqiic in aliis , Augiislino inscribunliir ,
ideoque ad hunc postliminii iure ex alienis sedibus rcdire debercnt. Itaque, ut de aliis valt. co-
dicibus sileam, in bobiensi quidem illo r.avv , scx sallem repcriebam Augustini sermunes, qiti per-
peram recenlc aevo ad ediliones Chrysolugi iicrtracti fuerunt. Nihiluminus hoc comperlo, cunctos
cgo sermones istos praetermisi ,
quia ineditos tantum (quanlum scire potuij divulgare Augustini
sermoncs constitui: proderit tamen heic ipsos nominatim dcsignare , ut reccntium editionum plagia
iure meritoque rcvclenlur. Ilaque I.qui est in bobiensi codicc p. 10. sermu de nalale Domini , de-
l)Ctur ctc. translatus fuit ad Chrysologum n. 143. //. In cud. p. 21. sermo de fuga in Acgijptum,
liodienia lectio ctc. transiit ad eundem Chsysologum n. 151. ///. Incud.p. 45. scrmu de arburc
fid , sicut peritus , itcm ad Chrysologum n. 106. IV. In cod. p. 52. sermo de ieiunio ,
quouiam
ieiunii ctc, pariter ad Chrysolugum n. 12. V. In cod.f. 88. «emo de rcsurr. Domini^ quantutn
a vobis , acque ad Chrysulugum n. 75. VI. In cod. p. 92. sermo dc nat. Domini ,
quantum se-
cretum , similitcr ad Chi-ysolugum n. 141. Sunt alii in praedicto bobiensi vetustissimo , ideoque
sincerissimi habendi, qui tamen velut suspecti aut reiecticii , a Maurinis praeserti^n , in appen-
diccm relcgali fuerunt , nempe sub numeris 124. 135. 199. Ille quoque dubius Maurinis n. 369
Salvator clc. in bobiensi est; et quidem recitaverat olim ut auguslinianum Arnobius in dispu-
lationo cum Serapione Bib. lugd. PP. T. VIII. p. 1018, qiio (estimunio ,
quicquid dicaiit Maii-
rini, nihil gravius et crcdibilius est.
Quae cu7)i ita se habeant , utilc quidem foret , sermones hos Augustini ,
prout sunt in bo-
biensi codice , typis recudere praeseriim quia jjlurimas prae sc ferunt varietates; vkrumtamen,
,
ut dixi , id a praesenli proposito nostro alienum est. Unum ceteroqui delegi de occisione infantium
ab Herodc sermonem ,
qui ab editoribus faclus cst Chrysologi 152.* in Alcuini autem homiliario
p. 39, nec non apud Combefisium B. C. T. I. p. 452, el in nonnullis etiam deteriuris aevi
raticanis cudicibus, Severiano gabalitano ( intcrdum etiam Severino) inscribitur ,
qtiem tamen bo-
biensis cudex p. 26. inter Augustini sermones co7inumerat. Severianum quidcm, graecae linguae
hominein , imllo modo hic sermo rcdolet, ne si translatus quidem putetur, sed romanum seu la-
tinum ; tanta csl vocabulorum i)hrasiumque proprietas , sententiarum dcnsitas qualis fere apud
,
Synmachum Auguslini aequalem est, el forensium quasi formularum ge?iuinus colur ! Vreciuens
ilem antithetorum usus Augustinum videtur satis prodere. Redeat igitur per nos , vcl polius per
vetustarum membranarum auctoritatem , sermo hic ad parentem suum Auyustinum , a quo im-
merilo haclcnus exulavit.
,,
230
CIX. INCIPIT TRACTATUS DE OCCISIONE INFANTIUM AB HERODE.
cod
2(i.
Nai. 57:.s.
i.iLielus quo tendat ,
quo prosiliat livor , invidia quo feratur , hero-
p.
diana hodie patefecit iinmanitas quae dum temporahs regni aemulatur ,
angustias aeterni regis ortuni mohtur extinguere. Tnnc Herodes inquit r/),
, ,
uidens quia inlusus est a magis h). Dolet impietas seinhisam, dilatam e)
se crudelitas furit fremit dolositas se deceptam et in se fraus reversa
, ,
conhditur. Herodes stridet cadens ipse in laqueum quem tetendit. Hinc ,
iniquitatem quam condiderat evaginat,

de fide perfidiae d) sumit arnia , : :
terreno quaerit furore, quem natum caelitus non ad sinus matrum

c) credit:
mihtum cogit castra , inter ubera arcem pietatis obpugnat, in teneris ube-
ribus ferrum durat , lac fundit ante quam sanguinem , dat ante mortem
sentire quam vitam, tenebras ingerit intrantibus hicem. Sic agit /") magister
maU , minister doli , irae artifex , inventor sceleris , impietatis auctor, pie-
tatis jDraedo , inimicus innocentiae , hostis naturae, malus omnibus g) , suis
peior ,
pessinuis sibi ;
quem Christus non ut evaderet , sed ne videret , au-
27. fugit h). In altum tendens, cadens alte i): caelum pulsans, intrat profun-
dum. In se vadit ,
qui vadit in Deum : se occidit qui vitam conatur occi-
,
dere : quia capere h) non potest perditionem salus , occisionem vita , aeter*
nitas finem.
2. O ambitio ,
quam caeca semper ! o quam /) praesumptio pessima! o
quam perdit concessa ,
qui inconcessa captatur m) ! Herodes obsidens ter-
renum regnum inpugnat caeleste teiTcnis inhians inruit in divinum n)
, : , ,
ipsamque pietatem tota inpietate insectatur o). Audierat natum regem quae- ,
sierat ubi quando, luide, ad quid qualitery^) non quaesivit, quia aput ^)
,
:
illum non peccandi timor r), non amor innocentiae iam manebat. Destina-
tus ad scelus s), ad piaculum promptus, paratus ad crimen causas innocen- ,
tiae non requirit : ius abrogat, confundit fas nefasque : cui nequitia est so-
dalis, cui odiosa est aequitas , iniquitas f) est amica : qui caedibus vivit, qui
se munit sanguine qui crudelitatibus saevit u) cui de timore stat totum
,
:
de amore nil constat. Herodes tum x) caecus sic Christum gladiis quaerit in- ,
iK. vestigat cruore , crudelitate rimatur. Successorem timens, incessit in aucto-

rem : periniitj) innocentes , volens innocentiam deperire : rector popuh ,
morum custos , disciplinae censor , iustitiae indago z) , aequitatis defensor
servator innocentiae, ampliator populi, innocentis «a)causam facit innocen-

tium crimen : munus nati , natorum vertit in poenam auctons ortum : ,
orientiinii mandat occasum : negotium salvantis , salvandorum iubet esse di-
scrimen. ludex audientes vocat , interrogat loquentes ,

negantes arguit ,
ur-
b) Ed. CombeBsii recitat longiorem sacram -

teitum. -c) Cod. mendose dW-
a) Cod. I. alUri incodd.
m. inquid. ut saepe
lans. - d) -
In cod. decst non ~f) Perverse editio ait.
Cod. perfidiam. t) g) Deest in cod.
malui ommbus. h) Cod. haujugit - -
— i) Ed. cadit ab alto. —
k) Haec est sequentia passive in editiona : quia capi >wn
polest perdttwnc salus occiswnc vita ae- ,
lernita, Jinc. -
l) Ed. o quam sempcr. m) Editio captat. n) Ed. diiina. - o) Cod. scclatur. p) Ed. male -
inseril debue- - -
rat. -
g) ita code.x I. m. Sic et iufra et passim in aliis prlscis codicibus, ,
r) Perverse ed. amor une non. .) Male cod. - -
caehs. -
t) Ed. iaiquitas sempcr. u) Ed. qui crudclitatem scctalur. - x) Ed. tunc. y) Cod. l. m. pcrcmit. :) Ed. wil.i- - - -
g»tor. — aa) Cod. innocentes. Varietates apud Chrysologum omlsimus.
SERMO CIX. DE OCCISIONK IXKASTIUM AB HF.RODi:. 231
guet reos ,
percellit socios, conscios carpit n). Infantes h) cpioruin ]inj;ua
tacuit, oculi nil viderunt manus niliil fecerunt , niliil aurlierunt aures ,
,
et quibus actus nulius unde culpam r) subierunt d) et mortein qui vi-

est ,
vere nescierunt.^ Non tempus adfuit, non excusavit aetas silentium non ,
defendit (piil)us aput Herodem soluin quod nati sunt

: lioc fuit crimen. ,
F.t re vera Fratres e) quomodo non redderent naturae ereditum, a qui-

,
,
bus caiisa exigebatur auetoris ? bifelix homo, qiii sibi ad accusationem

paravit totumy), ad excusandum spacium g) non reliquit: totum h) paravit
ad poenam , nil i) reservavit ad veniam k). Quis excusabit /), quem pul-
sat innocentia, infantia impetit, lacteus w) sanguis accusat ? Hoc contra
Herodem /?.).
Quid Christus o) futurorum praescius, conscius secretorMm

3. cogi- ,
tationum iudex mentium perscrutator ? Quare deseruit quos sciebat quae-

,
rendos esse propter se, quos propter se noverat occidendos ? Natus rex,
et rex caelestis ,
quare neglexit milites innocentiae suae? coaetaneum sibi
quare contempsit exercitum ? quare cunabulis suis deputatas excubias sic
reliquit y.') ut regem solum quaesiturus hostis totuin crassaretur in niili-
,
tem ? Fratres Christus non despexit suos milltes, sed provexit; qiiibus
,
dedit ante triumphare q) quam vivere quos fecit capere slne concertatione ;
victoriam ;
quos donavit coronis ante quam membris
quos voluit virtuti- ;
bus vitia praeterire: ante caeluin possidere qiiam terram nec ante hu- ,
:
manis inseri r) quain divinis. Praemisit ergo Christus suos milites non ,
amisit : recepit suas acies quos natos martyrio vi-, non reliquit. Beati s) ,
demus ?) esse non saeculo Beati qui labores in requiem, in refrigerium

, !
,
dolores , inaerores in gaudium «) commutarunt Vivunt, vivunt, quia vere !
vivunt qui pro Christo merentur occidi. Beati ventres qui portaverunt ,
tales beata ubera quae se talibus infiiderunt x)\ beatae lacriniae quae
!
proj) talibus fusae, flentibus gratiam baptismatis contiilerunt Nam diverso !
modo , dono uno, in lacrimis suis matres , suo filii ;:) sanguine baptizan-
tur: in martyrio filiorum passae sunt matres : nam gladius filiorum per-
transiens menibra ad niatrum corda pervenit i) et necesse est ut in prae-
, :
niiis sint consortes, quae fuerunt sociae passionis. Arridebat

enim tunc aa)
parvulus occisori gladio adiocabatur M) infantulus: nutricis loco adtendebat
:
a) Ed. corripU , scnlmtiae dal dcteclos. — b) Ed. injanlcs quid.' -

wljicit complices ,
Ed. culpa - cj iindi- >
pserunt. - e) - f) Cod. omnin. — g) Cod. speciem. - k) Ed scj totum. - Cod 2 m nicil —d)h) Ouatuor
Deest In ed. fralres.
/)
E(i ,«.>,;-
praecedentia verba dcsunt ia ed. - Cod. excusavit. - m) Ed. m,il. tac ut samjuis. - «) Cod. Herudem sine contra
l)
n„od
est m edit.ouil)us. - o) Mendose deest in ed.
,iuid Cliristus. - p) Cod. m. Teliqnid. - Cod m triumfare - r) Cod
1. ry) I
'nscrit. Ed. mscrere. - bcatos sed idem mo^ bcati. -
Cod. s) licic Ed. male vidimus. - u) Cod. in gaudio. - x) Cod
, t)
m 1 in'-
funderunt ut aiia huiusmodi io fragmenlis biblicis. Sed
, m. infuderunt. - y) Cod. sunt loco pro. - :) Ed
2.
sui fdii suu mn.
gume. — aa) Ed. sine enini et tunc. — bb) Cod. avocabalur.
et
1) Uinc. Luc. 11. 35. Simeon ad Mariam et tuam rum praecipuae sunt
:
I. Titulus sermouis est non de
tpsius ammampertransibU gladius. Quae verba occisione infaniium sed de partu sanctae
, Mariae
prae ocuhs siue dubio babuit voluitque imitan Au-
2. lu sectione tertia post voc. turpis additur •
istud
inistinus. ht quoniam de matre Uei mentio incidit, tamen autumat insana et blasnhema nesciens ouid
l>ocquoquenionendumeensemus,sermonemLXXVI. loquatur. In quarta sectione pro n"fa, est cre-
3,
quem retro ex aiiis codicibus nos edidimus, in hoc
dere : scribitur quod ertraneum est ab ecctesia
:
panter codice 4222. haberi, cum varietatibus,qua- catholica.

,,
'282 SKUMO r.x.
lactaiis pernissoris horrorein : nescia lucis aetas inoritiira gaudebat : infans

lilius oinneiii lioininein non hostein res[)icit, sed parentein : inatres, inatres a)
tiileriint , (piiecjiiid c): et ideo non careliunt
b) angoiis extitit et lal)oris
,,. 31. martyrii gloria d) quae fuderiint. Ifoe loco adtendat
, inartyrii lacriinas
aiiditor adtendat iit intellegat c) inai tyrium non constare per ineritum
,
sed venire per gratiaiii. In {)arvu!is quae voluntas, quod arbitiiuiii id)i ,
eaptiva fuit et ipsa natiira ? De martyrio ergo denuis totiim Deo , nihil /)
nobis. |Vincere diabolum , corpus tradere , conteinnere viscera , torinenta
expendere, lassare tortorem , capere de iniuriis gloriam , de morte vitain ,
non est virtutis humanae , muneris est divini. Ad inartyrium qui sua vir-
tiite posse se currere credit g) ,
per Christuin uon A) pervenit ad coronam i).
Kxplicit.
CX. SERMO BEATI AUGUSTIM EPISCOPI (DE OCCISIONE INFANTIUM. 2)
I. J_îlectissimi Fratres. Praeeantator 3) propheta David Spiritii sancto

inundatiis sic ait ,
quod etiam caritas vestra inodo nobiscuin audivit si- ,
inulque eautavit : ex ore infantiuin et laetentium perfeeisti laudem propter

inimieos tiios *. Dedieatur vobis ab infantibiis sermo sanctis laiidibtis in
Domini gloriam : ora prima voce aperiuut innocentes : fiunt diserti laude,
({iii offerunt Deo primitias linguae novos oris
fuerant inqieriti sermone : :
immolant fructus verborum {irinci{)ia tiinc j)rimitus libant. Infantia enini

:
quae {ler aetatem loqui non poterat, glorias Dei cuin gaudio lesonabat.
Norunt laiidare Christum, qui loqui non noverant ostendunt laudibus, :
dum qiiem {lareutes 4) '^d su{){ilicium ducere

suffragiis praedieant Christum ,
nitebantur. O Herodes miserabili furore inseetaris Christum quem infan- !

,
tes suscipiunt. Tu crudeiis existis et [)ueri venerantur. Nec ab infanti- ,
bus discere potuisti ({uos tu debiieras eriidire. Disce miserrime hostis, di-
, ,
sce , inquam , a j)arvulis quod Agnosce vel tardius

in lege non discis.
Christum ,
quem innocens hominibus praeferendum. In infan-
aetas doeet
tum /) laudibus intellege Dominuin, queni praeconiis non intellegis prophe-
tarum. Crede siilfragio {)arvuloruin , ({ui non credis documento /.) virtutum.
Persuadeant taliiim laudes , si {)ersuadere Dei non {lotuerunt voces, prae-
dieando non ({iiem suasio docuerat sed quem divinitas innocentibus
ni-
,
spirabat, Cessant enim huinana tein{)ora quia hiiniana prodesse non po-
terunt , nisi divinornm solacio subleventur.

„) Ed. seinel
- b) Cod. m. qmhiuid. - Ed. dolorh. -
matres. 2. e) rf) Ed. gamU,,. - n Ed. mtMi<jaU,r -/) F.d. »,7.
at 2. fuit perturbalus cl peracmn-

'^-
Ed ad marlyriwm qui sua virtulc currit. Codex I. m. liabet ut nos scripsimus ,
q)
- h) - Ita cod., non i„fanliam l,eic et infra; ct ita scr.ptum vid.etiam m
pvoaon pervcnil. Voc. »-», sub rasura in cod. i) ,
bobiensi antiquissimo vat. r.7a.s. —

k) Cod. documcnla.
1) lu editionibus additur haec elausula: sed ipse nos pracceutor. Alioquin etia.n m lioc volumine serm
CV. et in psalni. CXXVII. II, nec non in Mil-
raelesfe perducat ad pabulum , qui nostro dlg- I,
ieloquio T. col. 705, et al.bt Ausust.uus ho<-.

mitus est iacere in stahulo , lesus Christus naza- li. ,
renus dominus noster qui vivit et recjnat in sae- vocaln.lo denotat illu.n qui ineantat.onilK.s dat ope-
,
cula saeculorum. .-/me«.

'
'ani. Videant ergo granutiatici ,

num p;-.or quoque
2> Confer cum lioc alium de innocentibus Augu- sensus vocabuli lexicis sint infei-eadus.
-1) Paientes infantium ludaei quort.ni personam
sti..i sermoiiem in MiUeloquio T. I. col. 103-1. ,
3 Animadverte;;/'neco?ifo'ô7-eodemlieicsensu quo geiebat llerodes.

:
Ibe-c i[ac .
li D aro.TpitnLriraiDaiMi
- n ^.3 - -% f^D 'Oi rui 1 (dl ^jVr

y j-robO m^c^rt^txirn^ eoi S.A-txîx^t
ro^mcni ira.<Pidl(gnn) ce^~ -: SJI iTcM 0^^115: ta ciaCqi 0-10. ffii u sLp
_ ifl llf o Cpc&fl^lh)® ':
:,>=oflinn)(Si -:î.:î,.:
L' (D © O © ci ®
!HI c."^-: A<SP>^<S.^
) ,
DE OCCISIONE I.NFANTIDM. 233
2. Eri^îtur itaque infantum aetas in

laudem quae delictorum non no- ,
verat crimen. Noveraht et alleluia cantare. Quid est enim alleluia cantare,
nisi Deum enim graecus sermo est latine laudate Domi-
hiudare ? Alleluia ,
uum , sicuti psalmo cantavimus a). Dignus Deus a dignis

modo in praesenti
infantibus laudatur, et innocens innocentum testimonio pi'aedicatur. Hoc

enim Christo debebatur, ut non a reis parentibus, sed ab innocentibus
filiis laudaretur. Tacere enim Dei laudes innocens aetas non poterat quae ,
peccare non noverat. Gaudent et gloriantur infantes quod laudis Christi ,
tiicti sunt narratores. Ineffabiha tunc ora prius quam mundana solveren- ,
tur in verba huidabiles Deo ,

inter carnificum manus voces fuderunt. Ut
in his, quod scriptum est, dicant esse completum sapientia aperuit os :
mutorum b) et hnguas infantium c) fecit disertas *. Protulimus de laude di-

,
• s.ii, x. n.
centes infantium quod de laude lactentium proferemus quorum laudem

, ,
invenire non possumus nisi eos ipsos qui laudaverunt (f) noverimus ex ore
, ,
infantium. Qui sunt Ubi sunt ? Quam Liudem intulerunt

isti ? quaero , ,
fjui loqui non noverant ? Neque enim aetas iha poterat nosse quod per ,
naturam non didicerat. Dicunt namque Domino laudes trucidati ab He-

rode lactentes i): loquuntur sanguine quod hngua non possunt passione :
canunt quod sermone non norunt occisi praedicant quod vivi non po-
,
:
,
terant. Transmittit infantes Christus ad caehim offert nova xenia patri, ,
primitias fructus exhibet genitori futuram fecundissimam ostendit messem :
dum in sementia 2) exhibet ubertatem. Sed lactentibus contuht cito marty-

rium dum Herodes infantem quaerit occidere Christum. Ergo Fratres ka-
, ,
rissimi oremus ut digni simus Christum sequi quatenus cum eo mereamur

,
,
regnare.
CXl. ITEM CUIUS SUPRA (DE EODEM ARGUMEiSTO.
i-xi-udivit nobiscum caritas vestra evangehstam dicentem

cum natus : cod. \at. 42:
esset lesus in Bethleem

ludae in diebus Herodis regis ecce Magi
civitate """'' " ^
,
venerunt ab oriente Hierosolyniam dicentes ubi est qui natus est rex :
ludaeorum vidimus enim stellam eius in oriente, et venimus adorare

.^
eum. Felix illa civitas , Fratres karissimi , cui civis âtus est Deus ! quae
singulare meritum ante adventum Salvatoris accipiens primum laudari me-
,
ruitper prophetam quam discere quem sumebat. Felix civitas Bethleem

, , r. es. .1
quae non est minima inter principes luda ex te enim, inquit, prodiet rex !
qui reget populum meum Israhel ! Quid agit ludaeorum caecitas mentium,
qui adventum Salvatoris nec intellegere meruerunt, nec nosse.^ Impletum
est cunctis prophetae responsum; Salvatorem nostrum prodidit caelum.
Quando enim latere poterat , quem Deus ante praedixerat ? Bethleem civi-
o) Cod. canlabimus. — b) Cod. mutum. — c) Ila cod. modo tium, modo tum. — d) Cod. taverunt.
t) Titulus serinonis augxistiniani de infantibus 2) Ita cod. pro sementi. Et quidem vocabulum
ab Herode inler/eclis legebatur in vetere codice sementia habel erempla in capitulis Caroli M. apud
lauresh. (Spicil. rom. T. V. p. 180.) Cangium.
30
::
231 SERMO CXI.
tas accepit de aslriferis a) patriae civeni et novuni incolam. Grande meri-

tiim sumpsit, quia non potest finiri quod meruit. Sed postea quam partus
ille caelesti signo monstrante repertus est , visusque magicos b) veneranda
turbavit infantia omnino contemptibile in illis vagitibus
, nihil ibi fuit
quia humanus sensus Dei aspexit praesentiam. Sed postquam probant ipsius
sideris finem , fallentes JMagi regale praeceptnm exteras regiones tenuerunt
,
\
Herodis regis vitantes aspectum , noluerunt monstrare penitus quod time-
bant. Maiorem enim stîmulum non ostenditur quod veneratur.
sentit , cui
2. Sed cum rex sollicitus transacto tempore veniendi
fallentes Magos ,
cognosceret , atque eius animum incognitus infantis aspectus diversis mo-

tibus dissiparet, hoc providit crudelitate consilii
ut ad inveniendam suc- ,
cessoris infantiam occidendo quaereret quod latebat sicut scriptum est

, ,
cum vidisset rex quia delusus esset a Magis, iratus est vehementer misit ,
ut occiderentur omnes infantes in Bethleem et in omnes terminos eius a ,
bimatu et infra. Felix erat in illis parvulis moriendi condicio qui pati ,
quaerebantur pro Christo. Furentis regis vesana saevitia morientibus pro- ,
fuit. Qui dudum successorem suum diligenti crudelitate perquirit, dignos
martyres fecit iratus. Nam Herodem istum tantum rabidus sensus furoris
facibus erigebat, quantum amor dulcis potestatis accenderat. Carnifices suos
ad inquirendum mittit infantes quasi qui Deum posset invenire cum vel- ,
let. Pergunt in civitatem ministri regis crudele portantes imperium , et ,
dirum praeceptum ferentes in gladiis, ad matrum lacrimas festinabant. Jn-

fantile bellum in domibus gerebatur et sola secum pugnante saevitia, or- ,
bitatis crudelitas inmiinebat. Mactabantur in cunis infantes in quibus ,
nondum erat nascendi conscientia ; membrorum initium primum fu-

et illud
nus esse discit, quam corpus. Occidebantur initia membrorum minutissimi ,
lactentes , et accepti a matribus parvuli In duritia lapidum vibrantur ut ad ,
exsecrandum malum saxorum aspera moles artus aspergeret , et nex excipe-

ret nolens ; et terra coUisis c) atque interemptis ipsa mortalibus fl) se prae-
buit quae pridem natos feste e) suscepit. Sub conspectu matrum premeba-
,
tur vagitus infantumy), et lacrimas suas in maternos oculos reportabant.

Salvator noster inter infantium funera quaerebatur qui ad hoc permisit ;
pro se infantes occidi ut ceteri pro se ipso discerent mori. Natabant do-
,
mus sanguine parvulorum , nec fuit qui consolari alterum posset, quia non
erat qui lacrimas non haberet. Invicta orbitas cunctos aequaverat , et com-
mune malum ubique luctibus gerebatur : oppressi vagitus , maiores gemi-
tus exigebant: nulla donuis , nullus orbitatis restaverat g-) locus , ubi non diri
regis crudelitas fuit : iacebant brevia vulnera membrorum , et velato vultu
tristi colorata pallore, cunctorum mentibus lacrimas dabant minutis morti- :
bus tota civitas et omnium posteritate truncata

replebatur ;
hoc sohun ,
evasit, quod vagitum habere non meruit. In illa matrum filiorum pernicie,
a) Ita — b) Cod. magicut. — c) Cod. coUisos atque interempios. — d) MaUem scribere mortuis. — Ila cod., non /e-
cotl. e)
»ta. Et nota adverbium. —

/) Ita variat codei modo infantum modo infantium,\A in praec. serm. — y) Cod. TtstabeTfit. Vi-
,
detur dici pro Tcstiterat. Sccus , scribatnr restabat.

DE OCCISIONE INFAMIUM. 235
iu tanta grandine liberoruni , uua feniina felix evasit ,

quae fuit virgo
post partuin. Quid iuvat replesse tot fuueribus teri-am ? Quid profuit tanta
ubera fluentia siccasse cum futurum malum Deus ante praedixit ? Constat
,
ergo iudaicam gentem nascenti Domino pi\ieparare perniciem; ideoque tem-

pore Dominus noluit docere a) quia non moverat quod feriret iudaeus. ,
Sed quia Deus passioni prohibitus vel dilatus est maluit virtutibus disci ,
quam ante tenipus occidi. Sed ad propositum redeamus.

3. Optulistis gratiae illucescenti piam congregatiouem dedistis nobis ;
gratae vestrae intentionis tlulce solamen. Sequimini stellam ,

caelorum cli-
nia b) sulcantem, ut ad Christum lactentem materna ubera veniatis. Ista est

gloria, quam caeh enarraut ; ista est misericordia quani Magi venientes ado-
Domluus liodie est psalmus cantatus. Magnum accepit
rant. Benedictus ,
augmentum, quod iam videtur. Benedictus Dominus! Quod narrabant caeh

iam vident Magi cernunt sine timore pastores quod cuin magno metu
:
,
cantabant angehcae potestates. Et sapientiae terrenae disquisitio evanuit.

Securi ergo munera praeparemus et ab ahis praeparanda discamus ne , ,
fortequod offeramus nos ipsis nostris viribus nou habeamus. Unde di-
,
scimus ? a Magis qui optulerunt aurum thus et myrrham. Quid sibi ista mu-
nera vohint ? quod nobis aperiunt sacramentum ? aurum vide caelestia ,
;
thus, vide terrestria ; myrrha, vide inferna; quia domini lesu omne
in uoniiue
genu flectetur caelestium, terrestrium et , infernorum. Trina ista munera vi-
deamus si et aliam habent rationeni auruin, vide fideni thus, adora spem
, : ;
;
myrrha inteflege caritatem. Et vide, myrrha caritas est sicut enim myrrha
, :
bene condit et tegit corpora mortuorum sic et peccatorum multitudinem ,
cooperit caritas. Quid facit myrrha ? condit sepulturam et defunctorum ,
corporum compagem non patitur dissolvi. ]Myrrlia ergo caiitas nostra corda
(condiat) ut offeramus Domino munera placitura et dicat ad nos exuhet ; :
lacob et laetetur Israhel

, quia Deus natus est Emmanuheh ,
cxii. iNciPiT SERMO kiusde:\i de circumcisioise domini.
.Q„,lid est hoc Fratres karissimi quod octava die circumciditur cod.
,
,
v«t. 127.;.
puer qui erat Verlnun in principio apud patrem et Deus erat ™°

'
puer i).^ ifle

,
'.70. t.
'1 '
1;!. I),
Verbum. Quid est hoc ut octava die circunicideretur ? Cum verus in-
,
,
quit, esset Deus et erat semper apud patrem

, ita erat verus homo pro- ,
pter nos et veram carnem suscepit propter salutem nostram

,
et ita erat ,
Christus dominus in duabus substantiis id est in substantia Dei, et in ,
substantia hominls absque peccato. Sed in prima

substantia Dei , secun-
dum naturam iu alia autem id est hominis
; substantia propter nos erat. , ,
Sed nunc una persona est Christus lesus

in Trinitate, quoniam caro eius
non vidit corruptionem et homo eius
quem pro nostra suscepit
;
redeni-
«' Ita omnino est ia codice. - b) Cod. chjsma.
1; Recitat liactenus ex inss. hoc inilium sermonis auctor

Milleloqiiii T. II. col. 1129.
,,
236 SERMO CXII.
ptione , in Doinino assuniptns est. Et in ea parte substantiae ,

qua Deus
erat, nullo iinpediniento , aut detrimenlo deitas aut potestas poterat iinpe-
diri ; sed iulsit in caelo , et in terra , et quocumque voluit. In ea vero
parte ,
qua verus homo erat , ea quae sunt hominis propter nos suscepit
sed absque peccato. Kt ex viri semine non suscepit carnem , sed virtute
sancti Spiritus virgo concepit , et peperit fihum suum primogenitum. Et
ideo primogenitus appellatur ,
quia ineifabihter ante saecula , et omnem
creaturam , sive in caelo , sive in terra omnem principatum sive
, princi-
pium obtinet. Sed in ea substantia ,
qua homo erat sicut diximus , , in ea
parte circumcisus est , et infans lesus etpuer vocatus est et crescens ,
,
et gratia Dei erat in iJlo , et a parentibus ducitur ad tempium, et puriH-

catur secundum legem Moysi , et a Simeone qui erat propheta benedi-
citur, et accipitur in manil)us ihe qui erat invisibilis et inpalpabilis , et
dicitur quod erat redempturus Israliel , id est omnes sanctos qui crederent
in illum. Et Anna prophetissa filia Samuhel de illo prophetabat onniia quae
ventura sunt ei in Hierusalem.
2. Sed dicet aliquis : cur circumcisus est Christus , et purificatus in tem-
plo sccundum legeni Moysi
Respondebimus: quoniam non venit lesus sol- ?
vere legem sed adimplere et ut non esset dissimilis patribus idest Abra-
, ; ,
hae et Isaac et lacob ex quorum progenie erat secundum carnem et ut

, , , ;
non se excusarent ludaei, et dicerent: dissimilis es patribus ideo nolu- ,
mus credere in te. Sed quod fecerunt illi in carne, ille fecit in spiritu. Gir-
cumcisio Cliristi quid est nisi castitas nostra qua delectatur Deus in no- ,
vissimis temporibus ? Quoniam in primo saeculo praeceptum est, crescite ,
et nuiltiplicamini et replete terram. Et cum impleta est

, nunc praecipi- ,
tur , ut qui habent uxores sint tamquam non habentes. Et ipse Dominus
ait sunt eunuchi qui se ipsos castraverunt propter regnum caelorum. Qui
*:
potest capere capiat. Ac si dixisset, aliis verbis qui non potest capere :
et se ipsum castrare noluerit regnum caelorum non possidebit. Et nos uti- ,
que oportet circumcidi non in carne sed in spiritu , et praeputium no-

strum, idest vitium omne ab , nobis abscidi, ut simus sancti et immacu-
,
lati in niedio nationis pravae et [)erversae , inter quos iuceamus sicut iu-
minaria in niundo verbum vitae continentes. ,
3. Christus autem sicut suscepit pro nobis mortem ita circumcisionem ,
Jion respuit, ut nos in spiritu circumciderenuir quoniam circuincisione ,
cordis delectatur, sicut propheta i)dicit: in novissimis diebus circuincidet

Domiilus cor tuum et animam tuam. Et iterum circumcidere corda vestra :
,
et non corpora. Haec est enim circumcisio cordis, ut deponamus veterem

hominein cum actibus eius ,hominem qui corrumpitur secundum desideria
erroris deponentes omnem iram et biasphemiain et fornicationem et
: et , , ,
immunditiam et avaritiam et cupiditatem quae est idolorum servitus et

, , ,
,
cetera his simiiia induamus novuin hominem id est Cliristum, qui renova-
, ,
1) êmpe Moyses in deuter. XXX. 6,

,
DE CIRCUMCISIONE DOMINI. 237

tur de die in diem id est mandata eius custodiamus. Et sicut ille ambulavit
ita etnos ambulemus, sicut dicit lohannes apostolus*: qui dicit se in Christo •
loii.ii. c.
esse, debet sicut ille ambulavit et ipse ambulare. Lege evangelium et inve-,
,
nies, quomodo Christus ambulavit, et tu fac similiter: fihus autem hominis,

'
Fratres karissimi ,
ut ipse testatur , non habet, ubi caput suum reclinet *. •Mam1.v111.2n.
Et nemo mittens manum suam super aratrum, et respiciens retro , aptus est
regno Dei *. Et noHte vobis thesaurizare thesauros in terra, ubi aerugo et -luc. ix.ca.
tinea demohtur et ubi fures effodiunt et furantur *; thesaurizate vobis

, Matth. vi. 19.
thesauros in caelo, ubi neque aerugo neque tinea demohtur, u])i fures non f.sT.a.
effodiunt nec furantur. Ubi enim fuerit thesaurus tuus, ibi erit et cor tuum.
Nemo potest duobus dominis servire ; aut enim unum odio habebit, et
alterum diliget ; aut unum sustinebit , et alterum contemnet. Et non po-
testis Deo et mamonae. IMamona autem divitiae interpretantur.
servire ,
Ac si non potestis Deo servire et pompae huius saeciih. Sicut in

dixisset:
aho loco Dominus dicit * facihus est camelum per foramen acus transire
:
,
•Maiii,.xix. 21.
quam divitem intrare in regnum caelorum.

4. Haec sunt mandata Christi et haec circumcisio qua mandavit noscir- ,
,
cumcidi, non carne sed corde. Qui non crediderit ea, non lialjebit vitam,
sed ira Dei manet super ipsum sicut ipse Dominus testatur dicens*: qui non ; • loh. m. 30.
crediderit fiho, non habebit vitam sed ira Dei manet super eum. Ipse est qui ,
non credit fdio qui contumaci corde et contrario spirltu transgreditur man-
,
data eius. Qui credit in ilhun et eiun diligit sicut ipse Dominus dicit *: qui
, ; loh.xiv.oa.
diligit me mandata mea custodit in custodiendis ilhs

, retributio multa nimis. ,
Apostolus dicit* : nolite fieri inanis gloriae cupidi

et curam carnis ne feceritis , •
Rom. xiii. i..
in concupiscenths vestris. Et iterum intuhmus in hunc mundum, *

: nihil • i. Tim. vi. 7.
verum nec auferre quid possumus: habentes autem victum et vestitum his
,
contenti simus. x\on dixit habentes cibum et vestimentum

eo quod cibus ac ,
vestimentum, ad habundantiam ciborum et vestimentorum

pertinent; victus
autem et vestitus id est cibus modicus et strictus et vix
, sufficiens vestitus ;
autem brevis et tenuis sive succinctus quo potest tantum ,

, nuditas coo-
periri et vix frigus arceri. Quod ipse apostolus
, faciel)at : in fame et siti ,
ni frigore et nuditate, serviens Domino die ac nocte*. Lege beatum lob,' -n cor.x.. .7.
dicentem nudus exivi de utero matris meae nudum me oportet ire

* : * lob. i. 2..
;
in terram. Haec sunt mysteria circumcisionis Christi

haec sunt mandata ,
eius, quibus praecepit quicquid superfluum

cordi nostro vel animo ine-
perit, abscidi a nobis et circumcidi. Ob id enim , Christus circumcisionem
accepit, quoniam omnia quaecumque docuit Dominus haec et opere ,
implevit. Scriptum quippe

est de eo quae coepit lesus fhcere et docere *. : •
Act. i .
0. Et ut impleti sunt dies octo ductus est ut circnnicideretur puer ,
lesus, et adduceretur in templum

et purificaretur, et offerretur pro ilio ,
sacrdicium secundum quod scriptum est in lege Domini. Lex Domini

,
erat
ritus sacririciorum et sabbatorum
et decimas sacerdotibus dare, circumci- ,
sionem facere et omnia quaecumque

, acceperunt ludaei ex lege Moysi.
238 SERMO cxir.
Sed omnia iinperfccta erant et consuinniarc servantes a) non poterant. ,
Transierunt iam illa , quae niinc omnia in spiritii perfecta sunt sicut scri- ,
•
(;ai. IV. 1. ptum est * : misit Deus filium suum , in similitudinem carnis peccati , et
de peccato dampnavit peccatum in carne, ut iustifioatio legis impleretur in
nobis qui non secundum carnem sed secundum spiritum ambulamus. Qui
, ,
f. iii.i). autem in carne sunt lioc est in peccato, sive in veteri testamento Deo
, ,
placere non possunt. Qui autcm in spiritu idest sancto sermone sive san- , ,
ctis et piis operibus quae sunt legis Ghristi b), et quae praediximus hi
, ,
fihi Dei sunt heredes quidem Dei , coheredes autem Cliristi quorum ,
,
opera sine spiritu perfici non possunt. Haec est lex Dei quam praecepit ,
Christus et docuit i). Legimus in levitico

, omne mascuhnum adaperiens :
Luc.
^
.^pu.i II.
vulvam sanctum Domini vocabitur *. Sanctus erat Domino Christus fihus
Dei, qui aperuit vulvam ecclesiae, quae concepit sanctos suos ab initio sae-
culi, hoc est in adventu eius omnis mundus credidit. Tunc aperta est
•ps. Lvii. 4. vulva illa, de qua dicitur in psahno*: ahenati sunt peccatores a vulva er- ,
raverunt ab utero , locuti sunt falsa.

<i. Et offertur pro Ghristo sacrificium cidem Christo quia ipse est su-
,
per omnia ,
qui est benedictus in saecula. « Par turturum, et duos pullos
columbarum. » In pare turturum quid est nisi quod totum hominem nostrum
• I. cor. IX. 27. in servirtute Christi impendere debemus? Et dicamus Paulo * macero cor- :
• II. cor. XI. 27. pus meum , et servituti subicio. Et iterum *: in fame et siti et frigore et , ,
•ps cxvni.s.^ nuditate. Et alio loco * : in vigiliis et in ieiuniis et in laboribus multis. bi

, ,
duobus autem pullis columbarum, idem intclligimus omnem sensum cor-

poris nostri et aniniae ad servitutem Christi deferre debere. Et dioamus
,
• ps. L. 19. cum propheta*: factus suni sicut uter in pruina. Et iterum *. Sacrificiiim
Deo spiritus contribulatus cor contritum et humiliatum Deus non sjier- ;
•Mattii.ix. 13. nit. Et illud misericordiam volo et non sacrificium *. Ista sunt dona ista
: , ,
sacrificia et munera quibus Christus delectatur, et gaudet. Vetera transie-

,
runt , ecce omnia nova facta sunt. Consepulti sumus cum Christo per ba-
ptismum et resurreximus cum illo ad gloriam. Quae sursum sunt cjuaera-
,
mus, ubi Christus est in dextera Dei sedens, non quae super terram. lain
quod vivimus non nobis vivimus sed ei qui (pro) nobis mortuus est et
, , ,
resurrexit. Imitemur illum qui dixit vivo iain non ego vivit vero in : ,
me Christus. Qui autem sunt Ghristi carnem suam crucifixeriint cum vi- ,
tiis et passionibus. Et in hoc tempore circumcisio nihil est et praeputium ,
nihil est, sed observatio mandatorum Dei.
7. Postquam autem consummata sunt, quae de eo scripta erant secun-

dum legem Domini reversi sunt in Hierusalem idest post quam con.sum-
, ,
mavit lesus opera quae de illo prophetae praedixerunt reversus est

illa ,
,
ad patrem et , sedet ad dexteram Dei. Quod autem dicit remansit puer ,
lesus in templo , et cetera , id est post resurrectionem remansit cum disci-
o) AI. cod. et consumMantes tervare. — b) Al. cod. qiiiic Chrittus c.sl.
J) Hactenus in codice 1276. Reliqua ex codice tantum 4T9.

,,
DE CIRCCMCISIONE DOMINI. 239

pulis suis in mundo quadraginta diebus. Quod anteni quaesierunt eam
parentes triduo , tunc Christus invenitur in fide Trinitatis idest Patris ,
et Filii , et Spiritus sancti. Octavo vero die circuniciditur lesus. Octavus

dies perfectus est numerus et oinnem plenitudinem optinet. Quid aliud
,
significat circumcisio Domini nisi indicium perfectionis post adventum

,
,
eius in novo testamento monstrare , sicut iam supra ostendimiis ? Octavus

enim dies, ipse est dies dominicus, et dies resurrectionis Domini ex mor-
tuis postquam inferna penetravit, et captivam duxit captivitatem. Octavus
dies figuram optinet novi testamenti et futuri temporis plenitudinem
,
•
sicut in hac die octo animae in arca Noe salvatae sunt, et diluvio inun-
dante, salvae factae. Quld aliud significatur, nisi per sanctam ecclesiam
perfeetus numerus sanctorum in die iudicii per ignem inCliristo salvandus ,
ac liberandus.^ Forte de hoc propbeta cantaverat * transivimus per ignem :

p.. lxt. is.
et aquam, nos in refrigerium. Dihivium figuram sanctae ec-

et induxisti
clesiae ostendcbat sicut enim Noe necatis gentibus atque peccatoribus
: ,
octo animas salvavit in arca ita nos Christus per gratiam baptismi in ec-
,
clesia salvavit, ac liberavit. Consepulti enim sumus cum Christo per ba-
ptismum , docuimus. Octo enim animae quae erant sicut dixi-
sicut supra
mus in arca, quae in hac die salvatae sunt, figuram oinnium sanctoruni
obtinent, qui salvabuntur in futuro saeculo, in quo non est imperfectio
et semiplenum , sed omnia perfecta sunt atque plena. bi quo numero in-
veniri atque deputari optamus ct obsecramus, ipso auxihante qui vivit,
,
et regnat. ExpHcit.
CXIII. SERMO BEATI AUGUSTINI EPISCOPI.
Siraile est regnum caclorum honiini patris familias

, qui exiit primo raane •
Maiih. xx. ..
conducere operarios in vincam suam.
Ljomparatio omnis per se absoluta est, sed personis distin^ûenda "''"'

tem- f^m.T
poribusque a) est. Patrem familias hunc dominum nostrum lesum
Chri-
stum existimari necesse est qui totiiis humani generis curam
habens
,
omni tempore ad culturam legis vocaverit. Vincam vero ipsius b)

le<îs ,
opus et obedientiam. Denarium autem obedientiae ipsius , praemium s?"^-

nificare intellegimus et de dcnario iani superius tractavimus
:
; de vinea
vero opportiaiius in consequentibus rationem afferemus. Forum autem
pro saeculo accipere , ipsa adnionct c) ratio atque aequahter rl) turbis ,
homnium cahnnniarum iniuriarumque contentionibus et diversorum ne-

, ,
gotiorum difficultatibus semper tumuUuosis. In prima igitur

liora tempus
constituti testamenti ad Noe ex matutini significatione noscendum est.
,
Tertia autem hora, ad Abraham sexta, ad ^bysen; nona ad David ;

, et
prophetas. Totidem enim testamenta humano
generi con.stituta per sin-
gulos reperiuntur quot item c) ad forum enumerantur egressus. In un-
,
a) Deest gue In cod. - b) Ita iatcrpuDgitur in cod. - c) Con. amm. - ,1) Ita cod. - e) Cod. idem.
;
^VO SKUMO CXIII. DE OI»KltAKIIS IX VIXEA.
<k'fima aiitein Iiora , coi-porei adveiitus tempus ostentlitur i). Nam ex

oiiiiii iiumero, ([iii spatio praesentis saeculi constitutus est , in eam ratio-
iiem ronvenit : oitiisrpie eius, ex Maria inrpiam , undeciinae horae tein-
pus ex die a) est. Divisione b) enim per quingentenuin •>) niimeruin facta,
ex milium annorum summa, tempiis corporei ortiis, undecimae divisiouis
tota calculo siipputatur. Et cpaidem diversus ad duodecimae liorae opera-
rios sermo est. Primis enini sed et ceteris dictum est ite ad vineam
, , :
nierces tanien denarii cum primo esset constituta nam et ceteris iustae ,
soliitionis proinissa spes est. JNovissimis vero dictum quid liic statis qiiia :
.^
quamvis ad Israhelitas lex fuerat, voluntas tamen gentium non exclude-

batur a lejê. Qiii responderunt nemo nos condiixit. Debitum naiuque:
erat per orbem terrarum donum evangehi praedicari et gentes lidei iu- ,
stificatione salvari. Igitur mittuntur ad vineam et cum sero esse coepis- ;
set donum constitutum in totius diei labore: mercedem c) primae o[)e-

,
zarii liorae vesper consecutus est. iMerces quidem ex dononuUaest, quia
deljetur ex opere: sed gratuitain gratiam Deiis oinnil)iis ex fidei iiistiiica-

tione donavit 3). Verum secundum insolentiam popuh iam sub IMoyse con-
tumacis , iiinc murmur operantium est liinc gratuitae mercedis invidia ,
est ; quod sine laboris difhcultate , et sub aestus nomine , longo iu eo

(habohci instinctus r/) laljore fraglante, id praemium redhibebatur operah-
tibus. Sed ideo qiiod apud Deum , ut mercedem legis optjme et inculpa-
biliter custoditae, dono gratiae per fidem credentibus primis et novissimis
larsiiatur.
SANCTI AUGUSTIM DE DECEM DENARIIS.e).
FR J G M E yT V M i).
i;o.i.^pM. v.i.
^\j„iifj„,y^ Ijoc tempus 5) per muherem illam solhcitam, quae habuit -X'
denarios; quae cum perdidisset uuum ex his, hicernam accendit, scopa do-
Luc. XV. 8. mum suam mundavit, quaesivit dihgenter donec inveniret denarium illum*.
Muher haec sanctae ecclesiae ostendit figuram. Decem denarii caritas. Ergo
audiamus quid sunt. Elegit Deus Adam primum hominem,, ex hmo terrae
iecit eum similem sibi. Sequentem elegit Deus Noe ex aqua diluvii. Ter-
tiiuu elegit Deus Abraham ex fide credentium , fecit eum patrem multarum
fl) Ita cod. -
6) Cod. divisio; et quidem mendosus cst
vel ccrtc obscurus locus. - >) Cod. merces. - rf) Cod. extinctus.
— e) Cod. meudosc de decim talenla. —f) Cod auditoi:
Divisio aetalum mundi ac temporum familia- sermo m). S. Petii ciirysologi.

1)
1) Respiciendum ad i.omiliam
II. inter adscnptas
cum levi varietate apud Aupustinum v. gr.
ris est , , ,
Augustino in apocalypsin, ubi (T. III. append. col.

serm ed LXXXVIl. 5. CCLX. 2; contra Adiman-
tum cap. VII; de Trin. IV. 7; de catech. rud. n. 39. decem tolum tempu.^ posnU, quia de-
145.) ait: die.t
2) Observemus vocabulum quiiujentenus. narius numerus perfectus est. Quidquid vero sit sal- ,
3) Videmus Angustini solitam de gratia divina tem apparet, liuuc sermonem vel esse aceplialum ,
vel ex prolixiore excerptum. IMultos apocalypseos

sententiam.
breviculus sermo sive priscos interpretes quos inter etiam Augustmum,
4) Couferendus est liic , ,
sermonis fragmentum, cum eiusdem S. Augustini recenset Alcuinus a nobis editus (Script. vet. T. IX.)
iu exordio suae eiusdem diviui libri e.\pIanatiouis.
enarratione in psalmum 138. u: 14. Paris argumen-
,
SERMO CXIV. DE DKCEM DENARIIS. 241
êntiusn. Quartum elegit Isaac per promissionem. Quintum elegit lacob, ut

benediceret eum. Sextum elegit Loth hominem iustnm et liospitem peregri-
novnm. Septimum elegit loseph , qiiia castitate lidem servavit , et accusa-
trice doniina sua expergens * Octavum elegit Moysen. Noiium
conhigerit.
(elegit losue ministrum Moysis. Decimum) elegit David de tot numero
pueris , ut ungeret eum in regem. Ergo Noe servavit institiam Abrahaiu ,
lidem, Isaac confessionem , lacob benedictionem, Loth hospitalitatem , lo-
seph castitatem Moyses sanctum ducatum lesu Nave sinceritatem

, Da- , ,
vid regiain unctionem. Ex hls omnibus unus denarius (Adam) erravit pro :
quo muher, id est sanclalex, lucernam accendit, scopa domum suam mun-
davit scopa enim omnes inmuiiditias abstrahit de domo. Haec est paeni-
;
tentia ,
quae animae et corpori inspersas a daemoniis inmunditias absterglt.
Quae cum multo tempore errasset ,
per paenitentiam sic legitimani meruit
indulgentiam. Ergo lex sancta vicinas invitat ad gaiuUum se[)tem ecclesias
quarum nomina sunt haec : Ephesns , Zinyrna , Perganuis , Thyatira , Sar-
des , Philadelphia , Laodicia, dicens : gaudete mecnin ,
quia inveni dena-
rium ilhun qui perierat ; et vicinas invitat ad laetitiam. Adest fides , spes
caritas : quia spes fecit ut inveniretur Adam: fides fecit ut salvaretur : cari-
tas ut liodie Adam cuni Christo et cum omnlbus sanctis in paradiso laete-
tur. Cui est honor etc. Fragmentum hoc , nomimtim S. Augustino in antiquissimo codice
adscrijyttm , indubitanier admisimus. Alibi tamcn solo Auguslini nomine contcnli non fuinius . Ete-
nim V. rjr. cod. vat. 479./. 279. sermoncm quendam reiecimus ,

quamvis bomm iestimonium de
Petri 2}rimatu contineret his vcrbis : « ipse Petrus inter apostolos primus extilit ordinatus , ru-
» ram gerens omnium ecclesiarim.. «
CXIV. INCIPIT HOMILIA IiV JSATALI SAJNCTI STEPHANI MARTYRIS 1).
habuimns domini Salvatoris, hodie summae de-

Lesterno die natalem cod. Nat. pui
f. 35.
votionis quo redimimur ad praemium hodierno quo piovo-
: hesterno , ;
,
camur ad exemphim. Bene ergo hesternae sollempnitatis festivitas hodier- ,
nae coniuncta est ; ut illa credentes eveheret ad vitam , haec confitentes

duceret ad coronam. Omni ergo ecclesiae beatus Stephanus datus est ad
profectum. Adhuc laicus diaconii meruit electioneni , et levita martyrii ob-
tinuit principatum. bi plelje adhuc positus erat , sed iam virtutibus emine-
bat: humilis erat loco , sed celsus tide : discipuhis erat ordine , sed factus
est magister exemplo quos sequebatur devotione fidei, praecessit velocitate
:
niartyrii. Scriptum est enim de eo in actibus apostolorum, quod ad mini-

.sterium viduarum sit ab apostolis •i) deputatus. In hoc etiam quod prae-
positus est feminis, testimonium meruit sincerissimae castitatis. Beatus ergo
erit, karissimi Fratres
,
qui hunc seciitus, qui hunc imitatus fuerit et pu- ;
dicitiae enim palinam, et martyrii consequitur coronam praestante Domi- ;
no , cui est gloria in saecula.
I) Hic sermo, pauloprolixior et cuni (liversitatil)us, miriim diverso anuo recitatns ut puto et variatus
'.abebitur apud nos infra sul) n. CXLVII,quia ni- ab Augustino fuit. — 2) Cod. sit uposlotus.
:
242 SERMO CXIV. IN NATALI SANCTI STEPnANI MART.
Incodice valicano 4951./. 201. b; nec non in alio codice vat. ottoboniano dlS.f. 363. fr.
legitur sermo gui paene tolus congruit cum sermone Auguslini XLIX. editionis maurinae , sed
,
tamen eius exordium in codicibus noslris aliter omnino se hahet, quod idcirco heic recitavimm.
Porro ad eius argumentum quod atlinet de diligendis inimicis , id non in hoc tantum sermone
agitur , verum etiam in editis CCLXXII. ct CCLXXIII. Et quidem eiusdem tituli sermo Augu-
stisU/uUin codice laureshamensifapudms Spicil. rom. T. V. p. 168. J Cf. et cod. pal. 213. f.S.
SANCTI AUGUSTINI EPISCOPI DE DILIGENDIS INIMICIS
FKAGMENTUM.
Rogo vos i), Fratres karissimi ut non moleste accipiatis, nec nos sn-
,
perflnos iudicetis, eo quod vos pro amore inimicorum frequentius admo-

nemus. Hoc ideo facimus quia ad sananda vulnera omnium peccatorum
,
nuUuni medicamentum fortius esse cognoscimus a). Nec hoc vobis ineptum
videatur, quod aliquotiens etiam in soUempnitatibiis martyrum 3) ad amo- ,
rem vos provocamus inimicorum. Propterea hoc fieri volumus quia om- ,
nes martyres per istam perfectissimam caritalem ad coronam martyi'ii per-

venisse cognoscimus; quod etiam in beato Stephano impletum esse cum
ingenti admiratione gaudemus. Diligenter, quaeso, attendite et intefligite,
quia in omni!)us mahs hominibus vitia potius odio habere debemus, non
homines. Dihge hominem , oderis vitium etc nam religua congruunt, ut diximus,
cum editione vix levi aliqua cum varietate.
CXV. ITEM SERIMO EIUSDEIM DE RESURRECTIONE DOMINI.
i.Oacratissimum hodie, dilectissimi Fratres, diem resurrectionis Domini

cum omni gaudio cclclManms qui est excelsior cunctis, sanctior omnibus,
,
dulcior universis; in quo Dominus spohato inferno, triumphato diabolo,

non sohis ipsc surrexit, sed et mulla sanctorum cum eo corpora resurge-
bant, ct in sanclam civitalem icmcabant , multisque apparebant, sicut sacra
testatur lectio evangehca. Quod non solum tunc agebatur, sed et semper
praesenti h) sacra fcstivitate agitur: dum novus Deo populus per baptismum
acquiritur :
reviviscit c) autem Deo , et resurgit in
ubi moritur peccato ,
Christo. In qua singulorum mentes fideliuni tanto gaudio et exultatione

perfundit, quantum nullius hominis edisserere lingua praevalet quia nemo ;
est, si non humana iocundatur laetitia qui non gaudeat in conscientia. ,
Quae enim maior esse hominum laetitia potest, quam quod ab aeterna
sumus morte redempti , et ad aeternam sumus laelitiam et gloriam Christo
resuroênte perducti .^ Ad hoc ergo Dominus hodie resurrexit , ut imaginem
nobis nostrae resurrectionis ostenderet. Nos ergo ideo gratias aganuis do-
1) Hoc initiuin rogo vos , non fuisse iusuetuni dimitte nobis debita nostru, siciit el nos dimitli-
Augustino concionanti, cosnoscimus.
satis mvs debUoribus noslris.
2) Respicit Augustinus ad orationem doniinicam 3) Erô apparct dictuin fuisse liunc sermonein iu
festo aliquo niartyriali.

,
nP. RESCRKF.CTIOSE DOMIM. 243
mino Deo nostro ,

quia diini sancte paschae soliempnitatem colimus fu- ,
turae resurrectionis speciem iain videmus. Resunecturum est enim liuma-

nuni genus in saecull consuininatione post mortem , (piod nuuc eotidie re-
sursît per sacratissimum lontein. Suscitandiis est tiine Hei pojxiliis a mortis
sopore qui nuiic cotidie resuscitatur ab infidelitate. lleiiasciturus est et
,
tunc ad aeternitatem qui nunc cotidie renascitur ad salutem. Omnes

,
enim qui in Christo iain oliin baptizati huinana cogente fragiUtate candi- , ,
dam vestein baptisml observare non poterant sine sorde peccati, nunc ite-
rum per veram paenitentiam et confessionem peccati se abliiere cum elee-
mosynarum largitate sludeant; conversationem saltim a) candidam inantea b)
non rehnipiant. Pascha eniin f[uod ho(Ue celebrainiis , transitiis sive tran-
scensus i) interpretatur. Nos (juoque si veraciter pascha transitiim Domini ,
qno iUe de inorte ad vitain transcendit celebrare ciipimiis, debemus eun-

dem cotidie tr nsitum imitari ,
quein coUmus ; ita ut a vitiis ad virtutes , a
superbia ad humiUtatem, a fornicatione ad castitatem , ab avaritia ad e!ee-
mosynarum largitatem , a giila vel ebrietate ad continentiam dignain ab ,
ira et disceptatione ad conconUam veram , a torpore et neglegentiaad siiiii-

muin certamen operis Dei ab odio et inimlcitia ad piirain Dei et proximi
,
caritatem ab omni maiitia

, cogitatione simul et opere, ad cautehun at-
,
que mundiciam cordis et corporis transitum faciamiis ut ad vitam aeter- ,
nanK[ue laetitiain praestante Domino veniamus ; nt simul ciiin eo et san-

ctis eius aeternaiiter gaudeamus in saecula saeculorum. Amen.
CXVI. EIUSDEM DE NATALE DO.MIiNI.
i.± rimus homo quo cadente omnes cecidimus euius rnina est
, ,
Corl. vat. 171
f. 7.!. a. vat 48
mortahtas nostra non est natus sed factus patre nuHo niilhi matre
, ,
f. int.b. pal i:l
,
f. 173. urbii 7LI
.
sed Deo operante. Haec hominis prima conditio Adain de terra. Se-
f. llu. b. K P
, 1. f. 202. a.
cunda conditio est hominis qua creatur femina de latere viri. , Tertia
conditio est hominis , qua natus Chri.stus sine viro de
femina. In istis
quatuor conditionibus una sola nol)is usitata est ceterae tres vero no/i ,
sunt in ocuUs carnis , sed in fide cordis. De terra factuin

Uominem sine
patre sine matre non novimus fhctam feminam de latere
;
viri nunquam
,
vidimus, lectum credimus. Tertiam iUain usitatam omnilms

novimus no-
tam ipsa est de complexu maris et feminae qua
;
quotidie nascuntur ho- ,
mines. lam ergo erat una sine viro et femina iam erat altera de viro :
femina iam erat tertia de viro et femina quarta restabat

:
sine viro de :
femina sed iUa quarta liberavit tres prima et

:
secunda ruerunt tertiam :
:
de ruina genuerunt in quarta sahitem invenerunt.

:
a) Itii cort. pro aaltcm ellam in aliii codj

i>) Nota vocabulum inaiUa s nliucl esemplum
•ario. Et pr;)Iiilimiis in noslro glos-
quidem inante Iiabetur in le.ticis.
l)Vocaln.li^wwce«i7/sunicumprolerebaturexempIum Amuiiani. Reourret

iufra insenn. CLIV. 2.
244- SERMO f.XVI.
2. Exultent ergo virglnes i), virgo peperit Christuin ; nihil de hoc

cjuod Deo voverunt putent ; mansit virgo ])Ost partum , et illihata post
tilium. Exultent viduae , infantem Christum vidua Anna cognovit. Kxul-
tent coniugatae, naseiturumChristum Klisaheth maritata prophetavit. Nul-
de quo non haberet testimonium sahis om-
his grachis praetermissus est ,
nium. Numquid enim solae virgines ad regnum caelorum perveniunt?

Perveniunt et viduae. Magni meriti tuit iUa vidua sancta x^nna a vir- ;
ginitate enim sua vixerat ciun viro suo anuis septem , et iam ad seni-
lem aetatem pervenerat senectute sancta octoginta namque gerens an- :
nos expectabat infantiam Salvatoris ut puerum a) videret annosa pue- ,

,
rum aguosccret anicula intrantem in muiuhun itura videret. Igitur et

,
in mascuhno sexu tria ipsa genera commendata sunt. Jpse Christiis puer
natus est , in templo est praesentatus. Exuhent pueri continentiam vo-
ventes puero : ipse vestrae integritatem pueritiae consecravit ,
qui suae
matri fecuiuhtatem attuht , virginitatem nou abstuht. Simeon ille senex
(him vixerat, ciiius aetas comparata b) est Annae , etiam audierat re-
sponsLim qiiod nou esset visurus mortem , nisi prius videret Christum
Deum. Intelligite, Kratres ,
quale deslderium habebant antiqui sancti vi-
(lere Christiim ; sciebant enim illum esse venturum ; et omnes qui pie
vivebant dicebant : o sic hic me inveniet illa nativitas ! o si (piod credo
videbo oculis meis ! Et ut noveritis quantuiu desiderium habebant san-
cti (pii noverant de scrrpturis sanctis virginem parituram , sie audistis
eum Esaias propheta legeretur , ecce virgo in utero accipiet, et pariet
u. Yu. li. lilium , et vocabitur nomen eius Emmanuhel *. Quidsit, evangeli.sta nobis
disseruit dicens , (piod interpretatur uobiscum Deus. Non tibi ergo , quae-
cumque anima , nou til)i videatur impossibile iit virgo pareret , virgo pariens
permaneret. Intt^llige natum Douiinum , et non miraberis virginis partum.
3. Ut ergo noverltis antiquos sanctos et iustos desiderasse

videre quod
eoncessum est huic seni Simeoni ipse dominus noster lesus Christus ad ,
M,uti,.xiii.i7. discipulos loqueus ait illis *: multi iusti et prophetae voluerunt videre quae
vos videtis, et non viderunt; et audire quae auditis et non audierurit. ,
iMultum senex ille fiiit ad audiendum serus sed ad videnduin maturus ,

:
non expectavit ut Christum audiret loipieutem quia vidit infantem et , ;
concessum erat iam decrepito «luasi desideranti et supiranti et

hoe illi , ,
dicenti cotidie in orationibus siiis : (piando vcuiet ? et quando nascetur ?
putas (hirabo putas isti oeuli

.piando videbo? Putas me hic inveniet ? ?
quem cordis oculi revelabuntur Dicebat ista in oratiouibus

videbunt, per ?
quod non gustaret morlem

suis , et pro desiderio suo accepit responsum ,
nisi videret Christum Deum. Gestabat enim Maria mater eius infantem ;
Aidit ille et aguovit. Ubi noverat, quod agnovit? An intus est revelatus qui ,
loris est natus? Agnovit Simeon infantem , et beciderunt ludaei erudeles ui-
II) Cod. R. pro iuicntm Iieic ot mox. — b) kl. cort. opcrala.
29G. a.
1) Exiu senno est in liomiliario Aleuini sub Augustiui pariter noiiiine f.
,,,
1)E NATALK DOMINI. 245
venem miracula facientem. Cum ergo agnpvisset , accepit eum in ulnas suas
lioc est in brachia sua , et amplexatus est eum , et portabat a quo porta- f. m. i>.
batur. Et ipse enim Christus Dei attingens a fine usque ad fi-

sapientia
nem fortiter , et disponens omnia suaviter, quantus ibi erat! et quam
magnus, quam parvus factus erat! Parvus factus parvos quaerebat. Quid
est parvos quaerebat ? Non superbos non elatos , sed humiles et mites
colligebat. In praesepi dignatus est poni , ut esset piorum cibaria iumen-
torum. Accepit ergo eum Simeon in brachia sua et dixit : nunc dimittis
Domine servum tuum in pace ,
quia video pacem. Quare hoc , dimittis in
pace P quia viderunt oculi mei sahitare tuum. Sahitare Dei dominus Chri-
stus ; annuntiate diem ex die salutare eius.
4. pueri puerum Christum
Habetis ergo sancti senes senem Simeo-
, , ,
nem. autem quaeritis ut de coniugatis ahquis testimonium Domino prae-

Si ,
beat, Zachariam considerate. Nemo ergo quaerat aliud, Fratres mei chri-
stiani fideles aut virgo aut vidua aut coniugata aut puer aut continens aut
,
uxoratus. Quicquid plus esse quisque voluerit non inveuiet quod ad Chri- ,
stum pertiueat. Non inveuimus testimonium perhibuisse Christo adulteros

fornicatores , inmundos. Sed ut tales testimonium perhiberent , ipse prae-
stitit , ipse donavit. Non enim quisquam sanctus viribus suis. ExuUemus
ergo ,
karissimi. Ab hodierna enim die crescunt
dies. Crede in Cliristum
et crescit in te dies. inchoatus est dies. Baptizatus es ? natus
Credidisti .^
est Christus in corde tuo. Sed numquid natus Christus sic remansit ? Cre-
vit, ad iuventutem pervenit
sed in senectutem non declinavit. Crescat ,
ergo fides tua robur inveniat ad senectutem pervenire nesciat. Sic per-
, ,
tinebis ad Christum filium Dei. In principio Verbum apud Deum Ver- ,
bum Deus«). Sed Verbum caro factum est, ut habitaret in nobis. Maiestas
ibi latebat, ubi infirmitas apparelât. Simeon in manibus infirmitatem ac-
cepit, sed maiestatem intus agnovit. Nemo contempnat Christum natum ,
si vult esse renatus. Ad iHum pertinuit propter nos nasci, ad nos perti-
net in illo renasci.
CXVII. SERMO SANCTI AUGUSTINI UE NATIVITATE b) DOMINI.
.G
ionsulte et sahibriter divina nobis eloquia recitantur ut animae , ^vL,.';»!. «o!
'^'"'"
nostrae pascantur, P>atres karissimi. Nou enim in pane tantum vivit *"*
chri- f:'Sr'!
stianus homo , sed in omni verbo Dei. Sicut autem opus liabeimis terreno
eibo propter hanc vitam temporalem ita habemus opus spirituali cibo ,
propter aeternam vitam, Si enim haec temporaHs vita multis pericuhs

mu]- '• ^* ••
fjsque aerumpnis plena a multis amatur, quanto magis

vita aeterna amanda
est quae nobis cum angehs praeparatur
? Domino dicente *: in resurrectione ^^ xx.r,.
neque nubent neque uxores ducent sed erunt aequales angelis

Dei. Pro- ,
pter hanc igitur aeternam vitam lex divina

prolata est, patriarchae electi
<4 Codd, Doji.n. — b) Ita lariaQt coilices, modo nalale, modo wjtitilate.
,;
2'lG SERMO CXVII.
sunt , sacerdotes et levitae iinetioiieni elirisniatis aceeperiint ,

prophetae
veneriiiit , angeliad postrenmm ipse doininus Dei iilius
niissi sunt , et
descendit de caelis ad terrani et nos ad iinaginein suam reparavit. Ex ,
hoc ergo coniicere a) debemus, quanta et quahs sit nobis necessitas ut veni-
ret in earne nostra su[)erna maiestas. Quae autem gravior necessitas ,
quam
niors nostra aeterna ? Quae gravior poena ,
quam peccatorum servitus du-
ra .''
Quae maior crudelitas, qiiam aeterna iiostra captivitas? Eranuis qiiippe
ligati in morte , eramus in servitute , eramus in captivitate. Unde proba-
•
Bom. V. 14. nius mortem nostram aeternam? Audi apostolum dicentem *: regnavit mors
al) Adam usque ad IMoysem et in hiis qui non peccaverunt. Unde probamus
,
•
loii. viii. 2A. servitutem ? Christiis dominus dicit *: onuiis qui facit peccatum scrvus est
peccati. Unde probamus captivitatem nostram ? Vox martyrum chimat. Et
•Ps. CXXV.4. in psahnis *: converte Domine captivitatem nostram, sicut torrens in austro.
Et si ista temporaiis captivitas hostium barbarorum i)tam crudehs et amara
est quae aut per fugam labitur aut pecunia redimitur, aut postremo
, ,
finitur quahs erit illa aeterna captivitas quae nec morte finitur,
morte , ,
sed in aeternum apud inferos cruciat 2) ?

p. -8. b. 2. Haec igitur, Fratres multiformis necessltas fecit ut dominus Chrl-
,
slus hoc tempore veniret ad terras veniendo eiiim iii carne nostra abstu- :
ht mortem, reddidit vitam abstuht servitutem, reddidit hbertatem; abstuht

;
captivitatem daemoniorum et reddidit nobis adoptionem fihorum,

dicente ,
•
ps. 1.XV11. 13. propheta in psalmis*: ascendit in altum, captivavit captivitatem dedit dona ,
hominibus. Recte itaque dominiis Christus venit ad nos ut salvaret nos

sicut legimus non principis legatus h) non angehis, sed ipse Dominiis
, ,
adveniens salvavit nos. Miraris, frater? Venit Christus in hiinc nuuidum,

qui semper erat in mundo et est in mundo ut rursus venturus est ni
: ,
•
1. Tim. 1. i:i. liunc muudum. Unde probatur venisse in mundum? Apostohis dicit *: hu-
jnanus sermo , et omni acceptione dignus ,

quoniam Christus lesus venit
iiihunc mundum peccatores salvos facere quorum prinuis ego sum. In ,
•
loh. 1. 10. hoc autem mundo eum fuisse evangehsta testatur
* in nuindo erat et : ,
r.mndus per ipsum factus est, et mundus eum non cognovit. In mundo
•M,itth.xxvm. quoque modo esse nobiscum ipse Dominiis apostolis dicit
* ite docete om- :
nes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Fihi et Spiritus sancti

saecuh.
ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem
•Act.i. II.
Venturum autem rursus, angelus apostolis dicit * : sicut videtis Chnstum
iu excelsis euntem sic videbitis venientem. Qiiod ohm praedixerat pro-
,
ps.xux.3.
pi^gtj^ dicens*: Deus manifeste veniet, Deus noster, et
non sik'bit. Quia
non cognovit, hoc
ergo dominus Christus in mundo erat et mundus eum ,
est genus hominum et mirabile mysterium,,in visibili c) non credebat. Mag-
a) CodJ. concorditpr amvincerc. - b) Coafl. non princcps videlicct lcgatus. Aut : ncquc princcps vcl legatus. - c) Codd.
invi.sibilrm.
1) Ergo hic sernio in incursione barbarica Van- 2) Friistra adnionerem lectores de Augustini cirra
dalorum dictus omnino videtur de qua luculentus ;
aetcrnitatem poeuarum seutentia quae passim
,
m
alius sermo in hac collectione est. eius scriptis legitur.
:
DE NATIVrrATE DOMINI. 2 V7
niiin nivsteriuni , et mirabile sacramentum ! eo quod creator mundi voluit

esse creatura niundi , et tulit peccata mundi , sicut evangelista dicit * : ecce
agnus Dei , ecce qui tollit peccata niundi.
3. Cum igitur, Fratres ,
primum domini Christi adventum iam factum
esse credamus , et credendo laudemus , occurrit de diverso natio infidelium,
iudaeorum gentilium, paganorum,
atque Manichaeorum ita dicentium ,
quid est quod asserunt Christiani dicentes Deum maiestatis venisse in hunc
mundum ad salvandiim genus humanum P Quare hoc dicunt ? Non habuit
in caehs quein mitteret ? Non
non habuit aliam potesta- habuit angelum ?
tem ; sicut fecit cpiondo Moysem

ad populum Israhel de et Aaron elegit
captivitate hberandnm ? Certe si ipse venire disposuit, quare per feminam

venit ? Quare per obscena membra transivit ? Hiis respondemus et Do- :
minus potuit ahter liberare nos, quia omnipotens Deus est sed non suf- ;
ficiebat in Deo ut esset §ola potestas sed pariter aeqnitas potestatis pote- , ;
stas in virtute , aequitas in ratione. Ratio itaque exigebat, ut per eum

salvaretur homo ,
per quem factus est omnis homo ; sicut legimus in di-
vinis scripturis patrem dixisse ad fiUum suum faciamus hominem, ad :
imaginem et siiniUtndinem nostram *. Quod autein Dominus per obscena

meinbra transitum fecit facile superantur nulla est obscenitas, ubi intacta
, :
virginitas nec potest dici ahqua inacula

: ubi est incontaminata natura. ,
Si sol iste corporeus ex hice et calore compositus per caenosa et squalida

loca transitum facit, et poUuinon potest, quanto magis incorporalis Christi
divinitas nascendo per virginem non potuit inquinari ? Yirgo concepit, virgo
peperit virgo permansit. Quod enim Evaperdidit, virgo jMaria reddidit.
,
Eva virgo nobis fecerat mortem, Maria virgo nobis genuit Salvatorem i). Et
idcirco iusta et aequa ratio persuasit, ut hiisdem vestigiis quibus homo
primus perierat, secundus salvaret.
CXVIII. INCIPIT SERMO S. AUGUSTINI DE EVANGELIO UBI DOMII,US DE AQUA VliNUM FECIT 2)».
i.lûptiae in quibus Christus et munerator et conviva discubuit;

munerator scihcet in origine, conviva factus in genere ut qui in priinor- ;
dio copulae novellae concesserat nasci ex homine hominem , ipse qiioque

nasci dignaretur ex virglne . . Aures nostrae f/) pulsatae nunc e sancto evan-
gelio sonuerunt : die , inqiiit , tertio nuptiae factae sunt iii Chanan gali-
laea , et erat mater lesii ibi ; invitatiis est aiitem lesus ciim dlscipuhs ad
iiuptias. Si jManichaeorum latebrosa voluptuosae turpitudinis foedltas de
a) Cod. auribus noitris.
1) Recolatiir primus sermo vat. circa finem. mo prorsus dubitabit cuius undsquaque exspirant
,
2) Sermoiiem liunc sumpsimus ante paucos annos atque redundant inênii argutiac, praeter illam so-
ex codicis sessoriani antiquissimi LV. folio primo, litam Manichaeorum nientionem. Extitit hic Augu-
valde ob vetustatem attrito lectuque difficill ; edi- stlni sermo cum titulo de nuplils in Galilaea etiam
dimusque iu Spic. rom. T. VIII; nunc autem denuo in cod. vetere laureshamensi (Spicil. rom. T. V.
collatum, ceteris saucti patris sermonibus adso- p. ICS.} Quamobrem seminui!: saltem eius testein
ciandum curamus. Quiu autem sit Augustiui ne- , babemus.
, .
2i8 SERMO CXVIII.
miptiis percontetiir , Deiis eas, inquit, non fecit. Si ergo Dens nuptias
non fecit, quoinodo in eis Christus cuni discipulis suis invitatus adcubuit ?
Sed iam opaci huius mysterii nubihim ventilenuis. Die , inquit, tertio nii-
2)tiae Chanan gahlaea. Splendescente igitur super ol)scurum
factae sunt in
dehctis offuscantibus nnindum Trinitatis die Christus venit ad nuptias.
, ,
Tunc autem anima quae de hmi «) fuerat iam astricta consortio, per forni-
cationem oblectantis pomi adulterum demutat b) maritum, polUitae socie-
tatis nuptias celebrat. Audi Pauliim*huius malae coniugationis iterum vincla
formidantem timeo, inquit ne sicut serpens Kvam fefellit astutia sua

: ,
itacorrumpantur mentes vestrae a simplicitate et castitate quae est in Chri- ,
sto lesu domino nostro. Dum itaque in unius discidiitionis instramento i)
iactati diabolus et anima lascivirent , invitato lesu . . dum vina luxuriae

defecerunt. Genetrix aiitem Christi illa ,
quae facinerosi a) concubitus pa-
ctiiin nou solum corpore verum etiam mente virgo per-
exhorruit, qiiae
mansit, intererat invitata condicione generis non participatione criminis; ,
universitate nascendi non societate peccandi quae, Christo non quae ,

. . . ,
mundo consentiret inmundo.

3. Haec igitur mater Christi longum mundi miserata laborem quae- ,
que se noverat de palmite fidei magnum duxisse botrum a proprio . . . ,
germine coepit exposcere vinum. Quando autem angelo credidit, tunc pro
mundo suggessit: tunc inchoavit agere saeculi causain ,
quando non tre-
pidavit ad nuntium. Ecce enim ancilla Domini , fiat mihi secundum ver-
bum tuum. Mox ex semine 3) sancti Spiritus propagata iii saltu virginali
primitiva vitis effloruit quae umbraciilis opacata caelestibus subfrondet^)
,
- -
nisoccultum botruum c) procreavit. Pependit salus in fidei apice et turguit ,
botrus de seinine David. Ecce postmodum ex matricis utero racemus di-

vinae prohs animatus natus est. Christus veriis botruus continebat equi-
. . .
dem intra se vitae vinum crucis accesserat prelum d). Dicit mater eius. . .
:
vinnm non habent. O virgo sapientissima modo meriiisti germinatam !
sobolem e)procreare et iam botrum , . . . ris exprimere.*^ Equidem non po-

test nisi germen germini obviare et ,
(
palmiti suo) resislere. Sed qiii de
ligno carpsit supplicium , in ligno debet expectare remedium; et qui in
arbore inlicitam demcssuit frugem , expectare 5) debet ad crucem , nt ubi . .
hauserat siccitatem, ibi salutis accipiat potionem. Viniim , inquit, non ha-
bent. Adtcnde virgo ,
paulisper : praeparet iudaeus lignum, descendat cla-
vus in botruum , et tunc exire poterit vinum. Quid ante tempus curris ad
lacum , cum necdum inpresserit ludas protervum super uva calcaneum ?
n) Co(l. limo. — h) Cotl. demulata. — c) lla coil. Et quidem in codice niudo bolriis , modo botruus. Quae varietas alilii
quoqiie apud Augustirium est. — d) Cod. praelum. — e) Cod. subiilcm.
1) Kn novum vocabulum instramentum (ut iani 4) Ita est in cod. vocabulum novuin suhfrondel
in glossario nostro seripsimus) pro s/ra»)e?4am, si- ,Sed tanien quia sequitur lacuna, dubital)am num
eiiti liabemus instrarjiditm pro stragulum. forte continuata cotlicis prisci scriptura legenda essct
2) Sic faciniis , facineris , et pignus pigneris , sub fronde t. . .
viunus moeneris. Expectare pro specfare ut alibi vidimus. Nisi

5) .,
3) Istud figurato sensu dici quis non videt ? quis mavult scribere expecfare a cruce.
,,
Di; NfPTIIS IN CIIANAX. 2\d
ille liidas tlestruc/o/' sacratae vindemiae qui .xxx. pactus

Inse est enim ft) ,
ar"-enteis botruum divinae prolis iudaeis colonis iiipiis venundavit i).l)e quo
ia psalmis
* iam fuerat decantatum : nam ethomo pacis meae in quem ,
speravi qui edebat panem meum , ampliavit super me calcaneum. Aderit,

,
viro-o , certa dies fjua i)rematur fructus tuus ,

et tuam ipsius animam pertran-
seat 'dadius, ut constiterit de botruo pendente

quem profuderas e\ radice.
3. Vinum iii([uit, non balient. Et dicit Ics
,
u s : quid mihi et tibi est
iindier.^ Nondum venit hora mea . . Utique non fati sed voti bora non ,
necessitatis inpositae sed vobnitatis inpensae . . . non quo cogeretur mori,

sed quo pro niundo dignaretur Quid mibi ct . . c tibi , muber? An o])li-
An discernis potentiam tuam ? neret. jNuba est tibi

tus es matrem.^ . . . . .
cum matre conmuinitas? An ocub

. . . tui debu . . . maiestas ? Creatorem
te designas ? An cred . . nnnc loqui . . ctorem propellere istinc . . periere
netandissim . . opus dum cum . . . asti praestigium. Extulit bic Christus
super matrem divinitatem suam. matrem suam neque se na-

Non negavit ,
tum negavit e carne, sed maiestati suae suam subdidit genetricem. Et ideo
rit : quid mihi et tibi , mulier ? Nondum venit bora mea. In miraculo enim
deitas a a) matre altior praedicatur in bora autem mortis connmniitas in-; ,
timatur. Interim Christus insipidos haustus />) meriiicat 3) : fatuns latex

fundebatur in bydrias, et hauriebantur inebriata liumina. Quae est ista
tani' repentina conversio ? In aqua vinum nascitur , in unda sapor latenter

exoritnr : germinat suavitas in vinis , et nusquam fructificat vitis : nulla
exprimitur uva , et fervescunt sine palmite vina.
4. O magni pulchritudo miraculi inseruntur c) divini praecepti vires !
et in aqua nascitur fructus. Hoc fecit Cbristus in latice, quod certo tempore
facit in vite. Quis enim alius radicem ex imbre maritat ? Quis alius per
occnltas venariim libras stellatos palmites laqueat?Quis turgentes hotruos ac
velut in apices gemmatos inpinguat, nisi is (/) cjui universa provocat et nuil-
tiplicat? nt quod adstringitur in semine, diffundatur in germine et quod ;
latet in grano silvescat in folio. Interea ecclesia cpiae in mensa saeculi

, ,
cum alieno viro ciuondam polbita cubitabat repentinis a Christo hausti- ,
bus muneratur. Transeunt ad Christum nuptiae. Qui eniin vitavit, ipse

dotavit 4)- Arripuit Christus conviviuin , et ecclesia mutavit s[)onsum. Pavit
Christus, et exclusus est inimicus. Miscuit sui sanguinis potionem , et duxit
nxorem. Aptavi inquit vos apostolus * uni viio virginem castam exhiliere
ti) Cod. (7/47. — b) Cod. aiislus , et mox airrubaiiliir , et rursura aiislibiis. — r) Cod. iiiscriliir. — i!) Cod. Iiis.
t) Ita codex , pro venumdedit. 3) Hahemus heic piilcliiuiii vocabulum uovuiii

Comparativum cuin praepositione a, sexto oasui
2) merifico , as.
adhibita memiDi me et alibi videre iu Auaustini
, Augustinus de bono coniugali cap. III. Iki-
4)
sermonibus. Etquidem in praeclara eiusdem de Tri- num couiugii cliam Dominus in evangelio confir-
nitate contra Ariauos epistola ex casinensi codice a mavit , quia venit invilatus ad nuptias. Audiant
<1. P. Aloysio Tostio edita iiist. moiiast. C.asin.T. I. tamen caelibatiis liosles eundeni Augustinum iu
P- 274. sic : qiiod autcm Dri non sit minor
filius libro de saucla virginitale cap. I. lure dicino con-
rt /'afre. Nisi malumus in hoc sermone intelligcre a tinentia connubio , et nuptiis pia virginitcis an-
mutre praedicatur. teponitur.
32
250 SERMO r.xviii.
Christo. Ecce illa qiioiulaiu recuiida , liunc fonnosa ; ante adultera , nunc
niatrona, istat e) a dcxtris l)ei iu veslitii deaurato, circuinamicta varietate ,
per aquani niundata, per sanguinern purpurata ,

per resurrcctioneni Do-
niini candidata ,
pretiosis gemniis gratiae varietata i): et sicut dixit scri- ]
•(..,,. xi.ix. II. j)tuia sunt oculi eius a vino, et dentes eius candidiores sunt lacte.
*, iiilvi
Potennis ergo et nos viiuim eius cum lacteeius,si volumus et in lide pul-
chrescere, et in virtute candescere, et in ornatu sanctae ecclesiae radiare.
5. Accipite grande aliut a parvo mysteriiun. Aliquando et ludaea vi-
num in convivio suo non lialiuit ,
quia numus sacrati sanguinis non ac-
cepit; et dum legi nu])eret , non invenit omnino quod hiberet. Venit
Christus mutavit legem in gratiam, illam inflatricem i) istam adiutricem.
, ,
Fudit in legem sanguinis poculum, et tecit moriendo convivium. Gustavit

architriclinus id est mundi domiiius, aquam vinnm factam et dicit: omnis
, ,
liomo primum vinum homines idbonum ponit , et cum inel)riati fuerint ,
quod autem servasti vinum bonum usque adhuc. Et lex

deteriiis est : tii
•
Rum vii. ij. enini sancta et mandatum sanctum et iustum et bonum * sed lex et pro-
, ;
phetae usque ad lohannem prophetaverunt et ideo adveniente Domino ;
vina mosetica defecerunt , et vina sanguinis profluxerunt. Illa acceperunt

terminum , ista suinseriint initium. Denique hoc est initium signorum
quae fecit lesus ,
quando pavit gentes occisus , et de vino sui sanguinis
fecit convivium vulneratus 3).
Kun XIII.24. C). Ilunc botrum in terra promissionis * seu in cespite virginitatis exor-
tum, ali(piaudo iiidaeus in palanga 4) tamquam in praesagio iiiturae cru-
cis infixerat sub quo curvaretur, non ex quo reficeretur. lam enim de
,
eis psalmus fuerat praelocutus obscurentur oculi eorum ne videant et : ,
p». i.xTiii 24. dorsum eorum semper incurva *. Portabant igitur botrumduo, unus ante-
rior et alter posterior

, in medio palmitis germinis propago pendebat. :
Primus indicabat populum ludaeorum, seciindus designabat populum gen-

tiuin. quidem anteibat, sed contra ])otrum dorsa ponebat. Geutilis
Iiidaeus
posterior ambulabat sed botrum fidei oculis adtendebat quia in pendente
, ,
credebat. Posuerunt, inquit Dominus de ludaeis ad me dorsa et non ,
•
II. par. XXIX. facies suas *. Primus aversabatur, secundus pascebatur: ille hanelabat Z») sub
delicti onere, iste bibebat ex aethere. ludaeo ergo l)otrus posterior gentili ,
erat anterior 5): illis in fine, nobis in principio illos sequebatur ad suppli- :
a) Ita cod. pro adstat. — h) Tta cod.
va- XXI. 20; de orig. lib. I. 10; et toin. IX. post

1) Nota rursus vocaLulum , nisi forte est pro .-iiiini.
riegata. collat. carthag. n. 27.
2) Aniinadverte adluic noviim vocabiilum inJJa- 4) /'«/oHâ velp/(a/«H!/r( flicebant praescrtim Aln
trix. Et inox adiectivum moseticus. ( afer autem fuit Augustinus pro luste ut , teste ) ,
eu- iani adnotavit Forcellinus. llmc novum Au-

3) Placet ODUii vel occasione vel tempore de ss. Pliaio ,
charistiae mvsterio pioul ei catholica ecclesia cre- gustini auctoris indicium.

,
Ilaue hotri allegoriam similiter plaue sed ahis

dit, ahquid dicere. Loci ergo Augustini nostri de 5) ,
corpore et sanguine Christi, vere in hoc mysterio verhis , exponit Augustinus etiam senn. XX\ III. 3.
existentibus , classici in primis suut in sermonibus in appcndice; quem sermonem immeiito suspectum
CCXXVII. editoiibus fuisse iudico. Ceteroquin Augustinum non
ed. et CCT.XXIl. Item alii quos oblter
iegebam senn. ed. CXII. 4. CCCX. 'J; de civ. Dei semel lepidis apud plebem arguUis indulsisse, quis
,
EE NUPTnS IN CHAÂN. t .')

I
clum nos iuvitabat ad cibum. Itaque illi desiccati sunt et ai-ueruut, nos
vero comedinuis et bibimus et refecti sumus pcr ipsum lesum Christum ,
qui vivit cum Patre et cum Spiritu sancto iu saecula saeculorum. Amen.
CXIX. INCIPIT Sr.RAIO .S.VNCTl AUGUSTIM DE ACCEDEISTIBUS AD GRATIAM I).
i.JLômino Deo nostro iupendenda sunt munera, et vestrae sanctae [^™,!;^

Y^'
karitati solita reddenda sunt debita. Exigit enim haec .sollempnitas con^re-
gationis , ofticium nostri sermonis. Largiatur suiumns ille dives nostro mi-
nisterio verbum ,
quoniam Dominns donat verbum quod vestrum adimplere
posset desiderinm. Non vobis David tonantia et poetica verba proferimns,
non abqua gianunaticorum arte composita , nec eloquentia saeculari de-
serto a) fucata , sed praedicamus Cliristum crucifixum iudaeis scandalum, ,
gentibus stultitiam ; ipsis vero vocatis iudaeis et graecis Christum Dei vir-
tutem,et Dei sapientiam. Hanc stultitiam mundi elegit Deus, ut confun^

dat sapientes ; haec infirma ,
ut conterat fortes. Ilaec est schola ad quam ,
parvuli spiritu dedncuntur, ut discant a caelesti magistro non alta sapere,

sed humiHbus consentire. Haec est schola magistri regis , cuius cathedra
caehim est , cuius terra scabellnm pedum. Nec tamen iste tahs ac tantus
ahud snos doceat discijiulos nisi ut ab eo discant quoniam mitis est ,
,
et humihs corde ut per diutnrnos labores perversorum moruin

; et ista ,
humihtate snarum requiem inveniant aniinarum. Discite parvuli Christi in

ista schola tanti magistri iam non sequi superbum diaboium sed amare ,
humilem Christum qni nos revocat errantes, snscipit venientes exhibet

, ,
prudentes, docet quaerentes , erndit insipientes , facit sapientes. Omnia

nobis magister hic exhibet pietatis officia. Si parvuh estis , venite et eru-
dimini: si infirmi estis , convertite b) et curamini : si caeci estis accedite ad
,
eum et ilhxminamini : si vitam quaeritis , festinate ut ab eo vivificemini.

a) Ita cod. Neque placet separare </<; scrlo. Num disertc'! — b) Sensu neutro ut apiitl Frontonem : spes in rem convcrtit Et
idem alibi.
neget? Sine dubio autem in sermone edito XLVII. 22. gendiim tsset , (luo percipiendae fanlae cjratiae pa-
ubi prolatis illis verbis psalmi LXVII. 31. increpa ratior aptiorque lieret. Item in eodem libro IX. 14.
/eras calami, quid est feras cala-
pergit dicere : de Adeodato lilio secuin baptizato ait: sociavimus
mi? Bestias achcrsanles sanctae scripturae, quia eur,i noljis in gratia liia. lohannes diacouus in epi-
calamo scriptae sitnt. Item de nuptiis in Clianan stola de ritibus baptismi apud Maliill. mus. ital.
videsis ia appendice citata sermones XC. XCI. 'i. ^. \>-A\t. i. ){). 10. a\V. diabolicaepotestatis laqveis
XCII. jiisi aliquis inter ipsa primitus fidei
rudimenla ce-
1) Habemus beic Auciistini pulclierriiiuim et co- raci professione rmiantians exnatur , ad lara-
piosissimum sernionem , quem eodein siih titulo l\Ie- cri graliam non acccdut. Denique unde sit nomeu
diolani quoque in ambrosiano codice D. IC. part. lioc gratiae , tradit Ausustinus initio incboatae ex-
sup. olim vidisse recordor Dictus fuit, ut apparet, positionis in epist. ad Rom. I/oc ergo docere in-
ad catechumenos , seu potius ad nuper baptizatos. tendit omnilms venisse gratiam erangelii D.N.I.Ch.
Ponoetiamconfess. lib. VIII. 5. de Victoriui romani Quod propterea etiam gratiam vocari ostendit
rhetoris baptismo loquens Augustinus ait: nt ven- quia non qiiasi debitum redditum est, sed iiistitiae
lnm est ad horam profiteiidae fdei , quae reddi gratuito datum. Legantur autem paris argumenti
solet ab eis qui accessiiri svnt ad graliam. Item sermones luculenli quatuor eiusdem Augustini in
lib. IX. 1.3. uarrat Vugustinus rogavissc se S. Am- tomo operum sexto nec non ibidem aliud opuscu-
,
brosiuni quo ipse brevi baptizandus erat, ut

a lum de fide ae.symbolo. Itein} in tonio quiuto
, egre,t:ia
moneret quid potissimum sibi de saiictis libris le- adlioitatio ad coiopctnles serm. CCXVI
,
2Ir2 SEr.jiO cxix,
Kgit eiiim et agit in vobis artis siiae inagiiani (loctrinam ,

qui sacramento-
lum eins transactae iioctis i) j>ustastis aliquam medlcinam.
a. Nostis , tlilectissimi ,
qui ad gratiam acceditis ,
quomodo vobis pater
iste verborum suorum salubre infuderit antidottnn contra dialjoli
caelestis
serpentis venenum. Discitis qua hiunilitate colla siibdila iugo levi tamquam
iiimentuin edomituiu processeritis ad pu])licum et in conspectu omniuni ,
contutantes siiperliiuu diaboliini, humilem sessorem suscepistis dominuiu

Christiiin. Vidistis quemadmo(him hic magister ordinaverit hoc auditorium (/)
in iiiinine sui sermonis etiam contessione siiae pietatis et sanctitatis, in hu-
iniHtate karitatis et castitatis , fecitque vos mane adstare in conspectu suo
audire et discere cui renuntiandum sit , et cui credendnm. Omnis enim imo
corde et una voce tradenti respon(hstis , renuntio 2). Demonstrandum est
I. ij,. a. karitati vestrae quare ciim nuilti sitis/.'), qui nomina vestra conscrii)enda
deihstis 2), uoii doceamini dicere renuntianuis , sed renuntio ; tamquam ex
midtis una iam eifecta persona , ex qua continetur sancta ecclesia in uni-
tate spiritus et in vinculo pacis conligata consortio karitatis. Pax enim
•Aci. iv.aj. et karitas huius magistri , sicut in actibus apostolorum legitur *, omnibus
in ipsaprima vocatione ad se venientibus tecerat cor unum ct animam
uuam. Haec unita nudtitudo sanctam utdixi, demonstrat ecclesiam quae ,
,
uno corde et uno ore renuntiare se profitetur diabolo et credit omnipo- ,
tenti Deo.
3. omnis sancta congregatio ununi cor ct unicam animani
Si ergo liaec
liabeat a Deuni, simul omnes una voce dicamus, renuntio.
Deo et in
Magna professio et periculosa congressio nudtae enim sunt artes huius
, !
inimici multae pompae multi angeli contra quae oinnia valde infirma
, ,
:
cst ad resistendum anima humana, nisi sul)veniat clementia divina. Quis
cnim enarraret fraudes diaboli ? quis est qui evitare posset etiam eius mii-
uitissima muscipula delictorum ? Delicta enim qiiis intelligit? omnia enim
artium suarum venena omniaque decipula quinque liiis sensibus nostris
,
(jpponit; ociilis ad videndum, auribus ad audicndum naribus ad odoran- ,
duin, linguae ad locpiendum manibus ad contrectandum. Armat oculos ,
ad illicitos visus et militi Christi iam sibi renuntianti pidchras species

,
variasque demonstrat in quibus tangens secuni certantis aspectum

,
pcr ,
scelerum niincios adulterinas maculas infundat in corda singulosque tem- :
ptans utrum captivos teneat oculos nostros, insidiatores nobis excitat ahe-
nos. Fornicatio enim nuilieris in extollentia ocnlorum , et in palpebns il-
•Matui^v.ol bus cognoscitur Et qui viderit mulierem ad concupiscendum iam moe-

*. ,
chatus est eam in corde suo *. Gravis pugna molesta causa! Necdinn enim ,
a) Cod. auditorum. — l) Cocl. niuUis islis.
2) Au-ustinus coule.ss. lib, IX. 14. de suo

pro-
1) Quia niiiiiium baptismo praeibant visiliae no-
cturnae cum ecclesiasticis ofQciis. Sic Augustinus xuno baplismo loquens vhi lempus advenU, quo :
exorditur serni. ed. CCXXVllI. ad inlantes bapti- me nomen dare oporterrf Mediolan.um remeavi- ,
zatos. Propter laburem noctis praeleritae, diu vos mus etc. Sic notissinia illa locutio nomcn darc :
tencre scrmone iwn debeo. militiae , vel etc.

I)K ACCEDEXTIELS AD r.tlAllAU. 9,")3
>[)suin flagitium paria a) coinniiserint nieinbra , et solo isto intuitii adultera
iain iudicata est anima. Necduin criininis paene instituta est causa , et a
cordium inspectore recitata est reo iusta b) sententia.
4. Quid agis, qui pugnas ? Est c) tibi super spes .•'

Vides tam inagnTun
periculum , vides fpiam grandi certamine lucteris , ut citius vincaris , nisi
desuper adiuveris. Fac bonns iniles ,

quod tuus te docuit campi doctor i):
si scandaiizat te oculus tuus * , ait , niitte di2,ituin, et eice illuin ; melins •mhu
est eniin cuin uno oculo introire in regninn Dei ,

quani cnni duobus mitti
in gehennam ignis. Quod est hoc praeceptum ? Curtos nos vel scaevos d) vult
introire in regiuun snum, qui nobis per apostolum indicit *, nemo um- • 1 pii.
quam carnem suam odio habet , sed nutrit et fovet eam ? Et non potest
ocuhis dicere manui , opus te non habeo ,
quia pro invicem soUicita sunt
niembra : et si contristatur unuin membrum , contristantur omnia niembra.
Qiiid est igitur mitte digitiim , et eice ociilum scandahzantem , nisi sano
consiho noli sequi intentione oculi diabolum suggerentem ? Abscide a corde
tuo ipsam inalae suggestionis intentionem et abstuhsti membrum quo- ,
dammodo scandalizans te , integritate corporis perinanente. Claudite contra

serpentem suggerentem oculorum ianuas, et sicut scriptiim est*, non intret •
nkr
niors per fenestras vestras. SiiniHter et aiiril)iis ille nefandus inimicus per
male suavein et turpissimam cantilenain
turpem infuncht au(htuin per , :
iinguas vibratas et odiosas iram immittit in corda. Numqiiid aures exse-

candae sunt, quo possimus sine ipsis introire in regmim Dei? Absit. Ab-
scide et istum sensiim suggerentis inimici et manentilnis membris, praece- ;
•ptum implesti tui regis. Lingua excitat ad intlammandas lites ad inimi- ,
citias exercendas e), ad blasphemias, ad turpiloquia. Numqnid et haec exci-

denda est quo possimus sine ipsa introire in regnum Dei ? Absit. Con-
,
verte hoc organum ad artificem siuim ut labia tiia ipse aperiat et os , ,
tuum annuntiet laudes eiiis: et hoc est renuntiare pompis diaboh et an- ,
gehs eius.
5. In
odoraininibus raptat olfactum. Maniis armat ad fraudem,
iUicitis
et avaritiamcorde conceptam, radicem omniuin malorum altiiis inllammat ,
intrinsecus iit effectus qiiis avarus

, velit esse suiim proprium quidquid
pretiosum tetigerit alienum. Numquid et haec membra abscidenda sunt,
quo ])ossiinus sine ipsis introire in regnum Dei? Absit. Abscide malam
concupiscentiam cordis , f t radices amputa avaritiae et rapacitatis ct (-on- ,
verte iisus membrorum in artes bonorum operuni ; et elevans manus tuas

in saiicta, benedicas /) Dominiim ac de laboribus tuis facias miilta bona ,
opera quia iam didicisti non debere rapere aiiena

; et hiis necessariis ;
nianentibus membris abscidendo ab eis malam coiiciipiscentiam

, doctoris ,
tui perfecisti doctrinam. Pedes occiipat quoruindam ut deserta ecclesia ,
o) Ita cod. id cst ambo ociili — h) Cod. iiixla seiilcntlam. — r) Cod. cs. — d) Cod. sriiios. Num a sciu unde si iaiinis il
scianciitus apnd Cangium? Num «njos? Num caecos"! — c) Cod. cxccrtciidas. — f) Cod. beiictlicnis.
1) Locutio vetiis roniana ,

qiia sigiiificutur is qui iuvenes aut iladiatores in campo doceJjat.
,
25i scRMO cxix.
IVeqiienleut spectaciila : iiec deest liiiius astntia clesolatoris i) vel fraudatoris

transeiintibus iuxta illas neliuulas caveas sonos suaves excutere pessiniae
voluptalis , nt illnin qui sihi lenuntiaverat caj)iat. Pristina illa opponit
ohlectainenta ludornni , in quihiis acstiiantis capiat aniinuin. Nuinquid pe-

des abscindendi sunt, ([iio possinuis sine ipsis introire in regnum Dei ? Ab-
vxVV" '" ^^^- -^1'scide ab eis sensuin tiirpissiniae delectationis Deo tuo *:
illius, et dic
gressus meos dirijê secundiim verbiiin tnum, et ne dominetur milu om-

uis iniquitas. Quia non concludes me in manus inimici , f[ui statuisti in
loco spatioso pedes meos.
Postremo ut de illis etiani membris verecundis aliqnid loqiiar de
f). ,
doctorcm gentium dixisse cognoscimus: quae inhonesta

quil)iis apostoliiin
1. o.r. xii, 2!. sunt nostra ahundantiorem honorem liabent *; numquid qnando sanctis
,
Dei utriusque sexus virginihiis Christi manentibus, adhuc in liiis moribun-

f nr, I.. dis memhris certamen eis libido indixerit et aestiiantis carnis inobedien- ,
tem motuiu castae voluntati senserit resistentem nt caro concupiscat ad- ,
versiis spiritum, et spiritus adversus carnem

videntes aliani legem in a),
membris resistentem iegi mentis et captivantem in lege peccati quae est ,
,
in membris numquidnam et illa membra exsecanda a) sunt quo pos-

;
,
siniiis sine ipsis introire in regnum Dei ? Absit. Noverunt eniin sanctae
•
II. cor. XI. 2. virgines Christi illis ^) <pui)us dicit apostolus *: aptavi enim vos uni vi-
,
ro virginem castam exhibere Christo; noverunt quomodo accipiant illud

praeceptum veri magistri quomodo se i])sos castrent propter regnum Dei.
,
Agite sancti Dei sancta ista certamina j)eragite istam spiritalem pngnam. ,
Sancti Dei continentes et virgines noverunt ista qnae dico noverunt ista ;
-
qui j:>iignant noverunt ista qui carni et sanguini rejiugnant
;
novcrunt ;
istum tam grandem agonem; noverunt tam magniun et jiericulosiim con-

llictum noverunt quoinodo in castris suis quoti(he diinicent, fjui veraci
;
•
i\. Yi. 7. conlessione Deo suo ex voce j^rojohetica dicunt * : laboravi in gemitu meo
lavabo j)er singulas noctes lectum meum, ct lacrymis meis stratum meum
rigabo. Et tamqiiam ab isto ,
qui hoc dixit quaereretur ,
quare hoc ? qiio-
iiiam anima , inquit , inea impleta est illusionibus , et noii est sanitas in
cariie mea. Dum euini ait, in hoc certamine jnigno , ille nefandiis adversa-
rius quod non j)otest snbrijiere vigiianti , agit iit extorqueat dormicnti. nt c)
cum mihi ijisa quiete d) inquietus insistat , demonstrans c) imaginein falsam ,
extorqucat concuj:)iscentiain verain ; iit (jiii non jiotest vigilantem sujierare

certantem , cajitivum teneat et nolentcm (juia cum sopitos deludit j)er ;
sonijiiiia sensus , nonnunujiiam etiam sanctorum animae in turjês lahuntur

assensns 3); quae si imputaret Altissimus, quis viveret castus? Noveriint ergo
ista qni pugnant, noverunt qui carni et sanguini rej>ugnant, noverunt ad-
") Coil. exspeclanda. — b) Ita cocl. — c) Coil. eC. — d) Cod. qui et ei. — e) Cod. demunslrat.
1) Aniniadvcrte novum vocabulum desolator. gustinus quid deereverit post baplisnium circa casti-
2) Caruis ac spiritus certamen graphice describit tatem servaiKiam narrat in Soliloquiorum libro I. 17.
Augustinus tum in confessionibus suis, tum serni. 3) Conforde genesi ad litl. lib. Xil. ."il. Nen nou
ed. CXXVlil. CLI. CLIII. et seqq. Ipse de se Au- confess. X. 41.
,,
:,
DE ACC!!i)!:MinL'S AD r.RATIAM. 253
iiitricem et "ubcrnatricem divini muneris gratiam

novennit tlesuper ad- ,
iuti hanc put^nam noverunt gratia perducente ad victo-

facile superare ,
riam nervenire noverunt victores palmani caelestem desuper exspectare.

,
". Postrenio apostolicis vos verbis exhortor amando membra vestra :
mortiiicate membra vestra quae sunt super terram. Quid est hoc, sancte ,
apostole, intelligamus, qbsecro te. Hoc enim et tu dicis quod tuus dixit
maoister. Scandahzat te oculus tuns? ait: eice illum. Et si manus scandaHzat,
absdde eam. Similiter si pes , aut quodcunupie membrnm. Dicis et tu ,
mortificate membra vestra. Obsecro dic, ne a) quis existimet contrarium te

tibi esse ,
quia tu dixisti * , nemo vunquam carnem suam odio habet. Et Ephi
pro invicem solhcita sunt membra *. Et mortiiicate membra vestra quae • i, cnr. xii 2*.
sunt suiier terram *. Dic quae noverimus f[uae vis nos secpii. Ait audi , , cnicss. m i,
quae iram invidiam haec quae ad oculos pertinent unde scriptum est
: , ;
:
turbatus est in ira ocuhis meus. Susnrratores detrahentes haec ad aures :
pertinent;propter quod scriptum est sepi /') aures tuas spinis *, et noli m-.ccu \\\iu
audire hnguam malam. Cetera iam et plana sunt et propria. Turpiloquium

inquit, de ore vestro non procedat. Qui furaiiatur iam non furetur. JNo-
,
hte inebriari vino , in f[uo est omnis luxuria. Estote bonus odor in hiis ,
qui salvi hunt, et in hiis qui [3ereunt , ojierantes [jro[iriis manibus vestris.
Calcientur [oedes vestri in praeparatione evangelii [lacis. 0[>timus doctor
optime docuisti manentibus membris, vitia aliscidisti virtutes invexisti
; ; ;
dial)olum sujierare docuisti; ad Christum [)ervenire fecisti. Hiis igitur malis

suggestionibus amputatis et qiiaecumque surrepserint amputandis ,hoc ,
bdlum spiritale cotidie peragentes haec castra dominica milites Christi

,
regis magni una mecum voce in tubis ductihbus et voce tubae corneae
intonetur : in isto ceitamine renuntiare se in omnibus , et credere omni-
potenti Deo.
8. Deum thim credlt lides catholica onuiium liaereti-
Omni[iotentem ,
corum ,
iudaeornmque destruit falsa connnenta i). Novit trinam
[jaganorum ,
unitatem et unitam trinitatem

, Patrem et Eilium et S[>iritum sanctum ,
nou tres deos sed unum vernm Deum, adorare colere et timere a). Novit
et videt fides pietatis ubique ihum esse praesentem quem mahs cernit ab- ,
sentem. Non enim est cum illis de quibus dicit * dimisi eos secundum affe- :
-ps. i.xxx. i...
ctiones cordis eorum ambulabunt in volu[itatibns c) suis. Novit ergo en d)

,
pia hdes adorare et colere et timere in quocumque loco illum ,

qui concludi
nescitt'), et praesens invenitur omni loco. Novit a<lorare et colere et timere
illuni qui aspicit terram et facit eam tremere. Novit adorare , colere , et timere
a) Cod. ncc. — b) Cod. sepe. — c) Puto scribendum nluntnlibm. — d) Vocabulum dubium. — e) Cod. (jiiem coiictuilit . .
l) Varias adversus Chiisti doiniui oeconoiniam rije diutius Iniiusmodi scriptis citandis immorer.
liaereses gppugnat Augustinus etiam T. V. (ed. An- 2) Presse Augustinus de lib. arbitr. 11. GO. In Tri-
tiierp. ) in serm.LXXXIV. CXXXIX. CKL.
ed. tiitate est vnitas et aequalitas , et sinyulanim in
CLXXXIIL CCCXLI. CCCLXXXI. CCCLXXXIV. ea personarum (/uardam. proprietas.-Cui Trinitati
Kt tract. \n lob. XXXVI. XXXVII. XL. XLII. Et pie sohrieque intelligendae amnis excubat viyilan-
iu epist. loh. tract. VI. Tuin in ps. CXXX. Item lia ckrisliana. Conferatur eliain epist. CXX. et m
inepist 2.36. 238-242. IteinT.VI.de cant.Tiov.p.-140. loli. traa. XXXIX. 4.
,,,,
256 SEII.MO CXIN.
illum, qui novit nialos loni;a patientia sustinere , illuni qui novit impios
i^ratis iusliiicare , illum (jui novit perseveiantes in malo iusto iudicio iutli-
care. Haec fides catholica discernitur ab omni inlidelitate , sive illis qui nuil-
tos colunt deos , et dimisso uno a quo creati sunt , errant post nudtos a
quibus seducti sunt, comparantes incomparabile nomen lignis et lapidibus
lapideum cor habentes veritatem non reqnirentes. Sed potens est domi-
,
nus Deus noster etiam de Japidibus istis suscitare lihos Aljrahae. Ipse
quippe errantes homines convertit qui eis sahitis viam ostendit. Auferam ,
m)i XI. ij. inquit*, ab eis cor lapideum, et dabo eis cor carneum et faciam ut in ,
praeceptis meis ambulent et iustihcationes nieas cnstodiant. Fac Domine,

, ,
quod promisisti quia iam in multis conversis quod promisisti ip.se fecisti.
,
Fac nunc cum plebe miraliiha tua dona eis gratiam tuam percipiant et , ,
ipsi beneficia tua, omnibus misericor-

discant nobiscum quia suavis est in
<ha tua convjnce stultitiam paganorum
, frange duritiam iudaeorum de- , ,
strue commenta haereticorum. Ecce enim dum te ciedit una et vera san-
I. iM. a. cta, quam vohiisti matrem ecclesiam cathohcam dum te credit nnum et ,
omnipotentem Deum diversi contra eam tamquam canes surgunt

, nee ,
Dominum nec divina agnoscentes , humihtati eiiis insiiltantes , cervices eri-

Vi. XXI. 17. gentes hngiias incitantes. Sed claniat * ad te haec quae tiia est : circum-
, ,
dederunt me canes nudti , conciriiim malignantiiim obsedit me. Quoniam

i'sxi.i. 11. inj)roperarunt mihi qui tribidant me , chim dicunt mihi cotidie: ubi est
Deus tuus P
9. Dicit j)aganus , ul)i est Deus tuiis.^ Dicit et iudaeus, nbl est cruci-
fixus tuus? Dicit haereticus, nbi est adiutor tuus i)? Quid faciam? qnid eis
respondeam ? In fide adhnc vivo jêr speculum te video. Habeo etiani ,
nuuc quod ostendam. llli oculos fidei non habent nnde videant. Quid ,
faciam ? qnid respondeam latrantibus caput agitantlbiis ? Domine Do- , ,
mine cjuonlam oinnia tii es

,
qui fecisti responde eis pro me ut illos
,
, ,
tales nou patiar. Seutio flagella tna. Sed quoniam tii es qui fecisti me
amove a me flagella tua. Et Dominns nbi sunt, dicit, qui tribulant te ? :
Et ecce in conspectu tuo sunt omues qui tribulant me. Ecce sunt pagani ,
iudaei, et haeretici. Et adhuc inqiiit tribulat te paganus (jiii ab om-

, , ,
uibus idolis suis invenitur esse desertus ? Loqiiatur confusus est qui, ; ;
quoniam dimittere nokiit, i])se dimissus est. An non cernit impletum

•
h M iv (juod a me constat es.se praedictum ? Venient , et exterminaljit Deiis omnia
idola gentium (juoniam abscondent eos iu sj)eluncis et cavernis petrarumy.).
;
Inde eiciani eos, dicit Domiuus. Sequetur enim anima amatores siios, et
inveniet illos. Tunc clamabant oinnes ad me domine Deus Israhel verc : ,
1) Inmiere videtiir PeKnsianos qiii nenabant gra- ; rel vbi

ficare rotimt deox ipsus siios rctnnlaiil,
tiae (livinae adintorium ; vel certe secundum me- ne a Christianis invenianiiir atque frangautur.
rita dari aiehant. Cnde hoc, nisi a tiinore lcguni atque regxm,pei-
2) Revera de temporibus suis ita loquitur Augii- quos Deus Israhel suam exserit potestatem ,
iam
stiuus de con.sensu evang. lib. I. 42. j\unc certe quae- sttbditos Christi nomini? Notissimtie sunt christia -
runt fidololatraej ubi se ubscondant, cum sucri- norum impp. leges adversus idololatriam.
BE ACCEDESTIDCS AD CRATIAII. 257
in mendacio patres nostri coluerunt idola , et non est in eis utilitas. Sunt
enim aurum et argentum, opera manuum liomiuum sine sen-
idola iêntium ,
su, sine voce, sine motu siue vita. Similes illis liant qui laciunt ea et om-
, ,
nes qui confulunt in eis perit enim memoria eorum cum strepitu et Do-
; ,
minus in aeternum manet. Tamen istis dicit qui taiia colunt ubi sunt qui ,
:
tales adorant ? quanti sunt ? aestimans omnes istos adliuc esse paganos.
Eoriun frontes inspice et invenies perfidos christianos. Non ergo metuas
,
etiam tales quoniam Deus iu ira sua conturbaljit eos et devorabit eos
: ,
ignis *. Adhuc inquit insultat tibi iudaeus, et dicit nbi est crucifixus
, , :
tuus ? quem videt ubique regnantem per ipsam crucem omnes gentes ,
sibi subdentem eamcpie in frontibus regum ligentem et per eos ipsorum

, ,
iudaeorum superbiam conterentem. Isti murmurare possunt detrahere tibi ,
non possunt. Hoc faciunt quod faciunt mali servi obsequium «) dominis ,
exhibentes ad faciem post eorum facies detrahentes. Illis inagis respon-

;
,
dendum est, illi suut cohercendi , illi a tua iniuria refrenandi , illi a sua
pravitate revocandi , qui se volunt dici quod non sunt ; ut velint videri
sacerdotes, cum non sint colligentes sed spargentes velint se dici pa- ;
stores cum non sint pascentes sed animas devorantes. Ipsis respondendum
,
est, cum ipsis agendum qui fallunt in nomine, aliud agentes opere /j).
lo. Verumtamen quoniam nmlti sunt qui occurrunt, duo aut tres com-
memorentur, ut omnes in istis pariter destruantur. Dicit manichaeus : ego
sum christianus ,
quia ego colo Deum patrem omnipotentem. Respondea-
tur ei: dic quomodo credis, quod credere fiugis. Deus inquit, pater ,
omnipotens est inviolabilis, incorruptibilis invisi])ilis, qui nulla ex par-

, ,
te commutari potest. Optime. Sed si Deum

])atrem ouniipotentem invio-
labilem, invisibilem incorruptibilem credis quomodo illi principem gen-
,
,
tis tenebrarum adversarium ponis? quomodo eum pugnasse confingis ac ;
ne labem in hac vastitate regni sui pateretur, timore

compressuni, por-
tionem suam principi tenebrarum dedisse
i)? Filium eius verbum eius ,
mentitum fuisse, verum hominem non suscepisse

nescio quid illum phan- ;
tasticum fuisse, nec nos proprio sanguine

redemisse; spiritum etiam sanctum
nescio quas vestras immuuditias docuisse.
Quomodo te manichaee asseris , ,
tenere veritatem cum ipsam veritatem

dicas esse mendacem ? Aut quomodo
,
prohteris christianum cum fallaciis tuis

, inimicum excuses iudaeum 2), qui
ipsum veraciter crucifixit Ghristum Et sabellianus 3) dicit
? : ego sum chri-
u) Cod. exseqnium. — b) Cod. oporlerr.
»^^''"i;^'-^^7»i '"'•rores plurimis locis

apud et p. 433. Ven.mtamen multo nntea eam
aI^J 437. fa-
•'""'•''''.^"'' '"
'''''°S° hulam venditaverant haeretici apud Irenaeum
hSe r"\T''{"nT''' ' ''""' î^°!^""*os
lib. I.
'" 24. A
^ Jlanichaeis vero eanden, didicisse Moharne-
n ,rn !v \\ , "'^T''"
r' !",?>'", "" '" '"' ""''" ^^- ''"^"°- '^'"'
'
rf'"»"* Petrus siculus et Nicetas chon. loc. cit
t'o,J \
""? '""''"f '"' ^^"'''"^''''''-
2) yuomodo excusabant ludaeos Manichaei .p
quia ed.
3) ne Sabellianis et
XL. 7. XLII. 10.
Arianis confer
LXXI. XCVI.
, si lihet , sern,
15. 3. CXVII
""'^'''; '"''/':'' "'"''"
CV naeu,n cr-r" '? '''"' ^''''''^'^' T. VIII. de quinque haeresibus et ,
"' '^"""'' ''''""' de sy,nhoio. Denique de Arianis plurima sunt in edi-

irin
nos ppT
"h '""t^.v
,n hac PP. bihhotheca >
T. IV. p. 3C3. cum adn. tis o nobis Arianorum iVagmentis sc.ipt vet.
T. III.
33
, ,:,
25S SKUMO CXIX.
stianus , ([uia ego colo et credo Deuni patreni oninipotentem. Die ct tu

quoniodo credis? Uniim , inquit Deuni patienx onuiipotentem. Sed quando
,
qnando vult, filius cst; quomoilo vult, spiritus sanctus est

vult, pater est ;
tamen nnus est solus Deus pater omnipotens. Et unde hoc probas, quod
loh. xiv.s. dicisPQuoniam, inquit, in evangelio *quaerenti patrem Philipjio, respondit:
tanto tenqjore vobiscum sum , et non cognovistis me? Dicebat eniin Phi-
bppus Christo : ostende nobis patrem, et sufricit nobis. Dicebat et a) Chri-
stus , tanto tempore vobiscum sum et non cognovistis me ? Vides inquit,
, ,
cpjia quando vult ,

pater est ;
quando vult filius est. Hic tu erres tain- ,
quam vanus ; tamen alter audiat tibi siinihs haereticus arrianus. Tu enim
vis esse patreni sine liho , sine spiritu sancto ; ille tres inducit dispares
inaequales separatosque ab invicem patrem et hlium et spiritum sanctum.
Tu non sunt tres, sed unus; ille dicit Trinitas non est unum i).
dicis : :
Gubernet catholica ecclesia inter utrosque lidei suae navigium

ij. ,
quoniam timendum est in utroque naufragium. Responde, veritas ut con- ,
vincas falsa sentientes eosque demonstres errantes. Audite haeretici evan-

, , ,
gehum ut unde gloriainini inde convincamini. Aiuhte quid respondeat

, ,
dominus Cluistus Phihppo requirenti patrem. Tanto tempore inquit, vo- ,
biscum sum, et non cogiiovistis me? Phihppe, qui videt ine, videt et patrem
meiim. Non dixit, (jui vicht me vidit patrem sed qui me videt, videt Z*) et , ;
/. iM. b. jiatrem ipsum et alium demonstrat esse patrem

: aiium fihum ahum dixi , :
non ahud quia ut se ostendeiêt aequalem esse patri dixit: qui me videt,
;
,
videt et patrem non quo ipse esset pater quamvis in ipso esset pater
; ,
et ipse in patre. Ainmodo c), inquit , cognoscis ,

quia ego in patre et pa-
ter in me est ? ego enim et pater non unus , sed unuin sumus. Audisti
sabelhane ? audisti et tu , arriane ,
quomodo credere debeas Deum patreni
omnipotentem ? Non enim (|uomodocumque credere lioc ,
est Deum no-
scere , vel diligere. Nemo inquit qui noncredit, Deum diligit,

,
,
quia et
(hiemones trenumt et contremescunt. Nolo ergo iactes (t) de fide tua, sed
demonstra vcrani esse assertionem tuam.
12. Prorsus sum, inquit, christianus, quia
,
inquit et arrianus 2): ego
ego colo Deum patrem omnipotentem maiorem lihum minorem spiritum , ,
sanctum inferiorem 3). Ergo non colis unum sed tres deos maiorem, mino- ,
rem, et inferioreni. Ita est inquit. Quomodo ? Oi)secro te demonstra. , ,
Pater , inquit , mittit ; filius missus obtemperat patri ; spiritus sanctus tam-
a) Mallem scriherc (•'. — b) Cod. beic et mox vidit. Sed contra superius. — c) Ita cml. — '/) Ita cod. sine U.
I) Praestat heic e.xscribere, in gratiam etiam theo- unum sutit , una substantia sUjnificatnv.
louorum, Au<!ustiui verba iu coUatione cum Ma- 2) Isto modo plaue loquitur, aliis verbis ,
Augu-
ximino ariano u. 14. Aliud est , unum sunt; aliud, stinus serm. ed. CLXXXIII.
unus est. Quando dicitur , unum sunt ; etsi non S) S. Leo PP. serm. LXXIV. 4. Def.estamur ar-
dicatur quid unum , inteltiyitur nna substantia. rianos ,
qui inter Patrem et Filium aliquam vo-
Ouando dicitur tinv.s e.st , de duahus diversisque liint e.s.se distantiam. Macedonianos pariter dete-
substanliis, necesse est ut quacratur quid unus. stamur , qid licct Patri et Filio tribuant aequali-
Jerbi gratia , dicersa substantia est anima et fatem , Splritum tamen sanctum injerioris ptitan/
corpus , tamcn tmus homo. Ubi aulem dicitur esse naturac.
;
DK ACCEDEKTIBUS AD GRATIAM. 259
(juani inferior obtemperat filio quia maior est qiii niittit illo qui niittitur ;
,
maiop enini iubet, minor obtemperat iussioni. Bonuni quasi ordinem ipse
tibi composuisti sed miser a veritate plurimum desivisti a). Non teciim diu-
,
tius bumanis assertionibus laboro sed ipsius testimoniis tuam nequitiam ,
retutabo. Dixisti enim maiorem esse qui mittit, conchidi. Audi unde con-
:
tundaris audi Isaiam prophetam * ex voce lilii clamantem et dicentem

, :
nunc Dominus misit me et spiritus eius. Et alio loco hoc dicit Dominus :
et spiritus eius qui misit me bene nunciare pauperibus, praedicare capti-

vis remissionem et caecis visum. Ecce, haeretice, fibus non soliun a pa-
,
tre sed etiam a spiritu sancto se dicit missum. Quomodo tu inferiorem po-
,
nis spiritum sanctum a quo fihus se dicit esse missum? Evacuata est illa
,
veluti ordinata assertio quoniam maior est qui niittit illo qui mittitur.
,
Et vide arriane, loquentem veritatem

, quomodo te doceat trinam esse ,
unitatem. Cuin enim dixisset: haec dicit Dominus et spiritus eius non ,
subsecutus est ut diceret ,

qui misit me , sed Dominus et spiritiis eius qui
misit me. Quoniam tanta est potestas patris et spiritus sancti mittentis ,
quanta est ipsius fihi venientis et non deserentis. Sed ipse, inquis b), dixit
in evansêlio *: non eniin ex me veni , sed pater misit nie. Verum est. Sed -loh. vii. 2«.
lioc tu non inteiligis. Vis nosse breviter quid sit hoc quod dicit , non
ex me veni , sed pater misit me ? Si non erubescis discere , chgnare pa-
tienter audire. Quid est non ex me veni , sed pater misit me i^ quoniam
verbum patris contitemur tiliuin ;
pater loquutus est , et verbum filius pro-
cessit ; unde scriptum est : misit verl)um suum , et sanavit eos *. (ûae est •?.<;. cvi.w
est missio eius ? ipsa est spiritiialis nativitas eius, de qua propiieta dicit*: • is. uii. «.
nativitatein eiiis quis enarrabit ? quia natus est tilius cle patre sine aliqua
matre quia natus est, qui seniper erat. Jn corde enim patris semper erat,
;
sed nobis nondum factus, adliue latebat. Quomodo missus e.st, chcat i)a-
ter: eructavit , incjuit , cor meum verbuin bonum *. Non ergo ex se fihus -ps. xlivo.
venit, quia non ex se natus est ,
qui de patre natus est. Ructando dicendo
locutus est pater Deus , et processit verbum fihiis. De hoc verbo dicit et
David : semel locutus est Deus * i).
.p^ ^xi 12
i3. Intelligite, haeretici ,

qui insipientes estis in populo. ¥a hoc quod
semel h)cutus est Deiisnumqiiid semel locutus est? Qiiotiens locutus est
,
ad ipsuin patrem humani generis Adam cum praeceptum ei daret cum

transgressorem interrogaret , et ille excusaret et rursus excusantem con-
,
vinceret, convictumque simul cum muliere atque serpente dampnaret? Ouo-

tiens locutus est Dens ad Cain fratricidam i' Quotiens ad sanctos suos
Abraham Isaac et lacoh ? Quotiens locutus est ad illum fidelissimum
fanui-
lum suum Moysen, fortissimum intercessorem pro populo
peccatore , inter-
cedentem, qui videbat Deum iuste populnm perdere volentem ? Et dicenti
a) Malim descivisti. — b) Cod. imjuit.
^) Tiinwn hoc, semel loculu.ie.stDeus, eleaarMs-

sime ac varie exponit S. Cvnllus in conimentario
bibliotlieoa T. III.
ri(;i:, i fj.uxUp,!
p. gr. 3C7, Jat p
A^PiS- aTrLf XaX o-L
m "
Inrinit
'
S
sno ad psalmos, quem nos edidinuis in hac PI^ nova Jj!, c^.,.
.^. i;.„, etc.'Et'Aug"ust. in^s^XLlT^"'"
,,
260 SERJIO CXIX.
Deo me deleam eos dicehat et iste si cHniittes illis peccatiim, di-

: sine , ; :
mitte autem dele me de libro tiio qiiem scripsisti *. Hac pactione quo-
; sin ,
daiiimodo ab indignatioue revocaus Deum quia lioc facere, inquit, non :
jôtes , ut deleas de libro tuo ,

quem tu talem fecisti iuste vivere ; illud
facere dignare, ut, ine intercedente peecatum populo digneris ipse donare. ,
Et Deus ad illum : dimitte me ut deleam illos, et faciam te in anqiliorem

gentem quam liaec est. Videte quotiens loquitur. Dimitte
,
me , dicit Deus
homini. Quibus enim manibus tenebatur nisi quia eius , iustitia pietatis
misericordia regebatur? Kt ipse, qui semel locutus dicitur , et totiens lo-
cutus invenitur quomodo ipse loqueretur. In-

,
intellectus est ab illo iMoyse
•
Ps. XXXI. s. tellectum, inquit libi dabo *. Quid enim fuit Deo dicere homini
, dimitte ,
me, nisi iusta pro eis intercedendo aput me ? Tantum enim se pietas inclina-
vit maiestatis divinae , ut etiam consuetudinem teneret innrmitatis huma-
nae. Hoc enim solent facere homines boni ,
qui sibi cupiunt intercedi
pro reis a). Dilectos suos inmittit , ut cuni iuste senserint irascentem , inter-
cessione sua revocent /;) a vindicta : atque ut ille ,
qui corripitur, cognoscat
et indignantis animum , et intercessoris beneficium. Quid ab indignante
intercedenti dicitur .•'
Dimitte nie c) , ut istum perditum iuterficiam : et vult
se fortius ab intercessore teneri , ut possit ille qui corripitur, amplius 4;e-
neri. Ita et Dominns noster dicebat IMoysi : dimitte me , et noH dimittere

me. Noli dimittere deitatem. Dimitte me et in peccatoribus exerceam ae- ,
quitatem. Sed uoli dimittere, quani aguoscis in me pietatem.

i4- licce totiens locutus est ;
quomodo dictuni est, semel locutus est.^
nisi quia , sicut superius dictum est , ipse est quem ignoras , haeretice
spiritalis missio , spiritalis generatio ; de qua ipse dicit pater filio ex utero :
ante luciferum geuui te * ; id est ante omnem creaturam ut institueretur ,
universa creatura. Processisti ex me ; et ad hoc processisti ex me ut per- ,
dita creatura ex se , repararetur per te. Ad hoc enim misi te ,

sed non di-
misi te ;
quia si transieris per iguem tecum sum; flununa te non inunda-
,
bunt*. Videte rem haeretici ,

, miram, reni magnani, et intelligite insepa-
rabilia esse opera Trinitatis i). .Mittit pater iiliuni, et praeit pater iilium, nec
deserit filium. Erige si vales , haeretice , aciem mentis , et vide perversum
f. 197. a. esse illum tuum ordinem , in quo dicebas : maior est ([ui mittit ,
miuor qui
•
Is. XLV. I. mittitur. Audi ex ore patris quid Isaias propheta dicat
*
:
haec dicit, inquit,
Dominus Christo domino meo cuius tenui de\terani , , ut exaudiant illum
gentes. Hic tu respondes ecce idcirco maior est pater, quod tenuit eius :
dexteram', ut exaudiant illum gentes. Nam si non teneret eitis dexteram non ,
illum exaudirent gentes. Audi quod sequitur, haeretice , audi rem miram
audi rem magnam, ut ex ipsius ore patris confundaris, destruaris. Audi pa-
trem mittentem, nec dimittentem, insuper praecedentem. Audi patrem ve-
rt) Cod. eh. — 6)Ita I. m. At 2. revocetur. — c) Cod. domine ,
pro vie.
rom. quia nou est eis aut possi> dii-crsiim et wiiim

1) S. Maximus taur. serm. 11. de Pent. ed.
iii ,
p. 52G. de divinis personls sic. Iiicicem se loquun- semper cum Patre ayunt pro mortnlium aeterni-
tur , iiicicem se mittunt , invicem sibi obcdiunt, tate mystei-ium.
,,
,
DE ACCUDENTiniS AD GF.ATIAM. 201
obsequium praebentem. Audi dicentem ego ante illum amlnilabo.

luti filio :
? Et moiites exaequabo
Kt quid facturus nequancio oifendas ad lapidem ,
pedem tuum ianuas aereas connninuam vectes lerreos inquit confringam.

; ,
Quid hic dicturus es , baeretice ? Qua fronte huic paternae voci contradi-
cturus es, in qua glorificat pater liHum, qiiia et filius glorificat patrem?
Audi quoniam ex propria voluntate venit qui sic missus est non enim :
alia est voluntas patris , et alia filii , cum ipse fiiius sit voluntas patris.
Haec est , ait ipse *, voluntas patris mei , ut omnis qui viderit iilium et •loh. m.»».
crediderit in eum , habeat vitam aeternam.

i5. Audi tamen quia propria voluntate venit ,
qui sic missus est. Isaias
propheta * exhortamini rt), inqult qui estis pusillanimes confortamini , , , kxxi^.*.
et iam nohte timere: ecce Deus noster retril)uet iudicium, ipse veniet et
salvos nos faciet. Sed ne tu perversa mente diceres , missus minor veniet
subiungit propheta David, de ipso filio dicens h): qui sedes super cherubim
appare *. Qnis est iste ? Deus virtutum converte nos. Quantus est ? Excita p» LXiix j
potentiam tuam et veni , ut liberes nos. I^cce ostensum est ,

quia eadem
est vokmtas patris mittentis ,
quae est filii venientis ;
quia inseparabiha
sunt, ut diximus opera Trinitatis ; in quibus clarificat pater filium, quia
et fiHus clarificat patrem. Ducit filius ad patrem, qiiando dicit: nemo venit
ad patrem, nisi per me. Pater ducit ad filium, quando dicit: neino venit
ad me, nisipater qiii misit me attraxerit eum quia nemo novit fiUum
, ,
;
nisi pater. Quid est quod dicis , Domine nemo novit fifiuin
, nisi pater ?
Ecce arrianus et nosse dicit, et praedicat filium minorem esse patre ; et tu

dicis nemo novit fihum nisi pater? Falhtur, inquit, insanit , nescit quod
dicit, nemo novit fihum nisi pater. Vultis nosse ,
quia nemo novit filium
nisi pater ? Attendite quid etiam ipsis meis discipulis dixerim
quia iam ,
quasi de mea natione gaudebant

totum quod in forma servi videbant , et
hoc tantum esse credebant. Videte quid eis dixerim quo aciem cordis ,
eorum erexerim qui diligit me, diligetur a patre ineo et ego diligam
: ,
eum , et manifestabo ei me ipsum. Quomodo erat eis manifestaturus ? quia

nemo filium novlt nisi pater , neque quisquam patrem novit nisi filius, et
cui voluerit filius revelare. Gratias, tibi pater , (piia abscondisti haec a
sapientibus et prudentibus , et revelasti ea parvulis ; humilibus , non sii-
perbientibus : et gloriam tuam qiiaerentibus ,non suam inanem gloriam

ventilantibus. Clarifica me ait, o pater , filius clarilate qua fui aput te
ante quam mundus fieret ;
qiiia non rapinam arbitratus suin esse aequalis
tibi; quia ego in te, et tii me in ;
quia ego et tu unum suinus. Talis apud
te fui ante quam fieret mundus , eram
talis et ante quain a te processis-
sem : et cum ex te procedens , omnia quae voluisti perficere c), tecum ta-
nien mansi ,
qui a te processi , et te non dimisi. Hoc clarificando demon-
stra, et demonstrando clarifica ut noverint qiiid quaerant ,
, quid me cre-
<lant de Spiritu sancto ex Maria virgine.
a) Ita coil. — b) Cod. <)iril. — c) lla cod.
,
262 SERMO CXIX.
i6. Haec i) nativitas niira est, riuia taleni genuit, talis genuit. Ideo virgo
mater, quia Verbum caro factuni est. Si enim liaec quae genuit , talis est;
illud quod genuit, qiiale est? Vis nosse qualis est ,

qui sic natus est ? Audi
. ({uis et quantus est : Verbum patris , artifex mundi , lumen caeli pax ter- ,
rae , integritas virginis , foecunditas matris , angeloruiu laus, liominum sa-

lus, desertorum via vulneratorum niedicina bonorun» , errantibus venia , ,
iocundltas, martyrum victoria, infantium palma. Adhuc amplius audi. Quis

est qui sic natus est ? extinctor mortis oppressor diaboli petra funda- ,
,
menti, lapis angularis , mons Dei , scala caeli , ianua paradisi, civitas regis
magni, agnus et pascha , sponsus et sponsa , resurrectio et aeterna vita a);
quoniam ex ipso et per ipsum et in ipso sunt onmia. Haec et quaecumque
alia dixerimus de eo «), parva sunt. Non enim sufficit humana lingua nar-
rare vel laudare quem mens pavida et infirma non valet conprehendere.
,
Haec tamen Maria quae talem peperit virgo mater, gratia foecundata, Spi- ,
ritu sancto praegnata 3): novum germen novus partus agnoscit: videt ocu-
lis, miratur mente integra perseverat in carne amplectitur inanibus quem
, ,
portat mundum regentem b) lac infundit e) caelesti pani quoniam miseri-

, :
,
cordia et veritas occurrerunt sibi. Figit dulcissima oscula pia mater Ver-
bo quia iustitia et pax osculatae sunt d). Et quem carnis intuetur lilium
,
mente conspicit Deum. Suscepisse se gaudet pcrpetuam posteritatem non ,
amissa integritate : vitam fert in gremio , et veritatem portat in corde : quo-

niam veritas de terra orta
de caelo prospexit. Maria de liomine est, et iustitia
patre nata terra Christus ex Maria sine homine patre veritas de caelo.
, ; ,
17. Qiiomodo hoc factiim sit mirabiliter, dum quaerimus et chorus ,
nobis prophetarum occurrit, et suorum suavium dictorum, pie quaerentium

•ps Lxxxiv.ii. vota instruentes dulci attestatione decllnant c). Dicit unus David*: veritas de
terra orta est ,
quia iiistitia de caelo aspexit. Quaeritis inquit quomodo , ,
virgo peperit ,
.quomodo haec terra talem fructum protulit? Dominus in- ,
r. n. qnit, dabit suavitatem , et terra nostra dedit fructum suum *. O magna sua-
vitas a Deo ! Domine , a Deo veniens , in ntero matris ministerium incarna-
tionis peragens , terram Mariam fertilem reddens , virginitatem non adimens,
claustra pudicitiae inviolata custodiens , sic rorastl desuper , sic te nubes
1. 1117. b. pluerunt iiistiim , slc aperta est terra , et protulit Salvatorem. Hoc enim
'
1« xLv. 8. videbat etiain iste Isaias propheta canens et dicens *
: rorate caeli desuper
et nubes pluant iustum aperiatur terra et germinet Sahalorem. Nolite ti- ; ,
mere qui creditis natuin de .Maria virgine, quia dictiim est, aperiatur terra.
Nolite luiic caelesti nativitati vestram tragilem comparare nativitatem. Tol-
lite portas, principes, vestras. Ktiam vos reges et principes ,
qui sic iiasci-
a) Cod. Deo. — l) Millolo(i. iniijihrdlHr mnnibus coiitiiientem munjiim. — i.-.i Mlll. minislrat. — rf) Coil. orcHrrerunt.
— ei Malini deiii/nanl.
1) Sequens tractus usque nd n. 17. lepeLaUir iii sculuiu ex codicc vat. 314. ia quo noinen eius di-
mss. ab Urbinate. Milleloq. T. 11. col. 202. serte smt- Sed idein tamea in vat. 32-5. Augustino
2) De diversis appellationibus D. N. 1. Christo con- inscribitur.
lenientibus edidimus nos Nicetae aquileiensis opu- 3 Vocabulum ab afro quoque Tertul. usurpalum.
,
DE ACCEDENTIBCS A» GaAlIAJI. 263
mini quomodo omnes homines, hanc talem cogitare portam, per (juam nolite
est lilii Dei transitus, quahs est vester introitus atque exitus. Non enim
poterit manere maternus iure intactus uterus in quo cotidie dominatur ,
carnalis amplexus. Non est sic natus, qui ex 3Iaria virgine de spiritu san-
cto est procreatus. ToUite ergo portas, principes , vestras , tolHte, tolhte :
nulhi est comparatio: nolite istam talem cogitare portam ,

quahs est vestra;
sed elevamini portae aeternae, quoniam per eam introivit rex gloriae. Haec
porta aeterna est, excelsa est, quoniam aeternus per eam introivit rex ,
lortis et potens Dominus potens in bello. Sed nec introiens nec exiens
,
signaculum virginis reseravit, quia confirmavit seras portarum tuarum. Hu-

ius portae firmissima claustra praedicabat Ezechiel propheta dicens*: haec •r.uch.\u\.u.
porta Doniini clausa erit in aetermnn; nuUus hominum transiet per eam i),
et ipsa clausa erit principi , idest et ipsi principi transeunti clausa erit.
Nec immerito ipse princeps atque salvator post resurrectionem discipulis

suis ostiis clausis dignatus est apparere nisi ut quos mittcrc ad praedi- ,
candum (hgnabatur videndo discerent quem natum

, ipse instrueret , ut
ex ^laria virgine praedicarent eisque demonstraret ut quod fecit per ostia : ,
clausa sohdatum corpus traiciens a) iuventutis hoc illi crederent fecisse ,
Christum de suis infantilibus b) membris.

i8. Hanc totam itaque c) pulchritudinem tuae nativitatis videbat oculis-
que fidei cernebat ille propheta David, qui cum te in spiritu praevideret ita
nasciturum speciosum iam te demonstrabat esse prae fihis iiominum spe-
, ;
ciosus, inquit, forma prae fihis hominum ; diffusa est gratia in labiis tuis*. -ps. xliv.s.
Quidquid de te agitur, gratia ex tuis labiis infunditur. Quahs enim et

quanta est gratia videre hominem susceptum a Deo et in lorma iiominis
, ,
cognosci Deum! Accingere gladium tuum

femur tuum, potentissime. c/) circa
R.ex fortis et potens Dominus potens in bello. Accingere gladium spe-
, ,
ciem tuam et pulchiîtudinem tuam, ipsam fragilem infirmitiitem nostram

ex cuius mortaUtate mortem interemisti. Hunc gladium accingere ut ex ,
isto gladio curentur credentes et puniantur blasphemantes. Gladium bis ,
acutum Aerbum et caro e). Gladium bis acutum qui habet fihum habet
, :
,
vitam ,
qui autem }ion credit in filium, iam iudicatus est , quia ira Dei ma-
net super eum. Intendite , , istum gladium bis
dilectissimi acutum ex una ,
parte artem exercere medicinae ex aha ultioni servire iustissimae poenae.

,
Gladium bis acutum : signum crucis pereuntibus stultitia est, hiis autem,
qui salvi fiinit, virtus )3ei est. Accingere ergo gladium tuum circa femur,
potentissime ; ut ex lemore tuo nostra resurgat redemptio ,
quia ex femore
a) Cod trahiccret. — h) God. istam., pro ilaquc — c) Cod. iiifantilius. — d) Ita constanter casu quavto. — c) Ita cod , non
arncm.
1) Prophetiam lianc ita explanabat etiam Severus stice a propheticis oculis i/i diriiw illo tempto
patriarclia antioclienus, iu fragmento a nobis,cum compecta , constat nobis portendi ac rcliit adum-
ciusdem plurimis aliis, uraece edito ,
Seript. vet. brari Emma)iuhelis Deo dignam nativitatem qitac
,
i.X. p. 740,quod iain laliue e.xponemus. Seceri virginalis portae clctustnim ne post partum qui-
antiocheni ex sermone adrersus appendirem lu- dem solvit. Et quidem aiii quoque patres sje Eze-
iiani. .-ib huius portae typo quae describilur vuj-
, ehielis locum e.vpjamt.
t ,
26 SERMO CXX.
Adae nostra processit iiiali^na perditio. In ipso enini nostra proles est
danipnata ,
qnando eius castam inuliereni serpentinis fraudibus cognosci-
nuis vitiatani. A muliere enim initiuni iactum est peccati
et propter hanc ,
omnes morimur Quia ergo mors regnavit per mulierem redeat ad nos
i). ,
vita per virginem 2). Accingere igitur gladium tuum circa feniur tuum ,
])oteutissime speciem tuam et pulchritudinem tuam et intende prospere,

, ;
procede et regna : Dominus reguavit, irascautur populi.

19. Ecce qualis Clnîstus , eccequomodo natus est Christus , ecce qua-
lem Deum colent «) christiani ,
quem crucitixerunt iudaei , de muhere na-
tum , a!) Iiominibus crucifixum. Irascantur, irascantur: Dominus regnavit
irascantur populi. Sic reguat hiunilis potentissinnis , sic vicit rex fortis et
potens, Dominus potens iu bello : moriendo vicit , non saeviendo. Quare
autem irascuntur superbi ? quia regnat humilitas. Quare irascuntur impii?
quia vicit pietas. Ausculta ausculta , tu illa Christi sponsa ,
per fenestram ,
•
II, rtg. VI. ic. sicut auscultavit Michol lilia superbi Saulis *; viditque David regem virum
suuin ante arcam ludentem atque saltantem , eique displicuit humilitas
saltantis quousque ab eo audiret sacramentum illiits actionis. Est euim
,
nobis David necessaria haec similitudo in qua David rex, nescio qua niy- ,
stica actione , regia potentia iutrinsecus custodita h), gmvitate honoris illius
reservata , iu magno mysterio ante arcam Domini Iiidebat, saltabat, et nuda-
batur coram sei-vis et aneillis. Haec itaque similitudo maguum passionis do-
minicae continet sacramentum 3). Sed quia hodie amplius honerandi c) non
estis ne in prolixum sermo discurrens vestris auribus fastidium ingerat,

,
in alium diem, quem Dominus donaverit teuete me debitorem; sed inpen- ,
sius orate, ut idoneum Dominus vobis exhibeat redditorem d). Exphcit ser-
mo prJmus.
CXX. INCIPIT SERMO SECUNDUS DE ACCEDElNTlBUS AD GRATIAM.
"" tempus
T%-.'t I. ^cio quid, adiuvante Domino, promiserim caritati vestrae ,
et
Sed mementote
esse reddendi debiti utrique cognoscimus. ,
quid etiam ego
praeexigam a vobis. Exigitis a me promissum sermonem , exigo a vobis
fraternam orationein. Facite itaque prius cfuod peto , et adiutus reddam
ipse quod debeo. Licet omnis intentio karitatis vestrae inpressa festinet,
accipite primitus paucavos, filii matris ecclesiae, qui christiani invenunini
a) Ita liod., non colunt. — Cod. custodit gravitalem. — Ita co4. cum
b) c) /i.
DDiserte hoccontraerrorem Pelagiauorum,(iuein 2) llanc comparationem Evae cum Maria liahe-

sermonibus I. et LXXII.
exponit Ausustinus libro de peccatorum meritis n. 9. mus pariter iu liis vat.
Quin et inulto antiquior Irenaeus lib. V. 19. ean-

Hoc sentmnt fPelmjianiJ quod et mors ista qvae
illic commemorafa est , non sit corporis , quam dem comparationem pluribus verbis adornat.
riolimt Jdam peccando merzdsse, sed animae quae 3) Hanc propositionem demonstrabit copioseque
in ipso peccato fit : et ipsum peccatum non pro- evolvet in sequeute sermone Augustinus.
pagatione in aiios homines ex priino homine , sed 4) Hunc Augustini morem promittendi futuros
imitatione transisse. Hinc enim eiiam in parvulis sermones , vel videmus v. gr.
promissos reddendi ,
nolunt credere per baptismum solvi peccatum , in loh. tract. LVI. LVII. LIX. LXVII. LXVIII.
Et
quod in nascentibiixmdlum csse omnino contendimt. in ps. XXXV. XLVIII. LVIII. XC.
,,
DE ACCEDENTIBrS AD CRATIAM. 265
potius qnam (licimini i), qni memores captivitatis vestrae i) patienter et for-
titer toleratis mala quae in mundo patimini , ut ad illuru securi veniatis,

cuius gratia tales estis ; et eius iusta iudicia cognoscentes , non solum
eum in adversis non blaspheniatis , veruni insuper et laudatis. Certissime
vobis ipsa veritas demonstrabit ,
quod omnis laetitia huius mundi gaudinm
est cordis inmundi. Quid enim credamus , dilectisimi a)? ad hoc expectari a
pacem hominil)us dari , nt domus eius frequentetur , ut peccata quae com- f.
missa sunt paenitendo diluantur, nt vitia finiantur, gravitasque morum bo-

norum augeatur? Si sciret ille qui omnia praescit ,
, taha esse vota nostra ,
non sohun petentibus nou negaret nuinera sua , sed sicut semper fecit
praevenirent nos in omnibus munera sua.

Credam mehus posse vivere homines finito ])e]lo cum talia gerantur
2. ,
in Ijello? Credam a luxuria posse liomines a])stinere, ciUn videam in morte
cotidiana positos luxuriae deservire ? Credam vos o mali liene facere , ,
cum proximis vestris cum vobiscum bene facere non cnretis ? Credam
,
quod cogitetls pauperibus dare buccellam qui vestram contempnitis ani- ,
mam ? Misericordiam alteri exl)iliebis cum tibi misericors ipse non sis ? ,
Miserere , inqnit propheta 3) , animae tuae ,

placens Deo. Quomodo placeliis
Deo qui in ipso fine mundl 4) non curris ad Deum ? Et cum cogitas ni-
,
veum b) panem tunicam mundam contempnis animam. Qnotquot, ait apo-

, ,
stolus fidelil)us , ])aptizati estis in Christo, Christum induistis *. Curre, misera '
anima , dum tempus est ; recipe immortahtatem, qiia te diabolus in Adam

expoliavit ne nudam te inveniat ille qiii et ipsum dialiolum cum suis
, ,
omnibus iusto iudicio dampnal)it. iMiserere animae tuae placens Deo. Pla- ,
cebis Deo, si tibi placuerint oinnia iudicia Dei et quae conprehendis et , ,
quae non conprehendis iudicia enim eius sicut abyssus multa, et iudicia
:
Domini vera, iustificata in id ipsum. Et quam inscrutabilia sunt iudicia eius,

et investigabiles viae eins ! Et quam ,
ait propheta *, magnificata sunt opera *
tua Domine nimis profundae sunt cogitationes tuae. Et sequitur inprti-

! :
dens non cognoscet et stultus non intelliget haec. Quid non intelhgit
,
stiiltus quia profundae sunt cogitationes Dei noii investigabilia siint iu-
? ,
dicia eius. \ idet enim inalos florem in mundo accipere insuper potesta- ,
tem ut mah conterant bonos et continuo stultus erumpet in stultitia ;
cordis sui, nt reprehendat iudicia Dei. Stulte intelhge quia non capis, , ;
uide reprehendis non capis qiiia profundum est quod quaeris;

; sed ideo ,
et non sic quaeris profundum ut intelligas esse profundum

et ideo ipse ,
mersus es in profundum. Superba anima, te ipsam qualis sis non cajiis

a) Cod. Daviil. At([iii olim puto fuisse scriptum flO, quod posterior librarius explicavit DaviU, loco dilcclissimi. — b) Co-
(lex vicletur haljerc mininmm.
1) Alloquitur catecliunieno.s nonduin haptizatos fra sic loquptur
; , sed forte usii «enerali sic appel-
iide scilicet ciiristianos sed nonduni appellatione.
, landi sacros auctores, vel alia qualibet ratione.
2) Videtur ergo hic sermo dlctus sub captivitate
, 4) Calainitateni barbaricain , muudi finietilis indi-
'"7'""^"'*'; cium multi reputabant quos inter sanctus ipse Gre-
""^JX
oj Lccli. XXX.
,
Prophetam autem vocat Eccle-

2^. troiius PP. in Iioiniliis IV. et XXVIII.
siasticum Augustinus, non linyuae lapsu, nam
et in-
•
''''' "' quia

displicet
.06 is
^ laco tibi Oeus ,
quod vis. bt ipsa

„u et facis
sc.viat creatovu .nalorum ? In-
^^" sld ut cr atura ^^^^^
^^""' '' cum cKor.un-

3 Qu -^' ^^^^^^^'
Ct nnrAudi psahuum ^
-
P». XCI- 6
De„s lavet «" '« „„,„ i„iq„,tate,„. Q"°' "" '

talibus „„es q»i
quae « " «,,»,„. "

e. <V,se„te
'
".
îde™ '""^î,, ,„ i5^^ mu '
,odo
°"'f\"'
-
,
diei est quait^
•
t\„« piiius unuis dicatis ,
"-
ZlZ::^ Aaa,n „ase„„t. ^^^^^Z^ i„i,a q„.
^^J^^^^^ -
«» e^"-:;,,,;
'ao,„o a,ie„a -;-
aUtei
ao„,i,.„s
re au
eius
nam versa est .

inquietans, ut de atten-
^, ,,,„ oW«.
e
3) Utique »"«^^^^^ .Lmines qui et o.ig.na « ^^^ ^^^ ''^ uotavimus iu
eius
- Jrrie?to.m '.um^^^
ht;^sr..tur in ....
••) ^
ae bnpt. lib. IV. 30. ^Q„od repetit de
,„
^'fJ^ ,
,
DE ACCEDENTICCS AD GRATIAM. 267
4. Itaque , Fratres iiiei , festiiiet unaquaeque aninia , ut si non liabet
unde reddat ad illum veruin diviteni currat, qui pro oninibus suis red-
,
didit quod non debebat. Audiat ergo omnis anima vocantem non con- ,
tempnat Domini misericordiam prorogantem a), nec irridcat arcam fabrican-

tem, aut illum regem ante arcam ludentem. Sit lieet gladius belli sit ,
borrenda fames babundent morl)i et pestilentiae nobis ista omnia dilu-

, ;
vium minantur. Non ergo irrideat anima arcam fabricantem aut ilkun ,
regem ante arcam bidentem ne totum quod in magno sacramento sui ,
consibi peregit Christus si non cautius inquirendum sed irridendjim l>), ,
potius dixerit c) christianus tab animae rex iste noster non affectum r/) con- ,
iugii repraesentet sed eam tamquam moecham et adulteram dampnet. lam

,
et iilius Michol fiUae c) Saubs snperbi ,

quid aliud David rex vir eius quam
temerariam reprehensionem increpavit ? Quare quod ille mystice agebat ,
ante quam cognosceret quare talia a rege fierent, reprehendere voluit quam
discere maluit. Sed quia sponsa erat et subdita erat , sustinuit suum vi-
rum , se iitiHter increpantem , libenter audivit postea exponentem.
5. Quia ergo Domino donante ad propositam perveninnis quaestio-
, ,
nem, quam diximus tam passioni dominicae convenire, quamipsiy) huma-

nae animae, cui Christus coniugis inpendeie dignatus est affectum, ipso ad-
iuvante percurramus eandem ipsam parabolam, quam ifj dignabitur ut vestris
sensibus ingeramus. David ergo rex quadam mvstica actione , regia potentia
intrinsecus custodita ,
gravitateque honoris iilius servata , ante arcam Domini
ludebat, saltabat, et nudabatur coram servis et ancillis Haec Michol suis.
fiba superbi Saubs per fenestram regem et despi- inspicieiiat *, intuebatur , .,[ R^g vi ir
ciebat eum taba facientem. Peregit iile mvsticum sacramentum peractoque ,
regressus est domum. Mensa regia praeparata, ad convivium vocari iubet.

In illa ipsa iam Hcita iocunditate convivii, buic David reginailla, ut dictum
est, fiba superbi insultandum credidit viro suo et ait quam iocundus fuit , :
besterna die dominus meus rex saltans ante arcam et nudabatur coram , ,
servis et ancillis suis Videamus si huic opprobrio h) David rex verecun-

!
diae frontem dedit an potius quod mystice peregerat, mystice coniugi in-
,
crepando narravit. Plane inquit David et ludam et saltabo et vibor , , , ,
iiam, et nudabor coram arca domini Dei mei qui abstulit omnem gloriam ,
domus patris tui et dedit illam mihi.

Transeamus iam a figura ad speciem
G. ad spiritalem intel- , a parabola
lectum. Dicamus et nos domino Deo nostro David regi nostro i), , salvatori
qui factus est nobis ex semine David secundum carnem. David enim manu
a) Cod. praerogantcm. — b) Cod. iiiquirenda ted irridenda. — c) Fortisse pro duxerit , id est existimaverit. — d) Cod. nC-
/ectu. — ei Cod. illa eljilia. —/) Cod. ipsiui. g) Cod. quod. — — h) Cod. opprobpbrio.i
'
1} Apud Augnstiniim David fi,™ra Cliristi est, coniug. Wh.W. :,. David Saulh fdiam ,quam poter
V. gr. de catecli. rud. u. 36. Item serni. eil. XLVII. eiusdem viulieris ab eo separatam dederat alteri
19, et in ps. III. LIII. LIX. Tum de de eius con- tamqucnn iiori textamenti praejigurator siiie cun-
iusio renovato cuin ?.Iiciiol de qua multus
, iii>ic ctatione recepit. Nunc vero Auûstiuus cocitationes
serrao Ct sic loquitur idem Augustinus de adult.
, suas de Davide et Micbol latius evoluturus est.
,
,,,
:
268 SERMO f.SX.
fortis appellatur i), ex cuius propaglne nobis IMaria \irgo protulit illuni qui
est rex. fortis et potens in bello. Dieanuis huic regi nostro exurge Domine :
in requieni tuani tu et arca sanctitatis tuae. Ecce enim veniunt chorus et

,
ministri ludaeorum ecce cum eis venit ludas venahs et venditor in ore
, ,
portans oscidum lalsum , et in corde occultum dolum. Ecce simul veniunt

omnes cum lanternis et tacibus et armis veniunt ut elevetur arca dominica,
,
caro tua , mediator Christe ,

pro nostra sahite crucifigenda. Egredere in
aciem, rex fortis et potens, pro nobis omnibus contra diabolum pugnaturus :
levetur tua arca et cadat Dagon. Intendite David ipsum regem nostrum
Christum scihcet crucifixum , ante arcam carnis suae hidendo pugnantem.
Quando enim Christus ad passionem ducebatur, quando a pontifice audie-
batur , eins iam quodammodo arca movebatur. Quando a Pontio Pilato lu-
daeis traditus crux eius humeris inposita ferebatur, tunc illa arca exal-
,
tabatur. Quando a militibus Christus iUudel)atur , spinis coronabatur ,

pal-
mis in faciem verberabatur tunc ab ipso Verbo ante arcam hidebatur «)
,
quia tunc diabohis ilhidebatur. Quando super vestimenta eius sors missa
est, tunc ille rex noster coram servis et ancillis suis nudatus est. Quando
in cruce sine ullo peccato suspensus est, tunc Dagon superbus diabohis
prostratus et victus est.
Iham tamen eius nuditatem vlderunt discipuh, tamquam servi fugien-
7.
tes: viderunt muheres duae illae Mariae, tamquam anciUae ante crucem
stantes atque plorantes. Hanc nuthtatem longe antea unus ex servis eius
Isaias propheta vidit et nou tacuit, ceterisque conservis suis indicavit
vidimus, inquit, eum et non habebat speciem neque decorem 2) *. Ubi est
,
tantae
pulchritudo eius per quem facta sunt omnia.» Ubi est pulchritudo
miraculorum omniumque dictorum atque
nativitatis? Ubi est puk-hritudo
factorum ? In cruce nudatus est , et vidinuis eum et non habehat spe- ,
ciem neque decorem. Huuc decorem expoliatum in cruce nec Petrus iUe
cognoscebat quando iUum quem fihum Dei vivi confessus fuerat ter ne-
,
,
'âbat. lUe tamen rex, qui ante arcam carnis suae

sakabat atque ludebat
considerabat ad dexteram nec erat qui cognosceret eum. CLimabat Petrum
intus in corde tamquam iUum quem ad dexteram elegerat ipse et dicebat:
,
Petre , Petreme ante arcam saltantem. Quid me despicis in cruce

, agnosce
pendentem ? Et Petrus oculo carnis infixo respiciebat crucfixum
nudatum
agnosce me? Et Christus ego sum
et dicebat: quis est iste qui dicit , :
fihum Dei Et Petrus video eum sed non habet

quem confessus es vivi. : ,
neque decorem. Et Christus ego sum Petre ego dico tibi fi-
speciem : , ; :
a me peris fugis
lium Dei vivi confessus es me, et tam cito peris ? Fuga ,
a) Cod. illmUhatur.
toJ oiVu? sJtcXj,. roXu v7to?.4rr'.iyc,i rd; r^v Xo,-
1) Non seinel liaec noniiuis David interpretatio ,
<.\-
occurrit apud A.usustinum. Ti!» ^^1.=-.,-, ou H» «^^'^ "'" ^^' ^'•'êy^'»''

t« «"''^-
commentatur peran- s: i; t» <Tni^nx ETiXsTro. Species vero eius adeo

2) Ad liunc Isaiae locum ita ^cso,;
tiquus auctor Tlieodorus lieracleota iu sua prophe- viUs , ut mullo infra aliorum aspectus esset , et
lae liuius dcperdita explauatione , cuius nos copiosa certe infra vim potentiae suae , qua prodigia ope-
Iragmenta postea vulgabimus. A'jto ii rd t/Soj au- rabatur.
,
DE ACCEDENTIBtJS AD GRATIAM. 269
ne""ando et tu qui es in dextera mea ? et non est qui requirat aniniaiu

meam. Et Petrus i-espectus * i)
,
cum audiret non est qui requirat animam ,
•Luc.xiu.ci.
conpunctus continuo in istis lacrimls quid expressit.^ Clamavi ad te Do- ,
mine dixi tu es spes mea. Cognovi quia liaec tiia nudatio ipsa est mea
; , ,
redemptio. Clamavi ad te, quia conpunxisti me. Dixi tu es spes mea, ,
qiiia defecit virtiis inea praesiimendo denegavi te. Attende ad oratioupm

,
meam qiiia
,
humiliatus sum valde. Dixeram enim in habundantia mea ,
non movebor aeternum: avertisti faciem tuam et factus sum coutur-

in ,
batus conturbatum vox unius puellae terriiit qui promiseram animam

: :
posse pro te ponere conturbatus tertio inventus sum veram vitam pa-
, ,
vido timore negare : intende ad orationem meam ,

quia humihatus sum
valde. Cui tales iste preces fudit, talemque confessionem dedit, respexit,
audivit exaudivit et Petrum
, quem in sua passione demonstravit ter
;
,
negantem resurgens tertio confinnavit amantem*, fecitque eum suarum

''•
, j
'iJij^â^'
ovium idoneiim esse pastorem.

8. Ipse tainen crucifixus ,
qui sic abieclus et ignol)ilis prae ceteris vi-
debatur , infirmitatem sciens ferre et auferre ,
quoniam ipse peccata nostra
portavit , et vulneratus est propter peccata nostra , cuius livore sanati su-
mus, in illo ipso vulnere , in quo fugientibus discipnlls latroni datiim est
credere ,
quando a persecutore lancea percussus est in latere , tunc per
hanc fenestram lateris Cliristi regina illa sponsa non synagoga in figura ,
Michol sterilis sed illa cui auferenda erat infidelitas dubitationis caput
, ,
emisit nudatumque regem conspexit in cruce pendentem tamquam ante

, ,
arcam ludentem. Hanc eius humilitatem quasi despexit, atque totum il-
liid quod siio splendore ageretur donec ab ipso rege sponso ei expone- ,
retur, ignoranti similis fuit. Sed peregit Dominus tamquam dominus in

ipsa illa saltatione atque nuditate dominica sacrainenta ,'perfecitque illud
quod supra dictuin est ut ex sepulchro resurgenti diceretur exurge , :
Domine in requiem tuam tu et arca sanctitatis tuae. Tertio enim die

, ,
a mortuis resurrexit arcam consecratam sui corporis discipulorum ociilis

,
demonstravit manibusque tractandum a) dedit. Fecit cum eis •xf dies in-
,
trans et exiens manducans et bibens. Atque in illo iam spiritali convivio

,
rex magnus istam reginam vocari iubet quoniam exsurrexit tamquam ;
dormiens Dominus, qiiasi potens 2) crapulatus a vino *. Acetum bibit et vi- ,

•
ps. LxxYii.er,.
num ructavit. Maius hoc miraculum in passione quam tunc quando de ,
aqua vinum fecit. Tunc enim aquam convertit in vinum et nunc acetum ,
vertit in sanguinem. A ludaeis enim inimicis amarum acetiim bibit et eis ;
credentibus duk-em calicem sui sanguinis propinavit. Gustate et vos, et vi-

dete quam suavis est Dominus.
9. In isto autem fidelibus noto iocundoque convivio videaraus et in-
o) lla cod. non tractandam quia intelligitur cnrpus , vel sc,
,
1) Parlicipium seusus passivi. ea tamen tolerari possit , obstant omnes Liblioruin

2) Code.x po/«/i.5,- quani dictionem librarius sen- in liuguis veteribus cditiones , ut ex polvdottis cog-
teatiae opportunitate deceptus scripsit. Quomiaus noscere licet.
,, ,
270 SERMO c\x.
spiciamus quomodo vel ubi insultavit regina illa , anima adhuc dubia
Christo regi , qnod ante arcani carnis snae humiliter saltaverit eumque
desj)e\crit. Attendite vos illos discipulos tainqiiam (hios oculos reginae ilhus
cia-iosos. Ibant in quod(him castelhun , cui nomen Enunaus, 6///?o/« i) et
Clcoj)has, et loqucbantur sibi de ijjsa passione Domini et regis sui. Apparuit
ilhs in ijisa via , et tenuit eorum ne eum agnoscerent tamquani
oculos ,
ocuH reginae , ilhus nnsterio velati ne quod a Christo agebatur, ante re-
,
gina nosset, prius quam ab

Et ait illis Christus qui sunt ijiso disceret. :
hiisermones, quos confertis ad invicem tristes ambulantes? At illi tamquam

ex persona illius reginae insultantes tu solus aiunt peregrinus es in Hie- ,
rusalem .^ Nescis quae facta sunt in ea ante tertium diem? Et ille qui omnia
jjraescit , hngit se ista nescire , ut incredulos instruat ad fidem. Et ait il-
lis quae? Et illi

: : de lesu aiunt nazareno, qui fuit j:)roj)heta magnus et
acceptus omnibus ;
quomodo eum tenuerunt jirincijies et seniores , et cru-
cifixerunt Nos autem sjêrabamus, quia ijjse est
in damjjnatione mortis.
iam non sjieratis. Ergo insultatis
qui redemjjturiis est Israhel. Sjêrabatis ,
in hiis sermonibus. Quid aliud fuit, quam quod insultaverat regina illa
dicens: quam gloriosus luit dominus meus rex, saltans ante arcam et ,
nudatus coram servis et ancillis suis Quid iam dominus Chdstus huic !
reginae animae cui dubietatem auferre dignatur

, respondeat audiamus ,
utrum verecundatus fuerit ex sua passione, an nescientes instruxerit hde a).

O tardi corde ad credendum! Nonne scriptum est, et sic ojiortebat jâti
Christum et iêsurgere a mortuis die tertio
, et intrare gloriam suam ? ,
lo. O
nova nupta regina dlcit sjjonsus tuus illa attendis? et desjiicis , :
nuditatcm meam, quae tibi exhibuit hanc totam jiulchritudinem tuam? Insul-
tas quia nudus sum ut tu dives sis h)? Christus enim j3ro nobis j)auj)cr factus
,
est , cum dives esset , ut illius jjaujêrtate vos ditaremini. Desjiicis , inquit,
me quia taiitum te dilexi ut mortuus fiierim j)ro te? Maiorem enim hac
k.aritatcin nemo habet ,
quam ut animam suam j)onat j)ro amicis suis. In-
sultas quia saltavi coram arca Domini mei ,
qui abstulit gloriam donuis
adhuc sujicrba c) ideo insultat
patris tui, et dedit illam mihi? Eilia Saulis
excelso? Humilis sis si vis sequi digno amore humilitatem sjônsi tui. Obli-
,
viscere jiojiuluin tuum et domum patris tui. Audi filia, et videfilia, quia
a me coniuncta filia , et vide ; ojDortebat Christum pati , et resurgei-e a inor-
tuis tertia die. Audi j)i'ophetatum , cognosce inqaletum : oportebat Christum
pati et resurgere a mortuis tertia die. Audi et vide , ctobliviscere pupnlum
tuum et domum patris illius soperbi. De quo ? a jiatre diabolo (juidam estis
et facta patris vestri facere concupiscitis. Obliviscere ergo pojiulum tuum,
a) Cod.7i(/eni. _ J) Cod. corruptiis quasi districtc. — c) Cod tuperbi.
1) Hoc ego scribo Domen in Aiigustiuo desicie- rinum, eodeni in looo Cleopliam tantum memorat
ratum sumens videlicet ab Origene prolog. in loh. tov KXôVa». Attamen apud S. Ambrosium
, rouf irig<'
n. 7. ubi sic: :;/â/ xai' KXs-iffa,- 6iiL,Xoivr-::; Tre6; in Luc. n. 173. scribitur Jmmaon , quo super vo-
uWnXoui. Mirum autem cst,quod Eusebius quoque eabulo paruni certe probabili aut credibili, cousule
in quatstionibus evang. quas nos edidimus ad Ma- sis crilicam Maurinorum adnotatioaem.
,
DE ACCEDEXTIBUS AD GnATlAJI. 271
et domum patris tui ;

quia omuem gloriam domus patris tui dedit Deus
eam mihi. Populns enim , cpiem non cognovi , servivit mihi; subdidit po-
pulos sub me ;
constituit me in capite gentiuin ille, ante ciiius arcam sal-
tabam , et a te despiciebar. Ecce omnis gloria domus patris tui transitum

fecit ad me , et in isto habitu elariticavi te; concupivi speciem tuam , non
a te tibi creatam , sed a me tibi paratam , non quam a) tu habuisti , sed eam
quam a me accepisti.
tf. Quomodo aiitem haec persona ahena poterit esse a Trinitate ,
quae
manet in patris et fihi karitate i)? quae tantam multitudinem congregat /;) in
unitatem ? Aut quomodo non est spiritus sanctns cum patre et fiho unum ?
Quia ecce quam bonum et quam iocundum habitare fratres in unum! Qui t.
hanc trinam unitatem separat liaereticus est. Qui in eius unitate non ,
manet non intus sed foris est. Qui foris a societate cathohcae disciplinae
,
eicitur sicut ludas sceleratus a bonis discipuhs separatur. Qui a bonis

,
separatur impius esse cognoscitur impius autem non pertinet ad rcsur-

, :
rectionein iustorum qiiia non resurgunt impii in iudicio, id est non ad hoc
,
resurgunt ut iudicentiir, sed ut dampuentur 2). Quoniam novit Dominiis

viam iustorum et via impiorum peribit. Via iustorum Christus, in carne
;
minor patre in divinitate aequahs patri. Via iustorum Trinitas unus

,
Deus. Quia via iustoruin directa facta est ainbula fidelis in hac via ae- ,
qualiter directa. Vias iniqiiorum noh ingredi averte autem pedem tuum a ,
semitis illorum. Non enim iuste tenduntiir retia ( et ahbi iniuste 3), avibus.
Defensio peccatorum aliqua promissio haereticorum, retia sunt animarum. ,
Averte autem pedem tuum a semitis illorum. Si vis habere jînnas karita-
tis, fuge viscum iniquitatis. Si vis securiis cantare anima nostra sicut :
passer erepta est de muscipuhi venantium fuge omnes promissiones hae- ,
reticorum. Si vis ad aeternam vitam velocius pervenire in viis peccato- ,
ruin nob remanere. Beatiis enim vir qui non abiit in consiho impiorum ,
et in via peccatorum non stetit, et in cathedra pestilentiae non sedit.
Exulta canta, et curre via, donec pervenias ad petram sanctam petram

,
,
caelestem petram aeternam vitam habentem nuUam perturbationem mor-

, ,
temque timentem, casum amicorum non respicientem nullas inimicorum ,
insidias formidantem in aeternitate cum aeterno regnantem ,cum perpe- ,
tua felicitate gaudentem. Domine domine lesii hiiins verae sempiternaeque ,
patriae qiii es aeterna via quoniam tu constituisti eam qui hajjitas in ,

:
ea , tii es : tii nos doeuisti : eius sempiterna lux et lucerna , sol iustitiae ,
ft iinus permauens dies , stella splendida matutina : tu templuin, sacerdos

n) Cod. nuiu/uam. — b) Cod. congreget.
1) Absoluta Davidis et Micliol parabola , sine ulla deatur oinnino fuisse sublatum.
in codice inteii-apedine inimo medio in versu Aniniadverte bonam
, , fi' 2) loci explanationem.
transitus ad asserendam Spiritus sancti deitalem, 3) Vides in Proverb. 1. 17. variani loctionem ht-
quod quideni apte lit in sernione ad baptizandos, ste ei iniuxtc iiotatam ab Augustino. Imte (\n\Aem,
^Knt etiam in praecedente sermone de Filii pariter u» lieic, etjam in Speculo Auuustini, ex itala vetere,
deitateactum fuit. i\iliilominius tamexabrupto tran- opud uosSpicil. rom. T. IX. part. 2. p, 27 In graeco
sitio fit, ut aliquid intermedium nisi fallor \i- tcxtu est (is/xvf. In vulgato yrux/ra.
, ,
,; ;
272 SERMO cxx.
sacrificiiim , i'ex , dux

dominator et rector tu eius societas et fons et
, :
pax : tu permanens dulcedo et illic omnes sequuntur tui ubique manen- ,
tem , nnsquam discedentem et per gaudiornm prata cum tuis virginibus ,
discurrentem. Te ergo quaesunuis extremi lamuli tui filii

;
quia dignatus
es, tui : te quaesumus, te petinius, ut ab ista societate congregationis huius
sanctae Hierusalem civitatis magnae non separemur, non segregemur, non
foris remaneanuis; sed qualeincumque particulam etsi extremam intra mu-
ros eius concedere dignare. Quoniam elegi abiectus esse in domo Domini
magis quam liabitare in tabernaculis peccatorum. Suscipiar a) illic libens
in officium ostiariiquoniam concupiscit et deficit anima mea in atria Dei.
;
VI. Si aeternam vitani veramque patriam desideramus et partem cum

omnibus sanctis eius, id est excelsis montibus super quos baec civitas fun-
data est, habere concupiscimus eligamus nunc etsi abiecti manere in domo ,
Domini i) quam confugere et habitare in tabernaculis peccatorum. Tri-

,
bidationes cum tribulata matre sustineamus , ne appetentes tabernacula pec-

catorum , fovea nos absorbeat haereticorum. Mater vera, mater sancta ec-
clesia mater casta, mater pulcln-a, colhge ad te et tene iihos suos quos
,
ipsa nutristi. \ irgo es , et omnes fihi tui sunuis ; integra es, et omnes
tu peperisti : pulchra es, et nulla te mala tangit concupiscentia ,
quae viro
tuo servaris casta et integra, a quo spiritah prole inveniris esse fecunda.
bnpetra nobis ab ipso sponso tuo tuitionem et consolationem ; tuitionem
ne nos terreat dura hominum et maligna potentia consolatio-
et frangat :
nem ne nos sustinentes humihtatem tuam a te rapiat temporahs fehcitas

, ,
quae quidem ad hoc nunc exaUatiu" ut perpetuo humihetur. Inhaeremus ,
uberibus tuis ne malae nutricis b) lac noxiuni desideremus: quae ad hoc

,
iiescio qua dulcedine papillas suas fbrinsecus tangens ad se infantes tuos ,
quos rapuerit apphcat ut veneno baptizationis 2) in anima eos intus occi- ,
dat. Omnes qui ex isto veneno erroris hausto poculo avide sumpserunt
aut biberunt, ad se celerius redierunt aut inhaerentes praefocati et mor- ,
Et tu haec videndo scimus vera mater, quod doles et voces

tui perierunt. , ,
precum tuarum ita aures tui sponsi propulsant , ut etiam nos audiamus
gementes audianuis, gemamus suspiremus, tecumque ahquam consola-
,
,
tionem AUissimi expectemus. Audiamus enim clamantem vide humihtatein :
meam de inimicis meis ,

qui me exaltas de portis mortis. Audiamus cla-
mantem et dicentem : noh gratulari mihi, inimica mea, quoniam cecidi

exurgam; quoniam si ambuhivero in tenebris , Dominus lumen est mihi.
fl) Cod. suscipiam. — h) Cod. male nulrllis.
1) Vides, ex Augustini sententia, non posse nos Membra Chrisfi servate unifatem atque integri-
caelestem ac bealam sperare ecclesiam , nisi ve- tatem wi.ius tunicae ,
quam nec persecutores Chri-
rae , id est catiiolicae , in terris ecclesiae adliaese- .^li ausi .mnt scindereetc. Quem Christus per ba-
rimus. ptismum vii-ifcat ,
quare eum arianus rebapti-
2)Augustinus in sermone edito de tempore bar- zanclo occidit? Sed et ipsi Donatistae rebapliza-
barico n. 10. Cavete, dilecttssimi arianam pe- , bant catholicos. August. lib. de haer. cnp. r,!), et
stem, 7ion vos separent a Christo ierrena promit- contra epist. Parmen. lib. II. 7. Iil(iiie scelus plu-
tendo , propter tunicam non vos expolient fide. ribus verbis detestatur in epislolis XXUI. et CVI.
;,
BE ACCEDEXTIBrS AI) CRATIAM. 273
Irain Domini tolerabo ,

quoniam peccavi illi, nsque quo iustificet cansam
meam , et perducat me ad se , et videbo claritatem ipsius. Tunc videbit
inimica mea , et operiet quae nunc se confusione ,
dicit milii , ubi est
Deus tuus .•*
Haec verha prophetica apponuntur vere niihi solatium acci-
pienti , vindictam de inimicis expostulanti.
i3. Respondeant tibi, mater, omnes qui teciim pariter genuerint <i)
fihi tui et consohitionis : persecutiones patimur , sed non derehnquimur

deicimur sed non peribimus semper mortilicationem lesu Christi in cor-
, ;
pore nostro circumferentes ut et vita lesu in corporibus nostris ma- ,
nifestetur. Audiat te ipse dicentem semper tolera semper tamquam fi- : ,
delis sponsa tolera , dicit sponsus tuus , iuxta viam meam , nt pervenire
possis ad sempiternam hietitiam meam ;
quoniam digne iusteque , et ut
decet acrius castigantur mali filii tui. Idcirco putas quia obhtus sum tui? Si
me dextera mea. Si
oblitus fuero tui Hierusalem, obhviscatur parum cre-
des, et iuro Adhaereat hngua mea faucibus meis si tui nou meminero.
/.'). ,
Si non proposuero Hierusalem in principio iocunditatis meae ut confu- ,
sionem aeternum obhvisceris. Haec fidchs promissio capita erigit fiho-

c) in
rum, cervices inchnat inimicorum. Non iam te perversa et tortuosa cavea
haeresis arriana , in aliqiia formidat nostra caelestis regina; quoniam tu
es filia Babylonis miseraquae ad hoc te cotidie male conponis
, ut a ,
casto sponso veraciter despiciaris. Ad hoc cotidie invadis ahena ut cum ,
omnibus simul perdas et propria. Cognosceris iam quae sis omnibus pa- ;
lam facta es qualis sis. non crederis veram fideji teneke Gatholicae quae ,
FiDEM Nox DOCES ESSE SERAANDAM ROMANAM i). Quaeris euim cpiantum in ,
te est, etiam ipsius lidei catholica d) fundamenta snlnertere. Christus noster

praedixit quod hi aediiicio tuo iion stal)it lapis siqjer lapidem. Cognosce-
ris iam quae sis ; manifesta es f), qualis. Vis te nosse quae sis ? dum certa-
mina consolationis aut fugis aut respuis nec in bello es fortis nec in , ,
pace fidehs. Mensura temporis expectatur, ut omnis haec tua superlna Iiu-
milietur, tua turpido 2) detegatur, vel dotes/) verae sponsae demonstrentur.
Perversa enim doctrina tua. Ecce g) Christi gloriae invidenti per suos tibi
resistit sub cuius nomine hititans ab illo temporalem tantum
Christus; ,
quaesistimercedem accepisti, quam voluisti fihos tuos ab insania et furore

: :
sanguinis non revocasti alienos in animo occidisti spoha peccantium

, ,
sine misericordia chvisisti , terrena potius quam caelestia dilexisti. Non ha-
bes aniphus quod ab ipso expectes non est quod de eius iustitia conque- ,
raris. Respondetur enim ab illo: amen dico tibi percepisti mercedem tuam. ,
a) Ita cod. Num pro gemuerint

? — Cod. viro. — Ita cod. — d)
b) cod., non catholicae. — c) It.i
Cod muuifcstcs e)
— /) Cod. dotis. — g) Cod. ct te.
1) En eKregium maiini Augustini testinioniiim de delatum percontatum esse illic ex episcopo ob eius
,
necessitate adhaereudi fidei romanae , ut quisîue orthodoxiam cognoseeDdam , utrumiiam cum eni-
a quovis haeretico aut schismatico distinguatur. IIoc scopis catliolicis , hoc est ciim romana ecdesia
catbolici horninis signum tradit etiam S. .Vmbrnsius, convenirel?
Augustiui in religione pater, qui hl). I. 47. de ex- 2j De voc. furpiilo pro iurpitudo , vide quae nos
cessu Iratris sui Satyri , scribit bunc in Sardiniam olim scripsimus ad Cic. de rep. I. 2.
27 i- SEKMO CXXI.
Vos auteni , filii dilectissinii , lionorate et diligite hanc verani matrem ,
teiiete concupiscite videre inetfabilem Trinitatem.

unitatem ,
Expiicit sermo (H.) de accedentihus ad gratiam sancti Augustini. ,
CXXI. LNCIPrr LIBF.R DE TKMPORE B.iRBARICO SAISCTI AUGLSTLM EflSCOPI 1).
cod. v.-)t. 450. i.lVlaiina ijhiiia, vahuis magnum, exi"it reinediuin niedicinae. Inter
strages, i-uinas, captivitates, et mortes, quas meritis ))eccatoruiu nostroruni

super nos venisse agnoscinuis «) quid nohis agendum est , ,
qui ex istis maUs
liberari cnpinuis nisi ad creatorem nostrum conversi
, , eum satisfactione
digna phicennis, qui eius longam et multam patientiam contempsimus. Satis

irascitur. Ita sentiunt qui ahquam adluic spem sahitis habent
,
qui non ,
iam in anima percussi sunt obduratique tantam plagam non sentiunt. Isti
,
vivi, iam mortui deputandi sunt et ut solent nequissimi spiritus perditi ; ,
perdere cupientes, niahs suasionil)us mortui vivos praefocare confiindunt.

Posseinus quidem et iios iljud dominicum seqiii praeceiJtum , ut sineremus
mortuos sepehre mortuos suos, nisi nos aha documenta atque exeinpla pro-
vocarent ovem perditam de ore leonis eripere drachmam in stercore
, ,
latitantem luniine veritatis inquirere hhum perditum paenitentem susci- ,
pere , hortari , monere, increpare , arguere ;

quae et ipse Dominus feeerit,
et nos per discipulos suos facere docuit. Faciamus itaque quod Dominus
iubet non quod servus mahis fieri timet. Dicamus quae dicenda sunt.
,
Nunc qui corrigi volunt , audiant admonentem ;

qiii vero in suis mahs per-
sistunt, audiant increpantein.
2. Ubi divitiae , in quibus spes magna posita ? Ab hominibus contemptus
est ille crealor et dives, qui omiiia dederat. Ubi sunt facuUates.^ ubi
aurum.^
ubi aroentuin ? ubi praedia ? Nonne ideo omnia perierunt quoniam avertit ,
•P5.XX1X.8. a nobis ihe faciem suam, de quo dicit propheta*: avertisti faciein tuam a me,
et factus sum conturbatus? Avertit a nol)is faciem tuain cum
ab eo aver- ,
timus faciem nostram. Largitus est ])luriina , et contemptus est. Ditavit
niultos et ab eis quos

,
ditavit blasphematus est. Sustinuit servos duros b),
nec forte correctos susciperet filios. Quis eniin pro tantis beneficiis dignas
ei gratias egit , ac non potius multa largienti insuper insultavit ? Quando

ille sancto c) tempore largas pluvias, quando auras salubres, quando ae-
stusutiles, quando fertiles $egetes , sive quibusque temporibus conpetentia
o) Cod. aguoscemiis. — 6) Ita cod. tidetur diiras. — c) Saiicto ,

pro sancil'i.
quoniaiii neqiie in lioc neqne in ilio de tempore

1) Idem liic sermo leîtur post praedictos duos rfe ,
rjratiam etiam Medioiani in oodice barbarko edito sermoue caplae Urbis diserta men-
accedeiitWu.î ad ,
ambrosiano D. lU. part.sup. Extat utique in ed. Maur. tio fit. Baccbautibus ergo per romanum imperiurn
T. VI. sermo alius, sed ab boe diversus Augustini barl)aris, bas homilias consolandi causa et ad nie-
de tempore barbarico. Extat item ibidem sermo de liorem frugem revocandi plebem suam, dicebat Au-
excidio Lrliis.ôsler bic quidem de tempore barba- gustinus ; quarum alteram nns in valiianis codici-
r?co dictus fuit post annum CCCCVI, quo auno periit bus ( itemque olim in mediolaneusibus , etsi tunc
Rbadagaisus Gotliorum rex,ut mox dicenius ; ante non edidimusi iuvenisse laetamur, et ad publicum
Urbem tameii captam ab Alarico aniio CCCCX, usum deferre. >'ovit etiam auctor Milleloquii p. 1 1 10.
,
DE TEMPORK BARCARICO,
lar""iri dignatns est ,

qnis domuin eins freqnentavit ? qnis ei pro tantis
muneribns dignas gratias egit ? Monne tnnc Inxns atque desidia atque , ,
obscena spectacula tnrpissima convivia aliaque licentiosa nequitia, quae

, ,
nos pudet dicere sed malos non pndet angere

, ita perstrepuerunt ut , ,
iure insteqne averterit Deus taciem tuam ab eis quia ab eo averternnt fa- ,
cies suas i)? Tales increpat per prophetam dicens posnerunt', inquit*contra : •ii.par.xxix.B.
me dorsum suum et non faciem snam. Et de talibus dictnm est quoniam

, :
pones eos dorsnm *. ]Non enim sunt digni ant tales invenientur de qui- , , • ps. xx. u.
bns dicit apostolus*: hos autem facie ad faciem gloriam Domini speculan- •i.cor.xni. 12.
tes. Facies Domini hanc avertit et supervenit in nol)is tribnlatio. Facies

; ,
Domini, salus hanc avertit, et super nos omnis tribulatio. Facies Domini,
;
snmmnm bonnin; hanc avertit, et invasit nos omne nialum, Facies Domini,
pax hanc avertit et ubi est pax ? Avertit enim faciem snam et non est
; , ,
qui redimat neqne qni salvet*.

, -Ps. vii. 3.
3. Nec tamen quiescnnt mali murmurare , detrahere , blasphemare , at-
qne in ipsa plaga positi liberas, immo male liberas extertere voces a), sa- ,
crilegasque mentes iam non celare sed prodere desiderare noxia quae , ,
,
sibi pntant esse magna remedia. Non enim desiint quornmdam Aoces in-
sultantes avitae ecclesiae dicentinm: o si sacrificaretur o si diis immola- !
rentur solita quoniam aut non venissent, aut iam finirentur ista qnae pa-
!
timur mala 2). Insipientium vox haec est illorum est haec vox de quiJJiis ; i. 2110. 1..
dicitur in psalmo *: dixit insipiens in corde sno non est Dens. Corrnpti , •?». xiii. i.
sunt et abominabiles sunt in affectionibus snis. Omnes declinaverunt , siiiiul
inutiles facti sunt non est qui faciat bonum non est usqne ad unnm.
; ,
Respondeat talibus vera sancta religio et filios vanitatis veritatis voce con- ,
vincat. O filii perditi in qnibus non est fides in vobis nunc sacrifican-
, !
tinin extinctae manus; qni diis falsis nuper sacrificavernnt vestros oculos ,
quodaminodo fernnt. Nec longa illa tempora commemorabo, qnibus sacri-

ficantibus manibus vestris, falsis et fallacibns diis, eo usque progressa snnt
bella, ut etiam eis civiiia adderentur. In quibns manibus? Filii sangnine m
parentum, parentesqne filiornm. Dura atqne atroci strage tnnc terra percussa
est, sicut romana testatnr historia. Nec tot illi dii proceres et scelesti
nec tanta illa tnrba deorum falsornm ,
qnibns tunc ara tnra et sacrificia
exhibebantur, ab illis malis cultores suos liberare potuerunt; qninpotiiis,
quia fallaces snnt spiritus vi talia beila gerebant b): ipsi fecernnt ipsi in-
, ,
stigaverunt, ipsi cnltores suos malis artibus decepenint.

4. Sed si ista quae in scholis cantastis 3), filiosque vestros in hodiernum
cantantes audistis , revocare vos ab ista vanitate atque impietate non pos-
a) Ita cod. Et quidcm p. 253. acln. excertendas vel potius exlertcndas. Heic malim exertare. — b) Cod. gercnt.
1) De terrena civitate Augustinus Civ. D. XV. 4. Poetas innuere videtur, qui deorum res gestas
3)
Ouaerit esse victrix (jentium cum sit captiva ri- scribunt quosque pueri in scholis cantitabanf^ Ipse
,
,
Augustinus serm. ed. CV. 10. recitat Virgilii ver-

''"rfY', •
2) Vuigansmundanonim hominum tunc qucrela ,
sus quibus lupiter aeternitalem romano' imperio
,
de qua saepe Augustinus atque Orosius.

spondebat ; seque eos iu scholis exposuisse narrat
, ,
;
2TG SKKMO CXXI.
sunt, praesens vos tenipiis edooeat. Quoniain sacrificantcm iuvenem, fortem

in regno constabilitum iure, a militibus ortlinatum
,
illi dii quibus sacri- ,
ficavit , miuime potuerunt, ipsaiiifpie maiuim priiis ainisit, quae

eum tiieri
post Christi corpus aram diabolo coiisecravit i). Ista si iutueremini, si ocu-
los cordis haberetis apertos rubor et pudor vestris (rontibus insideret ,
impiasque vestras voces et cogitationes aliquatenus comprimeret. Sed quo-

niam et in eo ipso quod tales estis ,
prophetia divina impletur, qui in sor-
•Apoc.xxu. u. dibus est sordescat adhiic*; exercete quantum potestis vestras impias voces
et quia maniis in caelum mittere non potestis , linguas vestras vehit sagittas
ignitas iaculante corde dirigite. Erigite a) cervices , calces iacite. Quid vobis
prosunt ista, quid vobis prodest contra Deum vos posse rebellarea).*^
miseri ?
Vanum est vobis adversus stimukim recalcitrare. Non est iniquus Deus, qui
infert irain ; vestris enim mahs moribus atque clamoribus exagitatus est
mundus: et ista exagitatione malorum atqiie iionorum siciit coenum atque ,
unguentum pari quotidie exagitatuin motu ilhid quidem exhalatS), hoc ,
suave llagrat; ita simiil boni atque mali indiscrete quideni jiurgati, sed alto
Dei iudicio separati, finierunt hanc vitam quacumque moi'te, ut illam susci-
piant boni quae non liabet mortem. Hanc intideles credere nolunt et amore ,
huius vitae obligati , nec istam tenere possunt , et illam non suscipiunt bo- ;
nain per inlidehtatem amittunt. Quid facitis, quid agitis ,o iugiendi ? Nonne
urgetur numdus? Urgemini et vos , dilectores , ut exeatis, atque ad illud
veniatis quod videre non vultis.
5. Sednecesse humani: ante oculos
est ut videatis has ipsas plagas geneiis
vestros non insultans b) sed dolens et gemens ponam et quid meritis nostris ;
responsum sit c), quoniam nos vobiscum (/) una catena calamitatis astrinxit.
Dum prudentiae c) vestrae credimus, dum vestris blaspliemiis aut partinuir/)
n) Cod. erige. — 6) Cod. iiisiillatis. — c) Malim repensum. — d) Cnd. nobiscum. — e) Ita cod. — /) Ita cod.
1) dubio Auguslinus loquitur de Rliadagaiso

Siiie vinci habemus a sacriiicunte ,
quihus non licet sacri-
(iOtliorum rege , de quo item Civ. D. V. 23. Nostra firare. rictus est Hhadagaisus ctc. Denique Orosius
incmoria recentis.simo tempore , aim Rhadagaisus liist. Vlf. 37. Rliadugaisns , omnium antiquoruni
rex Gothorum agmine ingenti et immani iam in praesentiumqiie hosiium immaiiissimus , repentino
Urbis vicinia constitutus , romanis cervicibus im- impetu tutam inundavit Italiam Hic paganus et etc.
mineret, uno die tanta celeritate rictus est , etc. scijtlia omnem romani generis sanguinem diis suis
ut ipse cum liliis mo.v captus poena debita neca- propinare devoverat elc. Fit omniiim paganorum
retur. Quas aMtem isfi {pasam) diis suis voces Iva- in Urbe concursus , hostem adesse praesidio deorum.
berent , quanta insultatione iactarent , quod itle potentem etc. quem Jiomani ob hoc praecipue ti-
ideo vicisset , ideo tanta potuisset , quia quotidianis mendum arbitrabantur , quia deorum favorem sa-
sacrificiis placabat atque iiwit<tbat eos? Nobis apud crificiorum obsequiis invitaret etc. Conterritum
Carthaginem dicebatur , hoc credere , spargere Deus Rhadaguisumin Faesulanos montes cogit etc.
iactare paganos , qiiod ille diis amicis jirotegentUms Pariim hoc est , nisi cciptum etcatenatum ac sub-
etopilukintihus quibus immolare quotidic fereba-
,
iugatum sciant ,
qucin timuere Romani ; illumque
tur , vinci omnino non posset ab eis qui talia diis idololatram suum , cuius sacrifcia se magis per-
rumanis sacra nonfacerent. Rursus ideiii Augusti- timescere , qiiam arma fingebaiit e.tc. Igitur Rha-
nus serm. ed. CV. 13. lihadagaisus rex Gotliorum dagaisus captus, ac pauli.iper reteiitus, deinde in-
cum ingenti exercitu, multo numerosiore quam Ala- terfectus est.
ricifuit, venit. Paganus homo erat Rhadagaisust 2) Ilos videlicet in sermone nostro CXIX. 9. dicit
lovi sacrificabat quotidie. Nuiitiabatur ubique, quod Augustinus perfidos christiunos.

a sacriftciis non desisteret lihadagaisus. Tunc om- 3) Vides exhalo , peiore tantum sensu , sine ullo
nes isti: ecce nos non sacriftcamus , ille sacriftcati adiuncto.
,
DE TE.MPORE BARIiAUlCO. 277
aut succiimbinius ,
ponam aiite oculos videre niala quae fiunt ; et qtii in
sordibus est sordescat adhuc , iustus auteni iustiora faciat, et sanctus san-
ctiora. Non enim spes bonorum in isto nuindo est posita i); spes enim quae
videtur, non est spes ,
quia et ipsa spes mundana quae videbatur in ama-
,
ritudinem versa est. Amaram enim potionem inundus suis dilectoribus pro-
pinavit. Vos alloquitur veritas o dilectores mundi. Ubi est quod aniabatis? ,
Ubi est quod pro magno retinebatis ? Ubi est quod dimittere nolebatis? Ubi
est Africa 2) quae toto mundo fuit velut hortus deUciarum ? Ubi tot regiones ?
ubi tantae splendidae civitates ? Nonne tanto haec aceiliius castigata est
quanto provinciis emendatis , ista corrigendo noluit sustinere disciphnam ?
Lugendo potius dicta sunt, quam insultando. Neque enim alienus poterit
esse ab istis calamitatibus ,
quenr intus conpassionibus pius tangit affectus.
Magno affectu ista de])utarentur , si tantununodo audirentur. Et cum ocu-
los vestros dura haec calamitas«) ferat, mortuorumque hominum sepehendis
cadaveribus nuUus occurrat 3) onmes vicos , omnesque plateas atrox mors
totani quodammodo foedaverit civitatem; considerantes etiam illa mala, niatres
familias captivas abductas ,
praegnantes absclsas , nutrientes revulsas inani-
mis parvuhs atqne in via semivivis proiectls quae nec vivos potuerunt li-
h) ,
lios retinere nec mortuos permissae sunt sepelire. Cruciatus in utroque

,
magnus et dolor. Hinc dolet avibus canibusque proiectum parvulum hinc ;
metuit offendere dominum l)arbarum : dolor , timor , tortores cordis assi-

stunt. Imjiosita etiam insolita humeris pondera , anima tantis cruciatibus
delassata, grandi pondere fatigatur et corpus. Et maxime a talibus feniinis
haec inopinac) barbarica potentia exigit, ut ea quae se sciebat multorum man-
cipiorum fuisse dominam , barbari se subito sine ullo pretio lugeret ancil-
lam. Impletum est illud ([uod dictinn est per prophetam David *: vendidisti •
ps. xli
populum tuiim sine pretio , et non fuit multltudo iu iubilationibjis eoruni 4).
Dura ab eis servitia sine ulla misericordia humanitatis a barbaris exiguntur.
Strepitus clamoris huius cotidie in auribus nostris ab eis ([ui coniuges cl), pa-
rentes illo im[:»etu [icrdiderunt exurgit. Dum talia conspicimus, atque talia
videmus, numquid ferreae sunt carnes hominum, etiamsi sensus ferreus in
aliquibus invenitur? Quis ista audiens vidensque nondoleat, atque in eis f. aoi.b.
qui perpessi sunt se potius quam illos [ilangat? Quis dabit capiti meo aquam,
a) Cod. calamitalix. — b) Cod. sc vuLsire manihus. Divinent critici. — c) Cod. inopia. — d) Cod. cnniufjis.
1) Videant mundani sententiam vere cliristi.inam. ptas , insultant (pagani) cle cadaveribus insepultis.
2) Calamitates pulilicas AtVicae per iila teinpora 4) Cod. tribulationihus ,
quae iectio nulla ratione
narrat lugetque Ati^'ustiiuis iu epistola CXI, quae ferri poterat. Substitui iubilaiionibus , iit legit rea-
est ad Victorianuin scriptaque ereditur circa an-
, pse Augustinus in explanatione psalnii XLIII. Porro
num CCCCIX, ante Roniain al) .\larico captam. Nar- cur graeeus textus , unde rnanavit vetus itala ab Au-
rant easdem calaniitates AtVicae Jlauriui editores gustino retenta habeat KXaXay/âo-i ;/f6(7fl//o)(;6i«
, ^
in vita Ausustini lib. VI. cap. 7. pro d\X!iyij.-ji(7i commufationibus,-at liebraica aueto-
3} Augustinus in libro de cura gerenda pro mor- ritas, aliique interprefes ,
patet e\ facili permutatio-
tuis n. 3. loquens de romani iniperii sub baibarls ne praedictorum vocabulorum. Graeci autem textus
exridio, insepultorum quoque cadaverum meiiiinit: videsis elcgantem explanationem sancti Cyrilli apud
cjuibus cnm responsum fuerit , animas Jidelium nos T. III.Ioc.cit.ps. Ceteroqui scribunt /H6;/(7to-
pro fidei suae mcrilis a Christo /«/.v.se susce- nibus etiain sanctus Ambiosius et Cassiodorus.
!
27S SKRMO CXXI.
et oculis meis fonteni lacryinanim , et plonins plorabo clie ae nocte vulne-

ratos filios plebis ineae ? Deficiunt flendo oculi eoruin, qui considerant non
soluin mortes coiporum veruin etiam animariim.
G. Cliristiani cliristianis loquiinur. Ex. parte meliore melior pars in lio-
mine intercepta doletur. Miiltos enim considerainus in ista vastatione sine
sacrainento bajitismi ex. ista vita fuisse ereptos, atque inter vasa irae inex-
piatas aniinas fuisse relictas. Qiiis hictiis idoneor i), quis planctus aeqiiior
inveniri potest ? qiiando sic ira exarsit oinnipotentis nt repelleret taberna-
ciiluin suum in quo habitavit in hominibus ; et ille qui unico tiUo non
pepercit , sed pro nobis omnibus tradidit iliiiin , nec pretium tanti san-
i!;ninis attenderet ,
qiiando intus in corde iiostro temploque dignatus est
suo ? Ita ibl oinnia violata esse perspexit, ut etiam ijisa sanctificata, in
quibus fidelium sacrameuta celebrantur , hostibus tradere noii dubitave-
rit, nullae «) ecclesiae , niilh clerico , nullae sacratae virgini , nnllae par-
cens civitati. Niiinquid iniquus Deus , c|ui infert iram * , ait apostolus? Ab-
sit. Videmus, intelligimus, atc|ue utinam corrigamur b)\ Nec tainen ille qui
sic irascitnr , et iuste irascitur , omnein misericordiam suam obsidet c), qui
potest d) omnem humanain creatiiram totumcpie muncUnn inio cUUivio per-
dere , aut incendio caelitiis concremare. Sed parcit uni civitati , dum aUam
castigat ; et parcit nni provinciae , (hun aliam castigat ; et castigatam re-
parat , atcjue in ipsa castigatione mensuras nobis incognitas ser\Tit. Et agi-
tur Uoc alto iucUcio omnipotentis , ipsoruincjue impias sustinet voces quos ,
non tradidit barbaiis impiis. Sed ecce , inquiunt , omnia perierunt. lure
et iuste perienint omnia , cpiia noluisti dare ei cjui tibi dedit omnia. Ni-
hil liuc attulisti in Uunc munduin , nudus venistl , omnia Uic parata in-
venisti : communlcare cuin egeno et paiipere noluisti : Uorrea implebas ,
apotUecas claudebas , cellaria Uonerabas. Quando pauperibus exinde e) non

erogabas ,
quibiis ea nisi barbaris reservabas 2) ?
Doleamus ista, Fratres mei quia derelicti sumus super terram pec-
7. ,
:
cata nostra agnoscamns ne cum iinpiis jiereamus Deuin digna satisfactione , ,
placemus. Quam velociter placavit iram melicus ille c|ui dixit*: peccatum
ineuin cognovi , et iniustitiam meain non operui ; dixi ,
pronuntiabo ad-
versus me delictum meum Domino. Et c[iiid secutiim /) est ? Et tu dimi-
sisti impietatem mei cordis. Credite cpiia non est apud Deum iniquitas ;
credite Deus cpiod creavit

cpiia diligit ; nemineni persecjuitur Deus si ,
ipse non persequatiir Uomo. Non propter terrenam cUristiani

felicitatein
efliscti sumiis non propter divitias inundi ; , vel propter istam vitam CUn-
n) Ita cod., non nulli. — b) Coil. corrigamus. — c) lla coil. — rf) Coil. proph-r. — i) Cod. <•( inde. — /) Cod. sfciitus.
1) Aiiiniadverte eradum comparativuni idoneor. staretur invursu ,

quam muUi huius ritae tempo-
Apud Forcellinum vi.x sunt aliqua exempla idoneior ralis amatores , ut eam vel infeliciter producen-
et idonior.
nudaiiique redimerent , dederunt omnia quae
(i(,„i ,
2) Augustinus epist. CCXXVII. 4. /Vorfo cum Ro- illinon solum obleclandae et ornandae , verum
ma ,
domicilium clarissimi imperii barbarico ca- eliam sustentundae tuendaeqne sercabant
,,
DE TEMPORE BARBARICO. 279
stum colimus. Ipse enim, ciiius signo censemur pauper pro nobis factus ,
est, cum dives esset in mnndo veniens indiguit qui omnia creavit ama-
: , :
ritudinem pertulit istius vitae ut dulcedinem illius demonstraret aeternae. ,
Denique ad caelestem mensam angelorum nos invitavit et in cella men- ,
dicitatis Ne famem timeremus -XL- diebus

nostrae fel et acetum hihit. ,
ieiunavit. Ne nuditatem pertimesceres praeter unam tunicam aliam di- , ,
scipulos suos liabere vetuit. Ne anriim diligeres, etiam oblata contempnere

docuit. Ne tribulationes expavesceres omnia ipse sustinuit. Ne mortem ,
formidares, et hanc ipse suscepit. Cum ista nos docuerit non tantum verbo
verum etiam exemplo , delicati milites tanti regis , iniqui discipuli tanti
magistri , nec fortiter pugnare pro patria ma- , nec disciplinas et regulas
gistri servare contendiinus magisque ista bona quae ille eontempsit et

;
,
oontempnere docuit quam illa permanentia quae promisit ab illo acci-

,
,
pere volumus. Et sl ea pro nostra utilitate subtraxit stomacbantes eum ,
continuo blasphemamus. O insania mentis caecitas cordis nec amare do- ! !
nantem et blasphemare utiliter auferentem.

,
8. Sed ecce mihi, inquis ille totiim abstnlit, et ego egenus rcmansi ,
et ille de alieno plenus est. Video intendo considero in isto mari po- , , ,
sitnm piscis te grandior devoravit. Expecta paullnlum, veniet amplior ^

qui devorantem expoliet , et auferenti auferat. Quannis enim tu iusta pas-
sus sis , cjui non erogando , male retinebas tua , et vidisti et videbis quae
patiantur qui rapiunt ahena non enim [loc flagelhnn nostrum ex quo
:
flagellamur ideo semper durabit qnia manus, reum tenet omnipotentis.

,
Vivus enim fert corrigiam mortui animantis ; flagellatur cjnidem qui ex ea

castigatur, sed etiam ipsa corrigia flagellando eonteritur. Non sibi blan-
diantur qui mahs nostris insultant , non sibi blandiantur qui nostris cru-
ciatibus delectantur.Quid insultat moriturus aut mortalis? Jlhic veniemus,
nbi malorum non sed stridor atque ploratio. Nec silii blan-
erit insultatio,
diantur qui de mortuorum praedis ac rapinis facere videntur eleemosynas
ut unus vestiatur, ahus expolietur. Quahs eleemosyna est ut unus pa- ,
scatur, ahus occidatur? Utrum quaerit ista Deus? immo audeo dicere , odit
ista Deus. Ipsum audi prophetam i) quid dicat : qiii profert sacrificium
ex substantia pauperum, quasi qui victimet filium in conspectn patris sui *. • Eccii.xxiv.si.
Non accipiam inquit ista de manibus vestris. Manus enim vestrae san-
, ,
guine plenae siint. Et ahus propheta ait panis egentium *, vita pauperum :
• os. ix i.
est: qui defraudat iUud, homo sanguinum est. Contendite facere eleemo-
synam, qui vuUis facere eleemosynam, ut de iustis laboribus faciatis non
de rapinis ne multi contra te clamantes exspoliati, non pro te exaudian-
;
tur pauci vestiti. Nohte gloriari nec rapinam concupi-

super iniquitatem , t.m.i>
scatis. Divitiae si fluant, ne
apponatis cor. Ne rebus fluxis terrenis atque
caducis ponas cor , cni quotidie dicitur sursum cor a).
1) P.ursus Ecclesiasticum prophetae In missa videlicet. lain de niis.^â quolidia-
titiiio donat, 2)
veluti superius 265. autem
p. Talis appellationis na sermoaem Augustini iiabes iuter hos nostros V3-
'•ausain tradit ipse Ausustinus de doct. ch. 11. vi. ticanos p. 224.
,,
280 SEr.MO cxxi.
(). Si aiitem apposueris, (piid respondetur ? Quid gloriaris in nialitia ,
qui potens es in iniquitate ? Kt , iniustitiani cogitavit lingua tua. Dicis enin
in corde tuo: faciain quod possuin ,

inipleain a). cogitatione ineas, suffragan-
tur inihi consilia niea , adest auriiin, superhabundat argentuin , oninia niea
sunt. Tiia sunt oinnia ? Stiilte, hac nocte exposcunt a te aniiiiani tuani ;
quae praeparasti cuius erunt *? Hoininem te esse cognosce, qiii de homini-

bus iudicas impar est quidem dignitas sed communis ista fragilitas. Tu
: ,
attendis disparein te liahere vestein sed ego demonstro communem nos ,
habere ciitem. Ecce rapis ecce totiim poscis et pro salute tua tempora , ,
pecunia redimis. Post paulum fel)re adveniente exire cogeris b). Ul)i est
quod emisti ? ubi est quod reddidisti? Noli gloriari super iniquitatem.
Ruina inundi , si et vos homines estis terrere vos debet non consolari. An ,
non vos terret illa vox lohanuis apostoli describentis iu apocalypsi ruinam
saeculi , et dicentis *: septimiis augelus, inquit, tuba cecinit, et lactus est
sol nigei" ut cilicium , et luna sanguihea facta est , et stellae ceciderunt
eo niodo ,
quasi ficiis vento magno agitata amittit acerbos fructus suos. Et
caelum recessit , ut liber dum solvitur : et oiiines montes et insulae de locis
suis motae siint, et reges terrae , et maxiini quicjue tribuni , et divites, et
fortes, et onniis liber et servus absconderunt se in speluncis et cavernis
dicentes montibus et petris , cadite super nos , et abscondite nos a con-
spectu patris sedentis super trhoiuim et ab ira agni : quoniam venit dies
magnus irae ipsoriim , et qiiis poterit stare ?
Erudimini ergo omnes qui iudicatis terrain. ludicare, est carnem
lo.
domare i). Erudimini ergo omnes qui iudicatis terram apprehendite disci- ,
piinam neqiiando irascatur Dominus. Sed quoniam duin veritas i])sa cla-
,
maret et per sanctos suos qiiae et nunc non tacet per qualescunique mi-
,
,
nistros suos, facti estis niali veliit aspis surda et obturans aures suas, quae
nolnit audire voces incantantiiun , et medicaminibus ohstitit medicatis a sa-
j)ientia; agite, mali ,

quod potestis , implete iniustitiam vestram , non quie-
scat mala voluntas vestra ,

persequimini iustos ,
persequimini et iniustos
agite officia patris vestri. Omnes qui de patre diabolo estis, facta ipsius fa-
cere concupiscitis ; et ille enim bonos malosque persecutus est ; sed aliis iuit
supplicium , aliis niagnum praestitit benehciiim. Mam et Abraham r) tempta-
tum , et lob vulneratiim , Dei iecit amicum ; et Ananiam possessum, fecit

furem; et Pauliim colaphizatum , fecit foi^tem ; et Iiidam relictum, fecit tra-
ditorem Petrum quem fecerat praesumentem conversum timuit flentem.
; et ,
Nec tainsn Deus iniusto sed alto iudicio, et Abel innocentem a fratre malo
permisit occidi, uec lob divitiis passus est sauciari il), nec Ananiae locum dona-
vit ad ignoscendiim nec Paiilum deseruit colaphizatum quem sua gratia fecit
,
robustum, nec Iiidam suscepit paenitentem nec Petrum deseruit flentem, ,
a) Pro imijhbo, ut cMcam pro dcMo. — b) Coil. cot/aris. — c) Caiii non Abruham. — d) Cod. ciiciari.
.llilii ,
1) Plane sil»i consnnans Aiigustinus serin. ed. ergo iudices terrae : corpus casiiijeitt ,
Ubidines
XHI. I. citato liuius psalmi II. veisiculo 10. ait: frenent , atuent sapientiam , rincunt coiicupiscen-
ierrain iiulicarc , est corpns dumure ele. Judiant tiam \ el ut hoc fuciant , erudianiur.
,,
BE TEMPOHE BARBAIUCO. 281
queiu respectu idoneo suum idoneum amatorem. Novit euim

fecit ille qui
ad lioc stat in synagoga deorum ut Deus discernat novit alto , , iudicio
nobls incognito separare vasa irae a vasis misericordiae. Qiiid mihi domon-
stras specieiu atque magnitudinem tuam o vas perfectum in perditioue? ,
Mustum rt) sancti spiritus portare non potuisti, cjuo accepto , contlnuo
crepuisti : totum fractum es, ad nihil utile es , nisi ut ex fragmentis tuis sa-
norum vasorum sonum praebeas. Percutiat testum fractum vas sohdum

percutiat testum fractinn vas fractum, quahs sonus procedit ex fracto vase?
quia omnia perierunt Quahs sonus procedit ex vase
, Ijlasphematur Deus.
integro? Dominus dedit Dominus absulit; sicut Domino placuit, ita fa-
, et
ctumest; sit nomen Domini lienedictum.

II. Convertimini corrigimini; cum tempus est, inquirite Deum. Tem-
,
pus est ut reficiamini, tempiis est ut repareinini. Et si ahqiii fracti h) estis

omnipotentem figulum artificem habetis. Credite quia potens est reparare
perdita, qui creavit omia integra. Ecce enim ait ipse sicut lutum figuU :
vos estis in manu mea. Superius enim lianc simihtudinem jiosuit, quam
in consequenti exposuit. Vade, inquit * in domum figuh Dominus ad pro- ,
•
Hier. xviii 3.
phetam et iln audies verba mea. Perrexit ad domum figuh, et ecce fa-
,
ciebat opus suum in rota. Et cecidit vas quod faciebat de manibus eius,
et fractum est. Et accipiens riusum illud c), formavit ex ipso ahud vas, si-
cut placuit coram illo facere. Et ait Dominus: numquid non possum sicut
figulus iste fecit, ita facere vos domus Israhel ? Ecce sicut lutum figuli vos
,
estis in manu niea. Terminum i) loquar super gentem et super regnum, ,
ut exterminem illos et perdam. Et si conversa fnerit gens illa a malis suis,

ego paenitear d) in niahs quae disposueram ut facerem illis et non faciam. ,
Et iterum terminum loqiiar super gentem et snper regnum ut aedifi-

: ,
cem iterum et plantem. Et si conversa fiierit gens illa, ut non faciat secun-
dum iustificationes meas, paenitear et ego in bonis quae disposueram ne
facerem illis, et non faciam. Et nunc ait : avertat se unusquisque vestrum
a via sua mala , et meliores facite cogitationes vestras. Ecce cadunt iusti, f. 202. a.
iustificantur impii ; sublevantur humiles. Quid

deiciuntur praesumentes,
mflaris c) de potentia? quid gloriaris in malitia? Si vis vere exaltari, dig-
nare humiliari agnoscere quid sis. Agnosce terram et finumi. Ouod ista
,
non cognoveris, frustra cervices iactas/). Deus superlus resistit, humiiibus

autem dat gratiam.
la. Consolamini humiles, consolamini qui estis pusillanimes confor- ,
taniini, et iam nolite timere. Ecce Deus noster retribuet iudicium; ipse
veniet et salvos vos faciet, Dominus in proximo est nihil solliciti fueritis. ,
Saeviat^) nuindus, saeviant dilectores mundi, terreat gladiiis inunineat fa- ,
"ns, vastet pestilentia, habundent morbi, consumat mors; (piis nos se-
") Cod. mullum. — ijicod. aliqui,! fdrii. - r\ Cod. iilum. — d) Ila cod. — c) CcxJ. inflam. —/) Cod. tuas pro iac/as.
-S)Coil:.,eniat hlc et postea.
1) Ex graeco voe. ooc- qiiod sicnifif.it tsm tf.rmiiium , qunm dn-retum.

282 si;n.',!0 cxxii.
j)arabit a karitate Dei? tribulatio, an<;n.stia, an fames, an periouhun, au

a;Ia(lius? Deus pro uobis, quis contra uos? Et ueque mors neque
Et si ,
vita, neque neque principatus poterit nos senarare a karitate Dei,

auiijelus,
(}uae est in Christo lesii domino nostro. Adest nobis perpetua felicitas;
quid nos terret nuuidi infelicitas? Si istam infelicitatem munchuiam saucti
onuies timerent, perpetuam felicitatem uon haberent. Si felicitas huius mundi
transitoria dihi>itur, perpetiia uon invenitur si vero perpetua felicitas quae- :
ritur, quouiam iiic non invenitur, ut ad perpetuam felicitatem veniatur,

quaecumque intulerit mundus ])atientissime tolerentur. Quantum est mihi ,
quod toleratur, contra ilhid quod promittitur? Non siint cou(hgnae pas-
siones liuius teniporis ad futuiMin gloriam quae revelal)itur in iiobis. Nul-
lae ergo nos pressurae detineant, nulla calamitas frangat. Dominus in pro-
ximo quid nietuis?
est;
Sed ecce Aideo, errasti quoniam gregem deseruisti et in montibus
l3. , ,
vagaris i). Tiines hipum, metuis feram, expavescis canein. Clama ut te ,
audiat pastor. Clamat ovis errans. Habens multas oves in grege a) dic dic , :
erravi velut ovis perdita. Clamaetdic: libera a framea aniinam meam, et

de nianu canis uuicam nieam saha me de ore leonis. Clania et dic: pe-
;
riit fuga a me; claniavi ad te Domine: dixi, tu es spes mea, portio niea
,
in terra viventium. Libera ine de manibus inimicorum meorum, et eorum

qiii me persequuntur. Nunquid iste pastor bonus qiii animam suain po-
nit pro ovibus, ad quam sic clamat haec ovis , eam dimisit errare diutius,
aut a feris vel a lupis passus dilaniari atque consuini? Absit; quin inimo
relictis 'IC* perrexit quaerere ovem perditam. Nec quia clamantem audi-
vit, ideo perrexit; sed ante quam clamaret, numerum ipse inspexit; nu-
merus enim omnis centenarius fuit, ex quo numero ista ovis erravit. Re-
lictis ergo, ait evangelista -IC- abiit quaerere unam quae perierat ,
quam
inventan> reportavit ad gregem. Ameu.
Explicit liber de tempore bnrbarico.
CXXII. SERMO S. AUGUSTIINI DE TRIBULATIONIBUS ET PRE.SSURIS MUiXDI 2).
ad-
Cod.
f.
vat. 47'J.
ei. b. vat. "iso. 'uotienscumque pressurae seu tribulatiouis aliquid patunur ,
eturb.77.f. 84.a.
monitiones b) suut et simul correptiones nostrae. Nam et ipsae sanctae lit-
terae nostrae nou nobis promittiint pacem securitatem , ,

et quietem ,
sed
a) Cod. lcgc. — b) Cod. amm. ut alibi.
imminente obsidionis aut exciilii periculo docet

1) Loquitur Augustinus de iis qui persecutionem ,
,
barbaricam vitantes, ad montes confugerant , ibi- in epistola CCXXVill. quae est ad Uonoratum.
que segreaati a reliquo Christianorum grege erra- 2) Apparet bunc sermonem dictum fiiisse ab
,
Augustino, turbata et periclitante re publica; quani-

bant. Ipse Augustinus ciica annmn CCCCX, quo
capta Roina fuit,diu abfuit Hipponeregio, ut nar- obrem prope ilitim de tempore barbarico eollocavi.
vat in epistola CXXII. ad Hipponenses suos ; ve- De pressnris ecclesiasticis iiabenuis tractatum At-
rum alias ob causas, ut ibi agnoscitur , non licen- tonis episcopi vercellensis, cuins partem opusculo-
fiosa libertate , w<l necessaria gervitute. Ceteruin rum antea desideratam nos edidimus in se\!o vola-
quandonain cpiscopo ipsi sive clericis fugere liceat mine Scriptoruin veteruin.
,
PE PRESSURIS MIXDI. 2S3
tribulationes pressuras scandala non tacet evangermin : sed qui persevera-

veritusque in fineni, liic salvus erit. Quid enini boni aliquando habuit vita
istaab ipso prinio hoiuine cn. quo ineruit nioi tein ex. qno inaledictuin
, ,
accepit ? de qno inaledicto nos Cliristus doininus hbcravit. Non ergo mur-
nuirandum est Fratres, sicut qnidain illoruin murnuiraverunt ut ait apo-
, ,
stolus, et a serpentibus perierunt *. Quid tale modo, Fratres, genus hu-

inanuni patitur insolitum, quod non patres passi sunt? Aut quando taha
patimur ,
qualia illos passos fuisse cognovimus ? Et invenis homines miir-
murare de teniporibus suis et quod illa tenipora bona fuerint parentum
,
nostrorum ? Quid si possent revocari ad tempora parentum suorum? etiam

ibi murmurarent. Quae enim putas tempora bona fuisse? Praeterita quia ,
iam non tua sunt ideo bona sunt. Si iain maledieto Hberatus es si iam
, ,
iii Dei iiliuin credidisti , si iain sacris litteris vcl iinbutns vel eruditus es
iniror computes bona teinpora habuisse Adam. Et parentes tui Adain por-
taverunt. Certe ille est Adam cui dictuni est : in sudore vultus tui edes
panem tuum et operaberis terram de qua sumptus es spinas et tribulos
, ;
pariettibi. Hoc meruit hoc accepit hoc de Dei iusto iudicio consecutus
, ,
est. Quid ergo putas praeterita tempora' fuisse mehora quam tua ? Ab illo
Adam usque ad hodiernum Adani, labor et sudor spinae et tribuh. Excidit

nobis dihiviuin ? Excidere laboriosa tempora famis atque lêlloruin ? qnae
ideo scripta sunt , ne de praesenti tempore contra Deum imirmuremiis. Ex-
cidit tempus ilhid apud jjatres nostros longe a vestris temporibus remotis-
simos qnando caput mortuum asini tanto auro vendebatur i), quando ster-
,
cus columbinum non parvo argento emebatur? quando nuilieres de coine-

dendis inf"antil)us suis pactae sunt et cum unus occisus consumptus es- :
set, et alia suum nollet occidere tahs causa ad iudiceiu venit ad regein , ,
venit , ubi se ipsuin reuin ])Otiiis fpiam iudicem invenit. Et quis com-
sufficit
memorare illius temporis aiit beila aut fames? Aiia ergo illa tempora fue-
runt Nonne omnes audita oinnes lecta perhorrescimus ?
? , Ut habeamus
unde gratulemur, quam unde de nostris temporibus murmuremus.
])Otius
2. Quando ergo bene fuit generi huinano ? quando iion tinior, quaiido
non dolor, quando certa felieitas ? quando non vera infelicitas Si non ha- !
bes, ardes ut acquiras. Habens, tremis ne perdas. I'^t qiiod est miserius, et
in illo ardore sanum te putas. Ducenda est uxor ? si iiiala
et in isto timore
fst, poena tua; bona, vereris ne forte moriatur. Filii non nati torquent
si
doloribus , nati timoribus; (pioniam gaudentes facit natus, qui continiio

timetur ne plangatur elatus. L bi erit vita secura ? Nonne oinnis ista terra
quasi navis inagna est, poitans fluctuantes, j)ericlitantes tot procelhs et ,
tenipestatibus subiacentes? Timent o) naufragiuin susjiirant iitportum qui ,

,
^'•^m se intellegunt peregrinari. Ergo qui dies boni dies incerti, dies prae- ,
tervolantes? Dies autein finiti qiiarc veniant ? dios qiii idco veniunt ut non ,
"^ Cou!]. timcns

, et mox suspiriins,
K U. Ueg. VI. 25. Porro Aiiguslinus ideni lioc esemplum expouit ia enarr. II. in ps. XXXIIi. n. 17.
,
284 SERMO CXXIII.
sint. Quis est erjô qni vult vitam , diligit <lies videre lônos ? Ilic antem
nec vita, nec dies boni ; dies eniin l)oni, ipsa est aeternitas. Dies qui sunt
sine fine, dicti sunt dies. Hahitabo, inquit in saeculnin in longitudinem die-
rum. Item dictum est: quia nielior est in domo tua nnus dies super milia. ,
]Meliorunus sine fine. Tale ergo quid desideremus. Tale quiddam nobis
promittitnr, nsitatis nominibus, iniisitatis rebus. Quis est hoino qui vnlt vi-
tamPCotidie dicitur: vita et vita. Sed (piid ad illam vitaiu ? Et diligit videre
dies bonos. Cotidie dicuntur et dies boni sed si discutiantur non inve- ; ,
niuntur. Bonum dieiii diixi hodie. Si amicum tuum invenires boiium eiun ,
duceres, si stare tecuin vellet. Nonne semper homo queritur de amico suo,
si eum videat et praetereat ? Talis est ergo ille dies bonus qui te videt ,
et praeterit. Eonum duxi. Ubi est ? duc illum ad me. Bonum diein duxi.
Quod gaiides ductum ,
plange transactum. Quis est ergo homo, qui vult
vitam, et diligit videre dies bonos? Omnes respondemus, ego. Sed post
istam vitam ,
post istos dies. Si ergo diflerimur, quid nobis dicitur ut
ad id quod differimur ? Quid ergo faciam in hac
faciamiis et perveniaaius
vitaqualicumque, ut veniam ad vitam et dies bonos? Quod sequitur in
eo psalmo cohibe linguam tuam a malo et labium tuum non loquatur
: ,
dolum declina a malo et fac bonum. Fac ergo quod iuljetur et aeci-
: ,
pies quod promittitur. Si laboriosum putas , et deiceris lal)ore operis

erigere splendore mercedis.
CXXIII. INCIPIT IIOMILIA SANCTI AUGUSTINI EPISCOPI [DE CARITATE.] 1)
i.i*ratres dilectissimi , faciamus bonuni ad omnes homines, et patien-

('.0(1. palfit. vat,
^•K!. 70.
f.
tiam habeanuis, vivamus in hoc saeculo diliga-

et pie et iuste et sanc^te :
nius inimicos nostros et bene faciamus his qui oderunt nos

,
et oremus ,
pro persequentibus nos et calumniantibus nobis, ut simus filii patris no-
stri (pii in caelis est, sicut Salvator docet, ut cum ipso regnemus sicut
anfTeli in caelo ubi nou timenuis inimicum, nec perdimus amiciim ubi
,
,
vivimus liberamur a tempore malo

cum bono ,
ubi veniemus ad illam ,
aeternitatem ubi non timemus hostem nec

,
praedonem, ubi stabilitas iu-
ventutis et securitas de
,
metii sem-ctutis, ubi non putantur dies, nec heri
nec hodie nec cras nomiuatur, sed aeternitas sine labore serenitas sine ,
nube, gaudium sine hne. Haec sunt promissa. Habetis, karissimi, et his
similia quia oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor
hominis
,
praeparavit Deus dlligentibus se *. Ideo, karissmu, con-

I. cor.ii. 9. ascendit, quae
tendamus per augiistam [ôrtam et artam viam quae ducit ad alta caelo-
non oceurrebat; sed quanivis Augustini no-

1) Serinonein luiiic mihi suppeditavit codex per- inihi
men ut ceteri gerit in co(hce vahle tamen du-
vetus palatiuus vat. saeculi ferme decimi. Continet , ,
,
utrum auctore diiinus sit nec ne. Ne-

iscodexscriptavariaecciesiastica,inter(juaeS. Au- bito taiito ,
gligenduui alio(iui non putavi sed criticis potius

gustiui de geoesi adversus Manichaeos , eius(lenK|ue ,
varios sermoues (juos reperi editos. liic tameu in- ut iudicent exhibeudum. De caritate quidem saepe
,
foaciouatum esse Augustinuin alilu dixiiuus.

iereditos (neintel-illosquidemad fratresineremo) ,
DE CARITATE. 285
rum , et pauci sunt qui inveniunt eani. Angusta porta et arta via ani-
mae ,
quidquid boni operis anima contra voluntatem malitiae suae pati-
tur Haec angusta porta et arta via quam docuit nos Salvator ascendere ,
et intrare , in vigiliis in longanimitate

, in tem-
in ieiuniis , in caritate , ,
ptationibus pro Christo mansuetudine, in martyrio, in humilitate non

, in f. 77.
iicta in caritate quae his maior atque sublimior

, nihil enim horum om- :
niuni operatio si non habeamus caritatem

, quae in his omnibus mandatis ,
Dei arcem atque principatum optinet: caritas quae est dilectio Dei et pro-
ximi in toto corde et in tota mente. Quaecumque volumus ut faciant nobis
homiiie^ bona, ita et nos faciamus illis. Haec est enim lex et prophetae.
Sicut dixit lohannes apostolus *, Deus caritas est ; et qui caritatem habet • i loh. iv. s.
in se , et Deum habet; et qui caritatem non habet, nec Deum habet sed
diabobun. Si quis autem se dicit dihgere Deum et non diligit fratrem ,
suum , hic mendax est , et veritas non est in eo. Et qui odit fratrem suum,
bomicida est. Paulus apostolus dicit *: et si tradidero corpus meum ita •
i. cor. xiii. 3.
ut ardeat ,
prae ieiunio scihcet et abstinentia ; et si distribuero omnes fa-
cultates meas in cibos pauperum et si Hnguis hominum loquar et ange- ;
lorum habuero onmem scientiam et prophetiam omnem fidem habuero

, et ,
;
caritatem non habeam nihil mihi prodest. ,
2. Videtis ergo, karissimi quia sine caritate omnia quaecumque facia- ,
iiius nihil nobis prosunt

, cpiia Deus caritas est et sine Deo nihil nobis
; ,
prodest facere et inane expandemus studium * nostrum si non habeamus

; , ita coa.
caritatem quae est Deus. Caritas patiens et benigna est, non aemulatur, non
inritatur , non non gaudet super iniquitatem con-
cpiaerit quae sua sunt , ,
gaudet autem omnia sustinet onmia ci-edit omnia

veritati ; omnia suffert , , ,
sperat. Caritas numquani excidit quae ducit sectatorem suum ad regnum ,
caelorum in medio angelorum, ubi numquam morietur neque sitietur um- ,
quam. Haec sunt opera quibus dominus lesus dixit esse angustam por- , t.is
tam et artam viam quae ducit ad regnum caelorum et pauci sunt qui ,
inveniunt eam,; quia dlcitur : muki vocati, pauci vero electi , id est san-
cti et immaculati. Et custodiamus , ut cum
paucis inveniri mereamur in
regno : quia pusillus grex , cui placuerit patri dare hereditatem quia lata :
porta et spatiosa via quae ducit ad perditionem ,

per qnam totus numerus
peccatorum praecipitantur ad perditionem instinctu diaboh, et vitio vo-
lumptatis*rapiuntur ad mortem id est ad poenam. Qui non audiunt prae- • lu cod.
cepta , et transgrediuntur mandata Dei iudicia et praesentiam Dei et an- ,
gelorum non tinient, sub qua peccare ausi sunt. Quos necesse est ponere
in poenis perpetuis ,
qui eiciuntur in tenebras exteriores , ubi erit fletus et
stridor dentium libi ignis eorum non extinguitur, et vermis eorum non
,
moritur. Quibus iuravit Dominus: amen dicovobis, non novi vos, discedite
a me omnes qui operamini iniquitatem. Vere enim Deus ignorat peccato-
res et operantes iniquitatem, qui est solus natiiraliter bonus et verax et
misericors et patiens in mahs hominum, Cuius primus adventus in man-
. ,
286 SERMO CXXIV.
snetudine et luiinilitate ; secundns antcni adventus in niaiestate fnl<êbit,

Ps xcvi. 3. sicnt propheta dicit *: ignis ante ipsmn praecedit ,
et inflamniabit in cir-
p«. xLix. n. cnitu inimicos eius. Et iternni * : in maiestate veniet Deus noster , et non
silebit. ignis in conspectn eius exardescit, et in circnitu eius tenipestas
•is. XIV. iT. valida, Et alius propheta * : veniet Dominns cum virtute terribili , ponere
f. 79. orbem terrae desertnm , et peccatores perdere ex eo. Cavendum est nobis
ne conprehendat nos dies illa ,
tamquam fur in nocte ita veniens , sicnt
•ii.Peir.in.ui. dicit apostolus *, in quo caeh transibunt et terra ardebit, et mare siccabi-
tur, et sol o])scnrabitur, et Inna tenebricabitur i), et stellae cadent de caelo
in terram. Et tnnc venit Dominus in maiestate sua , et omnes angeh cnm
eo , et mortui resnrgnnt. Et iudicabit dominus lesus Ghristus iudicia novis-
sima, et tunc reddit nnicuique secnndum opera sua. Et tnnc inimicus dia-
bohis cuni satelhtum suorum turba alhgabitur in cainino ignis ardentis, et
gentiles, et magi , et haeretici cum eo. Peccatores autem et fornicatores et
regnum Dei non posside-
adulteri et molles eiciuntnr a conspectu Dei, et
Ijunt et hereditatem non habent in regno Dei et Christi eius. Monachi 2)
,
antem sancti et sanctae virgines, et omnes sancti ac fideles cum Christo

,
regnabunt in regno caelesti , et sanctis angelis eius ; cui es't gloria et pote-
stas in saecula saeculorum. Amen.
CXXIV. SERMO SANCTI AUGUSTINI DE OCCISIOKE INFANTIUM.
^*'*
r^Ho.^b? i.jL/avid propheta sanctissimus locntus est dicens * : ex ore infantium
• it.icod et lactantium * perfecisti laudem propter inimicos tuos. Dedicatns ab infan-
tibus nobis sermo , sanctis laudibus Christo in gloria Dei. Primam vocem
aperiunt innocentes : fiunt diserti laude, qui fuerant imperiti sermone: of-
fernnt Domino novos oris immolant fructus verbornm

primitias linguae , ,
principia libant. Infantia enim quae per aetatem loqui non poterat, glo-
riam Deo cum gaudio resonabat. Nolunt laudare Christnm, qui Io([ui non
norant fiunt periti laude qui fuerant imperiti sermone ostendunt laudi-
:
,
:
bus Deum suffragiis praedicant Christum quem parentes duxernnt ad

, ,
supplicinm. O parentnm miserabilis furor ! Insectantur Christum, quem

fihi suscipiunt : necare disponunt ,
qnein infantes agnoscunt : patres cru-
deles existunt , et pueri venerantur ; nec a filiis potnerunt discere, quos
ipsi debuerant erudire. Disce miser iudaee hostis inquam a parvulis, quod
a lege non discis. Cognosce vel tardius Christum cui innocens aetas per- ,
hibet testimoninm intellige laude infantium quem praeconio non uitel-

:
,
legis prophetarum crede suffragiis parvulorum :quem non credis docu- ,
mento virtutum persuadeant te talinm laudes, cui non potuerunt persna-

:
t. m. a.
dere Domini voces nec ulla te causa tuin poterit excusare, quem propria
:
itacod. snboIis*non potuit edocere. Fiunt interea pueri sine magistro diserti vel
1) Aiiimadverte vocabulum tencbrico , cuius uiii- iiioaaclios cartliagiuienses ,

quorum gratia scripsit
cum exemplum afri TertuUiani recitat Forcellinus illam quoque egregiam lucubratiouem, quae cxtat
2) Hunc fortasse sermouein dixit Augustiuus ad de opere monadwrum
DK OCCISIOSE INKANTIUM. 287
docti , sine doctore periti : agnoscunt Deuni ,
praedicant Christum , non
quem persuasio humana docuerat , sed quem divinitas innocentibus inspi-
rabat. bi voce proclaniant ; hoc enim Christo domino debebatur ut non a ,
veis parentibus , sed a fiUis innocentibus laudaretur. Tacere enim innocens

aetas Dei la\idem non poterat, ([uam Christi gloria provocabat. Laetantur
parvuli gaudent infantes quod in laude Dei
,
facti sunt narratores. Ut in
his quod scriptum est dicamus esse 'conpletum *: sapientia aperult os mu- "Sap. x. n.
tum , et disevtas fecit linguas infantium.

2. Diximus de laude infantium quid de lactantium laudibus profere-
,
mus ,
quos invenire non possiunus nisi lios ipsos qui laudaverunt nove-
,
rimus.^ qui sint? iibi sint? quam laudem contulerunt qui loqui non no- ,
verant? neque qnod natura non dederat aut

eniin potuit aetas illa posse, ;
celebrari a tahbus poterat quod institutio denegavit. Dicunt namque lau-

,
des trucidati al) Herode lactantes loquiintur sanguine quod Hngua non :
,
possunt passione canunt

: quod sermone non norunt. Nec novum est ,
quod dicitur aut innocens sanguis Deo refert laudes aut suas indicat
: ,
passiones, cum aut Abel sanguis elamat ad caelum, aut occisorum animae ab
altario vociferantur ad Dominum. Contulit martyrium laudem ,
quibus ne-
gaverat natura sermonem : licuit sanguine clamare , quiljus non Hcebat
voce narrare : miscent ciun Domino conloquia ,
quibus humana negata
sunt verba. Sic * enim occisis innocentil)us, in istis impleta sunt prophe-
tiae verba dicentis; vox in Rama audita est, fletus plorationis Rachel * co<i. a«.
flentis filios suos et noluit consolari quia non sunt. Quaerit Herodes oc-
,
cidere vel necare : praestat hostis , dum nocet ; beneficium tribuit, dum
occidit. Invideret enim gloriam nosset amare. Aliae sunt terrestres ho-
, si
minum pugnae , aliae caelestes victoriae gloriosae. In proelio Christi mo-
riendo vivitur , cadendo surgitur, victoria per interitum comparatur.
CXXV. ITEM EIUSDEM IN EVANGEUO SP:C. lOlI. DE RESURRECTIONE L.\ZARI 1).
îc est ista evangelica lectio tanto miraculo diffamata ut nemo ,

^°'^- *"• "*•
etiam infidelium non audierlt a Christo Lazarum resuscitatum. Quanto ma-

gis erga fideles notum est, quod infideles ignorare non potuerunt? Et tamen
quando legitur, tamquam novo spectaculo animus innovatur. Nôn est ero-o
inconveniens , ut etiam nos qiiod de illa solemus dicere , dicendo repeta-
nius. Nec erit forte fastidio quod dicturus sum; saepius enim ista lectio
repetitur in auribus vestris ,
quam noster de illa tractatus. Nam si lcratur
quando sabbatum non est ,
aut quando dies dominicus non est a), sermo
)) Praeclams liic eleg.nnsque sernio tituluin illuin noster sernio a praedictis o.nnibus diversus est
liic
siue dublo requirii, quein recitat Possidius in in- Et quide.n se de lioc arguinento
saepe perorasse
diculo cap. IX. /5'' fnlju.^ mnrtuls a Domino rc- diserte l.eic adlirinare videtur Au^^rustinus
suscitatis. Atia.nen parti.n similia dicunlnr in ser.n. 2) Iliuc satis cognosci.nus morem
fuisse concio-
ed. LXVn, et prseserti.n XCVIII. Item in loh. tract. nandi diebus dominicis itemque in sabbato,
quod
XXH, et XLIX; nec non .n 3. De- ps. CI. serm. II. idcirco feria non dicitur. In feriis autem plerumque
nique in tomoVI. ex 80. quaest. Ci. Nihilominus tacuisse gacros oratores.
288 SERMO cxxv.
(le illa non redditur. Hoc dixi ne dedignemini audire quod dicam. Neiuo
ergo dicat: iam illud dixit ,
quia et diacoiuis iam illud legit et tanien ,
libenter auditus est. Ergo audite.

2. A domino lesu Christo in sancto evangelio tres morluos didicimus
suscitatos, luiam filiam archisynagogi ad cuius domum venit, et eam cum
prius periclitari aegritudine audisset , mortuam invenit; et ait ilh : puella,
Marc. V. u. tibi dico , surge ; et surrexit *. Ahum iuvenem ,
qui iam extra portam
I..1C6VI1 12. civitatis mortuus efferebatur *, et graviter a matre vidua plangebatur.
Tunc enim vidit haec , sed iussit stare portantes , et ait : iuvenis, tibi
dico , siuge ; et sedit ille mortuus , et coepit loqui , et reddidit illum

•
loh XI. matri suae. Tertius est iste Lazarus *
,
quem modo iidei ocuiis vidimus et
morientem et resurgentem miraculo et grandi benefici^
, valde maiori ,
;
erat enim quatriduanus et iam putebat. Resuscitatus est tamen. Quid slbi
,
volunt isti tres mortui.^ Non enim nihil signilicant, et Domini facta miracu-
lorum, verba sunt mysteriorum. Inventmus ergo in peccatis hominum, mor-
tis genera tria i). Recolite istos tres mortuos. Primo illa puella in domo mor-
tua erat nondum elata erat. luvenis autem ille iam elatus extra portam.
,
Lazarus autem sepultus, et mole lapidis pressus. Quae sunt ergo tria ge-
nera in peccatis? Dico si quisquam malae concupiscentiae in corde con-
:
senserit et quod illa blandiendo suaserit

, facere decrc/rerit lam mortuus , ,
est. Nemo scit, quia non est elatus secreta mors est in domo est in ; , ,
cubiculo est tamen mors est. Nemo se dicat non fecisse adulterium si facere
, ,
statuit. Si titillanti delectationi faciendum esse consenserit, iam fecit. Ille
adulter illa casta est. Deum interroga

, respondeat tibi de morte ista do- ,
mestica de morte interiore de morte cubiculari. De qualibus cubilibus

, ,
legimus qnae dicitis in cordibus vestris et in cubilibus vetris ômpungi-

: ,
•ps.iv. s. rnini Audi ergo de ista morte resuscitatoris 2) sententiam

*. qui viderit, :
inquit, mulierem ad concupiscendum eam iam moechatus est eam in corde ,
suo , qui nondum exercuit fornicationem in corpore suo. Sed aliquando

respicit Dominus, et paenitet decrevisse ,
paenitet consensisse. In cuinculo
mortuus est , in cubiculo resurgit. Si autem faciat quod decrevit ,
proces-
sit mors , iam foris est ; sed et ipsa paenitendo finitur ; et mortuus elatus ,
vitae redditur. Si autem facto accedat etiam consuetudo iam putet et , ,
tamquam lapide mole ipsius consuetudinis premitur. Sed nec ipsum Chri-
stus contempnit potens est et ipsum resuscitare sed lacrymat. Christum
; ;
flevisse Lazarum, cum evangelium legeretur, audivimus. Qui ergo consue-
tudine premuntur vim patiuntur et Christus ut eos resuscitet fremit.

, ,
Multum enim illos increpat sermo divinus, multum ad eos clamat scriptura ,
multum ad eos clamamus, ut etiam audiamur et tamquam reviviscente ,
Lazaro gratulemur. Auferte inquit lapidem. Unde fieri posset ut ille re- , ,
surgeret, nisi remoto consuetudinis pondere .^^ Exclamate , ligate ,

obiur-
1) Sic etiam Eusebius emesenus in Alcuini homi- 2) Vocabuluni item afri Tertuliiuni resuscitator.
liario ed. Venet. p. 119. seqq. Sicut retro indultor.]
i
, ,:
DE nESlTRRECTIONE LAZAKI. 289
iiate , acciisate , lapidem removete ;

quando tales videtis , nolite parcere.
Laboratis , sed lapidem removetis. llle ille , cuius vox ad cor pervenit
clamet: Lazare , veni foras ; id est vive , exi de sepulchro , muta vitam
linimortem. Et piocessit ille mortuus ligatus institis quia etsi desiit pec- ,
;
care adhuc de practeritis reus est et opus est iit precetur et ayat paeni-
, ,
tentiam propter lacta non propter ea cpiae facit f[uia iam non iacit. Pie-
: ,
viviscit , non facit ; sed propter ea quae fecit , adhuc iiyatus est. Ergo
ministris ecclesiae suae ,
per quos manus imponitur paenitentihus i), Chri-
stus thcit : solvite eum, et sinite ilhiin ; solvite , solvite. Quae solveritis
in terra, soluta erunt in caelo. Qui haec a me audierat et tenebat ,

putet
se modo legisse cpiod scripsi. Qui autem non audierat, in corde scribat
ut quando vult legat.
CXXVI. ITEiU EIUSDEM 2) DE CAPITULO EVANGELIl SEGUNDUM MATTIIAEUM
ubi ait Dominus: confileor libi, pater, domine caeli ct terrae ,

quia abscondisti liaec
a sapientibus ct prudeutibus , et rcvelasti ca parvulis 3).
i.J.stam sancti evangelii lectionem hesterno dominico die, "'"

sicut mc- ^"'43"'
ministis , audivimus ; sed hoche ut legeretur nos voluimus, propterea quia

heri multitudo constipata etiam angustiis, ahquanto inquietior , voci no-
strae non dabat facihtatem , cjuoniam non est talis iit sufiiciat nisi magno
Proinde hodie, adiuvante Domino quod heri praetermisimus 5),
silentio 4)- ,
discutiendum arbitror , et pro nostri modnli inrirniitate tractandum; non

fjuia hoc hestemo die multitudini invidimus sed f[uia intirmitate vocis ,
inultitudini non sufficimus. Nunc ergo intentione vestra adiuvate me apud

dominum Deum nostrum, quo nobis donet quod dicamus, et vobis ut sa-
hjbriter audiatis.
2. hilius Dei, unigenitus patri , Deus semper, homo propter nos factus
f[uos a) fecit ; homo enim factus est qui hominem fecit dicit ad patrem ;
confitcor tibi, pater domine caeli et terrae. Mihi pater domine caeh et ,
terrae; pater eius per quem facta sunt omnia. Omnis quippe creatura his
duobus vocabuhs breviter exphcatur, cum dicitiu' caehun et terra. Tdeo
primus scripturae Dei liber, in principio , inqiiit Deus caehim et
, fecit
terram. Et auxihum meum a Domino qui fecit caehnn et terram *. Sed
, -ir^cxx. ^.
nomine caeh intehigitur quicquid in caelo est; nomine terrae intelhgitur

quicquid in terra est. Ita duabus his creaturae partibus nominatis ni-
,
a) Cod. ijU')d.
1) Vides claviura ecdesiae, idestsocerdotalisab- quDruni prior vix pauris verbis , secundus longe
solutionis, potestatem. pluribus, cuui Imc uostro conspirat.
2) Sicincodice itein ciusdem. Sed Augustinus in- 4) Aniinadvcrtatur nolitia de vocis tenuitate Au-
telligitur, cuius sunt praecedentes in cod. cuncti gustini coucionantis.
sermones. Idem sentiendum de aliis mo.K titulis.
5) Videmus suppleri ab Augustino feria secunda
3; Siipcr hoc evangelico te.\tu duo extant inter liebdomadae, quod hesterno die dominico praeter-
editosAugustinisermones,nempeLXVII.etLXVIII, miserat.
,
^90 SERMO CXXVI.
Iiil creatararuni praetermittitiir ,

quoiiiam liic est, aut ibi est. Dicit au-
tein fllius admonet nos confessionem non in solis

patri, confiteor; et ,
peccatis deheri Deo plenimque enim cum auflitur in scripturis confite-

;
mini Domiiio multi qiii aiuliunt pectus tundunt i). Non eis videtur
, ,
aliud aliquid signilicare confcssio, nisi qua solent uti paenitentcs pec- ,
cata sua conlitentes; a Deo ])ierita sua expectantes, non qnod meren-
tur pati , scd quod ille misericorditer lacere dionatin\ Quod si non esset
in laude confessio , nou diceret confiteor tihi pater , qui nullum habebat
])eccatum qiiod confiteretur. Dicitur etiam in quodam scripturae libro *
:
conlitemini Domino; et haec dicens in confessione: opcra Domini iiniversa

bona non culpae. Quando ergo laudas
valde. Etiam hic confessio laudis est,
Deum Deo quando peccata tua accusas coram Deo , confiteris
, confitcris ;
Deo. Totum autem lioc j)ertinet ad laudem creatoris, et quod ipsum ])rae-
dicas et quod te accusas.
,
3. Sed quoniam ad laudem ijisius ]3ertinet quod eum ])raedicas nemo ,
ambigit quomodo autem ad laudem i])sius ])ertineat et quod teaccusas,

;
,
forsitan quaeres. Hoc est quod breviter dici et intelligi j)otest. Cmn in ,
j)eccato accusas te , laudas eum qui sine ])cccato fecit te. Nam si ille cum
j)eccato te faceret , non accusares te jêccantem sed illum creantem. Ergo
in ])raedicatione , Dei laus est ; et accusatio tua , laus Dei. Utriimque ])er-
tinet ad confessionem. Audivinnis filium Dei dicentem 2): confiteor tihi ,

pa-
ter , domine caeli et terrae. Quid ei confitetur.-' in quo eum laudat? quia
abscondisti haec a saj)ientibus , inquit, et prudentibus , et revelasti ea
])arvulis. Qui sunt sajiientes et jDrudentes i^ Qui jjarvidi? Quae ille occul-
tavit sa])ientibus et jorudentibns P et revelavit parvulis ? Sa])ientes et j)ru-
dentes illos significat de quihus Paulus dicit * : uhi sajiiens? ubl scriba ?
ul)i inquisitor huius saeculi ? Nonne stultam fecit Deus sapientiam huius
niundi ? Etiam nunc adhuc iortasse qiiaeris qui sint isti. Forte illi sunt ,
(jui multum de Deo disputautes, falsa dixerunt inflati doctrinis suis, Deum
invenii-e et cognoscere minime j)otuerunt. Hos fortasse quis dicat eos fuisse
significatos ab aj)ostolo Paulo qui dicit: ubi saj)iens ? uhi scriba ? ubi con-
quisitor «) huius saeculi. Sint quidem et isti ; iutelligantur etiam qui Deiim
cognoscere miniine j)Otuerunt , et j)ro Deo , cuius est incompreliensibiiis
invisihilisque suhstantia csse aerem
jjutaverunt aetlierem Deuin Deum , ,
,
esse solem , Deum sublimiter eminet in creatura. Atten-

esse aliquid quod
dentes enim magnitudines et jDulchritudines et fortitudines creaturaruni ,
ibi remanserunt, creatorem non invenernnt admirantes quae lacta siint. ,
Nihil ab re est etiam istos signiiicatos accijêre.

,
4- Verumtamen, karissimi, magis mirum est quod invenunus quo- m

(') Ita lieic conq. At siiperius inq.
1} Sic etiam in serni. cd. XXIX. 2. Tuin vero iii » dixit , a quo longe est oiiine peccatuni ,
nou solius
senn. LXVU. hocipsoquod sonuit <-oH/i7eo;-,
1. «In , » est peccatoris ,
sed etiain aliquumlo laudatoris. >.
» pectora tutudistis. Quare hoc fecistis? nisi quia 2) Sequeutia partim roagruuiit cui:i sernioue edit.
« audistis coiifiteor tibl, paterl-Sx confiteor Cliristus LXVIII.
, ;
DE CAi'ITULO XI. 25. SEC. MATTU. 291
daiu scripturae sanctae loco etiani illos reprehensos qni cognoverunt , et r. si a.
ipsorum accusatam stultitiam, falsamque irrisam esse sapientiam. Nam illos,

(Hii non cognoverunt ex creatura creatorem, arguit ille liber Sapientiae* ubi -sap. xii.
(licit: quia sicJerum gyrum, quia solem, quia lunam rectores orbis terrarum ,
Deos putaverunt. Et de iiis dictum est quod licet praeferantur eis (pii idola ,
coluerunt , et opera hominum

Deos esse jmtaverunt , non Dei opera ,
;
tamen etiam ipsi accusati sunt nt diceretur iterum nec ipsis est ignoscen- :
dum. lam enim in comparatione qui Deos habent opera hominum, utique
mehores qui Deos habent opera Dei. Idolum enim faber fecit solem Deus ,
fecit in comparatione eius qui Deuni putat quod faber lecit, mehor est
;
ille qui hoc putat f)eum quod Deus fecit. Sed tamen attendite quomodo
arguantur etiam et ipsi et quam recte aceusentur. Iterum inquit

, nec , ,
ipsis estignoscendum. Si enim tantum potuerunt valere ut possent aesti-

mare saeculum, quomodo eius dominum non facihus invenerunt? Accusati
sunt consumenles tempora sua et occupationes disputationum suarum ,
,
in perscrutanda et quodammodo metienda creatura. Quaesierunt meatus

sidernin , itinera caelestium corporum
intervalla stellarum ita ut com- , ;
quibusdam ad eam scientiam pervenirent ut praedicerent

j:)utationibus ,
defectum soUs defectum lunae et quando praedicerent eveniret eo die

, ,
et ea hora tantum ex tanta parte ex quanta parte ilh praedixerant.

, ,
Magna industria magna sohertia Sed nlii creatorem scrutati sunt posi-
! !
tum non longe a se non invenerunt quem si invenissent haberent apud

,
;
,
se. Tamquam si quisquam istam fabricam ingressus numeraret columpnas
metiretur quot cubitorum essent colhgeret altitndinem tecti latitudinem , ,
pavimenti, staturamque parietum , et renuntiaret tibi de omnibns nume-

rum quem tu ignorares ; sed tii tamen a quo esset fabrica constructa sci-
res, ille nesclret , et nimium rerum incertus non putaret hanc fabricam
ab homine constitutam , sed aestimaret columpnas istas , hoc tectum , istos
parietes sua vi et natura , nullo actore extitisse ; aut alicui parti fabricae
huius eam tribueret potentiam ut ab ipsa cetera constructa esse sentiret. ,
Et tu cum dixisses, homo fecit hanc fabricam iJIe diceret, quis homo ; .^
quando potuit hanc fabricam fabricare ? Tectum hoc quod vides altum
,
ipsuin tectum fiibricavit ista omnia quae cernis humilia. Non dico
desi-
piens sed deiirus tibi appareret. Et quid ei prodesset quod tibi mensu-
,
ram columpnarum omnium totiusque fabricae numeros coniputaret et di- ,
ceret quod tu nescires? Homo meliore praeditus scientia actorem

a) huius
fabricae scires. Plus estenim nosse quia Iiomo fecit, quia ratione factum
est, quia rationalimente constructum est, quia consilium praecessit hanc
molem; quam scire quot cubitorum columpna sit vel quot sint columpnae, ,
vel quam latum pavimentum aut tectum.
^. Puto quod caritas vestra discernat istas scientias.

Non enim et in
hoc niagnum aliquid scis quoniam nosti homineju fecisse.
Si et ipsi ho-
,
<') Ita coJ. non auctorem.

,,
292 SERMO cxxvr.
f. 25. 1). niiiiis corpori tribuas liaiic fabricam ,

iiiagiiuni aliquid nosti. Si nosti fa-
ctuni esse oonsilio , rationali niente , ubi fuit ipsa fabrica ante quam oculis
vitleretur ? Praecessit eniin fal)ricaiuli consiliuin , ac deinde consecutus ef-
fectus est. Praeces.sit qnod non videres, ut esset quod videres. Nunc ergo
vides fabricaiu , laudas consiliuin , intendis in qiiod vides , laudasquod
non vides, et pkis est quod non vides (piam ilkid ({uod vides. Optime
ita([iie rectissin:e(pie accusati siint (pii potuerunt investigare
, muneros si-
deruin , intervalla temporiim dcfectum kuninuni cognoscere praedicere.
,
,
Recte accusati siint ,

qiioniam a quo ista facta atque ordinata sunt non ,
inveneriint, (piia (piaerei-e neglexerunt. Tu autein non valde cures , si
gyros siderum et caelestium terrenorumve coiporiim ignores. Vide pul-

cliritudinem mundi , et lauda consikum creatoris. Vides quod fecit, ama
(pii fecit, (piia et te ipsuin amatorem suum ad imagineni suam fecit. Ergo
(luid est mirum, (juia takbus sapientibus occupatis circa creaturas ,
qui
creatorem negligentes quaerere nokierunt nec invenire potuervuit.^ Ab- ,
scondita sunt illa, de quil)us dixit Ckristus: abscondistl kaec a sapienti-

bus et prudentibiis. Mirabikus est i) quod audituri estis, sapientes et pru-
om. I. is. dentes reprekensos etiam qui cqgnoscere potuerunt. Revelatur * , inquit,
ira Dei de caelo super omnem impietatem et iniusticiam kominum, qui
veritatem in iniquitate detinent. Quaeris fortasse , (piain veritatem deti-
neant in iniquitate Quia quod notum est Dei manifestum est in ilks.
? ,
Unde manifestum? Sequitur et dicit: Deus enim illis nianifestavit. Adkiic

quaeris quomodo manifestaverit eis quibus legem non dedit ? Quomodo ,
ergo ? Invisibika enim eius a constitutione mundi per ea quae facta sunt ,
intellecta conspiciuntur. Sic ergo manifestavit ,

quia invisilnka eius a con-
stitutione per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur.
mundi ,
,
6. Aliiis ut inveniat Deuin librum legit. Est quidain magnus liber

,
ipsa species creaturae. Superiorem et inferiorem contuere attende lege. , ,
Non Deus unde eum cognosceres de atramento ktteras fecit ante oculos
, , ;
tuos posuit kaec ipsa quae fecit. Qiiid quaeris maiorem voeem ? Clamat
ad te caelum et terra scripsit Moyses. Qujd
, Deus me fecit. Legis quod
legit , ut scriberet ipse JMoyses Attende pie caeluni et , komo temporaks ?
terram. Fuerunt ergo quidam nou sicut Moyses famulus Dei non ;Sicut ,
adiuti spiritu Dei queili

prophetae multi ista intuentes et intekigentes , ,
honunis
spiritum fide liauserunt , faucibus pietatis biberunt ore interions ,
akis dissimiles qui per istam

ructaverunt. Non
Sed fuerunt ergo tales. ,
et dicere (piae
creaturam potuerunt pervenire ad intelkgeudum crealorem ,
ipse ((in fecit

fecit Deus. Ecce quae fecit gubernat et continet. IHe ,
,
hoc dicere. Nani ipsos

implet sua praesentia ista quae fecit. Potuerunt
t.xvii. -28. et in actibus apostolorum commemo^-avit apostolus Paukis *, ubi cum di-
xisset de Deo, in illo euim vivimiis et movemur et sumus ,

quoniam apud
doctissimi extiterant, adiunxit continuo
:
Atkenienses loquel)atur, ul)i isti
1) Rursus confcr seniionem ed. LXVlll. qui parliiu in sequeulibus cougruit.

3,
;,
DE C.\PITl"LO XI. 25. SEC. MATTH. 293
sicut et quidam secundum vos dixerunt. Non est leve quod dixerunt
(luoniam in Deo vivimus movemur et sumus. Unde ergo dissimiles ? , ,
unde vituperati ? unde recte accnsati ? Audi apostoli verba quae dicere
coeperam : revelatur , inquit , Ira Dei de caelo super omneiu impietatem
et iniustitiam hominum qui veritatem in iniquitate detinent. Quam ve-
,
ritatem ? quia cpiod notum est Dei manifestum est in illis. Quo inanife- ,
stante? Deus enim illis manifestavit. Quomodo manifestavit ? Invisiliilia

enim eius a constitutione mundi per ea quae facta sunt intellecta con- , ,
spiciuntur sempiterna quoque virtus eius ac divinitas. Quare manifesta-

;
vit ? ut sint inexcusabiles. Si manifestavit ut sint inexcusabiles unde ergo ,
culpabiles? Quia cognoscentes Deum non sicut Deum glorificaverunt. Quid ,
est quod dicis non sicut Deum glorificaverunt nec gratias egerunt ? Hoc
, ,
est ergo glorificare Denm gratias agere Deo. Hoc sane. Quid enim pe- ,
ius a) si ad imaginem creatus cognito Deo eris ingratus ? Hoc prorsus est
, ,
hoc est glorificare Deum gratias agere Deo. Norunt fideles, ubi et c[uando
,
dicatur gratias agamus domino et Deo nostro i). Quis autem gratias agit
,
Domino nisi qui sursum cor habet ad Dominum ?

,
7. Sunt in his vei"bis inter vos qui audiunt, et non audiunt. Sed non
nobis irascantur, quando ipsi se differunt. Ergo illi culpabiles c{ui sunt ,
inexcusabiles cpiia cognoscentes Deum

; non sicut Deum glorificaverunt, ,
nec gratias egerunt. Sed quid ? sed evanuerunt in cogitationibus suis. Unde
evanuerunt ? nisi quia superbi fuerunt. Evanescit et fumus in altum sur-
gendo , et magis ignis lucet, et roboratur, luuuilius appaiêndo b). Evanue-
runt in cogitationibus suis et obscuratum e?.t insipiens cor eorum. Etiam ,
fumus cum sit igne altior obscurus est. Denique attende cpiod sequitur, ,
et vide unde tota causa pendeat. Dicentes enim se esse sapientes , stulti
arrogando Cjuod praestiterat Deus tulit quod dederat Deus.
facti sunt. Sibi ,
Ergo superbis ipse abscondit se qui per creaturam dihgenter scrutantibus ,
creatorem insinuaverat nonnisi se. Bene ergo , Doniine abscondisti liaec ,
a sapientibus et prudentibns et revelasti ea parvulis sive ab iliis cjui , ;
multipHcibus disputationil)us et sollertissima incpiisitione ad investigatlonem

creaturae pervenerunt sed creatorem minime cognoverunt , sive ab illis ;
qui cognoscentes Deum non sicut Deum glorificaverunt aut gratias ege-
,
runt, et videre perfecte ac salubriter non potuerunt, quia superbi fuerunt.

Abscondisti ergo haec a sepientibus et prudentibus et revelasti ea par- ,
vulis.Quibus. parvulis? Humihbus. Dicit*: super quem rerpxiescet spiritus

meus ? super humilem et quietum et trementem verba mea. Haec verba
Petrus tremuit, Plato non tremuit. Teneat piscator, quod perdidit nobiUssi-
mus disputator. Abscondisti haec a sapientibus et prudentibus , et reve-
lasti ea parvuHs. Abscondisti superbis et revelasti humilibus. Quid ergo
a) Cod. Hoc sane quiilem i/i peius. — 6) llale in ed. apprehendciulo.
1) Sic loquitur quia Cdeles tautum non autem verba recitantur. Agnoscinnis tanien etiani ex
, , Xn-
cateciiumeni adeiant ei liturgiae parti , in qua haec gustino eius locutionis antiquitateni.
:,
29 i SEKMO CXXVI.
siimus quantuincuniquc sunius ? Si luuniles sumus
,
nierebimur pleno ,
conspectu Dei beatificari si nierueriinus inter parvulos numerari. Ita ,
pater, inquit exultans spiritu sancto ;

approbavit, placuit ei , laudavit ita
.esse, laudavit ita factum csse. Ita ,
pater, quoniam sic placitumest coraia te.
8. Audivimus quod ait , abscondisti haec a sapientibus et prudentibus ,
et revelasti ea jjarvulis. Qui sunt sapientes et prudentes quibus abscon- ,
disti? Et qui sunt parvfjji ,

quibus revelasti .^ Quae sunt ipsa a)? jNon enini
cum hoc diceret, abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et reve-
lasti ea parvulis , caeluin et terram attendebat, et quasi manu demonstra-
bat , cuin diceret haec. Quis eniin non videt haec '?
Vident boni vident ,
et mali ,
quia facit solein suum oriri super bonos et malos. Quae sunt
ergo haec , de quibus ait quia abscondisti haee a sapientibus et pruden-
tibus, et revelasti ea parvulis.^ Quae.^ nisi quae deinceps adiungit , et dicit
itapater, quoniam sic placituin est corain te. Hic laudavit, placuit ei.
Quae sunt ergo ista ? Oinnia mihi tradita sunt a patre meo. Gratia ista
christiana ,
quia omnia tradita sunt a patre eius , omnes latuit sapientes
hiiius mundi. Nec solum illi qui circa creaturas vel terrestres vel caelestes
niinia et intentissima curiositate occupati , neglexerunt quaerere , nec va-
luerunt invenire creatorem , sed etiam nec illi qui ex creatura , et ex his
quae videbantur ad eum a quo facta sunt incogi-
, id est ex visibilibus
tatione b) pervenire potuerunt agnoverunt quod dictum est omnia mihi , ,
tradita sunt a patre meo. Haec Moyses vidit, piophetae viderunt patriar- ,
chae viderunt , sapientes illi magni arguti disputatores , inquisitores , elo-

quii quasi tonantes i) profiisores, oinnino ignoraverunt. Hoc est niysterium
quod absconditum fuit a saeculis in Deum nunc autem manifestuin est
,
sanctis eius ,
parvulis eius. Ergo humilibus eius super quos requiescet ,
spiritus eius ,
quietis et trementibus verba eius.
9. Omnia inquit mihi tradita sunt a patre meo. Sed qiioniam inter haec
onuiia vehementer volumus et desideramus videre ipsuin Deuin , et hoc
desideramus qnanto meliores sumus quanto magis fi- ,
quanto magis ])ii ,
deles quanto inperfectum mentis instructiores atque firmi hoc deside-

,
,
riuin vincit omnia desideria quasi ipsos parvulos suos, quibus dedit nos- ,
se gratiain suain quia omnia Christo tradita sunt a patre eius. Blande
;
alloquitur ut non aegre ferant quia modo non vident ut praeparandi ad

, ;
illam visionem , medicinalem perferant dilationem oinnia inquit niilu tra-

;
dita sunt a patre meo. Et dicturi erant parvuli : nos ipsuin patrem videre
voluinus quomodo ait Philippus, ostende nobis patrem et sufficit nobis .
,
Tamquam diceret scio quid desideretis et ad tam magnuni bonum quam

: ,
parvuli estis. Nemo cognoscit filium nisi pater. lam me cognitum putaba- ,
tis nemo cognoscit filium nisi pater. Tamquam me cognito patrein videre
, ,
et cognoscere quaerebatis. Neque patrem quis cognoscit nisi filius. Nec

o) Ihfra est ista. — l) Ua coniunctim cod. Et quidem agiioscitur verbum incogilo pro cngito.
I) Sic Periclis eloquentiam dicit fuisse tonantem et fulgurantem Cicero in oratore cap. IX.
, ,,
DE CAPITLLO XI. 25. SEC. MATTII. 295
tamen vos ab hac visione separati reinanebitis ,

quia sequitur : et cui vo-
luerit fiiius vevelare. Cui volet filius revelare , nisi de quil)us dictum est
revelast! ea parvulis ? Simus ergo parvuli ; hoc magno magistro requira-

a
mus et discamus ; cum sis nihil , non ei'is parvulus, propter quem tam
ma2;nus factus est paryulus.'' Pater ergo revelat fihum quihus vult , et fihus r.
revelat patrem qnil)us vult. Non enim filius revelat patrem , et pater non
revelat filium. Hic audivimus , l)ic leglmus : neque patrem quis agnoscit
nisi fihus, et cui filius voluerit Revelatorem patris didicimus h-
revelare.
lium. Revelatorem filii nnde noscimus patrem Audi eundem filium cum i^ :
dixisset Petrus , tn es Christus fihus Dei vivi , responsum accepit : beatns

es Simon Bariona ,
quia non tibi revelavit caro et sangnis , sed pater meus
qui est in caelis. Ergo revelat et pater filium, et fihns revelat patrem. Quo-
modo enim agnoscis fifium , nisi agnoscas quod liabeat patrem Et (pio- i'
modo agnoscis patrem, nisi agnoscas quod habeat fihum Nec pater enim .^
dici potest, si non hal)et filium nec filius dici potest, si non habet pa- ;
trem. Ergo non est pater nisi quia filium habet revelat pater filium,
si ,
Hoc ipsum a) quod in eo paternitas agnoscitur proles inquiritur. Si pater ,
est, quaeris quem genuit

'
ipse est Deus Christus. Cliristns si filius est ; ,
(piaeris a quo genitus sit ipse est Deus pater. Ergo cum oculnm mentis ;
cum oculum fidei in filinm intendis in quantum filius est agnoscis geni- ,
tum esse ut iilius esset. Et ita filius revelat patrem. Sed quibus nisi
, ,
parvulis ?
lo. Unde modo non videmiis Deiim quia peccata nostra separant in- .^
ter nos et Deum. Si ergo ideo non videmus quia peccata nostra sepa- ,
rant inter nos et Deum

propter dehcta nostra avertit faciem snam a , et
nobis sub onere peccatorum uostrorum sudantes audiamus consequen-
;
ter clamantem * venite ad me omnes qui laboratis i). Quid inaniter

:
m
sub peccatis sudatis H Venite ad me omnes qui laboratis. Ubi enim labo-
ras, uisi cum
qucd non est in potestate desiderantis i)? Desi-
dcsideras
derasti auruiii aurum nuipquid amando habes aurum ? Quid est
, amasti ;
autem hoc quid est quod amas ? Amando sitis sitiendo quaeris inve-
, , ,
niendo torqueris. Ecce enim ante qiiam invenias quod habere desideras
ante quam capias ante quam habeas aiite quam possideas
, ardes cu- , ,
})iditate. Iste tortor eviscerat cor ipsa cupiditas laniat

, te. Sed quoiis-
que?Donec pervenias. Ecce pervenisti. Ardebas cupiditate, cum velles ha-
bere quod possideres. Habes iam quod timeas ne perdas. Non er"-o se-
curitas cupiditati ,
sed timor ciipiditati tamquam tortor tortori successit.
Ante quam aliquid haberes
torquebat te sola cupiditas cum habere coe- , ;
peris, torquet tenet timor.Male dixi successit, sed alius tortor accessit.
Erat enim primo cupi(htas habendi manet augendi. Non eniin quia quod ,
o) llalim hoc ipso.
1) In editione inauriDa sequunlui- duo sermones ab Iioc nostro contextu sunt.

id est LXIX. et LXX. de liop le.xtu : tenite ad me 2) Confer sermonem ed. XXX. 8, qui tamen in
iinvies qui laboratis etc. Sed lamen diversi omnino diversa abit.
,
:
29(> SEUMO CXXVI.
(juacrebas accessit tibi , limes positus est cupiditati. Non vides quia plus
liabcndo plus cupis ? Quando nihil liabebas ,
parva quaerebas ;
quia vero
lactus es dives, non satiant hereditates. Cupis habere
tuas cupiditates
quod non habes tinies perdere qubd habes. Duo isti tortores iugulant te.
,
Vel inter torinenta confitere Deo tuo audi vocanteni senti oITerentem ; ,
,
Tit tortores abscedant. Audi euni qui dicit venite ad me omnes qui labo- :
ratis et onerati estis. Diversis et dilanlantibus affectationibus mundi iatijra-

o
mini et duris nrgemini sarcinis ? ego vos reficiam. Liberi vagando per
,
al)rupta ruebatis? tollite iugum meum super vos. Ipsa cnpiditate et habendi
difficultate asperi eratis et vano successu rerum elati ambulabatis ? contra
,
acerbitatem et contra elationem discite a me quia mitis sum et liumilis

corde. Nolite iiivicein vos attendeiê , ait , et habere inter vos vestram ela-
tionem.
II. Ait aliquis quid si habere volo ? O si habeam Deus da mihi
: , !
quod habeam. Ecce vicinus meus habet, quod non habeo salutatur et ; ,
non salutat; resaluto, et non salutat. Deus da mihi. Si tibi ille displicet ,
cur vis esse talis Ipse dicit resaluto et non salutor

'? et cupit esse quod :
,
danuiat. Sed ego inquit, cuni liabuero ,non solum resaluto sed etiam , ,
prior saluto. Cupiditate habendi te submittis ; sed melius te novit, qui te

fecit; melius consulit tibi ,
qui et petenti non dat quod non expedit tibi.
Certe ut liabeas, quia recte putas te habiturum bene nsurum, pie gu-
,
l)ernaturuin : ut habeas divitias , laborem , egestates formidas. Beatus esse

desideras ? veni ad eum qui clamat ego vos reficiam. Solum est ut discas
,
quod ait : discite a me quia mitis sum et humilis corde. Attendis enim ad
vicinum tuum divitem
mulando , superbus
factus est, attenderis. Disce a Christo,
,
eris.
habentem
Humilis non
, superbientem. Attendendo illum
eris ,
quod non
nisi eum qui propter te humilis
discis ab homine. In
et ae-
illo
I
est norma hunitlitatis. Ad hunc qui accedit, prius in ipsa humilitate for-
matur, ut in exultatione decoretur. Nam quae species illius qui cum in ,
forma Dei esset*, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo sed ,
semet ipsum exinanivit forinam servi accipiens in similitudinem hominum ,
factus , et habitu inventus ut homo ? Humiliavit semet ipsuin factus obe-

diens usque ad mortem , mortem autein crucis. Tanta dixit , et niodunj
humilitatis eius nondum terminavit , nisi addidisset mortem autein crucis
hoc enim genus mortis magnum inter ludaeos habebat opprobriuni. Hoc
suscepit quod habebat magnum opprobrium ut de ipsa humilitate non ,
erubescentibus daret praemium. Quousque pervenit secans tumorem tuum?

usque ad crucis opprobria.
la. Sed forte quasi parvus ? qui cum in forma Dei esset. Attende. Tu
quando fuisti in forma Dei? Et erubescis humiliari propter qnem hu- ,
miliata est forma Dei ? Discite inqult, a me. Non invenistis unde hoc ,
tam magnum fnndamentum forte vestrae celsitudinis noveratis ? A me ,
inqnit, discite quia mitis sum et humilis corde, et invenietis requieni

DK CAPITLLO XI. 25. SEC. MATTII. 297
animabiis vestris. Nam utique in omnibus desideriis vestris requiem quae-

ritis ; ad hoc enim inquieti estis duni quaeritis , ut invenientes quod quae-
ritis , ali(juando requiescatis. Frustra hoc putatis ; inveniendo quod male
quaeritis, inquietiores eritis i). A me , inquit, discite quia mitis sum et hu-
milis coixle, et invenietis requiem animabus vestris ; iugum enim meum

leve est. Timebas Hgari? lugum meum Jeve est , suave est. Si timej)as li-
gari , desidera iocundari. Non videtis etiam in ipsis corporil)us humana

quaerentium et tenqôraha cupientium esse quasdam colligationes de qui- ,
bus sibi placeant homines ? Quam ditficile est ut se solvi permittant Qui !
torquem habet placet sibi de torque, quem cnpiditas detorquet. Et pu-

,
tas tu quia iugum Christi transgulabit «) te? Noh timere suscipe lene b) , ;
est. Coercet miseram hbertatem non affert aliquam asperitatem. Et sarcina

,
mea levis est. Ne putes me non inipositurum tibi ahquid, si iumentum meum
eris. Hoc tibi Dominus tuus dicit inqônam et ego sarcinam meam. Sed :
noli timere , levis est ; non te premit sed SLil)levat , non onerat sed hono-
lat. Non ita levis est, quamvis c) non mnltum sit gravis. Quomodo sunt par-
yae sarcinae, quae cum jjortantur, dicit qni portat, leve est. Tamen et
ipsum leve quamvis non multum, habet aliquod pondus. Christi sarcina
,
adeo levis est ut levet non cum illa vel ab illa premeris sed sine illa
, : ,
nou surges. Talem tibi puta istam sarcinam, qualis est avibus sarcina ala-
ruin 2). Alaruin sarcinas si aves habuerint, sublevantur; si detractae fue-
rint , in terra remanebunt. Quid enim grave est amanti 3)? Nonne videmns
(ut alia omittam innumerabilia ,
quibus aestuat genus humanum et conte-
ritur) studiosus venandi ,
quantum laboret ,
qiiae perferat ,
quos calores
aestate quae frigora hieme quae densa silvarum quas itinerum difficulta-
, , ,
tes, quas montium clivositates 4)-^ Amor tamen non solum facit haec omnia
tolerabilia , sed etiam suavia ; in tantum suavia ut si venari prohibeas,
tunc laboret, tunc horrendum animi taedium; non iert quietem.
patiatiu'
lanta tolerantur ut perveniatur ad aprum, et difficile sustinetur ut per-
veniatur ad Deum ?
Ergo hoc dixit Christus. Ubi audistis, sarcina mea levis est,
i3. nolite
cogitare quae c) hic perpessi sunt martyres, et dicere apud vos ipsos quo-
,
modo est levis sarcina Christi? Confessi sunt eum viri , et tanta perpessi
sunt : confessi sunt j)ueri, confessae sunt puellae, sexus validior et infir-
mior aetas maior et minor
, omnes confiteri et coronari meruerunt. Puto ,
quia non laboraverunt. Quare non laboraverunt? quia caritate omnia per-
tulerunt. Ista est sarcina Christi quam dignatur exponere; caritas voca-
,
tiir , caritas dicitur , dilectio nuncupatur. Per hanc tibi facile erit quic- ,
a) lla cod. cura miHathesi pro slraiKjulalit. — b) Ita cod. non leve. — c) Cod. quasi. — d) Cod. quia.
i; Nempe hi sunt apud Augustiuum eontra Acad. 2) Confer sermonem ed. XLI. 5. Itein CLXIV. 7.
I. 2,3. qui se permittunt cupiditatibus laniandoi. 3) Confer sermonem ed. XCVI. 1.
Tum eonfess. XIII. 9. Rativnuli creaturae imllo 4) Animadverte novum bonumque vocabulum c/(-
mmlo siijficil acl beataiii requiem ,
quicqukl Deo vosUas.
minus est.
:
2;)S SKinio cxxvii.
Cjiiid <;rave pendebas. Stisi-ipe Ikuic sarcinam, non te premet ; le\al)itte;

alae tihi erinit , qiias ante quam liabeas clania ad vocantein (piis milii , :
i's. i.iv. 7. dabit ()eTnias sicnt colnmbae *? Non sicnt corvo sed siciit coli!m])ae et ,
,
volabo , iiKpiit. Kt (piasi qiiaereres , ut (piid ? Et requieseam. ¥.vô per

illam sarcinam invenietis re([iiiem animabus vestris. Aecij)ite lianc sarci-
nani , lias alas. Et si coepistis liabere ,
nutrite. Perveninnt istae alae ad
tantuin modum ,
quo volare possitis. Una ala est , diliges dominum Deuin
tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota mente tiia. , ,
Sed noli ad unani alam remanere. Nam si unam liabere te pntas nec ,
ipsam habes. Ililiyes proximum tuum tamquam te. Nam si iratrem quem
vides non diliiîs Deum quem non vides cjuomodo potes diligere.^ Acce-
, ,
dat et alia. Sic volabis , sic de terrenis auieres cupiditatem, figes in cae-
lestibus caritateni. duabus alis in cpiantnm niteris sursum interim
Istis ,
cor liabebis i); ut sursum cor trahat tempore suo et carnem suam. Nec ad
pennas omnes haliendnm putes tibi multum deesse. Quaerenda sunt quidem
huiiis dilectionis jiraecepta in scripturis sanctis multiplicia ,
quibus exer-
ceatiir lector et auditor ; sed in his duobus praeceptis tota lex pendet et
lirophetae.
CXXVII. ITEM EIUSDEM DE VERBIS DOMINI IN EVANG. SECUNDUM M.\TTH. XI. 28.
Ycnitc ad me omncs qui laboratis et oncrali estis.
<:<iil. \:\l. 471.

i.Xjingua Domini tuba iustitiae et veritatis tamquam in generis hu- ,
mani coiitione consistens Aôcat et dicit « venite ad me omnes c[ui labo- , :
» ratis et onerati estis et ego reficiam vos. Tollite iugum nieum super ,
)) vos , et disclte a me , cjuia initis suin et humilis corde , et invenietis

)) requiem animabus lugum enim meum suaveest, et onus meum
vestris.
)) leve est. » Qui non laborat non audiat (jui autem laborat audiat , ; ,
venite ad me omnes cpii laboratis et onerati estis. Qui non est oneratus,
non audiat ; cpii autein oneratus est , audiat : venite ad me oinnes qui
laboratis et onerati istis. Ut cjuid i' et ego reficiam vos. Oinnis (jui labomt
et oneratus est , refectionem cpiaerit , et (juietem desiderat. Et cjuis non
laborat hoc saeculo ? Dicatur mihi c[uis non laboret vel operando vel
iii ,
cogitando ? Laborat in ojieribus pauj)er laborat in cogitationibus dives. ,
Paujoer laborat ojêrando volens habere cjuod non habet dives tnnendo , ;
jierdere , et volendo augere (juod habet ,

plus laborat. Onera vero sua
portant omnes quaecumque jieccata , cjuibus sujjcrba jjreniitur cervix; et
tamen sub tanta mole erigit se; et cum prematur peccatis ,
tumcscit su-
perbia. Ideo Dominus ait : qiiid? ego , incjuit , vos reficiam. Tollite ui-
gum nieum super vos , et cliscite a me. Quid Doinine ,

disciinns a te ;
«) lu appeudice AiiRustini serm. IV. 2. Duabus habere ad Deum. Menavr.U. iO.

fideliler (/tciini se
velut atis, duobus scilicet praeceptis , dili;/eiido 'iii ps. XXXIII.
Duo pedes , duo praecepta dile-
Deum et proximum , ericjuntur iii caelum. Et quo- ctionis Dei et proximi.
tiens sacerdos dixerit , sursum corda , securi et
,,
;
IIE CAPnULO XI. 28. SEC. MATTII. 299
Scimus in principio te esse Verbuin , et Verbuni apud Deuin , et Deum

Verbum ; et scimus omnia per te tacta visibilia et invisibilia. Quid a te , f- 33. h.
discimus ? Caehim suspendere terram solidare aerem expandere, onniia

, ,
elementa animalibus congruis implere , saecula ordlnare , rotare tempoiâ .•'
Quid a te disciinus? An forte quae operatus es in terra ipsa vis nos do-
cere ? Ergo discimns a te leprosos inundare , daemonia pellere , febres
fugare , mari et fluctibns imperare , mortuos snscitare? Nec ista , inquit.
Dic ergo quid? quoniani mitis suin et humilis corde. Erubesce Deo , hu-
mana Verbum Dei dicit, Deus chcit Unigenitus dicit Altissimus
superbia. , ,
dicit discite a me quia niitis sum et humilis corde. Tanta altitudo ad

:
liumihtatem descendit, et homo se tendit? Cohige te et redige te liomo , ,

,
ad humilem Cliristum ne in tua extensione ruiiiparis. ,
2. ,Îodo psahnus cantabatur, modo aHchiia dicel)atur : qiiis sicut do-

minns Deus qui iii ahis liabitat et huinilia resj)icit*? Dum
, respiciet te , -ps. cxii.
humilem inveniat, ne dampnet. Ipse dixit, ipse contionatus e.st , ipse ad

liauc sahiteni genus humanum vocavit. Discite a me inquit , , non creare
creaturam ; discite c[uoniam mitis suin et humilis corde. Jn principio erat
qnid excelsius.'' Verbnni caro factum est quid humihus? Imperat mundo; ;
quid excelsius? Pendet in hgno quid humilius? Quando ille ista propter ;
te tu qiiid adhuc erigeris ? Adhnc tunies fohis inflatus ? Deus e.st humi-
,
lis, et tu superbus? Eorte quoniam dixit, exceisus est Dominus et liuniiha
respicit , dicis tu ,
me non respicit sed despicit. Respectio miseralionem
liabet , despectio contemptum. Sed forte quia Dominus humilia respicit
Jatere te putas? Quia humihs non es excelsus es superbuses, non lates , ,
liic oculos Dei. Vide enim quid tibi dicat: excelsus est Dominus. Excel-
sus certe. Quomodo ad eum jiervenias ? Scalas quaeris? Humihtatis li"-
num quaere , et pervenisti. Excelsus est Dominus , liumiha respicit. Ex-
celsa autem ( ne te putes latere qui superbus es ) excelsa aiitein a Ion"e
cognoscit. Cognoscit Eonge est a peccatoribus sahis. Humiiia
, sed a longe.
quid? de proximo. Mirun» machinamentum omnipotentis Excelsus est !
et humilia de proximo respicit. Alti sunt superbi excelsus eos a lono-e ;
cogno.scit. Prope est Doniinus eis qui obtriverunt cor i), et humiles spiritu
.salvabit*. Ergo Fratres non in nobis tumescat superbia, sed putre,scat.
, , -ps.xxxii
Horrete illam ,
abicite illam. Humilem qiiaerit christianum Christus. Chri-
stus in caelo, et Christus nobiscum. Christiis in infernis, non retinendus
sed soluturus. Habemus talem ducem. Sedet ad dexteram patris , sed de
terra nos colligit ;
illiini sic , ilhiin autem sic ; illi prae.stando istum ca-
,
stigando illiim laetificando illuin tribulando. Qui colhgit, coIli'>at

; ,
: ne
pereamus , illuc colligat ubi non perimus.
1; Ita legebat Augustinus etiam in ps. XXXI. loci utiliter conferentur propter iaudeni
liumilit;itis
enarr. H. 11. Itemque enarr. II. in ps. XXXIII. qui et supeiLiae detestationem.
,,:
300
•
loh. T. 2. CXXVIII. EIUSDEM IN r.VANGELIO SEC. lOIl. DE IKFIRMO I.\CENTE AD PISCirvAM 1).
i.V^nacii solet quod S(:rij)ttini est in libro Ifgis ,

qiii appcllatiir ge-
nesis , nbi est initium sanctarnni scripturaruni , cur onuiia opera sna Deus
perfecerit sexto die , et die septimo , idest die sabato reqnieverit ab om-
nibns operibus suis ; cnm dicat filius eins, per qucm facta snnt omnia
•loh. V. 17. pater mens iisqne nnnc operatnr , et ego operor '. Hoc enini dicens redar-
guebat ludaeos qui ei calnmpniabantur ,

qnod die sabbati dixerit liomini
snrge tolle grabatiim tunm et ambula. ludaeis enim onera portare non
licet sabbato. Qnid sibi ergo vult? Num qnidjiam filius contrarins est Verbo
patris, cum ipse sit Verbum patris? Intelligere ergo debemus ne ludaeis ,
similes remaneannis ;
ipsi enim tam carnaliter accipiebant sabbatum ut va- ,
cantem putarent Deum ex illo die sabbati. Ant si boc non putabant, forte
credebant et ipsum in creatura sna opeiâri per sex dies et sabbato omni ,
requiescere sibi et vacare et more puerornm gaudere ad ferias. Sic ergo

,
ista solvitnr quaestio quia vernm est Deuin sex diebns implesse, et perfe-
,
cisse opera sua condendo creaturas sabbato autem requievisse non a crea- ,
tiiris amministrandis sed a condendis. Nam moles ista mundana, id est

,
caelum et terra et omnia quae in eis sunt , si ab eo non reguntnr, ca-

dunt. Regit autem ille mnndum sine labore, non quomodo ille portabat
f 12». a. grabatnm. Et si bene intelligatur Deus sinml et requiescit et agit omnis , , ;
enim qui sine labore agit, et in ipso opere requiescit. Si me interroges

utrum Deus vacet, viveremus si vacai-et? Rursus si me interroges utrum
Deus requiem habeat respondebo tibi et quid est quod nobis dabit, si
, :
ipse non babet? Ergo respondebo, et requiem habet et usque nunc ope- ,
ratur. Hoc tu non potes sed ille Deus est quod non es tu. Venerat
; ,
ergo iam tenq:)us quo umbrae transirent , et respiraret dies , sic nt scri-
ptum est in cantico canticorum , donec aspiret dies et removeantnr um-
' cant. II. 17. brae *.
2. Quando ergo dominus lesus languidum illiini qiicm sannm fecit ,
grabatum suum tollere inbebat , umbras veteres removebat. lam ergo ve-
•coiois. II. ic. nerat tempus quo fieret quod
,
dicit apostolus *: nemo ergo vos iudicet in
cibo et potu, et in parte diei festi , neomeniae, et sabbatornm ,
qnod est
umbra fntnroruin. Erant ergo illae observationes iudaicae mandatae a Deo

umbrae fnturorinn et ipsa quae fuerant futura, veniens Christus facere
;
inciplebat praesentia quod expectabatur, advenerat quod significabatiir

: ;
,
videbatiir. Non ergo impediant umbrae removeantur videamus lumen. , ,
•Ps.xxM.in In quo? in Christo. Propter hoc enim dicit *, in lumine tuo videbnnus lu-
•ps.cvi.li>. men et qui sedebant in umbra mortis *, lumen ortum est eis. Sanus est
;
homo, et caUimpniaris de grabato? Ille dixit languido iit portaret lignum,

qni pro illo fiierat pensurus 2) in ligno. Stnlta impietas
ludaeoriim ! Quem
1) A)-gumentum hoc tractat Augustiuus in serm. 2) Animadsevle pensurus a pciisum ,
iii est a pen-
ed. CXXIV. Kec non in loli. tract. XVII. deo , cs.^
,
SERMO CXXVIII. DE IXFIRMO lACEXTE AD PISCIXAM. 301
videijas iacentem , vides ambulantem ; et accusas portantem ? Qui sanitateni

dedit ambulanti, dedit vires portanti. Esto cbristianus, o iudaee, et intelHge
sabbatum. Qiiamdiu iudaeus es observare sabbatum potes intelligere non , ,
potes. Nisi ad veritatem transeas non potes habere quod eeieliras. ,
3. Quid est ([uod dixi , non potes iialiere ,

quod ceieliras ? Potes
enini per sa]il)ati vacationem , requiem ceieljrare ; sed nisi ad Cliristum
transeas , ad aeternam requiem non potes pervenire. Remanei)is in um-
bra , sine iuce. Transi ergo ad Cliristum, ut auferatur veiamen i). Apo-
stolus enim hoc dicit * : usque in liodiernum diem quamdiu legltur
,
-ii cor
Moyses ,velamen est super corda eorum positum ;

quod non reveiatur,
quoniam in Cliristo evacuatur. Velamen nou jNIoyses vacuatur vela- , , ;
men, non lex. Attendite quomodo nominus venerit et evacuatur velamen. ,
Quando pependit in iigno , veium scissum est. O magnum mysterium ! O

ineffabile sacramentum ! Transgressores legis auctorem legis crucifixerunt
et legis secreta patuerunt. Nonne crux illa clavis fuit 2)? Dominiim tenuit, et
ciausa dissoivit. Sed ludaei etiam discisso velo , coopertam liaijebant faciein.
Nos autem ait apostoius *, reveiata
, facie gloriam Domini specuiantes in , •ncor.
eandem imaginem transformamur de , gioria in gloriam, tamquam in Domini

spiritum. In lapide iili potuerunt habere legem. O si haberent in corde , no-
biscum essent ! Nos autem , Fratres , in cordibus habeamus iegem ; non
verbi laudibus, sed ])onis operibus demonstremus. Faciendae sunt eleemosy- f im. I).
nae; tempusest; videantur fructus vestri ; gaudeam de laboribus meis 3).

Non potes dicere languido, surge et amliula ;
potes dicere, donec surgas
iace et manduca. Sanare aegrum non potes, vestire nudum jx)tes non ;
te a Deus exigit quod non potes.

4- De ipsa facienda misericordia audistis quod monuerit sanctus To])is
lilium siuim Toiiiam *: sicut tibi substantia liii ita fac si muitum iiabes, , , :
* xob. p
multum fac si exiguum de ipso exiguo communica. \ idua quae duo mi-
: ,
nuta attulit quam exiguum haijebat et Dominus eam videbat. Certe si

, !
negligebant, quia mtiltum non attuiit quae duo minuta videre poterat cor ,
sapientis quae dedit. Quae plus in dona Dei misit quam quae sibi nihil ,
dimisit? Non hoc monuit Tobis fihum suum. Ex eo quod habes, inquit
communi-ca. Non dixit tolum da. Hoc facite quod Tobis monuit. Multi et
,
illud fecerunt omnia sua dimiserunt omnia sua pauperibus donaverunt

, ,
nihil sibi reiiquerunt. Nihil putamus.^ et ubi est Deus ? Quid enim non ,
habet pauper, si Deum habet? .\ut quid habet dives, si Deum non habet ?
Facite ergo et ammiramini verlâ scripturae
, caecus pater videnti fiiio :
ioquebatur moneliat iit faceret eleemosynam

, eieemosyna enim liijcrat a ,
morte. Non est hoc mirum etsi enim caecus loquebatiir videnti, sed tamen ;
1) Augustiniis serni. etl. CLX. 6. Qtiamdiu legi- passim cerni criicem quain claviin explicant.
,
iiir Moyses, velameii si/per cor eorum positum est. Z) Tamquam concionator lioc dicit et elcemo-
,
Quare? Qui,r non transierunt acl Christiim. Cou- synarum praedicator. Namqiie Augustinus iusti-uendo
ler etiam in ps. enarr. LXIV. 6. praesertim populo tempora sua impendere solitum di-
2) Obiler adnolo monunientis Ae^vptiorum
, in eit in epist. LXXIIL 5.
,
302 SEIIMO CXXIX. I)E IM-IUMO lACK.VTE AD IMSCIXAM.
vivens viventi. Quod sequitur iniiiiin est. Cum enini dixisset de eleenio-
morte, addidit, et iion
syiui, liberat a j)ermittit ire in tenebras. O pater,
seniper eleemosynam fecisti ([iiare ad ,
lias tenebras caecitatis venisti ? Po-
terat ergo hoc dicere iiliiis patri suo. Sed ille sciel)at cjiiid diceret ; et ille
(juod aiidiebat , intelligebat. Sunt aliae tenebrae , cjuo eleemosyna intrare
iion jiermittit eos , cjui aniant eam facere. Quae istae siint tenel)rae ? De
Maiiii.xxii.i;!. (juibus ij)se Dominus dicit *: ligate illi n)anus et jiedes , et jiroicite eum in
tenebras exteriores , ibi erit fletus et stridor dentiiim. Istae tenebrae exte-
riores vocantur. Quare? quia extra Deuiu sunt. Qiii ad illas venit, et qiii in
illas intrat , a Deo longe recedit. Denicjue bonum servum ma- intromittit ,
lum in tcnebras exteriores. Bono autem dicit , gaudium Domini

iutra in
•Mnitiixxv.2i. tiii *. 3Ialum est exire ad tenebras, boimm est intrare in hicem ul)i om- ,
nino niillae sint tenebiae nec cordis nec carnis.

5. Erat ergo in isto Tobia caecitas carnis , sed magna lux cordis. Fi-
liiis jDatri ue offenderet locum manum teuebat; j)ater , filio, ne offendeiet
Deum , viam vitae demonstrabat. Ille manum tenebat , ille viam demon-
strabat ubi \ere j)ericiiIosum est offendere. In cjua luce erat cjuando ista
dicebat? Certe clausi erant oculi tamen dicebat fili fac eleemosynam,
, et : ,
eleemosyna liberat a morte. Nihil videbat, qui hoc dicebat ? Immo videbat
non alba et uigra , sed iusta et iniusta. Discernebat , nou eolores sed ,
mores. Benedictiis filius cjui audiebat caecum videntem , caecum in carne,

r 121. a. videntem in corde ! Caecitas eniin transiit illius , curavit illiim Deiis , rece-
])it Sed etiamsi non recijDcret oculos in hac carne nonne fuerant
oculos. ,
illi oculi quandoc[ue in morte claudendi? Omnes enim sancti cjuando liinc ,
exeunt ad lumeu veniunt. Vile est videntibus Deum lumen solis huius.
,
Filium jiater exhortabatur , et de eleemosynis commonebat. j^billa dlxit de

eleemosynis: projie hoc solum filium carissimum et unicum monuit. Qnanta
vis est in eis , cjuanta virtiis ! Quid datiir et cjuid accij)itur ? Qiiid exj)en-
ditur, et quid emitur ? Non nobis dicitiir, emerunt eleemos) nis j)atres ve-
stri regnum caelorum ? Et emerunt, et nobis emenduin i-elicjuerunt. Omnes
emant, omnes jjossideant, angustias nemo j)atietur j)ossessio Dei erimiis ,
jjossessio nostra Deus erit. Colimus enim Deum et colit nos Deus. Sed ,
cjuod dixi, colimus Deum omnes accij)iunt; cjuod dixi colit nos Deus
, , ,
aliqiios fortasse offendi nos eum colimus, non ijjse nos. Bonum est nobis,
;
ut colat nos nam nisi agrum istum coluerit, sjjinis imjjlebitiir. Quis est
;
agricola, nisi cjui colit agrum ? Audi ergo dominum Christum, et noli ex-
pavescere (juaudo tibi dicitur colit te Deus ego sum inquit vitis vos , : , , ,
sarmenta et pater meus agricola. Ergo colimus Deum ut fructum habea-

,
mus, et [Deus] colit nos. Utrumque propter fructum nostrum fit. Nos enim
de sterilibus efficimur fecundi atque fructiferi; aridi et sitientes imj)leinur
eo, fons autem siccari non novit. Fit ergo totum propter nos. Agamus
gratias ei qui creavit nos , et ut cum illo regnemus qiii vocavit nos.
,
303
CXXIX. EIUSDEM DE ILLIS VERBIS IN EVAKG. SEC. lOHANNEJI (VI. 35.;
Qui inaiulucat iiieam carncm ct bibit mcuin sanguinem, in nie manct et ego in co.
I . \/iialeiu voceiu Domini audistis i) invitantis nos? Quis invitavit? [^"'/j,

"
b''
nuos invitavit'? et ((uid praeparavit? Invitavit doininus servos , et praepara-

vit eis cihum se ipsuiu 2). Quis audeat manducare Dominuiu suum? Et tamen
ait : qui manducat me , vivit propter me. Quando Christus manducatur,
vita uianducatur. Nec occiditur ut manducetur , sed mortuos vivificat.
Quando manducatur, reficit sed non deficit. Non ergo timeaiuus Fratres ,
manducare istum panem ne forte finiamus ilhuu et postea quid mandu-

, ,
cemus non inveuiaiuus. Manducetur Christus vivit manducatus quia re- ,

,
surrexit occisus. Nec quando mauducamus, })artes de illo facimus. Et

quidem in sacrameuto sic fit et uorunt fideles quemadmodum manducent ,
carnem Christi. Unusquisque accipit partem suam, uude et ipsa gratia

partes vocantur 3). Per partes mauducatur et manet integer totus. Per ,
partes mandncatur in sacramento et manet integer totus in caelo, manet ,
integer totus in corde tuo. Totus eniiu erat apud patrem quando venit f. 133. .t.
in virgiueiu. huplevit illam ,

uec recessit al) iilo. Venit in carneiu ,,ut eum
homines manducarent, et mausit integer apud patreiu ut angelos pasceretZ;).
Quod enim sciatis , Fratres et qui scitis et qui nescitis 5)
, scire debetis. ,
Quando Christus factiis est homo, panem angelorum manducavit Iioiuo.

Uude ? quoiuodo? qua via ? cpiibus meritis ? qua dignitate panem angelo-
rum manchicaret hoiuo nisi creator angelorum lieret hoiuo ? Securi ergo
,
manducemus non finitur quod mauducamus. Et manducemus ne nos

, ,
finiamur. Quid est Christum mauducare? Non hoc est solum in sacra- ,
mento corpus eius accipere ; multi enim accipiunt indigni , de quibus dicit
apostolus *: qui manducat paneiu et bibit calieem Doinini indigne, iudicium -i. cor xi. ju.
sibi manducat et bibit.

2. Sed quomodo manducaudus est Christus? quomodo ipse dicit qui :
manducat caruem meam et bibit sanguineiu meum in me uianet et ego

, ,
illo. Si in me manet et ego in illo tunc mauducat, tunc bibit. Qui

, ,
autem uon in me manet nec ego in illo etsi accipiat sacramentum, ad-
, ,
quirit magnum tormentum. Qui ergo in me manet quod ait alio loco ,
ipse dicit *: qui facit mandata mea in me manet, et ego in illo. Videte ,
''"ii-yi i" scu
ergo , Fratres ,
quia si separemiui qui fideles estis a corjjore Domini , ti-
niendum est ne ihiue moriamini. Ipse enim dixit: qui non manducat car-
1) Sic in p;iii :;i-2Liinentn incipit Augustiiuissemi. luculentuni Augustini testiiiioniuni de Cluisti cor-
c<i. CXXXI. .tudwimus veracem magistrum com- pore in eucliaristieis speciebus praesente. ( Confe-
mendantem iiobix sanguinem stium; locutus est noratur autem tractatus XXVI. in loii.)
hisde corporp et sanguine suo. Iteiii serm. CXXXII. 3) Neinpe adliuc vulgari lingua Italorum dicimus
Sicut nudlmmtis ciim sanctum evangelium legere- le particole.
tur dominus lesus C/iristus exhortatus cst pro- Ex psalmo LXXVII.
4) 2.5. ranrm angclorum
missione vitae ueternae ad mandncandam carnem manducavit homo.
svam el bibendum sangiiinem suum. 5j Scilicet cateclnimeni nonduin ad
, totius mv-
2) Accipiant iieterodo\i iu lioc quoque sermone sterii notitiani admissi. Sic in serm. cd. CXXXII, J.
,,
30i SEiiMo c\\\.
uem meam nec bibit sanguinem meum non in se habebit vitam. Si ergo
, ,
separemini nt non manducetis corpus et sanguinem Domini metuendum ,
est ne nioriamini. Si autem accipiatis ijidigne et bibatis indigne metuen- , ,
est ne iudicium manducetis et bibatis. Angustiae nobis simt magnae. Bene

vivite , et dilatantur angustiae. Nolite vobis male viventibns vitan> pro-
mittere. Quod non promittit Deus, lallit se homo quando promittit. Tibi
malus testis tu es. Tibi promittis ,
quod veritas negat. Veritas dicit : si
male vivitis , in aeternuin moriemini ; et tu tibi dicis , et male vivo , et in

aeterno cum Christo vivam? Quomodo fieri potest , ut mentiatur veritas,
et tu verum dicas? Omnis homo mendax. Ergo nou potestis bene vivere
nisi ille adiuverit, nisi ille dederit. Inde orate et manducate. Orate , et
ab his angustiis liberamini. Lnpleliit enim vos et in bene agendo et in

bene vivendo. bispiciatur vestra conscientia implebitur os vestrum laude ;
Dei et exultatione. Et dicetis illi de magnis angustiis liberati liberasti :
gressus meos subtus me, et non sunt infirmata vestigia mea *.
CXXX. ITEM EIUSDEM L\ EVANG. SEC. lOIIAN. DE CAECO A NATIVITATE 1).
1 . J_ôminus noster venit in hunc mundum peccatores saivos facere. Inve-

nit ergo hominem a nativitate caecum. Quis enim liominum nisi caecus nasci-
tur? Mente, dico, non corpore. Sed ut videat inungitur sputo et luto sed ;
sputo non quocumque, non cuiuscumque sed Christi. Sj)utum Christi est
prophetia hitum homines. Recordamini unde factus est homo. Quando
,
ergo prophetabant homines, sputum erat in luto. Quid dicani de prophetis

antiquis? Ipse apostolus dicit *: habemus thesaurum istum in vasis iictilibus.
Thesaurum istum ecce habes, sputum. Inde prinuun inunctus est iste et ;
omnis qui natus ad Siloam piscinam mit-

est caecus , hinc inungitur, et
titur. Non enim poterat Christus de sputo suo illi oculos aperire ? Po-
stremo poterat et sine sputo et sine luto iul)ere ut videret et iieret. Po- ,
terat ; sed facta miraculorum ,

quasi verba sunt sacramentoriun. Ergo iiiit-
titur ad Siloam piscinam 2). Ut quid moras istas? Agnoscinuis potestatem

Quod vis facis , Christe , videat iam caecus iste. Non , inquit ; eat prius
ad Siloani piscinam , et lavet faciem. Gratias sancto evangelio ,
interpre-
tatur nobis Siloam piscinam. Siloa , inquit, quod interpretatur missus.
Quis missns? Missum agnoscite
est iste clamat, pater misit me. Ergo ;
misit ipse ad ipsum credentem mlsit ad Ijaptismum. Lavit faciem et vi- , ,
dit peccata deleta sunt et hunen effulsit. lam vero quod interrogatus
; ,
et a ludaeis sic exagitatus sic respondebat iam in corde inunctus erat.

, ,
Sed quando laverit faciem de Siloa, lectio ipsa testatur. Inunctus ergo
1; De hoc argumento Aiigustinus in serni. ed. lauresliamensibus. Videsis spicilegiuin vomanuin

CXXXV, et CXXXVI. Necnonin loh. tract. XLIV., Tom. V. pag. 1C7.
Sermo Augustini de vaeco nato fuit etiam in codd. 2) Sic tract. in loli. XLIV. 2.
:,
I)E DE CAECO NATO, 303
adhuc erat nondum videbat , ,

quando dicebat * : scimus quia peccatores loii. ix. m.
Deus non exaudit.

2. Quae spes hominum si peccatores Dens non exaudit? Nonne
est ,
duo ascenderunt templum orare, unus pharisaeus et aker publicanus i)?

in
Nonne pharisaeus dicebat gratias tibi ago quod non sum sicut ceteri , ,
homines , iniusti , raptoi'es , sicut et publicanus iste? Nil petebat ,

quasi r. 137. a.
satiatus ascenderat , saginamque ructabat. Non dixit , subveni mihi; non

dixit , miserere mei ,
quoniam jjater meus et mater mea derehquerunt me *. ps. xxvi. ii>.
Non dixit , adiutor meus esto , ne derelinc[uas me. Sed pubhcanus de

longincjuo stabat. Res niira ! In templo de longinc[uo stabat , et Deo tem-
pli ipse a|j[3ropinquabat. Ergo de longinquo stabat , nec oculos ad caehim
audebat levare sed jiercutiebat pectus suum dicens ^ Domine
, projntius ,
esto mihi peccatori. Audivimus controversiam dicat Christus sententiam. ,
Ecce dicit ; audiamus. Amen , inquit , dico vobis , cjuia descendit de tem-
j)lo iustificatus jûblicanus ille , magis cjuam ille pharisaeus. Gerte pecca-
tores Deus non exaudit. Quando joectus suum tiuidebat sua peccata pu- ,
niebat. Quando peccata sua jiuniebat , Deo iudici jirojjincjuabat. Odit enim
Deus peccata. Si oderis et tu , incij)is iungi Deo ut dicas ei averte fa-
, :
ciem tuani a jieccatis meis. Averte faciem tuam ; sed unde ? a jseccatis
meis; non avertas faciem tuam a me a). Quid est autem faciem tuam a pec-
catis meis ? Noli ea videre , noli ea agnoscere , ut mihi jiossis ignoscere.
Ergo spes est et peccatori ; roget Deum , non desperet , tundat pectus
in se ipse vindicet paenitendo, ne ille vindicet iudicando. Humihatus j^ro-
j»incjuat excelso,
3, Sed quare (hxerit Dominus , descendit jiublicanus ille iustificatus ,
magis quam ille pharisaeus continuo subdidit rationem non te fraudavit.

, ,
Ait enim, tamquam diceremus ilh, cjuare hoc ? Quoniam qui se inquit ,
exaltat humiliabitur qui se humiliat exaltabitur. Audisti, quare. Si au-

, et
disti et intellexisti, fac quod audisti humilia te roga Deum , dic domino , ,
Deo tuo peccatorem te esse quod videt , etsi non dicas. Dicis
; fortasse
si videt ante quam dicam quid me opus , est dicere ? O homo ! oblitus
es ,
bonum est confiteri Domino ? oblitus es , confitemini Domino quoniam
bonus est ? Etsi iudici homini 3) non confiteris f[uia malus est , confitere
Domino quoniam bonus est. Confitere, ingemisce paeniteat
, te, pectus
tunde. Delectat Deuni tale spectacuhun ubi videt jieccatorem
, suum , vin-
dicare peccatum. Tu agnosce, et ifie ignoscit 4). Tu puni , et ille parcit. Sed
iit parcat, j)eccatis tuis nou debes parcere. Responde,
tibi
non parcat,
nonparcat, deleat iniquitatem meani.
1) Utitur hofi exemplo A»£;ustiaus etiani in serni.

Spiritum sanctum pe.rata dimittere per ecclesiam
«tCXXXVn. Conferserm.ed. XCIX. O.Tuminserm. ed.CXLIX
A rConfer
:, .
senn. ed. XX. 2. 7. Jut non sunt istae m
ecclesia claves , ubi pec-
..I ludicunquit liomini (utpote maieflco oi) suum cata quotidie dimittuntur? Denique recole
seririo-
otlicium non confessario Nam ciavium po-
) iioniini. iiem vat?CXXV. fin.
testatem apertissime alibi agnoscit Augustinus
et 4) Paria dicit Augustinus in serm. ed.
,
XIX. 4.
39
,
30(5 SERMO CXXXI.
4. Post multa, proiectus est de synagoga lutlaeoruni ille ex caeco vi-
(lens. Irati sunt ei , proieeerunt euin de synagoga sua. Ecce quod tiiue-
hant parentes ipsius, exposuit Iioc nobis evangelista non tacuit. Tinie- ,
hant enini , inqnit, parentes eius ne confiteretur Cliristum, et toljerentur

de synagoga et ideo dixerunt aetatem liabet ipsiun iuterrogate. Timiie-
; , ,
runt ergo proici de synagoga. IHe non timuit et proiectus est ])arentes ,
;
eius ibi remansernnt. Restat susceptor Christus ut dicat iste quoniam , :
i>s. xxvi.io, pater meus et mater mea dereliquerunt me *. Et quid adiunxit ? Dominus
autem assumpsit me. Veni Cliriste, assume , ; illi proiciunt , tu suscipe ;
assume missus non adinissum. Ecce assumit ille ; ostendit se oculis quos
ipse aperire dignatus est. Tu , inquit , credis in filium Dei ? Et ille adhuc
iniinctus ,
qiiis est Domine ut credahi in eum ? Et Dominus , et vidisti
euin, et qui loquitur tecum ipse est. Lavit ei faciem. lam ergo corde videns,
adoravit salvatorem suum. Hoc facit Christus lesus tamquam caeco nato
f. ia7. 1). generi humano, adhuc inuncto corporaliter propter miraculum. Sed miracii-
lum fecit ut eommendaret fidem. Commendavit de isto miraculo apertorum
oculoruin caeci nati eam fidein qua cotidie aperit ociilos generis humani, ,
et ipsius caeci nati.
'
J'"i- I- -»•
CXXXI. SERMO SANCTI AUGUSTIM DE HYMENAEO ET ALEXANDRO.
"
iM.a. I. VJogit nos austera atque terribilis beati Pauli apostoli comininatio
non tacere ,
qui se , ut in praesentiarum legi audistis, Fratres karissimi
severissimam homines peccatores dixit exercuisse censuram. Sic enim
iii
Tini.
et Alexandrum tradidi Satanae, ut discant non blasphe-
II. 18.
Hvinenaeum
'
l\.
ait*: «
» mare. » \ idetis quain magna atque metuenda sit, dilectissiini in aposto- ,
lica comminatione districtio. Vitenius itaque nos per sanctam obedientiam
<piod Hymenaeus et Alexander passi siint per iinpiae rebellionis ofTensam i).
Melius est enim nos qnod apostoliis salubriter mandat audirc quain quod ,
severe minatur incurrere. Hymenaeum enim inquit et Alexandruni tra- , ,
didi Satanae ut discant non blasphemare.

,
Ex hoc uno intelligite diie- ,
ctissimi ,
quantum debeatis vitare peccata , cum videatis ab apostolo Sa-
tanae traditos peccatores. Fugiendus itaque onniis error ,
omnis
fiigienda
offensio. Agnoscere enim possumus quantum Deum quicumque
laedant
peccant ,
quando et apostolus in tantum iratus est peccatoribus qiii om- ,
nes voluit esse salvos ut peccatores tamen fecerit Satanae esse captivos.
,
Quamquam siiperfliie Hymenaeus et Alexander ab ajôstolo traditi Sata-

nae esse dicuntur ostendo enim evidentissime ;
traditionem haiic non ,
tam ad beatum apostolum quam ad ipsum Hymenaeum et Alexandrum

,
esse referendam. Dicitis ,

quomodo? Scilicet quia ex quo primum Hyme-
1) Hymenaei et Alexaiulri blasplieiiiia cuiusmodi inodo uf alia non xperaretur ; rt reprehendebant
luerit, dicit noster Augustinus iu loli. tract. XIX. homines qni sperabant resurrectionem carnis , re-
14. Talibus resistit apostolus ( ex II. Tini. II. 18.) lut iam resurrectio quae promissa erat, credendo
lam factam esse resurrectionem dicebant, sed eo impleretur in mentc.
;,
DE UYiMEXAEO ET ALEXANDRO. 307
iiaeus et Alexander fulem catholicani blasphemare eoeperimt , ipsi se clia-
holo tradiderunt. Nemo itaque , Fratres, nemo apostolo imputet ,

quod
hlasphemos homines diabolo manciparit. Ipse se tradit daemoni uniisquis-
(pie qui peccat. Sic enim etiam sanctus lohannes apostolus docetdicens;
omne peccatum a dial)olo est * ; et ideo c[uicumque peccatum diabolicvun -i. loh. m. s,
secjuitur, a se ipso daemoni mancipatur. Denique in cpiantum apostolus

neminem ii;ravare aut laedere velit ipsa res indicat cjni Hymenaeum ip- , ,
sum et Alexandrum quos Satanae tradidisse se dixit salvare voluit non

, ,
perire. Quid enini ait? Tradidi, incjuit eos Satanae, ut discant non blas- ,
phemare. Ac per hoc cpios ideo tantum tradidit ne ulterius blasphe-

, ,
marent non eos ad hoc tradere voluit ut perdeiet sed ut a perditione

,_ ,
revocaret.
2. Sed foi-tasse hoc ipsum cjuod audistis Hymenaeum et Alexanchum
Satanae esse traditos , cjuid sit , aut quale sit , ignoratis. Omnis christia-
nus, dilectissimi ,
qui a sacerdotibus excommunicatur i), Satanae tradi di-
citur.' Quomodo ? Scilicet quia extra ecclesiam est diabolus , sicut in cc-
clesia Christus ; ac per hoc cpiasi diabolo tradi dicitur , cpu ab ecclesia-
stica communione removetnr. Unde illos, cjuos tunc ajiostolus Satanae esse
traditos j:>raedicat excommunicatos esse a se demonstrat. Sed cjuare aut
, ,
in cjuam ut dixi eorum utilitatein excommunicatos ? In cjuam nticjue nisi ,
in cjuam ijjse ait, ut discerent non blasphemare? Videtis ergo, cjuod j^ro
excommunicatis id ipsum apostolus agebat, c[uod in eos sacerdotali seve-
ritate distrinxerat. O bonum magistrum o bonum jiatrem qui filiis in- ! !
disciplinatis etiam hoc ijiso tunc consulebat quo eosdem castigabat iratus. ,
Oenicjue ideo castigabat , ut c[ui ante jieccaverant , jieccare cessarent ; cjui

b!asj:)hemando meruerant excommunicationein ,
jjaenitendo mererentur com-
munionem ; et cjui errantes ceciderant in damj)nationem , conversi redire
inciperent ad salutem. Undeexcom-
evidenter agnoscitis , illam apostoli
municationem non fuisse asperitatem sed salubritatem non duritiam sed
, ,
medelam. IlJa enim excommunicatio non perdebat tunc excommunicatum

hominem sed vivificabat. i\ec enim ad hoc tunc ab ajDOStolo tradebatur
ut Satanae excommunicatione serviret, sed ut Satanam ipsum paenitendo su-
peraret et cum vicisset per paenitentiam diabolum
; jjost jiaenitentiam ,
rediret ad Christum. Quod cjuidem omnem omnino hominem facere opor-

tet, cjuicumque se in alicjuo a praeceptis dominicis deviasse cognoscit
hoc est, ut qui errore lapsus est, paenitentia corrigatur. Error enim tol-
ht a Christo , paenitentia reducit ad Christum. Ac jDer hoc fugiendus er-
ror est ,
qui nos a Deo removet ; amanda paenitentia quae Deo reddens
,
Obtimum tamen
cst. illud est , numquam omnino peccare , id est num-
quam omnino a Deo Quia si etiam ille bonus est
discedere. qui per ,
jjaenitentiam redire conatur ad Christum quanto ille est melior qui niim- ,
qiiam discedit a Christo !
1) Saterdotalis expommunicationis apud Aug. mentiofrequentior est, quam ut looos a me numerari opus sit.
,,,
308
CXXXII. SERMO VEL ORATIO SANCTI AUGUSTINI
INVOCANTIS SPIRITUM SAJVCTUM I).
1 • jLêiis ineus Spiritus saiute , tiineo et desidero loqui tibi de te pro

nie, quia dc nieo nou habeo quid loquar de te. Et quid loquar nisi tu de-
deris mihi te? nt tibi de te loquaris pro me iu me. l)a erjô mihi te in
j)rincipio dator optime et donum optimum', quia quautun) ad te tu meus
es; nec potest ahquid meum esse, nec ego meus ero , nisi prius tu meus
fueris. Esto meus, quia sic ero meus, et sic tuus; si vero non es meus
nil meum est. Quo ergo emam te , aut comparabo te? Nullo nisi a te. Ne-
cesse est igitur, ut des mihi te , ut te possim emere a te. Praeveni ergo te, et
praepara me ad recipiendum te , ct receptus loquere tibi pro me, et audi
in me te pro me. Audi benignissime , audi semel , et ne Vide quo
irascaris.
spiritu loquar, quia ego nescio; sed bene scio quod loqui non possum, nisi
tu des. Recolo quod tu ahquando adulterum et homiciclam tetigisti et psal- ,
mistam fecisti : Susannam innocentem liberasti Magdalenam septem daemo- :
niis plenam respexisti , et multa (hlectione repletani apostolorum apostolam 2)

constituisti ; latronem in cruce visitasti et socium Christi eadem die in para-
,
Petrum apostatam, et ordinasti in summum ponti-

diso statuisti. Flere fecisti
ficem; vocasti publicanum, et evangelistam consecrasti percussisti persecu- :
toi-em et erexisti in summum doctorem descendisti in timidos 3) iudaeos

, :
et emisisti eos audacissima doctrina inflammatos, Domine sancte , cum eorum

mente meminero , excitant me sic alloqui tibi, et scio vere quia tu docui-
sti me sic tibi et ob hoc ad te suspiro, et ad te confugio. Audi
resj)ondere ;
.summa benignitas, non incurrat indignationem tuam tua misera crea-

et
tura. Si plura sunt scelera mea quam omnium eorum quos in exemphun ,
tuae misericordiae revocavi, multo maior est misericordia tna ,

quia infi-
nita ,
quam iniquitas mea : cui aeque facillime est remittere multa milia
peccata ut unum solum. Scio quod ahquis in suo mortah peccato deces-
sit , praescitus ad mortem ; alius post mille peccata commissa reservatus est
decedens tandem praedestinatus ad vitam. Et in hiis quid , dulcissijne ,
nisi hinc tua misericordia tua iustitia manifeste aperitur? Accidit

, illinc
in aliis duobus quod utrique post miilta et magna peccata mortalia diu-
tius reservati sunt; et in fine alter ad vitam, alter transit ad poenam ae-
ternam. Quid enim tua benignissima miseri-

, lienignisslme , in hiis nisi
cordia in se uniformis diversimode tamen operarans a) ? Nec ergo dat certi-

11) Cod. opcraris.
1) Sequimur hac edeuda Augustiai prece exem- runtincodd. lauresh. (Spicil. rora. p. 1/9.217. 222.)
plum archiepiseopi eihorensis qui in cataiogo Alco- ,
Certe haec ah acuniine augustinianae theologiae ,
bacensis apud Lusitanos bibliotliecae p. 28B. edi- vividoque affectu nou abhorret.
dit ex sexti saeculi codice S. Augustini aliam pre- 2) Vel quia resurrectioueui Domiui apostolis nun-
cem incipientem. Da jiofiw Domine deque , ea docte ciavit , vel quia hoc titulo gaudet iu antiquis inenaeis.
disseruit. Tertiam nos vidimus in codice vaticano 3) Cod. /Hwirfo.?,- sed quia deseensus Spiritus san-
-IRS. f. 16. incipientem. ,ludi dominc Deiis meus. cti in apostolos heicinnuitur ,
timidos nialui pro tu-
S. Augustini orationes (id est preces) plures fue- tnidos.
,
:
SERMO C\XXn. SEU INVOCATIO SPIRITUS SANCTI. 309
trtdineni vitae aeternae paucitas peccatorum , nec desperationeni confert

niultitudo scelerum. Sed quoniam melior est misericordia tua supervitas,
illam invoco, illani desidero , illi mihi adhaerere bonum est. Da te mihi
per illam misericordiam , et illam per te : illa sit niihi in te, et illa sit tihi
via in nie.
a. Haec dat mihi audaciam alloquendi tibi; haec dat mihi fiduciam in-
vocandi te ; haec erigit menteiu meam; habens ipsam habet , te. Nihil ergo
peto , nisi te ;
quia tu es doctor et doctrina, medicus et medicina, pro-
spector et praeparator , mentis anior et aniator ; tu es vita et vitae conser-
vator. Quid phu'a? Tu es quidquid boni est; tua enim misericordia quia
non sumus consumpti ipsa sola nos sustinet expectando conservat non ; ,
dampnando, revocat non inproperando dimittit non iudicando, gi'atiam ,
confert non repetendo salvat perseverando. Surge ergo et erige te aiiima , ,
mea peccatrix , intende tanto auditui , tanto auxiho tuae reformationis

vide quia ista persona indiges sola ad 1'estaurationem tui. Erige te tota
mens mea, et huic ,
qui tota salus tua est, cum omnibus viribus intende
et praepara te ipsi , recipe euni in te , ut recipiat te in se. Veni ergo
<lnlcissime , extende digitum tuum et erige me. Veniat ille sanctus digitus
tuus, adducat me ad te, et ponat se in vulnera mea , et sanet ea. Pun-
gat in me inflationem superbiae, eiciat putredinem irae , reprimat veue-
num invidiae, resecet carnem inortuam accidiae , niitiget dolorem cupidi-
tatis et avaritiae, purget superfluitatem gulae, et odoriferis ungueutis pul-
cherrimae castitatis fuget foetorem luxuriae. Tangat me digitus ille (|ui di-
stillat vinum et oleum et myrrham probatissimam. Tangat me digitus tuus,

benignissime Doniine , ut sublata corruptione ad integritatem me restituere
dignetur; ut tu cum veneris manere in nie , saccum perforatum , invenias
integrum ; habitaculum in veritate fidei fundatum , in certitudine spei ere-
ctum, et in fervore caritatis completum
Veni veni
b. hospes iocundlssime quamvis non diu desideratus
,
,
:
mane nobiscum quia nisi manseris advesperascet et inclinabitur dies.

, ,
Pulsa et aperi; quia si aperis , nemo claudit : ingredere, et claude post

te ostium , et nemo aperiet. In pace sunt omnia quae possides , et sine
te nulla est pax ; tu qui laborantium es requies
do- ,
proeliantium pax ,
lentium iocunditas, languentium consolatio, aestuantium temperies flen- ,
tium risus, caecornm lux, dubitantium dux timentium audacia. Nullus ,
enim quiescit, nisi qui pro te laborat solus pugnans pro te pacem ha- ;
,
bet; pro te dolere summa iocunditas est, et lugere consolatio. Cum flet
,
anima mea pro te, tiinc bene ridet. O quanta benignitas Non potes su- !
stmere quod allquis doleat pro te nec quod fleat aut laboret. Simul enim ,
mcipiunt labor et requies, pugna et pax dolor et iocunditas fletus et , ,
risus. Esse in te, est esse in aeterna felicitate.

Tange, dilectissime, tange
animam meam quam creasti, animam quam per lavacrum inhabitasti. Et
heu eiectiis milies et milies tiirpiter fuisti et iniuriose a domo tiia pro-
,
310 SERMO CXXXII. SKU INVOCATIO SPIRITUS SANCTI.
I 101. b. pria. Ecce inisera liospita tua clainat post te ;

pessinie est ei sine te. Rever-
tere, benignissiine, et iniserere ei , rpiae te setlitiose expulit a se. Nunc
nunc bene recorilatur quocl bene erat ei prope te; venerunt ei oinnia bona
pariter propter «) te, et post recessuni tuuin spoliaverunt eam ininiici eius ,
et omnia bona eius quae primo ei dedisti asportaverunt: et insuper plagas

crudelissimas iinposuerunt, et vix semivivam reliquerunt. Redi ergo, di-
lectissime Domine, et descende in domnm tuam prius quam moriatur fatua
bospita tua. Nunc video , nunc sentio quam maliun est mibi sine Eru- te.
besco et confundor vehementer quod recessisti a me. Sed defectus tam

graves pro absentia tua coinpelliint ine revocare te.
4. Veni in domum miserae Martbae tuae , custos optime , et custodi

eam in veritate, ne de cetero obdormiat in morte ; ne dicat inimicus, prac-
valiii adversus eam : qui tribulant me, exultabunt si inota fuero. Sed ego, te
adiuvante, in misericordia tua sperabo , illam amplectar , in ea confidam,
illa erit portio mea, et sic non timebo quid faciat inilii caro. Non potes
non facere misericordiam ,
quia tibi consubstantialis est i). Vide pauperta-
tem meam , vide instantem necessitatem meam secundum tuam magnam ;
dignitatem miserere , non secundum meam iniquitatem. Ostendat miseri-

cordia , quod super oinnia tua opera est. Non praevaleat malitia peccati ad-
versus magnitudinem bonitatis tuae. Secundum misericordiam tuam dicis:
nolo mortem peccatoris , sed ut convertatur et vivat. Diligis enim mise-
ricordiam plus quam sacrificium. Lai-gitor largissime extende illam san-
,
ctam dexteram quae nunquam vacua est : denegare nescit, indigenti dare
iion cessat. Extende ergo dator optime manuin istam omni bono reiÎe-
, ,
tam: ipsa manus pauperum. Da pauperi tuo immo ipsi paupertati

est ,
arma sive bona illa quae b) pauperem ditant sine defectu. Confirma ergo
Deus quod operatus es in nobis, quia nunc video quod non ex superio-
ribus iustitiis quas fecimus nos, salvas nos, sed secundum tuam misericor-
diam. Ergo, sanctissima communicatio donum pietatis mibi concede cui , ,
proprium mitem facere et conservare et reddere illum cui se tri-

est , ,
.Maith XIX. 27. buit, immunem ab omni munere. Ut possimus dicere cum apostolo Petro *:
ecce nos reliquimus omnia et secuti siimus te. Quibus omnibus despectis ,
mundanis et transitoriis , Spiritus tuus bonus deducet nos in viam rectam

et in terram viventium, affectum c) pietatis nos induens, ubi te poscimus d)
perenniter frui per infinita saecula saeculoruin. Amen.
a) Cod. pro — h) Coil. quem. — c) Ita cod. et alibi indun , cum accusativo rei qua induiraur. — d) Num pro jiossimus.
interdum appellat per antonomasiani

v. gr.
1; Niniirum dicit loliannes , Deus carltas est. for(//aH! ,
Vel intelligit filium , quem sacra scriptura miseri- in psalmis et prophetis.

,
311
CXXXIII. SEnMO SANCTI AUGUSTIINI EPISCOPI SUPER (lOII. X. 22. 1)
1 . Jrlaec dc lectione evangelica prout Dominus donavit explicando trans- f"'}-

"*• '
currimus. Sed libet et adhuc de encaeniorum sollempnitate quam et tunc ,
Hierosolymitae et nos celebramns, fraternitati vestrae latius disserere. Hoc

,
autem in primis notandiim est quod encaenia, quae in lectione evangelica

Ihcta cognovimus, non ad primam templi dedicationem, sed ad vdtimam per-
tinent quod ex eo facile coUigitur quia hieme facta referuntur. Prima si-
; ,
quidem eius dedicatio a Salomone tempore autumni media Zoroljabel et :
lesu sacerdote tempore veris ultima a luda machabaeo tempore hiemis est
:
facta, quando speciahter cop.stitutum esse legitur, ut eadem dedicatio per

omnes annos in memoriam sollempnibus revocaretur ofiiciis, iuxta quod ad
tempus dominicae incarnationis observatum fuisse, modo cnm legeretur evan-
gelium audivimus. Haec autem fuit causa secundae et tertiae dedicationis
,
quia Salomon quidem templi opus, quod Domino condidit, septem annis per-
fecit. Octavo autem anno decima die mensis septimi, qui a nobis october
appellatur , in magna Quae videbcet dies et antea per legem

gloria dedicatur. f. 293. a.
tabernaculum omne per singulos annos

erat statuta sollempnis, ita ut in eo
maioribus hostiis expiari deberet. Denique Zacharias pater lohannis Bapti-
stae eisdem expiationibus ad altare deserviens adveniente angelo de do- ,
,
minicae mysterio nativitatis gaudioque humanae salvationis instruitur. Sed

hoc templum post annos quadringentos triginta incenderunt Chaldaei, et Hie-
rosolymorum urbe destructa ,
popuhun Israhel in Babyloniam adduxerunt
captivum. Qui post annos septuaginta regnantibus Persis, in patriam remis-
,
sus. Rursusque aedificatum est temphnn per annos quadraginta sex*, et tertia euscI). chr
die mensis duodecimi, quem nos vocamus martium opus ad finem usque
, per-
ductum. Qui videhcet tunc praefuerunt duces plebis strenuissimi, ut diximus,
Zorobabel de regio genere, et lesus sacerdos magnus, sed et prophetae Ag-
gaeus, et Zacharias adiuvantes eos atque adversus insidias impedientium
,
opus hostium * cor popuU corroborantes. Inde post annos ferme trecentos 'C.D.xvm,
et quinquaginta sex rex nefandissimus Graecorum Antiochus*,
, fraude capta •c.d.xviii.
Hierusalem temphim idem sordibus idolorum profanavit auferens inde
, , et
confiringens altare Domini aureum mensani propositionis candelabrum
,
,
hinunis, et cetera vasa templi aurea quae invenire potuit. Sed in

templo lo-
vis simulacrum statuit, popuhun tormentis ad sacrificandum idolis
cogens.
Qua persecutione multi de populo pro divinae legis custocha trucidati
sunt.
Inter quos et mater illa septem filiorum merito famosa
,
nobilissima pro ,
Domino cum sobole, martyrii coronam meruit. Sed et ludas mnchabaeus

cum ,
esset de genere sacerdotali, collecto exercitu

iustorum, adversus Antiochi du-
ces arma corripiens eosque de ludaea expellens persecutioni saevissimae
,
,
linem imposuit: ac templum ab idolorum imaginibus

emiindans nova rur- ,
sus altaria et cetera vasa vel ornamenta

faciens, atque in templo reponens,
1; Post tractatum XLVIII. in loh. X. 22. sequitur
in codicc hic , quo Ausustinus argumentum contiDuat,
312 SERMO CXXXIII.
(ledicavit ca siinul (Mini templo, qiiod puiifi(âvit etrenovavit, vigesima qulnta

die mensis noni, qui apud nos appellatiir december , et ad hiemem pertinere
nnllo dubio eonstat. Statuitque decretum , ut praediximus annis omnibus ,
dies encaenioriim vel innovationis ac dedicationis templi festiva devotione

,
,
celebrari.
•1. cor. X. c. a.profecto oinnia sicut apo.stolus docet*in {igina lacta siint no-
Quae
f. >9o.!.. stri, etpropter nos iitique scripta: ideoque nobis sollertius spiritali ratione
discutienda. Salomon quippe rex qui interpretatur pacificus, ipsum redem-
,
•
is. IX. 7. ptorem nostrnm typice designat. De quo Isaias ait*: multiplicabitur eius im-
])erium, et pacis non erit iinis. Templum, fjuod aedificavit, catholica eius ec-
clesia est, quam de universis per orbem credentibus, quasi de vivis lapidibus,
in unain siiam fidei et charitatis compagem aggregat. Quod autein septem

annis aedificatiim est templum, significat quod per tolum huius saeculi
septem diebus * evolvitur sanctae structura ecclesiae crescere
cmi.dics. tempus, qiKDcI ,
nunquam desinit. Qiiod autein octavo anno dedicatum est , et celeberrima
illa ac maxima sollempnitas a Salomone rege et cunctis filiis Israhel , tem-

pore completae dedicationis exhibita, insinuat mystice, quia perfecto in fine
mundi numero elcctorum diu desideratae ininortalitatis est secutura festivi-
,
tas : mox omnes qui

et peracto univei-so miiversalis resurrectionis niiraculo,
ad pacifici regis , regnum pertinent aeterna cum eo

veri scilicet Salomonis , ,
gaudia patriae caelestis intrabunt. Nam quia Dominus noster octavo die,
id est post septimam sabbati resuscitari a mortuis voluit i'ecte numerus oc-
, ,
tonarius nostrae quoque resurrectionis festa ventura designat. Quod tem-

•c.D.xviii.iS. plum ab ho.stiinis incensum rursum Domino miserante construitur *, quod
,
ab idololatris coinquinatum, denuo supernae pietatis auxilio mundatur, va-

rios sanctae ecclesiae insinuat eventus quae nunc infidclium persecutione ,
premitur: nunc a persecutionibus reddita liberior, tranquilla Domino servi-

tute fanndatur: nunc in quibusdain suis membris hostis antiqui periclitatur
insidiis : nunc instanter soilertia doctorum fideles, quos ad horam perdere vi-
debatur ,
per paenitentiam iain castigatos recipit. Quod vero templum secun-
do quadraginta et sex annis aedificatum est ad significationem divini corpo-
,
,
•
loh. II, I!!, ris quod de virgine assumpsit specialiter respicit. De quo ipse ludaeis :
solvite templum inquit hoc et in tribus diebus excitabo illud

,
quia videh- :
re-
cet solutum passione corpus suum ipse die tertio resuscitavit ad vitam.
T*:^vret^doctr" riint
11
corpus
siquidem
quia *
hominis quadragesimo sexto die post conceptio-
*
ch. n. 42. Itera , ,.ittii o-o
ideo nou casu j^c-
•
, I
pf.'"„Ju'^
Lda. paria.
' nis initium in membrorum distinctione formetur atque
*
:
stum sed divinitus procuratum est ut eo annorum numero templum ae-

,
figurabatur,
dificaretur, quo verum corpus dominicum, quod per teniplum
in utero vlrginall perfici oportebat. Quod autem encaenia per
omnes annos
celebrari sancitum est, hoc profecto nos admonet, ut memoriam dominicae
resurrectionis quain iam factam credimus et nostrae quam tuturam
spera-
,
,
r. 29(5. a. mus semper animo retineamus. Taliterqiie nos agamus, ut non ad iudicium, sed
' ioh.v.2o sicut Dominus iis qui bona egerunt promisit*, resurgere mereamur ad vitam.
-
SCPER lon. X. 22. 313
3. Nec slne discussionepraetereundum, quod dedicans templum Salomon,

ubi complevit preces, descendit ignis de caelo , et devoravit holocausta et victi-
inas: holocausta namqne et victima summl regis , omnes electi eius sunt. De
quibus ait Petrus apostohis*: quia et Clunstus semel pro peccatis nostris mor- I.PftP. III. IS'
tuus estiustuspro iniustis, ut nos offerret Deo mortificatos *carne vivificatos sic var. gr.
'
i;i
,
autcm autem caelestis, fervor est eximiae dilectionis, qua super-

spiritu. Ignis
nae civespatriac, et sua aherutrum beatitudine, et sui conditoris conspectu,

caritate*semper ardere laetantur. Hinc est enim quod quaedam caelestium vir-
tutuiu agmina, qiiae ex singulari propinquitate conditoris sui incomparabih
ardent amore, speciahter nomine. seraphim, idest ardentes vel incendentes
vocantur. Conq>leta ergo dedicatione templi ignis caelo descendens oblatas
,
[ômino hostias devorat, quia expleto teinpore nostrae resurrectionis cum ,
introierint in gaudium Domini sui (ideles servi , flagrautia veri amoris ,

quo
nunc augehcae virtutes inllammantur, eorum quoque mentes visa specie
sui Redemptoris absorbet. Qua quidem facile dilectione etiam nunc plu-
rimos electorum in superna iUa civitate paene absortos esse, non dubium
est. Sed tunc nimirum hoc iiuilto perfectius adimpleljitur, cum recepta sua
carne inmortah , eandem beatitudinem conservis suis et fratriluis
receptis in
cunctis, quos adhuc in terris certare conspiciunt, non hal)ebunt ultra quo
intuitum cogitationis suae foras vel ad modicum mittant,habentes secum intus
Deum de cuius visione sempiterna gaudeant. Ubi aliud * prinunn et maximum '
Biim pro /7?K(/'.'
Domini mandatum ad integrum perficietur ad cuius perfectionem in hac vita

,
iusti pro suis quique viribus accinguntur diliges dominum Deum tuuin ex
:
toto corde tuo ex tota anima tua, et proximum tuum sicut te ipsum. Quia
,
quo vicinius praesentem Dei vultum cernunt, eo se ardentius eius dilectioni

totos impendunt: quo proximos suos omnes esse electos ac Deo dilectos
agnoscunt quo corda illorum non minus quani se ipsos amare delectantur.
,
4- Sed et hoc notandum, quia exposita dedicatione ac festivitate sub-

secuta, ipsa scriptura conclusit *: et dimisit Salomon populos qui regi be-
,
nedicentes profecti sunt in tabenuicula sua, laetantes et alacri corde super

onuubus bonis quae fecerat Dominus David servo suo et Israhel pojiulo
suo. Dimittet enim peracto resurrectionis munere Dominus electos suos
in aeterna tabernacula laetautes, non iitique eos ulterius a sua praesentia
removens, sed discrimine iiidicii, qiiod in aere futurum apostolo dicente *
novimus, ad inhabitationem patriae caelestis inmitteiis, ut pro suis quisque
meritis promissam regni sedem percipiat. Quod enim hic popuh in taber-
nacula sua profecti esse dicuntur, hoc est profecto quod in evangelio
ait
Dominus *: multae mansiones sunt in domo patris mei. Bene autem dicitur
qnia benedicentes regi profecti sunt in taberjiacula sua
quia haec est ,
uuuirum sola actio quietissima ac felicissima civium supernornm

hymnos ,
gratiarum suo decantare * conditori. Hinc etenim scriptum

est ])eati qui : '
cod. decnniant.
habitant in domo tua Domine! in saeculum saeculi
laudabunt te. Hinc Ps.LXXXlIl.i.
idcin propheta ultimos septem psalmos in laudibiis divinae suavitatis com-
,,
314 SERMO CXXXIV.
plevit. Porro octavus aiite finein psalterii, de victoria pngnae, qua giiântem
straverat, Doniinuni henediceiKlo coniecit. Uhi aperte indicat f/i/od (im hic ,
iiiahgni hostis certaniina supcrant, iMic in requie vera hiudein siii redemnto-
ris et adiutoris decantant. Bcnediccntes, inqiiit, regi prolcctisunt in laherna-
cula sua, hictantes et alacri corde super omnihus honis quae fecerat Donii-
nus David servo siio , et Jsrahd populo
iusti super siio, Laetantes (pilppe
honis quae a Doinino percipiiint tahernacula introeunt caelestium nuin- ,
sionum : quia quamvis graves liuius saecuh quainvis longi fuerint lahores, ,
lireve nimirum videtur et leve totum quicquid aeterna heatituchne fini-

tur. Unde oportet, karissiini , ut in aedificatione donuis Dei uniisquisque
nostrum exhortando, ohsecrando, increpando, ipse piis affcctlhus desudando,
quantum valet insistat ne si quempiam rex caclestis nunc si quidem tor-
,
jientem in opere sui teinpli conspexerit huuc in tempore futnrae dedica- ,
tionis, magnae suae soUempnitatis reddat exortem. Satagamus mutuo cari-

tatis auxiho, ut omncs nos ahicri corde et indefessos in operihus qiiae ipse
praecepit inveniens, omnes ad praemia quae promisit perpetuae siiae vi-

sionis introducat lesus Christus dominus noster, qui vivit etc.
CXXXIV. HOMILIA BEATI AUGUSTINI.
De illis verbis : liomo quidain scminavit bonum seracn in agro suo 1).
i./iudivimus sanctum evangelium et loquentem in evangeho domi- ,
,„„vi,. num Cliristum. Inde loquamnr, quod ipse donahit *. Paraholani istam
Fr.itres lahorarem fortasse exponere vohis sed compendium nohis fecit
, ,
quia ipse exposuit qiii proposuit. Qiii legit quidem evangelium eo usque ,
legit uhi Dominus ait cohigite primuin zizania

: et alligate fa.sciculos ad ,
V. 30. comburendum ea triticum autem recondite in horreo *. Sed postea disci-

;
V. 30. puli eiiis, sicut scriptuin est, accessernnt ad eum , et dixerunt ei *: enarra
nohis paraholam zizanioruni. Et qui est in sinu patris , ipse narravit. « Qui
» seminat honum semen , ait , fdius est hominis ; de se ipso. Ager autein
» est mundus. Bonxim autem semen hi sunt filii regni. , Zizania autem,
» filiimaligni. Iniinicus autem qui ea seminat, diahohis est. Messis est ,
» finis saeciili messores autem angeli sunt. Ciim ergo

; venerit filius ho/"'" ,
» nis, inittet angelos suos et colhgent de regno eius omnia scandala ct

, ,
» mittent eos in caminum ignis ardentem ; ihi erit fletus et stridor den-
-»
tium. Tunc fulgehiint iusti sicut sol in regno patris sui. » \erba dixi
domini Ciiristi quae non sunt lecta sed sunt scripta. Exposuit ergo no-
,
,
bis Dominus quod proposuit. Videte quid in agro eius ehganius esse. v i-
dete quales nos niessis inveniat, Ager enim ,
qui est mundus ,
ecclesia est
diffusa per mundiim. Qui triticum. est perseveret usque in messem. ,

Qiii
•sunt zizania, mutentur in triticum. Hoc enim interest inter homines ,

et
veras spicas et vera zizania (piia quae in agro erant quae spica ;
,
est
conferaiitur eliam
1) A<1 luinc Matthaei XHI. 24. textuiii extat ser- cherriino plane diversus. Ceteroqui
mo ed. Augustini LXXIII, sed ab hoc vaticaiio pul- sermones cd. XLVII. G. et LXXXVIII. 21.
,
IIE SF.MINATORE. 315
snica est ; (|iiae /.Izania snnt , zizania sunt. In agro auteui Doniini id est
ecclesia , ali([uan(lo (]no(l erat fruinentum , vertitur in zizania; et aliquando
(luae zr/.ania erant , convertuntur in frunientum. Et nemo scit quid cras

futurus sit. Ideo operarii indignati patrifamilias cum vellent ire zizania
tollere , non sunt permissi. Voluerunt enim ea tollere , non illis permis-
sum est zizania separare. Fecerunt ad quod idonei erant , separationes f.
angelis servaverunt. Et (piidem illi nolebant servare angelis separationem

zizaniorum , sed paterfamilias qui noverat omnes, et mittendam esse se-
parationem , iussit eis zizania tolerare , non separare. Nam , inquit , cum
dixissent , vis ut ne forte cum vultis col-
eamus et colligamus ea ? Non ;
liiêre zizania eradicetis siinul et frumentum. Ergo

, Domine simul et , ,
zlzania nobiscum ernnt in liorreo ? In tempore messis dicam messoribus :
colligite primum zizania et alligate in fasciculos ad combureudum ea : to-

lerate in agro ,
quod non habeiiitis vobiscum in liorreo.
2. Audife karissimi grana Cliristi , audite karissimi spicae Cliristi , au-
dite karissimi frunienta Christi ad conscientias ve- , attendite vos , redite
stras; interrogate iidem vestram, interrogate caritatem vestram excitate ,
conscientias vestras. Et si vos frumenta inveneritis veniat vobis in men- ,
tem qui perseveraverit us(pie in finem liic salvus erit. Qnicumque autem
,
(liscussa conscientia sua inter zizania se inveuerlt non timeat mutari. Non- ,
dnm inbetur secari , nondum

quod heri vel est messis ; noli esse hodie , ;
cras iioli esse, qiiod hodie es. Qiiid tibi prodest (piod dicls quandoque quia
mutaberis? Deus tlbi mutato indnlgentiam promisit diem cra.stinum non ,
jnomlsit. Qualiscumque exieris de corpore, talls venis ad messein. iMortuus

est nescio quls, zizania erat nnmquid ibi trltlcum liabet fieri ? Hic in agro
;
fit ante de zizania tritlcum ; hic possunt; allbi autem, id est post istam vi-
tam , teinpus est perciplendi qtiod feclt , non quod non fecit faciendi. Quis-
quis autein quasi zizanla fuerit , et ab iigro doniini Chrlsti se Ipsum se])a-
rare voluerit , non erit triticum. Nam permaneret utique trlticum. Zizania
quid timet triticum ? Sinite utraque crescere usque ad messein ]3aterfami- ,
lias dicit; simul crescant ; messores iioii errant noverunt unde mani])ulos
;
faciant, et in
ignem mittant. De trltico auteni non possunt manipull fieri
et m
ignem mlttl. ]ManI])uII se])aratIones ostendunt. Ilabet ibi manijjulum
suum anianus habet ibl manipulum suum eunomianus habet ibi iiianl-
; ;
puliim suum I^hotinus ; habet nianipulum suum f)onatus; liabet ibl ma-
11)1
nipuhim siiiim ]Mani(^haeiis i); habet Ibi manipulum snuni Priscillianus. Om-
iês istl manlpuli in Ignem mittentur. Secura sint f rumenta pura , in horreo
laetabuntur.
3. iJbl autem Inlmicus ille non seminavit zizania ? Qnod genus queni ,
logum frumentorum invenit et non zlzanla sparslt ? Numquid semlnavit in-

,
ter lalcos, et non seminavit inter clericos

aut inter episcopos? Aut semlna-
\it inter conliigatos, et non seminavit Inter castos professos ? Aut semlna-
1) Co!ilr.T hos liacreticos pluriiinini decertat scriplis suis .Augustiuus.
iii Confer saltem serm. ed. CLXXXIII.
,
316 SERMO CXXXV.
vit iuter coiiiugatas non seniinavit inter sanctiinoniales ? Ant seminavit

, et
in cloinibus laicorum et non seminavit in congregationihus monachoruin ?
,
Uhique sparsit, ubique seminavit. Quid noii mixtuin divisit? Sed Deo gra-
tias quoniam qui dignahitur separare
,
, nescit errare. Nou enim latet cari-
tatem vestram ,
quia in quacumque excelsa et exaltata messe zizania inve-
nitur. Et in professione zizania invenitur. Et dicitis in illo loco et ihi , in-
venti sunt maU et in illa congregatioue inventi sunt mali sed uhi({ue
; : in-
venti sunt mali , sed non semper regnahunt cum bonis maU. Quid miraris
quia invenisti mahun in loco saucto ? Nescis quia priinum peccatum in pa-
radiso inoboedientia , et per ipsam cecidit angelus ? nuinquid inquinavit
x>. y>2.b. caelum ? Cecidit Adam nuinquid inquinavit paradisum? Cecidit uniis de
;
Noe, numquid inquiuavit iusti domuin? Cecidit ludas numquid iiiqui-

filiis ,
navit apostolorum chorum? Aliquando autem secundum humanum iudicium

putantur aliqui frumenta, et zizania sunt. Propter ista latentia dicit apo-
•
1. cor. IV. 5. stolus *: nolite antetempus quicquam iudicare, donec veniat Dominus et
illumiuet ahscondita tenebrarum et manifestabit cogitationes cordis et , ;
tunc laus erit unicuique a Deo. Transeat laiis homiuis. Aliquando liomo
malum laudat, et uescit. Ahquando homo sanctum accusat, et nescit. Deus
ignoscat nescientibus , suhveniat laborantihus ! Amen.
CXXXV. IXCIPIT SERMO S.\KCTI AUGUSTI!\I DE CAIN ET ABEL 1).
cort.^vat. 470. P
i.iêtulit divina scriptura de Cain et Ahel in praesenti lectione , ut
audivit dllectio vestra quod Abel esset pastor Cain autem agri-
, Fratres ,
,
-
cola. Et factum est inquit ut ofierrent amho nnuiera sua ante Domiuum.
, ,
Ohtulit Ahel de primo partu ovium suarum et pinguaminibus 2) illarum. Et

'iiaco(j respexit, inquit Dominus ad munera Abel, ad Cain autem munera non
,
respexit. Ahsit hoc credi ;

quia Deuni latere nihil poterat ,
qui prodit
nientes et corda singuloruin ,
quia ipse conscientiae iudex est. Respexit
ergo ad munera Abel Deus, quia inunera siia simplici corde ac pura mente
Domino offerebat. Denique qui de fratris fatricidio cogitabat, dicitur ad
ilkim a Domino : nam si recte offeras , recte autem non dividas ,
peccasti
quiesce. Arguitur Cain a qui corde cogitabat, ut facto uon coin-

Domino ,
pleret. Sed ita ille inente caecatus erat circa odium fratris ut nec frater- ,
nam ilhun fratris pietas nou

pietatem nec praesentiam Dei cogitaret. Non ,
ipsa caritatis germanitas non divina correctio a proposito scelens potiut

,
si otfers
• Maitii. V. 23. revocare. Uude non iinmerito a Domino dicitur in evangelio :
muuus tuum ad altare , et ibi recordatus fueris quod frater tuus hahet
aliquid adversum te , relinque ibi munus tuum, et vade prius reconciiian
fratri tuo, et tunc reveniens offeres niuuus tuum. Si ergo volumus i.nunera
Bardis; de quo iios homi-
1) Sei-mo hic extat etiam in codice aleobacensi gustini, auctoreRobei-to de
dicemus. lu-
apud Lusitaiios,teste archiepiscopi elborensis catalogo ne eiusque opere dili^zenter aho iu loc;)
delibare placet.
p. Kos vero iamtransimus ad codicem vaticanuni
30 1 .
terim paucos ex hoc codicc serinoues
CDLXXlX.in quo est Collectorium serniouum S. Au- 2) Animadverte vocabulum pwguameit.
,
1)E CAIN ET AEEL. 317
nostra accepta esse Deo , veconciliari IVatribiis clcbemus , iie Caiu similes
etliciamur. Si Caiu eij^ô et Abel muuera ol)lationum Deus iutue})atnr , sed
inteniae mentis couscientiam considerabat ut ille placeret iu niunere ,
qui
placebat in corde ; et ille displiceret inmunere, qui displicebat iu corde:
placuit nuinus A])el Deo ,
quia puro corde ofterebat; displicuit nuiuus Cain
Deo ,
quia nou [)uro corde sed mente scelerata munus Domiuo otterebat
^pii de fratris interitu cogitabat. Nam et ipsa mun-era iuxta typicam ratio-
nem offerentium grandem distantiam manifestant. Cain de fructibus terrae
nuuiera obtulit ,
quia terrena erat cogitatio eius : Abel vero de fructibus
oviuni muuera obtulit , ut innocentiae suae signuni ostenderet. Et non
solum de fructibus ovium munera obtulit Abel , sed pinguamiua ovium,
ubi Tunc ergo innocentiae
pinguia misericorcliae opera demonstrantur.
nostrae munus acceptum
Deo si o[)eribus misericordiae tam({uam pin- est ,
guamine ovium adiuventur. Nec illud autem otiosuiu cfuod Abel pastor ,
ovium erat; praefigurabat enim exemplum illius ([ui ait iu evangelio *: ego ,
•loii. xi. u.
sum [lastor bonus. Bonus [:>astor auiniam suam [)onit [)ro (jvibus suis. In
Abel imago cucurrit , iu Christo veritas manifestaretur. llle [lastor de terra,
iste [3astor de caelo. Ille [)astor [lecudum , hic martyriun. llie [:)astor ovium
irratiouabilium, hic i'ationabilium.
2. Scd advertamus magnum mysterium. Licet et Salvator .noster dica-
tur [lastor, uuncupatur tamen ovis vel agnus. Deniciue non sine mysterio
dominicae jâssiouis , in praesenti lectioue lcctum est , (juod Abel de [lartu
oviiun suaruni obtulerit muiius domino Deo. Sancti i) [)atriarchae et [iro-
phetae merito innocentiae oves vel arietes nuncu[3antur 3).De ipsis enim
scriptum legimus * : induti sunt arietes ovium , et valles babundabunt fru- • ps. lxiv. n
mento ; clamabunt etenim bymnum dicent. Et iterum *: u(3s autera po[)ulus -p?. ic. .;.
tuus, et oves gregis tui. De boc grege ergo sancto imniaculata illa et inta-
naturam
cta ovis [)rocessit, id est sancta virgo Blaria, ([uae nobis contra
[lurpureum illum aguum id est i"egem Christum generavit. Recte autem ,
[)urpureus aguus Christus donunus intelligitur (|uia rex non factus sed ,
natus Omnis rex non statiin rex nascitur; sed post([uam natus fnerit,
est.
rex ef ficitur aut i[)se indumentum suscipit regni [lui^pureum atîue regiam
, ,
diguitatem. Dominus autem et salvator noster de ipso utero virginali cuin

regia auctoiîtate processit , cpiia rex erat iam autequam ex virgine nasce-
retur. De Deo enimDei filius extiterat natus. Audi hoc
patre rex et
ipsum Domiiuun in evangelio dc^larantem. Cum enim intcrrogaret eum
Pilatus tu es rex respondens ait*: ad hoc natus sum, et ad hoc veni
,
.^
moi..xvi!i.:>-
in bunc mundum. Cuitis regis dignitatem ctiain magi illi monente ipso
ortu nativitatis corporeae cognoverunt dum dicuut ad ludaeos, ubi est ,
qui natiis est rex ludaeorum Vidimus euim stellam eius in orieute et .^
,
l) Conimodum Iiuic Augustini sermoni dat testi- mitu!; est rex ludaeontm , non sinc aliqiiol tameu
nionium auctor Milleloquii T. II. col. 296, rccitans omissiouii)us.
•>>; eo fragmentuin ab iioc loco usque ad verba --/«i 2) August.inenarr.iiuiusps. nrietesdicit apostolos.
;,
318 SEnMO cxxxvi.
veniiiius adorarc (iiin. Qiianto nidior fidcs in Ahel qiii de friiclihiis oviuni
nuinera Doniino obtulit tanto religiosior devotio populi christiani
, (pii ,
sunius nos qui iiuiocentiae et simplicitatis munera Domino offcriinus

,
si tamen a Domino mereamur. Offerimus ergo de fructu OAium nostrariiin

munus Domino, si simpliciter et innocenter in conspectu Dei vivamus.
Offerimus et de pinguaminibus ovium Domino , ut j)inguia niisericordiae
opera ac pictatis Deo exliiheanius ;
praestante domino nostro lesu. Expli-
cit sermo de Cain et Ahel.
CXXXVI. DE KEATO PATRIAIICHA lOSEITI ET EIUS CASTITATK I)
Cod. vat. 47S.

I. JL>ê hcato j)atiiarcha losej^h aliquanta nohis divina scriptura intimat,
et nos etiani aliqua dicere teinjitamus , velut micas de inagnis jianihus exlii-
bentes. Unde nam et catelli edtint de micis
scrijitum est iu evangelio :
qiiae cadunt de mensa doininorum suorum. Micae de magno convivio etsi

non satiant , Denique cum j)riinum veniinus ad crediilita-
tanien jâscunt.
tem , ajiostolicis j)raeceptis tamquam
micis jiascimur. Cuin autem jirofeci-
nius in fide, tunc hahundantia panis caelestis admittimur, ut satiemur
pane caelesti iUius qui ait in evangeho *: ego suin jx-inis vivus qui de caelo
descendi. Non
ergo refutemus inicas doctrinae quia micae de jiane sunt ,
et ideo supprimere non debemus, ut refici pane mereamur. Sed

niicas
veniamus ad sanctum loseph ut exemplo castitatis et pudicitiae eius, vehit,
ciho quodam caelesti j)ascamur.

'1. Sanctus ergo iste Iosej)h , de (juo aiuhvit in j)raesenti lectione dile-
clio vestra , sj)eciosus 2) coipore erat et castus et mente pudicus. Fulge-
bat in eo species corporis , sed amj)lius fulgebat pulchritudo animi. Kt
cum inultis sj)ecies corj)oris ohesse soleat ad sahitem, sancto nostro nocere
non j)otuit , (juia sj)eciem corj)oris aninii j)ulchritudo gubernavit. Dehet
ergo anima carni , non caro animae doininari. Caro enim anciila est ani-
mae unde infelix illa aniiiia est cui caro dominatur, et quae de ancilla
: ,
dominam facit amittit Doinini fidem ut suscij)it j)eccati servitutem. Sed

: ,
j)atriarchae losej)h suuin fideliter tenuit

aniiiia cui in nulJo
doininiuin ,
dominari caro potuit. Rogatur quidem a domina sua muliere imjDudica ut

cum ea concumberet qui adquiescere noluit, quia dominium animae nec 111
:
conditione servili amiserat. Unde calumj)nia aj)j)etitus, in carcereni missus

est. Sed vir sanctus carcerem illum j)alatium comj)utavit imino in carceris :
palatio erat , (juia fides castitas

, pudicitia illic palatium Christl est illic
, ,
,
templuin Dei , illic habitaculum Spiritus sancti. Si quis ergo vir de sjjecie
.sui corporis blanditur, vel siqua mulier de carnis suae pulchritudine glo-
jiatur, sequantur exemplum loseph , sequantur exemplum Susannae: sint
1) De losepho et Susnniia agitur ia serm. maur. 2) Hinc incipit sermo non sine varietatibus coiiae-
ed. CCCXEIII. Item de losepho sunt in appeud. rere cuni excerpto in Milleloquio T. I. col. 1071.
iiiaur. sern\ones tres vel potius quatuor. 813.
Coufer etiam coi.
:
DE BEATO PATRIAUCIIA lOSEPII. 319

corpore casti ; sint mente pudici : et tales non soluni Iiominibus , sed et
Deo speciosi erunt. Tria eniin sunt exenipla in ccclesia castitatis ,
quae
iinitari singuli debeant , loseph , Susanna, IMaria. Viri loseph imitentur ,
niulieres Susannam virgines Mariani.

,
3. Secundum vero mysticam allegoricam rationem, in se typum Domini

praeligurat loseph. Denique si gesta loseph vcl ex parte aliqua considere-
mus figuram Domini
,
in eo praeostensam manifeste cognoscimus. loseph tu-
nicam variam habuit ; et dominus ac Salvator noster tunicam vaiîam habere
cognoscitur ,
quia ecclesiam ex variis gentibus congregatam , velut indumen-
tum vestis accepit. Est et alia varietas tunicae huius, id est ecclesiae ,
quani
Christus accepit. Habet enim ecclesia diversas et varias gratias , habet mar-
tyres , confiessores , sacerdotes , ministros , virgines , viduas operarias in-
stitiae. Sed varietas ista ecclesiae , nou colorum est, sed varietas
varietas
gratiarum. Hac enim varietate ecclesiae suae dominus ac Salvator noster
velut varia refulsit. loseph distractus a fratribus
ac speciosa veste ab ,
Ismahelltis comparatus est dominus lesus ac Salvator noster distractus

; et
a ludaeis a gentibus comparatus est. Denique Ismahelitae qui loseph com-

,
j)araverunt, diversa secum odoramenta portabant ut exinde ostenderetur ;•
([uia venientes gentes ad crcduhtatcm , diversis odoribus iustitiae essent

toto inundo flagrantes i).
4. Sed advertamus magnum mysterium : pro loseph -XX- aurei dati sunt,
pro Domino -XXX* argentei. Carius servus, quam dominns distrahitiu-. Sed
non est mirum. Fallitur enim de Domino humana aestimatio quia inae- ,
stimabilis est qui venditur. Sed advertamus pleiiius hoc ipsum myste-
ille
rium. ludaei pro Domino -XXX* argenteos obtulerunt Ismahelitae pro ,
loseph 'XX" aureos. Carins Ismahelitae servum , quam ludaei dominiim

comparaverunt. Illi in loseph iiiiaginem Ciuisti venerati snnt , isti in Chri-
sto veritatem ipsain contenq^tui habuerunt. V ilius ergo pretium ludaei pro
Domino obtulerunt quia viliorem aestimaverunt Domini jiassionem. Sed
,
quomodo vilis Domini passio haberi potest cuius pretio totiis mundus ,
redemptus est? Totuui enim nnindum atque genus liuinanum passio Christi
a morte redemit. Audi hoc ipsum apostolum demonstrantem cum dicit * I. Cor. VI. j
pretio magno empti estis. Audi Petrum apostolmn similiter dicentem * non : l. IVd-. I. 7.
eniin inquit, auro terreno

, nec auro perituro redempti estis de vana ,
vestra conversatione sed pretioso sanguine hhi Dei iinmaculati. Si aiiro

,
et argento einpti essemus a morte, vilis esset redemptio nostra qnia plus ,
est hoino quam aurum vel argentum. Ideo nunc inaestimabili

pretio re-
dempti suiniis ,
quia inaestimabilis est ille qui nos passione sua redemit.
5. Cetera quoque gesta loseph si consideremus , in omnibus imaginem i
Domini praefiguratam agnoscemus. loseph a muliere impudaca calumpniam

patitur ,
et Doiniiuis a synagoga saepe cahunpnia ajipetitus est. loseph poe-
nam carceris suscepjt, et Dominus passionem mortis. Ille in carcerein mit-
1) Haetenus excerptuin iii Milleloquio nou siiie aliquot
, ibi omissiouibus.
320 SERMO CXXXVII.
titiir , liic ad infernum descendit. Frcqnenter cnini divina scriptnra infer-

nuni carccrein appellare consuevit luule illud proplietice dictuni est*: cduc ;
de carcere animain nieani. Cupiebat enini sanctus proplieta de inferno li-

berari. Sed vide in ipso niysteriuni. loseph postquam de carcere egressus
est dominus Aegypti factus est et doininus ac Salvator noster postquaiu
, ;
egressus est de carcere, totius mundi dominatum obtinuit per fidci suae
cognitionem. Ubique enim nonien (iluisti regnat , ubique dominatur, cre-
ditur et manifestatur , honoratur a gentibus , adoratur a regibus. Ipsi glo-
ria et iinperium in saecula. Amen. I
CXXXMJ. I>-CIPIT SERMO SAINCTI AUGUSTINI DE SAJNCTO HELIA PROPHETA.
'e sancto Helia nol)is lectio recitata est , Fratres karissimi. Et con-
grue tempore ieiunii i)de sancto Helia lectnin est, quia Helias -XL-diebus et
•XL- noctibus ieiunavit, non quaerens panem saecull ,
qui panem vitae in se
a Dei verbo habebi-.t , cuius cil>o ac virtute diebus illis confortatus cst ,
ut validior quam alio tempore fiierat , videretur. Haius ergo Heliae nuil-
tae virtutes referuntur , ut audivit ex parte dilectio vestra in praesenti le-
ctione ;
sed quia explicare praelongum est ,
quia ad enarranda ea non
hora temporis .scd nec dies continuati sufficiunt, vel pauca de inultis di-
camus. Cum
persecutionem novissimam ab Acliab rege et ab uxore eius
lezabel sanctus Helias pateretur , dictum est illi a Doinino vade inquit : ,
ad torrentem et mandabo corvis et pascent te ibi et bibes aquam de

, , ,
torrente. Et afferebant ei inquit cotidie mane panes, et ad , , vcsperas

carnes. Quantam ergo curam habuit Dominus sanctorum suorum , ex hoc
corvorum niinisterio pascere dignatur. Bene et
ipso intelligitur, ([uos etiam
vere ante iam dixerat in psalmo *, quod non occidit Deiis fame animam
iustam. lusta inquit, anima erat sancti Hcliae prophetae quoniam usqiie
, ,
adeo fame laborare Dominus voluit ut eum avium ministerium pasceret. ,
Et quamquam sit in interioribus animae iustae sermo Dei quo semper re-
ficitur tamen per Dei misericordiam nec hoc pane fraudamur. Et sancto
,
quidem isti Heliae in deserto corvorum ministerio praebetur; Danieli vero

in lacu leonum constituto angelo ministrante prandium ferri praecepit.
,
Et Daniel enim propter iustitiam persecutionem passus a potentibus Ba-

bylonis fuerat. Sed iniquitas persecutorum nil nocet animabus iustorum.
Heliam corvi pascunt Danielem ferae non tangiint; et homines insidian-
,
tur et insectantur. Sed redeamus ad ordinem. Pascit ergo Deus servum

suum Heliam in desferto mini.sterio cor\ orum ,
qiii ei panem niane et ad
vesperam carnes deferebant.
2. Quid dicunt ludaei qui in hoc mundos putant se esse, quod ab
,
escis quibusdam abstinent, quae mystice in lege immundae e.sse dictae

1) Hactenus ex nianuscripto codice eitat auctor Jlil- inoni similia dicuiitui' iu sermone edito XT,. ;ippen-
leloquii T. IK col. 1143. Jlulia Kutem iiuic ser- dicis m;uiriuae.
,, ;
1)F. SAXCTO IIKU.V rnOPHET.\. 321
snnl? Corvus certe, iuxtalegem, imTnundum est animal ;

quod tangit , im-
nuuidum quomodo sanctus Helias, carnes a corvis allatas in usu
facit ; et
escae habere potuit si quod corvus tangit immundum est ? Illi certe
, ,
immundae esse non poterant qui mundam conscientiam possidebat. Unde ,
manifestum est noii esca sed conscientia hominem inquinari. Et ideo bene
,
ait apostolus*: omnia inqnit munda mundis conquinatis autem nihil

, , ;
-Tii. i.r,.
mundum est, etiamsi e.scas mundas accipiunt. Polhiuntur enim escae mun-
dae per immundam conscientiam. Denique ludaei ab escis putant immun-
dis abstinere, sed luunquam mundi sunt ,
quia immunditia peccatorum
pleni sunt. ab inunnndis putant se escis
Utinam abstinere
sicnt , , se ab-
stinerent ab immunditia peccatorum, ut vere mundi efficerentur ! Verum

escam mundam manducare , et non mundam conscientiam gerere nihil ,
prodest ad sahitem. Qnapropter mundam semper conscientiam gerere de-

bemus , omnem escam qnam accepimus, mundam habere possinuis
ut
quia non esca immnndnm hominem facit, sed conscientia maJa. IIoc pro-
pter ludaeos diximus qui pntant omnem mundiciam esse nonnisi in ab-
,
stinentia cum sanctus Helias qni per omnia mun-

aliquarum escarum ;
dus fuit doceatur eas carnes accepisse quas immundi corvi portabant et
, ;
usque adeo cai'nibns ille polhitns non est ut non sohim non otfenderit , , f .» ».
sed ad paradisum tranferretnr. Quae si tamen gesta Heliae spirituah sensu

et oculis fidei consideremus invenimus in iustitia et magna iustitia. In He-
, ,
lia enim qui persecutionem a lezabel muhere neqnissima passus est ty- ,
pus Domini ostendehatnr, qui persecutionem protanae mulieris svnagogae

sustinuit. In corvis vero qui Heliae cibum deferebant vocatio nostra osten- ,
debatnr qui ex immundis gentibus venimus crediditatem sanctae devo-

,
,
tionis ac fidei Christo domino deferentes. Devotio enim ac fides creden-

tium cibus est Christi.
,
3. Sed plenius videamus ipsorum corvorum mysterium. Afferebant enim
Heliae corvi mane panes, et ad vesperum carnes *. Panes mane hii Domino *^"f R«? xvu
attulerunt qui credebant toto corde in Christo, qui verum cibum fidei
,
in ore portabant. Ad vesperum carnes martyres attulerunt qui in occa- ,
sione notitiae suae carnem ad vesperum id est corpora sua pro Christi ,
nomine tradidernnt; quas tamen carnes in ore portaverunt qnia confes- ,
sores Christi martyrium pro Christo dixerunt. Nunc illud videanuis qnare ,
idem Helias missns est ad nudierem aliquam viduam quae erat in Sarepta ,
Sidoniae ut eum pasceret ne fame moreretur. Haec enim, ut lectio retuJit

modicum adhuc farinae et modicum olei habebat. Venit ad eam Helias
,
et dixit ei ut faceret ei panem quem manducaret. At illa respondens ait

,
non esse sibi nisi modicum farinae , et modicum olei , ut faceret sibi pa-
nem et filiis suis, et moreretnr. Ait ad illam Helias : fac mihi primnin , ut
manducem Dominus capsaces farinae non minuentur, et
;
quia hoc dicit :
oleum non imminuetur neque deficiet vase suo quoad usque adducet Do- ,
minus pluviam super terram. Magna gratia prophetae quae tantum mulieri
4)
:,
,;
322 SKRMO CX XXVII.
promiltit ! sed gratiam prophetae mulieris fi(le.s adiiivavit. Illa enim tota
lide creclidit, ut lleliae praestaret quod postulat. Quod plena lide inulier
ista credidit, res quae de modico farinae quod solum ei

ipsa declarat, ,
remanserat, ante prophetae panem obtuht quam fihis inde aliquid daret ,
plus enim fecit meritum prophetae quam amor hliorum. Unde non innne- ,
rito figuram in omnibus ecclesiae j)raetuht quae in Helia chri-

muher ista ,
stianam tuuc imaginem venerabatur. Cuius amore et gratia non solum h- ,
liis sed et propriae animae antefertur. Et necdum audlerat mulier ista
DomiiHun in evani;elio dicentem qui non odit parentes ei filios propter :
me non est
, Et tamen praeceptum hoc evangelicum ante quam
me dijj;nus. ,
audiret implcvit. Videbat enim tunc in Helia Christi ministruni operari.

Haec nuilier crat vidua quae necdum verum Christum crediderat de quo
,
;
ait lohannes Baptista post me venit vir qui ante me factus est
,
quia , ,
prior nie erat. Hic vir post lohannem quidem venit ,

quia secundum car-
nem post lohannem ex virgine nasci dignatus est : sed prior lohanne erat
quia ante onuiia de Deo patre generatus est.
4. Scd videamus in muliere ista per omnia imaginem eccle.siae praeo-

stensam. Ante (piam ad eam Helias veniret laborabat tame cum suis filiis
,
laborabat plane et gravissima fame quia necdum panis vitae Christus de ,
caelo descenderat nec dum Christus Dei incarnatus ex virgine fuerat. Audi
;
AdiosVUI. U. prophetam dicentem * mittam inquit super terram fainem non famem
: , , ;
panis, neque sitim aquae sed famem audiendi verbum Dei. Ille enim vere
,
fame periclitatur qui fame verbi divini laborat. Longe enim alia fames pa-
,
nis terreni alia verbi Dei. Fames panis terreni

,
solum corpus enecare po- ,
test nou tamcn animam fames autem verbi divini et corpus occidit et
,
; ,
animam interficit. Fames panis terreni, de vita praesenti hominem exchidit
fames autem verbi divini , ab aeterna et perpetua vita hominem eiclt. Hu-
ius autem periculo ecclesia laborabat aute quam Christum susciperet sed ;
postquam suscepit periculum aeternae mortis evasit. Haec mulier habebat

,
quidem ante adventum Christi modicum farinae et modicum olei ,

id est
praedicationem legis ac prophetarum sed sufficere ei ad vitam non pote- ,
rat nisi ipsam legem et prophetas Christi gratia implesset. Unde ilhid Do-
,
Matlli. V. 17. mini in evangelio dictum est * non veni solvere legem et prophetas , sed :
adimplere. Non enim in lege et prophetis salus vitae humanae esse pote-
rat , nisi sola postquam suscepit ecclesia
Christi passione. Ideo denique
Christum et farina et oleum et lignum habundare coeperunt. In farina ci-
, ,
bus verbi ostenditur; in oleo autem donum divinae misericordiae in ligno , ;
vero, venerandae crucis mysterium, per quam nobis pluvia caelestis donatur.
Hoc enim ait Helias ad mulierem non deficiet tibi : farina vel oleum ,
donec
adducat Dominus pluviam super terram. Adduxit nobis dominus et Salva-
tor noster pluviam de caelo , id est evangelicam praedicationem ,
per quam
arida humani generis , tamquam terram sitientem aquis vitalibus recreavit.
Quia ergo his cibis caelestibus pascimur ,
queri de labore ieiunii non de-
;,
DF SAXCTO HF.I.IA PROPIIETA. 323

benius immo potins dicere ad Dominum illud quod ait propheta in psal-
;
ino *: quam diilcia taucihus meis eloquia tua, Doniine super mel et favuni , Pscxvm.ioj
ori meo Ut videns Dominus devotionem fidei nostrae circa se remuneret
!
,
nos gratia caelesti atqiie oinnibus bonis spiritualihiis; praestante domino

Jiostro lesu Cliristo. Kxplicit de saucto Helia propheta.
CXXXVIII. SEKMO SANCTI AUGUSTIM DE DEITATE ET INCARÂTIOiNE CHRISTI.
I . vinuis prophetam de
/\u(Hvi nativitate et divinitate doniini Salvatoris poa. v.it. m.
siil) protunda mysterioruin obscuritate proierenteni , et novuin caelestis so-
lis iubar velut desub nube monstrantem. Parvuliis natus est nobis, lilius
ilatus est nobis , et factus est principatus eiiis super huinerum elus *. Hoc •
is ix s,
loco propheticiis serino et Dei et hominis videlur expressisse personam

utruinque eniin fides catiiolica et credit et praedicat. Nam si hominem
tantum dixeris , Christi negas potentiain ,
qua creatus es. Si Deum tantum
dixeris , Christi negas misericordiam qua renatus es. Quid ergo est, par-
,
viilus natus est nobis , filius datiis est nobis ? Natus est nobis qui sibi ,
erat; datus ergo ex divinitate, natus ex virgine natus qui sentiret occa- :
sum , datus qui nesciret exoi"dium : natus qui et matre esset iunior , da-
tus quo nec pater esset antiquior : natus qui moreretur, datus ex qiio
vita i'enasceretur. Ac sic qui erat , natus est : illic dominatur , hic humi-
liatur : ibi regnat , et hic militat. Quod vero audivimus, parvulus dicitur
quia exinanivit seniet ipsum , et formam servi non deposita scd abscondita
,
maiestate , suscepit; ut sustineret humana, et serviim Deiim claritate nesci-

ret. Hic est ille parvulus, quem etiam sermo evangelii grano comparavit.
Simile est , inquit , regnum caeiorum grano sinapis *. Sicut enim granum •mjiiii xni.ai
sinapis parvani praefert in exteriori specie quantitatem , sed magnam dum

conteritur profert de sui contritione virtutemet quod plus est magis iii- ; ,
tra se vinisuam possidet ita et Dominus noster lesus Ghristus exiguus ;
putatur esse, diim ex homine procreatur; sed dum totum impletur, duni
per vitae liiiius labores tribulationum afflictione conteritur, fortior invenitur:
vivendo eruditionem praetulit, moriendo patieutiam potentiam resurgendo , :
et per iidirmitatem siisceptae carnis a foris quasi minimus et despectus ap-

paruit , sed vigorem divinitatis immensae intus abscondit. Ideo ergo dixit :
simile est rcgnum caelorum grano

quod acceptum honio misit in sinapis ,
agrum suiiin et factum est in arborem magnam. Ager hic mundus est
,
,
cui Christus adveniens per susceptam fragilitatem humani generis admini- i. cc. b.
stravit salutein. Granum

propter contritionem mortis arbor e.st
sinajiis e.st :
propter fructiim immortalitalis: caro ilia quasi (los cecidit, sed poma vitae
de radice divinitatis exhibuit.
2. Videamus ergo , Fratres karissimi quando illum parvuhim describat
,
apostolus : humiliavit, inquit, semet ipsum factus obediens usque ad mortem *. >
Phii. n. s.
\ideamus quam magnum ilium subiimemquc commendet propter quod :

,
;:
324 SEUMO cxxxviir.
quit , exaltavit illuiii Deus , et dedit illi iioinen, quod est snper onine
nomen. Itaque ininiinuni sinapis granuni est , dum in terrain eadit ; arbor
inagna est , duin resurgit : seminatur dum in agro mentis absconditur,
dum dum quasi sub eespitis gleba ita sub littera sacrae
in spe ereditur , ,
legis operitur: arborem stupendus attollitur duin per oinnes gentes

in , ,
ac per fecunda sanctorum peetora dilatatur dum Deus in homine per :
miracula et signa cognoscitur : duin quasi in opera virtutesqne diffunditur

duin de convalle saeculi in caeli verticem sublimatur. Quod autem propheta
commeinorat , et factus est principatus super hunieruin eius
manifestum ,
hominem deinoustrat humerus

Deuin loquitur principatus. Sed , latentein
quia neque ab hominibus creditus, iieque ab hominibus est receptus, ideo
propheta alio loco conqueritur dicens : quis credidit auditui nostro i)*, et
brachiuin Domini cui revelatum est.^ Brachium dicitur ,
quia Dei virtus ,
quia paternae quia sicut de corpore brachium

operationis effectus est,
sine sui separatione porrigitur, sicut per compaginis unitateni, et exten-
ditur et tenetur, ita et Salvator noster inseparabilis cum patre substantiae,
et ad terrena descendit, et caelestia non reliquit : et liic affuit , et inde non
defuit. Nam quod dicit propheta : a sumnio caeli egressio eius * , describit
quidem eundi ac redeundi velocitatem, sed discursum nescit immensitas.
Et quia ubique totus est , accedere ad nos miseratio potuit , recedere a
se plenitudo non potuit. Qui eniin excedit oinnia ,
quo recedit ? ac sic
unigenitus a patre missus est , non amissus- Et ideo dicit propheta erii-
ctavit cor meuin verbuin bonum *. Sicut eniin ex usu prolativum hominis
verbuin ita ad audientein a loquente transfertur ut nihilo minus in eo-
, ,
dem progreditur eorde teneatur sicut sermo quem loqueris et a te exit,

, :
et tecuni est, novo ac stupendo genere et transit et remanet transfunditur ,
nec elabitur et quo egreditur pervenit, et unde emittitur non recedit

;
ita et dominus noster lesus Christus, qui in principio erat verbum Deus
apud Deuin ad nos prodiit et a patre non exiit illic astitit, huc pro-
, , ;
cessit. Et quia ad caelos remeans dixit *, ecce vobiscum suin omnibus
diebus ad nostra descendens ita in suis mansit sicut ad sua regrediens

, ,
nobiscum remansit. Et ad nos ergo verbum incomprehensibile percurrit ,
et a patris pectore non recessit.

3. Ait ergo serino divinus : et peperit filium suum primogenitum. Ubi
sunt haeretici ,
qui recenti haeresis errore decepti , et novo antiqui ser-
pentis dente percussi, dicere ausi sunt carnem domini Salvatoris nihil
habuisse de ^laria ? Hoc dicunt illi orientales haeretici nihil illuin parti- ,
cipasse de matre 2). Hic pestifer spiritus orientales ecclesias occupavit ni- ,
1) Inter deperditos Augustini sermones , nienio- Hi videntur Eutyciiiaui quos ab Augustino ag-
2) ,
ratur a Possidio iu cap. IX. cum lioc titulo. De nitos vulgo negatur quamquain in nonnullis co-
, ;
leciione Esaiae : Dominc quis credidit auditu no- dicibus liber Augustiui de haeresibus desiuit in Ku-
strof Porro huius dicti Esaiae elegantem interpreta- tychianis inclusive. Et quidem praedictani vel etiam ,
tionem Theodori mopsuesteni liabes iu hac PP. B. peiorem haeresim multo antea extitisse apud !Ma-
,
T. IV. part. IV. p. 143. nichaeos , exploratum est.
i
,
DE DEITATE ET IXCAHSATIONE CHRISTI. 325
hil Cliristum de matris consanguinitate traxisse , sed per virginis transisse

nteruin quasi per corpus alienuin. Et quid egit illis novem mensibus in-
tra illud luaternuni corporis genitale secretum ? Illic utique de eius a)

ossibus ac medullis ratione operante collectus , illic natura obstupente
conipositus per legitima nascendi spatia de carne in carnis incre-
, illic
nienta niutatus est. Quod si nihil adtracturus erat de propriae parentis

uiateria quid opus erat novem mensium mora ? quid opus erat longa
,
liospitii mortahs iniuria ? Si , inquam , nihil de suo erat corporeus ma-

tris sinus caelesti puero cotidianis liorarum ac dierum profectibus collatu-
rus, ubi primum consummatus statim fuisset et
legitur conceptus, statim ,
geuitus. Sed non unde prima educatur parvuh conformatio?

ita est. jXaiu
Unde ossiiim compago membrorumque perfectio prodit ? Nota sonempnis

temporis consuetudo. Itaque animam unde suscepit, si corpus de matre
non habet ? Ergo sermo divinus caret veritate cum veritas sit quae eum , ,
liliuin hominis protestatur. Quo quidem loco dobemus advertere quod ,
dum noii homo sed hominls hhus dicitur, ex uno creari parente mon-
stratur.Legimus et peperit, inquit lihum suum primogenitum. Si ni-
: ,
hil ineundem b) transtuht mater non peperit proprium sed profudit ahe- ,
num. Sed c) non ita est. Nam sicut totus Deus ex Deo ita totum hominis ,
corpus ex homine de carne Mariae coagulatum de eius formatum visceri- ,
bus, de eius substantia consummatum; et sanguinem quem etiam pro ma- ,
tre de sanguine matris accepit. Quod si inter haec quid fuerit ra-
obtuht ,
tionis interrogas, quare proprigtatem corporis nostri omnino induere de-

beret ? id causae est ut per illam quam iu nostra carne peragebat de mundi
hoste victoriam nostram posset consecrare naturam et roboraret fragi-
, ;
lem -conditionem dum exercet in fragihtate virtutem. Ac sic et homo con-

,
tra diabolum fiduciahter auderet congredi sic et diabolus ab homine cog- ,
nosceret se posse superari.

4. Sed et quod legimus ,
parvukis natus est nobis , non nobis est na-
tus , cum sit ex nobis. Si nihil de nostro suscepit nihil nobis con-
niliil ,
tulit. Quod enim induit hoc hberavit quod Deo iunxit spiritahter hoc
, : ,
redemit : de nostro quod donavit meum

est quod appendit , de suo est :
est, testor, quod de cognita mihi carne processit ut meuin sit quod re- ,
surrexit: meum testor esse quod iacuit intra tumulum, ut meuin sit quod
ascendit in caelum. Quae cum ita sint, dirigamus conversationem nostram,
quasi sub Deo, qui et in caelo et in terra est t6ste viventem: iracundiae ,
crudelitatem et inhonestos et cruentos actus refiigiamus

, pectora a ma- ,
htiae ac luxuriae iniquitate mundemus. Et nos Cluistum dominum conci-

piamus fide ,
partui-iamus confessione, spe nutriamus , caritate portemus
quem etiam corpore gestare praecipimur. Glorificate , inquit , et portate
Deum in corpore vestro *. Sed videamus quomodo Iioc fieri posset. Qui vi-
tam extinguit in carne ,
qui Christi virtutibus habitaculum procurat in
a) Ambigub in codice est scriptura. — 6) CoJ. eodftn se. — C) Cod. set ,
pro sed, nunc el alilji.
,
,
226 SERMO CXXXIX.
corde , Christtiin portat in corpore, praeslante ipso doniino nostro lesn

Christo ,
qiii cuin patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saecu-
lornm. Amen.
CXXXIX INGIPIT SERMO EIUSDEM IN NATALE SANCTORUM INNOCENTIUM I).
i.JLêceptor itaque Herodes rex illusus a magis mittit in Betjjieein et

in omnibus finihus eius ut interficiantur pueri a bimatn et infra. Occidiui-
tur pro Christo parvuh ,
pro iustitia moritur innocentia. Quam beata ae-
tas, quae necduin Christum potest loqui et iam pro Christo meretur oc- ,
cidi Nonduin opportuna vuhieri et iam idonea passioni Quam fehciter

! , !
nati quibus in primo nascendi lumine aeterna vita obviani venit Incm-
, !
runt quidem inter ipsa principia acceptae lucis periculum et finem sahitis, ,
sed de ipso protinus fine capiunt principia aeternitatis inmiaturi quideni :
videntur ad mortem sed fehciter moriinitur ad vitam vix dum degusta-

, :
verant praesenteni statim transeunt ad futuram , nonduni ingressi infan- :
tiae cunas, et iam perveniunt ad coronas rapiuntur quidem a complexibus :
niatrum, sed redduntur gremiis angelorum. Nihil ergo egisti ferocissiniae

auctoritatis audacia potes martyres facere Christum non potes invenire.
;
,
Putabat se infelix tyrannus domini Salvatoris adventu regaU solio destruen-

dum sed non ita est. Non ad hoc venerat Christus ut ahenam gloriam
; ,
invaderet sed ut suam donaret. Non

, inquam ad hoc venerat Christus , ,
ut regmmi terrestre praeriperet , sed ut caeleste conferret ; non venerat

ad potestates dignitatesque rapiendas , sed ad contumelias et iniurias per-
ferendas; non ad hoc venerat ut sacrum illud caput ad diadema gemma-
tum , sed ad coronam spineam praepararet. Non inquam ad hoc ve- , ,
nerat, ut constitueretur super sceptra magnificus , sed ut crucifigeretur il-
hisus. Nascente ergo Domino conturbatur Herodes, et omnis Hierosolyma

cum illo. Quid mirum si pietate nascente perturbetur impietas Ecce ia- ,
.>*
centem in praesepio pertimescit armatus , contremescit humilem rex su-

perbus obvolutum pannis metuit purpuratus.
, Cum sinmlatione alloquitur
niagos : ite , inquit , reqixirite de puero , et cum inveneritis renuntiate mihi
ut et ego veniens adorem eum. Simulabat adorare se velle quem conaba- ,
tur occidere. Sed non timct veritas falsitatis insidias. Quam caeca feritas
quae credebat quod deprehendere Doniinum fraudibus possit! Kcce cuius
terra caelumque ostendebat adventum qui pastorum non latet siniplicitati ,
quem magi de extrema venientes Aethiopiae parte merentur agiioscere ,
solus ad illum non potest rex sacrilegus pervenire. Fêliciter er;-o stultus
furor tyranni! Christum non potest invenire perfidia quia Dens uon cru- ,
deUtate set creduHtate quaerendus est.

2. Set iam, si iubetis , de laude infantium ista sufficiunt. h'l quia de
illorum feUcitate quod potuimus diximus de profectu animaruin nostra-
,
1) Primus liuius sermonis articulus congruit partim cum casin. paris. serm. XIX.
,:,
;
IN NATALE SANCTORUM INNOCENTIUM. 327

riim ,
quantuin Doniinus dederit ,
proferanuis. Optima enim hora est, nec
nos imminens liora prandii celerius de ecclesia exire compellit , et ideo
patienter quod animae nostrae expedit audiamus. Audite ergo karissimi , ,
ct f[nod auditis tenete, quod tenetis amate quod amatis facite quod , ,
faeitis custodite prinuis enini proficiendi gradus est audire et velle quod
:
,
facias ; secundus facere, quod audieris; tertius idemque perfectus quod ,
studiose audieris et devote feceris, stabili sententia custodire. Nam sicut

nihil prodest audire quod non facias , ita quicquid feceris perit, nisi hoc
stabiH delinitione , fide devota servaveris. Et ideo animi imperio, corporis i)
servitio magis uti debemus : animam ad imagineiu et simihtudinem Dei fa-

ctam corporis necesse est,
, quod nobis est comune cum beluis dominari. ,
Sed interdum pressa vis animae quae igui simihs ad superna festinat ,
,
pondere corporis iHigata pigrescit il)ique terreais actibus iniplicata et ,
concupisccntiarum turpium consensione deiecta perditur. Dominator in

iamnlatum suae carnis quam debuit dominari in vita submittitur. Per , ,
hanc ergo societatem hbidini el)rietati ambitioni (Hvitiis voluptatibus , , , ,
ahisque praetereuntibus et fugitivis rebus subiecta consentit , rehuquens

auctorem , ad cuius simihtudiuem se vigore et mobilitate sua excursu recur-
suque facih factam esse non ambigit. Hinc etiam lit, vit anima peccatrix
vitae a) paene cum corpoiê moriatur. Animae ergo mors, karissimi ,
pecca-
tum est mors paenitentia est. Sicut peccatum aniniam occidit,
; et peccati
ita et paenitentia peccatum. Et ita plerumque lapsus vires suas revocat
et langore b) depulso, peccatum per paenitentiam, a quo prostratus iacebat,

interimit c); ut extinctus salutem, palniam victoriae victus obtineat. Ex
dolore , animae vita anima aut in carne
reparatur. Sed quamdiu aut in
sensus doloris est laborat quldem aeger sed medicus non desperat. At
, ,
vero cum peccator compunctionis stinuilum, et inhrmus sensum doloris

amisit perfecta mors
, nihil superest, nisi ut defletu funeris lamenta et ge-
:
niitus prosequantur 2).
3. Tamen de talibus mortuis superstitum (sahitem) solet Dominus ,
operari. Quis enim ita inclemens d) est, ut mortem suam in aliena morte
non sentiat ? Quis ita a sensu humanitatis exclusus qui cum corpus pec- ,
cati ad tumulos perferri viderit non sibi ipse arguente conscientia dicat ,
ecce iam praecedit ille qui ut ego turpiter vixit, qui multorum criminum
,
vile mancipium fuit, qui aliena rapuit, qui obiurgavit e) creditum qui iu- ,
sta iniustaque vendidit qui praesentia semper attendit, et divino iudicio

,
desperavit , vadit in aeternam sedem non rediturus vadit in mortem cum ,
conscientia non moriente, et commissa perpetuo supplicio vindicante. Ubi

a) Ita cod. —
6) Ita cod. quae est archaica scriptura. — c) Cod. inlerimiliir. — d) Ciiil. ilU- tam clcmens. — e) Nuni pro
uUigurivit , aut negavit.'
1) Cod. cordis. Sed Augustinum scripsisse cor- siinilia quodammodo partini sunt (etsi diversa ) iis
poris puto ex Sallustio B. C. prolog. Aniini im- quae in sennoue
, tertio de Innocentiljus legebat iii
perio, corporis servitio magis utimur. codicibus auctor Milleloquii T.I.col. 514, et sunt in
2) Quae deinceps dicuntur de mortis meditatione senn. CCXX. append. maur.
,
;
328 SERMO CXXXIX.
I,. sunt voluptates et epulae temporis exacti ? ubi noctes et dies illi in ebrie-
tatis eantibus flagitiisque consunipti? Ecce, inquit, quid nostras quae brevi
spatio terminantur voluptates expectat. Ubi aurum argentunique male ac-

quisitum? Ubi diffusa patrimonia, quae ignotarum possessionum dominus
non usu sed memoria possidebat? Fabricabatur miser ingenti snbstructione
ac ilrmissimis niolibus (aedes) quas in bac vita perpetuo possidendas et ,
mox relinquendas, perliennitatis studio construebat. Cuius nunc haec erunt?

Cuius dicenda sunt? Quis horum dominus nominabitur ? Veniet super il-
lum profunda altitudo temporum et iu oblivionem conditus, cum omni- ,
bus quae reliquit , etiam nomine peribit. Quanto satius fnerit brevitate o)
brevia parasse , et longiori vitae copiosius viaticum praemisisse
? Ecce iain
ipsa spes quae nec videndo nec habendo implebatur abscessit. Licet
,
,
iam scire quid sumus. Vanum est ut video et expergiscenti somnio simile , ,
quicquid amitti potest. Sed fac ut longiori vitae aliquid, qiio sustentetur
liumana necessitas praestetur b). Quis nobis istam longam vitam promittit ?
,
Aut postremo quomodo longum est quod habet extremum ? Quod cum ,
venerit, omnis voluptas praeterita pro nihilo est quia postea nulla futura., ,
Quantum est hoc, quod de tantis opibus peccato et labore quaesitis secum ,
miser portat ? Consumpta est vita ut aggeretur substantia et quaesitum ,
coniunctumque est propter quod forsitan non sokim hereditas sed etiant
,
heres- pereat.
Ergo inter lamenta ista audiamus et mortem de feretro clamantem.
4-
enim voce clamat quia iam loqui non potest. Haec enim tacentis
INIaiori ,
mortui vox est. Vides amice qualiter vado vides quod omnia quae
,
,
;
iuste iniusteque parata sunt relinquuntur. Si mihi vita mea non profuit
vel tibi prosit mortis exempkim. Accelera , emenda quicquid male gestum
est ; redime peccata tua quantum potes celeriter ; ne moreris ; mox tibi
post me veniendum est. Ego enim quem vides efferri, ante te modicum
tempus vixi. Vides quod me pauci flentes, et plures gaudentes sequuntur.
Amici quorum semper est paucitas dolent heredes cum iis qui ad exu-
, , ;
vias c) manus exerunt, gratulantur. Atque utinam hoc quod tacitus clamo
audire a praecedentibus mortuis vokiissem! Non ego de hac aerumpnosa vita
pauper recederem sed ilU quae relinquo omnia servassem, qui multipHcata
,
restitueret. Quid scienti divitias meas quas relinquo et videnti egestatem ,
eum qua vado iu illa aeterni iudicii discussione dicturus suni Quis niihi
,
.•'
dabit quod non dedi ? Quis mihi miserebitur qui akenas miserias sine ,
miseratione praeterii ? Quis audiet suppkcantis vocem qui a supplicatio- ,
nibus pauperum aures clausi ? Serus iste mihi misero dolor est. Utinam
qui vitae mortuus sum poenae non viverem Haec est viva vox mortui
,
!
hanc quicunique videt mortuum et cordis aure non audit vere mortuus ,
,
est. Ergo iam qui talibus exequiis funera elata prosequ.tur vitae optat ,
adiungi. Sic morte peccatoris ad alterius peccatoris sa'n^'m plerumque
«) Nam pro hrnitati ? — b CoJ. praeslUelur. — c] Cod. ei<;ubiat.

IS NATALE SA^XTORr.M IXXOCENTUM. 329
Domlnvis utitur. Et sic ut dum unus iuste perit, alius miserioorditer emen-
detur. Et idco dum vivunt peccatores, tacitas quas supra diximus , mor-
tuorum voces cordis auribus, ne moriantur, exaudiant. Et iusti cpii per-
dere paratam iustitiam nolunt , a bonis operibus non desistant. Nam sicut
peccatori mors est a peccatis non desistere , ita et iusto mors est a bonis
operibus iustitiae destitisse. Et ideo, karissimi , si vos forsitan poena mortis
pro ipsa cotidiana vivendi consuetudine non deterret , vel ad beatam re-
surrectionem gloria promissa sollicitet. Cogitemus nos cum Domino vietii-
ros , et receptis corporibus in angelicam similitudinem translerendos. rsiliii
corruptionis futurum tiinores dolores et gemitus pro-

il)i , nihil laboris :
, ,
cul fugandos: perhenne gaudium de Domini contemplatione capiendum.

INullas nos ibi rerum vel temporum permntationes vicesque passuros sed ,
in aeterna et perpetua luce cuiu beatis angelis gavisuros ; ipso auxiliante

qui cum aeterno patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia
âecula saeculorum. Amen.
CXL. I.NCIPIT SEUMO S.VNCTI AUGUSTINl DE EPIPIIAMA,
I. J_jpipbaniam id est apparitionem domini Salvatoris liodie , dilectis-

simi , celebramus quando tribus Magis in Chaldaea regione stella novae
claritatis apparuit, et natum esse regem omnium regum monstravit. Quae
stella pulchrior sideribus facile declaravit intelhgi verum lumen , veramque
Jaetitiam , veramque sahitem : natum in nuindo ,
qui et saecula fccit , et
sidera. Unde et isti iMagi secuutur * superni luniinis ducatum, et priiui ful-
goris indicio pervenerunt ad Christum stellam nuindi. Et quoniam in hu-
manitate viderunt humilem natum super caelos caelorum adoraverunt
,
et crediderunt excelsum : aeternam Dei virtutem et sapientiam dominum- ,
que domino agnoverunt. Nam sacramenta cpiae cer-

maiestatis in Christo
nebant fidehter intelligebant et quod corde crediderunt muneribus pro-
, , ,
testabantur: aurum thus et myrrham ilU offerebant, aeternuni eum re-

,
gem suuuujue pontilicem et verum hunc esse designabant hominem

, , :
in aiiro quod regi congruit in thure quod verus nobis esset pontifex
, :
,
interpeilans pro nobis et reconcilians nos Deo patri suo in myrrha au-
, :
tan, designantes, quod idem fUius Dei Deus verus ex Deo vero patre ,
ante saecuhi genitus , homo verus pro nostra redemptione et salute fieri
dignar^tur.
2. Honoretur itaque a nobis sacratissimus dies in quo sahitis nostrae
auctor apparuit; et qu.em xMagi venerati sunt in cunabulis
omnipotentem ,
Deum nos adoremus in caelis. Et sicut isti mystica ei munera optulerunt,

ita et nos in cordibus nostris bona vohuitate fide recta spe firina ca- , , ,
ritate sincera nostra bona opera offeramus. Quanivis enim ipse

,
sit hono-
1) Confer sermones editos maur. 203. et37.5, qui
vaticanum in Roberti ms. colieetorio auctor Mille-
taiiien diversi sunt. Vidit autem liunc sermoiiem loquii T. II. col. Ii2y,
,,
330 SERMO CXL. DE EPIPHANIA.
ruiu oumium tamen fructum quaerit iudustriae nou enim

largitor, nostrae :
(lorniicntibus pervenit regnum caelorum sed in mandatis Domini laboran- ,
fihus atque vigilantibus. Unde liortamur diicctionem vestram

, ut absti- ,
neatis vos ab omni opere malo: quae siint casta et iusta sectamini odia ,
declinate mendacium vitate superbiam humilitate destruite avaritiam

, , ,
largitate delete. Magi ergq per aliam viam revcrsi svnit in regionem suam.
Et nobis necesse est, ut in rcgionem nostram idest adparadisum, unde ,
j)eccando dccidimus per bona opera redeamus ut rehnquamns viam per-

, ;
ditionis ac mortis , aggrediamur viam mandatoriim Domini, ut ad promissa

Hdelibus praemia , et ad regna caelestia veniamus auxihante nos rege ae- ;
terno domino lesu , cui sit laus , honor , et potestas per infinita saecula
saeculorum. Amen
CXLI. SERMO SAINCTi AUGUSTIKI DE ADVEiNTU QUADRAGESIMAE ET OBSERVATIOKE lEIUMI.
I . latissimorum dierum
iâcra ,
qui nunc venturi sunt, Fratres, soilempnia
digna necesse est omnibus cliristianis cum veneratione celebrare, in certa-
mine sanctae conversationis , et in omni observantia mandatorum Domini.
Quod cum nobis omni curx"iculo vitae nostrae incessanter agendum est
tamen maxime hoc tempore et in istis est sanctis dieJjus stndiosissime ,
laborandum quia quasi optatissimi nuncii aeternae nobis vitae gaudia

,
praefigurant. Proinde , Fratres dilectissimi , egregle sanctae conversationis

usum a sanctis patribus constitutum ,
quantiim divina largiente gratia va-
lemus, omni studio in spe iirmissima erga nos misericordiae Dei , in lide
recta et operibus iustis , in caritate perfecta in Deum et proximum con-
servemus. Nihil immoderate , niliil impatienter , sed onniia cum mensura
et modestia laeto animo faciamus; dominicae caritatis vinculo coniuncti in
castris nominis christiani, contra vitia et peccata , contra antiqui hostis in-
sidias indefesso certamine , in ieiuniis , in vigiliis , in aJistinentia mali , in
castitate cordis et corj^ôris , in luctu et paenitentia , in confessione pura
in eleemosynarum largitate , in omnique pauperum et infirmantium atque
tribulantium cura , fortissime diini(;emus ; ut corda et corpora nostra a malis
cogitationibus simul et operibus castigatione digna compressa , et refrenata
carnis concupiscentia quae sancte Deo sunt placita et cogitanda
, in hiis
assidue maneamus et iu omni bono certissime contineamus; misericor-
,
diam benignitatem mansuetudinem humilitatcm vel cetera sanctarum

, , , ,
virtutum opera ,
quantum possibilitas admiserit, custodire et perficere sat-
agamus. Nam misericordia vera magnum numerum peccatorum extinguit.
Primo eniin dignnm est , nt quisque misereatur sibi , et vitia deserat , et
peccata digna paenitentia et confessione deleat pura, mala quae fecerat.

Deinde nt indigentibus atque tribulantibus misericordiam praestet, ut ita
misericordiam a Domino quam desiderat promereatur. Ad ecclesiam innoxiis

manibus et puro corde veniamus.' Et si cupimus a divina fortitudine con-
,
SERMO CXLI. I)E ADVEXTU QCADKAG. ET OiiSKRY. lEILXII. 3.31
tra omiiia nos mala et signo sanctae crucis iuglter nos et sapienter arme-
mus. IUudque inter cetera commonemus, bortamur, inipellimus, ut quls-
quis aliquid habet simultatis aut indignationis vel iracundiae cuin propin-
quo cum servo cum fratre omnia remittat deponat abiciat. Omnis
, , , , ,
christianus a perturbatione separetur. Ignoscamus erroribus, indulgeamus

6ff'ensae. Et sicut nos in passione et resurrectione speramus et
Christi
optamus iudu]gentiam dehctorum ,
ita nos c[uoque placida mente tribuamus
fratribus ,
quod a Christo inagno opere optamus accipere. O domine lesu
pater et pastor ojotime ,
qui proprio nos redemisti sanguine , tu operare
tu perfice usque in finein omnia in nobis l)ona custodire dignare et
, tu , f-
ad aeterna tecum et cuin omnibus sanctis gaudia perfruenda facias perve-

nire omnipotens Deus qui vivis et regnas in saecula saeculorum. Amen.
,
CXLIl. lACIPIT SERMO SAXCTI AUGUSTIM FERIA QULNTA DE CAENA DOMLM.
I . iTl.ulta quidem doininus et Salvator noster in dispensatione huma- co.i. v,it. m.

nitatis suae ,
quam pro nostra omnium salute ageie dignatus est , exempla
nobis humilitatis ostendit , sed hoc super omnia potissimum est huinilitatis
exemplum ,
quod dignatus estsuoruin lavare pedes discipulorum i), ut le-
ginius in evangelio*: et surgens , inquit, a caena exuit se tunica et piac- •loi.. xm. 2.
cinxit se ;
deinde misit aquam in pelvim
pedes discipu- , et coepit lavare
lorum. Mira et incoinparabilis humilitas Salvatoris Lavit pedes servorum !
suorum dominus maiestatis aeternae et ministrat hominibus in terra cui ; ,
angeli ministrant in caelo. Ad hoc se humiliavit in terra ut te per hu- ,
manitatem suam sublevaret in caelum. Ad hoc se huiniliavit inter homines,

ne tu exaltari cupias super homines , sed potiiis humiliari ;
qiiia humilitas
caelos ascendit, superbia erigentem se eiecit de caelo Lavit ergo pedes
Dominus discipq^lorum suoruin , ne tu dedigneris conservoruin tuorum la-
vare pedes. Quod ergo
carnem mortalem
exiiit Douiinus se tunica , id est
quam assumpsit ex virgine deposuit in cruce ut nostram oninium pecca- ,
torum nuditatem contegeret. Cum autem venisset ad Simonem qui dicitur ,
Petrus a quo priinum coeperat pedes lavare dicit ei Petrus: non lavabis
, ,
niihipedes iu aeternum. Respondens autem ei Dominus ait et si non la- :
vero te, non habebis partem mecum. At ille respondens ait Domine non : ,
tantum pedes meos sed et manus et capiit. Primo excusabat sibi pedes a f '« i>.
Domino quia indignum se credebat eius obsequio. Sed postquam

iavari ,
cognovit mysterium, non recusavit obsequium ut haberet cum Christo ,
consortium et pedes obtulit ad lavandum

, ut gressus humani operis, qui ,
polluti fuerant j)er peccatum , .sacro lavarentur baptismate. Manus optulit

ad lavandum ,
quas Adam illicite extendit ad arborem , ut eodem sacro
1) De piolavandi pedes ritu (quietiam in anti- tom. V. in append. serm. 149. Nec non tom. VI. in
quis ritualibus legitur) ioquitur Aufiustinus epist. serm. de unctione capitis et de pedibus lavandis.
LVI. 3. Itera in loh. serm. LVI. LVII. LVIII. Et Denique Ambrosius de virgin. cap. X.
,
:
;]32 SERMO CXLII. DE CAENA DOMINI.
iiiystcrio innndan-iiliir. Capnt optnlit ad lavandnm , ut totins corporis sen-

sus et aniniae soididati peecatis sacro fonle per Cliristi gratiam dilncren-
tnr. Totnni se lavari olCerebat ,
qnia omne liumannm genus totnm salvari
indige])at, ut iu lotione cajDitis cor mnndnm mereretur habere; iu manuum,
opera iustitiae; in lavatione pednm , ut per viam veritatis mundis gressibus
andiularet. Lavit ergo noininns pedes discipulorum suorum ne in nobis
,
ali(pia peceati vestigia de Adae sordibns remanerent. Lavat pedes discij)n-

lorum quos ad gratiam baptismi sahitaris invilat nt ibi omninm remis-
,
,
siouem peccatornm percipiant. Kt qnamvis per liomines exerceatur liuius

officinm, opns tamen illins est qui auetor est mnneris, et ipse facit qnod
ipse institnit. Nos exliibemus oflicium ille prael)ebit muuus aeternum. Nos ,
corpus lavamns, ille animas mundat; Nos aqua corpus intingimus ille ,
peccata diniittit. Jlignum est igitur Fratres karissimi tam sanctnm niy- , ,
sterinm tamqne salutare humilitatis exemplnm dignis moribus imitail et ,
sancta conversatione illam sacratissimam lavationem observare ; ut si cogente

humana baptismnm iuqninavimns vitam pura confessione
iiagilitate post ,
digna paenitentia , cum

lacrymis vel eleemosynis hoc diluamns ut ad ve- ,
ram indnlgeutiam veniamns per Dominum nostrum lesnm Christum vi-

,
ventem ct regnantem in saecula saeculorum. Amen.
CXLIII. ITEIM SERiMO EIUSDEM DE MYSTERIIS CAENAE DOMINI.
""
Pilis."'. I- Vûia hodie, dilectissimi, diem sanctum devota mente recolimns, quo
Dominus ante passionem cum discipulis suis caenare dignatus est et om- ,
nia quae de eins passione morte scripta vel prophetata fuerunt i)ro
et ,
nostra omnium liberatione voluit misericorditer tolerare oportet nos tam ,
niagna mysteria dignis moribus celebrare, ut sicut eius volumus passionis

esse participes , ita et resurrectionis mereamur esse consortes. Nam et
omnia veteris legis sacrainenta in Christo sunt pleniter i) consummata, cum

discipulis panem corporis sui , et viniun sui sanguinis , aeternis mysteriis
om-
tradidit offerendum , omnibusque fidelibus assumendum in remissionem
^
uium tribuit peceatorum ; ita ut sicut ipse passus esset pro nobis in cor- ^|
pore , ut ab aeterna nos morte redimeret ,• et viam nobis ad regna caelestia
praepararet id ipsum pro nobis cotidie \rdti velle monstravit 2), ut nos ad
;
,
vitam secum aeternam perdncat qnotienscumque in sancto altario a) eius- , |

dem mysterii sacrificia celebrantur a nobis. Unde dixlt discipulis suis
accipite ex hoc omnes hoc est enim corpus meum , et calix sanguinis
;
mei, qui pro multis effundetur in remissionem omnium peccatornm. Hoe

igitur cpiotienscumque sumetis , in meam memoriam facietis.
2. Agnoscamus igitur, Fratres , tanta mysteria ,
qni<hvinis officiis man-
«I Sic pro allari eliam
in aliis veteruin scriptis, ut in nostro olossario lam diximus.
1) Animadvei-tamus vocabulum plenUer , cuius Videmus missae sacrifieiuiii vepetitionem esse,

2) ,
unicum ex Ennodio exeniplum dabat Furualettus. quamquaminciuentam, sacrilicii oliin iucruce oblati.
,,
SEUMO CXLIII. DE MYSTERIIS CAENAE DOJIINI. 333

clpatl ; et ideo ad illam terribilem mensam Domini cuni debita reverentia
cum tremore pariter et amore ad eius sanctissimum corpus tractandun>
accedere cogitemus , nulla malignitate fuscati , nullo invidiae veneno trans-
puncfi i), nullo odio maculati. Si enim a spiritalibus debemus esse vitiis
inipolluti, multo magis a corporalibus sinceri. Nullus igitur duplici id est
malivolo contra proximum animo audeat accedere , nullus in iide am-
biguus nulbis nisi in corpore castus et corde niundissimus tantis audeat
,
proximare mysteriis ne condempnctur ut Indas et sententiam damp-

, ,
nationis mereatur, et quod ludas sustinuit patiatur. Nam iUum post tam
magnae misericordiae communionem diM)olus intravit non quia conteni- ;
psit dominicum corpus sed quia impudenti mente atque mabgna diabolo
,
in se dedit hospitium. Ideoque timcndum est indignis quibusque accedere

praesumentibus ad tam sacra et veneranda mysteria, ne diabolo insidia-
tori efficiant. Hoc autem dico non ut vos
pesslmo Iiabitandi in se locum
terream, sed ut cautiores efficiam, ut nullus vestrum sit ludae consortius 2)
in mensa. Hoc namque sacrificium cibus est spiritalis. Nam corporalis ci-
bus cum ventrem invenit adversis Immoribus occupatum ampbus laedit ,
magis nocet, nullum praestat auxilium. Ita et iste spiritalis cibus si ali-
quem reperit malignitate pollutum magis perdit quam salvet , , magis damp-
nat quam liberet; non sua natura sed accipientis peccato. ,
Christus ergo praesto est in mensa, Christus ibi ipse occiditurS), Chri-
3. r. la;;. a.
stus immolatiir, Ghristus ibi in suo corpore et sanguine sumitur. 4) Ipse ille
qui discipulis hodie panem dedit et calicem , iste ipse hodie consecrat
ista. Non enim homo qui appositum Christi corpus et sanguinem de-
est
dicet, sed ille ipse Christus qui pro vobis est crucifixus. Ore sacerdotis
verba proferuntur ipsumque corpns ct sanguis Dei virtute consecrantiir
; ,
et gratia. Puram igiturmentem in omnibus puram exhibeamus cogitatio-

,
nem, quia et sacrificium purum et sanctum est ideo et animam praepa-

;
remus etiam sanctam. Nam

contra inimicimi dolor retineatur in corde,
si
solvatur; et inimicitia lelaxetur ut remedium de mensa sumatur, cum ad ,
sanctum sacrificium properatur. Audiamus quae alibi ait *: si offers miinus umu.
tuum ad altare, et ibi recordatus fueris quia frater tnus habet ahquid ad-
versum te relinque ibi munus tuum et vade prius reconciliari fratri tuo,
, ,
et ita offeres munus tuum. Merito namque

reconciliationis causa hoc est
sacrificium constitutum 5); quia si sacrificii praecepta contempnis, sacrificii
remedium sentire non potes. Compleillud, propter quod ipsum est sai^ri-
ficium factum ut digne sacrificio perfruaris. Quia Christus ideo passus
,
est, ut nos patris sui reconciliaret pietati. Ideo et nos cum hoc facimus
,
suo fecit vocabulo nuncupari. Beati inquit pacifici quoniam filii Dei ,
, ,
vocabuntur *. Hiis igitur animadversis , cuin oinni simplicitate ipsa mysteria m«iiii.
1) Verbi transpimgo unicum afri auctoris Coelii 3) Nempe eius occisio repraesentatur.
Aureliani profereLat exemplum Furlanettus ia le- 4) Splcndidissimum denuo de Cliristo presente in
xico. Nunc addatur Augustini auctoritas. eucliaristia testimonium !
2) Ita cod. Et videtur novum vocabulum. 5) Nempejdicitur communio.

,
,
335- SERMO CXLIV. I)E CP.UCIFIXIOXE ET PASSIONE DOMIM.
celebrenuis atque ad niensain Christi dignis moiibus accedainus ut vitae

,
,
aeternae consortes cuin Christo esse pariter niereamur qui cum patre et ,
Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculoruni. Amen.
CXLIV. .SERMO EIUSDEM Dli CIIUCIFIXIONE ET PASSIGNE DOMIM.
i.i.i)ter omnia , dilectissinii , opera misericordis Dei , quae ab initio
saluti sunt impensa mortaliuni nihil est mirabiiius niliilque sublimins ,

,
quam quod pro inundo crucifixus est Christus. Huic enim sacramento uni-
versa praecedentium saeculorum mysteria servierunt; et quicqiiid iii hostia-
rum differentiis in propheticis et legahbus institutis sacra dispensatione
, ,
variatum hoc renunciavit dispositum hoc promlsit implendum i), ut

est, ,
Christus qui est vita vivorum et salus credentium, pro vita mundi more-
retur qui venerat quaerere et salvare quod perierat

;
qui mortuus est ; ,
non pro iustis tantiiin , sed etiam pro impiis ; non ut impii permanerent,
sed ut ab impietate eos iustificaret. Et qui in vita nostra periebamus, in
morte Christi saUiti restituebamur. Nos enim de natura nostra vivere non
potuimus , nisi in morte Christi. Et quia ille accepit ex nobis unde mo-
reretur , sic nos ab illo accepimus unde aeternaliter vivamus. Accepit ille
nostra , et tribuit nobis sua : accepit pro noI)is contumelias , et tribuit
nobis aeternos honores ; accepit pro nobis dolores , et veras nobis tribuit
sanitates : accepit mortem nostram , et tribuit nobis vitam aeternam : cu-
ius auxilium et misericordiam in omnibus implorare debemus , iit ipse nobis
tribuat bona velle , ipse tribuat boiia perficere ;
quoniam nisi ab ipso nihil
boni velimus, niliil perficere boni possimus, Ideo intendamus ,

dilectissimi
quantas pro nobis sustinuit iniurias quanta non pro se sed pro nostra ,
salute toleravit adversa. Studeamus totis viribus eius inhaerere praeceptis

et quantum possumus ea opere impleamus quia aut facientes ea aeterna ;
,
suscipiamus praemia; aut negligentes, aeterna sustineamus tormenta. Quotl

nobis divina pietas largiri dignetur, ut et passionem eius digne celebremus
et bonis moribus aliquantulum imitemur , et in futuro iudicio non cum
impiis dampnemur , sed cuiu sanctis et electis Dei aeternam gloriam me-
reaniur accipere. Explicit.
CXLV. ITEM SERMO EIUSDEM IN PARASCEVE.
.P.assio domini et salvatoris nostri lesu Christi cuius sanguine ,

di-
lectissimi , nobis delicta nostra deleta sunt , in universo orbe cum magna
formldine celebratur. Quis enim non expavescit tantum facinus ludaeorum,
quod hodie perpetrabant regem omniuni saeculorum ? Vel quis non
in
admiratur laudat et veneratur tantam clementiam tantamque benignitatem
1) Hactenus est sermo tertius S. Leouis da pas- tes aliquot Augustini , dixi in liac PP. bibliotheca
sione. lara Leonem sibi aliquando sumpsisse par- T. II. praef. p. VII. adn. Sed iudiceut philoiogi.
;
,:,
SF.RMO CXLV. i:; PARASCEVE. 335
Doniinl conditoris ,
qnod ipse qni est creator oinnium saecnlorum et do-
minus angelorinn , ipse propter peccata nostra delenda carnem suscepit
peccati , et nasci dignatus est in forma servi, non sua sed nostra necessitate
per omnia.^ Qnia nisi ipse susciperet unde moreretur, nos ab aeterna morte,
nec de captivitate poenali , nec a potestate diaboli ullatenns Hberaremur.
Sed quia tempei"avit potentiam suam, et iecit in nobis misericordiam suam,
qui venerat qnaerere et salvare quod perierat , circuivit regiones et urbes
vicos et castella , docens et praedicans evangelium regni ; dans exempla
et monita non solnm verbis sed etiam operibns piis ,
quibns aeternam mor-
tem evadere possunnis et aeternae beatitndinis gloriam promereri si vo-
, ,
lumus eius praeceptis et monitis obedire. Ipse enim sua carnali jDraesentia
cnravit omnes languores et omnes infirmitates in populo leprosos nninda- ,
vit mortuos suscitavit et onnies sibi credentes ad regna caelestia invita-

, ,
vit. Pro talibus nan^que et liiis similibus ojjeribns misericordiae et benig-
nitatis in liumano genere peractis bidaei eius praesentiam ferre non valen- ,
tes propter inliabitantem in eis spiritum malignum consilium lecerunt ut ,
eum dolo tenerent et occiderent , eumque sub peccati debito manciparent

qui solus erat sine peccato ,
qui tollere venerat totius mundi peccatum :
multisque eum iniuriis affligentes , et nudtis irriîonibus deridentes iudica-

verunt ad moitem ,
qui eos venerat liberare a morte. Quanivis sibi dam-
pnum, nobis autem sakitem operati sunt magnam , nobisque exemplum pa-
tientiae ipse per omnia dedit. Novissime tamen cum et ipse crucem sibi
])ortaret ad mortem ; et non solum suos j)ersecutores extingiiere noluit , sed

etiam pro eis in crnce ad patrem oravit dicens: pater ignosce illis cpiia ne-
sciunt cpiid faciunt. O cjuam magna patientia ! quam magna misericordia!
Qui sine reatu morti est deputatus, ipse etiam suos persecutores voluit ca-
rere reatu. Proinde , dilectissimi nobis, cogitemus cjuid retribuere Domino
j)ro tantis beneliciis valeamus. Non enim ipse quaerit a nobis mortem no-
stram , sed etiam vitam nostram , ut moriamur peccatis carnis , concupiscen-
tias conterendo ; et bonis operibus , eius semper praeceptis obediendo : ut
seniper operibus misericordiae inhaereanuis, plorando , et confitendo mala
cpiae fecimus. Vigiliis, ieiuniis
eleemosynis insistentes, ad caelestia semper ,
et eatei^nagaudia promerenda sensus nostros sermones et opera dirigamus

in beneplacito suo; ut cum eo pariter et sanctis eius mereamur gaudere in
aeterno regno sno ; ipso praestante , et omne bonum in nobis perficiente
domino Salvatore, qui cum aeterno genitore et Spiritu paraclito manet et
regnat in saecula saeculorum. Amen.
CXLVI. INCIPIT SERMO SANCTI AUGUSTINl DE SAP.BATO SANCTO.
..M.
rlerito ergo i), dilectissimi , exultat hodie caeium et laetatur terra
([uia dies iste amplius de sepulchro radiavit ,
quam de sole refulsit. Qiiia
1) Ne quis miretur hoc exordium , videat simile in Bibliothcea cone. Cornbefisii T. ^'!I. 142.
,;
,,
336 SERMO CXLVIII r.K SABIIATO SANCTO-
cloniiniis et sahator noster, sicut niunduiu antea natus liomo illuniinavit

ita etiain liodie raortuus corpore cum divinitatis suae potentia simul et hu-
,
mana aninia illustravit inlernum. Hodie Domino se visitante tripudiavit in-
is. 1X.2. fernus, quia adimjjletus est sermo propheticus *: populus qui sedebat in
tenebris , omne humanum genus inferni
id est tenebris ol)volutum, luceiii
vidit magnam. Quia ipse qui creavit hominem , ipse hodie in inferno eiim
1. 20:. b.
quaesivit, et sua inde potentia liberavit. Mira et ineffabilis Dei nostri pie-
tas Irruperat quidem mors in paradisum , sed vita expuj^navit inferniim
!
legemque mortalem fiiius Dei suscepta mortalitatis conditione calcavit im- ,
XIII. 41.
plens illud quod propheta testatur *: o mors ero mors tua; quia quos tii ,
per peccatum mori fecisti, ego mea morte in aeternum interitum colligabo,
et eos a morte perpetua liberabo. Ecce quibus laqueis illigata et irrctita
est hominum perditio ;
qiiia sicut decepit , decepta est ; dum interfecit
extincta est. Descendit ergo Dominus deposito corpore imas atque abditas
tartari sedes ; sed ubi retentus esse inter mortuos putabatur , ibi vincula
mortuorum , ligata morte , dirupit. Et unde nullius umquam antea nec
iiacod. solus redierat inde ille cum magna spolia * caelos penetraverat. Ecce qtian-
,
tum egit immensa Dei pietas pro salute ac reparatione nostra Propter nos !
sicut ovis ad occisionem ductus est suscepit pro nobis mala praesentia , ;
ut nobis tribueret aeterna bona.

Aestimenuis ergo si possimus qiiantum nos dilexit ante culpam ,
quos
ita glorificavit etiam post ruinam. Fecit ergo praedam magnam in inferno
quia onines inde fideles animas liberavit. Ipse se sua potentia suscitavit
et immaculata carne vestivit quam in sepulchro dimisit. Et non solum
,
ipse resurrexit , sed etiam omnium fideliiim animas ad caelestia regna pro-
vexit. Exultent ergo populi christiani ,
pro quibus sanguis effusus est Chri-
sti. Exultent et gaudeant, quia de manu eos redemit inimici, et iu gremium
patris provexit aeterni. Ideo exultemus in Domino non epulis carnalibus
sed in operibus etiam spiritalibus. Cautionem enim et pactum in baptismo
cum Christo fecimus, ut servaremus innocentiam, et ille aeternam nobis
illi
redderet gloriam : vel nos servitium praeberemus, et ille nobis regnum

ei
pararet aeternum. Quia ergo ad aeternam libertatem Christus nos sua

morte perduxit , et sua nos gratia ab aeterna morte ledemit ideo cultu ,
sanctae religionis , operibus iustitiae, et puritate castitatis ,

instantia ora-
tionis , assiduitate confessionis , eleemosynarum largitate ea quibus post ,
baptisma maculavimus vitam , omni studio abluamus paenitendo et la- ,
mentando et in omnl nos cautela contra diabolum iugiter exercendo. lo-

,
cvmdemur semper in Domino maxime tamen die adventante sanctissimo ,
redemptionis nostrae in quo per totum mundum omnis catholica gratu-

,
latur ecclesia. Quem ideo annua recursione devotissime colimus ut ad ,
aeternum diem atque ad aeternam exultationem cum onuii gaudio venia-

mus ipso Domino largiente cui est honor et gloria virtus et potestas per
;
,
omnia saecula saeculorum. Amen.

:,
337
CXLVII. EIUSDEM DE SANCTO STEPHANO.
1 . 1 /iiamvis inart\ rium sancti Stephani toto orbe celebretur , praecipue coti vat. 3828.
tamen nobis debet soUemne quibus etiam reliquiae beati martyris esse ,
contulerunt i). Facit enim nos portio sancti corporis gratiosiores memoria
passionis maxime quia quantuslibet cultus 2) beato martyri deferatur, per
,
praesentiam tamen reliquiarum suarum plus multo lionoris praestat quam

accepit. Et ideo et a nobis plurimum tribuitur venerationis a qno pkis ,
ipsi potimur dignitatis. Bene autem natalis eius natali dominico coniunctus
est ut pro.ximus esset Salvatori in soUemnitate, qui est proximus passione.

,
Hesterna enim die dilectissimi natalem habuimus Salvatoris, hodie primi

, ,
martyris : hesterno die unicae redemptionis , hodie summae devotionis

hesterno quo redimimur a morte , hodie quo invitamur ad praemium. Bene
ergo hesternae festivitati soUemnitas hodierna coniuncta est ,
quod illa
credentes eveheret ad vitam , haec conduceret ad coronam. Omni ergo /
ecclesiae 3) beatus Stephanus datus ad exemplum quia et

est ,
in plebe fuit
et in altario a) mininistravit : ac per hoc et his forma est qui in plebe sunt
positi , et his qui in altario constituti ;
quia et laicus diaconii meruit
electionem , et diaconus martyrii optinuit principatum. Electus est enim
ut scriptum est , cum adhuc esset in populo plenus Spiritu sancto. In plebe
ergo adhuc positus erat , sed iam virtutibus eminebat : humilis erat loco
sed celsus fide gradu latebat, sed meritis non latebat discipulus erat or-
: :
dine, sed factus est magister exemplo in vestigiis enim apostolorum am- :
bulans quos sequebatur devotione fidei

,
praecessit velocitate martyrii. ,
Quamvis in illo etiam alia quae hodie lecta iion sunt laude et ad-
a. ,
miratione b) non careant. Scriptum est enim de eo quod ad ministerii ,
viduarum sit ab apostolis deputatus. Ergo etiam in hoc quod praepositus

est feminis , testimonium meruit sincerissimae castitatis : nec castitatis tan-
tum sed etiam misericordiae. Praeteritae enim largitatis gratia promerue-
,
rat ut hoc ei opus misericordiae crederetur. Factus enim est dispensa-

,
tor publicus , qui fuerat ante privatus. Ac per hoc quod ad regendas vi-
duas electus est, et iustitiae habet palmam , et pudicitiae : quia his utique
praepositus est feminis ,
qui et iustitia earum dispensaret alimoniam , et
ornaret moribus disciplinam. Beatus ergo qui hunc secutus, qui imitatus
eiusdem enim palmam et pudicitiae consequitur. Ac
fuerit in dilectione ;
sicdomino Deo suo et intrinsecus gratus erit, quia et anima eius placuit
per eleemosynam et corpus eius per castitatem. ,
") Ha cod. Et quidem (tiam alibi in antiquii mss. — 6) Cod. amm.
1; De translatione reliquiarum S. Stephani in Afri- in collocatione reliquiarum S. Stepliani.

cam . et de eius praeeipue memoria , seu sacello , 2) En , et mox veneratio, reliquiarum San-
cvllus
Hippone regio Augustinus de civ. Dei. lib. XXII. ctorum , quidquid contradicant heterodoxi.
,
8. Immo vero in hoe eodem codice f. 139. b. le- 3) Citat hinc luculentum friistum auctor Millelo-
gitur germo, qui apud Mauriiios est 318, habitus quii T. II. col. 829.
43
;
:
338
CXLVIII. SERMO EIUSDEM DE EPIPHANIA DOMINI.
i.Vâiitate inquit , dilectissinii , cantate inquit propheta oanticum no-

vuiu, quia niirabilia fecit Doniinus*. Cum ad insignem Kpiphaniae festivi-
tatem convenerimus , hene ipsa psalnii vox dilectissimi cum festivitate
, ,
consentit ,
quae in laetitia festivitatis iubet cantare laetantes. Ita alterum
est sollempnitatis , alterum psahni : nam sollempnitati debenuis gaudium
psahni canticum gaudio a). Quid autem sequitur in psalmo.'' Notum fecit Do-
minus sahitare suum ante consjiectum gentium revelavit iustitiam suam.
,
Videamus, dilectissimi quomodo condignissime b) hodiernae diei aptari po.s-

,
sit hoc quod innotuisse gentibus Dominum psalmista memoravit. Respicia-

,
mus itaque ad evangelium, et agnoscennis quomodo Dominus salutare suum

non ludaeis hodie tantum ostendit, sed etiam iuxta psahnum qui lectus ,
est, ante conspectuni gentium revelavit. Ac prinuun consideremus nato ,
domino lesu Christo, venientes ad illam humilem Salvatoris infantiam ado-

raturos cum donis Magos immo in IMagis gentium populos quia cum ,
;
paganicae superstitionis magistri et principes Magi fuerint in quibus utique ,
principatus gentium erroris fuit, typus gentihtatis appamit. Deiude societur:

stella stat super puerum ut ostenderet utique eis, se stare tunc cui antea
,
cucurrisset: et ut quae JMagos duxerat itineris sui ductu c), eum ostenderet
stationis oflicio. Ingrediuntur deinde diversorium sacrae nativitatis Magi
veniunt ad praesepium : vident hominem agnoscunt Deum , : incurvant cor-
]iora , intellegunt potestatem ,
pavent potentiam : vident carnem , adorant
maiestatem humana
: aspiciunt, et divina venerantur.
•2. Quae cum ita sint , dilectissimi , consideremus an haec facientibus
Magis , expleta sit prophetia illa ,
quae paulo ante lecta est dicens notum , :
fecit Domiuus. salutare suum , ante conspectum gentium revelavit iustitiam

suam. In eo enim quod agnitus est per stellam , notus est in carne Sal-
vator : notum fecitsuum. In eo autem quod visus est
Dominus salutare
gentilibus, ante conspectum gentium revelavit iustitiam suam. lam vero in
eo quod eum hodie in baptismo d) declarasse pater filium traditur, nonne
aperte item iUud impletur quod ait psalmus notum fecit Dominus salutare :
suum ? Qua enim re magis Salvatorem suum notum facere potuit ,

quam
quod a se ipso fecit aguosci dicens hic est tihus meus, et reliqua ? Non :
enim ut antea per Moysen iam aut per prophetas^ nec per typos aut ii-
guras venturum in carne pater filium docuit sed palam venisse monstravit. ,
Itaqne evidenter et luce clara praesentibus atque adsistentibus turbis, caelo

denique atque terra , et onuiibus quae inter caelum ac terram volvuntur
testibus, sonuit: hic est filius meus dilectus quo mihi conplacui. Ac
, in
ne tantae rei testis vox esset sola ,
quae erat maxima quem pater loquendo
;
ostendit, Spiritus sanctus adveniendo signavit , ita c) descendente super ca-

put illius columba: prius enim filium Dei esse visio ipsa docuit ,
quam
(11 Cod. gauiiorum. — b\ Adnotemus ailTerbium cmdignifshne. — c) Cod. iuclo. — rf) Cod. httfUima. — e) Cod. i(afl"'-
,
SF.r.MO CXLVIII. DE EPIPHAMA DOMIM. 339
vox loquentis ostendit. In quo quideni mihi non testinionium esse tantum ,
sed divinitatis etiam mysterium videtur. Utique in manifestando domino

lesu Chnsto ,
quod filius e.sset ,
qui ostenderetur «) pater qui declararet. ; ,
Ac sic dum unigenituin Deum testimonium totius maiestatis ostenderet

tota se divinitatis trinitas demonstraret.
3. lam vero ut aliquando ad eam perveniamus , dilectissimi , paulo
ante lectam lectionem evangeHcain , virtutem divinam considerenuis dihgen-
tissime: nam^-fêa quae in festis nuptiahbus aquae demutatio i) tacta legitur,
evidenter Deum manifestasse videtur. Quae enim maior potuit esse manife-
statio Dei quam conversio mutatioque naturae?
,
nulli enim promtum est
elementa convertere , nisi cuius potestas est procreare : quia eiusdem po-
tentiae est facta convertere , cuius infecta generare. O mira Salvatoris no-
stri inaestimabilisque virtus ! Aquae hydriis inferuntur , et vinum poculis
ministratur : aliud infunditur , aliud hauritur. Quis dedit vini elemento
hanc obedientiam ut desineret et alteri ut substantia ne deesset 2).^ Esto ,
obtemperare norint c), quae vel audiendi usum d) vel sensum intellegendi ,
habent : res certe utraque et auditu carebat et sensu. Unde et hoc habere
potuerit oboedientia ,
quod non habuit in natura? Apertissime itaque et
potentiam divinae maiestatis ostendunt quae sine auditu audiunt sine , ,
intellectu intellegunt, sine sensu obsecuntur.

Probat enim se naturarum
omnium Deum, qui in his qnae non habent naturalem intellegentiam facit ,
naturam. Supeiest dilectissimi oremus nunc ut cuius virtus atque maie-

, .
stas hodie in elementi conversione claruit, in nostrarum quoque mentium

conversione clarescat.
CXLIX. SERMO EIUSDEM DE EADEM.
..A.
nLdmoniti Magi in somnis ab angelo ne reversi Herodi nuntiarent , cod. xat. .^528.
de Christo sed per aliam viam in suam pergerent regionem tunc Hero-
, ;
des cum se videret a Magis esse elusum fiacie inmutatus animo contur- , ,
batus, scribas ad se et seniores vocari iussit, a quibus exquirebat dicens , :
ubi certum habetis regem futurum nasci ? Illi autem dixerunt in Beth- :
leem ludae. Sic enim scriptum est et tu inquit Bethleem ludae non : , ,
erisminima inter principes luda 3); ex te enim exiet rex qui recturus est , r. m. b.
populum Israhel. Tunc Herodes armatum militem destinavit cui terribili ,
iussu interminatus dixit : ite in Bethleem ludae et fines e) eius, et quicquid

ibi inveneritis a bimatu et infra masculum , occidite. Tunc modo videbam
Dominum amicos sibi deligentem /}, innocentes ad se vocantem , ut sit in-
ai In codice additar
: filius qui ostcnderct. — b) Cod. hac pro nam. — c) Cod. norit. — d) Cod. usu at mo.t stinsui
— e) Cod. fipibm. — /) Cud. diligentem.
,
1
)
Adde huius
vocabiili demvtalio exemplum apud 2. Commode haec sententia ad eucharistiae quoque
Forcellinum, ubi variant aliae lecliones sed non , miraculuni trahetur.
variat afer Tertullianus, quem nunc conlirmat afer 3 Ita cod. heic luda. etsi alibi ludae. Confer
Augustinus autem S. Uieronvmum ad Mattli. III. 3.
,:
340 SERMO CXLIX. DE EPIPHANIA DOMIM.
nocentium amicus , sicut et innocens dominus, agnus inmacuiatus qiii tu-
lit peccata mundi, et facti sunt ei innocentes amici. Innocentes et recti
PS.XX1V2I. adhaeserunt mihi ,

quia sustinui te, Domine *. Sustinuit fugiens in Aeg)-
ptum, et fecit sil)i amicas legiones infantium qiiibus dedit sine dolore mar- ,
tyrium : quia etsi dolebant matres crimen nescientes lacerabantur infantes :

,
non curabat gladium persecutoris conscientia innocentis quia gaudebat ,
cum illis fuga innocens Salvatoris. Dominus quaeritur c\, amici iugulan-
, ,
tur, ne lugeret in eis saiiguis innocuus quos separavit gladins inpudicus. ,
2. O inverecunda dextera persecutoris non habet quod leriat in mem- !
bris infantis, et extendit brachia ferientis gladius lociim non habebat :
et carniiicem non pudebat latior erat machaera quam vulnera ut gla- :

, ,
diator liaberet crimen et non innocentiam. Dum enim avellerentur a con-

plexibns matrum avara manu carnificum matres suas digitis teneris con- ,
stringentes, et miseris gemitibus deplorantes, clamat matero fili quid :

,
me enim a me separat carnifex tu stringis manus et meus

retines ? te : ,
torquetur affectus hoc praecepit rex ut separeris a me sed est alins

: , :
rex fortior et aeternus ,

per quem coniungaris mihi. Fili, lacio tibi vale
terra bibit sanguinem tuum , sed est qui suscipiat spiritum tiuim. Ubique
luctus, ubique gemitus. Indictio fuit non cupiditatis, sed magni furoris.
Clamant ergo hinc inde diversae matres : carnifex ,
parvulum meum a me
festinas gladio separare ? dona moras , si liabes pietatem. Tu tollis a me
lilium meum, et ego non debeo in illo modicum habere momentum ut ,
refrigerer aninuim meum ? Ego genui , ego peperi et nutrire de meo ube- ,
re a) coepi , sed te vitricum crudelitatis inveni. Saltim non a me filius meus

ieiunus abscedat : dabo illi viaticum lactis , ut habeat viscera pinguedinis
ubi sagines gladium crudelitatis. Accedant nutrimenta lactis , ut tua satietur
machaera mei inpinguetur anima lacte et sanguine candidata sicut
; et filii ,
tunica niedio clavata. Sanguis erat purpura et lac fuit stola candida pre- ,
tiosa. Tecum vado dulcissime fili clamat mater quousque ad locum perve-
, , ,
nio te dulcissimum te uteri mei dolorem et

: gemitus expectatura b) deduco.
,
f. 142. a. Ego infigo oscuhun, et carnifex sine misericordia infigit gladium. Ipse per-
cutit ego suscipio sanguinem innocentis cum Cliri-
pro Christo passurum ; et
sto regnautis. Tu iugulas sine causa et ego excipio viscera mea. Si mihi ,
non licuit lactare liceat vel sepiilchrum meo filio digne componere. Quia
,
viscera turbantur a nimio dolore diim inspicio meuin tilium carniticis manu ,
sine misericordia iugulari. Iiiter matrum planttus , et filiorum ululatus ,

in
fuga erat dominus Christus. Milites percutiebant , matres sepeliebant ,

et
angeli spiritus Christus rex caelestis dicebat inno-

eorum suscipiebant , et :
centes et recti adhaeserunt mihi. Si volunuis ergo , Fratres Christo adliae- ,
rere, careamus malignitate, teneamus simplicitatem , ut mereamur a Domino

pietatem.
a) Cod. (!, mcn »&.•<-;, fcrtasse <-» icUotismo valgari. — 6) Pro spMaturn ,
»t alibi.
1) Hi de occisione infantium sermoues conferautur cuni illis tonii X. editionis paiisiensis auui 1614.
341
CL. SERMO EIUSDEM DE EADEM.
..N,ovi sideris non latale sed regale signum claruni cursihus anlielis,
,
aspicite , dum Magos ducit ad Christum , et totum convocat mundum, quia
caeli patescit obsequium. Sic inlustris tacies poli nocte detersa pingitur:
sic humano generi posito in tenebris et umbra mortis, ianua hicis ostenditur.
Veniunt Magi steharum cernuh i) et siderum sectatores admoniti insohto ,
hdgore radiantis globi et sohtis o)gressibus flammiflui 2) iubaris secuti viam,

,
aspiciunt in angulo pannis opertum cuius indicabat gloriosum apex pur- ,
puratus imperium. Non ita flanuneum fuhnen ignibus Z^) coruscat nec sic au- ,
rora roseum imbrem terris effundit aut nativa fornax vomit incendia ut , ,
ardebat ille caelestis umbo quem, ignoti huninis sidus , terra r") pavebat r/).
Quis igitur regem magniun esse non crederet , cuius maiestatem caeloruni
scrinia e) praedicarent ? Accessit igitur Magus , inquo fides nostra parvula
nascebatiu" : offert aurum , tluis litat, ingerit myrrham. O modicum na-
tum , divitem mox paratum Vagit inter crepundia ipsa querulus
! et iam ,
formidatur ut Deus : chentium muneribus excohtur, et depositis cervicibus

adoratur. Aurum igitvu' exsolvitur quasi regi magno , thus immolatur ut
Deo , myrrha praebetur tamquam pro sahite omnium morituro.
2. Sed Herodes impius factus ex timore crudelis \it pudorem suum ,
posset celare , amplius vohiit daesevire. Fingit primum adorare ,

quem tre-
mit partum esse. Nam /')puto , Fratres , hostem vires interim g) premere quia ,
non potest praevalere : et simulare innocentiam ,

quia non vafet impfere ne-
quitiam. Ergo Herodes de successore anxius , et de regni desperatione solh-
citus, praefert supplicem , concogitat 3) liostem. Sed quando poterat capere
eum ,
qui ipsas fraudes venerat amputare ? Deceptus igitur Herodes ,
j)en-
dula expectatione frustratusA), diu ferre non potuit quod celabat. Praecepit
igitur innocentes occidi et necdum membra coagulata atque ab ipso
, ,
partu recentia ,
ghidiis interfici et saxis inlidi. O crudele facinus ! O rabies
saeculi inaudita ! Tahs erat illa species funeris , ut nec teneri posset occi-
dendus, nec postea videres occisum. Rapiebantur al) ipsis uberibus trenudi
partus : inter manus matris atque carnificis vita tenuis expiraljat ; ut iam
non sed mortuos trucidarent. Plangel)ant tunc piae ma-
vivos occiderent ,
tres, et suis uhilatibus aethera quatiebant: stringebant natos ad pectora,

^t volentibus })ariter mori non dabatur occidi torquebantur iterum viscera
, :
quae [lepererant, non iam germiue vivo sed funere et impio carnifici lacry- , :
mosae matres, nec quidquam /) miserationis extensis manibus supplicabant,

dum ille lacteos artus furibundus elideret A), atque inter ipsas preces sangui-
ne natorum maternos oculos effoedaret 4). Quid tibi Herodes praestitit ista ,
a) Nura pro solHcilis? — b) Cod. ignittM. — Co(i. in terra. — d) Ita eod. — e) Ita cod. — /) Cod. mm, pro noii.
c)
— g) Cod. iiilcrmiim. — h) Cod. Jruslra. — Pro ncquidguam frustra).^ — k) Cod. ederet.
i) {
1) Aniiiiadverte vocabulum noTuiii et elegsus cer- 2) Videsis vocab. item novum JiainmiJIuiis.
nii/us. Namquod affert ex Apuleio Forcellinus, men- 3) En novum verLum concogi/o.
dum manifestura est pro cernuus. 4) Adnoteinus adhuc verbuiii novum ef/oedo , as.
::
342 SERMO CM.
.saevitia? Ecce cum iinnm insequeris, multos occidis; nec sic tamen ad illum
pervcnias quem quaeris. Ac sic et tihi infructuosac malitiae tuae interitum
proctnasti, et Christo coacvos martyres transmisisti. Ijaetemur nos, Fratres,
in concortha non Hcta in verbo veritatis, in virtute Dei
fidei , in caritate ,
amhulemus cum Magis scquamur clarum lumen sideris adoremus praesepe

: :
christiferum i), otferamus ei votiva obsequia. lacet nunc ante ianuam pau-
per christianus in pannis: obtulit Magus aurum, christianiis non neget pau-
peri nuinmum.
CLI. SER.AIO SANCTI AUGUSTIM DE OCCISIONE LNFANTIUM 2;.
C.od. \at. :I8SR.

I . V' uid est, Fratres karissimi, quod circa propheticas aures clamant
vulnerum voces? Quid est quod sancti Spiritus praescientia scelus, ante
quam fiat , canitur, et innocens sanguis prius quam fundatur auditur ? Stre-
pit interpellans ululans occisorum innocens turba, et ingemescita) contestans
inmaturae messis nascentium seges. Saucia inter lactantium vagitus et ciinas
Christum clamant tot martyria quot sepulchra, et Hieremiae vatis caeleste

praeconium , et irascentis Dei fidele documentum. Qui prophetaruni non
accipiunt testimonium , vel voces audiant b) occisorum , sicut scriptum est
vox in Rama aiidita est ,
ploratus et fletus multiis Rachel plorantis filios
Hitr.XXXI 15. suos, et noluit consolari quia non sunt *. Nato enim domino lesu Christo,
postquam radiantis globi almum sidus, caelestis ortus auspice protulit lu-
mine, et inter hebetes stellarum tremuit luce pallores micantis orbis candi-
cans visus rutilugnisque 3) fulgor ostendit; tunc Magi 4) sacrilega peritia et
,
secretorum sagax ac c) vetita male eauta d) sollertia, signorum omnium cursus

et motus ortus occasusque sollicitat: regulis siderum stellis iubar, et usua-
,
lis circuli insuetum lumen nascendi novitatem mirati ac e) trepidi Herodis ,
aures pavidi metus terrore perturbant. Sed mortali stoliditate naturae, na-
tum terris novum iudicansy) regem regnoruin caelestium principem sicut , ,
David Spiritu sancto plenus adnuntiat dicens *: postula a me, et dabo tibi
gentes hereditatem tuam et possessionem tuam terminos terrae. ,
2. Agnitis itaque, Fratres karissimi, caelestis nativitatis regalibus signis,

aestuat tyrannicns animus, propinat veneni ebrium nefas , et crudeli tanti
sceleris sagina pasta niens indigestum virus eructuat. Patitur exitu sui per-
vigiles iocos 5), et in poena sua indigena carnifex persistens edacis flam- ^»-)
mae vernaculo consumitur igne. Sed dum incertaruin rerum incertior eon-
solator exerrat, profanis haustibus scelus gestiens morsu, dispositis mortibus
n) lla coil. — h) Cod. oudiunt. — c) Coi. hac. — rf) Cod. caulc. — t) Cod. Imc. — /) Cod. indicans. — g) Cod scdaces.
1) Observa vocabulum chustifer. nisi niendum est. Sed niallem saltem rutilignis.
2) Qui sequitui- sernio stili asperitatem obscuri- I) Sermo est non de magis Christi adoratorl-
tatemque piae se fert , et mendis multis gravibusque bus , sed de superstitiosis qui Herodeni exterrue-
obsideiur. Tamen inter Augustini seniiones in codice runt.
seribitur. 5) ita se habet scriptura in codice. Davus suni
3, Ita evidentei- codex. Et notemus nou Oedipus.
vocabulum ,
I
:
DE OCdSlOXE ISFANTIUM. 343
innocentium meinbra dilaniat, et cruenta lege ferali o) iussit totam nascen-

tium depopulari infantiam. Mittit nanique inmanissimus tyrannorum per
lêthleem populos non edicta sed tumulos et puljlicum luctum funebri
adnotans pagina, imiocentium suppbcium lege iubet esse sacrilegium. Cun-
ctorum infantiuin anni scrutantur h), et tenipus a magorum dimensum c)
moratu c). Inter membra lactantium eiTando per strages funcrum quae- ,
rit homicidium afferre mentis caeco furore d). O insanae blasphemiae insa-
nabilem bjem e)\ Totam vult humani generis sobolem perdere, quasi vero
inter homines Deum possit occidere. Sic sancti evangelii perhenaes loquun-
tur apices tunc Herodes cum vidisset quod inlusus est a Magis indignatus
: ,
est nimis, et inteifecit omnes pueros qui fuerant in Belhleem a biniatu et

infra, secundum tempus quod exquisierat a magis. Sternuntur itaque iiinu-
mera infantium milia in quibus lex e\ f) nascendo fecerat poenam. Suppu-
,
tantur parvulorum breves anni , et recens nativitas caniitlcis curiositate

perquiritur. Non evasit mortein queiu aetas prodidit innocentem. Stat ra-
,
ptis hberis mater orbata ; et revulsis, fluentium mannnarum lacteum imbrem

clausa vix continent membra. Stat unius causa g) ad diversa supplicia. Haec
percutientem ut expectet paululum rogat donec infans ad vulnus idoneus ,
iiat, ne de parvo corpore se infamet homicida. Haec ut in pectus suuin suus
innocens feriatur exorat. Nulla h) lacrymis mater excusat, solas inducias po-
stiilat ut persecutori nutriat quos occidat. Stat cruentus exerto mucrone
,
persecutor, et assidua caede lassata iam dextera , ingrassati teli obtunsain i)
aciem vibrans tenerum transforat pectus sed in brevi corpore locum vix
, ;
invenit vulnus. Sonant inter carnificum manus pro clamoribus treniuli va-
gitus, pro ululatibus pium murinur infantiuni. Nemo loquitur moriens k), sed
frigida in faucibus lingua laudem mussitat non dolorem. Sicut beatus pro-
pheta David testatus est dicens *: ex oi'e infantium et lactantium perfecisti -ps. Ynr
laudem propter inimicos tuos.
3. Sic, Fratres karissimi , in laudem domini nostri lesu Christi primus
dedicatus est sermo : sic clausi oris resoluta repagula rudis /) linguae immo-
lavere primitias ; cum tacita victima , loquax discit esse per vulnera. Sicut
Salomon sapientissimus loquitur dicens Dominus aperuit ora mutorum et
*:
,
•
sap. x.
linguas infantium fecit disertas. Confitetur ecce mutorum nova vox Domi- r. ui. a.
num, et infantis m) linguae verba semivoca i), in laudein Christi quasi olim ,
docta loqui, se provocat. Rumpuntur muta suspiria, et offendentium labio-

rum confusa n) fragmenta in verba se glutinant. Non expectatur loqui, qui
Deum cogitur conliteri. Sic ad Moysen Dominus dicit *: ego aperiam os •exo.i.iv
tuum , et instruam te quid loquaris. Agnoscit ne , rogo , sacrilegus tyran-
norum facinus suum ante praedictum.3 Intelleguntur o) in aures Dei quicum-
a) Cod. fcratibus.— !.) —
c) Cod. amoratu. lam si recte nos eorrigimus, extat novura
Cod. sectantuT. substantivum mo-
ralus, us. —
d) Cod. caeeuin furorcm. —
c) Cod. luccm. -/) Cod. lex rez.
g) Loil. cuusae. — —
h) Coil. nuUa a lacrijmis.
— I) Cod. obtundens. Scripsi obtunsavi more vetere pro obtiisam. ki Cod. morlna. — l) Cod. rudes. —
m) Cod. intueiilis. —
— ") Cod. confessa. —
O) Cod. intcUegitur.
I. .^nimadverte troc.ibuluin novuni semwocus.

,
[]M SEBMO CLII.
qiie sunt sanctonim gemittis resonantes suspiria cum recepta plenitudo ,
vatidico ore sacri sensus/?), modulando divina verha famulantur.

4. Quae sunt, Fratres karissimi caelestis mysterii occulta sacramenta ? ,
Rachel clamat hacrymis , vociferatur lamentis et consolatio nidla fit. Mori-

,
tur /;) humanitas. istae res (idei exempla sunt nobis. Suos contestatur occidi,
et confitetur iterum non amirti. Flet mortahtas, tacet secura creduhtas c) :
saeculum quidem perdidit, sed occisos pro se Christus excepit. Promovet

tunc caelestium regioniun spiritalem mihtiam barbarus tyrannorum: et di-
vinis castris tironum innocentiae tenerae d) cliaracterem cruoris insigniens ,
martyralibus sti])endiis cruentus Quantumvis promovet exerci-adtitulat.
tum c), non est angustus venientibus locus omnes suscipit caehim. Praecedat ,
regem suum gloriosi agminis innocens miles, et meta Christi votivis incedat
ofticiis. Fundetur/") iides ulciscatur christiani nominis sanguis, fiat dives san-
ctorum messis exuberent Dei horrea de sepulchris. His ergo
in tumulis, et
testibus nuntiatur Christus: horum sanguine nativitatis l)ei spiritales con- ,
scriptae sunt tabulae. Horum primo confitentium pro Christo cruorem terra
suscepit. Hinc plantata martyria hinc ex parvulorum novella de vitis vi-
:
nace ff)
fronduere sarmenta : hinc honesta mater ecclesia passionum offe-
rens palmas, caelestem vivacibus surcuhs promovetur ad coronam.
CLII. SERMO SANCTI AUGUSTINI DE RESURRECTIONE DOMINI.
''"•
^°f b.'^' 1. X ratres karissimi, quam speciosa et grata i) hodie ecclesia nobis eni-
tuit , et totius anni diebus clarior dies hodierna refulsit, non de usitati
sohs curriculo ilhnninata praeclarius sed de hjmine agni resurgentis illu- ,
stratasubhmius! Hodie enim sol iustitiae Christns ascendit, evangelizatis

sanctorum animis, ab infernis elevans secum corpora sanctorum, tamquam
choros siderum spiritahum. Enituit Hierusalem in qua visi sunt resurgen- ,
tes: qua praefulgent renascentes. Et illi testes, et isti

enitescit ecclesia in
testes ilh testes sohs resurgentis
: isti testes sohs in aqua et spiritu ba-
,
ptizantis. Et idcirco pulsemus citharam David canentes haec dies quam :
•ps. cxvn. «. fecit Dominus, exultemus et iocundemur in ea*. Contemplemur hunc diem
qualem noctem habuerit genitricem. Nox quae caehun himinaribus imita-

tur immo in qua ornatior caelo terra laetatur. Nox bonae parturitionis,
,
nox sanctae regenerationis. Geminum noctis huius video uterum, quia et

geminum agnosco partum. Commovit nox ista uterum parturiendo cor- ,
pora resurgentium. Commovet iiunc vulvam suam renovando animos in- ,
•i>s. cxxxvui. nocentium. Nox de qua dicitur et nox tamquam dies illuminabitur *. Ab
:
ipsa est dies quam fecit Dominus. Dies dominicus alii dicunt dies panis :
:
ahi dicunt dies lucis. De hac trtpertita diei nuncupatione producamus ,
gaudiorum tubae clamorem.

a) Ita 8c liabet locus in codicc ,in hac licrcle homilia torruptissimo. — b) Cod. moriis. —
c) Cod. crwMiUis. — d\ Cod.
teTTae. — c) Cod. quanlo suus promovct ficrcitus. — /) Coi. Jundatur. — rj) Ita cod. pro vinaccu.
1) Recitat haec piiora sermonis verba auctor Miileloquii T. II. col. 1133.
DE RESURRECTIONE DOMINl. 345
2. Dies dominicus , dies inquam regalis, in quo imperator ascendit

ab inferis. Hesterno die agonizabamur tamquam sperantes regem hodie , ;
laetamur suscipientes imperatorem. Et ideo hesternus dies non fuit ieiuna-

tionis i), sed expectationis. Numquid aliquis sensit ieiunii laborem ? Sed om-
nes tamquam in adventum iudicis sibi pai"abant laeti refectionem. Quem-
admodum si nonne ordines, viri principes ci-
iudex speretur ad patriam ,
vitatis, plebs quoque, dum meditantur cantica in occursum iudicis venientis,
iongius per momenta portis procedunt? Et dum sperant, ieiunant dum ie- ;
iunant , refectionem parant. Sic hesterno veluti in expectatione iudicis sa-

lutaris , agonizabamur parando , sed delectabamur ieiunando. Suscepimus
i'egem, et reficimur gratia sahitari. Et recte dies dicitur panis 2), quia in eo
novimus panem resurrrectionis caelestis. Hodle enim processit panis in ve-
ritate qui sicut crystallus mittebantur de nubibus prophetiae. Clamat enim
,
David in voce psahni dicens *: qui emittit crystallum suam sicut frusta pa- •Pi.cxivii.n
nis. J)e ore enim prophetarum tamquam de nubibus sanctis descendebat , ,
niveis velleribus crystallus spiritahs. Ut per frusta panis consumptae pro-

phetiae integrum sacramenti faceret panem. Splendebat elapsa crystallus
,
de ore prophetantium et salutare panificabatiu^ nobis verbum crystalhca 3)

, ,
prophetiae fermentatione formatum. Destitit iam crystalhis prophetiae , et

paratum nos gustavimus panem; et gustando ipsum panem , non sicut Adam
vidimus nuditatem , sed nuditas nostra tecta est per huius diei claritatem.
Et recte dies dicitur lucis in quo fugerunt tenebrae caecitatis. Et exclama-
verunt qui erant in tenebris qui lumen viderunt magnum et qui erant , ,
in regione umbrae mortis quia hix orta est ilhs. Laetetur terra quia vidit ,
novam angeh quia donavit Dominus peccatoribus clarita-

luceni. Laetentur ,
tem. Contremuerint inferi, insohtum sustinendo splendorem. Et incurvatum

est omne genu Christo domino caelestium et terrestrium et infernorum. ,
3. Omnia ergo nobiscum hodie contriumphant 4): angelorum apparitio *, ^ cod. npparaiio
festa nobiscum sollenuiia concelebrat archangeh throni virtutes domi- : , ,

,
nationes, cherubin et seraphin, laetitiae choros ducunt, dum nos tracta-

,
mus paschae mysterium. Immutatur hodie in angehs splendor, non vestium

sed canticorum. Et nos mutamus cantilenam , cantantes aheluia. Angeh
immutant cantilenam , cantantes cantica caelestia ,
quae humana adhuc can-
tarenon potest hngua. Ideo laetentur caeli , et exultet terra. P^xultemus
Domino, sed in tremore non remissa
Quia et beatus lohannes
, securitate.
praecursor exultavit in utero matris sed vinum non bibit praecepto archan- ,
geh Gabrihehs. Nos autem quia infirmi sumus sobrie vivamus, modum ,
non excedamus ut laetitia nostra cum moderatione nullam sentiat corpo-

:
,
ns tempestatem, sed per sobrietatis serenitatem portum intremus salutarem.

Accepimus ieiuniorum palmas festivitatis non amittamus victoriam quam ,
,
1) Animadverte vocabulum affOKiso/- seu deponens 3) Nonnulla ex sequeutibus recitantur apud Mil-
scu passivum. lcloquiuin T. 11. col. 024.
2) Vocabuli ieiunatio unicum afferebat exemplum
4) Animadverte crystallicus pro crystallinus.
atn Tertulliani Forcelliuus.
5) Rursus novum verbum contriimpho , as.
44
,
:,
:il(i SERMO Cl.ll.
•
I.C.ir. XV. ii. nobis tribuit doniiniis Christus adiuvando, qui vicit in nobis patiendo ut ,
digno carniine triumphemus cantantes*: absorta est mors victoria tua. Ubi
est mors aculeus tuus ? Ubi est infernus victoria tua.'^ Quia captivata est ca-
ptivitas tua. Omnes canamus alleluia et idcirco propter diei laetitiam con-
,
vertamur ad Christi clementiam.
CLUI. SERMO SAISCTI AUGUSTIM UNDE SUPRA.
I. vûantum domino donante possumus i) de carnis resurrectione tracte-

mus. Haec enim fides est nostra hoc donum in Domini nostri lesu Christi
,
nobis carne promissum est, et in ipso praecessit exemplum. Voluit enim no-
bis cpiod promisit in fine, non solum praenuntiare sed etiam demonstrare. ,
Illi «piidem qui tunc fuerunt cum illo , viderunt , et cum expavescerent
et spiritum se videre crederent , soliditateni corporis tenuerunt. Locutus
est enim non solum verbis ad aures eorum , sed etiam specie ad oculos
eorum. Parumque erat se praebere cernendum nisi etiam offerret pertra- ,
•i.uc. XX1V.38. ctandum atque palpandum. Ait enim * quid turbati estis, et cogitationes
, :
f 13. b. ascendunt in cor vestrum ? Putaverunt enim spiritum videre. Quid turbati
estis inquit, et cogitationes ascendunt in cor vestrum ? Videte manus meas
et pedes meos ,
palpate et videte, quia spiritus carnem et ossa non habet,
sicut me Contra istam evidentiam disputant liomines quid
videtis habere. ;
enim aliud facerent homines, qui ea quae sunt hominum sapiunt, quam
disputare de Deo contra Deum ? llle enim Deus est, isti homines sunt,
• ps xr.iii. II. sed Dominus novit cogitationes hominum quoniam vanae sunt. * In homine
carnali tota regula est intellegendi
, consuetudo cernendi quod solent , :
videre, credunt quod non solent, non credunt. Praeter consuetudinem fa-
;
cit Deus mirabilia quia Deus est. Maiora quidem mirabilia sunt tot cotidle
,
,
homines nasci qui non erant, quam paucos resurrexisse qui erant; et ta-
men ista mirabilia non consideratione comprehensa sunt sed assiduitate ,
viluerunt. Resurrexit Christus , absoluta res est : corpus erat , caro erat,
pependit in cruce emisit animam carne posita in sepulchro exhibuit illam
, ,
vivam qui vivebat in illa. Quare miranuir? quare non credimus ? Deus est
qui fecit, considera auctorem et tolle dubitationem. Quaerunt ergo ho-
,
mines, utrum corruptio ista coi'poris quam sentiunt in carne sua ,

futura
sit in resurrectione Dicimus non futuram. Respondent nobis
mortuorum ?
si corruptio non erit quare manducabitur ? Aut si non manducabitur

,
quare post resurrectionem Dominus manducavit ?

2. Modo cum evangelium legeretur audivimus
se vivum oculis manibusque discipulorum suorum
quia cum exhibuerit
parum illi visum est
, «
,
ad demonstrandam evidentiam corporalem et ait habetis hic aliquid , :
quod manducetur. Et optulerunt ei partem piscis assi et favum mellis ,
et manducavit, et reliquias dedit eis. Dicitur enim nobis si corruptio :
1) Hactenus verba recita f.atictnr Milleloa. T. II. col. 1 1 33. Tiim conferatur iJem Millel. tom. cit. eol. 627,et !3,
i
,:
DE RESCRRECTIONE DOMIXI. 347
corporis non quare manducavit Doniinus Christus? Legistis, quia

resurfjit,
manducavit ; numquid legistis, quia esurivit ? Quod manducavit lesus, po-
testatis fuit,non egestatis i). Si desideraret manducare, egeret, Rursus si
manducare non posset, minus valeret. Numquid et angeli quando suscepti
sunt hospitio a patribus nostris non manducaverunt? Et tainen corruptibiles
non luerunt 2). Rursus dicunt resurgunt vitia? et respondetur a nobis :
non. Quare ergo, inquiunt, Dominus cum suorum vuhierum cicatricibus re-
surrexit ? Quid ad hoc dicimus ? nisi quia et hoc potestatis fuit, non ne-
cessitatis. Sic resurgere vohiit, ut quibusdam dubitantibus exhiberet iu
illa carne cicatrices vuhieris et sanaret vuhius increduhtatis 3), ipse qui
,
vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
CLIV. SERMO SANCTI AUGUSTINI UNDE SUPllA.
i.J_J'omini nostri lesu Christi salvatoris honorabilem sollcmnitatem , cod. vat.

f. 17. a.
sua favente clementia , Fratres karissimi, fideliter veneremur, pietatemque

eius ineffabilem admiremur ,
qui non solum nostrae redemptionis causa
diversarum infirmitatum genera subiit , verum etiam sacri cultus ritum per
diversas festivitatum gratias aeternae beatitudinis nobis effecit Ut causas.
hcet post multum inertiae somnum
non tam inviti quam voluntarie san- ,
ctae rehgionis dulcedine provocante magnarum sollemnitatum adventu sur- ,
gere compellamur. Expergefacti itaque libenter de somno ineitiae surga- u n. b.
mus , et noctem hanc sancti paschae laetanter ducamns, atque magna spe,
magna devotione mentis desiderio sollemniter celebremus non in fermento
, , ;
veteri , neque iu fermento malitiae atque nequitiae , sed in azymis since-

ritatis et veritatis *. Hoc est non in amaritudine malitiae humanae. Quic- -i.cor. v
quid enim humanum solum est , sincerum non est , sed in sinceritate di-
vinae sanctitatis , quae est castitas , humilitas, bonitas, misericordia , hu-
manitas, iustitia, lenitas , patientia , veritas, pax , benignitas. Haec est
massa sanctitatis christianae quam humanae malitiae fermentum corrum-
,
pit hoc est libido superbia invidia iniquitas, avaritia, intemperantia,

, , , ,
mendacia , discordia , odium, vana gloria ,

quae omnia aliena a nobis esse
vult sanctus Paulus dicendo. Non
veteris. liaetitia no- in fermento malitiae
stra, Cliristi pascha Nobis enim
pro nobis Christus nascitur pati-
sit. et ,
tur, et resurgit, ut nos in vitam per ipsum reuascamur in tribulationibus

et cum eo in virtutibus resurgamus.
2. Omnia
eniiu per ipsum, in hac nocte restaurata sunt. In hac quippe
nocte, quasi primitiae resurrexit, ut nos omnes postea resurgeremus. In
hac ergo nocte captivitas solvitur, vita in Adam amissa restauratur. In
I Sic idein Augustinus serm. ed. CXVI. 3. C/in- gelus non ex defectu
, reficitur.
slu.i manducavU potestate , non necessitate. 3) Sic in serm. ed. LXXXVIII.
2, In corde]di-
2) Itaserm. ed. CCCLXH. II. .tngelus non cx scipulnrum vtdnera noverat , propter quae sananda
indigentia manducaf. Manducat angelus ut mor- cicatrices in corpore suo servaverat. Ilanc rei ex-
talibus congruaf. Si enim mortem non timet an- planationeni notissiniain cuinulare non interest.
,,
348 SERMO CLV. ET CLV.
hac quippe nocte protoplastus antiquus peregrinus redit ad paradisi pa-

triam Christo rheruhin movcnte. Ah hac enim nocte dominicae resurre-
,
etionis, paradisus patet. NulU clauditur nisi a se ipso, nulli aperitur nisi
a Christo. Redeat ergo qui nusquam defuit ascendat qui semper cum patre ,
fuit. lam enim credimus vitam mori pro nobis quomodo tamen vita mo- ;
ritur.3 Credimus mortuum et sepultum, ac resurgentem, atque ascendentem;
cum Patre tamen et cum Spiritu sancto semper manentem. Cum phase
quod est pascha transitus intellegitur sive transcensus i), Christi sanguine
, ,
nos consecremus, et consignemus, iit a vastatore mundi transcendamur et ,
a morte in multos crassatura defendamur. Quicumque enim transcendun-

,
tur, hi salvantur hi pascuntur nimirum quibus Christi sanguis inhaesit.

: ,
Nullus diabohcis pluviahbus imbribus innumerabilium guttarum humectetur

neque oblectetur. Ideo nobis quoque sic inhaereat Christi sanguis hoc est ,
signum mortis eius ,

quod super nos stat integrum 2). Quando nobis mo-
rimur , ei vivimus qui pro nobis mortuus est. Respergit enim nos quodam-
modo sanguis Christi ,
quando mortificationem eius circumferimus in nobis
ut nulhs mortaliimi voluptatum phiviis, sive tempestatum saecularium im-
bribus, a nobis tergatur, sed sed super nos siccans nobis semper inhae- ,
reat; aspersusque nos tingat: non tingat tantum sed suo signo reddat mor- ,
tificatos. Semper omnia membra nostra suo sanguine lavare potest qui ,
crucis suae signum in exitibus nostris pinxit ut a morte mundum vastatura ,
transcensi defendamur. Et in divinitatis suae fulgoi-e ascendentes , suis cum

sanctis congregemur ad caelum. Ipso donante qui cum Patre et Spiritu
sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
CLV. ITEM SERJIO EIUSDEM DE EADEM.
,HcLodie diein celeberrimum et omnibus festivitatibus excellentissimum

resurrectionis Domini celebramus, Fratres karissimi ;
quoniam sicut Chri-
stus ex mortuis resurrexit , ita et nos cum illo resurrecturi sumus in glo-
riam : et ubi praecessit caput nostrum Christus , et nos membra eius sequi
oportet, utique in caelum. Quia si compatimur hic in tribulationibus et
angustiis huius mundi pro Christo carnis vitiis resistendo , et regnabimus

,
simul in aeterna gloria cum Christo. Quia igitur hodie catenae ruptae sunt
inferorum rumpantur etiam per confessionem nostram omnium nostro-

, ita
rum vincula dehctorum ut de onuiibus filiis renatorum simul et confesso-

;
rum mater ecclesia laetetur plenitudine gaudiorum. Veni Domme in , ,
cubicuhim cordis nostri et periice in nobis habitaculum sancti Spiritus

,
tui. Dic nobis pax vobis nohte timere

: ut magnam securitatem per , ;
tuam misericordiam mereamur. Fac nos hic dignis moribus festivitatem
1) Vidimus hoc vocabulum tra7isce7isus etiam in Ipse Augustinus enarr. in ps. CXLI.
in frontibus.
serm. CXV, qui pariter de paschate est. adeo de cruce non erubesco, vl non in
n. 9. [Jsgue
2) Gestabant enim nuper baptizati crucis siguum occnlto habeam, sed in fronte portem.
;
DE RESURUEf.TlOSE DOMIM. 349
tuam celebrare , perpetuam claritatem. Esto

ut possideamus aeternaliter
nobiscum Deus piissime pater ut mnbras non timeamus mortis sed ut , ,
gaudeamiis semper in nomine filii tui patientis et resurgentis domini Sal-

vatoris. Quia iste est dies quem teeit Dominus exultemus et laetemur in ,
eo. Omnes enim dies fecit imperio suo istum tamen consecravit sanguine ,
suo. Laetitia tunc fuit a mortuis suscitatis , ut nobis fieret gaudium ipsa
Dei gratia decoratis. Ibant tunc resuscitati in sanctam civitatem et ibimus ,
nos ad sanctam ecclesiam matrem. ToUamus etiam cordanostra, ut intran-

tes cantemus cum cithara introibo ad altare Dei ad Deum qui laetificat
, ,
iuventutem meam quia tulit tristitiam nieam. Dimissa est iniquitas nostra,
,
soluta est catena nostra ,

quia ipse est qui laetificat animam nostram. Et
iterum dicamus : iste est dies quem fecit Dominus , exultennis et laetemur
in eo. Iste est dies indulgentiae , dies praecipue venerationis , et dies ]i-
berationis. Vivis est gaudium , defunctis est refrigerium i); dies iste laetus
et latus , tamquam mille anni in conspectu Domini. Hunc
liber et lucidus ,
diem , cum gaudio celebremus et ita in resurrectione Domini

dilectissimi , ;
dignis moribus gaudeamus, ut per bonam vitam praesentis saeciili in ae-

terna illa vita sine fine vivamus , ct in ea aeternaliter gaudeamus per ;
eum qui nos redemit sanguine suo , et qui nos glorificavit pretio suo cui ,
sit indefessa semper a nobis laus et gratiarum actio honor et gloria in sae-
CLVI. ITEJI SERIMO EIUSDEM DE EADEM.
i.lluius ergo 2), dilectissimi , opportunitatem temporis sanctus Isaias ?»''„,!'»« "
ivniitus jutormatus agnovit, qui nos ad conversionem hiis verbis hortari -u. lv.6. 7.
non desinit :
quaerite Dominum , dum inveniri potest ; invocate eum dum
prope est. Derelinqnat impius viam suam , et vir iniquus cogitationem
suam ,
et convertatur ad et ad Deum Dominum , et miserebitur eius ;
nostrum, quoniam multus est ad ignoscendum. Nunc ergo Dominus

quae-
rendus est duni potest a quaerentibus inveniri
, nunc invocandus cum :
est proximus invocanti nunc impietatis via nunc iniquitatis est cogitatio
: ,
derelinquenda nunc
conversio [peccatori est necessaria
:
quando potest ,
beneficio divinae remissionis

reatu totius carere peccati. Proinde omnis
iniquus intra ecclesiam positus , malam conversationem respuat,
et bonae
vitaecursum festinet arripere , ut ad aeternam vitam valeat pervenire.
Nunc i. 249. a
omnis ipsius pravam fidei sententiam deponat, et ad ecclesiam
redire non
differat.Nunc ambulet iustitiae viam ut ad patriam veniat, in qua re- ,
quiem habeat sempiternam. Nunc omnis qui Deum malis

operibus exa- ,
cerbat, transeat ad vitam bonam per quam propitius

Deus acquiritur ,
et ut accipiat vitam aeternam quam Deus bonus in fine largitur. ,
2. Nemo desperet misericordiam, considerans atrocitatem cuiuslibet cri-

1) Milleloq. T. II. col, 624. — 2) Sic inoipit Augustinus post recitatum a lectore Isaiae
textuin.
. ,
350 SERMO CLVn.
ininis : neo tamen sub spe aliquis misericoiiliae Dei pennaneat in peccatis,
sed confKlentia sperantis sic Dei niisericonliani diligat , iit eius consideret
cum timore iustitiam. Totum sibi speret relaxari posse converso nec di- ,
mittendiun tamen aliquid existenti obdurato. Hoc tempore mutet iniquus

vitam et non inveniet poenam
,
fVigiat culpam et accipiet veniain modo : , :
quaerat Dei misericordiam, qui non vult in aeternum mori. Nunc prae-
veniat in confessione faciem Dei qui non vult sempiterna punitione danip- ,
nari. Nunc auteni fructuosa paenitentia geritur, nunc remissio peccatorum

paenitenti conceditur, nunc converso regni caelestis possessio non negatur,
in qua siiie line vivitur et sine fine gaudetur: ubi nec mors laetantibus
,
adimit vitam , nec inaeror viventibus potest auferre laetitiam. In quali

enim fidc et opcre unumquemque hominem vitae huius inveniet finis, taUs
ei rctributio dabitur, cuius non erit finis. Quia sicut omnis qui ante finem
vitae praesentis conversus non fuerit et in mahs suis vitam finierit ultra
, ,
requiem non liabebit hoc tempore praeceptis divinis

; sic omnis qui in
obediens a malis suis conversus fuerit si in fide recta et bona vita intra
, ,
ecclesiam cathoUcam perseveraverit usque in fijiem, hic salvus semper erit

per onmla saccuhi saeculorum Amen.
CLVII. INCIPIT SERMO SANCTI AUGUSTINI DE ASCENSIGINE DOMINI.
Coil. vnt. l?»

MD.a.in marK 1 _L/ominus noster lesus Cluîstus , Fratres lcarissimi ,
post redemptio-
(.
triumphum hodie ascendit ad caelos et

ncm nostram , et post dial)oli , ,
humilitatem humanitatis nostrae super super om- omnem caeli militiam , et
nes ordines angelorum et ultra cunctarum altitudinem potestatum ad ,

,
dexteram Dei patris pervenit conse.ssum. Nam in passione sua

inediator
sua in-
Dei et hominum homo Christus diabohun superavit resurrectione ,
victor adveniens,
fernum reseravit hodie tamquam perfecto opere ad
;
caelos
sede ad dexteram meam. Nec mirum si unius

sedis
audit a Deo patre :
offertur filio qui unus est sempiternitate cum patre.

consessus a patre ,
Cur autem ad dexteram filius esse dicatur moveat aliquos fortasse i). Licet ,
ad
enim dignitatis gradus non sit, ubi plenitudo divinitatis est tamen ,
patri sed ne infenor

dexteram Dei sedet filius non quod ])raeferatur ,
,
esse credatur. Et ideo ad dexteram Dei sedit filius, quia

secundum evan-
gelium ad dexteram oves ,
qui sunt iusti ; ad slnistram vero constituiuitur
haedi , hoc est peccatores. .
dicitur,
Videamus ergo quid sit rationis, quod ab evangelista sedens
2.
Act.vn.r,5. stans vero a Stephano praedicatur *. Haec propterea a sanctis vins 2) dicta
sed ut modo euis potestas

arbitror de Domino non quo sibi sint contraria
,
,
pro potestate iudicis, sederc

di-
modo eius misericordia describatur. Nam
in sermoue II. de symlmlo.
1) Filii sessio addexteiam patrisquid significet, Eusebius gallicanus
non semel explicavit Augustinus v. gr. in sermoni- Puta a S. Cyrillo in psalmum IX. .5. apud nos
, 2)
busde symbolo, et de agone ehristiano n. 28. Ilem T. III. p. 169.
,:
,
I)E ASCENSIONE DOMIXI. 351
citnr; pro bonitate intercessoris , stare suggeritur. Pro iudicio enim suo
quo iudicaturus est oiunes secunduin opera sua, sedere dicitur
pro inter- ;
cessione autem qua apud patrem pro peccatis Ghristianorum intercedit

,
stare perhibetur. In illo itaque nostri generis homine nos Christus vivifi-
cavit; nos eius resurrectio ad caelos evexit ; nos ascensio eius consecravit
ut si vohimus in eius consecratione permanere, illuc etiam possimus con-
scendere. Nam in illo corpore ,
quod a nobis excepit , caelestibus regnis
arrham nostrae conditionis imposuit. Et laboremus ergo , karissimi , ut
quemadmodum Dominus hodie nostro cum corpore ad caelos ascendit, ita
et nos post ilhim quantum possumus , spe ascendamus, et corde sequamur
et opera, cum bona vobintate. Ibi sit fixa mens nostra, quia ibi erit requies
nostra : ascendamus ibi iugiter bonis operibus , castis cogitationibus, pia
voluntate, sanctaque conversatione. possumus enim, quia ilHc non Scire f iw i)
ascendit superbia avaritia non hixuria nullumque ibi vitiunt ascendit i).
, , ,
3. Et ideo si post Christum ascendere cupimus debemus vitia et peccata ,
deponere. Mundo enim corde et casto corpore illic si volumus debemus , ,
ascendere: quia mundus Deus mundo corde conspicitur. Et ipse Dominus

in evangeUo ait * beati mundo corde quoniam ipsi Deum videbunt. Tu
:
, 'Matth. v. s.
ergo , christiane , munda cor tuum confessione pura ,

paenitentia digna
malorum ,
non solum quae gessisti inique , sed etiam quae cogitasti illicite,
vel quae locutus es immoderate. Et quantum vales id age ut munderis. ,
Et quae tu non vales Christum roga ut ipse te mundet et ipse in te

, , ,
habitet. Quia si ipse in te manere dignatur, et tu manebis iii eo et eris ,
unum ciim eo sicut ipse patrem rogavit dicens *: pater, volo ut et disci-
; 'loh. xvii. 21
puli mei unum sint sicut et nos unum sumus ego in te et tu in me

, : ,
ut et ipsi in nobis unum sint : ego in eis, et tu in me , ut sint consum-

mati in unum. Jgitur si regnum eius volunius adipisci , prius vuhiera no-
stra curemus. Ordinemus et custodiamus in nobis statum utriusque sub-
stantiae nostrae et spiritalis et corporahs. Caveamus omnimodis ne animam ,
nobiliorem utique hominis partem tartaro caro devolvat; sed secum potius ,
ad caelum corpus sanctificatuni anima iusta perducat praestante domino

;
lesu Christo , cui sit cum aeterno Patre et Spiritu sancto laus et gloria
CLVIII. SERMO SAACTI AUGUSTIM DE PENTECOSTE.
i.Oodierna die credo qiiod noverit karitas vestra adventum sancti ,

'*"*•
f'"8u'b''
Spiritus, Domini ecclesiam celebrare. Promisit enim Doniiniis missurum se
sanctum Spiritum apostohs suis et secundum fidelissimam polhcitationem
,
suam iitique quod promisit implevit. Sicut enim resurrectio Domini confir-
iiiavit in fide hominum divinitatem eius, qui propter nos homo fieri dig-
1) Confer Milleloquium T. I. col. col. 170, nec Denique Eiisebium gallicanuni in sermone de .iscen-
iiou in appendiee maurina sermoncin I7G. et 177. sione Domini.
) ,
352 SER.MO CLVIII.
natus est , sic luulto ni.igis ascensus in caeluiu , et plenius atque perfectlus
dono Spiritus sancti quod niisit , et iinplevit discipulos suos iam factos utres
novos ut vinum novum
possent suscipere. Ideo cuni linguis loquerentur ,
ebrii dicti sunt et musto pleni. Audientium vox. testimonium dominicae

scripturae fuit. Nemo enim niittit vinum novum in utres veteres Dominus ,
•Matth. IX. 17. dixerat*. Parabat ergo vinum novum utribus novis. Utres enim veteres erant,
quamdiu carnaliter de Christo sentiebant. Ad utrem enim veterem pertine-
bat illa sententia apostoli Petri, quando ei ait Dominus timenti ne more-
retur Christus, et quasi sic periret homines redi post quomodo et ceteri :
Matth. xvi.|2;i. "^*^ ) Satauas , scandahun es mihi

ad utrein veterem per- *. Ita turbatio Petri
tinebat. At ubi resurrexit Dominus et ostendit se iUis, et palpaverunt quem

planxerant in cruce pendere viderunt memljra viventia quae mortua et ;
,
sepiilta plangebant; confirmati sunt in fide, et crediderunt ei. Ascendit iu

caelum , et mandat ut congregarent se in unum locuiu , et ibi expectarent
quo usque mitteret ipse promissionem suain. Congregati ergo in unum lo-
f. 181. a, cu'" orando et desiderando promissioneni , exuerunt vetustatem , et induti

sunt novitate. Facti ergo iain capaces susceperunt Spiritum sanctum die pen-
tecostes. Et non sine causa magnum sacramentum et evidentissimum quidem
nos diem istum celebramus. Intendat autem sanctitas vestra quomodo sibi ,
consonent scripturae veteres et novae. Ibi enim gratia promissa est hic ,
data : ibi figurata , hic perfecta. Quemadmodum si quis artifex rerum for-
mandaruiu de aho metallo aere aut argento formas quas fusurus est priiuo ,
de cera conponit, et prima adumbratio viam facit futurae sohditatis. Ipsas

enim formas facit quas imjileturus est. Sic etiam Dominus veteri populo
,
figuris delineavit omnia et deformavit novo populo autem effusione perfe- :
ctissima implevit. Quae sit ergo illa forma et quae ista adimpletio in die ,
pentecostes advertat aliquando intentius sanctitas vestra. Operae pretium

,
est intentionis : cum magno fructu dicitur ,

quando intentius auditur quod
dicitur. Estote certe et vos utres novi, ut per ministerium nostrum , vinum
capere possitis.
2. Quaeritur a nobis saepe : si nos diem pentecosten propter adventum
sancti Spiritus celebramus, ludaei quare celebrant pentecosten nam et ipsi .^
habent pentecosten. Audistis mane qui fuistis intenti cum legeretur lectio ,
Tobiae i) ad memoriam beati Theogenis 2), quod in die pentecostes sibi fecent
prandium invitatiu'us ahquos de suis ,
qui digni essent participare cum illo
mensam, ex eo quod esset timor in eis Domini. Die pentecostes ait ,

qui
est sanctus de septimanis 3); septies enim septera •XIjVIIII- fiunt. Huc ad-
ditur unum propter unitatem , ut redeamus ad caput quod unitas con-
1) Neinpe secuiidum vetereni eius libri editionem 3) Rursus alia insigni.s demonstratio. Eteuim Pos-
qua utitur Augustinus etiam in Speculo. sidius in indiculo cap. VIII. inter Augustini ser-
2) Insignis haec est demonstratio genuinum esse niones numerat quendam cum titulo hoc. De dic
,
hunc Augustinisermonem. Nani de Theogenis me- pentecostes , ex eo qund scriptum est in Tobia: a
moria seu altari Uippone regio locuti nos sumus die pentecostes qui est sancta {eoti. sanctus) sep-
'
p. 121. ia adn. ( ubi corrige sis niendum semine ilmanarum.

pro «ermone.
,;,
DK PENTECOSTE. 353
finnat omnem multltutlinem ; et multitudo nisi unitate ligetur , rixosa et

litigiosa est ; multitudo autem consors unam animam facit ; sicut et ip-
sis illis qui acceperunt Spiritum sanctum , ut scriptura dicit , erat ani-
nia una et cor unum
in Deum*. Fiunt ergo quinquaginta, quod sacramen- •*«.!¥. 32.
tum Quare ergo illud celebrant ludaei, nisi quia ibi figura
est pentecostes.
erat? Adtendite nostis et nuUus omnino Christianorum est qui hoc ig-
: ,
noret quod dicturus sum apud ludaeos agnum occidi et celebrari pascha
, ,
in figura futurae dominicae passionis. mandatum est Nam etiam hoc ilhs
xit quaererent agnum ex capris et ovibus. Unde potest inveniri agnus ex
capris et ovibus ? Sed quod ibi imperatum est impossibile possibihtatem ,
futuram Domini nuntiabat. Inventus enim agnus ex capris et ovibus est ,
quia dominus noster lesus Christus secundum carnem natus ex semine Da-
vid, ex peccatoribus et iustis habet originem. Invenis in origine Domini se-
cundum generationes quas evangehstae exponunt, et peccatores muhos et
,
iustos : ideo et tales vocavit , id est peccatores ,

quia et per tales venit. Con- r. isi. b. ,
gregat enim ecclesiam suam de iustis et peccatoribus in regnum caelorum

iustos missurus, et segregaturus peccatores qui perseverant in peccatis et
nequitia. Tamen sic venit portaturus peccata nostra , ut non dedignaretur
originem peccatorum suscipere. Et multa ibi sacramenta sunt, in ipsis ge-
nerationibus quae praestabit Deus ut sit tempus exponere sanctitati ve-
,
strae nunc tamen ad id quod institueramus revertamur.

:
3. De die pentecostes dicebamus quare ipsum diem celeljrant ludaei et ,

,
occidunt agnum.^ Occisio agni paschalis est. Sic.et nos celebramus pascha ,
ubi agnus occisus est inmaculatus sine culpa. Vere agnus cui testimonium ,
perhlbuit lohannes dicens *: ecce agnus Dei, ecce qui tolht peccata niundi.
, •loh i. 2».
Ipsius nos passione pascha celebramus. Lex data est ludaeis in tiniore, Spi-
ritus sanctus datus est Christianis in gratia. Ihi per timorem legem implere
non potuerunt et per ipsam legem rei facti sunt. Quinque hbros habet lex
,
quinque porticus circumdabant piscinam Salomonis, sed ferebant iufirmos,

neminem eorum sanare poterant. Quinque porticus infirmos ferebant ubi ,
iacebant; quomodo et in libris nemo sanabatur. Quare nemo proj^ter su- .>'
perbiam. Cum putant enim se viribus suis posse implere quod iussum est,
non impleverunt quod praeceptum est. Et erat contra illos lex in qua in- ,
veniuntur rei donec exclament quod etiam niane diximus sanctitati ve-
,
,
strae : miser ego Iiomo ,

quis me liberabit de corpore mortis huius *? Gratia •
Rom. vii.
Dei per lesum Clirislum dominum nostrum. Iêx ergo reos ostendit, gratia
liberat a reatu : lex minatur ,
gratia blanditur : lex poenam intendit gratia
,
indulgentiam poUicetur. Tamen ipsa ,

quae praecipiuntur , in lege et in gra-
tia; et ideo lex illa digito Dei scripta dicitur. Sic
habemus scriptum.
4- Quid sit autem
quaeramus in evangelio et inveniemus
digitus Dei , ,
Quid significat digitus Dei ? Non enim Deus vere talem formam habet cor-
poris qualem nos habemus et ex una pafte videt et ex una non videt;
, ; ,
aut determinatur figura membrorum, qui ubique totus est et praesens om-
,:
;
,
35 i SERMO CLmi.
nil)iis. Qiiid est erjô diginis Dei ? Spiritiis sanclus. Adtendite unde lioc :
pioI)aimis? ex evangelio. Aliquando eiiini quod unus evangelista figurate

dieit , alius ipsum locum apertius dicit. Est in quodam loco evangelii ubi ,
dixerunt ludaei de Domino quod ,

in nomine Belzebul) eicit daemonia.
f. IS2. !,. Respoiidens ait Dominus si ego in : digito Dei eicio daemonia , certe su-
•
Luc. XI. 20. pervenit in vos regnum Dei * Alius evangelista sic exponit ipsuni locum
'Matti..xii.2.s. dicens*: si ego in Spiritu sancto , igitur siipervenit in vos regnum Dei.
Cum ergo unus evangelista ut dicit digitum Dei , alius exponit illud ,
nobis ostendat quia Spiritus sanctus digitus Dei non digitos carnis qnae- ;
ramus in Deo sed intellegamus, quare digittis dicatur Spiritus sanctus

,
quia per Spiritum sanctum divisiones donorum acceperunt aposloli. In di-

gitisautem divisio manus apparet; ibi est conputatio et distributio. Quare
- uacod. ergo pentecosten *ludaei celebrant? Magnum sacramentum, Fratres, et om-
nino minim ! Si aniniadvertatis, die pentecostes acceperunt legem digito Dei
scriptam , et die pentecostes venit Spiritus sanctus.
Sed hoc de lege data probare opus est quam acceperunt ludaei in
5. ,
tabulis lapideis. Signilicabat autem duritiam cordis illorum tamen digito :
Dei scripta ;
quia onuaia quae ibi scripta sunt, ipsa praecipiuntur et Ciiri-
•ii.cor. III. 3. stianis. Sed iam, sicut dicit apostolus * non in tabulis lapideis, sed in ta-
,
bulis cordis carnalibus. Hoc ergo interest quia ipsa scripta est in du- ,
ris cordibus illorum, et non est impleta. Ipsa data in iam credentia cor-
•cod./<m7M. da , et facilis * et sempiterna Christianorum. Ideo ergo ille lapis erat
corda vero Christianorum quae possit fructum ad-
, terra fructifera erat,
fierre. Ideo et Dominus in evangelio quando illa mulier illi oblata est quae , ,
in adulterio fuerît inventa et volebant eam secundum legem lapidare

,
Dominus autem volebat ut deinceps non peccaret ,

paratus ignoscere pec-
cato elus, ait illis qui volebant lapidare , cum ipsi essent lapidei : si quis
•loTi. viii. 7 est in vobis sine peccato, prior in illam mittat lapidem *. At ubi dixit hoc ,
inclinavit caput, et coepit digito scribere in terram. autem considerantes Illi
conscientias suas unus post ununi discesserunt

, a maiore usque ad mino- ,
rem. Et relicta est illa mulier sola. Levavit autem Dominus caput, et ait
ei: quid est, midier ? nemo te dampnavit ? Et dixit nemo Domine. Et : ,
Dominus : nec ego te dampnabo : vade , deinceps noli peccare. Ista indul-
gentia quid significavit ? gratiam. Illa duritia quid significabat ? legem in

lapidibus datam. Unde Dominus digito scribebat ;
sed iam in terra, unde
fructus possit excipere. In lapide autem quicquid seminatur , non exit ,
quia radicem mittere non potest. Digitus Dei, et digitus Dei. Digito Dei
scripta est lex. Digltus Dei , Spiritus sanctus.
Data est lex die pentecostes. Sed dlxeramus nos probaturos quia quin-
(). ,
quagesimo die acceperunt ludaei legem. A pascha quod celebraimis habes

praeceptum illis esse ut quartadecima die primi mensis agnum occidant et
, ,
pascha celebrent. Restant de mense -XVII- dies ut conputes ipsum diem ,
quartumdecimum, unde incipit pascha. Ventum est ad eremum ibi data est ,
DE PEISTECOSTE. 355
lex , et sic dicit scriptura * : tertio autem mense ex quo popnlus de Aegypto ' ex.
eductus est, locutus est Dominus ad Moysen ut , illi (jui accepturi erant le-
ii:em ,
purificarent se in tertium diem quo danda ,
erat lex. Tertio ergo tertii
mensis mandatur pmilicatio in tertium diem , et incipit pascha. Adtendite ne
vos nunieri quasi deludant Quan- , et caliginem intellectus vobis adferant.
tum possunuis aperimus illud adnuente Domino. Si adiuvet nos intentio ,
vestra, videbitis cito quod dicitur si autem non inerit, obscurum erit quic- :
quid dixero , etiam si planissime dicatur. Ergo indicitur pasclia ([uarta

decima die mensis mandatur purificatio ut lex daretur in monte scri-
, et ,
pta digito Dei digitus autem Dei est Spiritus sanctus. Mementote proba-
; :
vimus enim hoc ex evangeUo. Indicitur purificatio in diem tertium tertii

mensis. De primo ergo mense deduc tredecim et restant. •XVII-, ut in- ,
cipias a quarto decimo. Adde totum mensem secundum fiunt dies •XLVII- ;
Ab ipso die purificationis in tertium diem fiunt dies -L- Nihil manite- ,
stius , nihil evidentius, quia die jjentecostes acceperunt legem ludaei.

7. Sed durum est , onus fuit, durum pondus fuit. Venit autem Dominus
cum gratia , et clamat * : venite ad me omnes qui ]al)oratis et onerati estis, •Ma
et ego reficiam vos. Tolhte iugum me, quia meum super vos, et discite a
mitis &um et humihs corde et invenietis requiem animabus vestris; iugum ,
enim meum lene est et sarcina mea levis est. Quomodo iugum ilhus lene
,
est? Lex minatur ihe blanditur. Lex dicit sin feceris , puniam. Cluustus
, :
(hcit (juicquid feceris

: ignosco deinceps vide ne pecces. Ergo iugum , ;
eius lene , et sarcina levis. Si efficiamiu- utres novi , expectanuis gratiam

eius intenti , magnopere implebiniur Spiritu sancto , et per Spiritum san-
ctum erit in nobis karitas. lam cum a) fervidi faeti fuerinuis vino novo et ,
inebriati cahce ilhus inebriante et praeclaro , ita ut saecularia quae nos

illa
tenebant obliviscamur sicut obhti sunt martyres cum irent , , ad passionem ,
uxores sunt obhti et parentes pulverem mittentes in capita sua

et fihos et ,
,
et matres producentes ubera sua cum improperio lactis separantes l>) se a , ,
cibo, obhti sunt omnia nec agnoscebant suos. Quid miraris si /;if/7trr non ,
agnoscit suos .^ Ebrius est homo. Unde autem ebrius ? de karitate. Unde
autem karitas ? de digito Dei , de Spiritu sancto de eo qui venit per pen- ,
tecosten.
CLIX. SERMO SANCTI AUGUSTLM 1) DE SAACTO lOIIAKAE BAPTISTA.
I. Oancti lohannis Baptistae natahcia hodie prosecuturus , tacere vehm, coa.
et laborem at([ue imperitiam meam silentio coercere sed eius ipsa vis ,
nominis silere non permittit. Nam nuncupatio vocabuh ipsius jiectoris no-
,
stn urget secreta , silentii nostri resolvit arcana ; et (piod sinuilatione si-
h'tur, admiratione compelhtur. Si enim pater eius Zacharias cuni eum
u I
Ita cod. non sine senlentiac suspensione. — b) Ita cod.
I) Cod. mide siipra quae est iii eodicibus sol- autem pracceduiit
, ibi Augustiiii seniioDes tvpis iam
leuinis forniula pro auctore (jui praecedit. Ueapse iinpre.wi.
:
35G SERMO CLIX.
nominavit , voceni recepit ,

quanto niagis nos cuni laudamus , eloquium piô-
meremiu- 1)? Et si illius quanto magis

os, cuni in saeculo nasceretur, aperuit ,
cum pro Christo patitur, ora nostra fiecundat ? Cum enim Zacharias pater
eius, propter iiicredulilatem nativitatis illius, ab angelo Gabrihele silentii esset
taciturnitate multatus, et iam diu mutus verboruin dispendio mentis secreta
lohanne filio cum apud proximos esset contentio quo
velaret; subito nalo ,
nomine vocaretur, offeruntur patri tabulae ut vocabulum eius pro sui ,
cordis arbitrio ipse describeret. Mirum in modum , acceptis pugillaribus ut
f. 292. a.
stilum figeret, linguam resolvit, ac litteram sermone praevenit, et lohannem
non testatur, sed locutus est. Videte igitur, Dilectissimi Fratres , sancti Ba-
ptistaemeritum vocem patri reddidit, sacerdoti eloquentiam praeparavit.
:
Videte, inquam, meritum os quod angelus alligaverat, lohannes absolvit :
quod Gabrihel obstriixerat ,

parvulus reseravit: quamquam et ipse sit ange-
•Marc. 1. 2. bis, siciit scriptiim est de eo : ecce mitto angelum meum ante faciem tuam*,
et reliqua.
a. Respicite igitur in lolianne quanta sit vis a) vocabuli , cuius nuncu-

patio reddidit muto vocem ,
patri pietatem ,
pojûlo sacerdotem. Prius eniin
erat tacens lingua , sterilis fillo ,
privatus officio. At ubi lohannes nascitur,
fit repente pater propheta vel pontifex , loquelae usuin recepit ,
prolem af-
fectio suscepit, sacerdotem functio recognoscit. Cum ergo tanta vis sit eius
vocabuli; dicturi de eo etsi tacere volumus silere non possumus; ipse enim
, ,
lohannes vox clamantis dicitur. Quis eniin est qui vocem laudet et taceat ? ,
clamorem admiretur et niutus sit?.Ait enim ipse de se ego sum vox

, :
clamantis in deserto. Videte quid dixerit, non enim ait: ego sum vox sed ,
clamanlis. Vox scilicet , ut ad fidemconsequendam vo.v aurem penetret , ,
clamor corda concutiat : vox regnum praedicet clamor iudicium commine- ,
tur. Magnus igitur lohannes , cuius magnitudini etiam Salvator testimonium

MsHh.xi. II. perhibet dicens * : inter natos mulierum non surrexit maior lohanne Bapti-
sta. eminet universis antecedit prophetas supergredi-
Praecellit cunctis , , ,
tur patriarchas; et quisquis de muliere natus est, inferior est lohanne.

3. Sed debemus diligenter inquirere cur ista dixerit de lohanne hoc , ,
est inter natos mulierum et non potius dixerit -inter filios virorum non
, :
est maior? Num Hoc autem

utique mulieres natos sine viro habere possunt?
dixit quia nuinerosior est progenies 2) mulierum quam virorum est ennn , :
mulieris filius qui viri filius non est. Denique sancta Maria genuit filiuin
,
,
qui patrem bominem non haberet Dominus enim est mulieris filius et ;
,
•Gai. 1V.4. viri filius non est. Sicut dlcit apostolus *: natnm de muliere factum snb ,
lege. Matrem in terris habet, patrem habet in caelis. Ergo ni laudem

lohannis fecundioris sexus generatio ponitur , ut nullus ab eo nativi-
0) Cod. eius pro vis. Correxi autcm respiciens ad sermonis Initium , et ad sequentia.
1)lta S. Soplironius exordilurS. Raptistaepanegy- in .4.uct. PP. T. I. col. 1372: Xuu xa/zo.' T«'y yXijo-av
ricum a nobis olini edituni SiSoo J ôivii tou Xoyou

: o Ban-TKrTn; ou^ 'JTto» rn; jraTpiia; e-/iCT;j>)fxE»ii».
•fm^v 81S00 -!>Iv u Tou x-iycu 7:q6Sô'xs roC Xoyoi/ tc» 2) C.od. mendose procellis. Eniendet auteni pro suo
Seo;«v. Tum et Anonymus latinus apud Combefisium quisque libito.
I
,
BE SAiVCTO lOIIANXE BAPTISTA. 357
tate a) separetur. Dicit autem aliquis : si inter natos mulierum lohannes

ost maior , numquid etiam maior est Salvatore h)? Absit. lohannes natus mu-
lieiis, Chi'istus auteiu natus est virginis. lohannes corruptibihs uteri senio
eriusns est; nominus inpolkitae vulvae llore progenitus. Ideo auteni cum
lohaunis nativitate Domini geueratio deputatur ue Dominus extia veri- ,
tateni videretur esse conditionis hunianae; qui cum Patie vivit et regnat
Deus in unitate Spiritus sancti, per omnia saecula saeculorum. Amen.
CLX. SERMO SANCTI AUGU.STINI DE SANCTO lOHAlNNE BAPTISTA 1).
i.Oancti lohannis, qi/i 'md\c\s nostri vox fuit , Verbi divini , mysterii- i."iU.ru'
christianae religionis ac fidei natahs festlvitas hodle ubique celel)ratur 2),

cuius niinc votapersolvimus, diim nostriim stiidiiim et eius menioriam recen-
semusc). Hoc enim prophetica dignitate promeruit , ne laudes it) eius sileret
ingrata posteritas. Nam cum sanctorum gloriam colimus non eis aliquod , ,
benellcium praestamus , sed nobis maximum liicrum conquirimus. Hic eniin,

ut dixi, lohannes angelo annuntiante concipitur, et e) diviiio praecepto
in matris uteroy) signatur, et in lordanis sacramento baptista dominicus
sublimatur. Quoniam Dominus per angelum deputat filio cursorem, et Za-
charias se conilrmat incredulitatis auctorem. Modo, inquam, Helisabeth ve-
lud lampada g) accendebatur , et Zacharias sacerdos corripiejjatur. Helisa-
beth himen accipiebat, et Zacharias obmutescebat. Illa accendebatiir et ,
Zacharias sine fide obmutuit, eo quod tale verbum emiserat: unde hoc in-
quit sciam .-'
Ego enim siim senex , et uxor mea progressa est in diebus suis.
O mysterium ! Sacerdos A) ipse pro aliis incensum otCerebat, et Deuni prae-
sentem non agnoscebat. Sentit viiiutem , et non habet fidein : merito tacet
quia non credit.
2. Repleta igitiir Helisabeth piidore , egredi nolebat ;
qiiia quod habuit,
magna mirabilia {'diiti i) con.spiciebat : concepit enim, et miratur, sed qiiasi
oontundebatur : iam eniin in diebus suis processerat hoc est aetatis suae
, r. 103. h.
vires transierat. Hoc est quod mirabatur ,

quia senectus eius gravida cer-
nebatur. Munus A-) iuventutis, tempus protiilit senectutis: non peperit tem-
pore /) quo volebat, et geniiit tempore quo nolebat. Lactavit infantcm in se-
nectute , (piae fiiit sterilis in iuventute. (iestavit in inanibus piieriim mulier
annorum nonaginta 3) et eo , amplius. Sed ita perfiecit m) Pater et Filius et
Haec n) non
Spiritus sanctiis. est iuventutis affectio, sed senectuti o) divinae
maiestatis promissio. Qiiando Zacharias voluit tunc Helisabeth non potiiit ,
quia Deo non Deus enim sic eum nasci voluit, quoniam prophe-
placuit.
Cod. nalivitas. —
(/) Cod. salvatori. — b)Coil. rmnseamus. — d) Cod. Inudihus. —
c) Cod. ut pro — f) Cod. vtero <•) ct.
Jdrta signatur. — g) Cod. lampadnm. — h) Cort. in saccrdote. — Cod. ipse pro veluti. — k) Cod. o mvnus. —
i) Cod. tem- l)
— m) Cod. sed
/)«.«. pro/ecit. — u) Cod. sed haec.
ille — Cod. seneclutis. o)
I) Sermo, qui sequitur, inendosissime scribiturin dici.i nosfri tiiox verbi divini mysterii cliTistia-
inavimae molis codice saeculi XIII. aut XIV, ul)i nae religionis ac fidei natalis sui festirilas /todie
iioiiiinatim Augustino inscribitur. uhique celebrare. Pro suo quisque libito scribat.
-'
Codex corruptissime sic. Sancti lohannis iu- 3] Quasi nimirum altera Sara. Gen. XVil. 17.
358 SERMO CLX. DE s. lon. B.
tain euin mittere disponebat. Nascitiir ergo lohannes non sine patris invi-
dia ,
qiianw/)praeparavit snae nientis perlidia : non ci'edidit divino praecepto,
et vinctus est linguae impedimento. Zacharias enim in ordine vicis suae fun-
f>ens sacrificiorum munere coepit insohto more ubertatem precum Deo ,
fundere i): sed linjûa constrictus , nervum vinculi non potuit mutilai-e.
3. Infans vero prope iam nasciturus in alvo matris exultavit , et de ven-
tre eius prophetavit. Gum veniret Maria mater Domini ad Helisabeth ma-
trem lohannis , (piid Helisabeth dixit ? Ecce ut facta est vox salutationis
tuae in auribus meis , exultavit infans prae iâudio in ntero meo. Et <piid
infans in utero prophetica voce exultavit? Unde hoc, inquit, mihi nt ve-
niat mater Domini niei ad me ? O nvagna humilitas ! mater Salvatoris venit
ad matrem Praecursoris. Salutavit Christus lohannem et ambo nondun^ ,
videbantur in carne Christus enim in utero Mariae hospitabat h), et lohan-

:
nes in ventre Hehsabeth morabatur. Merito voce divina dici potuit: ante
quam esses in ntero matris tuae novi te , et in vulva sanctilicavi te *. Quia
nec d(im Helisabeth coeperat parturire, et iam coeperat prophetare. LocU'
tae sunt noctes , salutaverunt dies ; unde scriptum est * : dies diei eructat
verbum et nox nocti proferet
, c) Christum. Prophetia impletur; et quod
obscurum fuerat revelatur id , : est lohannes hodie nascitur; lohannis no-
men scribitur, et patris lingua solvitur. Ergo, Fratres karissimi, beatae sunt
tales pigneruni susceptoiês ,
quae iustorum sunt genetrices. Et bene, quia
beatae erunt ,
quae talium c) matres dici meruerunt. Fit hodie gaudium
magnum, quia sterilis peperit filium , et piiter qui erat mutus locutus est
verbum.
CLXI. SERMO S.VNCTI AUGl STLM DE SANCTO T1I05IA APOSTOLO 2).
1. vJloriosus apostolus ThOmas , Fratres karissimi , non solum sibi ,.
sed etiam nobis salubriter (h>bitavit ; sed d) cicatrices Domini videns tan-
gens tractans et palpans , omne prorsus dubium de nostris cordibus ampu-
tavit; et sic cognitus est in verbis fidehs ,
quia vidit Deum lucis , et in-
vocavit Deum omnipotentem. Nam Maria nrater Domini mei, cpiia de re-
surrectione dubitavit 3), et tamen ardentissimo desiderio desiderabat filium
a) Coil. ijuac. — b) Ila cod. pro hospitabalur , nisi mcnjura est. — Cod. prcfcrct. — d) Cod. tali. - i) Cod. scdtlmii.
t) iMendosissinie cocle.x : in orcUite vicis siiae ra- te adstruere velim. Certe stiliis vit viJetur Aiigu-
riis sacrificiorum mvnera cejiit mens svlito mori stini , non satis quadrant.
et res ipsae
iibertate precum Uei fumlerct. Z) Ita code.\ quamquani statim eontradicere vi-
;
2)Sermoneni huncdeS.Thoma, ut.\ugustini (val- detur Augustinus cirea (Uem B. Mariae non dubi-
de tanien dubitans) esse autumem , suadet mihi eius tnntis de futura niox Christi resnrrectlone. Cetero-
1. titulus incodice vaticano CDLXXIX. de quo ego quin ne quis temere scaudalum hinc patiatur le- ,
codice postea copiose prae ceteris locuturus .sum. 2. gat apud TrombelHum in vita sanctissimae Domi-
SermouishuiusanalogiacumaliisdeS. Tiioma,nem- nae dissertatiouem XXXVIII, dicta nonnullorum
peioi.et 1(52. in appendice maurina Augustini et , Patrum aliorum ,
qui opiniouem hanc aperte prae
cum nostro XCV. vat. 3. Duplex mentio de S. Cypria- se tulerunt. ( Et qnidem inter eos pseudu-Augustinus
no. 4. llla quae narrat .Augustinus de canum Ikle- est in quaest. 73. ex nov. Test. ) Sed tamen ecclesia
litate a se Uomae et Hippone resio observata. Ce- catholica Deiparae honori apprime tavens, opinionem
terum nihil pugnaciter ago , nihil invita verita- huiusmodi prorsus respuit.
,;
,
SERMO CLXI. DE S. THOMA APOSTOLO. 35^
resuscitatum. Sed nisi zelus redeniptionis meae fuisset in ea, et certitudo

resurrectionis Domini, gladium passionis minime sustinere potuisset. ^Mortua
denique martyr iuxta crucem fuisset, nisi resurgentem postmodum filium
expectasset. Vidit ergo IMaria mater Domini resurrectionem et prima vidit ,
et prius tamrpiam certissima credidit. Sed non sic fecit Magdalena, ut ait san-
ctus martyr Cyprianus i), sed videndo dubitavit. Ideo ipsi a) dicitur noli ,
me tangere. Thomas immo etpalpare, non solum etiam palpare, sed manum
in latus eius immittere voluit. Igitur cautus ad experiendum b), promptus ad
obsequendum, expeditus ad confitendum quia jDalpans credidit, et creden- ;
do clamavit Dominus meus et Deus meus Quis ergo Fratres dubitabit

: ! , ,
Salvatorem resurrexisse a mortuis, cuius praesentiam agnovit oculus, at-
trectavit manus , et perscrutatus est digitus ? O necessaria tarditas ,

per
quani omnis tolUtur dubietas , asseiîtur veritas , imponitur nobis omnis
fidei firmitas ! Quid ergo mirum, Fratres mei , sl apostoUis in verbis cog-
nitus est fidelis, dum vidit Deum lucis , et invocavit omnipotentem ? Vere
fidelis est in confessione divinae virtutis ; vere cathoficus in praedicatione
vere evangelicus in praelatione c) ; vere mirabifis in tormentorum elatione ,
nobis sanctus apostohis demonstratur.

2. Igitur, Fratres dilectissimi , celebremus et laudemus hunc gloriosum
apostolum , copiosum in meritis , virtuosum d) in signis , famosum in prodi-
giis, gloriosum in praemiis. Sed ad nostram doctrinam , Fratres , alicjuid
dicere vos avidos esse affecto. Sunt enim afiqui ex nobis, qui nisi videant
signa et prodigia , non credunt. Tales a Donuno corripiuntur cum regido
cui hoc dictum est*. Ipse denique quaerebat corporalem praesentiam, sicute) 'Eph. iv. .s
et Thomas quaerebat sensus experientiam. Dispensative tamen pro nobis

factum est, quod per boc, fide veritas creditur sensu experitur, ratione ,
conchiditur , et nufiius dubietatis locus refinquitur. Credamus ergo ne ,
dicatur nobis : nisi signa ut prodigia videritis , non Credamus

creditis. ,
ut audiamus : beati qui non viderunt , et crediderunt. Et quid est credere ,
nisi fide informata /) tendere in Deum , et credere incarnatum g) re- ,
demptorem , flagellatum , punitorem dum venerit iudicare vivos et mor-

tuos ? Ex
enim anima iniormatur alfectione ut suo creatori ex aniore
Inis
adhaereat suo redemptori ex dolore peccatorum condoleat salvatori ex

, ,
spe congaudeat. Credamus ergo ne corripiamur a Domino dicente * o , : Lue.xxiy.

stulti et tardi corde ad credendum Non enim hodie sapientes mundi
, !
credere possunt, nisi videant sacramentam unionis tormenta passionis, ,
argumenta resurrectionis et condita h) retributionis. Non igitur videre haec

, •
iia co<i.
omnia possumus sed fide credere nos oportet. Sic enim quaerebat cre-
,
<Iendo Simeon in templo per orationis devotionem sic et Zachaeus in :
a) Cod. riii. Sic et inXra. — b) Cod. aperiendum. — c) Ita cod. — </) Id est potentem ,sicut virtus pro potenlia in ss. bi-
•blus. —
— e) Cod. sie el. f) Ita legendum videbatur vocabuli compendium. — g) In hoc tractu nonnullas repeliliones voca-
bulorum ac metatheses habebat codei. — h) Ita cod.
1) Respicit, ut pulo, ad opusculum de resurre- supposititia Cvpriani admittunt. Ibi enim piae mulie-
ctioHe Chrkti , quod tamen critici nonnisi inter res ungueDtariae de Christi resurrectione dubitant.
!!,
36o SERMO CLXI.
sycoinoro per emiuentem dilectionem : sic et apostoli in excelso a) per pas-
sionis imitationem; sic et Thomas in caenaculo per stuporis admirationem.

3. Qiiid erj-o, Fratres ? Penseimis et nos ,
quanta fnit Cliristi hiimilitas.
Quae enim maior humilitas, qiiam Ueum homini uniri? Qiiae maior pietas,
quam Deum pro homine mori ? Quae niaior claritas quam resurrectione in ,
morte vestiri ? Qnae maior aequitas, quam hominem praemiari b) ex meritis

vel puniri Ilaec autem omnia, Fratres credere et nullatenus dul)itare de-
? ,
bemus, ut credendo cum Thoma dicamus Deus meus et dominus meus :
Nam nisi crediderimus, Deum invocare in nuHo poterimus. Et si non aderit

nobis, quid nos facere possumus ? Numquid aliquid boni ? omnino mi-
nime , ut etiam nihil cogitare. IMala denique sine Deo facere jjossumus ;
sed a malo resiu-gere sine Deo nuUatenus omnino cogitare valemus. Suffi-
cientes ergo sumiis ad mala ; sed omnis nostra sufficientia a malis resur-
gendo, ex Deo est i). Simus ergo ipsi fideles, quia sine fide ipsi placere non
possumus. O beata fidelitas , quae homines deos facis , quae homines Deo
coniungis quae omni auro et lapide pretioso suavior praedicaris a cunctis
,
O cara et amanda possessio O astringenda possessio ac beatitudo! O dihgenda !
hereditas fihorum Dei ! Beati qui te agnoscunt ! maledicti qui te despiciunt

Nam qui te dilexit , triumphat in caehs: et qui odivit , laqueo se suspen-
dit. Pilatus etiam magnae iufidelitatis fuit. Ipse denique fratrem suum pro-
ditorio occidit gladio , zelo invidiae inflammatus : socrum, dormieutem fi-
lium regis suffocavit : tandein manu propria se occidit 2). Romealda 3)

uxor regis Lombardorum c) viro fidem fregit , venenum in genitalibus viro
dormienti imponens occidit ,
quae in eadem nocte a diabolo suffocata inve-
nitur in lecto 4)-
4. Ecce, Fratres, quo infideles pergunt, ecce quahs est eorum finis. O
quam dolendum o quam plangendum de fidem frangentibus Eonge maior
, !
fides invenitur in brutis quam in hominibus. Nam canem Romae vidimus,

Fratres qui tantam fidem domino suo servavit ut ipse homo solus ciim
,
,
cane inimicis novem obvians ê ipsum illaesum servaverit; qui non solum ,
occidi d), sed nec etiam vulnerari ab aliquo potuit ; et sic omnino illae-
sus ab inimicis romanus ille recessit. Nonne e) et ibidem canem vidinius

a\ Ita cort. Kiim in Tabor aut olivarum? Sed iam
, dixJ corraptnm videri huuc locum , et vocabiila etiam loco mota. — *) Aiii-
marlverte pracmiari pmsiviim. —f) Lombirdorum pro Lungobardorum, ut puto. — d) Cod. occisus. —e) Cod. lieic et moi numqaid.
1) Vides lieicsollemnem illam.\u<nistuii de gratiae lentam autem eiusdem necem testantur Eusebius
divinae praeveuientis necessitate doctrinam. hist. II. 7, Orosius lib. VII. 5, et Hieronymus alii-
2) Pilati scelera recitat autlienticus auctor Piiilo que in chronicis.

iudaeus in traet. de virtut. ed. Mangey. opp.toin. II. 3) Cod. liomealta. Scribendum potius
erat Rome-
p. 690, nempe Ta; SugoSox/a,- , t»,- oi3g£i; , Ti; og- alda vel Romoalda. Certe Jdoaldus , .Irioaldus
iia.fi-^, ra; ai'ziV; , Ta,- sTripsiaf , Tot;< ixfiraui xxi Grimoaldus , et liodoaldus , sxxat inter reces Loa-
cTaXAijXouf (povov,-, Tijy avjjTTov xai agyaXaiaTaTuv gobardorum apud Krantzium Hist. gent. septentr.
«fiOTJiTa: ve7idifatas sententias , contumelias , ra- in tabula operi praeposita.
pinas plagas , iniurias , crebras caedes indem- 4) Quicquid de hac narratione
e.tistimandum vi-
,
natorum, crudelitatem infinitam et acerbissimam. deatur, Longobardi, seu Langobardi, certe multo
Ibidem dicitur liomo ingenio : inflexibilis , et cvm ante Augustinum noti fuere Romanis. Ctrabo lib'
arrogantia implacabilis , rr,, ft/Vi» azaftmi,- , xui VII. p. 290. Tacitus An. II. -46. X.I. 17. et de mor.
fiSTz T1.C auSaioof aasiXnT:; et (iajo/^rj»!;. Vio- Germ. Cap. 40.
DE SANCTO TIIOMA APOSTOLO. 361
aliiim qui videns dominum sinim in carcere morientem

,
magno rugitu ,
se mordens cum domino moritur suo ? Nonne multi ex nobis apud Hippo-
nem \idimus canem, qui videns dominum suvmi in lecto mortuum pa- ,
nem domino suo porrigebat et brancis a) tit poterat ad comedendum in- ,
vitabat et voee sed videns eum non manducantem, non manducabat ?

:
Dum auteni corpus detuncti portaretur ad foveam , canis cunctis rece-

dentibus , corpus domini sui rapuit, et in prato florum ipsum coUocavit;
et custodiens diebus tribus, fame moritur canis i). Ecce denique , Fra-
tres , canes et lupi , ursi et leones , turtures et ciconiae , fidem tenent et
servant. Nos aliquando nostras conscientias , Fratres, discutiamus. Eia ergo

o milites , estote Christo iklcles. \am sicut aurum est purissimum metal-
lorum et nobilissimum , et albedo fundamentum colornm , sic et fides om-
nium virtutum. Hanc servavit , iianc adamavit nos tenere docuit et
, lianc
demonstravit gloriosus Thomas apostolus ,
qui tamdiu remansit incredulus
ut nos certificaret 2). Hac fide sancta armatus ad Indiam pergit et ibidem ,
tres magos convertit, mortuos •XXXF resuscitavit ,

provinciam totani con-
vertit. Tandem a pontifice gladio percutitur, et diffiiso in terra cerebro
anno aetatis suae ut martyr Dei Cyprianus, sexagesimo 3),
, e.vtensis ad cae-
lum manibus et lirachiis niigrnvit ad Dominum '(). Ainen.
CLXII. SERMO SANCTI AUGUSTIiM DE CARITATE 5
..M.
iTxagna et innnen.sa Dei patris dilectio, et incessabililius laudibus prae- ôJ- urhin. 77.
dicanda est , et in omni temporequia ad redimendos nos de glorificanda ,
aeterna morte , vitae auctor reparare vitam nobis omnipotentem aeternum- ,
que filium ,
qui erat , et qui est unius b) cum Patie et Spiritu sancto po-
testatis ,
mittere destinavit. Sicut Deus hunc mundum ab initio creavit ita
per eundem illuin renovavit inveteratum atcpie iacentem in malitia pec-
cati. Ipse enim per suum sanctiun adventum et illuminavit ecclesiam et
ab hiis c) terrenis segregavit d) et eJevavit conversationibus quia
; ei spem
Aitae caelestis tribuit. Erecta enim de tenebris ad lucem
fuit , dum se sol iu-
stitiae praesentavit Christus sitienti aridoque populo eius doctrinae fluenta
:
manifestavit , perpetuaque dulcedine irrigavit exemplis suis sanctis per

,
quae possumus evadere inferni flammas , et adipisci invisibilia bona, quae

nunquam finiuntur. Et ideo agendae sunt gratiae omnipotenti Deo
om-
01 Vocabulum satis aptum , ut branca ursi, branca tupi m le.\ids. — b) Alii codd. unus Sed R unius -,, Itir
"acoau
»ca nec insolita ortliographia , hiis pro his vel iis. — d) Alius cod. congregavit.
rtl pn-
1;Recole apud nos in hac Bibl. T. VI. Theodori rientis aetate notitia quatn uude noster 'iusent,
; hauserit
Oazae laudatiouem canis. alii quaerant.
2) Verbum certijico legitur elia.n in praedicto Vetera de st.ipendo
-«) Thomao apostolatu ac mar
pseudo-Cypriani opusculo. Quamquam nulla nobis tyio etc. testimonia videsiscommemorataapud
necessitas erat provocandi ut
Ba
,
nuper fecimus) ad id ( ronium ad annum Christi XLIV

n 33 Item iDud
opusculum; etenim ipse Augustinus in serm. edit. Sandinium hist. apost. aiiosque
CCXLIV. 1. dicit Magdalenam initio non credidlsse 5; Prosequitur codex
Deus dihctio est et ou! :
Clinst, resurrectioni.
munet in Mectione etc. quae verba
pertirent nd IX
3, >on contemnenda est haec deS. Cypriani mo- sermonem in epistolam lohannis.
362 SERMO CLXII.
niiiin Ijciielicioriim eiiis ; et considerandum est sine intermissione , quanta

super nos elTusa siint viscera creatoris nostri. Omnes eniin nos ex genti-
litate venimus : antiqui patres nostri idolis serviebant , et derelinquentes
Ueum a) a qiio facti sunt , deos venerati snnt quos fecerunt. Nos autem
per omnipotcntis Dei gratiam ad liicem de tenebris rediicti sumiis.
2. Kccolaiuus ergo de qiiil)us criminum tenebris venimus et de luce ,
fidei quam accepimus, gratiam agamus Deo id est de Jide recta et pura
,
;
intelligentia , et de baptismo quem accepimus: neque enim divinam miseri-

cordiam intelligit ,
qui suae miseriae memor non est. Unde per psalmistam
psxvi. 7. Deo dicitur * : mirifica niisericordias tuas, qui salvos facis h) sperantes in te.
Tunc eniin divinae misericordiae nostrae iiunt, cum nobis ad memoriam

miseriae nostrae revocantur. Ideo debemus amare illiim , et ad Deum totis
viribus anhelare , a quo veraciter ad vitam de errore revocati sumus. Ecce

ad fidein atque ad aiidiendum verbuni Domini nostri ex diversa mundi
((ualitate vciiimus , atque ex dissimilibus iniquitatibus in sanctae ecclesiae
concordiam congregati sumus; ita iit patenter factum esse videatur, quod
•is. XI.6. repromissione ecclesiae per Esaiam dicitur * : habitabit lupus cum agno , et
pardus ciiin liaedo accubabit : nam per caritatis gratiam lupus cuni agno
habitat ,
qiiia liii qui saevitia r.iptores fnerunt c) cum mansuetis ac mi-
,
tibiis in pace i) acquiescunt d)\ et pardus cnm haedo accubat quia is ,
qui peccatorum suorum maculis vanus fiiit , cum eo qui despicit, et hu-
militer peccatorem se fatetur, humiliari consentit. Ubi et subditur : vitulus
et leo et ovis simul morabuntur ;
quia is qui per contritum cor ad coti-
dianum se Deo sacrilicium praeparat, et alius qiii tamqiiam leo ex cru-

delitate saeviebat, et alter velut ovis in innocentiae siiae simplicitatc per-
durans, in caulis sanctae ecclesiae conveniunt c).
3. Eccequae diversitates mentiiim accendit et coii-

qiialis est caritas ,
flat et quasi in unam auri speciem reformat. Sed in eo quod electi sic se
,
amant, ad illum necesse est ut festinent, ut cum /) aeterno gaudio in caelo

videre mereantur. Unus est enim dominiis ac redemptor noster qui ele- ,
ctorum suosum corda ad unanimitatem ligat, etad siipernum amorem per

interna desideria excitat. Unde et illic subditur: et puer parvulus mina-
bit eos*. Qiiis est ille parvulus, nisi de quo scriptum est :
puer natus est
1«. XI. 8.
Is. IX. 6.
nobis et filius datus est nobis
,
simul habitantes minat quia ne in *? qiii ,
terrenis rebiis corda nostra inhaereant haec per internum desiderium co- ,
tidie intlammat. Et hoc ipsum minare ,

est amorem suum incessanter ac-
cendere; ne cum nos vicissim diligimus , hoc exiho remaneamus;

mente in
requiesque vitae hiiius sic placeat , ut ad oblivionem patriae nos perdu-
cat; ne delectata mens prosperis, torpeat. Unde et Dominus siiis flagella

permiscet, ut nobis omne, quod in saeculo delectabat, amarescat et ideo^) :
At. cod. crant. - d) Al. cod.

conquiescwU -
a) k\. eod. dominum. - Al. tn qni mh-as. -
AI. cod. com<rm-r,ml. rl
b) r) .
— Al. cod. ctim. ~ g) Al. cod. iUud.

.f)
1) CongruilsatisinluiiusmodiexplanationeS.Cy- apud nos in commentario ad Lueam m liac nova
rillus , tum iu explanatione Isaiae XI. C, tum etiam bibliotheca PP. T. II.
p 127.
,
/ DE CARITATK. 363
inceiuliiim siirgat iii animo ,

qiiod nos spe ad caeleste desiderium excitet.
Puer ergo parviiliis cum operatur Deus per caritatem quani

nos niinat , ,
noliis tribuit ; cum in mundo menteni figere non permittit, sed per
lioc
compunctionein, et emendationem morum, et confessionem peccatorum nos ,
psalmistam dicitur * intrate portas eius in con-

ad se invitat ; de qiia [)er :
fessione , et reliqua. Cuin enim peccata nostra per lacrymas confitemiir

angustae viae portam ingredinuir. Sed cum post haec securi ad aeternam
vitam perducemiir ,
jiorta nostra * atria in confessionum laudihus intrahi-
mus ,
quia ihi iain aiigustia non erit , cum nos laetitia aeternae sollemp-
nitatis susceperit. Ihi laudihus praedicabimus eum ,
quem in liumilitate
carnis pro nostra necessitate legimus , ut nol)is omnihus ascensum aeterni

regni praeparet. Optandum ergo nobis est , nt ad eum citius pervenia-
mus, cum quo omnia bona optinebimus : cui condicione perpetua in ae-
thereis arcihus una est cum Patre potentia par splendoris claritas indi- , ,
visa sublimitas honor aequus eadem virtus, sociale fastigium, regnum

, ,
infinitum in aevum. Amen.
CLXIII. SERMO S. AUGUSTINI EPISCOPI IN EVANGELIUM MISEREOR SUPER TURBAM 1).
i.X
P .
quam de septem panihus et paucis pisciculis quatuor millia

rius ,
Cnd.
p. 279.
vat. OiM.
hominum Dominus ac redemptor noster satiaret praemittitur in superio- ,
rihus quod ascenderit in montem, et sederit ibi*. Et accesserunt ad eum

turbae multae habentes secum mutos, claudos, caecos ac dehiles, aliosque , 'Mattii.xvg
multos, et proiecerunt eos ad pedes eius, et curavit eos; ita ut turhae mi-
rarentur, videntes mutos loquentes claudos amhulantes caecos videntes, , ,
et magnificarent Deum Israhel. Prius itaque languores abstulit , et postea

cibos ministravit : consequens enim erat , ut quos vulnerum sanaverat do-
lore, eos alimoniis spiritali])us a ieiunio liheraret. Itaque nemo Christi
Domini accipit cihum , nisi fuerit antea sanatus. Denique isti qui vocan-
,
tur ad caenam, prius vocando satiantur si claudus fuit :

gradiendi facul-
,
tatem ut veniret accepit si lumine privatus oculorum

, , intrare Doinini
:
,
non potuit, nisi refulsa luce convivium. Ubique igitur mysterii ordo ser- ,
vatur ut prius per remissionem pecci-toriun vulneribus medicina trihuatur,

,
p.-iso.
postea caelestis mensae alimonia praebeatur. Sed quibus impertiri spirita-

lis debeat cibiis diligenter nobis est attendendum
, impertitur autem non :
otiosis, non in civitate, quasi in synagoga residentihus, sed inter deserta

quaerentihus Christum : qui enim non fastidiunt ipsi excipiuntur a Christo: ,
cum ipsis loquitur Dei Verbum non de .saecularibus negotiis .sed de regno. ,
Sicque impletum est illud Isaiae prophetae*: quiescite agere pei verse
discite ,
•
h. i. w.
bene facere. Ideo namque quod diversas Dominus infirmitates
in illis liomini-
hus curavit quid aliiid egit nisi ut a perversitate
, iniquorum operum qua ,
,
1; Apud Augustinum sernio XCV. inter editos de tur iste vaticaniis,

qui a luturis, ut spero editori-
hoc argumento agit, sed ibi reapse desiderari vide- bus ibidem in ordine collocabJtur.
;,
.36i SERMO CLXIII.
inlirini langiiebant , eos qniescere fecit P ac postmodum cum cihnm fessis
tribiiit, n)ystice eos ad bona peragenda roboravit. Sed ubi hoc nisi in
monte fieri debuit.^ quia videlicet nisi qnis vitain carnaliiim deserens ad al-
tiora conscendat, neque iniquoriini operiim lanf>uores evadere poterit nec ,
spiritalibus alimoniis recreari.

a. Sed iam ipsius textus lectionis ordine suo promendus est. lesus au-
tem convocatis discipulis suis , ait : misereor turbae , quia iam triduo per-
(). 23r. mecum et
severant , dimittere eos ieiunos nolo, ne deficiant in via; qui-
dam enim e\ eis de longe venerunt. Vult pascere quos curavit , et prius
aufert debilitates , et postea sanis offert adiiimenta sahitis. Convocat quoque

discipulos suos , et quod facturus est hxjiiitur. Duabus ex causis discipulos
convocat , scihcet, ut magistris exem])hiin trii)uat, cum minorihus atque
discipulis commiinicanda consiHa , sive ut ex confabidatione intelhgerent
quod facturus erat magnitudine signi. Respondentes se panes in eremo ,
non habcre misereor inquit, turbae quia iam triduo pei'severant me-
; ,
,
cum. Quid est triduo cum Domino perseverare nisi quasi in tribus die- ,
bus ]\itri et Filio sanctoque Spiritui credere, et non transeunte sed per-
severante stiidio sanctam Trinitatem confiteri? Et non habent quod man-
ducent. 'rurba semper csurit, quippe quae nomen a perturbatione trahit
haec Domino unde respici possit acceperit, ex semet ipsa boni aU-
, nlsi a ,
i.cor.iv.7. quid habere non potest. Sed et beatus Paulus loquitur *: quid enim habes
p. 2S2. quod nou accepisti ? Sequitur et dimittere eos ieiunos nolo ne deficiant : ,
in via. Vere in via huius saecuh deficit, quisquis non a Doniino conforta-
tionis ahmoniam percipit. Perichtatur ergo, et defectionis patitur languorem;
qui pane ad optatam aeternae patriae pervenire festinat man-
nisi caelesti
•m.Reg.xix.7. sionem. Hinc est quod angelus Domini loquitur ad Heham * surge et co- :
mede, quia grandis tibi restat via. Utinam dicas, domine lesu etiam de no- ,
bis : nolo eos ieiunos dimittere ; sed digneris nol)is alimenta praebere , ut
in via ,
non possinuis lassescere multi enim in
quae ad patriam ducit ,
:
hac via deficiunt sed qui tuae mensae cibum salutiferum non requirunt.
,
3. Vcl potius haec verba Domini quae praemisinuis hoc modo intelligen- ,
,
dasunt misereor super turbam quia iam triduo sustinent me nec habent,
:
,
,
quid manducent, et si dimisero eos ieiunos, deficient in via quidam autem ;
ex eis de longe venerunt. Turba triduo Dominum sustinet, quando nnilti-

tudo infidelium peccata quae perpetravit per paenitentiam dechnans, ad Do-
p. 2«3. minum se in opere in locutione atque cogitatione convertit tpios di-
, , :
mittere ieiunos Dominus in domum suam non vult ne deficiant via ; ,

m
quia videlicet conversi peccatores in praesentis vitae via deficiunt si sua ,
m
conscientia sine doctrinae sanctae pabulo dimittantur. Ne ergo lassentur in
huius peregrinationis itinere ,

pascendi sunt sacra admonitione. Valde au-
tem pensanda est pia sententia quae ex ore veritatis processit qua dici- ,
,
tiir quidam enim ex eis de longe venerunt. Rst autem qui nil fraudis et
:
nil carnalis corruptionis expertus ad omiii[)Otentis Dei servitium festlnavit:

,
IX EVAXGEI.irM MISEREOR SCPER TIRBAM. 365
iste (le longinquo (non) venlt ,

qnia per incorrnptioneni et innocentiani proxi-
nnis iuit. Alius nulla inq)udicitia , nullis flagitiis inquinatns, solnm antem
coniugium expertus, ad ininisterium spiritale conversusest iste non venit de :
longinquo quia usus coniunctione concessa per illicita non erravit. Alii
, ,
vero post carnis flagitia , alii post falsa testimonia , alii post fuita, alii post
illatas violentias , alii post per[)etrata homicidia ad paenitentiaiu redeunt,
atque ad omnipotentis Dei servitium convertuntur hi videhcct ad Domi- :
num de longinquo veniunt Quanto enim quisque pkis in pravo opere er- p. m.
ravit , tanto ab omnipotenti Domino longius recessit. Nam prodigTis fdins
patrem deseruit al)iit in regionem longinquam in qua porcos pavit, quia
, ,
vitia nutrivit. Dentur igitur aliineuta eis etiam, qui de longe vcniuut; qiiia
oonversis peccatorihiis doctiinae sanctae cil)i praehendi sunt , ut in Deo vi-
res reparenta), quas in flagitiis amiserint b). Qui saepe a doctorihus ,

(ab-
fuerjnt) tanto necesse est iit largiorihus cihis doctrinae satientur, quanto
fessi maioribus vitiis venerunt.
4. Sequitur , et dicunt discipuli. Unde ergo nobis in deserto panis tan-
tus est, ut saturemus turbam tantam ? lain superius * de quinque panihus -Maith.xiv. is.
qiiinque millia hominum satiaverat , et satis mirandum est quomodo disci-

puli de reficienda turba dubitahant. Sequitur, et ait illis lesus quot pa- :
nes hahetis? At illi dixerunt , septem paucos pisciculos. In superiori

,
et
lectione de quinque panibus et duobus piscibus ita scriptum est: vespere

autem accesserunt ad eum discipuli dicentes desertus est locus et hora : ,
iam praeteriit, dimitte turbas ut euntes in castella emant sibi escas et , , p. 2s\.
reliqiia. Hic discipulis congregatis ipse Dominus loquitur': misereor turbae,
quia triduo perseverant mecum, et dimittere eos ieiunos nolo. Felices qui-
dem et illi sunt ,
quorum discipuli reminiscuntiir ; sed hi profecto felicio-
res , cjuorum ipse Dominus meminisse dignatur: ibi qiiinqiie panes erant
et duo pisces, hic septcm j)anes , et pauci pisciculi. Nondum erant apo-
stolis plus quam quinque panes mosaicae legis , et duo pisces utriusque
testamenti , quae diutius
mysteriorum latentium quasi undis ahyssi
in ahdito
tegebantur. Bene autem iuxta evangelium lohannis * panes qiii
legem desig- Moh. vi. 9.
«ant hordeacei fuisse referuntur qui iumentorum maxime rusticorumque

, ,
est cibiis servorum quia incipientibus nec dum perfectis auditoribus ,

; ,
asperiora et quasi duriora committenda praecepta sunt de quibus apo- ;
stolus ait *: animalis homo non

quae sunt spiritiis Dei. At- percipit ea •i.cor.ii.ti.
que ideo Doniinus pro suis ciiique viribiis dona tribiiens semperqne ad ,
perfectiora provocans primo quinque panibus quinque millia virorum

,
;
secundo septem panibus quatuor millia hominum refecit; tertio discipnlis p. 280.
suae carnis et sanguinis mysterium credidit ad ultimum ut edant et bi- ;
bant super mensam suam in regno omnihus concedit electis. Scd ihi quin-
que millia refectl dicuntur, quia qiiinque sunt exterioris hominis sensiis
quos illi imitabantiir, videlicet visus, auditus, gustus odoratus, et tactus ,
ai Cod. rapereiit. — 61 Cofl. cwnminM. — c) Sic loquitur etiam S. Cregorius PP. liomil. l.V. iji eângelia.
,,
366 SKUMO CLXIII.
hic autem quinque millia Ooniinuni secuti designant eos ,

qui in saeculari
adliuc Iiahitu positi , exteriorihus ffuae possident bene uti noverunt : qui
recte quin^pie panilMis aluntur, quia tales necesse est le2,alibus adliuc prae-
ceptis institui. Nani qui niundo ad integi'uni renuntiant (piatuor sunt ,
millia , ([uasi de qiiatiior inundi partibus venientes iuxta iilud quod Domi- ,
Matth.viu.ii. nus ait *: niulti venient ab oriente et occidente al) aquilone et austro ,
,
et recumbent cum Abraliain et isaac, et lacob in regno caelorum. Hii et
se])teni ])anibus dicimtur refecti , hoc est et evangelica perfectione subli-

nies , et s])iritali sunt gratia edocti ; cuius signiticandae distantiae causa
mystice reor introitu quidem tabernaculi quinque columnas deauratas, ante
oraculum vero idem sancta sanctorum quatuor iieri iussas quia videlicet ;
incipientes per legem ne ])eccare debeant, castigantiir ])ert'ecti autem per

,
;
gratiam ut devotiiis Deo vivere valeant

,
admonentur. ,
p. 287. '). Paiici vero ])isciculi, (pii se])tem ]ianibus adiciuntur, sancti viri sunt
qiii ad exemj^lorum imitationem ])onuntur ;
qui quantum excellentiores
tanto pauciores existunt ; (]uorum dum isti, qui se])tit"ormi gratia reticiun-
tnr, imitatione jiroticiunt, cjuasi eorum s]Diritali ])astu satiantur; quia vi-
delicet omnes ,
qui ad ]:ierfectionem tendunt , et verbo sacrae scri])turae ,
et sanctorum virornm exemplis imbuuntur. Ut in quinque ])anibus illic

benedictio ]ionitur hic etiam gratiarum actio refertur. Pro ecclesia qui]i])e
,
sua Doininus ])atri gratias agere consuevit ,

quia quae abscondit sapienti-
bus , ea ])arvulis revelavit. Benedictio igitur sujoer nos ,
qui interiores su-
mus ;
gratiarum vero actio su]3er eos , qui de infirmitatibus et corporum
suorum jîassionibus triunq^^harunt. llli su])ra foenum, isti su])ra terram di-
scumbunt: ])lus enim est terram j^remere quam su])ra foenum iacere. Illi ,
autem adhuc quibus sensns sunt corporales mollioribus delectantur et , ,
ideo super faenum rccumbunt: isti vero qul supra terram quae triticum ,
et vinum gignit et oleum cibum gratiae consequuntur. Nequa([iiam igi-

,
I'
iss. tur talem Dominum deseramus qui pro uniuscuiuscumque viribus imper-
,
tiri nobis alimenta dignatur ne aut infirmum cibus validior degravet,

,
aut validum alimenta non satient.

G. lam vero quod in illa lectione duodecim co])hini de reliquiis frag-
mentorum hic vero referuntur sportae im])letae, quamvis diversa videantiir

,
in siiperlicic intellectii tainen interiore non multuin distaut ab invicem.

,
Quod ergo turbis superest, a discipulis quia sacriora mysteria sustollitiir,
quae a rudibus capi ne((ueunt, non negligenter omittenda sed a pertectis ,
([uibus([ue viris inqiiirenda sunt. Ibi ergo per cophinos, diiodecim apostoh,
et per apostolos omnes sequentium doctorum chori figurantur, ioris qiudem
hominibus despecti sed intus salutaris cibi reliquiis ad alenda luimihum
,
corda cuinulati. Hic vero pev se[)tem s])ortas universitas significatur eccle-
siae, quae se])tenario numero frequentius solet a[)pellari, sicut in loliannis
ostenditur apocalypsi. Sed et beatus Paulus ad septem nihilo minus eccle-
p.as». sias scribit. De illis igitur spiritalibus reliquiis quibns tunc ille [)0{)ulus ,
IN EVANGELIUM AIISERKOU SIPER TERRAM. 3G7
satiatiis est, ecclesia ))ei non solum liacteniis repleta est , sed singiilis qiii-
biisnue teinporibus exiil)erante semper verlio Dei satiabitur , et repleliitiir
iisque in finem. ]Nec inirum si ecclesia Dei sportae nomiiie appellatur, ciim
utique gestatoriuiu vel rerculuni apuclSalomonem dicatur *, pro eo qiiod
animas hominum ad aeterni regis gestet vel ferat convivium. Congruenter
igitiir sportae noinine etiam potest vocari quae a portando sicut etiani ,
exportando , vocal)ulum trahit ;

quia videlicet sancta ecclesia per sacrae
praedicationis studiiim ,
per bonorum quotidie exempla virorum , aiiimas
fidelium de mundi ereptas iniquitate ad mansura seniper caelestis patriae
gaudia portare consuevit quo etiam et nos ferri mereamur praestante
;
!
domino nostro lesu Christo qui ciim Patre et Spiiitu sancto vivit et ,
regnat per omnia saeciila saeciiloriim. Amen.
C.LXIV. IN N.\TALI MARTYRUM.
1. aua non
JLjingu? '-'
sufticit , Fratres carissimi ,
'
rniantum
i
me necesse est di- cod.
l.iioo.l)
vat. km.
etottol).
_
i*™'
cere, et vos oportet audire; qnoniam imbecillitate percellimur ,
quominus ^'' ''
quam oportet dicere valeamus: hoc est, Domini lingua ces-

etsi a laudibus
samus , mirabilia tamen eius fidei operibus approbemus*:
si non loquuntur *.<^"''; "/';»'«"'-
verba, eiiisgloriam; factis, exequamur gratiam. Quis enim bonnm factum

videns non gaudeat, miretur, imitetur, ac veluti tacito magi.stro utens, eius
exemplo doceatur ? Dictis igitur facta praecedant immo sine factis dicta ,
nihil prosunt. Nam ideo et Dominus , Fratres , voluit sic docere , ne sine
bono opere, verborum inutilis esset et siiperstitiosa iactatio. Meliiis ergo do-
oemur facto, quam voce. Denique martyres etsi voce taceiit, factorum vir-
tute nos edocent : et si lingua silent, martyrii passione persuadent. Unde
quamvis disertns orator faciindiaque summa doceat id tamen quod mihi ,
utile est, meliiis disco exemplo sanctorum, qiiam assertione verborum ci- :
tius mihi persuadent oculi quod cernunt ,

quam auris possit insinuare qiiod
praeterit: auditui enim cito obrepit oblivio oculorum autein historia sem-
*
, notl. inidilini
hripif.
per inspicitiir. Qiiis enim non omnibiis horis momentisque conspiciat quem-
admodiim tunc beati martyres propter nonien Christi diversis subiaciiere
suppliciis , et de ipsis poenis (piodammodo triiimphabant ? Qiianto eniiu
plura patiebantur, tanto se victoriosissimos esse credebant. Victoria eniiu
est martyris, iudicium persequentis ciim iudicatur enim martyr et con- ;
demnatur tunc vincit atf[ue prosternit. Tali enim iudicio non est addictiis
,
ad mortem , sed ab.soliitiis ad reqiiiem ; ac per hoc manifestissima ratione

vincit, non perit. Constat igitiir saiictos martyres pliis passione docere
qiiam voce ;
qiiamqiiam ipsa jiassio sine voce non sit. Leginuis enim ani-
mas eorum de siib ara Dei clamare, vel diccre quousqiie Domine sanctus :
etverus non vindicas sanguinem nostrum ? Nam et Deiis dicit de sanguine

Ahel ad Cain ,
vox sanguinis fiatris tiii clamat ad me. Clamare igitur dici-
tur sanguis (jui innoccns eflusus est non tam voce quam causa.
,
Sic et san-
.KiS SlillMO r.I.XV. IN .NATAI.I .MAItTVKlI.M.
«•tormii iii;irt\ riiiii aiiiinae clamant , (luiii lidvm atque innocentiain .suain
sen.sihiis nostris ipsa passione connnendant.
Saind' Atifjiistini scnnonis ociavi iln natali S. lohannis Baptislae , ex casinensi codice anno ISIiJ.
Ilowae p/urimis eum corraplelis editi , emendationes ex eodice antiquissinw vaticano .''>8.'55. /. 20((.
Pag. 38. editio col. 1. v. 12. quia Codex rectius omiltit quia.
V. 17. vox fuerit ad aurein vo.x ferit aurem.
V. IS. USU'11 soQum.
v. 23. vox vocem.
Col. 2. v. noverat erat.
V. 4. quod erat emittat quod erat, et iatebat, appareat.
V. 5. id est Cbiisto in Cliristo.
V. (i. quale Cliristiis etc. Quaere Cliristum. In priucipio erat Clirislus.
V. IG. lespondebat loliaiines : ecce agnus Dei llle autem ut se voceui probaret Verbuni quod prae- ,
cedebat iusinuabat, lionorem indebituin repelle-

\
Lat , ad Cliristum dii;ituni porrijêbat. Dicentibus
euim , tu es Christus.' respondebat loliannes : ecce
agnus Dei.
V. 2". IXostis eniin ? Dixeruiit etc. nostis eniin , dilecti ,
quoniam verbum.
V. 32. quia permanet quin permaneat.
P. 39. col. 1. V. 1. ecce et ecce.
V. 5. mysterium sec. loc. ministerium sec. loc.
V. 7. crevit crescit.
V. IG . . . quamvisoccurrerit testimoniuin perliibere dc lumine.
v. 17. crevit crescit.
V. 18. solstitio ). manu.
solistitio
V. 19. luctum lucis lucrum lucis.
V. 21. quare sic nati sunt ?
quare boc? sic nati sunt.
V. 24. Christus autem Cliristus.
V. 25. ille vero - iste vero ille - iste , sine vero
V. 26. truncatus est truncatur.
v. 27. in crucis patibulo est exaltatus ille ut crescat , extenditur.
V. 34. iuvencula primaeva, r/«ae leclio coitsonatpraecediiiti grandaeva.
V. 40. nascituruni euin nascituruin.
V. 44. G;ibriel angelus et ad virginem Gabribel augelus ad Zacbariain mittilur sacerdotein.
Gabriliel ad virginem.
V. 4.5. promittitur utrique fiiius. promittit utrique filiuin.
V. 47. accepit ab utraqiie accipit ab utroque.
Col. 2. V. 1. ad angelum promittentem angelo promittenti.
V. 18. murmurant alterna miscentes inurmura alterua miscentes.
V. 19. de evangelio inodo de evangelio.
V. 22. magnus tantus ,
quod rectius respondetpraecedenti tantillus.
V. 32. festis coelestibus festis coetibus.
V. 39. INon faciamus natali eius iniuriam. Cessent INon ei faciamus iniuriam. INatali eius cessent reli-
religiones sacrilegiorum ; cessent studia atque ioca quiae sacrilegorum ; cessent studia vanitatum.
vanitatum.
V. 42. quaedam quidem.
V. 44. putiescentibus putentibus.
V. 45: flagiabat atque putrescebat , et universum. Hagrabat, universum.
Pag. 40. col. I. V. 3. a pauperibus , sed a inaiori- a pueris, sed inaiores proliibere debuerant.
bus Ceri prohiberi debuerant.
— fratres equidein , fratres.
V. 8. per annos singulos ista utique, et omnis di- per annos singulos ista minuuutur ; et utique omnis
niinutio. deminutio.
Col. 2. V. 2. tacere possimus. Nibil est vetustas nec tacere poteriinus, nisi cum vetustas.
V. 4. consumetur consummetur.
V. 7. una cum cuin
V. 8. et cum Spiiitu sancto , nunc et per oinnia et] Spiritu sancto in saecula saeculoruin , anien. F.x-
saecula saeculorura. Ainen. plicit.
,
369
CLXV SERMO SANCTl AUGUSTIM IN DOMIISICA PALMARUM 1).
i.l^rai dignum est ut seiiiper quando ad ecclesiam

•atres dilectissiml , , p"?,,**''
*"*
,
convenitis, divinum sermonem in vestris auribus audiatis maxime tamen ;
niodo oportet ut in his diebus Dei sermonem vobis annuntiando fraterni- ,
tatem vestram admoneamus quatenus omnibus saecularibus curis abiectis, ,
divinis tantum studeatis obedire praeceptis. Legimus enim isti sunt dies :
, p. m.
quos observare debetis. Certe ita istos dies observare debemus, ut apud
nuilum ex fratribus nostris qui nobiscum unum Deum adorant, aliquod ,
odium vel iram habeamus 2), timentes illud quod scriptum est * omnis
, ,
: ,
• 1. i,»i. m li
qui odit fratrem suum, homicida cst. Et si in pascha Domini corpus domi- ,
nicum accipere volumus corpus nostrum et animam nostram ab omni,
avaritia et ab omni hjxin-ia

, ab omni ira, et ab omni odio ab omni , ,
turpiloquio et omni peccato mundum habeamus

, quatenus domini nostri ;
lesu Christi corpus et sanguinem ad profectum, et non ad detrimentum,

suscipiamus. Sic eniin dicit apostolus*: quicumque corpus et sanguinem
,
•
i. cor. xi. 2».
Domini indigne manducat et bibit, iudicium ibi manducat et bibit. Sci-

tis , Fratres , c[uia si aliquis vestrum hodie temporalem seniorem 3) suum p. ni.
m domo sua deberet suscipere, quantocius festinaret ipsam domum suam

scopis muadare , et ab omni sorde et vitio illam alienare, ut cum ipse
senior suus ad domum suam veniret, mundam et non sordidam illam in-
veniret. Si ergo ilhun seniorem ,
qui ad tempus nobis prodesse et nocere
potest , cnni tanta reverentia et dignitate ,
quanta diximus volumus su- ,
scipere , multo magis dcbemiis laboiare , et corpus et animam nostram
multis vigiliis et orationibus et eleemosynis adornare , qiiatenus corpus

aeterni domini nostri fesu Chiisti ,
qui in hoc et in futuro saeculo inenar-
rabihter nobis potest prodesse et nocere , cum mundo corde et casto cor-
pore valeamus recipere.
Denique sciendum est omnibus vobis, unde liaec talls consuetudo cre-
2.
verit quod has ohvas et palmas hoche in nianibus portamus. Certe antiquo
, p 21G.
tempore fuit etiam consuetudo ut si quis rex ad alium regem vel sl , ,
quihbet potens ad aliiim potentem causa pacis, etnonbelh, ire deberet

statueret, ut olivae ilhim antecederent; oliva enim in sacro eloquio pacem
significat; ut per ipsas ohvas ipse rex, et ipse potens posset cognoscere, quia
ille , quem praedictae olivae praecedebant , non causa beliandi , sed causa
pacis, advenire volebat 4). Item altera consuetudo erat , ut si quis aliquis
rex contra suos inimicos in bellum procederet , et adiutus misericordia Dei
1; Diserte in.sci-ibitur saiicto AugustiDO in codice Augustini Antuerp. T. X. append. col. 34. et 48. C.
liic sermo , qui tanieu paulo infra cognitum Au- in edicto ac senteutia Marcellini. Tuni
inlerdum
gustini stilum esse videtur. apud AugiistiDum senex titulus digiiitatis est. Quid
2) Sic loquitur Augustinus etiam in serm. edit. deinum? Kn etiam lolianues apostolus scribitep. II.
CCVII. 3, CCXI. Utiliter item
etpraecipuein serni. Henior Electae dominae et natis eius.
conferentur Angustini sermonesed. a CCV. ad CCXI, 4) Sic ad Evandrum regem Aeneas paciDcus ve-
et ia append a GXL. ad CXLVIII. nieus, Virg. aeu. VHI. UC: periferacijve manu ra-
3j Quasi senatorem. Seniores locoruni iu cd. opp. mum praetenitit ulirae.
47
)
370 SEBMO CLXV.
fle suis iniinicis vicloriani haberet, cuni reverleretnr ,

palniae ante illuni
])ortarentur possent homines intelligere, ipsuni regem omnes

i), ut per illas
suos superasse inimicos. Ad quam similitudinem nos quoque modo olivas

p- 217. et ])almas in manibus ]iorlamus : olivas portamus, ut nos ])acem habere
cum domino nostro lesu Christo, ad cuius coqous susci]iiendum prae]ia-
ramur , ostendamus : jjalmas vero ideo portamus , ut nos victoriam de
diabolo , ciun quo ista quadragesima magnum ]3roelium habere debuimus,
ostendanius. Consideret ergo iinusquisque intra se , Fratres karissimi , si
pacem lactani cuin domino nostro lesu Cliristo hal)eat et si diabolum ,

,
cum quo magniim iubemur habere ])roelium habeat superatum. llle nam- ,
que jiacem liabet factam cum Domino et victoriam de diabolo ([ui si , ,
aliquid in toto anno ])eccavit hac quadragesima orando et mnltas vigi- , ,
lias faciendo et longis ieiuniis carnein suam niacerando, illud

, in quo ,
])eccavit delevit. Et si cibum

, quem corjoori suo abstx-axit, ]oau]ieribus ,
dedit a). Certe inaniter ille ieiunat, qui de cibo a quo coi']ous suum ie-
P.21.S. iunando abstinet non ]5au])erum cor])ora sustentat sed suum sacculum 2);
, ,
dignum est enim ut unde nostra caro affligitur, inde ])au]jerum caro re-
,
paretur.
.3. Si quis tainen ista quadragesima corjûs suum luxuriae macula coin-
quinavit, et ]iau]ieribus de sua substantia aliquid dare nolult , et invidiae
facibus accensus fuit , et vigiliis et orationibus deditus non extitit , et ali-
(]uid aliciii furando defraudavit , ille sine dubio non habet ]oacem factam
cuiu Domino , neque victoriam de diabolo ,
qui non Domini voluntatl con-
sentit , sed in omnibus sua colla diabolo siibdidit. Quajiro]Oter ojiortet,
Fratres karissimi , ut si in jjrimordio huius sanctae quadragesiinae bonis
ojieribus coejiistis insistere, modo amplius insistatis, et Domino deservire
p.2i». firmius in oinnibus studeatis fjuia nemo per bonam inchoationem jjotest
:
Domino jilacere , nisi bonum (juod inchoavit usque ad finem studeat

, ,
perducere. Nunc ergo , Fratres dileetissimi , cuin inagna cura et sollicitu-

dine eleemosynas ieiunando facite , et vigiliis et orationibus ,
ac omni-
bus bonis operibus vigilanter insistite ; et si aliquid alicui per malum in-
genium rapuistis, festinanter reddite, sequentes Zacchaeum ,

qiii si aliquid
alicui tulit, amore Dei accensus, omnia in quadrujilum restituit. Decimas j)le-
nas et primitias 3) tempore congruo cuni magno amore date et si aliquis in :
vos peccavit pro amore Dei illi indulgete

,
quia si hoc feceritis , tunc :
orationem dominicam non ad damnationem sed ad vestram salvationem ,
i> "» cantare jjoteritis. Studete itaque omnibus bonis operibus, quantum potestis,
a) Cod. noii dcdit. Sed non rectius .mrcrri visum esl.
consensusque fit cum senii. ed. CXLII. 0.

1 Hiiic tot ciisae in nummis viotoriae cuin palrnis. sciibitur ,
2) Codex corpiis, quae si lectio recte (quod no:i puto) -Sic ieiimemus ,
prandia nostra pauperibus ero-
ut
seiiabet, intplliiênda esseut vana illa ieiunia ,
quae (jenliir ; iit quod jiransuri eramus non in 7iosiris
deliciosi christiani exquisitioribus et suniptuosiori- sacculis sed in visceribus pauperum reponamiis.
,
buscibis compensabant, ut non semel dicit Augu- Animadverte<-im'was nonsolum sed etiam pn-
3) ,
stinus iu praedictis sermonibus. Ceteruni quia po- milias oblatas in vetere ecclesia , qui mos uterque
tius scribendum fuit sacculum , 3vm ieiunium de- apud pioscatholicos multis adhuc iu rcgiouilius viget.
IN DOMINICA PALMARPM. 371
vos aclornare ; iit in paschali solleninitate corpus sanguinem Domini

et
cuin mundo corpore et casta mente valeatis suscipere, et ad futurain glo-

riam ,
quani ista paschalis sollemnitas signilicat, possitis pervenire ;
quod
ipse praestare dignetur qui cum Patre et Spiritu sancto etc.
CLXVI. SERMO SANCTI AUGUSTINI EPISCOPI IN FERIA III. PASCHAE.
Cod. vat. 61S4.

0*cripturam quidem hebraici exitus i),
1 . et verba mysterii , dilectissimi
Fratres audistis quomodo agnus immolatus

, ;
est, et quomodo plebs salvata
est , et quomodo Pharao per mysterium verberatus est. Intelhgite dilectis- ,
simi, quemadmoduin sit novuin ac vetus temporale et aeternum, corrupti- ,
bile et incorruptum , mortale et immoi^tale ,

paschae mysterium : vetus
quidem secundum legeni , novum autem secundum verbum 2) : temporale
per exemplar, aeternum per gratiam : corruptibile propter victimain pecu-
dis , incorriiptibile propter Domini vitain : inortale propter sepulturam ,
immortale propter resurrectionein. Vetus quidein lex , novum autem est

verbum : temporale per exemplar *, sed sempiterna est gratia : corruptibilis -113 cod
ovis , incorruptibilis Dominus : non comminutus ut agnus , sed resuscita-

tus ut Deus
enim ut ovis ad victiniam ductus est, sed non erat
: licet ,
ovis : agnus sine voce, sed non erat agnus. Illa enim in figura
licet sicut
fiebantur 3), haec verius reperiuntur: pro agno enim Dominus factus est,
et pro pecude homo homo autem Christus, in quo capiuntur omnia. Isaias
,
autem ait *: sicut ovis et sicut agnus coram ton- ad occisionem ductusest; • is. liii. 7. et s.
dente se sine voce non aperuit os suum. In huinilitate 4) iudiciuin eius

, sic
sublatum est generationem autem eius quis enarrabit:^

;
2. Multa quidem et alia plurima a prophetis praedicta sunt in paschae
mysterio lesu Christi cui gloria in saecula saeculorum amen. Ipse enim , ,
adductus est ut agnus et occisus ut ovis. Veluti ab Aegypto nos a mundi ,
cnhura 5) redemit et salvavit nos de manu diaboli qiiasi de manu Pha-

:
,
raonis , et consignavit animas nostras proprio spiritu , et meinbra corporis

nostri suo sanguine pretioso. Hic est qui confusione mortem induit, et
diabolum in planrtu constituit. Hic est qui iniquitatem percussit ; et in-
iustitiam, sicut Moyses, sterilitate damnavit. Hic est qui nos eripuit de ser-
vitute ad libertatem, de tenebris ad lucem, de morte ad vitam, a tyran-
nide iii regnum perpetuum. Hic est qui in multis multa sustinuit. Hic est
qui in Abel occisus est , in Isaac pedibus colligatus est , et in lacob pe-
regrinatus est, et in losepho venundatus est , et in Moyse obvolutus est
1, Nempe lectionem ecclesiasticam libri Exodi. 4) Vides bibliorum antiquam lat. interpretationem,
2) Verbum intelligitur doctrina evangelica , ut quam lioc loco exprirnit Auiûstiuus noster ut in
more graeco XoVo,-. Sicv.gr. Origeues auobiseditus serm. ed. XI-IV. (i, alibique , prout adiiotat Saba-
comm. ad prov. XXXI. 16. yyucm; pUt w; vofxoi/, terius. Et quideni sic multi veteres hunc biblicuu)
^wiJs ?= u; Xoyoj. locum legebaut.
3) Ita et Cato a Forcellino Jaudatus : graeeo ritu 5) Id est cultu, affectu. CuUuram pro sacro cul-
fiebaniur saturnalia. Sic divus lobus in S. Augu- tu cum aliis priscis scribit etiam INieetas aquUeien-
stini Speculo apud nos p. 37: ijuousquo iterumftar. sis , ut ibi oliin adnotabam
,:
372 SERMO CLXVI.
et iu amne a mati e expositus : et m agno iugulatns ,

et in David perse-
cutus i) , et in projjhetis exhonoratus. Hic est qui in terra sepultiis est
et resurgens a mortuis ad caelorum excelsa conscendit. Hic est agnus sine
voce. Hic est qui de grege assumptus est ad victimam , vespere immolatus
est ,
qui in nocte sepultus est. Hic est lesus Christus dominus noster , ({ui
resurrexit a mortuis de inferiori sepulchro hominem resuscitavit ad vitam.

, et
3. Hic itaque in medio Hierusaleiu interemptus est. A quibus? ab Is-
rahel. Quam ob causam quia claudos eorum curavit et leprosos munda-

.^ ,
mortuos suscitavit. Quid fecisti, o Israhel tam

vit, et caecos illnminavit, et ,
novam iniustitiam? Ignobihtasti 2) eum, qui te nobilem fecerat ignominiasti :
eum, qui te glorilicaverat : reticuisti eum ,

qui te praedicaverat : occidisti
Ddit. XIX. 10.
guji,^ qui Nonne scriptum est *, non effundas sanguinem in-
te vivificaverat.
nocentem ne pessime moriaris ? Ego inquit Israhel hoc feci quia pati
, , ,
,
eum oportuit. Erras, o Israhel cum taliter sapis: pati eum oportuit, sed non ,
per te oportuerat eum contumeliis alfici, sed non per te oportuerat euni
: :
crueis suspendi patibulo sed minime per tuam dexteram debuit fieri. Ilac
, ,
o Israhel voce ad Dominum clamare debueras o Domine

, si voluntas :
,
tua ita decrevit ut fijius tuus patiatur sed minime per me patiatur. Plane
, ,
ab alienigenis diiudicetur ab incircumcisis, a quolibet tyranno clavis con-

,
figatur. Absit ut per me hoc piaculum perpetretur. Hac o Israhel voce , ,
proclamare minime voluisti nec inferre in Dominum tuum manus pro- ,
prias pepercisti. Non es veritus opera eius : nullam tibi incussit verecun-
diam ,
cum manus arida proprio corpori restituta esset incolumis, netpie
cum obfurati oculi patefacti fuissent , nec cum dissoluta membra per eiiis
consolidata sunt vocem. Sed neque recens illud erubuisti miraculum, quod
iam quatriduanus mortuus ad vocis eius imperium de sepulchro surrexit.
4. O Israhel, tanta mirabilia Christi vidisti et semper in infidelitate ,
permansisti? Tu quidem universa haec praetervolans ad necem Domini ,
properasti parasti ei acutissimos

:
clavos testes mendaces fel quoque et , ,
ffladium ut homicidae latroni : intulisti etiam verbera eius corpusculo ,

et
in capite eius coronam spineam posulsti : et manus eius illas bonas ,

quae
te de humo plasmaverant, vinculis colligasti : et bonum illud os eius, per
quod tu cibatus es vita, e contrario felte cibasti. In magna diei festivitate
tuum Dominum peremisti : et tu quidem epuHs fruebaris ille auteni fa- ,
mis patiebatur esuriem ; tu bibebas vinum et panem edebas dle au- , ,
tem acetum et fel : tu eras splendidus corpore , et ille confectus maerori-

bus: tu exultabas, et ille tribulabatur : tu psallebas , et ille iudicabatur
tu choros ducebas, et ille in tumulo condebatur : tu quidem in mollitie
strati iacebas, ille autem in sepulchro et loculo. O impiissime Israhel, quid

hanc novam iniustitiam pepetrasti ? Novis tuum Dominum subieiens pas-
II Sic passive ciiam in vetere lioinilia a nobis edila pla affert Forcellinns ex notis tironiaDis et ex Gellii
Script. vet. T. \U. p. 139. Uelias cum persequcba- titulis ,

quos uos ipsi iu palimpsesto vatieano ob ,
iur a lezabel. Sic et Hyginus a Forcellino laudatus. antiquitatis arguinentum contra nonnullorum du - ,
2) Verborum ignobilitare et ignominiare exem- bitationes, observîvimus.

»E PASCHA. 373
slonibus ,
peremlsti dominatorem tnnm , et factorem tiium , qni te hono-
ravit ,
qui tihi Israhel noinen imposuit , tu anteiu Israhel necpiaqiiam in-
ventus es. Non vidisti Dominum i), nec Dominnm intelhgere voluisti. Ne-
sciebas, Israhel ,
quoniam hic est primogenitus Dei ,
qui ante lucirerum ge-
nitus est? Hic fuit qui te in Aegyptum perduxit , atqne ibi te conservans
ahmentum exhibnit. Hic est qui ad te transmissus est ,
qui patientes tuos
curavit, qui mortiios suscitavit. Hic est in qnem inique gessisti ,
quem
trucidasti , hic est quem vendidisti.
4. Idcirco, o Israhel ,
quia super Dominum non contremuisti , iinpug-
natus .al) liostilms contremuisti : super Dominum non formidasti , super
Domiiunn non eiulasti super mortuos filios eiulasti quia derehqiiisti Do-
, :
ininum nec invenieris ab eo. Allisisti Domiiuim, et tu quoque ad terram

,
alUderis et tii quidem iaces in terra

: ille autem snrgens a mortuis trans- ,
vectus est ad altitudinem caeli. Nunc ergo venite universae familiae ho-
niinum qiii estis commixti dehctis , et remissionem accipite peccatorum : ego
enim sum vestra remissio , ego pascha sahitis , ego agnus qui pro vobis
sum iugulatus, ego vestra redemptio , ego vita , ego vestra sum salus. Ego
vestra resurrectio , ego vester sum rex , ego vos resuscitabo per dexteram
meam. Hic est Dominus noster qui fecit caelum et terram ,
qui in ligno
suspensus est ,
qui in terra sepultus ,
qui surrexit a mortuis , ascendit ad
excelsa caelorum ,
qui regnat cum Patre et Spiritu sancto in saecula sae-
culorum. Amen.
CLXVII. nOMILIA SANCTI AUGUSTIM EPISCOPI
In illo tempore , cum intrasset lesus Hierosolymam, commota est univcrsa civitas •Mattb.xxi.n
diceus : quis est hic ? et reliqua.
I. «J_jt veniunt Hierosolymam templum, coepit eicere , et cum introisset

f"j,,9\'-
'-'
j>vendentes et ementes de templo et mensas numnnilariorum et cathedras

» vendentium columbas evertit. » Quod maledicendo ficum infructuosam ,
per figuram fecit Dominus hoc idem mox apertius ostendit eiiciendo im- ; ». i».
probos de templo. Neque enim ahquid peccavit arbor quae esuriente Do- ,
mino poma non habuit quorum nec dum tempus advenerat sed pecca- , ;
verunt sacerdotes qui in domo Domini saecularia negotia gerebant et

, ,
fructum pietatis, quem debuerant, quemque in eis Dominus esuriebat, ferre

recusabant. Arefecit Dominus arborem maledictam ut homines hoc vi- ,
dentes sive audientes multo magis inteUigerent se divino contempnendos

,
esse iudicio, si absqiie operum fructu, de plausu tantum sibi rehgiosi ser-
monis blandirentur , velut de sonitu et blandimento viridantium foliorum.
Verum, quia non intellexerunt , consequenter in ipsos districtionem me-
ritae ultionis exercuit. Riecitque commercia rerum humanarum de domo
iJia in qua divinas res tantum agi , ho.stias et oblationes Deo offerri, ver-
])um Dei legi, audiri ,
praedicari, praeceptum erat. Et quidem credendum
t) Respicit hebraicarn etvmologiam vocabuli /srahel.
,,,
r$7'(- SF.UMO CLXVir.
est qiiod oa tantiim vendi vel eini repeiiehat in tein])lo, quae ad niinisteriiim
oii. II. H. tenipli eiiisdein necessaiia erant , iiixta lioc qnod alias factiiin legiinns *, cnm
idein templnin ingrediens invenit in eo einentes et vendentes-oves et ho-
ves et colinnhas : qnae oinnia nonnisi nt ofierrentnr in domo Domini
eos qni de longe venerant ah indigenis comparare credendnm est. Si ergo
Dominus nec ea volehat in temphim inferri , videlicet piopter stndium
avaritiae sive fraudes ,
qnod pioprium solet esse negotiantium lacinus
qnanta pntas aniinadveisione puniret, si invenisset aliquos ihi risni vel
vaniloqnio vacantes aut alio * cnilihet vitio mancipatos ? Si ea quae alihi
Miacod. ,
r. 159. b. lihere (tiiint), geri non patitur; qnanto magis ea ,

quae nusquam fieri licet,
plns caelestis irae merentnr , si in aedihus Deo sacratis agantnr?

3. Verum quia Spiiitus sanctus in columha super Dominum apparuit
recte per columhas Spiritns sancti charismata fignrantur. Qui autem sunt
in templo Dei liotlie qui columhas vendiint, nisi qui in ecclesia pretium
,
de impositione Spiritus sancti caelitus data lecipiunt ? Columha igitur ven-

ditur ,
cum manus impositio ,
per quam Spiritus sanctus accipitur, ad pre-
tiiim praehetnr. Sed redemptor noster catliedras vendentium columhas ever-
tit, quia taliuin negotiatoriim sacerdotium de.struit. Hinc est quod sacri
eanoiies simoniacum hoc esse clamant, et eos sacerdotio privari praecipiunt,
qui de largiendis ordinihus pretium quaerunt i). Cathedra ergo venden-
tium colmnbas evertitnr, quia hii qui spiritualem gratiain vennndant, vel
ante lunnanos vel ante Dei oculos, saceixlotio privantur. « Et non sine-
,
» hat , ut qnisquam transferret vas per templum. » De vasis dicit illis,

qiiae mercandi gratia inferehantur. Ceterum absit, ut vasa Deo dicata Do-
nnnus eiiceret de templo vel intro ferri prohiberet in templum, sed potius
innuinda et profana eliminat vasa de templo ac ne diutius inferantur. Ubi
fiituri sui examinis insigne praetendit exemplum quando non solum de ,
ecclesia onmes repellit ac separat reprobos, veriun etiam ne ultra ad tnr-

bandam ecclesiam intrent, aeterno eos verbere conpescit. Sed in praesenti
liaec vocatiir domus Domini, idest, cordis fidelium purilicatio ut non tan- ,
tinn peccata ,
qnae fueiant , divinitus inmissa compnnctio tollat ;
sed etiam
ne haec ultra repetantnr , divina gratia in eis perseverans adiuvet.
3. « nonne scriptum est
Et docebat, dicens quod domus mea, do-eis :
,
» omnihus gentihus?» Oinnibus quippe gentibus

nnis orationis vocahitur
non solum indaeae nec in uno Hierosolymae urbis loco sed in toto orbe
, ,
terrarum et nequaquam taurorum et hircorum et arietum sed orationis.

;
,
» Vos autein fecistis eam spehnicam latronum. » Qui ad accipienda munera

in templo residehant profecto quia qnihusdam non dantihus laesiones
, ,
,
exquirerent, duhium non erat. Domus ergo orationis spelunca latronuin

facta fuerat, quia ad hoc in templo assidere noverant, ut et non dantes
1 1) Ita S. Cyrillus apud nos in comm. in Ps. catoris , munerum corrvptionis eaiisa datio et ac-
XXXY. 12. Xsi'g diJ.ci^-!wXoii -n Tou Su()a SiSovroj etti' ceptio : fna?ms pcccatoris saccrdos ,
qui indig-
fSofi XafigavovTo;- x^'i aiJ.y^ru\oC v roC i'sj5u,-
xai' 710S altari admocct. Scllleet manuum impositione
Toti,- incLîoj; Tx 3uo-iacj-Ti?(ii'« ffôo-ayovTo;. MaHits pec- veoali.
BE VEXDEXTlCrS IX TK.1IPL0 ET DE FICD AREFACTA. 375
munera, studerent corporaliter perseqiii et dantes spiritnaliter necarent. ; ,
Templuni quippe et donuis Dei est ipsa inens atque conscientia lulelium. ,
Qnando enim in laesionem proximi perversas cogitationes proferunt quasi ,
in speinnca latronis resident : et simpliciter gradientes interliciwnt quando in

,
eos, qui in nuUo rei sunt, laesionis gladios defigunt. Mens euini fidelium non
iani domus orationis , sed spelunca latronis est , rjuando relicta innocentia
et simplicitate sanctitatis , iilud conatur agere , unde valeat proximis iiocere.
4. « Et cum niane transissent videnmt ficnni aridani , factam in radi-
}> cibus. » Non rami tantum et stirpes infrnctuosae fici , sed ipsa etiam
radix arefiendo «)*, signum divinae iii se reprobationis ostendit. \Lt lo- •Matiii.
Iiannes ait : « quia securis ad radicein arboris pcsita est. » Areiacta est
itaque ficus a radicibus, iit ostenderetur gens impia non ad tempus vel ,
ex parte corripienda , exteriorum in securibiis , et mox iniserante b) Do-

mino pro sua pietate c), posthinc restituenda libertati, iit saepe lactum sa-
cra historia refert , sed aeterna potius damnatione ferienda. Arefacta est
a radicibus ut intimaretiir nefaiida plelis non solum huniana gloria
, forin-
secus , vermn etiam divino favore funditus esse destituenda. Nam et sa-
lutein , et vitam, et quam c/) accipere poterat patriam ,
perdidit in terris.
CLXVIIL SERMO SAINCTI AUGUSTINI DE S.ANCTA DEI GENETRICE MARIA i).
i.iVlariae nuptias virginis , et thalamum cuin illaesa virginitate e) , Pi',

),"'
temeraria narrare conatur humilitas. Jpsius /) tainen ipsa di"-netur trepidis

sensibus adesse divinitas. Neque enim parvi ratio tremoris assumitiir, qiian-
do humanis vocibus secreta deitas praeconatur 2), ut inmortalia mortalitas
explirare contendat. Dum
nobis pro fragilitate corporea vel sentire suf(iciat,
ut creatoris sui referat creatura cum virgine immaciilata consortiiim, pro
quo legatio dirigitur angelorum. Nain cum auctor lucis in siiae residens
palatio claritatis, praefulgentis solii dignitatem , incomparabili luininis, de sui
praesentia splendore perfundens astris rutilantibus coruscaret
, ,
, et «rein-
matam stellis radiantibus regiopem .serenis iugiter aspectibus decoraret
solis quoque nieatns vel lunae dellquia suis interciirrere vestigiis aspexis-
set, tiiiic etiam
famulantibus sine ccssatione cautela
sollicita angelis
di-
vini oris avide sustinebantur imperia. Ut qiiod .sacrati
sermonis arcanum
j)roferret arbitrium angelicum claritate servitium patefaceret.
,
Inter caele- f «J- a.
stium itaque Dominus sollicitudines .sanctionum terrae doliiit pereuntis ,
interitum ne quod divinae institiitionis bene prompta sollertia

,
nascenti
Co<I. areftMo. - Cod. mirante. - h)
non sinc lilura. -
- e)
</)
AdditUf iii
Cod. p,«( Un,tmn pirtatan
cod. dcii,ili.s. -f)
r)
avamnuam
Cod <jvamquam.
Id est iMmililalis.
.
,1)
DAuctorMilleloquiiT.ILcoLllSI.Iegebatliuno suslino iuveni f.miiiaiis fuisse videtui-

quem di-
Augusnn. (si credeie satis diguum est) sermone.n versum a senis stilo fuisse, Maurini ob^êrvarunt
MmiUterein.tio: Thalamos Mariae H têcrelacon- Afer Capella
2) <l\x,iv^t praeconam Forcellinus
'''(jm
,
sub t.tulo de annuntiat.one Mariae vii-ginis. dicebat inusitatum nêpraeconor. Nunc apud alVum
.>>tilus certe liu.us sermouis accedit ad illum pri.ni Ausustiuum id in usu apparet. Infra etiam vra^-
vat.ecrmonis, nec non LVII. LXXI.LXXII,qui Au- cono , an.
,
376 SERMO CLXViir.
(lederat mundo , invidente posset snbverti diaholo. Et niiseratus est mer-

t-edeni sui operis sic perire ,
quam pridem ia homine dignatus fuerat fa-
Jirioari ,
qui nuper ex lutea conspeisione primum fbrmaverat liominem
nou ad contiimeliam scilicct sed lionoiem. Nam cum stragem mundi ca-
dentis , diaboli concurrcre videret ingeniis , niachinationi divinae dexteram
supposuit acternac virtutis; ct tunc liliuin dignatus est Deiis siib incarna-
tionis lege producerc, per quem miindi posset pcreuntis fabricam restau-
rare : iit quod miindana polluerat, consentiendo satanae venenis, obscenitas,
snrgentis de Deo lilii mundaret sancta nativitas. Et quod crassator i) ille
nequissimus per Adae potuit nocere peccatum, ad indulgentiam redeat

per dominum lesuin Christum. Quem tunc Dominus oris parturientis ar-
cano , et linguac gcneiantis ex utero suum proferre voluit Verbum , in
cuius sermone pendebat omnium progenies nationum.
3. l^rotulit ergo de verbo Verbum, quod ante saecula cum eo caelestis
throni possiderct imperium. Et voluit sibi incarnatione nasci dominuin sae-
culo ,
qiii seciim consors conscmpiternus a) regnat in caelo. Tunc quoque
elegit sibi in Maria spiritale Deus hospitium, cum qua caelestium intercur-
reret scriptura pactonnn , et nulluni nasceretur virginitati dispendium. De
sublimi nainque solio ,
quod iinmensae liicis splendore circumfluo, artifex
constriixerat sermo , et architectante lingua formaverat camerata suspendio,
dum cohortes astantium et legiones ofiicialium conspiceret angelorum , in-
struxit cum Gabrihele secreta colloquia ,
per quae divina possent inviolata
castitate celebrari coniugia : quem sacris praemonens affiitibus dcstinabat di-
cens3).-Suscipe Gabrihel , suscipe suave legationis huius officium ,
peractu-
rus sanctum cum Maria commercium
nostrum terris proferente man- ,
quia te
datum miindo nascetur maritante Verbo de virginitate remedium. Para-
,
nyniphum te divini iubco interesse coniugii unde meae virtus assunipto ,
homine gcrminet deitatis, et integra permaneat substantia castitatis. Mun-

dum facies ascribi dotalibus et thalamorum pretio caelum tua conferat ,
pro dote proinissio quia talem eius utero nasci gaudeo filium cui etiam
, ,
in carne exercitus deserviat angelorum. Namqiie haec genitura est inunor-

talis, quem mecum regnare mundus sentiet coheredeni, ut doceatur aequalis
merito licet semper coaeternus niecum regnavit in caelo. Qui quamvis in
,
me aequalem inei in omuibus compos habeat dignitatem nostram tanien

, ,
suo nascendo non minuet consortio maiestatem et pernianel)it nostrae po- ,
testatis integra soliditas , quia deitatis a se non separatur hereditas , sed

humanis afferam cladibns salutis aeternae substantiam. lesum carnaliter na-
sci censeo per Mariam quae nullam sentiet de integritate iacturam. Et ne
,
dubitet mater sui vocari Domini quem ego meum filium volui nominari. ,
Sicut per musicam David propheticam praeconavit dicens *: filius meiis es

1) Crassafor pro grassator. Priore modo pronuii- bus de Ninivitis et de .Susanna. Alius (juoque milii
ciant adliuc noinaui: crassatori est antiquus et perelesans
, crassazioni. in manibus f;raecus ser-
2) Animadverte vocabuluni consempiternus. mo dramatico scheiiiate instructus. Insuper proso-
3) Sequitur pars quasi dramatica, ut in sermoni- popoeiam ne ipsi quidem Ciceroni inusitatam siimui.
,,
DE SAXCTA DEI GKNETRICE MARIA. 377
tu , ego Ijodie genui te. Et ne ingrate suscipiat fieri se suo Doniino ma-
treni , cui me esse volui sine coniuge patrem neque enim sunt in aliquo ;
recusanda coniugia ,
quando permanet castitatis illaesa; Spiritus sancti
ratio
sermone praeguabitur ,
per quam nuindus cum genuerit iocundetur. Et erit
sui mater auctoris, cui nomen exhibere gratulor genitoris. Deserviat ita-
que pro niatrimonio caelum, et pro dotalibus chorus innumerabilis an-
, ei
gelorum. Quamvis quid non subiaceat thalaniis qui consortia meruerit

, ,
deitatis ?
3. Tum Gabrihel angelus solHcita velocitate festinus , ad terras per

caeli tramitem commeabat. Ilh namque per auras alarum velificante na-
vigio crocea lacertorum f ulgebat extensio cul divina fiierat commissa le-
, ,
gatio. Qui cum per crassas nubiinn cpiodanunodo densitates et per astri- ,
feras caehs camerantibiis regiones ,

cpjasi gradatim mandati conscius per-
volasset ,
praecipitatis pennaruin alacritate remigiis , caehnn volans mi-
scuit terris , cjuia de terris Dominus elegerat maiestatis. Tunc
INlariain
etiam terris insecht sacrum portans ^hiriae mandatum in cuius corde Do- ,
minus sibi iam parabat hospitium cuius etiam obtinuerat maritante Ver- ,
bo consortium. Et ait ad eam angelus dirigit tibi Maria verl)um Do- : , ,
minus, per quod Dei nascetur deitate simihs lesus Christus cjuo na- ,
scente carnahter consempiterno sibimet fiho chabohis nocere non prae- ,
valeat mundo ,
quia in eo totius saecuh constat rediviva redemptio. Spi-
ritus in te residet Dei patris , de quo propaginem suscipies Salvatoris et
maculam tuae non senties castitatis. O quam veneranda jiraegnacitas i)
de cjua nulla dolorum pariench nascitur chfficultas cjuia integra permanet ,
inviolata virginitas! Neque enim deitatis transitus clausa potuit virginalis ,
gratiae portaruni repagula reserare ; cum praecedente iam tempore per pro-
phetam Dominus dignatus fuerit praenuntiare dicens *: « vidi portam in do-
» mo Domini clausam. Et dixit ad me angelus: porta haec cjuam vides, non ,
» aperietur, necjue ahcjuis jier eam transiet cjuoniam Dominus solus intrat ,
» et egredietur per eam et semper erit clausa «. Beata itaque foetante prae-
,
gnata est subinde sermone ; et interclusa virginitatis latebra ad opera ,
sj)atiosa se coepit breviter dilatare : et tunc divini palmitis novehante Verbo

materies, botrum divinae sobohs , intra innnaculatae scrobis spatia nutrie-
bat. Occultabatur spiritalibus intra humanitatem deitas nutrimentis et ;
intra angusti corporis metas, caelestis versabatiu' origo sermonis. Retine-

bat occultam intra se humanitas deitatem et propriiun Maria j)ortare ;
exultabat auctorem, quia caelesteni in se.meruerat foecundante ver])o oer-

miiiare i)roj)aginem. Tunc itaque divini sermonis paulatim crescebat
per
modos ampliata praegnacitas, et inviolata regnabat cum praegnacitate vir-
guutas. Intra brevitatem vertebatur viscerum quem totum ferre vix po- ,
test caelum: humani dignatus est pectoris minima versari per spatia cui
,
IObserva vocabulum praegnacilas. F.t quidem persimilis natuiae vocabuluui praegnax, c/i. Lexicis
furianettus adnotaverat ia Fulgentio mytliograplio ergo adiuDgatur.
378 SKRMO CLXIX.
caelestis tlironi iioii siiHiciuiit pro deitiile palatia. Qiii plnrilxis expletis
lniiiiaiiitatis luorc nionsilMis, per iiilaesaiii virjîneni prodiieitur partus quia
;
piidor laedi iiou potuit, Iranseunte Christo , virgineus. Superest , ut qui

pro nohis et iiasei suh earnis conditione dignatus est, et nou despexit
pro nostris peceatoriim cxcessiluis erucifigi caelestibus uos reguis per in- ,
dulgeiitiain praecipiat sociari. Qiii cum Deo patre, iudissolubili societate vi-
vit et regiiat, in uiutate Spirilus sancti , per oiiiuia saecula saeculoriini. Amen.
Inter vmltos qui de obitu et sepulcro, vel etiam resurrectione S. lohannis evam/elistae scri-
jjscrunt, eminct doctrinae co^na P. Augustinus Calmelus in dissertatione , quam lohannis evangelio
praeposuit. Ibi r/uod ud rem nostram. adlinet , obsermt dictiis Calmetus, iam aetate sancti Augustini
plurcs ca persuasio/w occupatos ftiisse , in ephesino tumulo udhuc viventem apostolum lohannem iacc-
rc , exlrema iudicii die illinc prodilunim. Keap.fe Augiistinus in loh. tract. CXXIV. 2. et 3. multis
verbis opinionem illam exponit, quae studiosi lectores vidcant. Hoc sublato obstaculo historiae aegre
credibilis ,
qwam Augustinum cognovisse constat, non dubitavi sermonem hunc in auguslinianorum
serie rctiiierc ,
qiiamquam fortasse cenlo quidam csl ex Augustini variis scriptis contextus.
CLXIX. IIOMILIA BEATI AUGUSTINI EPISCOPI DE SANCTO lOIIAKJNE EVANGELISTA.
p^JT.â!'
"'^' P
1-A ostquam domiuus lesus siguificavit Petro qua morte elarificaturus
•loh. XXI. r,8.
esset Deum , protinus adiungit : secj[uere nie *; ac si aperte dicat: quia ipse
prius pro tua redemptione crucis supplicium subire non timui ,
quid tu pro
mei confessione nominis, crucem pati formidas.'^ quia eo gloriosiore martyrii
palnui glorificaberis ,
quod in' liac promerenda magistri iter sequeris. Con-
versiis Petrus \idit illum discipulum cpiem diligebat lesus sequentem. Hinc
patet, (|uia cum dixisset lesus Petro , sequere me , surrexit de loco con-
vivii et coepit abire. Secutus est Petrus , secutus est ille discipulus quem
diligebat lesus , lohanneiu videlicet ipsum qui hoc scripsit evangelium.
,
Diligebat autem eum lesus non , exceptis ceteris siugulariter solum sed , ,
prae ceteris familiaribus unum quem specialis praerogativa

,
castitatis am-
pliori dilectione fecerat dignum. Omnes quippe diligit qui ,
omnibiis di-
-loh.xv.i.. cit: sicut dilexit me pater , et ego dilexi vos *. Sed huuc prae ommbus
diligit, qui virgo electus ab ipso , virgo permausit. Tradiint namque hi-
storiae quod eum de nuptiis nubere volentem vocaverit a) ,

et propterea
,
quem a caruali volumptate b) retraxerat, potiore sui amoris dulcedine do-

navit. Qui et recubuit iu caena super pectus eius. Qiiod autem disci-
pulus ille super pectus magistri recul)uit , non praesentis solummodo di-
lectionis , sed et futuri signuin inysterii figurabatiir. Eteuim tunc iani
evangelium ,
quod idein discipulus eiat scripturus , uberius atque altius ce-
teris sacrae scripturis paginis arcana divinae maiestatis esse comprehen-
,
surum. Quia enim iu pectore domiiii lesu, sunt omues thesauri sapientiae,
•coioss. II. 3. et scieutiae absconditi *, merito super pectus eius i-ecubat ([uem maiore ce- ,
teris sapientiae et scientiae singularis c) munere douat. Ceteros quippe evan-

a) Pxaef. ante tracl. in evang. lohannis. — b) Ita cod. qui est arcluiismus. — c) Cod siiigulis.
,
I)E SA.VCTO lOIIANXE EVANGELISTA. 379
gelistas novinuis plura de miraculis domini Salvatoris ,

panciora de divi-
nitate locutos. loliannes autem perpauca de liumanis scribens actibus, po-
tiusexponendis divinae naturae institit arcanis patenter insinuans qnanta ,
de pectore lesu fluenta doctrinae caelestis quae nobis rnctaret, hauserit. ,
(cHunc autem cum vidisset Petrus, dicit fesu: Domine hic autem quid.*'
•>,.
Quia se l)eatus Petrus audierat per passlonem crncis gioriiicaturum esse

Deum , fratre et condiscipuio cognoscere
voluit etiam de qua esset ipse ,
niorte,perpetuam transiturus ad vitam. «Dicit el lesus: sic eum volo manere

donec veniam quid ad le ? Tu ine sequere. Non inquit euni per passio-
,
, ,
nem martvrii volo consummari, sed absqne violentia persecutoris diem ex-
pectare novissimnm quando ipse veniens eum in aeternae beatitudinis
,
mansione recipiam. Et quid ad te ? Tu tantum crucis patibulum snbeundo ,
mea te vestigia secjui debere memento. jNon ideo ait Dominns de beato
lohanne sic eum volo manere, quia non et ipse labores antea mnltos pro
,
Domino pressurasque malorum non toleraverit qui et in actibus aposto- ,
lorum cum ceteris apostolis flagellatus invenitur qnando ibant gaudentes

,
a conspectu concilii quoniam digni habiti sunt pro noinine Doniini con-
tumeliam pati *. Et a Domitiano Caesare in ferventis olei doiium missus, in •
aci. v. 4i.
ecclesiastica narratur historia i): ex quo tamen divina se protegente gratia,

tam intactus exierit quam fuerit a corruptione concnpiscentiae carnalis ex- r. 22-. h.
traneus. Nec multo post tempore ab eodem principe propter insuperabi-

lem evangelizandi constantiam in Patmos insula exilio relegaretur. Ubi hu-
niano licet destitiitus solatio divinae tamen visionis meruit crebra consola-
,
tione relevari. Denique ibidem apocalypsln, cpiam ei Dominus de statu

ecclesiae praesenti vel futuro revelavit , nianu sua conscripsit. Unde con-
stat promissum sic manendi , donec veniret Dominns, non eo pertinere
quod sine labore certaininis victurus in miindo sed illo potius qiiod sine
,
dolore passionis transituriis esset de mundo. Sic enim iii patrnm litteris
legimus. Cum longo confectus senio 3) sciret immince diem recessussui,
convocatis discipnlis suis per moninienta exhortationum, ac missarum cele-
brationem , ultimum eis patelecit diem. Deinde descendens in defossum se-
pulturae suae lociim , facta oratione positus est ad patres suos tam liber a ,
dolore mortis, quam a corruptione carnis invenitur alienus.

3. IUud etiain 3) in his duobus
quem non apostolis Petro et lohanne ,
moveat ad qnaerendum , cur lohannem

Dominus cum ip- pliis dilexerit ,
sum Dominum j)liis dilexerit Petrus.^ Ubicumque enim se commemorat

lohannes ut nomine suo tacito ipse possit intellegi hoc addidit, quod
, ,
eum diligebat lesus. Porro quod apostolus Petrus plus aliis dilexerit Chri-
stum possunt quidem documenta miilta proferri. Sed ut longe in alia
,
non eamus, ipsius tertiae manifestationis Domini paiilo superiore lectione,

1) S. Hieronymus in IMattli. cap. 20. prae manibus habeo.
2) Haec et sequentia aliijuot verba extant in prae- 3) Sequens quaestio de Petri et [oliannis erâ
tationibus ante evangelium loliaunis in antiquis bi- Christura aniore, sumitur e,\ trnctatu CXXIV. 1 in
Lliorum editionibus v. gr. Paris. an. lOGG. quam evangelium lohannis.
:
380 SER.MO CI.XIX.
([uae istam ])raece(lit , satis evidenter aj)|)aret , ubi iiiterroiâns euni tlixit
(lilif-is nie plus his ? ({uod uti({ue sciebat , et tanieii interrogahat , ut etiani
uos (jui leginius evaugehuni , anioreni Petri erga Doininuin , et in illo in-
terrogante, et in isto respondente nossenius. Quod autein iii eo (piod re-
spondit Petrus aino te , non addidit pliis his ; hoc respondit, cpiod de se
ipso sciebat. Non enini quantuin a quolibet diligeretur, scire poterat, qui
cor alterius videre Jion poterat. Sed tamen superioribus verbis dieendo
etiam Doinine, tii scis ; satis et ipse declaravit , scientem Dominum inter-
rogasse, qiiod intcrrogavit. Sciebat igitur Dominus non solum quod dili-
geret , veriim etlam (piod illis plus eiim diligeret Petrus. Et tamen si pro-
ponamus quaerentes ,
quis duorum sit melior , ntrum qui plus, an qui nii-
nus diligit Christum ,

quis dubitabit respondere , esse eiun ,
qui plus diligit,
meliorem .• Item si proponamus, quis duorum sit melior, ntruin qiiem minus
an qucni j)]us diligit Christus ; euin qui jolus diligitur a Christo, melioreni
j)rocul dubio resjiondebimus.
4. Adgrediar igitur in eius manifesta niiserieordia cuius est occulta iu' ,
stitia, de solvenda quaestione j:)ro viribus, quas ij)se donaverit disjoutare i). ,
Sic enim , inquit , volo manere , id est sic eum exjiectare iinem conditio-
nis j3roj)riae, non finem mundi. Quod autem subdit donec veniam non , ,
solum de generali illo quo niundus resolvendus est, sed etiam de hoc quo
,
qiiotidie sanctos suos visitare dignatiir adventu , accij)i j)otest. Quod vero
ait : diligis me j)lus his? potest ita intellegi , nt lohannem hoc loco, qui
.sj)ecialius dilectiis , a ceteris excijieret. Sj)irifaliter iuxta mysticnm sensum,
in Petro actualis vita, in lohanne contemplativa significatur , in ntroque
j)raesens jiariter et futura. Ecclesia auteni , cuius Petrus ,
j^rojDter jirima-
tum apostolatus , figuram gerebat , claves a Christo regni caeloruin accepit 2)

in petra, idest potestate solvendi ligandique peccata. Quod enim est per
jirojjrietatem in Christo ecclesia, hoc est per significationem Petrus in j)e-
tra, quod significatione intelligitur Christus j3etra , Petrus ecclesia. Haec igi-
tur ecclesia ,
quaiu significabat Petrus quamdin degit in malis sequitur
,
,
Christum in eis qui pro veritate certant usque ad niortem. Quibus ideni
Petrus ait *: Christus pro nobis passus est , relinquens nobis exemjilum ut
sequamur vestigia eius. Ecce propter quod ei dictuni est :
sequere me.
Est alia vita innnortalls quae non est in nialis ,
, ubi facie ad faciein vi-
debimus, quod hic per sjieculum et in aenigmate videtur. Diias itaque
vitas 3) sibi divinitus praedicatas commendatas novit ecclesia quarum una ,
:
est in fide , altera in sjiecie : nna in peregrinatione , altera in aeternitate:

una in labore , altera in requie: una in via , alteia in jjatria : una ciim
hoste j)ugnat , altera sine hoste repugnat. Ergo una l)ona est, sed adhuc
1)Beinde discedit Augustiims a suo tractatu in tibi dabo clares regiii caelorum. [Qiuvcumque li'
lohannem. r/tiperis in terra etc.
2j Siciusermoneed. CXLIX. 7. Petrus in multis 3) Rursus partiin ex tract. XXIV. in loii. uec
locis Scripturarum apparet quod personam gestet non in Breviario romano die 20. decembris. Kst
ecclesiae: maxime illo in loco , ubi dictum est eniin codex vat. tx. juaxiniae niolis clioralibus.
,
:
I)Iv SAXCTO lOIIANSE EVANCELISTA 381
niisera; altera nielior et beata. Ista significata est per apostoluni Petrum ,
illa per lohanneni. Ideo huic dicitur, seqiiere nie. De illo aiiteni , sic euin
volo inanere , donec veniam redditurus bona. Sic eiiin volo nianere , id est
expectare. Qiioiiiaiii (piod ])er euin significatur , noii utique nuuc , sed
cum venerit Christus , iniplebiturk
5. » Hic est discipulus, qui testinioniiun perhibet de his , et sci'ipsit
» haec : f> Hic manifeste beatiis lohaunes suam personam designat ex of-
(icio ,
quam designare vitat ex vocabiilo, Perhibuit quippe testiinonium ver-
l)um Dei praedicaiuk), ])erhibet etiani nunc ]iandendo. Siqiii(k^m a tem-
jwre domiiiicae |)assionis, resiirrectiouis , et ascensionis iii caelum , usrpie
ad ultima Domitiani ]irinci])is temjiora ,
])er aniios circiter sexaginta et
qiiinque , absqiie iillo a<h)iiuiculo scribeudi , verljum ]iraedicabat. At iilji
a Domitiauo , qui secundus })ost iNeronem Cliristianorum j)ersecutor exti-
tit , exiiio inissus est , irrumjientes iii ecclesiam haeretici ,

quasi iii de-
stituta a jiastore ovilia ]uj)i, Marcion, Cerintiius, et Ebion , ceteri(jue Aiiti-
ohristi , <jui Christum fulsse aiite Mariain negaliaut , siinj)]icitatem lidei
evangeiicae jierversa macidavere doctrina. Sed ciiin ijise j:)ost occisionem

Domitiani, jiermittente jiio jirincijie Nerva, rediret Ejiliesum comjjulsus ,
al) omnibus jiaene tunc Asiae ej)iscojjis , et imiltariim ecclesiarum legatio-

iiibus de coaeterna jjatri divinitate Cliristi altius sermonem facere , eo quod
in trium aliorum evangeiistarum scrijitis de humanitate eius sufficientem
sii)i viderentur habere testimonia. Quod ille se non aliter facturum le-
sjjondit, nisi indicto ieiunio omnes in commune Dominum j^recarentur
ut iJio (ligna scrii)ere jiossit. Et iioc ita j)atrato , instructius revelatione
Sj)iritus saiicti gratia debriatus i) , oinnes haereticoriim teneliras j:)atefa-
cta su])ito veritatis luce disjûlit. In j)rlncij)io , inquieus, erat Verl)um ,
«tVed)um erat ajûd Deuin et Deus erat Veriium. Similemque initiis to- ,
tum sul sermonis cursum faciens, Dominum nostrum lesiim Christum sicut
verum liominem vere ex liomine temjjoraliter factum, ita etiam veruin Deum,
vere ex Deo jâtre aeternaliter natuin vere ciiin jâtre et Spiritu sancto ,
existentem semjier clarissima assertione jêrdociiit , inimo omnia divinae :
veritatis , et verae divinitatis ,

quantiim alteri mortalium niilll licuit, arcana
reseravit. Et hoc virgini privilegium recte servabatur, iit ad scrutanda
Verbi incorruj)tibilis sacramenta , ineorriij)to ipse non solum corde sed et
€orpore j^roderet. De cuiiis dictorum veritate quam sit nemini ambigendum,
ij)se quoque curavit ostendere. Qui cum dixisset : liic est discipulus qui
testimonium perhil)et de his , et scripsit haec , continuo subiecit et ait
et scimus qiiia veriim est testimoniiim eiiis. Quia ergo et nos cum ceteris
iidelibus sciiniis veriim esse testimouium eius omnia ut re(;ta , curcmiis jier ,
iide intellegendo recte operando exercendo qiiod docuit ad dona per-

, , ,
veniamus sempiterna quae promisit praestante domino nostro lesu Cliri-

, ;
^sto, cui est lionor et virtus et iinperium cuin Patre et Spiritu sancto in
saecula saeculorum. Ainen.
I) Observa vocabulum debrialus.
,
382
CLXX. SA^CTI AUGUSTIINI FRAGMENTA.
Sef/iiens Jragmfnlum mittebat ad me olim R. P. (ktavius Frcmffipanius cx monaslerio easinen-
si, sumptnm ex codice , inserendumquc sermoni CLMI. 2. de paschale in appendicc muurinii p&st
rcrba ut rcdivivo corporis usui renascatur.
Nativitas cnim re5iirreotionis apiul inferos , niors est qiiaedain infe-

roriiin. Mors inorleiii qiiodaininodo patitiir, (linn ei invitae defiinetoriiin
innltitiido snljtraliitiir. Post dies oeto itermn erant discipuli intns , eE
Tliomas ille (pii tiine eiiin eis r.on fiierat, (piando j;avisi sunt diseipu-
li viso Doinino. i'^t qiii referentihiis postea diseipulis dixit : nisi vide-
ro fixuras elavoniin , et inittain digituin meiiin in latiis eius, non cre-
dam. Hoe ergo hodie cnni discipulis rehquis posito , venit lesus ianuis
clatisis. Sic oportuit venire , uhi cor incredulitate clausuin , erat ildei lu-
ee reseranduin. Non immerito ergo etiam octavus dies pari vi , pae-
ne pari devotione, celebratur ,
qua ille celebratus est , a quo octavus
dies iste nnmeratiir. In illo eniin resurreetio acta , in hoc conGrmata
est :
nec ininiis diira atque tenebrosa hic inereduhtatis ianua ,
quam il-
lic inferni jjorta praerumpitiir. Venit ei^go , in(piit, lesus ianuis clausis.
Est quod nos quoque cum Thoma dnbitemus, nisi facti respiciamus au-
'
ctorem. Sed si nenm esse, de quo lofpiimnr, cogitemus, cui nihil invium,
cui humanum (pioque peetus perviuin eonfiteinur, cui lioc idem corpus
ita lus. non soluin ianuis clansis *. In ipsa statim salutatione : pax vobis. Hanc ergo
nobis semper afferat , haiic a nobis reposcat , hanc a nobis inveniat ,
hanc relinquat. Deinde dicit Thomae infer digitnm tuinn huc et vide : ,
manns meas et affer manum tuam, et initte in latus nieuin, et noli esse
,
incrednlus, sed fidelis. Non est meum meos Indificare phantasmate vanam ,
imaginein visus timeat, veritatem corporis manus et digitus explorent. Potest

fortasse aliquando oculos ealigo decipere ,
palpatio corporis verum corpus
agnoscat. Spiritus inquit , carneni, et ossa non habet, sicnt me videtis
hal)erc. Quod ostia clausa penetiavi, sola est virtus divini Spiritus non ,
sola carnis substantia : alioquin quid profuit iiie suscepisse hominem si ,
piguit suscepisse? Respondeamns ergo et nos , et fateainur cum Thoma

in quo miraculum divinae virtutis exposuit. Tu Dominus meus, et Deus
meus. Nobis enim ille dubitavit , nobis exploravit, nobis in illo Dominus
mauiis et lateris viilnera eontrectanda permisit. Dicit ei lesiis: (piia vidisti
me credidisti : beati (pii non viderunt, et eredidernnt. Habemus ergo et
lirmitatem palpata videntium, et beatitudinem non visa credentium.
SANCTI AUGLSTINI IRAGMENTUM

PERTIINENS AD DISPUTATIONES CONTRA MANICHAEOS.
In codice vaticano , olim Rcginae Svecorum DLXIX. ( qui ex mtiquioribiis sumptus fuit gal-
licanis codlcibus ) p. 18. post anathematismmn , quo concluditur libcr secundus actorum sancti Au-
gustini cum Felice manicliaeo , sequilur alius anathematismm , sine dubio eiusdem Augustini ,
qui
videtur inediius : nam el quae ibi in codice sequuntur, snnt Augustini , nempe illud vuUjatum a
Ex .-^lilrr. l.iy. I'up,
:3kt^P
?.> ,vM,c /..V.VIV/ lapililli
âi
Pliiiu. yXJ ,_;.<i^3,.ai'::3'

383
Lovaniensibus Commonitoriiim, sub titulo epislolae 2^4, rt alitid quod extal in editione maurina
( ed. Paris. T. XIII. in append. col. 37. ex Sin/iondo Conril. Gall. T. J. p. 209.^ Tum
rero et nomina plerague ,
quac in hoc scripio lcyunlur, frusira alibi quacrentur aptid Augustinum.
i\e quid dicam de formula prorsvs dioersa rccipicndi novos 3Janichaeos seu Paulicianos , guae
rxlat in Gallandii bibliotheca T. XIV. p. 87. Rccilemus enjo frafjmcntum ,
quod nos quidem exci-
disse a Jine libri II. contra Felicem manichaeum cxislirnamus.
Ego Giêscoiilus uniis <ex Manicliaeis scripsi, cjnia si discessero ante quam
gesta sxibscribantnr , sic sini habendus , ac siManichaeum non anathema-
verini. Felix conversus ex Manichaeis dixi sul) testificatione Dei me om- ,
nia vera confiteri , de quo scio , esse Manichaeos in partes caesarienses

Mariani et Lampadiam uxorem Mercurii argentarii ; cnni quil)us etiam apud
electum Eucharistum pariter oravinuis; Caesariam et LuciUam fdiam suam ;
Candidum qui commoratm- Thipasa, Victorinuiu i), Hispanam Siin[)U- ,
cianum Antojiini patrem Pajilum et sororem suam qui sunt llippone,

,
quos etiam per Mariam et Lam])adiain scivi esse Manichaeos. Hoc tantum
«cio. Quod si ahud inventum fuerit me scire supra quam dixi, me reura
ego iiise confiteor.
DE NOVIS SANCTI AUGUSTINI SERMOXIBUS
EX CODICIBUS A?;IPLISSIIMI CAPITULI VERONEJiSIS.
1 andem aliquando post lot vaticanas beatissimi Auguslini copias . haud rninore
alacrintte accedimus ad pretiosas aliquot eiusdem sancti doctoris relicjuias , quae
ex antiquis veionensium lUL Canonicorum codicibus ad nos feliciter pervenerunt.
Aamque amplissimi illius €oIlegii veterem bihliolhecam quis fama saltetn celehrari
ncn audiit? Quae postquam superiorc saeculo anno MDCCXJII ex abdilo et ma- , ,
ceriis atque ohlivione sepultG cubiculo emersit docti certatim Iwmines ad scru- ;
tandos illos vetustate vencrandos codices ccrtatim incubuerunt ; atque in primis

Scipio Maffcius . lum Blanehinius , Cennius . Ballerinii fratres , Vallarsius , Za-
rharias ,
Niebuhrius borussus cum sociis ; nosque adeo ipsi , qui favcntibus sum-
ma cum facilitate Canonicis , Virgilii aliqunt inlerpreles . et saneti Cyrilli alex.
commcnlariorum in psalnios proocmium cum speciminibus aliis, indidem extu- ,
hmus, lam vero cum antc hos annos studiorum suorum causa quorum tot egre- ,
gios fructus edidit Bomae revcrendus dominus losephus Brunatus 'sa-

, versareiur
cerdos, Salodiol) nohili ad Benacum oppido oriundus; et me quem familiariler
.
saepe adibat cognovisset augendis Augustini scriplis curam impendere. de vero-

,
nensibus tcmiyestive codicibus sermonem inlulit cx quibus novae aliquot copiolae ,
sperandae forenl : quod ne fruslra loqui vidcrelur adversaria sua mihi protulit, ,
uhi nonnulli Augustini \sermones erant Verpnae de schedis fralrum Balle- , a sc

nniorum, qui ex codice capilulari LIX, hauscranl diligenter exscripti. Erant ,
I) Prorsus de lioc ViiMorino iiiaiiicliaeo tota est 2} P. Bcmhus iii iiovo pociiiate, dii titiilus Sarcs
«i)istola Augusliui CC.KXXVI. apud nos in Spicii. v. 177, roin. T. VIII. ita cani{
FMulacit dixltque suum de nomine pulchrum
Satodium , antiquam migrans guo transtuUt urbeni.
,;
384
aiiiem l. ef 2. de paenitentia. 3. de rarnis resurrertione 4, de inrarnatione , pas-
sione , ac rcsurrectione Domini; quem postremuni lamcn R. lirunatus tractntum
Auguslino licet inscriptum. Idacii potius rhronographi aut Vigilii tapsensis foe-
tum esse iudicahat. V.x eodcm codirc sumpta mihi ostcndebat augustiniana frag-
menta alia dc quibus suo loco dicam.
,
II is cgo magnopcrc lactatus nohilissimi patris scriptis, quac in ius mcum ad di-
vulgandurn libcntcr ct cum summa humanilate tranfcrebal H.Iirunatus, dicta ctiain

» Maffeii consideraham r. gr. in cius Anecdotts p. 82: udno Augustino multac cx Itis
» mcmhranis dcdirantur. Scd praccipuc sunt eius sermoncs ^'ariis in rodicihus in-
» tcrspcrsi , (juonim qualuor inlcr cdilos haud reperio. » Tum in Verona illusirata
ed. fol. jxirt. III. cfip. 7. col. i'Vi. « Trc scrmoni col nomc di S. Agostino di ,
n buon colore , non piii icduli.n Alihi etiain iniro rum amorc de his codicibus
scrihit Maffeius c. ad Cassiodorii romplcxioncs ct in ohscrvationi-
gr. in praef. ,
hus littcrariis T. I. Quae mccum rcputans sumpsi animos ut ad amplissimum vc- ,
roncnsium Canonicorum collegium scriberem , vellent pro sua bcnignilale et sacra-

rum doclrinarum amorc indulgerc abscnti mihi ut per aliqacm industrium virum
,
vetuslissimos sdllcni scrmonum Auniustini codiccs retractandos curarem vestisa— ,
remquc numquid ihi Augustini ineditum forte fortuna lalitaret. Meas vero pre-
ces apprime commendavit favor et auctoritas doctissimi ac disertissimi Vcronensis
cui iamdiu non patriae tantum communis verum etiam
cpiscopi R. P. Aurclii Miiti ,
,
amiriliac vinculo dcvinctus sum. Qua indulgcntia amplissimi Collcgii impctrata ,
dedi porro littcras ad R. dominum Vlacidum Rrixianum bibliothecae illius doctum

custodem orans , ut pro sua cxcellente pcritia, et in litterariis curis constantia , po-
tiores aliquot S. Augustitii codires mei causa pervolutare non recusaret. Quod cum
ipse impigre confestim egisset priino quidem illos ex anticpiissimo codice LIX.
,
fidelissime ad litteram exscripsit sermones quos iam R. Rrunalus ex apographo,
ballcriniano sumpserat. Deinde et pervetustum alium LXXVII. gravi labore mira-

quc sedulitate inspexit codiccm undc itcm nonnullos alios S. Augustini sermo-
,
ncs (
pracfer quaedam monumcnta de quibus postca ) luce dignissimos carpsit
quos singulis quemquc locis dchita notitia donabimus. Tum efiam ulriusquc codicis
confincnfiam pcrdiligcnli commendavit syllabo , ct quo quisquc scrmo- libro editus
esset , vcl nondum vulgafus , sapienfer admonuit. Dcniquc utriusque codicis scri-
pturam piclo speciminc misit qua/n nos aere cudendam ruravimus. ,
Idem R. Rrixianus cocliccm mihi quemdam suppeditavit memhrancum venu- ,
stum, ex vcronensi cive pretio redemptum in quo praeter alia opusculum Au- , ,
gustino inscripfum confincfur cui titulus cur Deus fieri voluit homo, ad Adeoda-
,
tum; qiiod tamcn ego genuinum esse Auguslini nullatcnus persuadere tnihi polui;
tum ideo praesertim omisi , quia Milleloquii augustiniani auctor Rartholomaeus
urbinas tofum, variis licet segmenfis disfractum , in suo volumitie laindiu exhi-
bucrat. Ceferoqnin hic qui in meam potcstatcm venit codex , inemona etiam ac
stemmate possessoris illustris . mihi apprime carus accidit. Ut enim fert eius in-
scriptio , fuif olim Consfaiitii Sfortiae Pisauri domini, cuius vifam a me in Spi-
,
cilegii rom. tomo I. editam sfilo scripsit Vespasianus florcnfinus ; qui

, ingenuo
infer cefera mcrita , insignem eius bibliofhecam memorat a patre Alexatidro ,
pnncipe acccptam , scd ah ipso multis rodicihus aucfain quos per conductos an- ,
liquarios clcganler descriheiido^ curahat.

385
CLXXI. SAXCTl AUGUSTIM
Ubi post baptismum spes pacnitenliae coneessa est ,
quod nullus
neque negligere nequc tardare debebit 1).
,B<eatns Davld spiritaliter nos hortatur ad paeniteiitiam dicens : con- coj vpron xix
fiteniini Doniino, quoniani bonus, quoniani in saeculuni niisericordia eius*. ps.cvi. i.
Et ideo in ipso psalmo per singulos quoque versiculos laudem divinae

'
misericordiae copulavit ut nos qui indigemus misericordia a) Dei ad postu-
,
landum facilius incitaret. Merito ergo tam frequenter adiuncxit b) quoniam :
bonus quoniam in saeculnm misericordia eius ne respicientes ad pecca-

,
;
torum vulnera desperatione c) remedii tVangeremur sed festinaremus con-

, ;
fiteri peccata nostra , et certa spe indulgentiae deprecari quem totiens mi- ,
sericordem fatemur. Confitemini , inquit d), Domino quoniam bonus quo- ,
niam in saeculum misericordia eius. In quo illud in primis considerandum

est, quomodo Deus
qui non solum scientiam habet omnium sed etiani ,
praescientiam ab hominibus peccatorum confessionem requirat. Nuncjuid

,
ignorat Deus peccata nostra ut ea nos iubeat confiteri ? Non utique ig- ,
norat, qui non modo actus c) nostros inspicit, et sermones audit sed etiam ,
cogitationes f) cordis introspicit. Quomodo ergo confiteri lêo iubenuir ,
quod iam scitur a Deo? et quae nos ideo confiteri Deus iubet , quia com-
missa iam novit ? IUa hic ergo confessio non petitur , Fratres karissimi ,
per
quam nos Deus instruit, sed [per cpiaml peccatum onuie destruitur. Illa
hic ergo confessio petitur quae peccatum sic ^) confitetur, ut paenltentiam

profiteatur. Haec confessio non tam verbis est implenda quam rebus. Hoc ,
est enim vere confiteri Deo peccata sua iam peccata desinere et nihil
,
,
de prioribus habere delictis praeter dolorem. Hic bene et h) utiliter peccata

sua misericordi Deo pronunciat qui ea etsi laliiis taceat gemitu /) con- , ,
fitetur qui peccasse se non tam verbis quam lacrimis loquitur qui do-
; ,
;
lere k) sibi quod ante peccaverat non oris sono sed emendatione operis
, , ,
confitetur. Haec est utihs haec fructuosa haec vera confessio. Ad hanc , .
nos per prophetam suum Dominus cohortatur, et dicit * redite ad me ex :

•
louei. n. 12.
toto corde vestro in ieiwnio et fletu et j)lanctu et disrumpite corda ve- ,
stra et non vestimenta vestra. Redite ad dominum Deum vestrum quia ,
miserator est et magnanimis multum misericors. Non

/) et dixit tantum-
modo , labiis confitemini quaecumque peccastis sed redite
inquit m), ad ; ,
me ex toto corde vestro.

contentus dicere ex corde vestro addit ex Non ,
toto corde vestro. Tunc enim vera conversio est cum incipiunt ex toto ,
corde servire iam Domino qui servierunt ex toto corde peccatis. In ie- ,
iunio inquit. Sed hoc iam facere sollemne est

, et ideo addidit in fletu et ;
in planctu n), ut dolorem expugnandis criminibus necessarium

o) desi<^naret.
a) Cod. fortasse misericordiam. - Ita cod. prisc.i ortliographia. - c, Cod. cUsperulione. - d, Cod.
l)
iiifjmii. - e, Cod arloi
-/] Cod. cngilalionis. - g) Cod. .«. - h) Cod. ut. - Cod. ger,utus. - k) Cod, dolore. - Ita
.) non m, l) is, eUam in Augustini
Speculo, ut m glossario meo iam adnotavi. — ni) Cod. inquid. Sic et infra. — n) Cod. heic plaucto. — o) Cod. et dolort
i; SernioDes sancti Augustini de paenitentia ex- cap.8,citatque nonsemel Florus,ut adootant Mauritii
tantCCCLr. etCCCUI.Iteminappend.LVJ.CCLlH. ad serin. CCCLI. .\uuca!ii duo genuini ex codice ve-
etseqq. INominatsub lioc titulo Possidius in iudiculo ronensi accedunt , liic videlieet etahtic.ui sequitur.
,
380 SERMO CLXXI.
l-lt (lisrmupite , inqiiit, corda vestra , et iion vestimenta vestra. Solent enini
in luctu gravissinio, propinquorum, ad ingentis a) doloris
icl est in mortiljns
indicium b) vestimenta disrunqjere. Sed inaiorein dolorem exigit Dens. Ouod

nos peccasse lugeamnsc), ait corda vestra et non vestimenta vestra. Si enim,
inqiiit, sic doletis r/) eos qiil teiiiporali morte moriuntnr, quomodo vos ipsos
lugere debetis ,
qui in aeternam niortem e) peccando cecidistis.^ Ideo ergo hic
Dominus : disrumpite, inquit, corda vestra. Quia/) enim omnia peccata de

corde procedunt merito Deus paenitentium corda vult dolore g) disrmiipi.
,
•Mîiih XV 19. De corde enim, ut Salvator in evangelio dicit *, procediuit cogitationes h) ma-
lae , id est adulteria , liomicidia, furta , falsa testiinonia , hlasphemia. Dis-
rnmpite , inquit, corda vestra. Ingentes exprimit et vim et aecpiitatem
doloris ,
qui cuin de peccatis satisfacit Deo , illut i) ipsum in primis aflhgit
et cruciat unde peccatum est. Conhteaiuur ergo Domino, (pioniam bonus,
,
quoniam in saecnlum misericordia eins. Ut praeseuti capitnlo ostendimus,

non solum iussit paeniteri i) peccatores sed etiam docuit et totum ipsum , ,
ordnnem paenitentiae propriis describsit doloris A) officiis ne quaudo iam ;
velint /) ad peccatum reverti qui lugent quod m) aliquando peccassent. ,
2. Ad hanc ergo confessionem , Fratres dilectissimi , festinandiim est,

quae non labiis tantnm sed corde et operibus impleatur. Neminem vulnus
suuni pigeat confiteri ,
quia noii potest sine confessione sanari. Aput n)
saeculi iudices publicatum , hic vero occultum u) crimen interficit. Aliter in
foro humanis legibus , aliter divinis in ecclesia iudicatiir. Ibi />) qui fuerit
de crimine confessus ,
punitur ; hic etiam de multis criminibus confessus
absolvitur. Nec pudeat aliquem paenitere, queni jjeccare non puduit. Si
etiam similes q) nobis homines erubescimus r), quid in iudicio fiiciemus Deii'
nbi astanlibus augelis praesidente Christo concilio sinuil iudicante san-
,
,
ctorum oinnia cordis nostri secreta nudanda sunt. Aut quae amentia
,
est cogitarede temporali pudore peccati et non cogitare de aeterno do- ,
? Sed haec sunt diabolosa i) et perniciosa consilia. Ipse est qui

lore supplicii
et peccare snadet homini, et paenitere dissuadet s). Non vult aliquando
sanari congaudet suis iaculis vulneratum et ideo iam hominem in peccatis

: ,
interdum dolentem ne ad paenitcntiae reinedia confugiat humano pudore

, ,
deterret «), ne quando de sanitate eius doleat inimicus, ad cnius vulnns exul-
tat. eniin novit per misericordiam Dei omnia paenitentibus jieccata di-
Qui
mitti desuadet 3) paenitentiam peccatori ut usque ad hncm vitae peccando
, ,
perveniat et inveniat iustitia Dei quem jjuniat quia non invenit quem
; ,
possit a) liberare clementia. Sic etiam de illis gandere volebat diabolus ne lu- :
ij.oi xif ii. geret, timebat. Dicit enim idem sanctus apostohis * : ne iterum cum venero,
a) Cod. ingemibws. — b) Coil. indicio. — c) Cotl. laginms. Et quidem lugo , u, scribebat hoc loco Augustinus iii Speculo
Ruo , ut diKimus in glossario. — rf) -Cod. iolentes. — e) Cod. i/i ueteriia murle. —/ ) Cod. qui. —
g) Coil. ad.lit. ac, qais.i doUn
acdUrumpi. — h) Cod. cogitalionis. —
Ita cod. prisca orthograpliia. —
<i /t) Cod. tlolores. —
C) Cod. vclit. — m) Cod. caetiqHando,
oCTisso guod. n) Ita cod. prisca ortliographia. — o) Cod. occulto. — p) Cod. uH. — q) Cod. similis. — r) Cod. cruhiicimu^
— Cod. his suadct. - Cod. et remcdia. — u) Cod. delcrritu. -
s) t) .x) In codice vel sclie.iis B. deest possit.
i) Paexi/en cum teiiiiioatione passiva , meinini 2) Animadverte vocabtilum rf/oioi'o.?«s.

me alibi quoque vidisse in priscis m ss. 3) Ita iieic cod. Et nota voeabtilum.
, :,,
DE PAEMTF.NTIA I. 587
humiliet me Deus aput vos , et lugeam e\ liis qui ante peccaverunt, et non
e^êrunt paenitentiam super immunditiam et fornicationem et impudicitiam
quam gesserunt. Quod si de his dolendum
qui post crimen sine pae- est .
nitentia de hac luce rapiuntur dnbio «) gaudendum est qui , de iUis sine ,
crimina sua paenitentiae lacrimis diluerunt: de quibus usque adeo certe

ifaudendum est ut dominuset Salvator noster de salute paenitentium, etiam
,
angelorum in caelo dicat esse laetitiam *. Gaudium inquit, erit in caelo ,
super uno peccalore paenitentiam agente b), quam snper nonaginta novem
iustis. Optaiiuis itaque vol)is, Fratres karissimi , ut aut nuuqnam incidatis in
peccatum ; aut quicumqne inciderit , digna illud satisfactione extinguat ac
deleat c); per domrnum nostrum lesum Christum , cui est gloria cum Patre
et Spiritu sancto in saecula saeculorum. Amen.
CLXXli. ITEM EIUSDEM DE PAEMTE.MIA,
ad quani se omnis christianus , si post baptismuni dcliqueril
pro animae suae remedio convertat.
..0,'ptabile d) erat, Fratres karissimi ,

coutinua corporis sahite gaudere ,
cad. veron.ux.
et nullis neque morborum vitiis corrumpi neque vulneribus sauciari. Nam

quantum ad voluntatem sanae mentis expectat ), nemo est cjui veht aut ferro i
se obtruncari e), aut infirmitate aliqua detineri. Et sicut ait apostohis *, nemo •
Eph. v. 29.
carnem suam odit, sed nutrit et fovet eam. lam si quando/") contra volun-
tatem g) venerit ut malo aegritudinis laboretur aut incurratiu- in ictum teli
, ,
ut non vitales paites, sed superficies corporis caesa sit continua sollicituchne ;
omnia remedia conquiruntur: in ligaturis h) vulnus adstringitur ut illa quae ,
fnerant ferro abscisa iungantur coHiguntur apta herbarum genera quae :

,
adhibita possint mederi quid curae necessarinm etiam de peregrinis

/) : et si
petendum est , non parcetur pecuniae non tenuitas paupertatis aspicitur , :
ipsa vitae subsidia pro vita inpenduntur hominis : et quidquid vilius est
salute, causa salutis inpenditur ac maxima cura providetur, ne per dis- :
simulationem multiplicetur A) infirmitas, et in peius proficiat causa Janguen-

tis. Ergo, Fratres, non deest sollicitudo, ut si amissa fuerit corporis
sanitas,
reparetur: et certe illius corporis quandoque perituri quod pro conditione ,
sua l) pulverem redigendum est et quamvis m) spes resurrectionis maneat

in :
prius tamen subiacet illi sententiae de terra es, sed in terram ibis. Qui- :
bus dictis vilitatem n) ostendit materiae corporalis cuius et egressum de terra, ,
et regressimi in terram dicit futurum. Unde et, carissimi , hic affectus o)

rebus niferioribus exliibetur.^ Inferius enim corpus animae dignitate est
nam anima velut domina corporis, servitio utitur membrorum et illa ad di- ,
versuni opus pro appetitus sui voluntate compellit. Illa/<) quoque post admi-
nistrationem subiecti sibi </) huius mancipii
etiamsi resolvatur corpus, im- ,
«) Cod. dubium. - —
exlingueat ac dileat. - d) Cod. optavile. — e) Cod. obstruncari.
- y) Cod. voluntate. - A) Cod. ligatoris. - Cod. mediri. - k) Cod. mullipliearetuT. - Cort. suam. --m)
4) Cod. agentem. c)
/} Cod
juanta. i)
Cod l)
tuaevu - n) Cod. utilitatem. — o) Cod. effectus — p) Cod. illam. — g) Cod. subi.
1) Ita cod. pro spectat , ut alibi non semel oljservavimus Id multis mss., et in gh.s.saiio aostro demonstratur.
,,
388 SERMO CLXXII.

I
mortalis manet. Animae evô conditio lonii;e melior est corpore, cui etiani
rt')
iisu Z>) sennonis nostri testimoniiini perhihenius, cum clicimiis plerumque

propter animae salutem t) lioc nos vehit operari. Itaque si et latione et com-
muni omnium sententia , honoris primatus ad animain refertur ,
quid nos
pro eius sahite facere oportet iit integrum et inlaesum letineat, quod vel ,
a prima vel a secunda nativitate suscepit ? id est vel gratiae sanctificationem

vel innocentiam natiiralem: in horum enim custodia consistit animae
pul-
cliritudo , in his formae integritas , in his decoris qui ex sanitate venit spe-
cies conlocatiir. IlI sicut in coiporiljiis illa siintpulchra maxime, quae nullo
naevo, nulla cicatrice d) foedantiir, ita anima primae beatitudinis decore
gaudet, si nullis tiirpetur maculis , niiHis peccatorum e) vulneribus aspere-
tur. Sed quia rara aput homines est ista felicitas ut perfectam animae re-
tineant sanitatem , ut inoffenso gradii vitae iter peragant , acy) in uullo in-
volvantur hibrico , adhibeatur saltim g) illa recuratio i), qiiae sauciatis cor-
poribus exhibetur: admoveatiir h) niaiuis consilii animae vulneratae, et per-
fossam telo peccati paenitentiae medicina i) suscipiat A) iacentemque ae-
, ,
gram refoveant fomenta lacrimariim. Non crescat dissimulatio , ne morbus

ex /) noxia securitate geminetur. Non intercedat desperatio m): spes //) sa-
nandi est volentibus curari , ad sanitatem recursus , teste propheta qui di-
• Hier. vin.i. cit * : numquid qui cadet, non adiciet ut resurgat ? aut ([ui aversus fuerit
non revertetur ?
2. Non ergo stulta verecundia ,

qua cecidimus o) siirgere detrectemusy;),
nec iacere infeliciter libeat post ruinam. Non
operiantur ulcera amictu pu-
doris ; nec piitredine latius serpente , ad ipsa vitalia veniatur. Revelet spes
medendi ea quae verecundia contegeljat quamquam stiilta est ista conte- :
ctio cum ocnlos q) eius non [)OSsit elfiigere cuiiis solius est notitia for-
, ,
midanda. Quid adiuvat ab hominibus abscondi quod Dei conscientia con- ,
tinetur ? Quod novit iudex

ab aliis ignoretur ? Ipse est ,
quid prodest sl
• Ps. VIII. 10. iudex de quo in psahno canitur r) scrutans corda et renes Deus *. Et ab
, :
Hcbr. IV. 12. apostolo dc eo dicitur * qiiia sit discretor s) cogitationuin et intentionum :
cordis , et quod nulla creatura sit invisibilis in conspcctu eius. Omnia

enim nuda Quid ergo miserabilis error latere
et patentia sunt oculis eius.
se ci-edit, cum ab hominibus abscondit peccatum suum, cum id a Dei oculis
operire non possit ? Perniciosiiis Fratres cum aniina agitur quae suum , ,
,
aut non vult procedere, aut studet t) occultare delictiim. Non potest sanari
qui tectis vulneribus optat sanus videri. Illi vero proximus est reditiis ad
•Ps VI. salutem, qui abiecto n) inutili pudore currit ad mediciim, miserere
3.
et dicit*:
mei , Domine , quoniani innrnuis sum , sana animam meam qiioniani pec-
cavi tibi *. Revelat pudenda operun» suorum , et in hac voce puljlicationis
fli Cod. immnrtaUtas. — b) Cod. hiisu. — c) Cod. aalule. — d) Cod. cecatrkae. —
e) Cod. peccatiirc.<. f) Cod. cum — —
pro ac. — Ita cod. ut ff) in aliis codd. — h) Cod. amoveatur. — i) Cod. medicinam. —
h) Cod. mseipiaut. —
1\ Cod. et. m) Cod. —
disp. — n) Cod. spcm. — o) Cod. mendose quam caedimus surgere. —
;)) Cod. Deo sertemns. —
q) Cod. nnilis rffuqare.
— r) Cod. canetur. — s) Cod. desc. — () Co5. studit. — k) Cod. abiectu.
1) En novum bonunique vocabuluni recuratio, a verbo recuro , as.

,
DE PAEMTENTU II. 389
erunii)it* delictuni a): nienni cognltuni feci , et iniustitiam meam nou abscoudi. 'Ps. xxxi.i.
Coutltebor adveisuni ine iuiustitiam meani Domino. Et quid .statim secutum

est? Et tu remisisti iinpietatem peccati mei. Videte b), carissimi qui fru- ,
cttis quae utilitas consequatur. Dixit

confessiouuin confitebor
peccati ,
:
adversum me iuiustitiam ineam Domino. Et quid statim secutum estPTu

reniisisti impietatem peccati mei. Qiiam velox medicina qiiam non tarda !
curatio ! Ostendit vulnus medico , et confestim sanitatem recepit. Indicat c)
quod dolebat, ad vocem emissam confiten-

effugatur continuo vis doloris :
tis (I), indulgentia nou moratiir. Quis talem medicum despiciat ? qui sine c)
ulla mora sanat coiitritos corde et alllgaty) contritiones eorum ? qui nul- ,
lum praetendit fastidium, nec alicpia accedentes ad se curationis difficul-

tate deterret g), sed ultro invitans dicit per Hesaiam prophetam * ego sum : • i. xliii. r..
qui deleo h) iniustitias tuas non recordabor. Tu autem recordare dic tu

, et :
iniustitias tuas primus, ut iustificeris. O mira Domini l)onitas! o mira cle-

mentia ! Non poenam post confessioneni peccati , sed iustificationem secu-
turam promittit. Dic inquit iniustitias tuas primus ut iiistificeris. Qiiod
, , ,
merentur lioni opere sanctitatis hoc inquit, conferttir per paeniteiUiain , ,
peccatorum. Amplectamur ergo carissimi tantain benignitatem invitantis , ,
nos medici nec ertdiescamus /) erratorum nostrorum vuhiera denudare ut

, ,
sanitatem recipere possimus: iit non dissimulatis k) iu longum protractisque

morbis incipiamus ad mortis periculum pervenire qua nos liberare dig-
, ;
netur ille cpii dixit *: nolo mortem peccatoris tantum convertatur et vivat; ,
'
e?o<ii xxxiii
cui est potestas omnis carnis ipsi gloria et nunc et semper in saecula sae- ,
culorum. Aiuen.
CLXXITI. ITEM EIUSDEM DE RESURRECTIGiNE CARNIS,

ET VIVORUM ET MORTUOKUM lUDICIO I).
I .
P
Vjhristiauorum
. .
fules, Lratres dilectissimi, hic aniit Deum inasna at- cod.vt-ron.ux.

!'•
"'''
. . . . .
que pretiosa /)
.
est, quia praesentia despiciens, futura desiderat. Grandis si-
quidem fiducia est de promissionibus Dei, neglegere omne istud quidquid

carnahbus ocuhs oecurrit et iila tanttinunodo concupiscere quae mentis ,
contemplatur aspecttis quibus certe tanto avidius fidehs ni) animiis intendit
;
quanto liaec qtiae cernunttir in saeculo intelleguntur vihora //). Brevis enim
vita ista ac seinper incerta est , et nimis caducum et fragile quidquid possi-
detur in nuindo : satisque esset homimim miseranda condicio si ut o) liic ,
sohun viverent nascerentur. Nunc atitem ea lege in hanc lucemy^)venimus,

ut ad vitam perpetuam praeparemur et facile aspera omnia et adversa to- ,
leremus quae aeternis sunt gaudiis repensanda. Tota itaque haec fidei esse
debet intentio, tit nos resurrecturos es.se credamus a mortuis, et brevem
<i) Cod. dileclmn. — b) Cod. vidc. — c) Coil. iiKlica. — d) Cod. coiifUeHdis. —
e) Cod. se. — f) Cod. allcrjat. — >/) Cod. </<>-
lerril. — /;) Cod. dileii. — i) Cod. ernhiscaiiim. —

k) Cod. di.isimiilatus. — l) Cod. praetiosa ut , passiiii in :iliib cod<l. — iii) C<k1.
/< lcie;. — II) Cod. intellegitur viliure. — n) Cod. sive pro si ut. — p. Cod. iii hac luce.
1) Conferendi sunt Au.sustini de resurrectione car- CCCLXI. CCCLXII, et in appeudice CIX. Deiiique
nis seniiones CXXVII. CCXLI. CCXLII. CCXLIII. vaticauus LXXXVII. noster.
,,,
390 SERMO CLXXIII.
lianc vitam aeternitate mutandani ; istaniqiie camem quae us([ue ad mortem

corruptihilis perseverat , incorruptibilem iiituram esse post morteni. Nec
hoc ideo inpossibile videatur esse, quia magnum est sed ideo credatiu- ;
esse possibile quia «) ab omnipotente promissiim est, ut caro resurgat ex

,
pulvere , ut versa post mortem in cinerem et h) favijjas ,

post mortem in
liaec ,
quae nuuc sunt r) , membra renovetur. Si per se ipsum cogites , in-
credil)ile est ; si vero respicias ad Dei omnipotentiam, facile est , ita ut
creditvu^ , resuscitanda et glorilicanda caro ,
quod fiicturnm se Dominus
pollicetnr. Aut a qui])us istiid non creditur , Deiis omnipotens denegatur.
Sed soli hinc illi dubitent ,
qui J)eum prorsus ignorant ; nos vero qui divinis
vocibus eruditi , et Deum credinnis , et omnipotentem eum ex ipsis operibus
connteiiiur, qiiomodo de resurrectione carnis nostrae dnbitaie possunuis,
quam promittit oinnipotens? Hanc carnem restaurare Deus non valebit ex
pulvere ,
qui caelum et terram ac mare et onuiia quae in eis sunt lecit
ex nihilo .'^
qui ipsuin quoque hominem , cum antea nunujuam fuisset
fecitex limo.'' Et certe muUo est difhcilius ea quae numquam fuerunt fa-
cere cjuam facta rejiarare. Quamquam operante Deo aput omnes opus
, ,
verbo perlicitur Quid hic rogo inpossi-

,
pari facilitate cuncta procedunt. , ,
bile, quid incrcdibile dicitiu- si promittitur Deus homines cl) suscitaturus e) ,
ex pulvere qui eum in primis fecit ex pulvere ? Non tam novitas hic quam
,
,
similitudo prioris operis inducatur. Nemo ergo dubitat de futuris operibus

Dei , nisi (pii praeterita non credit. Qui autem credit a Deo esse illa ,
quae
•iiacod. facta sunt, nihil /) de futuris operibus inpossibile iudicabit quem * om-
is ,
nibus g) confitetur. Dubitas o homo de resurrectione carnis tuae ? Respice , ,
quam multa alia resurgaut quae tu etsi ideo non miraris quia saepe vidisti :
illa tamen diligenter considerantibus mirabilia esse non desinunt. Vides h)

certe per anuos singidos aestatis abscessu i) siccari atque /i) mori quod vire- ,
bat /) in pratis: sed veris adventu rediviva w) herba rursus exoritur et cam- :
pi tanto tempore arentes ac nudi resurgentibus subito floribus n) vestiun- ,
tur. Arbores quoque nudat autumnus et pomis raml sinuil expoliantur et ,
foliis qui tamen veris ingressu o) in eam quam ante habuerant taciem refor-
,
mantur et omnls arbor nunc nudatur in genunis nunc vestitur in foliis

: ,
nunc ornatur in floribus/^), uunc oneratur in fructibus. Credat ergo his

exemplis homo se ipsum resiu-gere pro|)ter cjuem Deus i-esurgere tecit et ,
• cetera. Unde et beatus apostolus incredulos de resurrectionis dubitatione

i.cor.xv.37 castigans ita loquitur * : insipiens, tu q) quod seminas, non vivificatur, nisi
« prius moriatur. Et non corpus quod futurum est seminas, sed nudum
» granum, ut puta tritici aut alicuius ceterorum. Deus autem dat illi corpus
» sicut vult, et unicuique semen in proprium corpus.» Moriuntur ergo gra-
na tritici, quae ab hominibus seminantnr. Et qua spe seminantur, si quid-
quid moritur, non resurgit? Sed resurgunt iam ista mortua nec vivifi- ,
a) Coa. ,u,-. _ b) Cod. jed. - rj Cod. ct. - d) Cod. omnei. - c) Cod. susdlaturo.s. - /) Cod. A<s. -
g) Ita cod.
- A) Cod. vidc _ ,i. i, cod. aetatis abscessus. -
/() Cod. aJqt,a.
-t) Cdc). ven-bat. - m) Cod. redivina. - n) CoO. Jluntus.
— 0) Cod. iiigreBsHS. — p) Cod. Jluribus. —
?) Cod. ut.
1)E nESURUECTIOXK CAEXIS. 391
oantnr a) nisi ante moriaiitur. Desine ergo clul)itare hominem post niortem
ad vitam venire ,
qui vides h) allqua vivere noii posse nisi post niorteiii. Sed
forte dicis : istac)ideo credimus, quia videmus. Unde autem credimus resur-
i;;ere mortuos , a quibus adliiic nemo resurrexit P Concedamus interim , salva

iide catholica, neminem surrexisse. Quis tamen dubitare de resurrectione, nisi
impius potest? cuin haec futura repromittitur a Deo ,

qui d) et quasi verax,
mentiri non potest ; et quasi omnipotens ,
potest quod promisit implere.
Quis autem Christianonun adhuc ad confirmandani fidem quaerat resurre-
ctionis exemplum, cum illum credat qui a mortuis resiirrexit? Christus enim
Deus ac Dei hlius Verbum Patris manens semper in Patre qui ante omnia ,
saecula et ante omnia initia incomparabiliter et incompraehensibiliter, sicut

nulla lingua proloqui poterit , a Patre omnipotente genitus , non creatus
neque factus est , id est etiam in nostro saeculo naturae nostrae hominem
est dignatus adsumere , ut tu per illius sacramentiim redemptiis , redem-
ptoris faceres (') voluntatem. Ideo est mortuus , ut te a fide eius atque iustitia
nec niortis horror /) avelleret. Ideo resurrexit, ne tu de resurrectione du-
bitares g). Propter (piod l)eatus apostolus * si inquit, mortui non resnr- , m. cor xv is.
gunt. Explicit.
CLXXIV. SAXCTI AUGUSTIM INCIPrr DE INCAUXATJONE ET PASSIONE

VEL RESURRECTIONE DO.MIM XOSTRI lESU CIIRISTI 1).
I.LJ na substantia est sanctae Trinitatis, cpiia unus est Christus domi- codi^^^Ton.T.ix
luis Deus et in uno eodemcjue Christo duae substantiae sunt una, cpiae
: ;
aequalis et consubstantialis est Patri ; alia quixe niinor est Patre , et consub-
stantialis est niatri. Propheta cecinit dicens * : ego liodie genui te ;
quod ps. ". 7.
post constitutioncm niundi datur intellegi , ubi iam dies videtur esse firma-
tus. Sed quia aput Deuin non heri hodie et cras sed semper hodie est, , , ,
illaprophetia nativitatem futurae carnis ostendit eo cpiod de Maria nuper ,
natus est. Nam de aequalitate divinitatis eius cum Patre si requiras noii ,
dicit hodie genui te , sed ante luciferum genui te *, id est ante cpiam caelum •
ps. cix. 1
ct terra diesque vel angeli fierent. Duplices /r) itaque in Christo natiirae:
una, sine divisione vel confusione, persona est : et filius Dei idemque filius
hominis, unus est Christus ,
qui natus est de Spiritu sancto et Maria virgine.
Quod enim Verbum caro factiim est , non hoc signiticat quod in carnem sit
n) Cod. viviflcatur. — b) Cod. ridis. - c) Cnd. ita. — ,1) Ccxl. quia. - c) Cod. faceris.— f) Coil. errur. — g) Coil.
dubilaveris. — h) Cod. dupplices.
1) Ballerinius iii apographo suo ms. de sennone ratione desererel , non trepida di.mssio ne , sed
liocadnotabat: »non est Augustini stilus, iiabet tex- voltmtaria cessione. Et serm. LXIX. 3. Potestate
tuni aliquando ex Leone sumptum. Sie Leo serm. impassibilis , hnmilitate mortalis. Non paucae item
XXV. i.de nataleDomiui. Unus passibiliiim ,utius formtilae po.steriores Augustini aevo videntur. Xnm
roluit esse morfaliiiw. Et serm. LXVIII. l.de est Vigilii tnpsitani sermo , cuius alia scripta in lioc
passione Domini. Fccit caro passibilem quia di- codice pariter Aiigustino tribuuntur
, (Nostameu ? ..
rinitas qiiae erat in doletite non erat in dolore. cum Ballerinio ipso, in liuius bibliolliecae
, tomo II.
Ibidem n. 2.Tradi Dominum passioni tam fuit , praef. p. VII, et in adn. ad serm. vat. CXLIV, osteu-
paternae , quam ipsius voluntatis ; tit euni non so- dimus S. Leunem quaedam ad litteram ex.Vugu-
lum Pater relinqueret , sed etiam ipse se quadam stino interdum sumpsisse 31.)
392 SERMO CI.XXIV.
Deinatiiramutata,sed quoda Verl)o iri imitateni personae sit caro siiscepta.

Caro enim profecit in Verbo non Verhum in carne. Caro vas fuit (juod , :
habebat, adtende non quod erat quia incomnuitabilis est Verbi substantia
,
; ,
et secum humanitatem non contiuht sed univit; non confusis naturis neque
iiunixtis, sed socictate unitis «); nou conpraeliensus a carne .sermo , sed in
carue siipra carnem: ncc se Verbum, hoc est divinitas, convertit iu carnem ,
sed potius carnem adsiimpsit luunauam al) utero et carne Virginis , vete-
rem honiinem reuovando. Dcus erj:ô carnem adsumpsit caro in Deiun non ,
transivitnon uaturae versihihtatc /*), sed Dei diiûatione quoniam veri Dci
, :
fdius Deus verus unitatcm et aequalitatem habens ciun Patre et Spiritu

, ,
sancto , idem veriis liomo esse dignatus est , nec conceptu e) virginis matris
seiunctus a carue, nec partu sic hiimanitatem sibi uniens, ut Deus incom-
nnitabiliter permanei-etsic deitatem homini inipertiens ut eum glorifi-
; ,
c^tionenon consumeret sed augeret. Neque enim primo natus est homo
communis de sancta ^ irgine, et postea inhabitavit in eo d) Verbum sed in ;
ipsa vulva uteroque virginali se cum carne coniunxit, et simul nobis effe-
cerunt <?) unuin dominum lesum Christum Dei hliiim ; id est divinitas et liu-
manitas per arcanam illam ineffaljilemque copuJationem adunatae/). Quam-
vis enim siisceptae iucarnationis dispensatio ad Unigenitum pertineret sic ,
tamen Patcr non ajiiungebatur a Fiho quemadmodum caro non divldebatur ,
a Verl)o. Hunc igitur lilium Dei Deuin natum a Patre ante omue princi- ,
pium, sanctificasse uterum Maiiae virginis, atque g) ex se verum hominem sine

viri seniine suscepisse per occultam potentiam divinae dispensationis non ,
imaginarium corpus aut forma compositum sed verum hominem certis- , ,
sime confitenuu- non sic natum ex Virgine ut deitatis initium nascendo

;
homo acciperet; sed aeternus Deus, homo ex Virgine natus est ut sicut vera :
in Christo divinitas ita credatur humanitas. Quem sic dicimus passum esse
,
et resurrexisse , non quia Deus Verbum in sua uatura passus sit ;

Deus
namque incominutabilis extra passionem est sed quia corpus illutA), quod ;
ipsius proprium factum est passum est simul liiit in traditione, simul hut
,
:
dum pateretur in cruce sed passioni penitus in nullo subiacuit; quia si

;
/')
suscepit nostram infirmitatem non tanien amisit suam divinitatem. Inerat

,
in eo corpore ,
quod patiebatur Deus qui pati non potest; nec Deus re-
,
liquit sui corporis passionem , nec Deum fecit caro passibilem; quia divi-
nitas ,
quae erat in dolente , non erat in dolore. Inpassibilis Deus non
dedignatus est esse homo passibilis , et immortahs niortis legibus subiace-
re: quia potestate humilis, potestate passibilis ,
potestate mortalis :
ut ad
damnanduin ])eccati mortisque dominatum , et poeuae capax esset in sub-
stantia iniirmitatis , et nihil gloriae suae perderet in natura virtutijj. Quia

quaedam in Christo lesu cognoscimus subiecta iniuriis quaedam inlustrata ,
miraculis; ita ut in eadem nunc humana appareant, nunc divina respleu-
«> Cod. nocielnt.-m unilatis. — b) Cod. veTHbilitatem , et mox di<jnaimnem. — c) Cod ceiucpto. — d, Cod, in cum. — f i Cod,
efficeritnt. — /) CoU. edunitam — o) Cod. adqtte. — k) Ita cod. — i) Cod. sic.
,
DE INCARSATIONE ET PASSIONE VEL RESURRECTIONE SOMINI. 393
(leant. Sicenim eiim diciinus crucifixum, non quia in maiestate sua cru-
citixum putemus sed quia idem Deus idem homo per divinitatem Deus ; ,
;
per susceptionem carnis liomo, Christus lesus dominus maiestatis dicitur

crucifixus ,
quia consors utriusque naturae, id est divinae atque o) humanae,
in natura hominis subiit passionem ut indiscrete et dominus maiestatis di- ;
catur quia passus est et filius hominis, sicut scril)tum est, quia descen-
,
;
dit de caelo. Unde Dominum passioni tam fuit

et tradi , pateinae quam ip-
sius voluntatis, ut eum non solum Pater reUnqueret , sed se ipsum qua-
dam ratione desereret , non trepida discessione, sed voluntaria cessione. Ser-
vih se 'subdidit tormae, servata etiam fihi cum Patre aequahtate naturae ;
quia Christus Patris fihus est ; et Pater , Christi est pater ; et fihus de Deo
Patre Deus est Pater autem Deus non de fiho Deo Deus ost quia ; ,
,
non Verbum sed corpus Christi iuxta Pauh vocem * mortem gustavit. Id- , , •
Heur
circo dicitur mortem passus esse pro nobis non quia in corruptionem b) ,
ceciderat ; absit : neque derehctus est in inferno ; sed quia eius resurrexit
corpus , ideo Christuin Deum et honiineiu confitemur. Spiritum quoque
sanctum non ingenitum , neque genitum , sed ex Patre Filioque proceden-
tein i), eo quod Patris et Fihi sit Spiritus , et ipse consubstantiahs et coae-
ternus ambobus. Nec ahum fuisse Spiritum sanctum , quein insufflans de-
dit, et ahum quem post ascensionem suam Unus est enim Spiritus
misit.
Dei , Spiritus Patris et Fihi , Spiritus sanctus idem Deus qui operatur ,
omnia in onmibus ita ut perfecta credatur Trinitas propter proprietatem ;
personarum et unus Deus propter inseparabilem Trinitatein quoniam

,
;
ex ipso, et per ipsum et in ipso sunt omnia ipsi gloria in saecula saecu- , ;
lorum. Amen,
F R A G M E N T U M.
Item eiusdem iii homilia 2) de eo loco evaiigelii ubi dicit Dominus * : mandatum novum
do vobis , ut diligatis invicem , et cetera.
Accepit c) a nobis quod vile est, quod magnum est: acce-

dedit nobis "
^^j^
pit malum nostrum , dedit nobis bonum suum accepit mortem dedit no-
:
,
bis vitam :
accepit hic contumehas , dedit nobis honorem accepit hic cru- :
cem ,
dedit nobis requiem. Qiianta sunt quae hic accepit mala ! quanta
0) Cod. adque. - i) Cod. cornxptationc — e) Cod. inconstanter modo accepit , raodo accipit.
1) Observa testimoiiium pro catholico dogmate XV. XVI.

2C. et 9. eoncludit : qmbux verbis satis
contra Graeeos; et quod etiamsi dicatur Spiritus aperte demonstratur , Spirifum non tantum a Pa-
Fiiii inde recte arguitur processio a Filio et eius tre, sed etiam a Filio pariler pronessisse.
,
Haere-
consubstantialitas. Sic Faustus reiensis , Augustino ticorum per hoc funditus evacuatur perfidia. Ergo
suppar apud nos in Spic. rom. T. V. p. 93. .V/)i-
, Atto Photio et Cerulario interiectus, multoque
,
flo-
ntvs sanctvs de utroijue procedit. Item Alto ver- rentino de<'reto antiquior, liaeresini iam appella-
cellensis in
sermone uudeeimoa nobis itera edito , bat praedictam Graecorum sententiam.
Script. vet. T. VI. part Nec defuerunl
2. p. 27. 2)Non e.vtat liaec homilin neque inter illas in lo-
haeretici, qui dicerent hunc Spiritum, non a Pa-
hannem T. III, neque item inter illas paucas aeque
tre simul et Filio
, sed a Patre prodiisse tantum- in loli. T. V. Hoc autem fiaumentum niihi suppe-
7>wdo; quibus ex ipsius veritatis congruenter pos- ditabant pariter RR. Brunatus et Brixianus quod ;
sumus occurrerp testimoniis. Mos citatis locis loh. fortasse excidit ex tract. LXV in loh.
. ,,
.Ôi SBRMO CLXXV.
siiiit qnae dcdit nobis bona! Factus <!st ergo dominus nosler lesus Cliri-
Uus lilius hominis, nianens )3eus: faetus est homo non Deus niutatus ; in
hominem sed manens in semet ipso a) Deus perfectus et niliil indc

,
, in
(lcterius connnntatus ; suscipiens iioniincm nnitandnm in sc mclius , non
in illo detcrius , ct reli(jua.
CI.XXV. SKUMO SANCTI AUGUSTINI KPI.SCOPI llN VIGILIA EPIPHANIAE.
1 1. cniporalis sccnndinn carncm filii Dei domini nostri nativitas ante

saccnla pracdcstinata, in hoc sacculo prae.sentata a prophctis praenunciata,
,
Lxxvir'"'"^"
cod^ vai.
apostolis pracdicata, in vcteri tcstamento figuris congrnentibus obvolu-
i27(,.
,^j^
ta, in novo tcstamcnto rebiis manilcstissimis rcvelata ,

patribus ])romissa
nobis c\liibita , Fratres karissimi , commcndat Dei in nobis gratuitam cari-
tateni : gratuitam quippc nobis impcndit Deus dilectionem ,

quibus gratis
nnigcniti sui misit rcdemptionem, de <juo jianlo ante sancta cantavit ccclesia:
•ps. cx. 9. redemptioncm misit Dominns jiopnio suo *. Quod de Christo intelligendnm
•
I. cor. I. so. csse bcatus Paulus aj)ostolus ostcndcns ait *: (jui tactus est sajiicntia nobis
a Deo ct iustitia et sanctilicatio et redcmptio. Ista vero nativitas fdii Dei
quam cclcbramus, non est de ntero Dei patris , sed de utei'o virginis nia-
tris. Huic nativitati suae jiraeposnit initium mundi qui factor est mundi.
,
Nec solum initium mundi jiraeposuit, sed quod est niirabilius, jilcnitndi-
nem tcinporis. Istam nativitatem suam ille hlius in temjiore servavit ,
queni
aeternus j)atcr sinc tempore generavit. Sic namque nascendo dignatur fi-
lins a patrc mitti ,

qui numquam potest a jiatre dimitti. Non est ergo ista
cius prima nativitas , sed secunda. Istam nativitatem filii Dei humanitas
materna praccessit , cnius primam nativitatcm jiatcrna divinitas nullatenus
antecessit. Qui ergo non est j:)OStcrior patrc idem factus est postcrior matre. ,
2. Inde est quodMiodie celebramus sanctae virginis

jjartum; illius utique
virginis, quam sic veraciter praedicamus et matrem cuius virginitatem glo- ;
rificavit vcra fecnnditas, ct cuius veram fccunditatem

glorificavit intemc-
rata vir"imtas i). Huic cnim virgini gratia fccunditatis accessit sed ab ea ,
non recessit. Huius enim virginis talis est foetus, ut ei

virginitatis gratia
nullatcnus posset ista incsse fecunditas, nisi permancret eius inlemerata vir-
ginitas. Sola haec virgo singularcm gratiam summae divinitatis accepit soli :
donatum cst , ut in illa et de rcrum omnium creator misericorditer crea-

illa
retur 2); institutor feminarum sine scmlne conciperetur; ct Deus sine initio
natus, initialitcr 3) nasceretur. Istam filii Dci nativitatem quae in tcmj)ore ,
facta estdoctor gcntium insinuans ait *: cum autem venit jilenitndo tem-
•G,.i.iv. ,. jwris, misit Deus filium suum iactum c\ niuliere factum sub lege ut , , ,
1) Cod. tp.TOw.
2) Sie Augustinus lib.

de sancta viiginitate n. i.
1) Haotenus eliam in Breviario vencto amii 1.559.
qui
p. 110. Atque liic Augustiui tractus sine dubio genui- lllum solum nrginUas decenttr parere posset ,
nus nescio cur in
,
aliis Breviarii sacri editionibus sive in sua nativitate parem habere non posset.
autiquioribussiverecentioribushaudfacileappareat. 3)Animadverte novum vocabuUiin initialiler.
,,
i> viaiLu EPipnANiAR. 395'
eos qui sub lege erant redimeret, ut adoptionem filiorum reciperemus.

Quibns verbis beatissimus Paulus fecit corda nostra ad intelligentiam no-
strae salvationis divinorum namque fidelis conscius arcanorum

intenta :
praedicavit nobis multum mirabile, multum amabile, multum laudabile sa-

cramentum. Quare mirabile ? quia sic factum est. Quare amaljile ? quia pro
nobis est factum. Quare laudabile? quia ille, qui natus est verus Deus ex
Deo idem natus est ex homine verus homo. Quid enim tam mirabile
,
quam ut verus Deus, qui naturahter Deus natus est de patre idem ser- ,
vus nasceretur ex virgine et creator omnium temporum crearetur in tem-

,
pore? Quare autem nobis hoc amabile sacramentum? quia unigenitus, qui
est in sinu patris, ideo nasci diguatus est ex homine verus homo ut nos ,
nasci fecisset ex Deo.

3. lit autem id ipsum ,
quod diciinus, cunctis audientibus plenius atque
planius innote.scat, ea quae de unigeniti Dei humana nativitate simul au-
divimus denuo revolvamus. Cum autem venit inquit, plenitudo temporis,
, ,
misit Deus fiUum suum, factum ex muliere, factum sub lege. Ecce quahter
Deus verus natus est verus homo. Quid autem nobis tam mirabihs Dei
,
bumana nativitas contulerit , ostendens apostolus ait : ut eos c|ui sub lege
erant redimeret , ut adoptionem filiorum reciperemus. Ecce quemadmodum
natus Deus homo , fecit ut nos homines nasceremur ex Deo : etenim per
gratiam ex Deo nati sumus ,
quando adoptionem filiorum Dei credendo
accepimus. Ex Deo enim nos natos beatus lohannes ostendens ait * qui- :
cumque autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri his qui ,
credunt in nomine eius, qui non ex sanguinibus neque ex voluntate car-

nis neque ex voluntate viri sed ex Deo nati sunt. Hanc adoptionem di-
, ,
vinae gratiae x'ecepimus in homine secundo , cjuam perdideramus in primo.

Istam gratiam non habuimus quando in iniquitatibus concepti et in delictis
nati sumus quia prius eam cognoscimus perdidisse cjuam nasceremur in
; ,
carne. In quo omnes peccaverunt in ipso adoptionis gratiam perdiderunt. ,
Commendat autem suam caritatem Deus in nobis, qua factum est ut unigeni-
tus, per quem facta sunt omnia, fieret inter omnia in plenitudine tempo- ,
ris factus ,
per quem factuin est temnus.
4. Discernendum est autem , Fratres dilectissimi ,
quomodo potuerit fieri
per quem facta sunt omnia vel qualiter in plenitudine temporis factus asse-
;
ritur, per quem sunt tempora facta. Utrumque enim sancti prophetae apo-
stoliquedixerunt; utrumque nobis veracius ipsius veritatis discipuli tradide-
runt. Christus enim qui huius nativitatis suae testes misit apostolos natus,
,
ipse et prophetas mittere dignatus est nasciturus. Et prophetae igitur, et

apostoli a veritate missi venerunt , et ab eadem quod nobis dicerent audie-
runt : in quorum verbis nihil est falsum , nihil est dubium , sed totum ma-
nifestissime verum, totum verissime manifestum. Ecce , Fratres karissimi
prophetia et apostolica doctrina dum Dei filium et factorem dicit et factum,
dum creatorem asserit et creatum, dum temporalem praedicat et aeternuni,
,
•TOî SKRMO CI.XXV.
inillateinis a se ipsa discrepat , nec se i])sani vitio falsitatis ohpugnat, sed

salubreni fldei veritateni , in utriusque nativitatis vera pi'of'essione conservat.
r ju. b. Manet enim prorsus in Doniino unigenito utraque nativitas vera in quo vera ,
manet huniana divinaque suhstantia. Hinc est quod induhitanter ratholica ,
ecclesia unum eiinideinque Dei rdium, creatorem suum redemptoremque

omnium cognoscit creatorem scilicet quia secundum divinitatem fecit il-
: ,
lam redemptoreni vero quia secundum carneni factus est propter illam.
:
,
Novit certissime sponsum suum castissima sponsa quae ilh est utriusque ,
naturae plenitudine ac veritate ooniuncta. iXovit ipsum caput suum non so-
hmi ex patre, atqiie in patre sempiternum manere atque inconimutalnlem
Deum verum etiam de matre ipsuni Deum liominem temporalem extitisse
,
perfectum. Novit in eo unam divinitatis cum patre naturam novit et unani ,
cum matre carnis animaeque substantiam. Novit unum eumdemque Chri-

stum qui et esse coepit et esse noii coepit. Unigenitum quippe Dei fihum,
,
,
queni novit ecciesia cathohca ex aeterno Deo et aeternum Deum, ipsuiii no-
vit ex homine temporali temporalem factum. Propter hoc sancta ecclesia
unum eumdemqne Dei fihuni et patri aequalem praedicat et minorem, ,
quia novit uiium mediatorem Dei et iiominum lioniinem Christum lesum ,
naturae salvatricis et sahatae participem. Naturam quippe nostram ,

quam
ex nobis Deus totam gratuita l)onitate salvavit , totam Deus unigenitus ut
salvaret accepit. Itaque factum est, ut et Deus pater homini salutem per
unigenitum Deum dlvinitatis suae participem daret et homo sahitem a Deo ,
per eumdem unigenitum Deum participem humanitatis acciperet: atque ita

in uno eodemque Dei fiho vera salus hdehum permaneret. Haec est vera
catholicae fidei regula: haec est divina sanaque doctrina utramque natu- ,
ram veram credere in fiho Dei , et ex iioc utramque nativitatem unius

eiusdemque fihi veraciter confiteri. Sitigitur, Fratres in nostris cordibus ,
certum sit fixum, sit fidei veritate fundatum sit caritatis plenitudine ra-
,
,
dicatum unigenitum Deum per quem facta sunt omnia secundum veri-
, ,
,
tatem natum semel sine tempore semel in tempore

,
semel sine initio , ;
semel accepto initio semel de Deo patre semel de virgine matre de Deo
;
, ;
patre sine ahqua matre de virgine vero matre non omnino sine ahquo
,
patre, sed sine homine patre i). Deum quippe habet patrem unigenitus
Deus, non solum in illa nativitate qua sine initio Deus natus est de Deo ,
patre sed etiam in ista qua temporahter est Deus homo creatus ex virgine.
,
5. In prima itaque nativitate Deus pater Deum Verbum eructavit ex
corde in secunda vero nativitate ipsum carnem factum peperit

virgo
,
mater ex corpore in iUa Deus excelsus patris

:
est natus ex utero ,
m
ista idem sponsus humihs virgineo processit ex thalamo. Hla ergo
nati-
vitas nos fecit quos ista reficeret illa creavit

,
quos ista redimeret iha : ,
:
homines condidit quos ista Deo in fihos adoptaret. Per iham sumus
,
Dei
factura creatoris per istam sumus hereditas redemptoris. Per illam
,
1) Uactenus cum veronensi eodex vaticanus. Reliqua in solo veronensi.
i
:
IN VIGILIA EPIPHANIAE. 397
filius creavit homines ,

per istam dignatus est facere colieredes. Per il-
lam omnis homo creatur în mundo per istam est iustus omnis regnatu-
rus in caelo. Jlhi teniporalem donavit creatis hominibus vitam , ista redem-
ptis beatitudinem contuHt sempiternam. Attende igitur hoc (juod tibi prae-
stitit unigenitus Deus , cum esses indignus. Tu erraveras ,
ille te quaesi-
vit : tu perieras , ille invenit : tu te vendideras , ille te redemit : tu te oc-

cideras , ille Haec autem onuiia gratis faciens venit quando
te suscitavit. ,
in te nec meritum boni operis nec ahquod initiuin bonae voluntatis in- ,
venit. Cum ergo divina beneficia cogitamus, sokm Dei gratiam cessantibus
bonis meritis invenimus.
(). Quid enim boni fecimus, dilectissinii Frati es , ut tantam nobis be-
neficium praestai etur , ut Deus verus homo fieri dignaretur ? nt unigenitus
jâtris naturahter coaeternus , de virgine temporahter nasceretur ? ut Al-
tissimus humiharetur ? ut indeficiens angdorum panis femineis uberibus
lactaretur? ut inmensus praesepi brevissimo poneretur i' ut rex. onmium
sanctorum, contumeliis afficeretur ? nt iustificans , iniusto iiidicio damna-
retur ? ut ille , in quo non est iniquitas, inter iniquos deputaretur? ut •Rom. * «.
auctor vitae, ad niortem cum latronilnis duceretur; nec solum cum iinpiis,
sed pro impiis moreretur? Testatur enim apostolus^, quia Christus pro
impiis mortuus est. Quomodo autem pro iustis poterat nasci ,
qui pro
impiis dignatus est mori ? Unus est ergo idemque Christus , verus in
utraque natura: verns in divinitate, verus in humanitate: verus de patre,
verus de matre veriis in aeternitate, verus in tempore: verus in inmor-
:
talitate , verus in morte, verus in resurrectione. Hoc est magnum pietatis

sacramentum quod unigenitus secunduin carnem natus est de natura no-
,
stra secundum carnem traditus est j)ropter dehcta nostra

: secundum :
carnem resurrexit jirojiter iustificationem nostram. Qula vero Dei fihus

opus redemptionis nostrae quod sua nativitate coejnt sua resurrectione ,
,
joerfecit ideo non in die qua nativitatem Domini celebramus diem quo-
,
,
,
que resurrectionis eius vobis omnibus nuntiamus jiraestante doinino no- ;
.stro lesu Christo, (jui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in sae-
CLXXVI. INFRA OCTAVAM DOMINI SERMO SANCTI AUGUSTINI EPISCOPI.
In codice vcroncnsi LXXVII.p. 09. sernio incipit. Pracdicamus vnbis , Fratres karissimi,
Salvatorem nupcr de virgine natuin (ut etiam in maur. append. CXXI. l . ) jtsque ad reveren-
tiam sanctis testibus praebeamus. Hinc : peperit virgo ,
qui Deo filios faceret qui sententiam
,
praevaricationis excluderet ; nsguc ad w. 4. med. qui venerat sauare corrupta. Posteu sequitur
pars incdita sic.
êus ab angehs proditur, et

agnus pastoribus demonstratur. NuHa Lxxvn.T'"^'
parienti matri ex humanitatis
solatia. Stat exonerata fehci officiositate
onere Maria et matrem se laeta cognoscit quae se nescit uxorem. Sed
, ,
infantis genus foeta miratur, Spiritum sanctum se suscepisse congaudet

,,
398 .^F.R.MO cr.xxvi. infra oct.wam do.mini.
iiec quia peperit innupta , terretur ; sed ((uein genuerit, confisa laetatur.
Krj;o magna quae niagna virtnte generantur. Recte in eius ad-
eretliinus ,
ventu eaelestia veneramur queni de caelo venisse cognoscimus queni , ;
ereatum Dei patris et Spiritus sancti virtute comperimus ut firmaretur ;
Trinitas in utero castitatis. Quae eat virgo tam sancta nisi ista per ,
,
quam Deus venire dignatur? Quae tain speciosa , ut Deum quaerat spon-
sum ? Quae tam fortis ut tantain ,
possit generare virtutem ? Quae tam
easta, i!t sit virgo jwst partuni i)? Nonne in figura Mariae Iiabitum vi-
dinnis ecclesiae ? Haec parit non dolorem, sed gaudium : liaec nutrit non
corporis ubere sed lacte doctoris. Vident primi pastores nostrae lucis au-
,
ctorem atqne onuiium credentium redemptoiem obvolutum pannis hu-

; ,
manae conversationis mirantur tolerare iacturam. Oportuerat lioc in nati-

vitatibus pati qui se per hominem passns est nasci. Probant omnes an-
,
"elorum nuntii ,
inoffensam fidem pul)licant , cunctls clamant non solum
esse quod ccrnitiir , sed esse magis quod Deus in homine non videretur.
Currit passim ista universorum aures ostensae nati-

tama per populos , et
vitatis fidelis penetrat sermo. Locuntur «) omnes testimonium veritatis nec :
ambiguum ducitur, quod pastorali innocentia divulgatur ; novum do-

et
mini nostri lesu Christi venturae nativitatis miracnlum in saeculo primum

est pastoribus nuntiatiim. Ad hoc autem dilectissimi Dei fibus huinanae , ,
fragilitatis diguatus est corpus assumere , ut de eadem carne, quam supe-

raverat diabokis ,-' vinceret Deus. Nihil ergo tua profnerunt , inimice, con-
silia sumus hberi ecce manemus in Christo securi. Captivitas tua

: ecce ,
nobis attulit dominatum. Dum quaeris nos perdere dignatus est Deus sua ,
nos divinitate salvare quos sic defendit ut redderet fratres; sic amavit
: ,
ut taceret coheredes, Christus dominns noster qui vivit et vegnat cum ,
Deo Patre et Spiritu sancto in saecula saeculorum. Amen.
CLXXVII. SERMO SANCTI AUGUSTIM Dli NATALE DOMINI 2).
("od. \croncn.
(^hrlstus nascltur, mens hominum creator mundi procedit exultat :
l.XXVU. p. 71.
ex utero puellari complexu carnis inmunia filiuni honunis

, et viscera
in femma
pertulerunt cuius patrem hominem non pertulerunt. Lnplentur
,
nascentium mutat processura maiestas.

partus sni tempora iiihil de lege ,
generis liberatione non recusabat occidi. Chri-

Sic nasci debuit qui pro ,
stus nascitur, Deus de patre , homo de matre de patre principium vitae

:
de matre finis mortis : patris revelator , matris creator ante omnia tem- :
tempore caro. Sub sole condltus conditor so-

pora Verbum , opportuno b) ,
0) Ita cod. vetere ortliographia. — b) Cod. oporl. ut in aliis coilicibus.
iiiodica sunt
1) Imital.atur in his locutionibus AuRustiniim 2; Exhil)etur a uobis hic sermo, quia
S. Udepbonsus toletanus in sermone septimo de as- prorsus quae huie quadrant
,
m serm. edit. maur.
sumptione B. Mariae PP. Tolet. T. I. p. 370, ubi is CXCII. 1. nec non in apiwndice S. Ma.ximi ed. rora.
lldephonsi sermo tamquam dubius babetur; idem ult. eol. 25.

que occun-it yuoiivmus in eod. Tat. :J82S. f. 232. b.
,
SERJIO CLXXVII. DE NATALE DOMIM. 399
lis : sempiternus cum patre hodiernus ex matre: sine quo nnmquam pater
,
fuit , sine quo mater niunquam mater fuisset. Quae peperit et mater et ,
virgo est : quem peperit , et infans et Verbum est. Homo factus est homi- ,
nis fabricator; genitns ex matre ,

quam genuit; et ubera quae implevit, ,
expressit. Homo factus est, qui Deus erat nec amittendo quod erat ;
,
fieri vohiit ipse quod fecit. Etenim hominem Deo addidit non in homine ,
Deum perdidit. Nec enim quando nostra humana suscepit ojiera divina ,
deseruit ;
utero receptus est, nec inclusus, ut nec angelis
sed ita virginali
subtraheretur sapientiae cibus, et nos gustaremus quam suavis est Dominus.

Merito locuti sunt angeh pastores laetati
caeli ,
gratulati sunt
Magi in , ,
mehora mutati, parvuh coronati. Lacta, Maria cibum no-

turbati reges , ,
strum i), lacta panem caeU arce venientem et pone in praesepi velnt ,
piornm cibaria iumentorum. Lacta eum qui talem fecit te, ut ipse fieret
in te; qui sibi prius quam nasceretur, et uterum de quo nasceretur, et
fliem in quo nasceretur , elegit : et ipse condidit quod elegit , ut velut
sponsus de thalamo suo inde procederet, et sponsam suam amplecteretur
ecclesiam. Vides quae nascentem Dominum signa praecesserint ? Prophetae
multo ante testantur conditorem caeh et terrae in terris adorandum. An-
gelus nuntiat creatorem carnis in carne ventiu-um. Salutat lohannes ex
utero in utero SalvatoremSimeon senex Deum agnoscit infantem Aima ;
;
vidua virginem matrem. Haec sunt testimonia nativitatis tuae, domine Deus
noster ;
ante quam tibi fluctus substerneretur
ventus te im- , ante quam
perante siluisset , mortuus te vocante vixisset
moriente subito pal- , sol te
luisset, terra te resurgente tremuisset, caelum te ascendente patuisset. Ecce
Magi ab ipso solis ortu stella duce ad fidei primicias excitati , per immensa
terrarum spacia cucurrerunt, quaerentes regem cui capita curva submit-
terent. Sed, o Magi cur istum potissimum si vere regem ludaeoruni pu-
, ,
tastis, adorare voluistis? Nonne per multa saecnla iÎurimi reges nati sunt
ludaeorum ? David eximius imperator Salomon rex potentissimus P Ad ,
nullius exordium ad nulliiis imperium cucurristis. Sed nullus antea dig-

,
nitatis suae caelum habuit delatorem. Nunc vero regum omnium

re<Tem ,
nunc opificem suum stella demonstrat. Sic Deus agnoscitur qui caelo ,
indice, ut nemo de ipsius deitate dubitet, nuntiatur 2).
CLXXVIII. SERMO SANCTI AUGUSTINI IN NATALI SANCTI lOHANNIS BAPTISTAE.
r^ ratres karissimi. Antiquitus duo erant abscondita ab oculis et mente «
hominum, aeterna mala et aeterna bona. Non enim poterat homo co"--
1) Rursus Ildephonsus loc. cit. iniitatur aliqriot hibere sermonem. Idmrco aritem omhinms, quia in-
Augustini locutiones. Immo nonnulli versus seqq. ter editos Clirysolofji invenimus n. CXLVIII. quam-
leguntur ad litteram in Augustini sermone edito quam etiam auctor xMilleloquii T. II. col. 1I2C. iure
CCCLXIX. I. meritoque tribuit Augustino. Alium ergo e.\ valicano
2) Post luinc
sermonem sequebatur in apographo codice substituimiis, vel potius eius priorem partem,
veronensi, tamquam Augustini alius qui incipit: , ut lectores diiudicare queant etenim nobis
; quidein
Jlodie, fratres karissimi, Jmiernum debemus red- hic sermo dubius est , ut dicemus infra
p. 440.
,
400 SERMO CLXXVm. in natali sancti ioh. baptistae.
noscere niala nec bona ut requireret. Ad sola enim prae-

ut caveret ,
sentia oculos apertos habebat ideo non videbat quid cavendum, et quid ;
tenendum esset. Ideo Deus pater cu])iens nos ilhmnnare duos grandae- ,
vos homines ad nos misit qiiorum primus, homo purus; sed secundus,;
Deus homo fuit: primus fuitservus, sed secundus dominus extitit pri-
et :
mum denique servum ut minaretur, misit postea fihum ut consolaretur ;
destinavit. Servus attulit timorein , sed fihus obtuht amorem. Servus nun-
ciavit ut timeremus fihus revehivit ut amaremus. Servus clamavit
,
; ge- , :
nimina viperarum, quis vobis demonstravit fugere a ventura ira? agite.fru-

ctus dignos paenitentiae. Ecce servus lohannes nunciat periculum suadet ,
cautelam ,
oslendit consilium : bonus servus, bonus nuncius: percutit ser-
vus, ut sanet domiinis. Videte duos nuncios: venit lohannes non mandu-
cans non bibens ut homo venit propheta et super omnes prophetas
, :
maior. Cui prophetarum sic datum est in cunctis noscere mysteria regni
Dei , ut lohanui ? Cui Salvator caput incUnavit prophetarum ? Quis ut
lohannes Christum agnovit et sakitavit in utero Est ergo propheta et .^
,
non sokim propheta sed prophetarum caput. Est et apostohis et non

, ,
solum apostolus, sed apostolorum magister venerabihs. Venit ergo lohan-

nes martyr et non solum martyr
, sed martyrum via, caput et exem- ,
pkun. Venit lohannes confessor, et non solum confessor sed coufesso- ,
rum forma. Venit lohannes virgo et non sokim virgo sed virginum , ,
exemplimi. Venit lohannes eremita , et non soknn eremita sed eremita-

rum hodie ad nos lohannes, nascitur kunen fidei
virga et auriga. Venit
nostrae nascitur caput gratiae
, nascitur sanctitatis spectaculum , in cu- ,
ius orUi coneratulantur vicini. Sed in Christi nativitate non tuiba ho-
minvun , sed pastorum. Nunciatur Christus nunciatur et lohannes non , :
tamen ut Christus in thalamo sed in templo non solum in templo sed , : ,
in sancta sanctorum. Solam invenit angelus Mariam , solus et invenitur

Zacliarias: orabat Maria , orabat et Zacharias : in thalamo Maria ,
sed in
sancta sanctorum Zacharias , ubi lex et manna al)scondita erant. Nascitur
lohannes laetitia Israhel et honorificentia populorum Dei. Nascitur prae-
dicator veritatis , et a matre Domini de terra levatur. Nascitur lohannes

sanctus sanctorum , et nomen gratiae miraculose ei imponitur. Nascitur
lohannes qui super omnes ex femina natos a Salvatore commendatur

,
,
et prophetarum propheta ab eodem proclamatur et augelus non natura ,
sed gratia appellatur. Nascitur lohannes qui cum esset creatura ,

creator
,
reputaretur a multis ; cum esset homo , velut Deus adoraretur ;

ciuu es-
set Domini servus cunctorum dominus diceretur. Et quid nnrum rra- ,
tres? Nam et Messiam expectabant, et lohannem miraculose conceptum

et natum audiebant ipsum puerum in deserto annorum septem habitare
:
videbant: mel silvestre et locustarum i) herbarum radices comedebat etc.

,
II
I) Notum aequivocum vocabulum dy.^l; locu- ad Matth. III. 4. Marc. I. G. Noster ue-
est , sci interpretes
vldetur.
sta vel simimitas herbarum. Atque hinc variant pri- scio quoraodo utramque notionem perraiscere
401
In npographo veronmsi , cx codice LXXVII. p. 80, iwepicbam sermonem Attrjvstini qui in-
cipit: Qiiid est, fratres karissimi ,
quod octava die cireuniciditur puer? Porro hunc ego ser-
monem iam edideram sxib num. CXII, ex duobiis codicibus vaticanis. Igitur nunc moneo ,
pri-
mum huius sermonis brevem articulum extare iamdiu inter lectiones Utnrgicas, poslea mutatas, in
breviario veneto anni 1559. ^j. 101, quae res veritatem augustiniani sermonis confirmat. Beinde
quia codex veroneiisis praestantes habet varietalcs, p^roderit eas heic accurate recitare.
. 236. V. 17. Vat. sed dicet aliquis — Ver. si di- V. 20. Vat. ed. mendose Paulo—\ex. cum Paulo.
cat aliquis. V. 20. Vat. macero —
Ver. laccro.
. 2t. Vat. non se excusarent — Ver. noii excusa- V. 23. Vat. idern —Ver. idem hoc.
rentur. V. 29. In ver. post rfeftere, scribitur : qumiiain non
. 2.5. Vat. replete—Ver. implete. potest Deus assuinere in alio negligente, in alio
. 26. .Vat. tamquam — Ver. quasi. laborante ; sed utriusque laboris sacrificiuin Deo
. 20. Vat. utique — Ver. ifaque. offerainus. Et dicainus.
. 31. Vat. anobis — Ver. ex nobis. V. 28. Vat. ei illud—Ver. et illud quod est.
. 37. Vat. et animain tuam — Ver. et non carnem V. 33. Vat. [pro) Ver. pro.
tuam. V. 36. Vat. passionihus—\er. concupiscentiis.
'. 237. V. 1. Vat. in diem — Ver. i7i diem ambu- V. 40. Vat. —
de illo Ver. de eo.
lare debemus. V. 41. Vat. dicit—\er. dicitur.
. 3. Vat. ille —Ver. Christus. V. 42. Vat. lesus^yer. addit in Hierusalem.
. 3. Vat. et ipse ambulare —Ver. ita ambulare P. 239. V. 2. Vat. Christus—Ver. lesus.
debemus. V. 4. Vat. dies —Ver. vero.
. 7. ^'at. —Ver. regno caelorum.
regno Dei V. 5. Vat. nisi —Ver. nisi ut.
. 8.Vat. thesauros — Ver. tliesaurum. V. 6. Vat. monstraret—\er. non staret.
. 10.Vat. ubi—Ver. et ubi. V. 10. Vat. diluvio—\er. diluvium supergressae
. 20. Vat. ipsum —Ver. eum. V. 11. Vat. factae—\er. factae sunt.
. 23. Vat. tii euin — Ver.
illuin, et illum in , et V. 11. Vat. nisi per sanctain eeclesiam—\er. nisi
mandata eins servat. sanctam ecclesiam perfectuin numerum sancto-
. 29. Vat. victus —Ver. victus aidein esi cibus ino- ruiii salvandum atque liberandum.
dicus. V. 14. Vat. refrigerium—\er. addit. Diluvium enim
. 34. Vat. Domino —Ver. Deo. figuram baptismi obtinebat , Noe autem figu-
. 3-5. Vat. diceiitem —Ver. qui dixit. ram Christi
arca sanctae ecclesiae ostendif
,
fi-
40. Vat. scriptum —Ver. sicut scriptvm
est est. guram. Sicut enim Nog etc.
. 44. Vat. et sabbatorum —Ver. sabbata et ob- V. 15. Vat. necatis gentibus.—\er. segregatus a gen-
seriare. tibus.
\ 238. V. 9. Vat. quorum opera —Ver. quoniam V. 20. Vat sempiternuin—\er. sed plenitudo.
opera quae praediximus. V. 22. Vat. ipso auxiliante — \er. praestante D.
. 18. Vat. et duos pullos~\'eT. aut duos pullos. N. I. Christo qui cum Patre
, et Spiritu san-
19. Vat. quod—Yer. quia. cto vivit et regiiat Deus in saecula saeculwum.
20. Vat. in sei-vitute—\er. inservitutem. .-tinen.
CI.XXIX. SERMO SANCTI AUGUSTLM DE BAPTLSJIO DO.MIlM I).
i.JLjn it
iteruni Deus beneficiorum caelestiuni graclus circa humamini Ciid. veroneii.
LXXVII.
genus dignatur augere : nec contentus pro nobis in nieniln-a liiunana de-
p. 121.
scendere , suam dum baptizatur infundit et in

baptismo etiani gratiam
,
lordanis alveum mersit non ut se se, sed ut flumina purgaret. Quid enim
,
de eo poterat esse purgandum de quo dictum est *: peccatum non ,

fecit
nec dolus in ore eius inventus est ? Quur igitur baptismo opus fuit.^ Pri-
1) In apographo veronensi ante liuno sermoneni ginei partus. Sed quia editum
totum comnerimus iu
mveniebamus alium qui incipit: post miraculum vir- Milleloquio T. 1. col. 737. seq,, ideo
praetermisimus.
:
402 SERMO CLXXIX. DK IIAPTISAIO ItOMINI.
nuim, iit legeni liiiinanae eoiKlitionis inipleret: deiiule, ut Spiritui sancto
it<'r apeiiret in terris. Tunc enim priniuin Spiritus sanctus descendit e

caelo , et colunibae siinilis Dei filium, super quem sedit, ostendit. O quam
inaiiifcsta fidei pignora Deus noster a principio suae nativitatis ostendit!
Priinum , conceptuni virgini vox dcsignat angelica : deinde , natum longin-
qiiis stella denuntiat : et adluic populis ignoratum Spiritus sanctiis eum
oum voce Dei declarat , ut caeli doniinus caelestibus testimoniis approbetur.
Ergo columba iterum nobis apparuit , indulgentiae semper et pacis nuntia.
Colunilja prius sedatum diluvium nunciavit; nunc Spiritus sanctus in co-
lumbae specie, sedatae nobis ingerit tempestatis indicium : et post humanae
vitae fluctus impios ,
post procellas ,
portum nobis inter aquas ,
quas Sal-
vatbr sanctificabat , ostendit.
2. Nos ergo animuni erigamus in gaudia , et exultemus univers-i , quia
noster pai-ticeps Deiis esse dignatus est. Exultate virgines Christi : eonsors
vestra mater est Christi : immo ex vobis natus est ,
qui vobis natus est.
MaiiiiMi. 50. Ex vobis natus est, quia patris eius facitis voluntatem. Ipse enim dixit *:
quicumque enim facit voluntatem patris mei ipse mihi frater et soror , et
mater est i) Exultate viduae Christi ,
quia illi vovistis continentiae sanctita-
tem ,
qui virginitatem fecit esse fecundam. Exulta et tu , castitas nuptia-
Hs ,
quia lideliter vivere cum marito ,
quaedam est conscientiae pura vir-
ginitas. Nam ipsa quoque ecclesia et mater et virgo est; mater visceribus
caritatis ,
virgo integritate pietatis. Omnis pia professio ad Christi perfe-
ctionem recurrit. In Maria Christum pia virginitas ])eperit: in Anna Chri-
stum vidiiitas circumspecta coguovit : in Helisabeth Christo coniugalis ca-
stitas et anilis fecunditas militavit. Exultemus festivitate jiraesenti ,
qiiae
species est fiiturae. Geminus estenim epiphanioriim dies, quia in utroqiie
Dei apparitio demonstratur; id est unus qui nunc adest, alter qiiem spes
nostra iam parturit. Aiidi de utroque verba divina. De praesenti qiiidem :
« illuxlt euim gratia Dei salvatoris nostri, qiiae docet nos ut abnegantes
•Tit. II. 12. « impietatem et saeculares cupiditates, sobrie et iuste et pie vivamus *. De
» futuro autem : sol convertetur in tenebras , et luna insanguinem, ante
•
Ad.ii.Mi. » quam veniat dies Domini magna et luminosa *. » Sed illam himiuis ina-
iestatem tunc oculis iam incorruptis merebimur intueri si nos ad hanc
,
capacitatem praesens vita formaverit.
CLXXX. SERMO SANCTI AUGUSTINI EPISCOPI.

DE INIMICIS DILIGENDIS.
Lxxm^TG»: I . JVarissimi , diligamus nos hoc animo in ecclesia fratres nostros,

quo Christus in cruce positus dilexit inimicos suos. Ait enim eadein veritas
1) Sic ideni Augustinus , secum consentiens in , bilins atque beatitis Christi mater est secundicm
yihro iesawxa \irginitateu. 5. Et ipsae fvirginesj snpra memoratam sententiam : quicionque facit
cum Maria matres Christi sunt , si patris eius voluntatem patris mei qui in caelis est, ipse miln
faciunt voluntatem. Hinc enim et Maria lauda- frater et soror et laater est.
,
SERMO CLXXX. DE IXIMICIS DILIGE.NDIS. 403
orate pro persequentibiis et caluinniantibus vos ut sitis filii patris vestri ,

•
Maith. y. u.
qui in caelis est *. Sed quod peius est aliquotiens non solum ininucos non ,
dili^Jîmus , sed nec amicis quidein fidem integram custodimus. Sed dicit
aliquis : non possum dlligere inimicum meum ,

quem cotidie velut hostem
patior crudelissimum. O quicumque ille es, attendis quid tibi fecerit ho-
mo , non consideras quid tu feceris Deo ? Cum enim tu multo graviora
et
peccata in Deum comniiseris quare non dimittas homini parum ut tihi , ,
Deus dignetur dimittere nudtum ? Recole quid tibi in evangeho veritas

ipsa promiserit et qiiam tibi modo cautionem fecerit. Si enim
, inquit ,
dimiseritis hominibus peccata eorum dimittet et vobis pater vester caele- ,
stis peccata vestra. Si autem non dimiseritis nec pater dimittet vobis de- ,
bita vestra.
a. Videte , Fratres ,
quia cuni Dei gratia in potestate nostra positum
est, quahter a Domino iudicemur. Si , inqiiit, dimiseritis , dimittetur vo-
bis *. Nam saepe dixi , Fratres , et frequentius dicere debeo , neino se cir- Mattii. vi. u.
cumveniat , nemo se seducat : qui vel unum honiinem in hoc mundo odio
habet quiccûid Deo in operibiis obtulerit bonis
,
, totum perdet. Quia
non mentitur Paulus apostohis dicens*: « si dedeiô omnes facuhates meas '
I Cor. XUI 3.
» in cibos pauperum et si tradidero corpus meum

; ita ut ardeam cari- , ;
» tatem auteni non ha1)uero, nihil niihi prodest » Quam rem etiam bea- .
tus lohannes confirmat chcens ': « ecce omnis qui non dihgit fratrem suuin ,
j)vadit in mortem. Et iterum qui fratrem suum odit homicida est. » *

: ,
Hoc loco fratrem omnem hominem oportet intelligi; omnes enim in Chri-
sto fratres sunius. Nerno enim sine caritate de virginitate praesumat, ne-
mo de eleemosynis, nemo de ieiuniis, nemo de orationibus confidat : quia
quamdiu inimicitiam in corde tenuerit , neque istis neque quibushbet
ahis
bonis operibus placare Dominum sibi poterit. Sed si vult habere propi-
tium Deum non dedignetur audire consihum meuni.
, Aiidiat non me,
sed ipsum Doniinum suum. « Si offers muniis tuum ad aUare, et recor-
» datus ibi fueris quia frater tuus liabet ahquid adversiim te, rehnque ibi
» munus tuuni ante altare , et vade prius reconciliari fratri tuo, et tunc
» veniens offeres munus tuum *. » Et nos pugiias habentes intrinsecus, et
dolos in corde versantes et quasi qui bonam conscientiam habeamus ad
,
,
altarepraesumimus accedere ? non timentes quod scriptum est * qui man- :
ducat et; bibit corpus Domini indigne , iudicium sibi nianducat et bibit.
3. Sed dicit ahquis grandis labor est inimicos dihgere pro peccato-
:
,
ribus supphcare. Nec nos negamus , non parvus quidem labor

Fratres :
est inhoc saeculo sed grande erit , praemium in futuro. Per amorem enim
hominis inimici efficeris amicus Dei , , sicut ipse Doniinus dixit '
: « diligite
» inimicos vestros , bene qui vos oderiint, ut sitis fihi patris ve-
facite his
» stri qiii in caelis est. » Si te ahquis homo dives in hoc saeculo vellet
adoptivum filinni facere, qtiomodo servares ei dignitates *
etiam, servorum
eius servitia durissima ,
et ahquotiens etiam turpissima sustineres convitia,
,,
40 i SHRMO CLXXXI.
ut ad (011110.1111 pervenires? Quod ergo su-

et fragilein hereditateiii illins
propter substantiam terrenaiu, sustine tu proptcr vitain aeter-
stinet aliiis
nain. Convinciiniir eniin certissiina ratione qiiia propter Dcum possumus ,
quidem , sed nolumus iniuriam sustinere. Denique

si noljis ali(pia potens
persona iniuriam nos etiam in facie maledicat nec respondere

faciat , si ,
aliquid a spiritu*, non dicam vicem reddere ausi sumus. Quare hoc? ne
ab illa potente persona adhuc maiora quam pertulimus patiamur. Quod
igitur a vobis extorquet hominis tinior, deljct a vobis exigere Christi
amor. Si ergo potens persona contra nos saeviat, tacemus et nihil dicere ,
ausi sumus. Si vero aequalis aut forte inferior vel levein nobis contume-
liain fecerit ,
quasi fierae ahqua IDei con-
bestiae sine ulla patientia ac sine
templatione consiirgimus nostram iniuriain vindica-
; et aut in praesenti
mus aut certe ad maiorem vicem retldendam nostrum animum praepara-
,
mus. Quid est hoc quod quando potens persona nobis iniuriam intuht,
,
patienter accipimus ? quando inferior ninilo furore succendimur ? qiiia ,
ibi tiinuimus hoiiiinem , hic Deum timere nohiimus. Unde ergo , Fratres
quantum possumus, cuni Dei adiutorio cor nostrum ad patientiam prae-
paremus; et in omnibus malis hominibus, medicorum vices agere studea-
mus et non ipsos homines sed ipsorum mahtiam odio habeamus. Pro
; ,
bonis orenius ut seinper ad mehora conscendant pro mahs ut cito ad

,
;
,
emendationem vitae per paenitentiae medicamenta confugiant. Quain rem

orantibus volns ipse praestare dignetur, qui cuin Patre et S])iritu sancto
vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
Edkli olim ia Scriptorum veterum iomo tertio p. II. p. 249. priscum frcujmcntum, in codiee vat.
reg. DLVII. saeculi ferme imdecimi repertum , quod S. Auyuslinum habere auctorem tunc suspica-
bar: neque adhue opinionis eius me pacnitet. Sunt quippe in illo codice membranae duae; (juarum
priore continctur pars sermonis illius de symbolo contra paqanos et Arrianos, quem Maurini in
appendice tomi octavi operum S. Augustini collocaverunl ; antiquum sine dubio scriptum, in ve-
tustissimis codicibus lectum, et quidem cum titulo " sermo sancti Augustini de symbolo. >. In poste^
riore autem nostri codicis membrana, ab eodem librario exarata, legitur infrascriptum frag-
mentum item contra Arrianos quod loci certe proximitas , mullogue magis materia, ad unum
,
eundemque auetorem referre videniur quidem non imum Augusiini adversus Arrianos scriptum
: et
periisse scimus; id quod eiiam casinense scriptum mox subiungendum confirmat. Sane
quo pri-
mum tctnpore hoc fragmentum edidi , non socorditcr de eius auctore vestigasse mc puto ; nunc
tamcn ulterius indagandi , otium deest. Do Arrianorum obieciionc circa vocabula genitus et inge-
agit ipse Augustinus lib. V. 7. de Trin. Item S. Ambrosius
dc incarn.
nitus, quae heic agitatur ,
sacr. capp. 8. et 9. Conferatur idem de fidc lib. I. 13. ei 10. ei lib. V. .3. Item S. Basilius orat.
contraArr. ed. Garn. T. II. p. 194. Denique S. Cyrillus in ihesauro, assert. 28. Dent eryo hanc
mihi veniam leciores , ut in praesente volumine, scriptis Augustini referto ,
fragmentum hoc egre-
gium hercle, priscum , e< ês^sywTatav , non incommode colloccm.
CLXXXI. COISTRA ARRIANOS.
I- • . non edocti humanae sapientiae verbis, sed docti ^piritu. Redde ergo
haeretice, quod docuit spiritus; redde, ut fides non sit in sapientia homi-
^
;,
CONTRA ARRIANOS. 405
num , et haeresis non erit. Et ne diutius immoremur, veniamus ad ea ,
quae nobis tamquam murum ferreum oppouere consuerunt dicentes in- :
genitus et genitus idem est nec ne ? ut per id quod dissimilis sonus in no-
,
mine est non videatur patris et iilii et spiritus sancti eadem esse substan-
,
tia. Secundum quam formam et ego interrogo si differentia est geniti :
iiomen ab ingenito ne eadem videatur sul)stantia ergo quodcumque in-

, ;
genitum dicitur , eiusdem erit substantiae , si geniti ab ingenito discrepat

nomen. Dicitur ergo ingenitus pater atque infectus dicitur et fdius geni- :
tus atque infectus. Si igitur in eo quod ingenitus ct gcnitus , sibi diflerunt

ergo in eo quod infectus et infectus dicuntur, eiusdem erunt substaiitiae.
Spiritus etiam sanctus, de quo scribitur quod neque pater sit, neque ,
filius, neque quod factus quid erit dicendum Ingenitus erit ? sed si in-
;
.''
genitus eiusdem erit substantiae cuius et nuindus est, vel ea quae ex

, ,
nihilo sunt. Sed mundus etsi factus est, ingenitus est non enim filius est, :
quia factus est erit ergo' quod et pater est qui est ingenitus
; quo ge- ,
:
nere si et spiritus sanctus factus est , erit et ipse ut mundus ingenitus.

Sed diximus filium infectum non enim factus est ergo quidquid factum , :
non fuerit eiusdem erit substantiae. Pater factus non est spiritus sanctus ;
factus non est fiHus factus non est ergo eiusdem erit sidistantiae spi-
; ;
ritus sanctus , vel fiUus, cuius et pater est. Ingenitus pater, ingenitus et
spiritus sanctus , mundus (non enim nati sunt) eiusdem erunt
ingenitus et
substantiae , cuius et pater est sed mundus factus est, pater autem non :
est faetus , sed neque fihus neque spiritus sanctus ergo sohis mundus ;
non eiusdem substantiae cuius pater vel filius vel spiritus sanctus.
erit , , ,
2. Quid ergo in nominibus et hominum sapientia convenientibus nnmo-
ramur, et non his quae scriptura signavit dicendo, patrem et fihum et spiri-
tum sanctum esse credendum ? Quod si nominibus yZf/e>y adliil)enda est ut ,
quicquid vel ingenitum sonat vel infectum necesse , est ut quicquid fuerit in-
genitum vel infectum , eiusdem sit ci) substantiae : et hac ratione quicquid
illud fuerit, quod immortale dicatur , vel incorruptum , vel incorporeum,
vel infectum , ut eiusdem videatur esse IMundus factus est
substantiae.
vel ea quae in mundo sunt : numquid quae facta sunt eiusdem erunt ,
substantiae , id est caelum , terra , aer, aqua ? Si igitur quae facta sunt
non sunt eiusdem substantiae quia nata non sunt ergo ingenitus et ge. , ;
nitus qui facti non sunt

, eiusdem erunt substantiae quia ahud sit na- ,
,
tum et aliud factum : ea enim quae fiunt voluntate facientis , substantiae

diversitate consistunt : ea vero quae nascuntur , etiam ex factis, eiusdem
naturae semper obtinent veritatem. Respice arborum seminum pecudum , , ,
ferarum volucrum liominumque naturas

, respice earum opera aut
,
; et ,
hominum habitacula aut cubilia ferarum aut nidos avium aut apium
, , ,
eellas aut promptuaria formicarum aut antra aranearum vel omnium

, , ,
generum secreta , atque in his, quae dixi, earum opera considera. Num-
,
406 SliUMO CLXXXI. CONTRA ARKIANOS.
qiiid siiullis «) substantiae sunt.^ quoruin quae vel generant vel generan- ,
tiir, ita procul opera h) omniuin sunt a natura generantiuna. Sola nativitas
substantiae se generantis intlicium est.
3. Factae sunt etiam dominationes , virtutes, potestates , throni ,
prin-
cipatus : nunKpiid quia factae sunt, et geuitae dicuntur ? Sed si genitae
non dicuntur, quia factae sunt, erunt utique ingenitae : si ingenitae sunt ,
eiusdeni erunt sul)stantiae , cuius et pater est qui est ingenitus .^ Dicuntur
ergo throni ,
potestates ,
principatus , doininationes , virtutes: numquid
eiusdem erunt substantiae , hcet nominuin videatur esse diversitas P quia
nominum diversitas bonoris significatio est , et non earum substantiae. Nam
(jiwd dicuntur virtutes , dominationes , sedes ,
potestates , bonorum expres-
sio est, non siibstantiae demonstratio , cpiae vel cpiales intellegi debeant.
Et utiqne baec omnia et incorporea et incorrupta et immortaha et inge-
nita chcuntur non enim fihi sunt, quia unicus filius est, cpii sinum pa-
;
tris cxposuit c). Denicpie de angehs cpiid ait apostolus « Cui enim an-
^.^'
» gelorum ahcpiando dixit Dominus: filiiis meus es tu » ? Negando ergo fi-
hos, negavit in eis nativitatem , non negavit creationem. Sic apostohis

); ait *: « sive dominationes , sive principatus , sive virtutes , sive potestates ,
omnia per ipsum facta sunt. Facta autem dixit omnia, non tamen nata. j)
Numcpiid ergo ex eo cpiod dicuntur vel incorporea vel incorrupta vel

immortalia substantiae eorum confessio est quae vel cpiales sint et non
,
,
,
magis negatio passionum ? Nam cuin dicimus incorporeum ahcjuid nega- ,
mus corpiis non vero substantiam confitemur. \'el cum dicimus incorru-
,
ptum atc[ue immortale non cpiid sit sed quid non patiatur edicimus
, ,
:
non enim patitiir vel mortem vel corruptionem quod immortale dicitur ,
vel incorruptum unde ne quis nominibus tot, tantisque

;
tam nuiltis ,
aut eiusdem dicat omnia esse substantiae, aut iterum conpo . . .
Primum ex casinensibus codicibus prodiit contra Arrianos documentum, Fcrrandi dia-

(juod
conifuit dogmatica epistola (seu vet. orth. epistula) quam mecum olim communicavit 11 P. Ocln-
vius Frangipanius o oioiSiixci , et in tertio Scriptorum veterum volumine edidi. Nuperius aliu item
dogmatica accessit sancti Auguslini contra Arrianos epistola , ex vetere casinensi codice aeque sum-
pta per virum cl. R. P. Aloysium Tostium , inclyli illius coenobii monacMm, et olim antistitem, qui
Uanc ergo lubentissime
eam in praestantem suam monasterii historiam T. I. p. 269. se(jq. inseruit.
lectam, et plenis Augustini edilionibiis nondum adiunctam, operae jrretium existimavi, annuente
humanissime R. Tosfio , in horum novorum sermonum calce , nobilissimi inslar ornatus ,

appingere.
tnulloquc ntagis
Porro utile theologis erit cum hac comparare praedictam Ferrandi epistolam,
Augustini collationem et libros contra Maximinum, et sermonem Arrianorum , et eidem Au(juslini
responsioncin, et libros de Trinitate , ncc non eiusdcm sermones in editione maur. 117. 126. 135.
139. 140. 183. 244. 341. 380. 384. et vat. 119; detiique copiosa illa Arrianorum fra(jmenta
in tertio nostro Scriptorum vet. volumine , cum adnolationibus , in quibus causam fidei catholicae
cum Arrianis nos abunde traclavimus. De mysterio autem Trinitatis leijantur Augustini epistolae
11. 120 169. 170. 232. 238. 239. 241. 242.
o) Cod. sinulia. — 6i Ua cod. - f-i Ita coil.

,,
m
CLXXXIl. INCIPIT EPISTOLA SAKCTI AUGUSTIM EPISCOPI CONTRA ARRIANOS
DE .MYSTERIO SANCTAE TRINITATIS.
ôleiit homines
,.s< alterius religionis simplices quosque catliolicos sub- cod casin.
tilissima et non simplici interrogatione provocare , ut c.nn eis aliquid de

Trinitatis mysterio eolloquantur, proponentes eis tortuosissimas quaestiones.
At cuni illi qui interrogantur , aut propter simplicitatem aut propter impe-
ritiam , non sicut oportet, potuerint respondere ; illi, qui interrogaverunt,
quasi victores pro qua re etiamilli, qui periti vel
sibi videntur existere :
docti sunt oportet nt aut j)arvum aut prope nulluin cuni eis deljeant de
,
catholica religione conferre sermonem. Cuni enim apud illos definitissimum

sit, ut etiam si convicti fuerint, non consentiant et nos, Deo propitio ;
dehberatum habeamus, ut si forte per ahquam calliditatem videantur ah-

quid verisimile dicere nunquam ad ea quae ihi credere videntur ,no- ,
strum animum dechnemus quae latio est, ut per contentionem inter nos ;
odium nasci videatur.'' Tamen ne nos credant magis per diffidentiam rectae
fidei ,
quam per imperitiam ac sinqihcitatem, versutiis eorum propositioni-
busque respondere non vehe , simphcil)us sed tamen fortibus scripturae
sanctae testimoniis constringendi sunt quibus non potuerint respondere.
,
Si id , quod verum est , dechnantes ad ahquas difficiles ac tortuosas quae-

stiones recurrei'e, et ad ipsas nos per contentionem vohierint provocare,
consideremus , et implere studeamus ilhid quod apostolus dixit *: conten- •
xit. iii. lo.
twsuni honuncm, post priinani

i) et seciindam coireptlonem , devita. Et il-
lud*: noli verhis contendere ; ad niJiil eniin iitilc cst , nisi ad siihvcrsio- * ii. lim. ii.
nem audientium.
2. Cum enim se primuin cahidus quisque contentiosus ingesserit , in-
teri-ogandus est , utruni Deiis pater perfectus fuerit semper , an imperfe-
ctus ? et utrum ei ahquid addi aut minui, aut potuerit ahquando aut pos-
sit .^cum non ausus fuerit aliud a) dicere nisi quod vere perfectus sit
Et ,
et nec augmentum nec detrimentum pati ullatenus possit; iterum interro-

gandus est utrum fiiius semper cum patre fuerit ? Si dixerit, semper cum
,
eo dicatur ei
; si semper cum eo fuit ergo sempiteriuis et aequalis est
: ,
ilh. Si vero negaverit cum patre semper fuisse filium

quomodo eiim su- ,
pra perfectum esse confessus est cui postea filiiis natus est et per fi- ,
,
lium nomen patris additum est ? Ac sic ante quam filiiim gigneret, non fuit
perfectus; aut postquam genuit, plus quam perfectiis. Iterum interrogandus
est, utrum credit illud quod apostolus dixit *: Dei virtutem et Dei sapien- M.coM.^t.
tiam Christuni esseP Cum hoc negare niilla ratione potuerit ,dicendum
est illi :
si Christus Dei virtiis et Dei sapientia est sine dubio si secun-
, ,
dum te fuit tempus quando pater sine filio fuit, nec virtutem nec sapien-
") Ed. aliquil, sed Mta aUiid.
1) Animadverte pro haereticum vocabulum fo«- graecis exemplaribu.s videtur e.xtare

,
; uisi forte Au-
fentiosum , quae lectio neque m neque iu
latiuis gustinus liberius sacra verba recUat.
,,:
408 SERMO EPISTOLARIS CLXXXII.
tiani habuit. Tu qui dicis fuisse tempus, quando filius cum patre non fue-
rit, recordare quid superius dixeris. Professus es eniiu Deum patrem ita
perfectum esse ut ei nec addi aliquid nec minui possit
, : nunc autem dum
dicis quia fuerit teiupus quaudo cum patre non fuerit filius , sicut iam di-
ctum est , et nomeu datum et ipsum filium patri postea
paternitatis ei ,
profiteris adiunctum. Ecce iam secundum professionem tuani pater non est
nomen patris est additum. Et quia te
perfectus, cui et fifius, et a) per fifium
de hac quaestione expedire non potuisti et manifestissime veritati con- ,
tradicere nullatenus vahiisti b) crede fiUum et aequalem patri et semper , ,
cum patre fuisse : quia si ille semper pater, sine dubio et ille semper fi-
lius fuit.
3. Iterum interrogo quid de aequafitate patris et fifii credas ? Scio
,
enim, quod non solum inperite, sed etiam iuxta consuetudinem genera-
tionis humanae dicturus es quod fifius minor sit patre. Sed volo ut mihi ,
respondeas, utrum pater et sit et omnipotens Sine dubio non c) bonus .^
potes respondere afiud bonus et omnipotens sit. Itemque in-

, nisi quia et
terrogo iste r/), quem et bonum et omnipotentem professus es

: vohiit sibi ,
fifium similem gignere , aut non voluit ? Si non voluit quomodo est bo- ,
nus ? Si vere voluit et non potuit quomodo est omnipotens? Agnosce ,
ergo quod si persistis adserere fifium esse minorem et bonum et omnipo-

,
,
tentem negas patrem. Cum enim Deus pater pro ineffabih pietate tantam
bonitatem hominibus dederit ut etiam maiores et mehores quam ipsi , ,
sunt fifios habere vellent

, quomodo ipse non solum non bonus sed ;
,
etiam invidus credendus est si bonitatem quam hominibus dedit sibi ne- , ,
gavit, et unicum fihum aequalem sibi esse non voluit? Sed absit ab illa
ineffabili pietate ista tam crudehs impietas et ideo certissime ac definitis- :
sime credendum est quia pater pro eo quod bonus est voluit sibi fi-
, ,
,
Uum similem esse ; et pro eo quod omnipotens est, sic e) et omnipoten-

tem genuit et aequalem.
4. Adhuc interrogo , ut mihi respondeas quahter accipias illud quod
li. xLiu. 10. scriptum est * : ante me non est Deus , ct post me non erit ? Dic nnhi
utrum patris an fihi vox est? Si credis quod hoc pater dixerit, post ip-
sum non erit fihus si filius hoc dixit, ante ipsum non estpater: et quia
:
nec solum patrem hoc dixisse, nec sohun fihum probare poteris agnosce ,
•
Exoj.iii n. quod ad totam Trinitatem vox ista pertineat sicut et illa/) *: ego sum qui ,
sum: ct qui cst misit me. Quomodo ergo fifius non est aequafis patri
,
îoh. XIV. 9
de quo in evangeho scriptum est *: qui me videt , videt et patrem. Et cgo
•loh. V. is. et patcr unum sumus. Et illud * proptcrca persequehantur eum ludaei :
quia non solum solvehat sahhatum , sed et patrem suum dicchat Deum ae- ,
qualem se faciens Deo. Gum ergo se ipse aequalem dixerit patri quid ,
de se cogitat ille qui praesumit adserere non esse verum quod veritas ,
dicit? Iterum quaero a te qui non acquiescis ut filius patri aequalis esse
,
a) Ed. siue — Ed. vuluisti. — Ed. aut. — d) Ed. istum. — Ed. nc

e(. V) — /)
c)
iUam. e) tie. Eil.
,,:
DE MYSTERIO SASCTAE TRIXITATIS. 409
credatur , ut mihi respondeas ,utrum ipse Dei filius , ante quam nasceretur
de Maria virgiile , erat aut non erat ? Sine dublo aliud respondei'e non
potes ,
quia erat. Sed iterum te interrogo Deus erat an non? Et hic
nisi : ,
non potes ahud dicere nisi quia Deus erat dicente lohanne evangelista *:
,
,
ipse cst Deiis irriis , et vita acteriui Responde niihi iste, qui est verus . :
Deus et vita aeterna ,

idnque erat ? Neque
ante qiiani carnem adsumeret ,
XXVIII
eniin hoc negare poteris cum audias ipsum Dominum dicentem*: ecce ego
,
21/.
vobiscuiit snm oiniiibns diebns usque ad consuminationcm saeculi. Et il-

XVIU
ubicumque fueriiit duo aut tres congregati in nomine meo , ibi sum Mallh
•
lud * :
in medio eornm. Et cum ipse dicat * ego iii patre et pater iii me est : sine :
•
loh X 11.
dubio ille qni in patre est, quomodo pater uliique est, ita et fihus qui
in ipso est , ubique esse credendus est.
5. Si ergo ante quam nasceretur de beata JMaria , ubiqueerat, inter-
rogo ,
quomodo accipias illud* : qui mc misit , ma/or ine cst? Si secundum
carnem hoc credis nidla est inter nostram et vestram lidem diversitas
,
:
si vero secundum divinitatem eum credis missum responde mihi ubi , ,
mitti potuit qui idiique est ? Ille enim aho loco mitti solet qui ubique
, ,
esse non potest. Dei enim lihus quomodo uliique non est, per quem
dicente apostolo * omnia facta sunt, non solum caehim et terram sed et
, ,
angeh, arcliangeh , throni , dominationes, principatus, et potestates? Unde

iterum atque iterum quaero a te , ut mihi reddas rationem ,
quomodo mit-
titurqui ubique est ? Quia ergo secundum divinitatem eum missum nuha
argumentatione probare poteris, crede cum catholicis esse missum , non
nisi secundum carnem. Nam missum ergo
si secundum divinitatem dixeris ,
ad patiem de loco ad locum transisse crediturus es, quem secum venisse

Christus ipse testatus est, dicens*:/y«/ mc iiiisit mecum est. Agnosce ergo, ,
fihum secundum deitatem minorem nec fuisse nec esse, nec mitti nisi per
nicarnationis mysterium quod etiam apostolus evidenter ostendit dicens*:
,
misit Dcus filinm snuin factnm cx mnlicrc factum snb lege. Diligenter
adtende, quia secundum hoc et missus et minor dictus est, iuxta quod
non sohim ex muhere sed etiam sub lege factus est qiii semet ipsum hu-
,
,
mihans formam servi accepit.

6. De missione etiam spiritus sancti volo ut mihi dicas quid sentias
vos enim, quia frequenter missus dicitiir spiritus sanctiis non soluin mi- ,
norem, sed etiam creaturam eum creditis esse i). Qnod autem non solum
minor non sit, sed vere Deus sit apostohis Petrus evidenter ostendit, ubi ,
Ananiae et Saphirae dixit *: cnr teiitavit satanas cor vestrnm menliri vos
spiritui sancto? itaque non estis mentiti hoininibns , sed Deo. Cum tantus ac
talis testis bcatus apostohis Petrus , cui claves regni caelorum dare dignatus
est Dominus, Deum dixeiit spiritum sanctum considerent in qiio peri- ;
culo se mittant, qui cum grandi impietate creaturam eiim conantiir adse-
1) De Spiritus sancti diirnitate proderit apprime nos edidiinus in tomo septimo S(.Tip[orum veterum
legere pretiosum Nicetae aquileiensis scriptum quod e.\ vaticano codice siunptum.
J2
,
ilO SERMO EPISrOLAKIS CLXSXII.
• II.cor. iii. 17. rere. Dicit etiani apostoliis * : uhi spiritns Domini, ihi lihertcls. Iterum * :
. l.Cor. \11. 11. ... .

'.
'
... .
(mndit singulis spiritiis protit viilt ; non tlixit ,

quoniodo nissus fuerit
•loh. iii.s. sed ut vult. Et lolianiics evangelista * : spiritus ubi vult spirat. In eo au-
teni quod dicitur ,
proiit vult ,
per potestatem voluntatis aequalis patri et
lilio evidenter ostenditur. Et illud ad eius deitatem pertinet quod dictum ,
» i?txx:^s'. ^st- spiritus Deus est*. Similiter et illiid ,

quod idem apostolus Paulus dixit*:
attendite vuhis ct universo gregi , in quo vos posuit spiritiis sanctus cpi-
scopos. Quod autem dicitur missus , sicut iam dictiim est , lioc de ipso
•
sap. L 7 quod etiam de filio enim propheta i) dicat *: spiritus
intelligendum est. Cum
Domini replevit orhem tcrrarum. Ubi mittitur qui orbem terrarum implere ,
cognoscitiir ? Qiia coii.scicntia dicitur mitti qui ubique est non adverto. , ,
Spiritus inquit, Doinini replevit orbem terrarum. Cum vero totum mun-
,
dum impleat , et nullo loco absens esse probetur, quomodo intelligendum

e.st illiul qiiod toties missus dicitur ? hoc utique modo. Quomodo enim
filii mlssio incarnatio eius intelligitur , ita spiritiis sancti niissio , apparitio
mirabiliiim operiim ipsius declaratiir: tunc enim missus dicitur, quando
per operum niagnitudinem praesentia eius agnoscitur. Denique quando in
pentecosten «) missus legitur, dum beati apostoli repleti eius gratia linguis
alienis loqiiebantiir niagnalia Dei, praesentem eum esse monstrabant a). Cum
haec ita sint, missio spiritus sancti non aliter pptest intelligi , nisi appa-
ritio vel declaratio operum eius. Quomodo enim qiiando in aliquo periculo
fuerint homines, si eis misericordia divina subvenerit, dicitur, quia prae-
sens fuerit Doininus , cum utique absens esse nullatenus possit ; ita et
quando sj)iritus sancti missio dicitur , non aliud quam magnitudo operum
eius, ostenditur. Quod autem, quomodo pater, iia et filius et spiritus sanctus
ubique sunt de loco ad locum omnino non possunt, etiam psal-
, et mitti
;ps. cxx.vvm. mista evidenter ostendit dicens *: quo iho a spiritu tuo , et a facie tua.
quo fugiain ? Dum haec psalmista ad patrem loquitur in faciem , filium
intelligi voluit ipsum spiritum sanctum designavit ac sic totius
: in spiritu ,
:
Trinitatis mysterium ubique esse in nullo contineri loco manifestissime , ,
•
Ps. L. 13. declaravit. Sicut et ibi *: ne proicias me a facie tua, et spuitum sanctum
tiium ne aufcras a mc.
7. Et hoc interrogo , ut mihi respondeas: ([uomodo credas illud quod
•Deut. VL4. scriptum est *: audi , Israhel , dominus Deits tiiiis , dominus unus est.De
patre an de filio, an de spiritu sancto , an de tota Trinitate hoc accipias
dictum? Si dixeris de solo patre dicitur , tibi ergo filium et Deum et do-
:
.
•
Rom. IX, 5. niinum negas? Si hoc dicere praesumseris , clantat tibi apostolus Paulus :
quorum patres cx quihus Christus secuudiiin carnem , cpii est super

, ,
omnia Deus henedictus in saecula. Quod et dominus sit, ipse apostolus

• i. cor. viii. 0. dixit*: unus Dcus cx quo omnia; et unus dominus lesus Christus per
, ,
a) Malim in penttcoste.
1) EuAugustiuus librum Sapieutiae ut videtur , ,

2j Sic fere de missione Spiritus saucti loquitur
appellat proplieticum id est canonicum. Naiiique
, Ausustinus etiam in libio de qnaestionibus octoginta
apud Isaiam VI. 3. alia suut verba. se.\ ,
quaeit. 02.
,
BE MYSTERIO SANCTAE TRINITATIS. 411
qjiem omnia. Ecce apostolus eum et Deuni et dominum esse profitetur. Si

tibi parnm est unius apostoli testimonium audi quid a) beatus Tliomas di- ,
xerit quando in eius latere manum misit *: Deus , inquit , meus , et dominus
ineus ! Considera quia Paulus apostolus et beatus Thomas et Deum et do-
minum eum tam praeclara et tam fortia duorum aposto-

dixerunt. Si tibi
lorum testimonia non sufficiunt audi ipsum Dominum discipulis suis di- ,
centem *: vos vocatis me mogister et domine hene facitis ; sum etenim. Ecce ,
ipse Christus dominum se esse professus est. Agnosce ergo quia ubi dici- ,
tur: dominus Deus tuus , dominus unus cst non sohis pater nec solus fi- ,
lius nec sohis spiritus sanctus sed tota Trinitas quae est verus et unus ,
,
Deus, intelHgenda est. Hoc etiam Tacobus apostolus demonstrat dicens*: tu bf. 11. l:i.
credis quia unus est Deus? benefacis. Similiter et Paulus apostokis*: unus, Eplii-5. IV.
inquit Deus unafides, unum baptisma. Quod autem, sicut iam dictum
, ,
est, in uno Deo tota Trinitas intelligenda sit b), etiam in initio genesis c) ma-
nifestissime declaratur ubi faciamus hominem ad imaginem dictum est * :
et similitudinem nostram. In eo enim quod dixit-pluraliter faciamus, pro-
pter tres personas intelhge in eo vero quod dixit ad imaginem nostram, ;
propter unam imaginem unum Deum in Trinitate esse cognosce.

8. Quod autem Dei fihus non sit minor a patre i), sed cum patre et
spiritu sancto unus et verus et perfectus sit Deus , audi et crede idoneo
testimonio lohannis evangeHstae : cum enim de Doniino et de Salvatore
loqueretur , sicut iam supra diximus , ipse est , inquit, Deus vcrus ct c/-
ta aeterna. Cum tantus ac talis apostolus Dei fihum veruni Deum esse
testetur, quis erit ita temerarius minorem esse patri aut ,
qui eum aut ,
quod est crudehus, creaturam praesumat adserere? Adhuc quaero a te, quo-
modo accipias ihud, quod scriptum est*: dominum. Deum tuum adorahis
P Si hoc de solo patre dictum accipias solus pater Deus
ct illi soli servies ,
adorandus est et ipsi soli est serviendum quare de Christo dictum est *:
,
;
adorahunt eum omnes reges terrae , et omnes gentes seivient ci? In ipso
enim psalmo hoc de illo proplietatum est ubi ex persona fihi dictum est *; ,
Deus iudicium tuum da et iustitiam tuam filio rcgis. Si solus pater

regi ,
adorandus est, quare ipsum fihum post resurrectionem sancta Maria et

sanctus loseph 2) cum undeciin apostohs adoraverint .^ Si Dei fiho servien-
duni non est ,
quare dictum est: omnes geutcs scrvient ci*? et quare apo-
a) Ed. qwfd. — h) Eil. c!<t. — c) Ed. generis.
1) In sermone CXVIII. apud nos p. 249. vidimus e( beatns loseph velut sol , cnvi undecim stellis
a mafre altior , pro matre altior [ sie enini intel- id est heatis aposfolis, Incurmti et pi'ostrali sunt
ligendum iudicamus ) ibique hunc ipsuni augusti- unte eum f [esum J. Controversiam quidem de mortis
nianae epistolae locum citavimus. Est auteni ille Leatissimi losephi tempore videsis tractatam apud
codex unde sermonem praedictum sumpsimus, ses- Sandinium in sacrae familiae historia. Ibi doctus
sorianorum antiquitate facile princeps. Syntaxim Serry desunt ecclesiae patres , qui lo-
sic ait tion
:
hanc non defendimus, cuius tamenduoiam exeni- sephum Christo moriente adhuc in vivis fuisse
pla { nlsi potius menda sunt ) comperimus. putenf etc. citatque Chrysostomum , Ambrosium
,
2) In sermone etiam XIII. 4. appendicis augusti- Ausustinum et Auctorem sermonis^de passione Do-
,
nianae sanctus losephus pariter diciturChristo super- mini apud Cyprianum.

vixisse. Quando post resurrectionem sancta Maria,
,
412 SERMO EPISTOLARIS CLXXXII.
•Rom. !. I. stolus Paulus servuiTi Cliristi [se tlixerit] *? Ecce his probatum est, quia
non tle solo patre sed de tota Trinitate est hoc dictum dominum Deam :
timm adorahis , et ipsi soli scnncs. Credo tamen quod etiam vos qui , ,
eum minorem esse dicitis quod non sitis ausi dicere, quod illum nec ,
I. Tini. I. 17. adorare nec ei servire debeatis. Nam et ilhid quod ait apostohis *: immor-
tali invisibili soli Deo honor et gloria , tpiod vos de solo patre dictum
accipitis, de tota Trinitate hoc apostohim dixisse manifestum est. Cum enim
etiam anima hominis et imniortahs et invisibihs sit qua conscientia Dei ,
iihus secundum divinitatem aut mortahs aut visibihs esse credendus est?
-loh XIV, «. Et cum ipse dixerit *: cgo sum via ct veritas ct vita , quis erit ita sacrile-
utvitam, quae est Dei hhus, mortalem praesumat adserere Intehige

t^nis, .^
erô quia mortahs aut visibihs non in fornia Dei sed in forma servi esse ,
potuit Dei fihus.

n. Rogo tamen te, ut tibi non sit ingrata frequens interrogatio mea : de
re enim grandi agitur, et ideo non est transitorie requirendum praecipue ,
ubi sahis humani generis esse cognoscitur. Dic mihi , rogo te utrum ,
unum Deum esse credas non unum vincet te supra dicta sen-.•'
Si dixeris ,
• Deut. VI. 4. tentia per quam dictum

,
est *: audi Israhd , dominus Deus tuus , domi- ,
nus unns cst. Iterum precor ut sine commotione quod dico suscipias. Si ,
Deus unus immo quia vere unus est unus, cui maior aut minor non est;
,
ubi enim unus et solus creditur, ibi maior et minor excluditur; ubi unitas
est, diversitas esse non potest. Et quia superioribus sententiis probatum
est, quod et pater et fihus et spiritus sanctus unus et verus sit Deus,
iterum atque iterum interrogo : iste unus, cui minor esse possit Sed dicis: .?
fihus Deus quidem est sed minor patri. Si Deus est minor non est. Ipse
, ,
est enim verus Deus cui nec addi nec minui ahquid potest
,
hhus enim ;
si minor est qui habet ubi crescat Deus non est; ac sic non erit verum
,
,
*:
corvm.n. fpoti scriptum est * Dcus unus ex (juo omnia. Et ilhid quod lacobus ait
:
tu crcdis quia Dcus unus est .^ benefacis. Ubi enim unus maior est et ,
alter minor, sicut iam dictum est non unus sed ihio esse videntur. lam ,
enim rogo te ut idola quae tibi in corde de Deo maiore et minore in-
,
cautius fabricasti Deo auxihante confringas et credas de uno Deo qui

, , , ,
'Exod. iii.ii. scriptura dicente * ego sum qui sum. Et iterum *: absquc mc
' is. XLIV. 6.
(.st Trinitas
non cst. Et iUud
*
tu cs Deus qui facis mirahdia solus. bi de solo

* :
:
•7«»*/C*11'f-
patre
ps.Lxxvi.,5.
hoc credis, ergo Christus non facit mirabiha. Et quia hoc negare nulhi
ratione poteris , Deum ,

qui sohis facit miral)iha , totam Trinitatem intel-
hge. Cum te interrogo quare fihum minorem patri credas ,

non halies
,
•
loh. XIV is. quid mihi respondeas , nisi ihud quod iu evangelio scriptum
est * : quia
patcr maior mc semper scripturae dicerent maiorem fiho patrem

cst i). Si ,
et nunquam dicerent aequalem etiam sic ad iniuriam patris pertinere ,
videbatur si unicus fihus eius aut minor aut degener aut ex aha sub-
,
, ,
quarto voluiniiie. Et quidem lioc est famigeratum

U Graecae ecdesiae concilium hoc super dicto
celebratura , habes iu nostro Scriptorum veterum Arrianorum argumentuni.
,
DE MYSTERIO SASCTAE TRINITATIS. 413
stantia esse crederetui\ Cum vero in ipsis scripturis ubi invenis secun-
dum humanitatem minorem esse filium, ilji secundum |divinitatem
invenis
etiam aequalem ;
quomodo ego tibi adquiesco At ubicumcjue minor dici-
?
tur filius propter incarnationis mysterium , verum esse profiteor quare tu ;
mecum non vis credere, aequabs esse scribitur ? Ego enim ubi filius patri
et ulji minor dicitur, credo; et idn aequalis dicitur credo. Novi enim quid ,
secundum divinitatem et quid secundum humanitatem fuerit dictum: quia

,
minor non dicitur, nisi propter carnis adsumptionem. Tu vero qui in ipso
evangebo et minorem et aequalem frequentius legis quare unum , credis
et ahud credere non adquiescis?
lo. Sed dum simihtudinem generationis humanae consideras , et putas
quomodo carnahs pater maior est fiho suo Deus pater unigenito suo
, sic
maior debeat credi ; ideo erras. Pro qua i'e rogo ut iam de tanto periculo te
,
hberare contendas. Apud homines enim ideo homo pater maior, et homo
fihus minor, quia et pater et fihus initium et finem habent. Quando nascun-
tur,ambo parvi nascuntur , et postquam natiis fuerit fihus , ille crescit et
pater senescit. Apud Deum autem patrem
apud Deum fihum noh aetatis et
tempus facere ubi nec initium nec finem poteris invenire. Et tamen cum in
,
ipsa generatione humana freqiientius videamus ahquos patres, et sapientia

et virtute et lionoribus et divitiis muUo maiores quam ipsi erant, filios ,
habuisse et habere ; si homo maiorem et mehorem fihum, quam ipse est,

generare solet Deo patri non credis iit aequalem sibi fihum generasset ?
; ,
Et qui hominibiis legitimos dedit habere in suo hoc sibi unigenito de- ,
negavit ? Noh rogo te per iniuriam fihi patrem vehe honorare a). Cum
,
, ,
enim etiam apud homines patri probetur iniuriam facere, qui de nativitate
fihi sui voluerit derogare ; et non sine grandi dolore audit pater, si fihus
eius minor cpiam pater suus aut sapiens aut prudens esse h) dicatur, quanto
magis Deo patri cognoscitur iniuriam facere, qui unicum filium eius i)
ai Ed. iion orare. — b) Ed. sr , pro cssc.
i)Mutila desinit haec epistola seu tractatu.s , sed prodierunt , ut iam alibi dixi ; decem scilicet a R. P.
non multum,ut puto, deest. Utique Augustinus ne- Frangipanio Romae editi ; atque ab eodem detecti
minem fortasse nomiiiatim liac epistola impetit; su- alii nmlti, quos parisiensibus typis impressos legi-
spicnbar tamen de Tascentio aut Maximino quos nuis. Neque illam adhuc exhaustam puto celeber-
,
Arrianorum veluti antesignanos aliis scriptis refu- riniam sapientiae fodinain. Quamobrem pergant do-
tavit. Porro aequum est ut Casiuensi coenobio iterum ctissimi monachi de omni genere bonarum littera-
plaudam ex quo praeter lioc insigne a cl. Tostio
, rum bene mereri et ecclesiae aream novis opimis-
,
editum documentum tot Augustini serinoues novi

, que frugibus locupletare.
,
414
DE SANCTI AUGUSTINI OPERIRUS ALIQUOT
IN CRAECAM LINGUAM CONVERSIS.
JLossidius episcopus , sancti Augustini contubernalis ct biographus, narrat in illim vila cap. XI.
libros (livi doctoris iam tum in graecum scrmonem fuisse translatos , atqice ila in transmarinis
etiam regionibus doctrinam eiusdeminîotuisse. Revera, ut Gregorius patriarcha constantinopoli-
tanus tcstatur apud Allalium in Graecia orthodoxa T. I. p 429, « quinto , sexto , septimoquc
oecumenicis conciliis apud Graecos cclebratis , declaratus fuit sapientissimus , eximius, magnusque
ecclesiae doctor sanctus et beatus Augustinus: (jecpwTaTos, x«t eljx^^Tarss, v.ai ^tyx^ (JiâoxaXos
T-fls eV.xiinffias , o ayic? zai [j.a-/.(xpto(; Avycvauvci;. Nos quoque in quarto Scriptorum veterum
tomo byzantinam synodum anno 1166. celebratam edidimus , ubi p. 16. citatur inter saerorum
dogmatum testes Augustinus ; quam rem adnotavit in sua graeca panoplia etiam Nicetas chonia-
tes, ut diximus in Spic. rom. T. VI. praef. p. 30. Quum ergo me ad vcstigandum in grae-
cis quoque codicibus Augustitmm convertisscm , sane multa scripta eius in vaticana bibliotheea
observavi, quorum praecipua, vel potius quae olim mihi adnotavi, breviter indicabo. 1. De
Trinitate libri XV. Maximo Planude monacho , doctissimo ut omnes scimus interprete. 2. Liber
de vera reiigione, Prochoro monacho cydonio interprete. 3. De libero arbitrio, iÊp' avre^cvatorriTCi,
ab eodem Prochoro cydonio. 4. Epistolae ad Volusia)ium , ad Italicam , et ad Marcellinum. 5. De

gratia et libcro arbitrio ,
graecae translationis auctore lohanne Cosimato mcdico qui propter
,
haeresim lutheranam obiit in carccre anno 1571. Venetiis. 6. In alio codice, £>' twv (Jsyfxarixcov
AvycvaxiMcv. 7. In alio, tjtpi zcv y.aOocprriptcv nupos, de igne purgatorio. 8. Inalio, de Spiritu san-
cto. 9. Avyovozivcv aytou tvyjn vxs\p Tvis xaS-oXi)-.^? c7i(7T££dS , quae incipit : ôq Tif/iv, xu-
ps, iv TYi ooy x»vT(\. 10. Capita 388, ex operibus Augustini excerpta a Demetrio cydonio
Y.f^ctkata Tji») Ex Tuv paxapicu Avyovaxivau Xoywv TrapExjSXnêvTa , epfjtyiveuS-evTa bt ex xcv "ka-
riVf/.ov Tsap I1J.0V Anixnxpicv. H. Soliloquia, eodcm Demetrio interprete. 12. Hotnilia prolixa ex
tractatibus in lohannem a 94. ad (00. contexta, per eundem Demetrium. 13. ITepi yvwo-ew;,
id cst de cognitione verae vitae quod opusculum est inter supposititia in T. VI. p. 649. ed.
,
Aniuerp. li. De Jidc ad Petrum, eodem trunslatore Dcmetrio. 15. Enehiridium, factum grae-
cum a Neophyto lihodino cyprio, iamdiu typis graece vulgatum. 16. Soliloquia aeque impressa
ab eodem Rhodino. 17 In graecis quoque mss. catenis fragmenta Augustini videbam. Aliae
quoque fortasse sunt in vaticanis codd. graecae scriptorum Augustini interpretationes , quarum in
praesenti non memini. Ex supra dietis tria selegimus iypis nostris vulganda, nimirum Demetrii
cydonii longam illam lucubrationem
,
quam 12. numero diximus. Deindc ex Planudae operis de
Trinitate intcrjyretatione loca tria , in quibus Augustinus Spiritus sancti a Filio quoque proces-
sionem tiieiicr. Ncmpe agnoscent lectores , Planudnm, contrarii licet dogmalis homincm ,
fidelissimi
tamen interpretis partes cgisse. Postremo praestantissimi operis de i'era religione ,

qicod adhuc
laieus Augustinus edidit, quodque utinam cuncti legerent , specimcn graecae interpretalionis atte-
xemus ex Prochoro monacho cydonio.
415
CLXXXIII. TOT AnOT ATrOTSTlNOT OMIAIA.
xa) ouî)^ i^ vimwv l^<ola. /a6 tzqv vndfiti;*; 'lon.xvi.s.

E<c7o , UTTaTw jrpoc7ov iTifj.'\avJd fii,
TooTo ^nîxyiviuirat zrapa A;)/>i>iTp/oy tou wowviou.
xvpioc
avtîva aurov
r'~ •/iu.wv \yiaouc
Ipoiryiaai
=i=
Xptaroc sd/iAwcsv gatiTov ovrwc, iTnhivaoai-
tzjou J-sja'^?/?) o-arep
^^
t>5' tou awaarox;
,
6-4,8/
ms. f. »3.
Tract. In lolian.
'^^'^-
i).
vov , &5?
âvepwc ifJ.iKKov o-\i(!âi' otvwTepw âp ;5pwTJ5>c8CTav at/Tov tiTot; wmayif o'i<;
amxpi^Yt ix.i7 [xiWitv dtjjo^yifj.iâitv , o^mot vvv ixilvot dûsiXQiTv ov-x^ olot n
yiaaV vvv ^l iaurov ovrwc, dniXiuaoiMivov 'wôXiyit , ux; finoiva ix.iivo)v epw-
TJjVe/v TTOv UTrdyitq' vi(piX>i yd^ uniXdfifiaviv aurov , 6V av dn aurwv ott-
GrdfJLivoi; dvyiif xal ToVe rourov ei^ tov oJpavov av/ovTa, ov "Kolot; epwTWV ,
aXXa toIq ocpâXfiolz iîo')ôW aXX' ort ravra iXaXyiaa vij.iv, (pyiatv , »
Xvnyj imrXYiQWA.iv vfjwv lyiv xa§îav' ewpa fdp li noJi Id p>i'/>ia7a lavra iopwv
iv ralz /cap^7a/$ auroJv' outsoi yd^ lyiv 'WViu [xar ty,yiv luaâKXyiatv iyovn;, hv
^td rou dyiou 7:viU[xaro; i[j,iXXov eê/v, oTrep lôiîv e'wp&)v ev tw Xp/tjTW ,
TOUT dTsoâXilv iîîiaav' v.a\ iûjit^yi^rsip dva[j.(pi(SoXov yiv '/1 d^ssoôXyi , rou
Xpiarov npoXiyovro; rouroti; rd dXyj^yi , dvay/taiov yiv dXyi7v 7»v av^^WTTi-
V'/iv ^tdîatv , dvivipyyirou ry\Q dvupwTTtvyi; 6\{-ewc '/caTaXe/TTOitxev»?' dXX ix.it-
voc iiSfii T/ [xdXXov iy.iivot; iXuatriXif yi yd^ ivoov 0-^.1; jSiXriwv iar)v , h
ifjiXXi TTaâjj.u^yiaiaât ro nviU[J.a lo dytov , oux, dv^gwntvov aojfja iiq Ta^

Twv opwvTwv o-îtc, itadFov, aXX' a^Tov ivtlv lai; Iwv ntanuovrwv xaôiai^. f.»*.a.
'A/Ae'Xe/ rourotQ auvdisnf dXTC ifw lyiv dXyiîtav Xiyw ufiiv' aufi.(pipit upLiv
/va e^w a7r6'X'&W eav ydp iyw fj.yi dniX^fw , na^d^/.Xyiro; oijx. iXiuaffai npog
ufxdz' waavi) Xiywv aufxpipn ufuv , vfxwv dpatpi^yivat r'/iv fjLoppyiv ravryiv
ToO ôuXoV vvv fiiv ydp ad^^ yiyovw; 6 Xcyo; vfj.7v ivotxo)' aXX ou (2ov'
Xofxat irt aapxtxwc, Ufia; dfandv' dp'/.ovfiivovq 7e 7w faXa'/.rt rovrw v/iniovz
iiust^Vfj.itv iivat ^td tnavrdt;' avfxpipit Vfiiv 'tva iyw dûsiX^w' eav âp iyw
fj.Yi dnixQo} , 6 na^d/.Xyffoi; oux. iXivairat npog vfidc,' dv fj.yi ryiv dnaXnv rpo-
(pyiv , yiv vfj.dc, [J.ixP' i'<^^ vwv i^pi-â [xyi dpiXwfnat , ryiz anpidz rôpyi; oux
iniûfxyiain' e/ aap'/,txw; dvîîaî ryiz aap'/.oc, , oijx effecr^&e Toi7 'mvivfiaroz
Sixrixoi' t/ •yap (SovXirai , idv [lyi dûsiX^w , 6 ina^dxXyiro; ou'x iXiuairai

npoc, vfj.dc,\ idv (5e dnixBo) , nift.-\w rodrov npo; ufj.d(;; fjyi fdp ivrauâ wv ,
roSrov oux yi§vvdft.yiv nifL-\at; riz roCr dv iinot; ovol ya^ onov yiv ovroi; ,
ixi7voq d^znyiv' '^ 'OJapd rod izarpot; ourw; yiXîv , wz fJiyi fi.iviiv ev tw tiuarpi;
ilra xai n-w$ iy.i7vov '/.dvraSQa StarîfSwv ovx yiSvvaro nifj.-\ai , ov /a/xev xai
eX9e?v nôQ avrov ânrtôfnvov xa/ [Jiivat ;

fxaXXov filv oCiv ov iaftiv louTOU
Std navroi; dyôiotarov ovra.
fS'. T/ roivvv iariv , idv fi.^ d^niiX^w , 'usapdxXyiroz oijx iXivaffat 'srpos
uft,dg , yi lusdvrwc, ouy^ oloi n iaiaî Biâaât ro nviVfia i(p' oaov rov Xî-
416 SERMO CI.XXXIII.
arov zara ffa'pxa ^/vwffê/v (jâouSdîri ; o^tv zy.hvoz o to nvitjfia ro aytov
y.Syi Sc'^diiivoz, il y.ai yjSnixiv rov Xptarov y.ard adpy.a , (pyiaîv , aKXd vvv
oux othafj.iv' y.al avryiv ydp roo Xp/ffTou aapx.a ou y.ara aapy.a ytvoyazn 6
'usvivu.artv.wz tov adqy.a yiyovora \oyov nowz' rouro fmavrwc, 6 dyaôq ot-
^dazaXoz ^yiXovv i(iovXiro, "Kiyav' lav iyoi fjiyi dniX^w , 6 Traody.X-Kfoq ouy.
iXiuairat ttqoi; vfxaq' Idv hi affeX-Sw , Tnffô) rourov vfitv' rov Xîarov hi
awiJ.ariy.o)(; Staardvroi; , ou fiovov ro nviUfxa ro ayiov , aXXa '/.at 6 'Sjaryip
Jta< uio^ iy,iivot<; iTViVfxarty.o)(; irapayiviro' it yap ovro}<; 6 'K^taroi; ix.ii-
vwv SiidTyi , d)g dvr iziivov aXX' ov fxir iziivov ro TrviVfialo dytov v/.iivotq
irapilvat , irov y\ InayyiXia rourov Xiyovro/; , toov lyd) fxiB' vfLwv ilfit izd-
aaz 'itd; yifxiâi; io)z1yiZ auvliXiiag rou a/ wvo? ; zai irdXtv , ifo) y.ai 6 ndJyip
iXivaofxiâ , y.a) fxovyiv i:ap auro) irotyiaofxiv' dXXa y.a) ro 'UjViUfxa ro dytov
ovro)c auroli; iTryiyfiiXaro itifx-îiv , tva fxir auro)v yi ilz rov aio)va' ya) Sta
raura dro aa^xtv.wv yiyovonr; •KViUfxartv.oi , dvayv.aio)(; xa) rov 'SjarpcK; v.a)
rov vtou v.at rou dyiou 'urviufxarog ifxiWov laiaât oiy.riy.o)riQoi' Iv ot;osv)
yd^ TTtanunov ilvat tov Tranpa dviu rou utou y.a.) rov dyiou zviufiaro;' h
rov iraripa xa) rov uiov dviu rou dfiov Trviv fjt.aro<;' y\ rov ulov dviv rou Tra-
Tpo^ v.ai rou dyiou -rsviUfxaroi;' yi ywptc, rou 'ssarpoi; v.ai rou ulov ro dyiov
TTViVfxa' yi rov Ttanâ y.at ro TrviUfxa ro dytov dviu rou vlov' o^mou ya^ i't«;
ri^ rovro)v €<tt<v, e>teT v.a) 6 i\(; îcx; yi r^tdq' i^n S' ourox; rviv Iptaoa Tra-
âoiy^^yivai , W(TT ii v.a) fxvihifxia yiv ev ryj ovaia îa^popd , Ofxo)(; Tragaoiy^»-
vai Tyiv oidv.ptatv Iwv npoaomo^v loio)^' v.a) ovro)(; To?c voovatv o^Qo)/; ,
yo)pta-
fxov (pvaiO)(; ovha[xo)(; îo}pi7aât. T/ Sl (3ovXirat ro iTsofxivov ; eX-^wy oi

iXilvoQ iXiyPit Tov v.oafxov tZTepj dfxapriac v.at 'usip) atv.aioavvyi<; y.at Tnpi
Y.piaio)^' fxvi ydp 6 yu^toq ^lnaovz Xpiarcx; ouv, «Xefê tov zoafxov Tti^t ufxaq-
f. M. b. x/ac, or dv Xifyi , ii fxn viXôv '/.a) iXdXviaa avro^tc, , dfxa^riav ovv. itxov
vvv hi 'moo<paaiv ovv. iyouat m^) lyi; dfxapliaz avrcov' aXX tva fxvi iiq a.
TTVi , oij TTi^t lov v.oafxou, dXXd ni^t rwv 'louSaio)v fxovo)v loio)z npyiaât ,
dXXayou <pyiaiv' il iv. rou y.6afxou yin , 6 y.6afxoz dv 16 \d'tov ipiXit.
ict. xcv. y . M/1 ouv. 'fiXifî y.a) Trep) htv.atoauvvic, qttov (pv,ai' jrdnp oiv.ati ,
v.ai o
v.6afxo(; ai ovx iyvo) ; dXXd v.a) TTio) y.piaiO)(; viXiyîv , onou iavrov (pv.aiv
ipilv rolq e^ iuo)vufxo)v , 'WoîUiaî a-nr' ifxov oi v.aryipafxivot ii(; ro ttu^ rov
aio)vtov TO viroifxaafxivov tw oia(SoX(/) y.ai roiq dyyiXoti; aurov ttoXXu oi
y.ai dXXa iuôt rtq dv iv tw dyio) iuayyiXio) , 'onou iTi^t rouro)v rov v.oafxov
xupioi; ViXiyî' 7rw$ loivvv wam^ ]îo)(; rovr dTTivnfXi tw ayi(j) iTviVfxart ;
Ji rdya ort 6 Xp/oTo^ tw twv 'lotxSâ/wv fx6vov iovn oiaXiyjjiti; , ovv. dv oo-
îtiv auroi^Jov v.6afxov iXifâi , dXXd 7ov d'/.ovaavJa Iwv iXifyojv , iv.ilvov
fxovov iXifyj^Yivat ; 16 ^l TrviVfxa 16 dftov e'v ro7q diToaroXoK; xara rnv oiv.ov-
fxiVYiv Ttaaav ^taaiTaoilaiv , ouy^ ev fx6vov t^voi; dXXd rov v.oafxov oXov eXeJ-
ât oov.i7' rouro yda el^rcev at^TOK fxiXXojv e/$ tov oupavov dvaâivitv' oux
DE SPIBITC SANCTO. 417
'iariv vuwv yvcovai y^ôvovq ri x.aipotj(; ouq j 'aaTyip iîTO iv tji \oia. l'ôu-
nia' aKKa 'KYt-\ioî Sijva[j.iv e-areX-SovToe TOt; dyiou fSJivâvTOz e<?i' Ofxac,'
xai iCcaî [J-Oi [j.d^TUîz iv Ti 'lioouaaXyiiJi y.ai <wdoy\ t>i ^louâia y.al
'Lafiaoiia y.al ew^ laydTOU Trq yyi^' otsi^ iCTi to tov '/.oaiJ.ov IXiyât.
"AXXa t/c ToX[j.-âii /.ai [lovov il/ailv , ouy. auTov tov XptaTov iXiyât tov
xoauov , dkXd ij.6vov to 'siviufxa to dyiov , o<a twv a-nrodTO^Xwv tou Xpi-
(TTOW, Tou dûJoaToXou /?OMVTOC , » ^yiTiln muqav Xaîlv tou Iv ifxoX Xa-
XoyvTOC Xp/ffToiy ; 'AXX' "tva to i[LOt So'kouv 6('ii7w , toutou %a'p/v iipyiy.i to
'BViUf/.a To dyiov IXiyât tov y.6a[j.ov , Im^ îa tou dyiou 'TsviUfj.uTOz sst-
yu<yât i[j.iXXiv y\ d^dnyi Iv Ta7c y.apSiat^ twv fi.aSyiTO)v , yi rov (p6(2ov i^ca
iSdXXouaa' w ûvarov riv xwXJsaSa/ Tot; ToXfxav tov y.6afiov IXit-xiiv , toIc,
xaT awTMV Biwtfxoiz (pûaTT^fiivov' daavu Xiycov' ly.iivo i'/.-)(îiv [LiXXit Ty,v
dydTT-/iv iv Toiq xap^/a/? U[iwv ., xai otjto) diouz £^?Xô'vto5 ,

[j.iT dîiaq tov
x6aft,ov iXiyîii' 7roXXd'/.tc, î ilirofi.iv , tu Ty\z Tîdhot; i^ya ap^wpôTa sivar
iX^ylv ^l 3ta« TO tspoawna Ihiaz '!sa§aho^y,vat , iva fj.yi fi6vov dSiaiîroz y,
fiovdq , dXTC dau^^xjjToc, voytrat xat yi l^taq.

^'. ''Y.î^yiz î igfxyiviuit ozwz iXifît , TTjpj dfj.apliaz Xifav '/.ai ?repl ^t-
y.aioauvyi<; /.ai Tnp) yîaiox;' Tnp) dfxafliaz y-iv (pyiatv , OTt ou Trtaliuouatv iiQ
ifii' lauryiv Tap uam^ fi.6vy\v ouaav Traod Idc, dXXaq dfi.aftiav liQyiatv, i^sat
rauTtiq fiivouayiz '/.ai Ta dXXa y.inpaTyivTat' '/.at lauryiQ dno-xuôvayiz , '/.at 7a

dXXa d<piivlat. Ilspi Si îKatoauvyiQ <py,atv , qti Trpo^ 7ov naJiâ fiou Trooiuo-
ftat , xai ouxiTt fxi •&6wpj?T«' £VTat;'&a TrpwTOv Bico^ytriov , il' Itz op^wq TriDt
dfiapriag iXifxffai , ttwc dv xai nipt ^ty.atoauvriZ opSwg iXif-x^îiyi; ii fdp liz
Tov a.fiapTwXov r ajUapTwXov iXifyôt , [j.yi x.a) lov Si'/,atov iîoJtv y\ §iy.atov;
fiy\ fivoiTO' it fdp TTOTi '/.u) Jov hixatov Si7v iXifyjtv auf^copy\Qiiy\ , SidJouT
av iixoTox; iXiyxôiro' iTTit xa^wq yiyânTai , ou/. icrt îv.atoz It:) yyiQ, o?
TTOiyian ayaôv , xai oux, dfiapryiau' cJoaT il xdv.iivoz IXifyotTO TTspi dfxao-
riaz ,
aXX ou inpt oixaioauvyiz iXiyxotro dv iiTi) xa) ro îHov X6ytov , fr/i
yivou xara 'OSoXu oixatoz (pdaxov , ou ryjq lou ao<pou hixatoauvyiq, i^sstXafi.^d-
viTat ,
aXXa ry\v oi drr^voiav U7ri^-/\(paviav xoXdîf xal yd^ Xiav ytv6fj,ivoq
îxatoz , dh'/.o<; auryi yivirat ry\ uwi^ôXyi' 'xard ttoXu yd^ iaurov notii î-
xaiov , 6 Xifcov iauJov dy.apliav fjyi l'pê/v" y\ 6 ryi lou Qiou x.cioHi , dXXd
fj.y\
Ty\ toia fiouXyian , ryiv iaurou ?itv.atoauvy,v dvci.Ttîit;' cu ryl op-S-oV^jT/ too
(Siou oi'/.atoq wv , aXXa fidXXov 7ri(puato}fj.ivcz , o]6fj.ivo<; iauJov i~tvat otho oux
iart' Troicj) roivuv X6yo} iît rov x6afj.ov iXiyx^yivat Tnpi îxaioauvyiz ; ndv
Tws ix T^s Twv iriariu6vT0)v Sixaioauvy\z' iXiyxirat roivvv tmp) dftaoriaq 6
xoafxoq , ort fxyi iiriariuaiv ili; Xîar6v' iXiyxirat xa) iBifi ^txatoavvyiq , ix
ry\z Twv 5r/aT£i;o'vTwv Si'/.aioavv>\z' avry\ fdp y, twv irtaruv irooq Jovg aTrialouQ
rraoaîaig , aurwv twv drriaro^v iar^v ovitôz' rouro hi Ixavcac; ^nXol xa\ ro
i^May^fXivov' ôuXofXivoq yda îavolât ro ilpyifxivov ,
'mift (5'g Stxatoauvy\g
418 SKUMO CLXXXIII.
(pyi<r]v , oTi Trpo? tov Ttctripa. Troîuoixat , xal otjziTi [xi Oicapi^Ti' oux, i^pnaiv
oCniTl fJ.i QiU)p0ll(7l' TTip) U)V llniV OTl OIJ TTtGTiUOUdtV fiC 2//g'' aKXa TyiV fXiV
OLfxapriav ri ixaXiuiv ; i^'/iyou//.ivoi; ffjp) iy.iivu)v , Xiyav (p-ziilv oti ou 'zst-
aTiuovaiv iiQ ifxi' -^v ^l itp-ziii îxaioauv/iv i^nyoupLivoi; , Trsp/ -^q sXe'^/'^»?'^?-
aât Tov x.OG[xov ilgr,y.it.
i . 'iW iy.i'tvoiv ngoz touc, 'Wôa^taXiyoiMivouz arî^piTai y.ai tpyiilv , oti

npoz Tov TTaripa (xou unayo) , y.a) ouziTi fjn îojîln' oîv hviKov wq mpi
afiapriac: fxiv sh rviz 'iîaq afxa^riat; o y.6afxoz IXiyxirai- mî hi Sizatoau-
VYiC, , ly. T»c dXXoTîa; Sr/.atoauv/i<;' wanig ly. rou <po)TO<; ro anoToq iXiyyi-
raf Ta ya^ i\i^-)^6fxiva , (pnaiv dnoaroXoc, , uno rou (poTfcK; cpavigouraf oaov
•yap iart ro rwv dtutGToiv y.av.ov , oux. a?)' iaurou fxovov , dXXd /.at ix rov
Twv i:iGTiv6vro)v dyaôu S'uva.-ov ayiKov yiviaQat' y.a\ inil ravryiv ilo)âaiv
01 antaroi ryiv <po)vyiv d<ptivai , no)g dv omg ov^ o^Mfxiv niarivof/.iv ; rovrov
yagiv ioinai ttiv twv 'uJtaro)v af/.atOGVvnv ogiaaa-jai , ro) <mgo(; rov 'nsariga
rovrov ttjogiviaâi ,
y.at fxy,y.iri vm avroiv îojgnaâi' fxaydgioi ydg ot fxyi
ioovng v.ai niGTiVGavnc,' v.ai ydp v.at iwv rov X.gtGr6v tS)6vro)v '/i niariz ov
rovrou %ap/y ify.o)fxta(îrai , ort rov^'' omg iO)pd-/.aai nintGnvzaat , rovriari
rov vtov Tov av<2po)nov , dK)C ort mntGnv/aatv omg ovx. i(3Xinov . rov vlov
rov îov onXovdrf imt oi va] uvrn yi rov ôvXov fxop(pyi rnq o-ifio)^ aurwv
d^yigi^n' 16ri tsavra-xpQiv mnXyigoirai ro , 6 hl hiy.ato; iv. niano)z ^/lairaf
iari yag -/i 'njiarti; , wq aurviv 6 d^mâJoXoz iv r'/i ng6<; ' Pwfiaioug opiîrai ,
iXnicpfj.ivo)v ngayfxdrwv un6araatg , iXiy)(^0(; fxvi jSXinofxivoov.

?
'. T/ î lartv , ouy.iri fxi îo)p'/iairi ; ou ydp oi/rwc i<pyiGi 'wopiuofi.at
ngoQ rov nariga , y.at ovy.irt ui îO)g'/iaiTi' o)c, d-/i7.coGai v.ai otaar-/ifxa y^po-
VOV , ilTi fXird tXTIV.OVZ , itTi GUViGTCxXfXiVOV , /SjX^/lV iy.aTipO)îV b)gtafLiVOV iV
w ou-/. 6<pB;âiTaf aXX' iinoov otjxiri fxi Qio)p-/,ain , w? av fxnâfxwq rou Xot-
'Ujou Tov 'S.ptGTOv o-JfOfxivoug '/1 aXyjîta 'zsgonyogivaiv' avryi ofxoXoyovfXivctic,
dh'iy.ia lar) , niGTiviiv fxh £;c ^gtarov , fxn non os auTov 6'\iaQaf oia rou-
ro ydp iiusaiviirai -/i niartq l^ nq 6 îv,atO(; ^yiGirat , ori bv vvv ov (SXi^SJH
%giarcv , rourov o-îa^Jai •vsiariuit /moTi' ilra yard rauryiv rnv or/.aioauvyiv
ouî rov dn^GToXov liaijXov h'iy.aiov Ipovfxiv yiviaQat , Xiyovra rov \gtaTov
<(5's7v ftird rnv ilq ovpavoui; dvaSaaiV '/.ai rot mgt roij y.aigoij rourou np-/]-
y.^ra . oijxiri fxi 6-\iGî' fx'/i y.ara ravr:iv t'/,v oty.atOGUv/v ovz '/iv or/.aioc, '/.at
6 ivh'o'^QraToq '2,ri(pavoi; , o; Xiâ'(6fXivoz i(p'/iaiv , ogoj lov ougavov avicijyfxi-
vov , '/.at rov u\ov rou dv^poi^sjou iGro)ra 1/. oi'^to)v rou îov ;
li roi-
vvv iar) 'sjogivofxat 'sjpoz rov 'SJanpa , v.at ovy.iri fxi îcagyicjin , n oâmg
vuv i\fx\ fxi^"" Vfxoiv; TOTS ydg irt ^vyiroq yiv iv Ofxotwfxari aap'/,o(; afj.ag-
T/a? , -/.al 'SJiivyiv -/iSvvaTO x.a/ Sr^^yiv •/ta), 'SJOVilv v.a\ v.aîvoitv' rourov roi-
vuv rov Xp/cjTov rovriari loiovrov , ov'/.iTt ifxiXXcv o-^îaQai ixira ro rov '/.o-
Gfxov acpiivaf y.a\ auT/5 Igt\v 'a r'/i(; 'SjiaTiCri; dr/.atoGVv/i ,

"''' 'vt.-^ c-
,
DE SPIRITC SANCTO. 419
affOffToXoc , 2' "a» jiîi[J!,iv rov Xp/ffTov zaTct ad^y.a , dXXa vvv otjy.eTi yivw-
(7y.0[XiV iOTat TOtvuv (pyia)v u/jiiTiâ Siy.aiOGUvyi (5'/'

yiq 6 zoaîoz VîXiyx^'^-
GiTat , TO TTOaiUiGâi [Xi npOZ TOV "KaTiâ y %ai OVy.iTl fj.i îwpiiv V[XaZ , OTl
ilz OV OVy. 0-\i>:î [J.i TTKJTiViTi' OT OLV Oi loyiTi [J.i OTti^ i'70[J,at, TOTi Oliy.
O-lidî VVV i\[J.\ [J.i^^ V[LWV' OVK Q-îaî [Ji TWUJitVOV , aXX' V-îjXov' OUy.
o-îijBi [J.i ^vy.TOv , dXhl a\mtO'i' ovx, o-îaui [i.i y.^tvofjnvov , aXXd SfizaaT^V
ix tJ^c VfJ-iTipaz Toivvv TavTnz TriaTiwc, , TOVTiaTi T~/ic: oixatoavvyiz V[i,o>v , tov
aV/ffTov yi.6a[xov iXifît TO TTViVfx.a To dytov.

(^'. 'EXeT^s/ hilovTOv xai iTipi zîaiwz, oTt o dpyô^vlov x6a[i.ou Iovtov
Kix.piTat' riq laTiv ovtoi; o d^y^cov lov x.oa[jov ; iy.iivoz inpi ov lcpyiaiv aXXa-
you , ipyiTat 6 dpymv lov '/.6a[/t.ou toutou , xai Iv i[i.oi lupyiaii ouoiv' TOVTi-
OT/ ouîv Toiv auTou , oijoiv d[j.apTyi[j.a gt^Xov^ti' JtaTcc fdp Tyiv d[iapTiav 6
îdfSoXoi; , Jca-^' nv ayi[j.aaiav tou x6a[j.ov [ap;),^wv] XifiTat , 6 y.6a[j.oz ^t au-
Tov ifiViTO' dX}C iziivov Tov •/.oa[j.ou d^ywv laT^v ^tdôXoc, , Tnp) ou (pyialv
iipi^^Q , xa) x6a[).oz auTov oux ifvo) , TOVTiaTiv 01 dntaTOi dv^ponrof wv za9'
oXov iavTov 7rXyip'/ig iofiv 6 xoaftog' 6)v [Xilaû 6 niafoq x6a[Loc, afivif 6v Ix
Tou xoa[iov iîXiyâTo Ixnvoz, 01 ou yifoviv 6 xoafioz' Tripi ov (pyiaiv 6
avTO^ , ovx yiXQiv 6 vIoq tov dv^po)7rov 'iva xpiv/i tov x6a[j.ov , ctXX' iva 6 f. so. a.
xoafLoq ao)Byi î auTOV' 6 x6a[LOzlovTOV xîvovToz xafaxpivifaf 6 v.6a[ioc, tou-

Tou (SoyiôvvTOi; auîTaf oiamp fdp t6 Siv^pov '/.a) (pvXXo)v v.a) [j.yiXo)v , -xa)
Yi aXo)z -xat dyvpo)v 'xai atTov , ovto)^ 6 xoa[j.oi; xai inaToiv 'xa) dniafoiv ioft
irXyipyiz. O dpyav Toivvv tov xoa[j.ou , TOUTiaTi tou ax^TOUt; toutou , yiyouv
Twv aniaTwv , o)v aTtaXXaTTiTat o xoa[xo(;' vn^t ou (pviatv , yiTi noTi axoToz
vuv oi <p6)q iv xuîo)' <zsipl ou <pyjat7 aXXayou , vuv 6 doywv lou x6a[j.ou
lovTOu ix^Xyi^naifat iô) , yi^yi xiy.oifat , iniini^ dvi7ri(ffôpoi; 6)v , UQtafai
v.piait TTvpoQ ato)viov' Tnpi lavTvii; loivuv lyiq xîaiox; , xa^ yiv 6 doywvlou
'/.oa[j.ov TOVTQU xixpiTat , iXiyyit Tov xoapiov TO nviv[i.a t6 dyiov , oTt ajTcc
Tov toiou d^yovTog ov UTnpvi^pavoc, m '/.at dai^nc, ^/{Xo'i , xpiviTaf i\ ydo 6
îoc, , xaô)c, <pr,atv dirâToXoi; IIsVpo^ , dffiXojv d[Lapfav6vT0)v oux i(piiaaTO ,
aXX ii§'xfatc, ô(pov doov lapfapwaaz 7rapi$o)-/,iv i\i; xpiatv lyjpovfi.ivovg , ttwc,
ovx VTTO 7Tviv[j.aToq Tov ayiov iTiî TavTyi; t^c xpiaiO)^ o v.6a[j.oc, iXiy/iTat
iv ayio) <wviV[j.aTt, tou aisoaT^Xou TauTa XaXyiaavToc,; 7TiaTiuiT0)aav ouv ot
av<rô)7Toi TO) XptaTO) , 'tva [/.yi auTouq iXiy^vi to nviU[j.a t6 dyiov mp) Tyc,
auTwv antafia; d[i.a^TyiixaTO(;' iv o) d[xapT-/iixo[fi ndvTa to6 aXXa xixoaTyiVTaf

auvapt-^[iiiaOo)aav to7i; ntaTo7^ , 'iva [xyj iXiyxûatv dno Tyic, ixiivoov îxaio-
avvvyiq' (puXaTfiaô)aav Iviv [xiXXouaav xîaiv , 'iva [xyi auv tw dgyovTi lou x6-
a[xou xgiôiaiv , bv yioyi xixptfxivov [ii[xouvTaf Iva ydp [xii axXyigd twv
yi ^v/i-
TO)v um^n^pavia (piiaaaâi TauTyit; o)'yiTai tov îov , Taii; notvaiz twv vnioyi-
(pavo)v dyyiXwv 'xaTaaiiiaQo).
yi Et/ noXXd ixu) Xiyitv V[x7v , dXX' ou Suvaaî (SaaTa^nv afff 'iaco^ Traci. xcvi.
i20 SEUMO CLXXXIII.
iTrt^VfiilTi ytvwmiv , amp oi dnoaToXot tot6 âaraîtv ovy^ oioi ts yicstiv
dXXoi t/c ai' «juwv roXiiYiaiti toJtwv p^wpjjT/xov iaurov >i^yi Xiyitv , dtsip
i-/.i7voi loTi rtvwijxitv oiJK )'(Tjûoy ; oBiv ouoi nap ifiou ravra dvafiivitv fxa-
^ytaofxivoui; 'mpoijv\Kii , dân^ l'(jwg oCol 'map aXXou Kiyofjnva Suvarog iJfxi
Siâaâf aX\' oJ5' Ufiiii; dv Suvaiaî TaoTa (3aord'(!îiv , ii y.dyia roaouroq

yiv , il iiap ifiou 7d lyiv ^tdvotav um^âivovJalyiv Ufxinpav yiy.o'jiri' ûvaJov
fiiv ouv iv Ufuv iivat Itvdq tzavoug dXXcfOv fxaXXov ttôc u^njoôyjiv , ii y.a)
fXYi 7rdvT(t)v iZiivwv , mp) wv iXiyiV o'ioaay.aXoz xal îog , irt TroXXd iyoi
Xiyitv UfJ-iv , cficag rivav l^ Iv.iivo^v' aXXa riva dv ihv Ixiiva , <nsioi wv
VAiivoz oux. i^yioiv auâBi^ roXftav Xiyitv i^ssiyitpilv' xa) ydp 7t.a) 'sjgoi;
rov uiTia 'Kptfjrou âvarov , owzuoi ror Vioav oi airsoaroXot tzavoi , olc, jAs-
^sv , ou Suvajî fLOi vuv dy.oXou^yioai' '/.a) o yi iTpwTOc, aurwv o neTpo^,
oz r/.avuc, wffo 'sjôq touto mapaoy.iuarsâi , iripou 'UJiîsiiDdlat yi^mia uaro'
otXX' 'ofj.o)c, uangov y.a) dv^pi; '/.a) yuvaly.ii; za) maloK; '/,a\ fx,iipazi(; y.a)
f. «e. h. <aapîvoi y.a) viot y.a) 'sugiaûripot fvcara vewTgpwv dvagi^fi.>ffot SvifjLOt u/vsiQ
aurou fxaprupouvfii; io7i(pavouvro' y.a) fnra raura iupi^noav ûvdfxiva (Sa-
ordîiv Id 'ucgoâra, dûjip onlaur iXiyiv 6 acoJyio (Sajfd^nv oi 'SSOtfLiviZ
ouy. oioi n yaav.

0. 'Aoa roivuv iypyiv loit; 'njpo^droiz i'/.iivot(; pn^yivai i7TJipr-/i[xivou rou
Tritpaafxou , iv wmp i^n fxixp^ âvdlou Trpoc t^v dfxapriav t^-niep 7>?c dXn-
îia; avri'/.aî(jJaaâi , xa) UTTi^ lcu ovofxaroi; lou 'KpKjfou , yiat t^c SJtS'-
vou otoaa'/.aXiaq 7o aifxa TTpofiaâi' dga loivuv , ciTTi^ i<P'/iv , Ixpiiv ixiivoic
ilpylaâi , liq Ufxwv npot; lo fiaffugtov ix.avov iaufov Xiynv 7oXf/.-/iaiii , Trpo^
o^siciripov c TLirpoQ ouy. y,g'/.ii , on arofxa '57poc ijfofxa 'mpo; rour aurov o
Xp/g7oc y,Xiiîv \ ouh'afXMZ ouru) 7oivuv '/.a) vuv iiiTOi riq dv ,

ixy, onv 7otz
7wv yjptartavwv Xiyiaâi ^y\fxotz i'SSiÛft.ouaiv dzouaai riva yiv TSipi wv o
zuptoq iXiyi 76n , isoXXd iyw Xiynv ufuv , otX\' ou ouvaaî (iacjfaCiiv
dpff i\ âuTa 01 dTTodJoXoi 7o'rg (2a&rdîiv ouv. iayuov , ttoXXo) rou'3 yirrov
Vfxil^ Suvaaî' iTSi) rux^v ouTO) 'moXXo) ciuvavrat vuv dzounv a^sji^ ttoXXoi
Suvavrai vuv fxaprugi'j) ancpavca^yivat , OTng ron 6 Tlirpoq oux layui' fxaXt-
ara xa) tou 7TV'cU[xaro<; rou dyiou TTifx^^cvrot; vuv , onip ounct) ron i-iaraX-
filvov y,v.
i . Wip) ou auvdtsrct^v iî^yi; Xiyn' ot dv iX^yi iy.nvo ro 'TsviUfia ryiq
dXyiîia; , î^d^n ufid; Trdaav ryiv dXyi^nav' ivnuîv ^yiXaoy, oiiy.vu; oia
rour iziivou; fiyi ûvafxivoui; (2aara(îtv Ta 'OJap' ly.iivou pyi^yiaofxiva ,

ori
IxyiTTCt) ro nviufxa ro dytov TrapiUvifo' nXyiv dXXd v.a) (7ur;)^wp>j9svToc tioXXoui;
ihai Touc vov ûvafxivouz (Saard^nv , ouy oioi n raav , fxn irapa rouro la-
f-iv , Tiva dv iiyi dmp 76n yiy.ouofi.iv yi dvayivci)a'/.oixiv; ingov fap iofiv noi-
vai , TTonôv nao yifxwv vi Trap' Ufxwv iy.iiva huvarov (iaaraxJrivai ,

stjoov h-
oivai Tiva yoav lin ûvard (Saardîaât , iin fxri' aTTip iTTiinip iv.iHvoz iai-
,,
DE SPIRITD SANCTO. 421
yjjffg , t/s yi[xwv 6/3gT Ixuva livai nlaura; u os xal Xiynv JoXfM^âHc , m(aq
TOtJT aTroîiît ; 7/^ fap ourco ftdraioz « au^d^yiq , oc xa) luyov ilnovJoz ri-
voz dîP î(2ovXyirai , (5"/7ffp^yp/cra/7o ravra ilvai d^wi^ o xvîoi; ron /usapyi-
rvisato Xiyiiv , dviu îiaz rtvoi; [jLa^rupiai;; riq yiixwv rouro 'moiYiaaz , ou
IJLiyttjrM 'ESi^fmioilrai auâSiiat; iyxXyifxart , ourcog iuzoXwi; auvrtîy,ivo^,
u.nri 'srpocpyiTtx.?,^ y.yiTi atsoaroXfKyiz auîvriaz yiyoufjnv/i^ twv Xoycov ; Trav-
Tws ydp it jta/ Tourcov iTuyôiiiv dvayvQvnz iv roiq •/.avovtxolc, xa) dîoi-
fiari (Si(2atct)î7at î^Xioiq , xa) ^STa t>iv iiq oupavoui; dvdfSavtv rou Xpt-
arou yâtpilaiv , ii [J.yi xat tout auro^t mÔQ rolq dXXot; dviyivooaxo[j.iv
VAiivoJv iivai dm^ 6 •/.upiot; ronloli; [La^yiralt; iliriiv oif/, yiîX-/jaiv , oti [j.-/i
î yiSuvavro âard^nv ixi7va.
la . "OSev ara7r>?T0j , [j.yi rraf -/iixo^v dva[iiv/iri raur dy.ouaai , arep 6 •/.u-
îoz Ton to7q fia^yiratz ilmtv Tra^yiryiodJo , dXXa [idXXov iv t^ dfdT:-/i ttô-
•/.OTffifi lyi îd lou dfiou T:viU[xaTOz rou SoQivJoi; •/i[xiv Iv 7a?c •/.aphiati; yi[xwv
îOfiiv/i' \va rw 7rviU[idJi îovliq, •/.a) 1o)v 7rviU[i.arf/o)v iôivfii;, 7rviU[xdlty.ylg
n utiiaz '/.a) 7rviU[xarf/.yii; $t$aax.aXtaq , ouvyi^yiTi fvcovat rd Trapa twv '\'Uî-
•/.wv dvB^coTTOiv (Saardîaât [lyi Suvd[iiva' ou ayi^xiiotc; i^coîv lo7t; aoi[j.ari-
•k,q7(; o<pâX[iQ7i; (paivd[xiva, oucîltatv yix°"^ roic, ao)[xoiff/o7q caa)v ivyixov-

[xiva , dXXd Jyt ivSov o-^^n •/.a) d/.oyi' ou ydp dv (piXyiQiiyj ro 'SJavnXcag dy-
voou[xivov' aXX orav d[i.yiyinyi yivo)ax-/irat ro cpiXoufxivov aur^ T'/i dyd^njy] ,
au[x(3aivit '/cat TrXeov Ixitvo •/.a) (SiXrtov dyaTrdaâi' dv roivuv , o<nsip icpyiv
ivl'A dydTT-/! TrpojcoV^jfTe , -/iv ivlaic; xaôiaig '/ifxav eJcj^£77o 7TViU[xalo dfiov
auTO îS^dît u[xdi; tsdaav ryiv dX-/iîtav' yj 'Ka^ct)!; Iv txXXoti; (3t(3Xioii; iu-
îaxirai , o^^/iyyian U[xdi; iig Trdaav ryiv dX'/iîtav' oîv iiprfai, o^yiyiâov
[xi '/.v^ti iv ryj oow aou' v.a) 7TOîuao[xat Iv t'/i dXyjîia aou' y.a.) outooq
U[i.iv au[i.(3yiaiTai ou 7:apd twv iô)îv îâaxdXo)v U[xdi; i-/.i7va [xaî7v , aTtip
xuptoz ilm^v ou'/. yiîXytaiv , dXXd yiviaQai ^tSa-/roug Qiou' iV drnp î^
avayvo)aio)<; •/.at Xoyojv s^cuOev 7:poaiviyîVTC})v i[j.dQifi xa) 7:i7:taTiu^/.dli Trep)
ryii; aaw^xarov cpuaiox; lou îou , •ât [xyiîv) Iuttco 7:iptiX0(J-ivyiz, [x-/it ccTre/-
poiz oiaaTyi[xaai To-arcuv coa^wip li [xiyiôz Starira^Livyiz , dXXd 'usavraypu

oXyii; •/.ai nXitac; •/.ai are/pou, aveu xqo^^j.drojv auyric, , dviv a-xyi^xdrojv ypa[x-
[xiy.o)v , dviu ayi[xiio)v yâ[t[xdTO)v , dviu upnz auXXa(3(ov , auryi rn Stavoia
•/.aroTrnuitv xa; voe/v Siuv/i^-zin.
t(3'. 'lôu ifwov U[i7v ri , 'iaojz i'/.i7îv ov' xa) 0[xo)i; rouro h^dfxivot ,
ou [XQvov (3aardîtv îûvyiaî' dXX' iiTîp 6 e'v(5ov hi^voz î^da'/.aXoi; , oc;
roiq [xa^-/iTa7g iôjîv iri ^taXiyd[iivQz 'SJoXXd iltsiv

, «xw Xiyiiv V[x7v ,
aXX' ov Suvaaî /SacrTa(ê/v ap7/ , viîXyiaiv yifx7v ivSôîv ouro) îaXixQrivai

Trep/ yig iiTôv dao^fidrou puaiO)q, lou îoij , wamp lo7i; dfion; dyfiXotc, p-/i-
atv o't StaTravrot; (3Xizouatv ro 'Sjpoao)T:ov lou 7:dlôc, ov-/. dv

,
, yi^vv/iQ-/i[xiv
T-AV cv.iivou StâaxaXiav (3aaldaat' oîv o, <p-/iai , î^d^n u[xdz Trdaav l-h
,
422 SERMO CtXXXIII.
dXy.îiav , « o^«^>jffg< Vfxai; ilq Traffav ttiv aXyiîiav , rixiaTa voixfCu) y.aTa.
lov zaooffa j3iov Iv îavota livoq ûvaiQai TtXyipwbyivai' liq fdo Iv 7m (pSap-
TU) louTM awiJ,o[Ji ^wv y.a\ /SapJvovT/ lyiv '\vxy\v , Kaaav ly\v d\y[îiav ûvyi-
ailai yvwvai : loij dnoGloXou Xiyovfoz , £X fnpovi; yiva)ax,Ofxiv' dXXd Iovt
iipyiTai OTi Sid nviUjxaJot; dyiou ytviTai , c6 vuvlov dppa^wva Xa[x(2dvofxiv
uk; v.a\ iiT auTYiv iroTi lyv TiXnoTyiTa a<pixiaâi' niî yi<; 6 auToz dnoaToXoz
Xifti. TOTi (^J Trp6ao)nov ttôq TrpoffWTTOv" y.ai vuv yivway.o) Ijc fxiôuq , roVe ê
f. 87. b. iTTiyvwaofiai , xaQw? y.ai imyvola^yiv' ou'a Iv t^ napouayi ToaouTov ô^ri , dXX'
iv l^ fiiXXoua-/! liXiioTyiTi , 3?v 6 y.upioc, umax^^TC' oi dfaTryi; lou nviUfj!,otlo<;
Xiywv , Siâît ufj.dz ndaav tyiv dXyi^nav , yi o^yiyyian UfLaz ih ndaav t«v
'
dXy.îiav.
ly. "Ajrsp iTTiim^ outo)/; iyii , cpiTCfoCfoi, ufuv Iv l^ dfdnyi lou Xîôu na-
paivo) Toui; dxaâ^TOU^ dtnaTiwvai; <puXaTTiaâi , xai T>jq aiaûv/j^ aipi-
anz 1 'niJp) wv <P'/]atv 6 d^nroafoXoc , Ta yd^ npuipyi vtt auTwv yivofxiva , ala-
XP°v laTi y.a\ XiynV tva fxyi rag d/ssoTô^ssaiouq d>iaâpaia^ hihdaxnv do-
'/pfiivoi , ciq av-^pwsr/va; dzoa) oiai dv o)ai (2aaTd(îiv dSuvaTOuai , Xiyo)ai
TavTa ilvai iy.nva mpt o)v o y.upioq i<pyiai iToXXa i^xo) Xiynv ufiiv , dXX!
ou ouvaaii âaTaQciv dpTi' '/.ai iTViUfxaTi dyio) dttayupiô^vTat yivia'Jai ,
fj.y,
hiuvafov itvaild dvoata iv.Ctva (SaaTaîaBai za) dy.dQaffa' ila) fxlv tdpliva
xa'/.d , d cpipnv dS'uvaTi7 xat -/i Tuxouaa Iwv dv^pw7T0)v aihw^,' ilai hi Ttva
dya^d , d<S!i^ dv^po^^rsivyi yvwaiz fj.iy.pd (piîtv ou huvaTaf iKi7va Iv Totz
dvaioiai ao)fi.aai yivovTaf TauTa noppo) irdvTo^v ao)fj.dTO)v ilai' TaiJra Iv fxo-
v/, JiXi^Tat In aap'/.i' iy.iiva fj.6Xi(; opaTai '/.at •/.aâ^d îavoia' dvay.aivicîaî
Toivuv TO) nviUfxaTt tou voo^ ufiwv , y.at v.aTavoitTi t/ 7o ^jjov îXyfxa tou
îou TO dyaôv nat iudpiaTOv na) TiXnov' 'iva iv t-/: dya^sjyi ippiQt)fi.ivoi
y.ai Tiîfi.iXio)fj.ivoi , Suv/iaî •/.aTaXa(2i7v fxiTa irdvTOJv twv dyio)v t/ to fi.yi-
7.0Z xa» u-\oz '/.a\ /asXaToz y.a\ ^dÔQ ,

yvo)vai te to u/^nipiyov T-/ic ayaTsnc.
Tou 'Kpiafou' 'iva nXyipo^^T^Ti tovt/ iTXyipwfiafi lou îou' outu) yap uiiaz oi-
Sdîi lo iTViUfj.a lo dyiov Trdaav Iriv dX-/ibiiav' '6t dv fxdXXov y.at fxaXXov
lY.yiyi Tviv dfaTryiv iv Ta7z xa^îaiz ufxwv.
-I. xcix. i^ . Ou ydp XaXyian dcp' 'iaufou ou^lv , dXTC oaa dv d-/.oua-/i XaXy,-
an , iiwi^ Toivuv To 'usviufxa ro dyiov ouîfxta TspoaXyi-^n (puaio)z av^rpo)-
'usivyit; yiyoviv dv^ôjtsoz , ouîfnia <a!ôaX-/j'<\,it v.TiafxaTOQ yiyoviv •/.Tiafxa,
laooc, «argpj iKiivou to <isagd rou •/.upiou p-/iîv vo-/,^-/,aiTai , ou yap XaXvi-
an d<^ iauTOU ouîv , aW' oaa av d^/.oua-/i XaX'/iaii ;
fxiya to QyiT'/ifLa ,
xa« 'STavu fxiya' auTo 'ssapiiyi to 'wviufj.a to aytov , tva TOuKaxiaiov ou-
TO)c, iltsi^v auTo ûv/i^wfxiv , ov Tp6tsov Xoyiaaabai îouvvifxiâ' •/.at ou-
Tw -/taTa TJ7V ifx/iv iUTiXvi TauTnv ûvafxiv iTTt Tviv ufxiTiâv voyiaiv ouvvi^y]-
vai oiaQi^daaf TrpwTov loivuv tivMay.iiv o<piiXifi '/.a\ voi7v oi ouvafxivot ,

tti-
aTiUitV 5i 01 V0l7v OUy o'lOV li OvfiZ' SV In OUaicX iV.iivyi yiTIC SffTjV '&605 ,
i
DE SPIRITU SANCTO. 423
ovx uiain^ Iv f/.ifiBii GaixaJoi; alQ^YimiQ ]îoic, lonoiz (S^/avsvs/xjjMSvac, waTnp

TMV ^wcov ryo')âatv aXXaôt; fiiv laTiv o4'? dXXaxcu ^' d.Koyi
iv To7(; , 5 ,
(aaauTU); Sl xat yivaiz y.a\ oa<pp-/iat; , tsavTayou (5's d(pyi , /zji yivoiJo Jouto
TTialitjaat Itvd m^) tyiv dawixafov <pvatv iZiiv/tv •/.al a/xsTa^/SXjiTov' iKH loivvv
TO oodv y.a\ dv.ovnv iv lalt jca) Tavlov' XiyiTai v.ai oaippyiat; ini îov , w$
(py)aiv 6 d^moaToXog' waTSi^ xat 'S.ptaTog yiyd^tayiaiv yiiidc, , -/.ai Taîoca-Aiv
lavTQv VTTiQ yi[j.o)V TTOoacpopdv xai Qvaiav tm Ssw iig oa[j.yiv ivadia;' dKka
y.a\ yivatv iZi~i voitv h^vvaTov , xafl' hv uio; jj,tai7 tovq irapaniy.paivovlaz r.
y.a\ Toiiz //»'ts -^vx^qov; uyiTi îQjxovq iîfxii tov GTOfxaTOc, avToV v.ai
acoTviQ (pyiaiv iuov (SQWfia S(7t)v j'va 'usotw to îXyifxa tov 'miix-âvToz fii'
ialt y.a\ d(pyi îia' oîv yi vvfxcpyi niî tov vvfx(piov cpyiaiv yi dptaTipd av-
Tov v^zuiQ TJ?v zicpaXyiv [xov , v.a\ t?? oi^td 'mi^tXa[x(Sdvii [xi' aXT^ avTa
TravTa ovy. ita\v Iv tw îti) Iv StacpoQOt; tov aw[xaTOg y^wpaii;' ot dv ydp
Xifyffat fivo)ax.itv avTOv , iv.il lauTa iravla itat , Ka\ lo opav, y.a\ I0 dzoviiv,
xai oa<ppaiviaât , y.ai yiviaât yai a^njTiaât , aviv Ttvo; [xiTa(ioXyig tyii;
Qvaia; iziivyi; , dviv [XiyiQovi;' o^sxi^ dXXoBt [Xiv [xniôv , dXXoit Sl iXaT-
Tov , xav TaTc ala^viaiai 'mat^tyyi oiavoia voyjTat , oV av ovto) Tt; Xoyi^/t-
Tat m^\ îov.

ti . M}7 Qav[xdayi; oi it otapopoti; TooTTOtg dvBpoîujiv/j; <po)vyli; vi dppyffoz
Tov îov i7naT'/i[x>i yi ndvTa oioi , ndat Toic, twv dv^QO}nivo)v ala^viaio^v tdo-
TTOt; y.aTavo[xaîTat , i7ti\ v.a\ avTvi vi yi[xifipa otavota, 6 Ivfoc, divQpo^no; ^y;-
XovoTi , 0) [xovoitoo); iirtafa^xivo) , Std twv vriVTi tovto)v a]a^yiaiO)v ov6[xaatv

ovo[xdîTat , otjy. dXXo) xa\ aXXo) dXXd [xia voviaii , oV av t;iv d[XiTd(2XyiTov
dXyûiiav ixiivyiv oqS. , aipi^Tat, dya-Ka' opa 7o <pwc, zip^ ov XiyiTai , yiv to
<po); To aXvi^tvov' dzov/i tov Xoyov , 'USiQi ov itQviTat Iv dQyvt -av Xoyo;'
oi^:ffai Jyiv 6a[xyiv , 7Tip\ '/1; ii^nfat , oniao^lyic, 6a[xyi<;lo)v [xupo}v aou ^pa^xov-
[liua' 7:iv/i Iviq Tryiy/i; , 7rip\ yi;, yifâTTTat , Tiapd ao\ ^ryifyi ôoyli;' dTroXavyi lyiz
acpvi; , TTipt yi; XiyiTat , i[xot Sî to 'Zspoay.oXXdaât tw îo) , dyaôv laTiv
UT av TOtvvv TTiQi Tov 7rviV[i.aTo; Tov aytov XiyyjTat' ou XaXviait a<p gau-~
TOU OUOiV , TToXXw [xdXXov iy.i7 Si7v VOsTv dTTXviV CpvatV , OTTOV dXyiîaTaTct
a^njXviv yi voitv vi 'mtaTivitv XP'^ ^'^'
drTitpov [xyiy.0(; ya\ TTXaTOc, lyiv liiz yilJ-i-
Tipa; ^tavoia; V7Tip(3aivovaav <pvaiv' [XilafSXyffyi fd^ idJtv '/1 yi[Xi7ipa Sidvoia,
i7ri\ [xavâvovaa OiyjTai 6 yiyvon , y.a\ t^ tov dXytôSq oixoiOTyiTi apdXXi-
TOLi ,
co; dvTt Twv aXviûv to7; îvSiai avvTiQiaQai , xa\ tyi iavfyiz d[xaup6-
TyiTi uoTTiQ Tivi av.^Tit 7Tp6; t6 dXyiîi; d<piKiaât y.o}Xvo[xivyi' oîv dXviî-
ffTOTa ovv. iaftv aTsXyi ovaia iziivyi , yi [xvi iaTiv OTia 16 ilvai tovto ya\ to
yivo)ay.iiv' SvvaTat fdp iivat ya\ [xyi voi7v' Iviv ^l Qiiav iXiivviv d^vvaTOV ov-
ro); iivai' yap iyit , tovto v.at ioff ydvTivîv ouy outo); iyn t-/iv i^njt-
aJyi[j.yiv 0)a^ iTipov ixiivy) t^v i'miaT-/iy.yjv fi lâiaTaTai iivat' v.a\ '(tioov tviv
ouaiav -/i laTiv , aXX' iv.dTipov s^ce? e'v' [tdXXov Si otj^h szaVspov aVToQi Xi-
,
424 SERMO CLXXXIII.
yiiSat îl , e'v'&a atsXu^ h iariV wanip roivvv 6 'Sfar^p l^n ^wyjv Iv lau-
Tw , xa) ot>x STepo'v lartv auTOj n ri Iv auro) ouaa âj>} , ouruic, lowv.i zai
rw utM (ô)yiv e'x£/v Iv iauru' rouriart yiyivvmiv u\ov Kai aurov hvra
ûiriV.
17 . Ouru) loivuv 6<piiXofJLiv XafJi^dviiv x.at lo mp] lou atiou TTviUfiaJoc,
il^YSfiivoV ou ydp XaXYian dc^ iaulou ouolv , dX^ oaa dv dx.ouj^ XaXtâcf
1v ixilvo voufjLiv fiYi d<^ iaurou ilvaf o fxiv -^/ap 'ssarn^ fxovoz , oux iart
Ttap dXXoW xa) yd^ xa) 6 uto^ Ix lou Trarpoq Utivv/irai , xa/ lo nviUfjLa
1. 88. b. To dyiov ix lou 'wdTpoz iz^mopiuirat' o oi isary}o our aXXov iayi ^svv»-
TOpa , ouT VKtsopiUirai isa^ iriôu' ou {Jt,yiv otd rouro riz dviaoryiz Iv r^
d'/.pa v/.iiv/i rpidSt to?c dv^ô^^siivotQ Xoyiafxoiz auvavrarW v.at ydp xai
6 uto<; rm i^ ou yiyivv/irat , xa) to nviufxa ro ayiov Tw jrap' ou «XTropsu-
irai 'iaoi iiai. T/ ^' exs? ^tatpipn ro tivvdaSat -/.ai Iv.iTopiuiaât , xai fia-
xpov lari ^yirouvra aa^pnvi^nv , y.a) nponiriz ^toîîaSaf rouro Tap y.a) In
Ziavoia '/.araXaîiv dfxyiyin-A , xal it ri jtot îawr, y\ îdvoia iyvo) , ûa-î'
piarov dvtXimtv r/i •}'Xwtt>7 , '/-av icpoaoovuv ry\<; Tnp) TauTa 7^t(3yi? yj 6 <5'<-
î^daKaXoz nô-/iXîv , '/i o d'/.ôar-/iQ iiT'/irai. Ou loivuv d<p' iaulou XaXsi ,
dXTC oaa dv d'/.oua'/i XaXnan , rouriari iva^ ixiivou dxoun «zffap' ou ixtso-
piuirai . 'ijjap ou iartv j/.e/vw yi uirapîz , na^ iy.iivou xa) n yvooatz' na^
i'Kiivou roivuv '/.a) -/i dy.ôaai^ , yiri^ ouSlv inôv iariv -/i ri rvwaiq.
i^. 'iS\-/i laâfriro) ^l yijxdz ori mp ivfauQa ou xilrai pnfia 7rapo))(y]y.ivou
y^ôvow oufap i\^yirat oaa yi'/.ouaiv , aXX' oaa av d'KOuayi , XaXnan' iziivn fap
ri d'/.p6aaiz alwvia iariv' im) '/.a) ri yvwatz a\o)via' iv (5'e rw dviu d^^x/K; y.ai
riXouc, aicovio) , omp dv pnfxa xp°vou Karnyo^nOiiyi , i'iri TTapM-xnfLiVQU , iir
iviarwroq , iln y.ai ftiXXovroq , ou -JîuSd}!; rour iignairaf it yap n dfiffa-
^Xnroq '/.a) dpo-/iroz i'/.iivyi (puatq ou Si^îrai 76 nv xa) ro larai , dXXa fio-
vov TO £'aT;v , aurn fdp dXyiBd)^ lari' Jcal Sia rouro iziiv/i fxdvyi Xiynv ap-
fioîi , ifo) ilfxt 6 wv' xa) 7a'(5e ipitz xa) lolq ulolz ^laâ-ziX' 6 uv aTTidJaXxi
fjLi 7rpo$ ufidq' aXX' o/zw; îd ryiv lcov xp°v^^ fiira(2oX-/iv ,
ou -îuao)^ Xi-
tofLiv y.a) ro nv . '/.at tart , xa) taraf -/iv iv rolg naîXôuatv alwatv' iaftv
IV rotz Trapouatv' iarai ev toj^ fiiXXouaiV '/iv , ori fjiyioinor anyiv laiai ,
ori piyiî^sjor d^ssiaraf tartv , ori dii iariv' ouî yd^ dg dv iioyi fiyi dv
fxird rojv âpw'xyifi.ivo)v X-/iyii , h fizrd rwv 'S7apovro)v d)i; dv fJi.yi fJLcvo)v pn ,
VI fxird rd)v fXiXXdvro)v d)z dv fXYi irônpov dv dviaxit' oîv inii xara laz
twv 'x.^dvojv mpt^pofLdc, yi dv^pwnivyi notxiXXirai oiaXiîz, o xaTa fx'/ioiva
Xôvov yi îûvYifxivoz ri ûvdfxivoz « ûvyiaofxivoz dniivat ,

dX-/,ô)q epê/ xa-
ryiyoôupt.iva ndvrojv rcov %po'vwv Tct pyifxara' dit roivuv axoun ro 'SSViUfta
To af/ov , ael fap olîv' uian xa) olî , xai n^tt , xa) ilairaf xai ota lou-
ro d-/.yi/.oi , xa) dxoun , xa) dxouairaf inii xa^^w? i<pafxiv yi^n , rour iartv
ixiivo) 7o d'/.ouitv onio rb itîvai, xa) ro iiSivat o<mip ro iivaf 'ssap iy.it-
,
DE SPIRITC SA^XTO. -^25
vou lolvuv aXYiy.oiv , a%ouii , axoJffera/ , ixa^ ou Imi' nap iy.iivov ecTTJ , Trap
ov iznopiuiTat.
ty)'.'¥.vJav9aloivvv iooiz ^yffil Iti; , Trorepov y.a\ Tcaâlov v'iov ixzoîvifat
To TTViUfxa lo aftov i)" fap vto^ [xovov lov TroCfpog ecT/v vloi;' zat 6 nalr,^
uovov Tov viov TTary;^ lari' ro î 7rvjy/xa to ayiov ov uanôv rovTcov jjlo-
vov i(ffi 7:viVf/.a, dX?.' a[j.ôrig(t)v' 8'%s/$ aJTOV tov xvpiov Xiyovra: ov fap f. s». a.
ujiilq iGTi ol XaXouvrii; , aXXa to TTViVfxa lov irarôz Vfj.wv ro XaXouv Iv
vfxlv' ix^'^ '*«' '^'^v d~oc7oXov' dziantXiv o îoq ro ^vivfia rov vtov av-
rov ii; rdg zaoîa; yifJLMV' aXX' dpa fj.-A
ouo sIct/v, inôv ro rou raTpoc
TrvstJwa , y.ai irioov ro rov v'iou ; fxn yivoifo' iv yap iiiro^v ao)fia on ryiv
iXKXyiaiav iSyiXou , iuQuq Trpoari^yiai y.at ev 7TviUfj.a' •/.a] (iidaaaOi kw; ly.iH
aufj,'SjX'/:po7 lyiv r^tdSa' djatuip izXii^yiri (pyia]v Iv fj.ta. IX^siot ly,<; y.XriaiO);
Ufjwv , i\<; x.uoto;' ivrauâ aacpojg rov Xp;a7ov voeiCT'&a/ yiîXy,ai' XiiiviTai
XotTTOV 6vofj.daai xaj to irviVfia' iTrayn roivvv' fi.ia Triariz , sv (Saûsriafxa
ii^ &60C yca] Traryi^ rdvroov , 6 sV) rtdvrojv /caj £v ivdatv' tTnt roivvv Matci^
6/5 varrip , xa) ei? •/.uptoi; , roufiafiv v'ioz , ovTuq iari '/.01 ev nviUfJ.a dyiov ,
dvafj.(pij3oXo)Q dfj.(p(îÔi)v lariv or dv avroq fXiv 6 'Kpiarot; ^lyiaovi; Xiy/, , ro

TTViUfja lov narôz vfJ.o)v lo XaXovv ev vfxiv' 6 Si aTTO^ffoXo; Xiy/i , dniani-
Xiv 6 &eo? To TTViVfia rou ulou aurou eic Ta^ •/.a^îai; '/ifjwv' e'%ei? irtpoo^t
rov avrov dûu^âroXov Xiyovra' it hi ro 'SJViVfia rov lyiipavro^; ^h/taouv ex,
vv/.pwv ou^/, oh/.i'i iv Ufiiv' Ivrauâ «tzravTw; to 'zsviufxa rou isarpcx; votiaât
yiBiXyiaiV dXTC 'ofio)(; Iv eTepw Iottu) TTioi lourov <p-/iaiv' il oe li^ 7TVivfj.a Xp/-
(ffov otJ-K
^X^' » o^^ô; ou-A i(ffiv aurov' TToXXa) ^l xa) inpat ila] ftaffvpiai ,
01 d)v d^toriXo)/; Oiiy.vvfai rov zcffôq •/.a] lou ulou ilvai 16 Trviufia, 'oiri^ Iv
r-/llîdî Xiyirai irviVfxa dytov.
iB'. Ka) ov (5/' eVepov ê vofxiô) TTViVfxa dfiov lovro •/.v/.Xraât , onp /.ai
i<p v/.aarou iôtrafxivoi , oij Bvvnaofxiâ fxri •/.al rov Trariâ •/.al rov vlov il-
TTitv TTViUfxa' TTViUfxa fd^ iaTiv 6 Biot; , rotjfiafiv oij aufxa i(ff]v Oeoc aXXa
TTViVjxa' loivvv xotvuq xai i^/.dnpog -/.aXovvrai , lîmq lovro t^n •/.aXi7aBat
i-Aitvo OTTip ov QaTipov TovToov iariv , aXX' ev w (paivirai ro -/.oivov dfx(pori-
po)v' ota ri roivvv ixyi wKffioaofxiv y.al i-/. lov viov iz^ssooiviaâi lo 'ssviUfi.a
10 ay lov ,
iTTit •/.at lov vlov iartv avro TTViVfxa; ii ydp ft,-/i rrap aurou iî-
TToîUiTO ovK dv fxiTa Tyiv dvd(ffaatv eawTov ifx^pavi^wv ro7g ft.a()-/]ra7z ivi(pv-
anaiv Ae^'wv , Xafiin TTViVfia dytov' ri yd^ 'inpov iS-/iXouro 81 i-/.iivou rou
ifx(pua-/ifxaro(; , n fx^/, 6ri •/.a.t <ssaq v/.iivov ro 'ssviufxa ro dyiov iy.tsooiViTat ;
TTôi; lovTO dv/i'/.ii •/.d^/.iivo oTTi^ (p-yia) TTift l-/iz a'tfxoppoua-/,z fuvaty.6z' •/^^cifo
fxou li;- iyd) yd^ iyvo)v ûvafxiv iîXôuaav i^ ifxou' ro ydp tw 6v6ix(xft
1) Sequitur iani Augustini de processione Spiritus nionaclio , recitatum delectat audire. Inimo et eius-
sancti etiam a Filio nobilissimus traetus queni ab modi alii paris ponderis tractus jn sequentibus pro-
,
ore quoque graeco , et quidem scliismatico Planude ferentur.
34
V2G SERMO CLXXXIII.
T«c ûvd[j.iwQ xai To 'mviVfi.a ro ayiov x.aXilaâi , oyiXov i^ wv 6 dyyiXoq

T/i Map/a Xiyoua'/] , Kofd li' yvtâofxai touto , iini dvaâ ou yivwa>i.ot) , d^sji-
xîvdJo' <sjviufj!,a dyiov lâaXiuaiTai lisi ai , zai ouvaixi^ u-\idloii iajtax.idan

aoi' dXXa xai auTog 6 xuîo^; U7riaxvou[J!,ivoz auro lolq [xaQfffalq <pyjaiv' Ufji,i7q
Si ytaîaan Iv ryi ttoXh 'hpouaaXrifi , iwz dv Ivouayiaî ûva[xiv i^ {j-\quz'
y.a) ndXiv , Xri-\iaî (pyiai Suva[Mv iTnXBovroqlou dUou 7TViU[xdToz i<p ufidq,
xa\ iaiaî [xoi [/.dgrupiq' <u;ip\ rauryiz roivuv ryiq ûvdfiiuq 'siiarivTiov rov
iuayyiXiaryiv XiynV ûva[t.ii; iraf aurou e^>i'p;)^JTO , â) idro Ttdvraq.

1. 8<). b. 5t . Ei roivuv y.a; 'usapa rou marôz v.ai ^rsaâ rou ulou 1o dyiov Ix^rno-
îuirai 'UJViUfj.a, rivot; "xapiv o uioz n^yixi , <njapa rou Trarpoi; iy.^moîUirai ;
Trdvro)/; bv tôttov ciw-Sev avaQn^nv Trpoq rov Tranpa v.ai ra iaulou , -raq ou
v.ai auTo; lariv' oîv zdziivo ianv o (pyjatV yi i[t,yi îâyyi oitY. iartv i[j.yi ,
dXXd rou 7riy.-âvrcg [Xi narpoc,' n roivuv •/.dvrauQa vonrai xai aurou yi (5/-
haaxaXia , v.ai rot raurnv ou-^^ iaulotj aXXalou TraJôz itvai pyiaavroq, , -nwq
ou [xdXXov zdx.il oil voilv y.a) -zzrap' aurou iz^zijopiuiaâi , w; [j.yi Xiynv y.ai
TTa^ i[j.ou [j.yi iy.TTopiUiaQat , Ttap ou ^l i^n 6 uloq ro iivai Qso'? ; iari fdp
îoz i'A îou , TTap auTOU iyjit TTavrwz ro y.a\ iTao aurou ly.iTOîUiaâi ro
7TViU[j.a ro dyiov.
•/.a. ÊvratjQa OTTcaaouv x.d-Ki7vo voilrai , diq Suvoilov na^d 7wv oio; yi[j,iig
voilaâi , TTW^ ou ixdXXov yivvdaâi , aXX' hjiTopiuiaSai Xifirai lo 7TviU[xa

ro dftov' il fdp •/.a) louro utot; iXifiJo , d[i,<po7ipcov dv uIck; iXifilo, omp
dvonrarov iariv' 6 âp ulo^ ouo ou'/, dv iiyi rivav 'mX'}iv rou 'Uiarpcx; Jtaj
rnz [x-/\Tp6c,' d^sjii-zj ^l rotourov rt [xiraû rou Bioij xa) tsjar^bg, xat rou
îoij -/.ai uloij '/][i.d(; UTTO^njnuitv' iTst] xa) 6 ulog twv av^pMzoJV ouy^ a[La
ix rou TTarpoq TToonat zat ryig [lyirgoz' aXX or av hq ryiv [xyiHpa Tspoiyi
i'/. rou TTargbi; , outtoj TTônaiv l'/ Iric. [f/jrôq' xai or dv ii<; rouro (pojg ix
ryiz [xnipoz Trpoipyjirat , otj lon TTôi^yjrat xa) Ix lou 7TdJp6(;' Ib oi TTViu-
[xa Ib dfiov oujt ix loij TTcH^bz iXTTOîUifai ilz Ibv uibv i), Jtav lou utou rx-
TTopiUirai "Kôz TO dyidZiiv rviV •xriatv , aXX' oôw e^ ajUfpOTspwv iXTTopiu-

irat , il y.a\ 6 Trar'^^ roiJro Siô)Xi loi u\w , 'iv wamg e^ aurou ,
ouro) •/at
l^ iXiivou iv.TTOîUÂrai' ouSi ydp S'uvd[xi(ia Xifnv ,

[xvi ilvai C^coyiv ro 7TViU[xa
rb dytov , iûjit •v.a) 6 /ojarnp Zwn iart , •/.a) b u\6c,' ;ta/ ota rouro wa^sjip o
TTaryip ^wjiv s^^v ev iauJoJ , iôi^/i xa.) ro) uto) Cwviv a%S'v iv iaulct) ,
outcoq
iô)Xi &t}-/iv h/.isopiuiaât xa\ l^ v/iivou , dainp i-/.7TopiUirai xai e^ auTou.

iract. X.
jj^'_ 'E^j^jj^c i\a) p-/i[xdlaloij -/uîou XifovJo; , -/a) Id Ipyo^xiva avaffiXit
uix7v i-/.i7voz i[i,i So^dan , ori Ix Tou i[xou Xji^Sfa; , xai avayyiXit u[t,iv
ixilvo; [Xi So^daii' oijro) ûvarbv louro voiiaâf ori xa^-/,[xipav r-/iv afaTTnv
1) Hinc vides illud Giaecorum apatreper fdhim, ex ulnKiiie piocedeie tamquam ex uno
,
priucipio ,
non ita esse intelligenduni , ut spiritus a patre iu credendiiin esse cum Augustino. Et sic definitum
lllium , moxque e.\ lioc etium proeedat ; sed simul cum Graecis in oecumenico florentino fuit.
.
DE SPIRITD SANCTO. 427
Ivlaiq Tcov isiGriii6vro)v Kaôiai^ izîov , 'usviV[j.aJt>iouz te 'ujoiouv , (paviaav

TOUTOiQ 'TsoiYiaii TAV TOt) vlou TTpoq lov TTaTipa IdOTyiTa' ov xaTo. Tnv Gcipxa
•/.al [xovov y.îuav TpoTipov , xa) avBpojTrov fxovov , wt; av avQpcoTrot iXofiôvTO'
jj y.at TOUT dXyiQo)q, oti Sia t«c dfdnyiz nappyiaiaz 7rX-/iaQiVTii; , y.al tov <p6-
(iov d7To)adfJ.ivot , to7^ av&pwTro/s dvayyitXav lov 'K^tarov' xai outoo^ vi iKii-
voo (pyifxyi iiq vraaav ryiv oixov[jt.ivyiv izy.iû7at' y.at outo) "kiym , VAilvoc, us
ô^dait , ofxotov <pyia]v wa^vsip dv it iXifiv' i'4i7vo<; dtpiXav tov <p6(Bov , Trap-
iîrat T-ziv dydnyiv , Si yiv fxi îp[i.6Tipov xyipuTTovnc, , jcaQ' oXov lov •A.6a[ii,ov
TY,z i[J.yi<; ^6^yic. dtaooiain riiv oa^xyiv, (2i!3ato)aiTi tvv Tt[j.yiv' 6 ydp iXi7vot
'SjpaTfitv i[xiXXov iv ayio) fmviu^LaTi , touto <pyia\v oti Trpdîi 76 'usviuu.a to
dytoV olov ioft y.a-/Aivo' ou ya^ U[xi7z ian ol XaXouvTiz , dXXd ro TTvsuaa
Toy TraTpoc u[j.o)vlo XaXouv Iv 6[j7v' to fdp iXX'/ivf/.6v pyi[J.a ,lo , ôpdait o/ f. oo. a.
[Xiv lo)v XciJivo)v ip[LyiviO)v xXapt(pty.d[j.TTtl , ot î fXopt(pf/.d[X7rtl Iv la7g lauTMv

ipfjyiviiatz iîSo)'Kav' 6 ydp iXXyiv f/.o) t; Xiyirai ^6â , oîv •/.al to ôpdait
XiyiTai pyi[J.a, '/.at y.XaîTac, zai yXopia 'ig[xyivyiuiTai' y.a\ ydp ryi li yXopia
yiviTailtz '.iXapouQ , -/.at Ir -/.XapiTdTi yXo^t6aouq' /.dvTiuîv rauTO Sî iy.a-
Tipou oyiXouTat pyi[xaToz' '/.a) yd^ olazip xa) ot d.p^/aiot lyJQ XaTtvf/.i^Q fXo)a-
ayiz Xa[>.7TÔTipot yiyi[xoviq d)îaav\o , fx6^ta sot) auviyjiZ [xiT inaivou TTioi
ItvoQ (pYifxyi' yiTtz iv to) x6a[X(t) touto) Tnp) lou Xptalou •/.yiouyjîâa , ^yiXov
d)Z otj [xifa t; auvna-^vifzi tw 'KptaTO) , dXXd lo) •/.6a[xo)' to fdp i7ratvi7v
rdfaôv , ou Iw i7raivou[xivo) , dXXd lo7g iTratvouat XuatTiXi7.
zy . 'Ev TOVTO) di TO) ToVw ovhiv Si7 Xifiiv 7np] Tov X^/(TTov vj2pt^6v-
Twv yi ^Xaa<pyi[xovvTO)v , iTTil 7np\ ryiq i-/iivov So^yi^ StaXiy6[xi(Ja , xa^' yiv
SihdâoTai iv tw y.6a[xo)' ov fdp ih'6âai to 7:viV[xa to dftov lov Xpiarov

dXy;î7 (5o'^>7 ,
it [xyj iv [x6vyi Tyj •/.a<!oXtv.yi ^/.•/.Xyiaia' dXXayôij fdp ^Vo/
,
ffapa To75 a/psT/zoK, yi Trapd riat 7wv daijSdiv dXyi^yi h6âv ilvat
,
'ssift
iztivov dhuvaTOv, yj auviyj^ iivat 7n^\ Iziivou q^yiixnv [xild iTraivou' dXy.^yj^
di ixiivov h6â Iv ryi -/aQoXfAyi e'crT/v i-/.-/.Xy]aia^ ouro) Si zai 6 TTô^pyiryiz
\aXXir u-\u)^yiTt hi tou^ oiipavout; 6 îoq xa/ sttI rraaav t;?v fh h6- ,
-/i
'â aov iTTi) loivvv [Xildlyiv u-\o)atv avTOU i[XiXXiv -Jiîtvlo TrviUfxalo dftov,
xa) TOUTOv So^danv, -/.a) 6 U.poz iâXfxoq na/ auToq 6 [xovoyivJlc 'Zi7poi7'njiv
eaofxivov, 6 'asi':sXyipo)[xivov 6po)[i.iv' 6 hl iipwiv, tou i[xou X-îrat
i/. , za/
avayyiXit u[xiv , opô^6ôic, d)a\v d^/.ouin , 6pôh6ôt<: htavoiait; voi^Ti' ou
âp daÛJip Ttviq dn^yiaav t6)v a'i pir f/.div , iXaTT^y loTt tou uiou to 'UJviU[xa
To dyiov d)c, dv Tou [x\v vlov Xa[x(2dvovTo<; Trapd tov ttoIôz
,
, lov hi dyiou
TSvivixaToz 'usa^d tov viov , l3a^[xo7<; n <pvaiO)v' d-usiiyi rovro Xiynr dûsiiyi
X^'dJtav(av y.apîaz rotavTa Xoyiîaât.
Sequebatur in codice graeca interpretalio homiliae XXVl. S. Gregorii

PP. usque ad
n. 7, Alque hinc cognoscimus, sicut per Zachariam
papam dialogos Gregorii
itaper alios postea alia eiusdem srripta in graccum conversa
fuisse sermonem.
428 SERMO CLXXXIV.
CLXXXIV. Sancli Augustini testimonia de processione Spiritus sancti eliam a Filio, in libris
de Trinitatc, fidelder a Planude tnonacho cjraece expressa.
Ex lat. libro III. de Trinilate n. 29, sic Planudes in codice vat. XXVI. fol. 60. b.
'u fxivloi îiva[xiOa Xifnv otiJo Trvivixalo afiov ot>x* '''"' ^y-ôu uioO
v/.nopiViTai' ouSli yap [xctTnv to auTO 'wviufj.a y.ai «araTpo^ jta/ Vioi! 'zsviVfLa
Xs-yera/' ouTi (xtiv auvopco t/ iroTi JTepov a'/j[j.avai yi(2ouXiTO -/ivrKa lix^puanoaz
ilz To TrpoaooTTOV TO)v ixa^yiTuv iiTn' Xa/SgTg nviufxa ayiov ouî yd^ to aa)-
IxaTizov VAilvo ifji.<pua-/i[ji.a auv aia^Viaii tou acofxaTizMQ ûyyavav ^mpoiov SJc
'tou aTOfxaTO^ , v ouata tou dyiou 7TViU[j.aToq yiv , aXX' iv^n^K; ^td zaTaX?;3i-
Xou ^-/iXwaicog , fx-/] [xovov Iz lou TraTpoc, dXka Ka\ ex lou uiou iy.woîuiaOai
To 'SuViU[xa To dytov' Ttc, yd^ dv dTOiswTaToz (pyianiv , iTiôv [xlv ilvat oiisi^
l[ji<puariaaz Siô}y.iv , iTipov ol 6 [xiTa l/iv dvdXyi-îv auTOU 'KiTrQ[j.(piv ; tv yd^

7zviU[J.a saT/ to T:viU[j.a tou îou , TO 'UJViUfia tou 'maTpoq x.ai tou oiou , to
TTViU[j.a To dyiov , to Ivipyovv TrdvTa Iv •/i[j,7v' aXXd to 5')^ ôSiyivat , oixovo-
[xiaz wq dXyi^caq oT^Xojaiq yiyovi tsrep) '/iz Iv olziiM to-zjtw , oaov dv 6 •êoc
Soiyi h'taaa<pyiao[j.iv. Ka) OTrep (pyia)v 6 Kvpiog' bv lyca Tripi.-ô) V[xiv Trapa tou
rraTpoc , îixvuai to ivviuiia y.cj\ tou naTôc, ov y.ai tou uioC' xat ydp xat
iinwv , bv 7ri[j.-ît 6 rraTyip , TrpoaiByiziv ev tw ov6[iaTi [/.oW ou [i.ivTot iimv ov
iTi(j.-\it 6 TcaTyi^ Trap' i[xou' bv Tpdnov iimv bv iyca 7re'/x-\|,w u[j.7v napd tou
TraTpog' îi/,viig oyiXa^yi cag bXyiq Tyic, OiioTyiTQZ , ri ii (2iXTiov (pdvai, Tyi^ 9eo'-
T>iT05, naTyip iaTtv d^yvi' to toivvv Ix tov iraTpcx; iy.'n!oîu6[t,ivov y-ai Tov
ulov , TTpbq iziivov dvacpipiTai i^ ou iytvvyi^yi 6 uloq.
E\ libro V. n. 15. sic Planudes in codêm codice valicano f. 69. b.
/3'. Ei loivvv y.ai 16 Si^6[j.ivov , ap%^y epjê/ Ibv nap ou îSoTai , ouol fap
dXXaxdOiv eXajSev to e^ avTOu iX7TOîu6[xivov , b[iQXoyyiTiov tov naTipa za)

Tov uiov dp^yiv iivai tov dyiov 7TViU[jaTog' ov ouo dpy^dz, aXX' w? o TTofyip
xa) uibc; ii<; îoq , ouTOjq dva<poîy,ac. TT^bz to iTViU[j.a to aytov [xia dpxi^'
o)ani^ eic SyifjLiou^ybc; , y.at iic, y.upioc,.
Ex libro XV. n. 45. sic idem Planudes in eodem coilice f. 192. b.
y HoXXaTc Twv
. Se/wv Xofio)v [xaffupiaiQ dTToSiixvuJai lou ttccIôz '/.at utOu
ilvai TO •zsviuij.a, to xupio); Iv T/i Tpid?ii Xiy6[iiVQv -ujveuf/a dyiov' TSipi ou
iTi 6 auTo'c (pyiaiv uio^ , 6v Ifo) nifi.-ifO) U[/.7v irapa TOt/ TraTpoQ' 'Aat aXXaxov
ov Tre^^ê/ o 7raT;ip ev tw 6v6[j.aTi [xou' e^ eJtaTe'pou î iTpoiivat auTO ,
ouTo^q
oiâav.6[j.iâ , oti aoToc o u/o'c (pyiaiv , ix. tou TraTpbq iXTTOOiUiTai.

Ex eodem libro n. 47. Cod. fol. 193. b.
o . 'Ap' oiiv ^vvd[i.iBa ^}î7v , it6tiôv vi^yi 7rpoeX«XuSe/ iv. 7ou TTcnôz to
tsviu[j.a To dyiov , /iviy.a iyivvvi^yi b ui6i;; yi [xyiTTO) isôiXyiXuît , y.dy.iivou
yivvAîvToz , i^ d[x(po7v TTpoiXyiXuîv , ivQa [x/iîit; laTt x^°voi;; — -"Ev^Sêv to/

DE SPIRITU SANCTO. -i29
ûvdfiivoc voi7v îx^ XP^^^'^ "'*' "^"^^ '^^^ ar/ou miviJLdJoz l^ diJL^polv nôo-
ôv.-Nog/TW y.a) oj^ o TroT^p e%8< Iv iaufw wz l^ ixiivov -Kqonvai lo 7rvtv[xa
ro dfiov , ovrci) î^WAivai %a\ 7w v\w &5$ g^ iîivov ngoiivailo avro) Tvsu/â
a^y/ov" Jca) Iv.dnaov dx§ovw<;' zai ourcoQ sjpjfaoa/ to TTViVfji.a ro dfiov i-/,iov
TrdJpog Tiôiivai , wc voilaâi ro TVpoiov xai sz tou viov , gz tou narpoi; il-
vai xa) rov vloij' il yd^ ori non iyj' i ^^- '^^^ Trarpoz e%2' o viog, ix rov
narpoz e'%s' 'undvrwz ''(a\ ro e^ l-Aiivou 'môiivai ro isviVfj.a ro ayiov.-Tw

TrviU[j.afi' rd) dfiu) ro ilvai Trap s'p(^STa/ , ^V%a Tivo^ d^^^^q p^^povou , oiyâ ri- i
voz [j.iraôXyig cpuaiwg yi l^ d[x(po7v TrpooSoQ. -To 7TViV[j,a ro dyiov Ia rov

irarpoz dpyjaoog' Ka) avro î^d rivog ^taar-/i[j.aroz X9°^°^ •>
ôtvcfx; e^ d/A-
(po7v 'mdiiatv.-Ovy. dpa l^ iAanpou yiyivv/irat , dXXd 'wôitaiv l^ iy.an-

pou d[j.(poiv ro TrveJ/wa. - Ilep) rcuSi rou 7T^df[j.aT0c, e'v rivt "hoyM ( tract. gg.
iu loh. ) TTpoz Ta^ dxoaq rou ygtaroivu^j.ou Xaou 7Tpo<piôvn<; 'i(pyi[j.iv' 'Suôg
ydp ro7z dKKotq ^td r^z twv /eowv yâcpav [Lapruîaz îSdâQ e^ e';caTe'pou
Trpoiivat ro iTViv^xa ro dfiov ,H h-ATron o vlor^ iivTiv , izlou rTarôg i-/.7Topiu-
irai ; ri ^nTTon ; il [/./! ov rôiTOV iiojî Trpo; aurov dva^piîtv za! OTrep au-
Tot; iari , y.ai tsa^ ov avroq lartv' bîv xazilvo iariv' oûsio eipjixev' » i[j.y\
SiSayyi OUK iariv i[J.'/i , dXXd rou :Ti[j.'\avr6(; [H' i\ rcivw ivrauSa vairat
aurov •/) otSayyi , yiv ov^ iavrov cpyiatv dXXd rov Tsarôc,, ttoXXo) [jdXXov
y.d'A.i7 voyinov '/.ai e^ avrov TTônvat ro 7TViV[j.a ro dytov , Ivâ ouro) cpyi-
a]v iz rou ^rarpo; iKTToîUirai , wc [M'/] Xiynv e^ i[>.otj Si ou'/. r/.TTOoiuiraf
Trap' ou hi e'pê/ o t;joc to iivat 0eo5 , v/. Biou fd^ Qeos , Tap' i'Kiivou ip^s/
7Tdvro)c, xat ro e'^ i'/.iivou TTôiivat ro 7TViV[j.a ro dfiov' otd raura ê y.a\
ro 'mviij[j.a ro dyiov d)c, y.a) i/. rou v\oi) TTôiirai , Mam^ iv. rov -araTpoc
Tspoitaiv , e'^ aurov roS Tsarpot; i'/ii--'ô oe 'wviijfj.a ro dytov ouxouv va
roS TraTpo^ TT^dnatv i\q rov v\ov , '<id'/. rou u\ov TTôitatv izi ro dytatjiv
ryiv y.riatv , dXX' 6[j.ou e^ iy.ariôu TTôitatv' ei y.a\ rouro 6 7Taryi^ S'iSo)y.i
ro) uto) , \va dâTSi^ i^ aurou , ouro) '/.ai e'^ e';£e/vot; -ajfi oe'p;>ô/TO" y.a\ îd
TauTa coaTTi^ 6 TTarr.p iyo^v Zo)'/iV iv avro) , oiocoKi '/.at rca v\ca (ô)yiv 'iyiiv
iv taurct) , ourccz aurca di^coKe ô)'/iv 7Tpoiivai e^ i'/.iivou , •/.a^d.TTip TTpdnaiv

e^ aurou. ToJt e^ i-/.iivou roij Xoyou 7Tpor rd^- ro (3i(3Xiov [xirvviyy.ov.
CLXXXV. Ex libro de vera religione , specimen interpretationis Prochori

monachi cydonii , in codice vat. 1906. f. 149. (Text. lat. n. 1. et 2. )
i'. 12j7TiiS'/i ndaa Ccot^z dfaB-/ii; xa/ [iay.apiaq 0(5'oc e'v 7Ji dXyiQtv/i Q^'/,a'Kiia
y.aîar'/i'/.iv , ev ji •&eoc £'? XarpiUirat , za\ -/.aâpo^rdryi iuai(2iia ^tafivco-

azirui '!saao)v d^yvi <puaiO)v , acp ou isdaa 6Xor'/iq niv n do-xyiv iayit y.ai
riXitotjrai y.ai auviyirat , ^td rouro ivapyianôv y\ TrXdvyi 'Kard<popo<; yi-

virat T&)v iXo[xivo)v S'/ixfj)v ttoXXou^; vofiiîtv Qiouq , y; êov eva dXyi^yi xai
,
430 CLXXXV. EX LIBRO DE VERA RELI610NE.
y.upiov TrdvTuv' ort nip ot zar auToui; aocpoi ,

ou^ <piKo(Jo(potJQ xaXouat , tolc,
fxiv axoô^z iiX°^ datjfM/pcovotjq Tolq lipiuai , xoiva ol rd hpd' ou^l yd^ >i
T»u<; <piXoao(pouq ri tou^ 'lipiaq IXiXyi^n ,

oti TyiQ twv loiav mp) îmv cpu-
aiox; oia<poâ <pôvo7iv , ixdaTou Triv loiav ooâv Ofj.oXoyilv ouk dTroSitXiuv-
Toz [J.iTd irappyiaiaz , dXXd y.ai tJudvTat; iTTixnpouvTog TTiiQnv i\ oiov ts" -/.a)
OfJtCt)^ TVaVTiZ fJ-iTd TWV aCpiTipOOV alîaiMTOJV Oia<P0â <ppOV0tJVTOiV Tolq liOiU-
aiv , iiq Ta oyifj,daia lcpoiTOJV 'nâ, otjoivo^ npyovToq. ToJtwv cutoo^ iX°^'
TOJv, ou Tiq iy.iivwv dXnQiaTipov lcppovyiaiv , apT/ tjiv iTâffj.aTiiav nototjfiiha'
aXiz oi (3i(3aiov xoCfapaiviTai , to fs fxoi ôxouv , dXXo fLiv ixiivouz fj.ifd lou
oyifxou oiâaâi ilq ^pfjaxiiav , dXXo ^l TrooiaTaaâi iîa , auTou tou Sj^-
ftou TToXXav.tc, anpooifMivou. 'O youv oi 'Loix.pdTyiz auâîaTiôz twv dXXuv

yiviaâi fj.apTuî7Tat , xaTa •/.uvot; OfiLVUc, otououv xa] Xiôu TTavTcx; x.a) o t/
TToii ofi.o)aovTi axioiov diTyivla zai 77po'p(ê/pov' olfLai lyiz <puaiO)r, ctTTa ^ynroTi
ipya, Tyiq îiaq auvaiÔfLivyi<; iTôvoiac, yivofj.iva, vofii^v xpiiTTO) twv dv-
•Spwzjre/wv y.at rwv ucp' ixdaTou SyifLiou^youfLivojv' îo 'aoi ^tia<; d^twTaTa
Tifxyiz Twv iv To7(; 'tipo7c, ^pyiaxiuofLivo)v x. t. X.
Text. lat. n. 12. In eodcm coclice f. 154. b.
^ . Ai yiv aiTiav , iTTHoyi ttô oXifo)v Itwv i7Ty,ffitXdfiyiv aot fpdcpnv , dya-
TTyiTi Po)f(.avtavi , jrepj Tyic dXyjSouQ bpy,ay.iiaz t/ ^'yiiTOTi <pôvoiyiv , •/.aipov il-
vat vuv oiyiUiic, diTO-Aîvaaât fiiTd to adg ^pufiiTaTag ipwT-ziain; poS/wv î-
,
xyiv aivaox; <piîaât , auv t^ atJTyj dydT-/i yi aot auvTiryi-Ka , 'WiâTipw •/.aTi-
XHV ifiatjlov fj.yi ouvdfj.ivo(; , spw Trav o 7/ (pôvi7v TTapidTdJai fi.of x'^'P^''^ '^^'''
vuv iO}fxivo)v TTavJoov Iwv « lvlo7q 'iiô7c, <piXoao<potJVTO)v , VI iv Jyi <ptXoao-

fxyj
<ptci fj.yi aufj.pôvouvTO)v , y.a\ twv ri h'iiaTpafxf>.iv/i So^-/i , -/i Ttv) d-srXoi^/.OTyTi
U7Tipyi<paviuofjLivo}v , '/at ld)v 'iipo)v 7Taôtfî7TOfLivo)v v.av6v(av , '/a) lyiq •/.otvo)viac,
tvk; xa<ioXr/"/iz iX'/Xyiaia^ , •/a) twv to <poo(; twv /(57wv yâpdiv , 7/5V %a'p'V 7ot;
TTViUfLaTf/ou Xaou , 6 '/atv/i S^ta^-^zn zaXi^Tat , 2'%£/v f).yi îXyiadvTO)v , ouq

oayi ouvafxiQ auviXuv i<p-/iv , dvîxriov t^z p^^p/o^T/av/^cJ^c ^^yia^/iia<; , za) Tyj^
xotvo)viaq Tyl^ auryiz i>f/X-/iaiai; , yiTit; iari Ti •/a) ovofxdîTat -/aboXf/yi , ou

fLOvov Trapa twv \oio)v , dXXd •/ai TTapd twv e;)^9pwv' shovts? fd^ y.a) dxovTiz
auTOi Ti 01 atîTf/ot ouTO) 'Ujpoaayopitjouaiv , i-mnSdv ou usTa twv loiwv
aXXa /z6Ta tmv dXXoTpiojv citaXiyovTaf y.at oi twv ax"^[J-dTO}v Tôpi7c, t;iv
y.a^QXiy.yiv , ouoiv dXXo y.aôXf/r,v •/aXouvTiz' ou ydo 8Tepw$ SuvavTai voe?-

afjat ,
ii fj.-/i TCfOi Tw ovdf/.aTt îa'/pivoiiv , ch Tca^d 7Tda-/izly^<; o]-/oufj.ivyi<; ovo-
IxdîTai. y,. T. X.
,,
431
DE COLLECTORIO SERMONUM SANCTI AUGUSTINI
A U C T OR E
ROBERTO DE BARDIS.
1
. J- nter eos quipmdo ante typoyraphicam artem iriventam , de divo Auguslino bcne meriti sunt
principem sine dubio locum tencnl itali dvo , hobertus de Bardis Jlorentinus , ac Burtholomueiis urbi-
nas civis et episcopus. Sed de Barlholomaeo in praefatione diximus; nunc de Eoberto loquendum est,
saeculo quarto decimo academiae parisiensis cancellario , a quo sermomm beatissimi patris inyens
illa congeries coacervata fuit, et in quinque partes distributa, quam Collectorii nomine inscri^Jsit.
Servatur illa in codice reyio parisiemi 2030. (catalog. part. 3. tom. Z.j ibidemque in proximis
codicibus 2031. 2032. prostat index alphabeticus ad idcm sermonum Collectoritim , auclore lohanne
Faytio abbate. Operis partitionem dubimus infra in titulo ab ipsomet Robcrto scripto. ( Atque hand
scio an ille sit ipse codex regius, quem sub numeris 182. et 428. desiynat Labbeus in nova bibliotheca
inss. p. 28. et p. 111.) Ei quidem parisiensis ille a nobis relatus codex inteyrum Roberti opus con-
tinere videretur , cuius quitique pif^rtes sinyillatim enumerat; verumtamen ne hinc quidem res satis
probatur ,
quandoquidem etiam valicanus , de quo nos infra, do quinque in titulo propositis partibus
duas tantum habet jxriores. Et praeterea mox citanda Sirmondi ac Maurinorum verba ,
pc?-simi~
lcm vaticano parisiensem codicem csse demonstrant.
2. Primus, qui tam lauti thesauri notiiiam paulo disertius vulyaverit, lacobus Sirmondus videtur,
qui in praefatione ad 'XL' novos ab se editos Auyustini sermones , dum variis eos auctoritatibus
ac testimoniis adprobare studet , ita scribit. « Accessit et Roberti de Bardis , cancellarii olim pa-
• risiensis , non antiquissimum quidem , sed minime contemnendum suffragium ,
qui annis abhinc
» trecentis Collectorium sermonum sancti Augustini , sic enim appellavit, singulari studio et in-
• dustria condidit, universosque pro diversa ratione aryumenti , quinque in partes tamquam in
» classcs distribuit. Cuius operis cum partes duas priorcs in bibliotheca reyia , sinyxdarum deinde
" omnium indicem amici operd nactus essem ex cancellaria parisiensi, gratulutus sum ab au-
" ctore ,
perpaucis exceptis ,
qui in eius fortasse manus non pervenerant , nostros omnes in augu-
» stinianis sine controversia numerari. » Eryo omnium, idest, quinque partium nonnisi indicem ex
cancellaria Sirmondus impetravit , in qua demum codicem operis integrum conservatum apparct : qui
utinam vel in Sirmondi vel i/i alicuius r^jilavyc-jiîvoii polestatem venisset! Utinam ipse Sirmondus indi-
ccm saltem cum erudito orbe communicasset ! Nunc quinam quotve Auyustini sermones tribus illis
quae sunt reliquae ,

partibus compreliendanfur , mayno sane desiderio adhuc requirercmus, nisi Bar-
tholomaeus urbinas in Milleloquio (ed. Brix. 1734.^7. //. col. 1126-1149. cataloyum nobis ple-
num universi Collectorii exhibuisset, quem nec ipse Sirmondus apud Vrbinatem aynovit, cjuando-
quidem illum ex cancellaria parisiensi sibi accersivit. Ergo Urbinas, ut cuique Milleloquium citato
in loco observanti patebit, quingeiitos circiter supra viginti sermones in Roberti CoUectorio leyebat. In-
terim tamen supraseriptum mayni Sirmondi testimonium perhonorificum Roberto est , dum ait se 'XL-
illos sermones, qid ulique genuini sunt , et a Maurinis admissi , in eiusdem plerosquc Collectorio
comperisse descriptos. Et quidetn in adnotationibus etiam praedictum utiliter Collcctorium sacpe me-
morat: repetens simul in adn. ad sermonem 'XX' se tertiae partis et sequenlium Collcctorii noimisi
indicem nactuni fuisse ; totum tamen, namque idem adserm. 357. ait hunc sermonem in parte quinta
Collectorii extitisse , teste indice. ( Opp. S. Aug. ed. Antuerp. T. XII. p. 553.^
3. Sed enim de Roberti Colleclorio aliter iudicarunt primum quidem Hicronymus Viynerius
praef. ad Supplem. Auyust. p. 6, qui (praeler genuinos ) M~cî\i.u.aic-Ji quoque et ccntoncs in illo
observabat, tum discrtius Maurini palres in praef. ad T. V. operum Auyustini ita scribwU
)
,:
,,;
,
432 BE COLLECTORIO ACGCSTINIANO
« Roberlus de Bardis parisiensis cancellarius aliam pulchriorem ac magis ingcniosam insUiuerat di-
« stributionem in Collectorio, utvocal, sermonum Augxtstini, numquam vulgato ,
quod trecentis an-
« nis ahhinc retro elapsis excogitavit , iisdem sermonibus in quinque partes discrctis ctc. Servatur in
» bibliotheca regia manuscriptus unus ,

quo prhnae duae istius collectionis j)artes continentur
« et in Colberlina codices duo , in quibus index sermonum illarum quinque parlium reprae-
« sentatur. Ceferum licet Sirmondus in praefatione suorum quadraginta sermonum ajfirmet , in
» censendis approbandisque Augustini operibus minime contemnendum Roberti suffragium; tamen

» aduUerinos sermones prope innumeros admisit, ut qui in prima Collectorii parte solos legitimos
relinqueret, illam tantum non ad nihiliim reduceret. « Ex his Maurinorum verbis cognoscimus
primo, eos nonnisi jyriores duas Collecforii partes vidisse , id quod in elencho codicum ab se col-
latorum confirmant T. V. ed. Paris. part. 2. col. 1525. Quare et valde dubltandum est, num reapse
tres aliae partes in Gallia supersint, quas nec ipsi ncc Sirmondus viderunt , nec vaticana biblio-
theca tenet. Deinde ad iudicium quod adtinet , reprehensionem suam severius tnihi exaggerasse vi-
dentur, dum prope innumeros adulterinos abs Koberto admissos sermones p?-onunciant.
4 . Nolo equidem pro Boberti gloiia meritisque acrius certare ; nam et ille infra morfuos iamdiu
est, et defensio eius ad incolumitatem meam nihil pertinet . Sed tamen, considerata quam nos postea
exponemus Collectorii vaticani continentia, rigidior iusto, utputo, Vignerii et Maurinorum sen-
tentia videbifur. Esto cnim quod prima pars suspeclis vel non legitimis scriptis abundet; altamen
haec longe brevior sequcnte est ,
quippe ultra •XLII' sermones non assurgens; quamquam in cod.
vat. aliquot pura folia in fine huius partis relicta sunt. ISihilomimis in hoc numero quindccim cerfe
sermones infer Maurimrum genuinos censentur ; tofidem autem inter suspectos vel reiiculos
decem denique ,
plus minusve , ad inedilorum vel considerandorum classem pertitienf. Quo iure
igitur, vel quo veritatis suffragio diei potuit , partem hanc , illegitimis scriptis subductis , tan-
tum non ad nihilum redactum iri? Sed cnim iam generalifer de codice universo loquamur. En
quippe in utraque simul parte trceentos ac quadrayinta circifer Augustino inscripfos sermones ha-
bemus ; quorum paulo minus ducenti secundum ipsos Maurinos genuini, nonnullis dubiis excepfis
habentur; quinquaginfa circifcr '}n appendicis classe ab iis reponunfur ; septuaginta dcnique ,
plus
mimis , ineditorum numerum constituunt ; qicos inter nofhi complures sine dubio sunt , alii tamen
auctorifalis ambiguae qui criticorum iudicio venfilandi crunt; atque ex his certus numerus inter
gemiinos transjerendus iure meritoque videbitur. Reliqui fere ad diversos auctores ab editoribus
translati fuerunt.
5. Severissimos se Maurinos gessisse in iudicandis discernendisque Augustini sermonibus , ct ipsi
aiunt, et re cffectum in ipsorum celebri editione videmus , in qua(ut de solo tomo quinto loquar
ex CCCXVII. sermonibus ,
quos tamquam plerumque supposititios minoribus formis impresserunl
ducentos fere a se primum in appendiee colloccrri dicunt. Censura hercle gravissima! quam nec
ipsi tamen infallibilem csse falentur ,
quaeque sermoncs interdum eventilat a nobilissimis codicibus
adsertos , et antiquis ecclesiarum lectionibus paene consecratos. T)e re tamen tanta meum cgo inter-
ponere iudicium non ausim ; quamquam alibi a Maurinis sermones nonnuUos graecis quoque patribus
vi quasi ereptos ostendi ,
pro quibus vetera testimonia in medium attuU. In his crgo iudiciis ,
rnedio
tutissimus ibis: namque tit amor augendi auclorum opera , ad facilem nimis indulgentiam trahif;
ita praeconceptum aliquando propositum acerbioris iusto ac morosioris critices ,

fastidio nos implct
cribrum nimis exagitat , et plura ventis immerito transferenda permiitit. Sed de his satis.
6. Nos ut ex hoc CoUectorio fructum aUquem ,

qui non immerito sperandus erat , decerperemus
duarum quidem quae solae , ut diximus , in vaticano codice supersunt partium accurafum sermo-
,
num omnium indicem scripsimus ; nec levi sane labore cum mauritia editione eos confulimus , ut quid
certum, quiddubium, quid reiiculum essset , iuxta
Maurinorum saUem auctorifatem , cognosceremus.
. ,
SOBERTI DE BARDIS. 4-33
Cumque ordo maurinus a vetere dispositione prorsus di/ferat , non parum temporis ea nobis com-
parado et locorum conrjuisitio eripuit, ut codicis sermones ad impressum librum toto caelo di~
versum exigeremus , ac leetoribus intento digita demonstraremus. Cuncti , ut iam monuimus, co-
dicis 479. sermones Augusiino inscribuntur ; eliam paucissimi illi ,

qui vel ad Maximum vel ad Al-
cuinum , ab horum postea editoribus temere partim , ut autumo , translati fuerunt; singuli de-
nique ad Ambrosium, Hieronymum, atqiie Fulgentium. Porro ex iam ubere penu copiolas ali-
quot sermonum nos quoque deprompsimus ,

partim in superioribus tomi nosiri paginis, partim
vero in hac qicasi iomi ajjpendice ,
prout dignum fuerit ,
ponemus : iis tamen praetermissis ser-
monibus qui se nullo ferme merito commendabant
7. Sed quia tam hencmeriti collectoris lioberti notitiam multi ut piUo requirent, en in primis
verba Barlholomaei urbinutis in Milleloquio T. II. col. 112G. « Z)c Augustini sermonibus dicit
« vêrabilis meus pater et dominus , domihus Robertus , qui nunc est cancellarius parisiensis
» et horum sermonum amator ac curiosus investigator ,

quod in cis et ejnstolis continetur maxima
» theologia, et speculaliva et moralis ,
qxtos ipse ad ordinem redegit valde pulchrum et îtilem.
» Sed ego non tot vidi quot habet ipse. Et credo sermonum eius nmnerum ab aliquo non haberi.
» Et propterea ab Isidoro (immo a Gennadio cap. 38. y' dicitur , quod tanta scripsit, quanta nec
' inveniri possunt. » Hactenus Urbinas. Nunc nos subiungemus Roberti vilam brevissime a ctlebri
historieo Philippo Yillanio inter alias illuslrium florentinorum scnptam , et cl. I. M. Mazzuchellio
cum lautis scholiis impressam 1).
8. " Roberto della siirpe dc' Bardi tanto pienamente imjîarb la disciplina della naturale e morale
» filosofia, che tutli i doitori di questa arle dcl suo tempo ha avunzali. Ultimamente rivolto alla
• cognizione della teologia , trasferi il suo sludio a Parigi , dove avendo gia acquistato il colmo
« di quella scienza , e essendo tenuto grandissimo e sottilissimo doltore , fu promosso alla cancel-
« Itiia dello studio parigino ,

quasi adojJerandosi ciascuno, la quale governo circa anni -XL- Fu
» questo uomo memorabile di tanta perspicacia , ehe dopo il Maestro delle sentenze , danno Al-
» berto di Cologna e Totnmaso di Aquino nelle sacre lettere di trenlotto erronee eonclusioni, le
« quali insitio nel presente di durano : e fu di tanta autorila che questa erronea dannazione
•> 7iessuno jm ha ardito in (dcim passo riprovare 2). Questo uomo scnza abilo di religione , come
» religioso menando vita purgatissinia, e di sanla vita specchio ed esempio , e nessuna cosa gli
« manco , la quale a giusto e buono uomo s' appartenga. Morl a Purigi : e quivi e seppelltto
" nell' anno ...»
9. Laeunam videtnus in Villanii lextu. Dicit aulem Mazzuchellius morluum esse Roberinm ne-
cessario ante annum 1405, quo biographus Villanius scribebat. Vir autem cl. Alfredus Reumontius
Tab. chron., et synchr. hist. flor. ponit coniecturaliter Roberli ohitum circa annum 1400. Sed
reapse dimidio saeculo ante Robcrtus obiit. Etenim Caesar Bulaevs in parisiensis academiae /li-
storia, Parisiis anno 1668. edita T. IV. p. 986. sic ait « Robertus de Bardis , doctor in Iheo-
- logia, subscripsit an. 1332. determinatiotti facutlaiis theologiae conlra sententiam lohannis
XXII.
>> de tarda visione bcatiftca. Idem anno 1336. facttis cancellarius Universitatis. Obiit anno 1349.
Hac authentica Bulaci narratione prorsus concidunl praediclae aliorum adfirmaiiones de seriore
Roberli obitu. Corrtdt pariter Villanii, el mox }rspasi,mi, fabulu de qtiadragenario Roherti can-
cellarii mtmere , quod haud ultru •XIII- vH XIV- annus ab eo gestum apparct. Moritur ergo
1) Latine scripsisse biographum Villanium narrant Mazzuclielliiis praef. p. 7. sq. nec non Bandiuius
,
catalog. cod.lat. laurent. T. III. p. 347. in odn. .Sed aniisso latino

textu , supertiiit prisca italica translatio.
Auper autem anno 1S26. editae sunt Florentiae a cl. Moreno latine scriptae a Villanio nostro
Dantls, Pe-
trarcliae , atque Boccaccii vitae.
i) Nulla reperta iiuius rei apud historicos vel tractalores prcbatione aegre hulusmodi narralioni Vil-
,
lanii credit Mazzuchellius quae tamen fingi vix poluit.

;
13 'l I)E COLL. AIG. ROIi. UE BARDIS.
Uoberlus anno iino ante amicuin suum, ct in exornando Auyustino socium , Bartholomaeum ur-
binatcm ,
quem unne 1350. rebns hwnanis excessissc , alibi diximus.
10. Ex Villanio aliisve notitiam Roberti hausit cum varietate aliqua Vespasianus accuratus biogra-
phus floreniimis, a nohis cditus, qui in prooemio ad ritam Alexandrac de Bardis, moecenatem suum
lohannem de ijentc Bardorum sic alloquitur. (Spicil. rom. T. I\. p. 594. ^ «Trovasi ancora circa a'
tempi di santo Tommaso d' Aquino e d' Alberto marjno , che fu uno di casa vostra chiamato Buberto
de' Bnrdi , che Jiorl nello studio di Parigi, e fu grandissimo Jilosofo e teologo , e fu di tanta
autorita, che yli basto la vista I) per la sua maravigliosa dottrina , impugnare certi articoli di
santo Tomaso e iV Alberto maijno. Si prova , che chi ne fu mensione , ne dice : impugnd articoli
di Tommaso iV Aquino c d' Alberto di Cologna. Che si vede che satito Tommaso non era canotiiz-
zato , ed Alberto maijno non aveva aneora il titolo di magno , che V ebbe dipoi dopo la morte sua.
Venne questo Ruberto de' Bardi in tania rcputuzioiw in dctto studio di Parigi , che fu fatio
canceliiere di detto studio, e resse qnclla cancelleria anni quaranta : e sempre e suto tisanza in
quello studio di fare i piii singulari uomini che vi sono. Aggiunse alla sua dottrina la santilit
della vita , che non sendo religioso , tcnne vita santissima e di maravigliosi costumi. Mori a Pa-
rigi santissimamenle , e quivi e sepolto , ed aneora dura la fama sua infino al presente di.
11. Codex vaticanus 479, in quo est Roberti Collcctorium , ante medium XV' •
scriptus apparct,
exactissimis litterarum formis , in mcmbranis puris , folio maiore. Florida quaedam i)i fronte pictura
est, cuiusmodi in saeris horis vulgo gothieis ,
qiiae in Gallia temporibus illis abundabant, cernitur.
Namque ct codicem. in Galiia fuisse confcelum , cognosco cx f. 108, ubi similis illi, quac scrmones
scripsit, manus sic in 7nargi)ie adnotat : iste sevmo intitulatiir beato Slaxirao secuiKluin librum
antiquuiu sanetae Genovofae. Picturac aulcm contincntia est haec. Papa (secundum illam ima-
ginem quam Galli Paparum uvenionensium memorid tenebant) in sella liturgica residcns , rotunda
mitra ornatus in acutum desinente absque coronis. Circa Papam Cardinales cum rubris galeris tu-
nicisque aiii riibris , alii caeruleis. Adstat post Cardinales Episcoporum chorus ; item clericus
crucifer totus albaius , cum nobili milite seii apparitore hono)-ariam clavam tenente. Coram concio-
nator episcopus in suggcstu. Pictura haec brcvio)-e forma rcpctitur a)ite Collcctorii parteni sccu)idum.
12. Nunc quia in honiinibus Augustino devotis vcrsa))uir , j)atiantur quaeso lectores ut obitcr lil-
terariae historiae conlroversiam qua)idam attingam. Mabillo)iius in analectis T. I.p. 12. ed. vet.
tres dicit priscos homines fecisse exceipta ex AugusVmi scriptis ob illustrandas Pauli apostoli epi-
siolas , nimirum Petrmn tripolitanum , Bedatn , et Florwn lugdunensetn. lam vero Bedatn apud
se latere nis. uit ( sed diuiius non latebit , sic spondente nwic apud Gallos doctissimo PitraJ ; illutn
vero qui editus est ititer ojtera Bedae , contendit csse Florum ; sed immerito , nt reor ; est etiitn
reapse Petrus tripolita)iae i)i Africa provinciae abbas, prout Cassiodorus div. lit. inst. cap. 8. di-
xerat ,
quem Baronius , Bellarminus aliiqiie sequuntur; et mmc duo vetusti a t)ie observati codices
vaticani 4950, et 57.'iO, nominatim Petro tripolitatio , hunc quem impressum apud Beda)n lcgi)nus
conmenlarinm tribaunt; quam rem ipse cotiferetis comperi. Si ergo qui impressus est comtnenta-
rius , Petri cst ; et si Beda reapsc apud Mabillotiium ms. latebat, quid Jiet de Floro? Certe
iam non tres , sed duo conwientatores sunt , impressus unus , latens alius. Vtruin vero ex diio-
rum numero, Petrus ne , an Beda, an Florus , exiinetidus sit ,
quaerant curiosius alii. Petrus
quidetnet Cassiodoro teste, ct duobus codicibus vaticanis , atque uno gallicatio ( apxid Odinutn T. I.
P- 992. y innititur. Quotquot autem Augustini exceipta sub notninibus Bedae vel Flori leguntur in
maurina editione T. V. post sermoncs , ea ipsa sub Pelri tripolitani nomine m praedictts codici-
btts recitantur.
1) Locutio Vespasiano familiaris, pro ausus est, ul iii nostra liuius biographi editioue videre est.
. ,
i3:
ROBERTI DE BARDIS COLLECTORIUM.
Inoipil Collecloriuin sermonum sancti Auguslini liipponensis cpiscopi per Rober-

lum de B.nrdis cancellarium parisiensem . sacrae paginae humilem professorem
et
ordinatum et compilatum ex sermonibus , quos eiusdem Sancli nomine insignitos

invenit in diversis ac ^ctustis codicibus , in quibus erant pro magna parte dispersi.
Habet autem Collectorium istud quinque partes principales.

In prima parte collecti sunt sermones de quibusdam geslis et sanctis veteris Testan.enli.
In secunda de sollempnitalibus et sanctis novi Testamenti.

In tertia de verbis et scriptis veteris Testamenti.
In quarta de verbis et scriptis novi Testamenti.
In quinta de ornamenlis et impedimenlis ecclesiae sive fidelium , ct de retri-
butionibus ultimis bonorum ct malorum.
P A R S I.
1. Tanta dignitas. Est pars libri de f. 16. b. Quamvis omni. ^/>ê/(rf. 17.
anima in tomo VI.
spiritu et editionis f. 17. a. Dum sacrae Maurinus
lecliones. 6.
Antuerp. maurinae col. .529, f. 18. b. In leclionibus. Append. 2i.
2. Nemo qui nescial. Editus in Jiomi- f. IS. b. Quia sermo. Append. 21.
liario Alcuini. f. 70. b. f. 19. b. Prius in fundamenlo. Maurinus 8.
3. a. Sicut dixit evangelisla. Extat to- f. 22. a. Quoliens Append. 22.
lectio.
tus in Milleloquio T. II. col. 560. f. 23. a. Scnsumnostrum. Maurinus ^^d'i.
3. b. Quid enim retribuemus Domino ? f. 24. a. Hesterna die. Append. 25.
Est in margine codicis. Noster \^&. f. 25. a. Dominus ct Deus. Maurinus 9.
3. b. Retulit divina. Est noster 135. f. 30. b. Sicul in lectiono. Est homilia oc-
3. b. Est in margine. Quanla gratia Dei. tava Origenis in librum Numcrorum.
Noster 187. "^
f. 31. Samson. Maur. ^'v«.364. Itcm
a. in
4. a. Modo cum divina. In maurina Millelorjuio T. II. col. 69 1 .
editione append. n. 28. f. 32. b. In scripturisdivinis. Append. 37.

4. b. marg. Testamentum. Fragmcntum f. 33. b. Golias unus. Est pars sermonis
est sermonis 3. maurini. maurini 32.
4. b. Lectionisillius. Append. maur. 6. f. 34. a. Quotienscumquc. Esi pars cnar-
5. a. Notissima pielas. Maurinus. 2. rationis in psalmum 50.
6. b. Isaac, inquit scripiura.Append. 9. f. 35. b. Solet fulem. Editus tamquam
7. b. Exposiliones sanctarum. App. tO. Fulgentii 75.
8. b. marg. Ilesternae leclionis. Mau- f. 36. a. Modo cum ves,nomm. Append.'iS.
rinus 4. Ergo non omnes supposititii f. 36. a. Bonum est. Noster 188.
sunt , qui in codicis marginibus. f. 37. a. Inler duas mulieres.
Maurinus 10.
8. b. Quid Maurinus 4. cap. 13.
est. f. 3S. b. Dominus Dous. Maurinus 1 i
II. b. Haec maxime. Maur-nus 5. f. 39. b. De sanclo Helia. Noster 137.

13. b. Quotiens vobis. Append. 13. f. 40. b. Frequenler. Append. 44.
14. b. In heaU) \acoh. Append. 15. f. 41. a. Modo cum di\ina. Append. 45.
15. a. De beato patriarcha. .^Wrr 136. f. 41. b. Istum diem. Maurinus^QQ.
Est etiam in cod. pal. 430. f. 1. f. 43. a. Magnum speclacul-jm positum est.
16. a. Audivimus in leclione. App. 16. Maiirinus 30.
. .
436 ROHKUTI I)E IIARDIS
P AR S II.
Incipil secnmla pars Collcctorii sermonum sancli Auguslini liipponensis cpiscopi

(Je sanclis et sollempuitalibus novi Testamenti , et de quibusdum aliis tangenlibus
diversos status et personas fidelium , a primo adventu Domini usf|ue ad consum-
mationem saeculi.
f. 1-9. a. Laetilia quanta. S. Maximi homi- f. 73. b. Hodie veritas de tcrra. Maurin.92.
lia I. ut placuit Maximi editoribus. f. 74. Gaudeamus FF. Maurinus 186.
a.
f. i9. b. Confortamini pusillanimes. Est f. 74. b.Dominus noster lesus qui erat.
in margine. Supposititius apparet. Maurinus 90.
f. 49. b. Satis abundeque. S. Maximi ser- f. 75. b. Natalis Domini (hcilur quando.
mo I. ut placuit Maximi cditorihus. Maurinus 185.
f. 50. a. Vos inquam. In Alcaini Jwmilia- f. 76. a. Natalis Domini el Sah atoris. Mau-
riof. 304. b. rinus 8i-.
f. oL a. Accingimini. Ad fratres in erc- f. 76. b. Angclorum vocem..')/rn/ ;•.•>;;«' 193.
mo i%.Est in marginc. f. 76. b. Quid est quod audivimus dicentem

f. 51 . b. Beatus ap. Paulus. Est in T. VIII. Dominum. Maurinus 140.
ed. maur. col. 21. contra ludaeos. f. 77. b. Ohines qui multa verba quaeritis.
f. 55. a. DeI;itor sum. Contra quinque hae- Maurinus 118.
rcses T. VI 11. in append. col. 1 f. 78. a. Consulte et salubriter.AW^r 117.
f. 61. b. Legimus sanctum Moysen populo f. 78. b. Audistis FF. quemadmodum. Ap-
Dei. Append. 245. pend. 128.
f. 62. b. Ubique et in omni. T. VIII. Ap- f. 79. b. LaudemDomini. Maurinus 187.
pend. col. 53. f. 80. b. Rogo vos, Fratres, ut libcnti ani-
f. 65. a. Caslissimum Mariae \irginis ute- mo sermones. Append. 117.
rum. Append. 195. f. 81. b. FUium Dei. Maurinusi^S.
f. 66. a. Audivimus prophelani de nati- L 82. b. Expectationem caritatis vestrae.
. vitate. Noster 138. Maurinus 5 1
f. 67. a. Legimus prinium parentcm no- f. 89. b. D. N. I. Christus quantum ani-
strura Adam. Noster 186. madvcrtere. Maurinus 341.

f. 67. b. ss. Creator et conditor noster. f. 9. b. Omnis qui baplismum. Maurinus
Noster 190. T. VI. p. 437.
f. 67. b. llomo non solum per sapientiam. f. 94. a. Cum in sacrarum voluminibus
Ad fralres in eremo 20. litterarum, Suspecti auctoris libellus in
f. 69. a. Clemenlissimus paler. NosterliS. tomo VII. p. 633. editionis parisiensis
f. 69. b. Anniversaria Domini. incarnatio anni 1614.
Append. 129. f. 98. b.Lectionibus, canticis sermonibus-
f. 70. a. Verbum Patris. Maurinus 19!. que diviais. Maurinus 168.
f. 70. b. Salvator noster. Maurinus 369. f. 99. b. In omnibus scripturis Christiano-
f. 71. a. Hodie verussol. S. Maximi ser- A-um tempora. Append. 315.
mo 7, ut huius editoribus placuit. f. 100. b. Sicut audivimus, et cantando re-
f. 71. b. Hodiernus dies nativitatis Domi- spondimus. Maurinus 306.
ni. Maurinus 196. f. 102. b. Ilesterna die FF. kk. audivi-
f. 72. a. Audite filii lucis. Maurinus 194. mus. Pro/ixus dubius. ,
f. 73.a. Primus homo, quo cadente om- f. 103. a. Marlyr Stephanus bcatns et pri-
nes cecidimus. Noster 116. mus. MaurinusoM.

,
/ COLLECTORICM 437
f. 103. b. Hesterno die natalem habuimus 118. a. Dies epiphaniorum. Append. 137.
Domini. Append. 210. f. 119. a. Post miraculum virginei. ârra/
f. 103. b. Hesterna die celebravimus na- totus in Milleloquio T. I. col. 737.
talem. Append. 215. f. 119. b.Ad partum virginis adorandum
f. 104. b. Donet mihi Dominus pauca di- Maurinus 200.
ccre. Append. 212. f. 120. b. Intelligere possumus quantam
f. 104. b. Bealissimus Slephanus quomodo gratiam. Append. 135.
fuerit. Maurinus 315. f. 121. a. Exultandum nobis est. Trans-
f. 106. b. Gloriosissimus et in Christo bea- latus Juit ad S. Maximum serm. 9.
tissimus. Maurinus 316. f. 121. b. Meminit sanctitas veslra. Est

f. 107. b. lesus filius Nave in eremo. Mau- S. Maximi homilia. 24.
rinus. 382. f. 122. Sicut dies hodiernus. Append. 131.
f. 108, a. Lectio acluum ap. Inter homi- f. 113. a. SoIIempnitas quam hodie cele-
lias S. Maximi (S%. Revera in margine bramus. Maurinus 373.
sic adnotaiur : isle sermo inlilulatur f. 113. b. An!e paucos dies natalem Do-
beato Maximo secundura librum anti- niini. Maurinus 204.
quura S. Genovefae. f. 114. b. Domini et Salvatoris N. I. Ch.
f. 109. a. Quoniam video. Append. 217. adventus. Append. 132.
f. 110. a. Quotiens, venerandi FF. carita- f. 115. a. Hodierhi diei per universum
lem vestram. Noster 191. inundum. Maurinus 202.
f. 110. a. Sanctus lohannes apostolus. IS'o- f. 125. b.Epiphania latine manifestatio est.
ster 192. Maurinus 375.

f. 110. b. Tempore quo Dominus fct Sal- f. 126. a. Anniversaria celebratio diei hu-
vator noster. Noster 193. ius. Maurinus 374.
f. 110. b. Hodie FF. natalem illorum in- f. 126. b. Aperiatur hodie. Append. 138.
fantium. Append. 220. f. 127. a. Illud FF. kk. quod die lertia.
f. 111. a. Credimus ludaeis. Append.2l9. Append. 90.
f. 111. b. Deceptor itaque Ilerodes rex il- f. 127. b. Miracula quae fecit Dominus.
lusus a 3iagis. Noster J39. In lohannem tractatus 24.
f. 112. Dies kalendarum. Append. 129. f. 119. a. Gaudium quod mihi Dominus.
f. 113. b. Quid est hoc ut octava die cir- Append. 284.
cumcideretur puer. Noster 112. f, 119. b. SupplicoFF. kk. Append. 285.
f. 114. b. Salvator noster FF. natusde pa- f. 130. a. llla evangelica tuba quando ait
tre. Maur. dub. 369. llepet. ex f. 10. b. Dominus. Maurinus 331,
f. 115. a. Omnium quidem aures et men- f. l30. b. Modo FF. cum divina lectio.
tes. Maurinus 353. Append. 28.
f. 115. b. Ante paucissimos dies natalem f. l31.b. Dominus lesus martyres suos.
Domini. Maurinus 201. Maurinus 273.
f. 116. b. /rt marg. Audistis FF. kk. san- f. 133. a. Magnum spectaculum. Mauri-
ctissimos reges. Supposititius videtur nus 274. Repetitus ex f. 43.
sed non ma/us. f. 133. b. Oculis fidei. Maurinus 277.
f. 116. b. Nuper celebravimus. diem quo f. 137. a. Magnum et multum mirandum
ex ludaeis. Maurimis 199. spectaculum. Maurinus 275.
f. 117. a. ProximeFF. kk. Append. 136. f. l37. b. In passionc beati Vincenlii. Mau-
f. 118. a. Epiphaniam id est apparitionem. rinus 276.
Noster 140. f. 138. Verba ^Tpo?>\.o\\. Maurinusll^.
438 ROBERTI DE BARDIS
f. IW. Exulleiit virgines. Est in Alcuini f. 259. a. Hodie FF. specialiter ad com-
homiliario f. 296; et post di^'ersum petentes. Append. 267.
iniliuni apud nos p. 2H. f. 159. b. in marg. Sunl qui existimant.
f. l40. b. Postquam impleti sunt. Extat Maurinus T. VI. col. 779.
partim in Millcloquio T. II. col. 556. f. 159. b. Advertit sanctilas vestra. Inter
seq. Praeterea conferatur parisiensis Maximi sermones 98.
editio anni 1614. T. X. p. 220; itemque f. a. Ad eleemosynas. Maurinus
160. 390.
in maurina editione sermo 369. Nobis f. 160. inmarg. Admonet nos Dominus.
videbatur supposititius. Maurinus 389.
f. 141. b. Inslitulio sollempnilalis Iiodier- f. 160. b. Propitia divinilate. Append. 1 15.
nae. Append. 190. f. 161. a. Tcmpus cst ut symbolum. Mau-

f. 142. a. Quamvis sollempnilas festivita- rinus 2l2.
tis hodiernae. Append. 191. f. 161. b. 166. Sacrosancti mysterii synibo-
f. 142. a. Cum praeclara beati Malthiae. lum. Maurinus 215.
Editus totus in Milleloquio T. II. col. 57. f. 162. b. Lectio FF. quam modo audivi-
f. 143. a. Hodiernus dies anniversaria remus. Maurinus 388.
plicalione. Maurinus 280. f. 163. a. Accipite regulam fidei quod sym-
f. 144. a. Refulgel et praeminel. Noster 66. bolum Maurinus T. V I.col. 399.
dicitur.
f. 144. a. 142. Duarum ss. martyrum. f. 165. b. Sacramentorum ralionem. Mau-
Maurinus 282. rinus T. 17. col. 405.
f. 144. b. Sacratissimorum dierum qui f. 172. a. Sacramenlum symboli, quod ac-
nunc venluri sunt. Noster 141. cepistis. Maurinus T. VI. col. 41 8.
f. 145. a. Observationem quadragesimae. f. 175. a. Cum per sacratissimum crucis
Maurinus 205. signum. Maurinus T. VI. col. 424.
f. 145. b. Inspicienda nobis. MaurinuslS. f. 180. a. Beatus aposlolus. Maurinus 56.
f. 146. b. Anniversario rcditu quadrage- f. 182. b. Reddidistis quod. Maurinus. 59.
simae. Maurinus 206. f. 183. a. Symbolum reddidistis quo bre-
f. 147. a. Moyses •XL-diebus.^/?/;e/?fA 144. viter comprehensa. Maurinus 58.
f. 147. a. Quoniam ieiuniorum tempus est. f. 185. a. Ordo est aedificalionis vestrae
Append. 175. ut discatis. Maurinus 57.
f. 147. b. Rogo vos et admoneo ut in islo. f. l87. b. Quo studio et quo affectu. Pro-
Append. 142. lixus et praeclarus scrmo de oratto-
f. MaurinusÔT.
148. b. In adiulorium. ne , Augustino inscriptus , et in Mil-
f. 149. a. Sollempne tempus advenit, quo leloquio T. II. col. 2H\ . et 1103. iau-
vestram commoneamus. Maurinus 208. datus ; qui tamen Augustino abiudi-
f. l50. i52. Sollempne tempus advenit candus prorsus videtur. Novit parti-
quo de anima. Maurinus 209. culamque dedit etiam Vignerius T. II.
SoIIempne tempus advenit(juod am- p. 587. Nos in calce sermonum posui-
plius. Maurinus 210. mus n. 201.
f. 15l. b. Superiore dominica diximus. Ap- f. 190. a. Caelesti gratiae et spirituali plu-
pend. 146. viae. Maurinus Tom. VI. col. 443.
f. 152. a. Dies ieiunii. Append. 83. f. 192. b. Quoniam in proximo esl dies.
f. 152. b. Quam situtilis. Maurinusôl. Maurinus T. VI. col. 448.
f. 157. a. Paenitcntes. Maurinus 393. f. 195. a. Multa quidem dominus et Salva-
f. 157. b. Diesisli sancti sunt quos agimus. tor. Noster 142.
MaurinuslW. f. 195. b. Quia hodie DD. Noster 143.
. ..
COLLECTORICM 439
f. 198. a. Thalamos Mariae. Citatur hoc f. 214. b. Pascha Christi. Append. 168.
initiumin Milleloquio T. II. col. 1131. f. 215. a. Non minus etiam. Noster. 114.
ôster autem 1G8. di\'ersus est. II ic qui- f. 215. b.Sacralissimum hodie.Ao^/er.l 15.
dem Collectorii supposititius videtur. f. 216. a. Ilodie diem celeberrimum. No-
f. 198. b. Intei- omni;i DD. Nostcr 1 U. ster. 155.
f. l99. a. Passio Doniini ct Salvatoris no- f. 216. a. Per hos dies sicut recolit carilas
slri. Noster. 145. vestra. Maurinus 240.
f. 99. a. Ciiius sanguine. Maurinus 218. f. 217.a.Propria fidesest. Maurinus 241.
f. 100. a. Quis enim cognovit. Est pars f. 219. a. Resurrectio D.N. esthodic. Mau-
maurini 53. circa finem. rinus 2 '(^5.
f. 201. b. Passionem vel resurrectionem f. 220. a. Resurrectio Domini secundum
Append. 160. omnes. Maurinus 234.
f. 202. a. Merito ergo. Noster 146. f. 221. a. Hesterno die lecta est ex evange-
f. 202. b. B. Paulus ap. Maurinus 21 9. Maurinus 235.
lio.
f. 203. a. Scimus FF. et fide firmissima f. 221.b. D. N. I. Ch. sicut apostolus

retinemus. Maurinus 220. dicit. Maurinus 236.
f. 203. a.Dicendum est cur tanta celebri- f. 222. a. Diebus hiis sanclis rcsurrectio-
tate. Maurinus22l. ni Domini dedicatis. Maurinus 242.

f. 203. b. Dum vos , diiectissimi , ad vigi- f. 223. b. Apparuit Dominus post resur-
landum. Maurinus 222. ctionem. Maurinus 116.
f. 204. a. \n libro qui. Maurinus 223. f. 225. a. De resurrectione Domini. Mau-
f. 20i. b. Sic audistis. Maurinus 226. rinus 237.
f. 20'i-. b. Evangciii loliannis principium. f. 225. b. Muhis ct variis modis. Mauri-
Maurinus 120. nus 252.
f. 205. b. D. N. I. Ciiristum factum esse f. 228. b. Mullis modis dominus lesus.
homincm. Maurinus 119. Maurinus 21-6.
f. 206. a. Mundus per Dominum factus est. f. 229. a. Ex evangeho secundum lohan-
Maurinus 2 1 1 nem. Maurinus 244.
f. 206. b. Audistis lectionem sancli evan- f. 230. a. Liberatoris noi{v\. Maurinus 251
gehi. Maurinus 233. f. 231. b. Narralio resurreclionis Domini.
f. 207. b. Resurrectio Domini nostri lesu nostri. Maurinus 2't3.
Christi. Maurinus 231. f. 233. a. Sicut Domino nostro cantavimus.
f. 208. b. Haec esl dies quam. Noster 88. Maurinus 230.
f. 208. b. Post laborem. Maurinus 228. f. 233. a.Quoniam placuit. Maurinus 256.
f. 209. a. Hodiernus 'dies magno sacra- f. 233. b. Animadvertimus cum apostoli
mento. Maurinus 259. epistola. Maurinus 361.
f. 210. b. Resurrectionis dominicae. No- f. 236. b. In horto voluptatis..4/;/>f'/?ci'. 170.
ster. 93. f. 237. a. Audivimus evangelium quemad-
f. 212. a. Repetilur sermo ex folio 201. l). modum. Maurinus^^d.
Passionem etc. f. 238. a. Dominus lesus inHrma mundi.
f. 212. b. Lux hoche clara refulsit. Est Maurinus 250.
casin. paris. 21. f. 239. a. Evangelium sancti lohannis.
f. 213. a. Sapienlissimus Salomon. No- Maurinus 253.
ster 8|. 240.a. Ne moras faciamus
f. acturi multa.
f. 2l3.b. Non queo FF. Append. 159. Maurinus 260.
f. 2l4. a. Gaudele FF. kk. Append. 163. f. 2i0.a.Digne FF.piis ?,{nd\\s Append.\()\
,
440 ROBERTl DE HARDIS
f. 24l.a. Omnium quidem aures Mauri- f. 255. a. Adventum Spiritus sancti. Mau-
nus, Ucpctitur in codice ex fol. 115. rinus 2G9.
Est auiem Maurinus 353. f. 255. b. in marg. FF. DD, Quadragesi-
f. 24/. b. Ad omnos quidem pertinet ser- nium. Est casin. paris. 44.
mo. Nostcr 89. f. 256. a. Martyres nomen est. Mauri-
f. 242. a. Paschalis soliempnitas hodicrna nus 286.
festivilale. Append. 172. f, 256. b, In marg. Fratres kk. antiquitus.
f. 244. a. Quacris quae causa sit. Est Au- .
De sancto lohanne Baptista. Videtur
gustini epistola 55. usque ad n. 33. supposititius 1).
f. 218. b. Iluius ergo opportunitate. No- f. 257. a. Diei hodiernae festivitas. Mau-
ster 15G. rinus 288.
f. 248. h. Kcce FF. DD. dies. Append. 173. f. 258. b. Diei hodiernae sollempnilas.
f. 249. a. Sollempnitale huius diei. Mau- Maurinus 292.
rinus 205. f. 261. a. Quielis et parva vox sufficit.
f. 21^9. a. In marg. D. i\. I. Christus post Maurinus 380.

redeiiiptionem. Noster 157. f. 264. a. Causa hodiernae. Maurinus 289.
f. 250. b. Glorificalio D. N. Nostcr 44. f. 265. b. Quem dieni celebramus hodier-
f. 25 1. a. FF. kk, hodierna die. Est octa- num. Maurinus 291.
i'us inter geTaiinos S. Fulgentii. f. 266. b. Sanctus lohan. Maurinus 290.
f. 251. b.Quoniam sanctam sollempnita- f. 267. b. Beatus lohannes FF. kk. cuius
tem Maurinus 270. hodie nalivitatem. Maurinus 379.
f. 25 'i. a. Grata est ideo sollempnitas. f. 268. a. Sancli lohannis cuius nalivita-
Maurinus 378. tem. Maurinus2Q3.
f. 25 a. Propter adventum
i . Spiritus sancti. f. 270. a. Omnibus sanum. sapientibus li-
Maurinus 2G8. quet, Maurinus 379,
l)Dicet aliquis; iiondum fiuis priscoruin de S. lolianne Eaptista paneny'''COi'uni' rôuJum , inquam ;
quurn
enini post Christum neino maior inter homines lohanne extiterit, neinoque idcirco pluribus et quidem
annuis laudationihus in christiana ecclesia commendatus fuerit quod graecorum latinorumque patruiii
, id
homiliae, quae tanto numero extant, demonstrant ut ia vaticanis quoque codicibus per-
; consequeiis est ,
inulta Praecursoris encoinia legantur quoruin nova aliquot a saucto Augustino recitata nos quoque pro-
,
lulimus. Nunc vero praeter vulgatos item a nobis iu hac hibliotlieca T. V. graecos duos Theodori Stu-
,
ditae de S. Praecursore sermoues, postulat locus ut copiosam memoremus, duobus comprehensam volu-
,
miuibus mss. collectionem monunientorum de eodem S. Praecursore, quae a magno Leone Allatio qui (
praeivit Paciaudio in eolligendis divi eiusdem autiquitatibus ex vaticanis plerumque codicibus hausta
) ,
conservatur adliuc in sciiedis vallieellianis. Ibi ergo ut sermoues praecipue nominem extant de laudibus
, ,
Praecursoris 1. Macarii [liiiladelphiensis de illius nativitate sermo. 2. Eiusdem Macarii de eiusdem decol-
latione. 3. Theoduli magistri de eodem lohanne eueomium. 4. Leonis sapientis de nntivitate S. lohannis ser-
mo. 5. Eiusdem Leonis de illiusmet decollatione sermo alius. 6. Metaplirastae de exportatione manus Praeeur-
soris sernio. 7. Leontii pre»byteri constantinopolitani de eodein S. lohanne encomium. 8. lohannis presby-
teri Simeonaci item Praecursoris encomium. 9. Philippi Ceramitae de eiusdem divi decollatione sermo.
10. loh. Chrysostomi de eodem S. lohanne sermo. 11. Eiusdein alius de eodem. 12. Theodori Studitae de
Praecursoris uativitate sermo. 13. Eiusdem alius de decoliatione. 11. Antipatri bostrensis de Zachariae patris
sileutio. 15. Metaphrastae de inventione capitis S. lohannis. 16. Alius s*ermo Tlieodori Studitae de eadem
re. 17. S. Petri Damiani laudes in S. Praecursorem qui est serino XXIII. in illius operuin editione. 18. An-
,
dreae cretensis de Praecursoris decollatione sermo. 19. S. Sophrouii encomium Praecursoris, quod nos ipsi
edidiinus in Spicilegii romani tomo quarlo. 20. Timothei qui in sede byzantiua praecessit Cyrillo Lucari
,
schediasma mittentis Praecursoris et aliorum reliquias ad Italiae regem. 21. Antonii Mureti hymnus in
S. lohannem Baptistam. Mitto, ut iam dixi liturgias, ac narratioiies varias de S. lohanne a praedicto
, ,
Allatio ihidem congestas,

quarum una longissima ardiaico Italorum sermoue scripta vel potius exscripta, ,
anno 14(i3. iu pontiticatu Pii II, ex codice vat. cappouiano 250. Alia item narratio prolixa italice ex co-
dice monasterii rom. S. Silvestri
iu capite.
COLLF.CTORIUM 441
273. a. Cum el palriarchas. Noster 46. siimptione B. Mariae, ad eremitas . Vi-

274. b. Beati lohannis Baplislae merila. detur planc supposititius. Noster 19V.
Est 54. inter adscriptos S. Fulgentio. f. 291. b. In niarg. Hodicrna festiv itas.
274. b. Vos Domini in virtute. jVo5/er 48. De dormitione heatae Mariac. Vidclur
275. a. Persuasum habet. Nosler 49. suppositilius.
275. b. Piscatoris et persecutoris. Ap- f. 29'.^. Cum saucUim evangebum lege-
b.
pend. 205. retur. Maurinus 307.
278. a. Istumnobisdiem.3/«z/rf/iMS 295. f. 293. a. Propler hunc locum quem ho- ,
279. b. Festivilatem sanclorum patrum. die audivimus. Maurinus 308.

De SS. Pelro cl Paulo. Videtur sup- f. 293. b. in marg. Diximus superiore
posililius. domitiica. Est inter illos qui nomen ge-
280.a.Hodiernum nobis. J/ra/n«j/i' 297. runi Ambrosii 52.
281. b. PelrietPauH, MaurinusoH\. f. 293. b. Adest nobis DD. optatus dies.
282. a.Debuimus quidem tantorum mar- Append. Idl.
tyrum. Maurinus 298. f. 294. b. Spirilus sanctus doceat nos.
282. b. in marg. FF. kk. Festum vin- Maurinus 310.
culae. Videtur supposiiitius. Tamen di- f. 295. a. Sermonem a nobis debilum.
clus fuit in primordiis festi huius , Maurinus 309.
ideoque priscus. Incipil ita.Veslum\\n- f. 295. b. Istum nobis feslum diem. Mau-
culae Petri aposloii, ut muhi veslrum rinus 3ll.
viderunt et audierunt , temporibus ve- f. 297. b. Sanctissimus et soliempnissimus.
stris inceplum est al) ecclesia celebra- Maurinus 313.
ri etc. f. 298. b. Diei tam grati. Maurinus 3l2.
282. b. Expectat sanclilas veslra. Mau- f. 299. a. Admonet nos beatus apostolus.
rinus 318. Maurinus 172.
283. a. Donet mihi D. Maurinus 319. f. 299. b. Quando celebramus dies fralrum
283. b. m wa/-^. Audistis FF. kk. quod defunctorum. Maurinus 173.
dum produceretur venerabiHs senex Si- f. 300. b. Hodiernus dies , Fratres, admo-
xtus ad passionem. Videtur supposili- net me. Casin. rom. 2. Ilem in codice
tius. vaticano 1277. fol. 169.
284. a. Maurinus 302.
B. Laurentii M. f. oOl.a.Die quidem omni. Maurinus 383.
280. b. Agnoscit fides vestra granum f. 301. b. Semper quidem me ex quo iiu-
quod. Maurinus 305. meris Maurinus 340, et casin. 2.
287. a. Bcati Laurentii triumphalem. f. 302. b. Deo gralias FF. -l/f/«n«wy 360.
Maurinus 304. f. 302. b. Die soHempni sanctorum. Mau-
288. a. Inter laurigeros. Noslcr 56. rinus 325.
288. b. Adest nobis. De assumptione f. 303. a. Refulgel. liepetitur sermo ex
Ji. Mariae. Supposililius. Est apud folio 141-, nempe est nosler 66.
Combe/isium li. C. T. VII. p. 659. f. 304. a. In marg. Audistis iam FF. kk.
290. b. Ad inlerrogata. Est pseudo-IIie- (juod Salomon. Nostcr 195.
rony/ni de assumptionc U. M. edilus. f. 304. a. Bona opera fidelium de sua tem-
290. b.Quia profundissimc.£i'/ Fulberli poraH. Maurinus 337.
apud Comhefisium bihl. conc. T. VII. f. 305. b. Celebrilas huius congrcgationis.
p. 062. Est item apud S. Augustinum Maurinus 336.
T. VI. p. 729. f. 306.a. Quando bona opcra etiam quae.
290. b. In marg.E'^0 pulvis. De as- Maurinus 338.

5C
G . .
M2 ROIIKRTI I)K n.VRDIS COLLECTOUICM.
I. 306. a. Antc aliqiiot dies. Append. 300. f. 314. a. Quoniam dies sanctorum mar-
{'. 306. b. Gloriosiis apostolus Tliomas. tyrum. Maurinus 335.
Mostcr. 1 I . f. 314. b. Bealorum sollcmpnilas marty-
f. 306. b. Kogo vos, filiae, diiigciitius. rum. Maurinus 330.
liccilaliir in Millcloquio T. I. col. 207. f. 315. b. Admonciit nos divina eloquia.
f. 307. a. Iste locus. In loh. tract. 80. Maurinus 65.
f. 307. 1). V'ilcni se dixil lcsus. In loh. f. 3 16. b. Per tanla gloriosa sanctorum.
tract. 8l. Maurinus 329.
f. 308. a. Hlagis magisque Salvator.//z loh. f. 317. a. D. N. I. Christus testibus, id est
tract. 8->. martyribus. Maurinus 333.
f. 308. b. Audislis kk. Domiiuim dicen- f. 3 8.
1 a. Cantaviinus Deo. Maurinus 327.
tein. In Ioh<in. tract. 83. f. 318. b. Omninm quidem bonorum fide-
f. 309. Plcnitudinem dileclionis. In loh. lium. Maurinus 334.
traci. 84. f. 3 19. a. Forlitudinem sanclorum marty-
f. 309. b. Cum dominus lesus. In loh. rum. Maurinus 283.
tract. 85. f. 3i9. b. in marg. FF. kk. Scire vultis.
f. 310. a. Merilo quaerilur. In loJtan. Est de pnenilentia , et videtur supposi-
tract. 86. titius. Noster 197.
f. 311. a. In Icctione evangclica. App. 79. f. 320. a. Dominus N. I. Ch. et venit ad
f. 3ll. b. Exhorlans Dominus servos. In homines. Maurinus \(i^.
loh. trnct. 8S. f. 321. a. Decet virgines. Videtur suppo-

L?)\\.\i. Inmarg. Sanclorum martyrum sititius. Nostor 198. ,
sollcmpnia. Nosier 19G. f. 322. a. Ouae sint deccm virgines. Mau-

f. 312. a. SoHempnilas beatissimorum. rinus 93.
Maurinas3-2(). f. 323. b. Cantavimus FF. Deus manifeste
f. 312.Memoriam marlyruni cclebramus. veniet. Maurinus 17.
Apud Vigneriuni part 2 Supplcmcntum . . f 325. a. Oui sunt in iila nocte. Exiat to-
«.31. tus apud Eugyppiumcap. 187. Tarneri
f. 3l2. b. Ouando honorem. Maurinus. Maurini non agnovcrunt. Extat etiam
382. in Alcuini homiliario f. 8. lirunus
f. 313. b. Sanctorum marlyrum non mag- neuirubi iidit, sed tamquam Maximi
na. Maurinus 285. edidil col. 397.
Exjjosvhnus laboriose uc fuleliler universam codicis vaticani 479. conlincntiam, id est partem.
primam atqiie secundam. augustiniani Colkctorii a Roberlo de Bardis convinnati. Atque hinv videnl
lectores qualis quantusque numcrus etiam illorimi insil sermonum ,

qui in maurina editione ut ocrti
lefjilimique feguntur. Dion itaque tam rigido sitpercilio ub editoribus illis despiciendus pedibusque
trahendus Robertus fuit , immo ut verius dicam , dignus projccto is eral accuratiore consideratione
ac usu critico ,
quia non paenitendos ut puto fructus peperisset. Quidquid ergo de Roberti mcrilo
sit ,
quod nunc evidentissime agnoscimus , nos ipsi tamen Collectorio eitis parce admodum in su-
perioribus usi sumus. Quotiescmnque enim codicem rat. 479. cum. aliis vatt. codieibus in editionis
nostrae marginibus laudamus , sciant lectorcs , nos sermones illos noti ex Roberto , sed ex aliis
suwpsisse eodicibus , nec nisi tamquam adstipuluntem comitisque loco codicem 479. appellavisse
Nam nequc Sirmondus augustinianos suos ex Roberti codicc
,
quo carebat , sumpsit ; sed postea
comperto eius indiculo , laetanter agnovil suos ilios npud Robertum plerosque hal)vri : ideoquc
,
arlritror Maurinos quoque gratulaluros numrrum apud

fuisse , tantum srrnwnum u se cdilorum
;
SERMO CLXXXVI. DE PECCATO PHIMI IIOMINIS. 443

eundem extarc , $i codicis eius evolvendi copia vel otium Juisset. Item quoties nos in suprascripto
Collectorii conspcctu ac tabula scribimus noster , nonnisi eo semu dicimus ,

quod ille sermo in
nostra nunc ediiione sit; quamquam saepe ex aliis per nos codicibus derivatus. Sermones autem
quos ex um Collectorio hausimus sunt a 135. ad 157, praetereaque 109. 115. 161. Nuncta-
tnen nonnullos alios ex Roberto mutuari placet , iisque reliquas paginas quasi coromde occupare.
CLXXXVI. LNCIPIT SERMO SAXCTI AUGUSTIM DE PECCATO LRIJII HOMLMS.
l.\/uid eniiii retrihiiemus Doniino pro omnihiis honis qiiae retrihuit ^cod. vat. 379
nobis .'
Ille nos per inef fahilem clementiam suam hene vi-
fecit aeternaliter
vere , absque ullius miseriae cognitione, si tamen praecepta eius primus

homo ohservasset in paradiso. Sed quia suadente diabolo protoplastus trans-
gredi praesumpsit Deo et nos omnes post eum
, leddidit mala pro honis ,
serviendo peccatis. Unde

primo parente nostio nos omnes peccasse
et in
apostolus intimavit * per unum hominem in hunc mundum peccatum in-
: •
Rom. v. 12.
travit et per peccatum mors

, et ita in omnes liomines pertransiit in , ,
quo omnes peccaverunt hoc est eodem peccato primi parentis nostri oni-
;
nes homines qui nascehantur vel qui nati fuerunt ohiioxii tenehantur , ,
,
et quotidie dehiti tenentur usque ad Ijaptismnm. Et quia nos prima nati-

vitas, qua nascimur ex viro et temina coinquinat; giatia iterum secundae ,
nativitatis, hoc est baptismi emundat ah omni peccato. In quo tamen ,
peccato retril)uentes Deo mala intunmus, sed etiam nohis. JNam Deo qui-
dein peccavimus sed nobis plagam infliximus. Non ergo Deo sed nohis
,
nocemus quando peccamus quia iniquitas hominis Deum quidem offen-

, ;
dit, sed sihimet ipsi etiam et aliis laedit 1). Clnîstus autem qui est vera me-
dicina , salus, et vita ,
plagam humanae infirmitatis gratis sine peccato ac-
cepit, ut nos curaret ; et infirmitatem nostram gratis portavit , qua nos
sanaret ;mortem nostram gratis pertulit qua nos viviflcaret.
et
2. Haec autem omnia et innumera humana dispendia unigenitus Deus
vere pertulit ,
vere fecit ,
quia naturam nostram sine peccato totam ve-
ramque suscepit. Magnum sane heneficium, Fratres ,
quod nohis contulit
Christus, quandoquidem pro nol)is dignatus est homo fieri , quem nul-
lum potuit inquinare peccatum ; ut nos qui per culpam nostram fuimus
"
homines iniqui , ipsius iustificante gratia , essemus homines iusti et sancti.
Christus igitur vita nostra salus nostra vera iustificatio nostra
, in quo ,
,
occisa est mors nostra, sanata est infirmitas nostra deleta est iniquitas ,
nostra iustificata est anima nostra

, ut aeterna et heata sit vita nostra. ,
Quapropter, dilectissimi laqueos infirmitatis et mortis sollicite caveamus,

,
et vitae salutisque nostrae piaecepta servemus. Sunt enim laquei infirmi-

tatis nostrae desideria prava opera mala
concupiscentia carnis, et dilectio
, ,
saecularis, amor temporalium transeuntium rerum quo trahitur ani-

et ,
mus ad omne peccatum, Diligamus Christum quia ipse prior dilexit nos ,
l^ Lacdo cuin tertio casu certe est inusitatum.

;;
,
Hi SKUMO CLXXXVII. DK IIOC. QUOD DICITIK : FECIT DEfS ADAE ETC.
et dilii,H'Mtes emii , vincamus iiinnnitateiu et niortem ; iit ipse nobis una

oum omnilnis sanctis aeternam vitam , i^loriain tribuat , et saliitem, Deus
Dei lilius ,
qiii vivit et regnat simiil ciim Patre et Spiritu sancto per om-
iiia saecula saeculoruni. Amen.
CLXXWIl. IIISCIPIT SERMO SAINCTI AUGUSTIM DE KOC QUOD DICITUR FECIT DEUS ADAE :
ET MULIERI EIUS TUNICAS PELLICEAS.
1 . \ Jîianta gratia Dei circa hominem fuerit etiam post praevaricatio-

iiem mandati , auclivimiis in lectione divina cuin legeretiir. Et fecit , in-
quit, Deus Adae ct mulieri eius tunicas pelliceas , et induit eos ; erant
enim ambo nudi post peccatiim ;
qiiia indumenta pudoris amiserant, ut
diabolo per serpentem loquenti magis obedirent cpiam iussioni Domini.
Ideo iukU erant , spoliati Qui
tunica gratiae Dei , et veste pietatis eius.
enini Dei gratia indutus non est etiamsi multas tiuilcas habeat nudus , ,
est oinni bono. Unde non immerito Adae et mulieri eiiis Deus tunicas
pelliceas fecit et induit eos , ut passionis Christi gratiam demonstraret
quia aliter humanum genus nudatum gratia Dei ve.stiri non poterat , nisi
Christi domiul passione unde totus munchis redemptus et liberatus est

,
ab aeterna dampnatione et morte. IUud quocjue addidlt scriptura cpiia :
dimisit Deus Adam de paradiso ne extenderet nianum ad arborem vitae ,
et ederet inde , et vlveret in aeternum.

2. Non sine mvsterio Actuit Deus homiuem , ne in aeternum viveret
c[ui praecepta salutis aeternae sibi tracbta contempserat ; sed idcirco pro-
hibuit Deus de arl)ore vitae contingere ne viveret ad poenam aeter-
ei ,
nam. Si enim redemptns homo non fuisset a peccato et gustasset de arbore ,
vitae, vlveret cpiidem in aeternum non quidem ad gloriam sed ad poe- ,
nam aeternam. Unde oportuit homlnes pro praevarlcatlone mandatl ante

uiortis poena nuiltarl et slc revocari ad gratiam. Denique quod praestare
,
homini tunc non potuit arbor vitae in paradiso praestltit Christi passio ,
et recepit amlssam gratiam per arborem crucls cjuam tunc per arborem ,
vitae recuperare non potuit. Erigite ergo, dllectisslml animos vestros ad ,
iliam iiivantem et redimentem nos misericordlam Dci et impensa humanae :
saluti sacramenta venerantes, studium vestrum ad oljservanda quae pro

nobis gesta sunt adhilête. (âstlmoniarii diligite , obedlentes Deo in omnl-
bus ad salntem vestram estote superbiam tenete a
, humiUtateiii c.ontra ,
carnalibus vos desiderils abstinete, vlrtutem c[ua animas vestras j)acls In

acquiritis possidete, pro terrenis caelestla pro caducls aeterna pro poenis ,
,
glorlam ,
pro miserla beatituclinem aeternam atUpIsci satagite: per viam ve-
ritatis et et bonis operibus semper inslstite ut sinuil cum
vitae incecUte ,
,
Domino ad aeterna mereaniinl gaudla pervenire. Quod ipse

et sanctis elus
nobis praestare in noblsque perflcere dignetur Deus omnipotens <{ul vivit ,
et regnat in saecula saecuiorum. Amen.

;
,
4lo
INCIPrr SERMO SANCTI AUGUSTINI DE SALOMONE 1).
I. JDoniim nuinquam deficere. Ecce Salomon orat

est semper orai-e, et
In supercilio montis * ; dum
agnorum praesens erat exerci- milia mactaret ,
tus angelorum sicut ad pingue sacrificium. Admonetur {)iger ut postulet a

,
vigilaiite datore bonorum pete a me quod desideras dicit Dominus. Et: ,
Saluiuou dicit Domine, iube mihi sapientiam donari. Non dicit aurum,
:
uon argeiituiu. Et Dominus ait quia hoc petisti, et non divitias mundi, :
nec mortem inimicorum tuorum vade esto sapiens super sapientes Ae- ,
gypti et divitiae quas noa petisti stiperhabundabunt tibi. Ascendit mi-

,
nus instructus pariter imperitus et descendit iudex

,
caelestis magistri , ,
discipulus. Assunt * enim duae niiiilominus muHeres et quod magis at- ,
tinet publicanae 2) quae significant personas synagogae et ecclesiae Ma-

, ,
riae et Evae. Maria portabat viventein, Eva portabat lugentem synagoga :
aspiciebat in sepulchro iacentem ; ecclesia laetata portabat resurgentem.

Quid tamen una istarum asserit mulierum? Domine, inquit , ego et mu-
lier haec in unius liabitaculi coitionem fuimus. Cum ergo ambae decli-
narenuis in nova de me excogitat furta, ut non mutai-et natura
somno ,
quod FiHum suum iniportuno pondere praegra-

admittit et conscieiitia.
vabat et usque ad ultimum spiritum praefocavit
, et v ult tollere quod ,
non generavit. Surgit ista facere fraudem quae tlomniebat contra pieta-
tem invenit parvubuu suum ruina lateris oppressiun et latus meum vo-
: ,
luit |facere exosum sepulerum. Expergefacta porrigo ul)era et non of- ,
fert lal)ia sua sensi mortuum, sed fraudis non intellexi commercium.
:
Lux affuit mihi affuit natura est ipsa latrix 3). Haec * fuit inter nos
, ;
domestica controversia. Dum ergo mortuum non cognosco vivum filiuin ,
repeto. Etiam illa dicit siuim et meum esse defunctum. Ades Domine , ,
testis est natura ; iube inter nos istam proferri sententiam.

a. Continuo Dominus qui visitaverat ,
qui sapientiam repromiserat
ingreditur in arcana Salomonis , et posuit illic sedem suam , et coepit de
illo tamquam de templo suo nube corporis iudicare, ut posset ta- iniecta
Hs natura esse ante quaestionem. Quid inquit, dicitis? Tuus est unius ,
filius ? Et illa dicit nou sed meus est nam ipsius est mortuus. Hoc al-
: , ;
tercantes, tluram reddebant quaestionis caliginem nudieres. Lux de Salo-

mone coniscans coepit illam nebulam dissipare. Taliter prorumpens in
1} Quin sermo AugustiDi genninus sit, dubi-
liic iiiaurinus a Possidio non cap. 3, sed cap. S. iadica-
tare vi.x iiueo (quamquani aiiquos scrupulos stilus tur cuui titulode iudicio Salomonis iHler duas
:
iniicit. ) Ecce enim Possidius in indieulo cap. 3. po- muUeres meretrices. iMihi vero Iiinc etiam Indu-
nittitulum tractatus Augustini diserte de duabus : bitatum apparet , Maurinos liaud inspexisse Roberti
mulierihus deparrulo disceptantib(is.]hi\emyiau- collectionem ; secus enim prope illum suum deci-
rini liunc nostrum ignorantes , indicant in niargine mum , nostruni huuc vidisscnt, neque omisissent,
sermoneni suum decimum, quiincipit: inter duas vel de eo certe non reticuissent. Diversus denique
mulieres. Sed f.illi eos , demoustrat code.\ noster, a nostro, est etiani ille 3D. appeudicis inaurinae, qui
cuius pagina sequens continet etiam praedictum incipit: de duabus meretricibus.
«naurinum. Fuerunt ergo duo Possidio agniti ser- 2) Animadverte voc. publicanus sensu meretrieio.
mon^s .Vugustiui dc arguiuento eodem. Et quidera 3; Nota vocabulum latrix.
;
4-46 SERMO CLXXXVIII. DK SALOMONE.
voce intonans regiam potestatem afferte, inquit gladium ex utraque parte : ,
actituin,hoc est Spiritum sanctum qui inter synagogam falsam et eccle- ,
siam veram terminum constituit. Fit magnum spectacuium spirituali thea-

tro. Expectate chori angelorum ex alto cuhnine, quid de unico in terris
fiHo geretur. Gommovebantur viscera dum armatur machaera. Exclamat ,
ecce matris affectus : parce ,

parce , domine rex ;
noli dividere filium meum ,
sic non dividatur regnum tuum. Interpellavi pro lucro, non pro dispendio;
usa sum a) querela ut peccatricem non facias parricidam. Domine meus ,
j)ater tuus David numquam gavisus est de morte latronis , et tu quare iu-
bes secare membra infantis ? Si quaesivi alienum vindica; quia propriam i>) ,
meani possideam pietatem. Reddatur integer possidendus et ad me non ,
transeat mediatus. NoU oculos meos innocuo sanguine funestare. JNe inci-
piat synagoga de mea orbitate gaudere : habeat integrum ahenum ; ero illi
saltem nutrix. Quaeso vera mater : permitte me ilU dare mercenarium lac
suuni accipiat c) nutrimentum aspiciam ingredientem crescentem aU- ; , ,
quando per plateam currentem tenebo amplexibus furtive vera mater ;
transeuntem.
3. quoniam non commovebat natura nec interpeUabant viscera;
Kt iUa ,
verum , inquit
iudicasti domine rex dividatur. Quomodo, inquit po-
, , , ,
tuit amare viventem quem non est consolata in cruce pendentem? Cui
,
Salomon increpans dlxit crudeUs mulier, quid clamas dividatur, cum di-
:
visa gemma nulluni faciat ornamentum.'' Num vides leaenam vel tigrem post
catulos suos forte venatu ablatos sequi cum rugitu et impetu murmurioso i)
usque ad tactam fimbriam filiorum suorum ? Et tua viscera non contremi-

scunt si filius tuus dividitur ? Si tamen est proprius sed hic apparet alie-
, ;
nus. Haec est vera mater quae non dividendum proclamat innocentem.
,
Accepit pia mater palmis patentibus parvulum, et caeleste coepit laudare

iudicium. Clamabat et dicebat :secundum multitudinem dolorum meorum
in corde meo , consolationes tuae iocundaverunt animum meum quoniam ;
iusta mihi praebuisti iudicia tua et quia inter me et synagogam falsam

,
sancta crux tua dlvisit ;

qui cum Patre et Spiritu sancto vivis et regnas.
ExpUcit de Salomone.
CLXXXIX. SERMO S.V^CTI AUGUSTLM EPISCOPI DE >ATALE DOMLM.
i.JLjegimus primuni parentem uostrum Adam ita ab omnipotenti Deo

procreatum, ut aeternis paradisi gaudiis angelorumque consortio perpetua-
liter 2)frueretur, si iussa observaret divina. Sed quia diabolica fraude de-
ceptus divinis iussionibus obsecundare noluit protinus perpetuae felicitatis ,
munere privatus , angelicam dignitatem amisit ; et in huius vitae , in qiia
a) Cod. opus suum. — b, ]a cod. vldetur proprium. — cj Cod. ('( injieiat.
t) Est hoc vocabulum in glossis Philoxeni. Remigio in nostro glossario. Sedetalia i;i le.\ico ha-
2; ôcabuli huius nos exemplum protulimus e.\ betCangius.
,
'SERMO CLXXXIX. DE nataCe bomini. 447
nos vivimus, peregrinationeiu iusto divinae ultionis est iudicio exiliatus i),
,
nullusque honiinuin post eum usque ad Christum ab huius sceleris mole

ooUum suuni excutere vahiit , sed omnis diaboHcae tyrannidi et aeternae
mortis imperio succumbebat.Unde onniipotens Deus sohta suae pietatis cle-
mentia uhicum fihum suum huic mundo transmisit, ut idem fieret liberator
liominum qul fiiit et creator : qui quidem per virgineum uterum assumpta
nostrae tiagihtatis carne nasci dignatus est : cuius nativitatis tempora prae-
sentia oelebranuis ;
qui in humanitate ,
quam pro nol)is sumpserat , conver-
satus in mundo, innumeial)ihbus documentis et signis fihum Dei se lore a)
inonstravit , caecos ilkiminans , claudis gressum restituens, surdis anditum ,
mutis loquelhun 3) praebens leprosos mundans omnesque infirmos et lan-

, ,
guidos curans daemoniacos hberans

, mortuos suscitans tahbusque et , ;
muhis eximiae virtutis miraculis omnipotentis Dei se sobolem !iqui(hssime

demonstravit : mnlta iniuriarum probra a perfido ludaeorum populo pa-
tientissime toleravit nobis patientiae ac mansuetudinis exenqila declaravit.
,
Ad extremum vero a ludaeis crucifixus

mortuus et sepukus ad inferni , ,
claustra descendens, aeternae mortis ianuam minutatim confregit, sancto-

rum animas inde sumens ad paternam sedem provexit atque a mortuis ,
cum nuikitudine magna surrexit et die postea quadragesimo in eadem ;
humanitate caelos ascendit et caelestis regni ianuas omnibus sua iussa fa-
,
,
cientibus patefecit.
2. Huius igitur nativitatis tempora sincera devotione colentes , ipsum
omnes unaniniiter deprecenuir, ut nobis fidem rectam tribuat, ot eam bonis
operibus custodire faciat, spem firmissimam in sua nobis bonitate conce-
dat et perfectam veramque nol)is suam caritatem infundat
, omnes hic a ;
pravitate in bonum convertat , et in sanctis moribus iustisque actibus uni-

versos confirmet, et secum ad caeleste regnum perducat Deus Dei filius
manens cum patre et Spiritu sancto in aeternis saeculis. Amen.
CXC. EirSDEM DE EODEM.
VJreator conditor noster Dei virtus et Dei sapientia

I.
....
consuDstantialis et coaetei-nus
et
*
atque pev omnia coaequalis Deo patri

, filius Dei cod
r. G7.
v.n. 473
1)
,
, cum
in subliini sede paterna sederet , nostrae salutis atque liberationis causa
descendit ad terras ;
et in tanta huiniiitate venit, ut servilem formam as-
sumeret; et qui in pugillo suo continet orbem terrannn pannis obvolu-
,
tus et in praesepio reclinatus est et qui caelum palmo metitur, in terra ;
locum non habebat ubi vel caput reclinaret et qui in sua potestate con- ;
tinet omnia quae sunt caelestia vel terrestria, visibilia et invisibilia

pro- ,
pter nos pauper factus est in terra ut nos ditaremur regui caelestis glo- ,
1) Cod. exulta/iis. Soijpsi vxdiatus , ut legitur limiis scribere ex«/o/««, extat melioiis fmffis exei»-
mtra CXCII, atque ut iialêt Remigius in glos-
serni. plum apiid Ilyginum. 2) Fore pro esse.
sario nostro et alli apud Cangium. Ceteruni si ma-
, 3) Ita alius in codiciLus medeUa ,
querella etc.
,
.i't8 SERMO CtC. DE NATALE DOMINI.
ria ; et qiii in potestate magna ac maiestate venturus est iudicare orbem

terrarnm reddere unicuique secundum opera sua
, et ipse sine peccato ,
iudiciiun mortis pcrtulit. Et ut nos, qui per cibum ligni vetiti temptante ,
nos atque se(hu'ente diabolo, eiecti fuimus de j)aradiso , ipse pro nobis
esuriem •XL* dierum pertulit : et a diabolo teuqitatus: temptationcm no-
stram per suam abstinentiam superavit : et cui similiter ciim patre angeli
serviunt in caelo , ipse pro nostra salute ministrare dignatus est hominibus
in terra. per quas virtutcs pbuimas operatus est, clavis
Et manus eius ,
,
conlixae snnt. Rt qui nulH lunquam nocuit , nullumque laesit, alapis cae-
sus spinis coronatus
, flagellatus sputatus felle potatus multisque ac
, , , ,
v"tr'*'
''"""^'
tii^'f''sis est iuiuriis alfectatus Et qui sua virtute mortuos coram hominibus
*.
suscitavit , cuiusque nutu oinnes mortui resuscitantur spontanea voluntate ,
pro nobis mortem crucis sustinuit. Et ideo haec omnia et alia quam plu-
rima dignatus est sustinere ut nos ad libertatem propriam revocaret et , ,
vitam nobis aeternam donaret.

2. Quapropter, karissimi nobls , nihil condignum Deo pro tanta sua
pietate vel pro tautis bencliciis suis retribuere possumus, nisi ipse et de-
derit, ut aliquid boni operis agere valeamus Tantum voluntatem nostram
i).
et intentionem mentis ad eius sanctam gratiam comertamus orantes iu- ,
giter ct humililer postulantes, ut secundum sanctissimam suam voluntatem

dirigat corda nostra , nobisque rectae operationis studium investigabile lar-
giatur; ut si boni aliquid cogitemus , ipse donet ut perficiamus; et quic-

quid in nobis boni operis coeperit ,
nobisque perseverantem in
perficiat,
sua voluntate famulatum tribuat. Tvuic enim a Domino impetramus quod
poscimus , si ea quae iussit , operibus implere contendimus. Si ergo nos
intenti sunuis iugiter in eius voluntate , si castitatem cordis et corporis
continuatam haliemus , ipse in nobis omne bonum perfecit , ipse in nobis
manere dignatur , ipseque nos pariter ad vitam aeternam perducit. Quod
ipse agere dignetur omnipotens Deus ,
qui vivit et regnat in saecula sae-
culorum. Amen.
CXCI. INCIPIT SEUMO EIUSDEM DE BE.A^TO iMARTYRE STEPH.^NO.
f^Mo a"
'"'
i.viuotiens, venerandi Fratres caritatem vestram secundum praece- ,
ptum Domini ad diligendos pro Domino inimicos provocare debemus? Sed

timemus ne aliqui cogitent et dicant se hoc nullatenus agere posse loite , :
etiam dicant se Christum dominum imitari non posse. Ecce tibi loquor
,
o homo quicumque dicis quod in amore inimicorum non possis imitari

, ,
dominum tuum. Nam beatus Stephanus, cuius hodie festa colimus homo ,
erat sicut et tu et bonum quod fecit illo donante fecit

,
quem rogas et , ,
tu. llle iu incredulos bidaeos arguendo saeviebat dicens : dura cervice et

• ita coj. incircumcisi corde , vos semper restitistis * Spiritui sancto. Quem propheta-
1} Vides familiarem Augustiuo de sratia et auxilio Dei sententiara.
,,,
SERMO CXC!. DE liliATO «ARTVRE STEPHANO. 449
ruiu non occidemnt patres vestri ? Illi aiitem p;raviter irati , niala illi pro
bono reddentes lapidibus eum obruerunt. Tunc bealus Stephanus aspi-
,
ciens in ilhun qiii iu hgno pendebat pro ipso eius imitatus est viceni, a ,
cjuo speraljat mercedem. Christus pro suis crucinxoril)us oravit dicens :
pater, ignosce illis quia nesciunt quid taciunt. Stephanus * pro suis lapida-
toribus genu flexo rogavit dicens Domine ne statuas iihs hoc peccatum. : ,
Pro se ipso itaque stans oravit quia qui pro iusto orat non ]al)orat. ;
,
Et lapidibus irretitus occubuit et pro suis inimicis genua flexit quia eo- : ,
rum impietatem nimiam esse prospexit ,

quos diCficile donari posse per-
pendit.
2. bnitenuu" ergo , Fratres karissimi in quanlum Deus douaverit
, , bea-
tum Stephanum , et diligamus non solum amicos sed etiam inimicos; , ([uia
nihil est uude , sic et peccata redimere, et diabolum vincere , et Dominum

placare valeamus. Unde et ipse Dominus dixit*: diligite inimicos vestros ,
* et dabitur vobis
bene facite hiis qui oderunt vos. Et iterum : date , ; di-
niittite , et dimittetur vobis. Si enim dimiseritis hominibus peccata eorsm

dimittet vobis pater vester peccata vestra. Videte , Fratres , misericordiam
Domini iu nostra potestate posuit qualiter iu die iudicii iudiceinur. Si
:
enim dimittimus dimittetiu- nobis si non dimittimus nec nobis dimitte-

, ; ,
tur. Ideoque si ad indulgentiam volumus pervenire non solum amicos ,
sed etiam inimicos debemus diligere. Quod si facimus, ante tribunal etiam
iudicis securi venianuis, atque aeterna cum sanctis Dei praemia mereamur;
per dominum nostrum lesum Christum viventem et regnantem simul cum
Patre et Spiritu sancto per aeterna saecula. Ameu.
CXCII. INCIPIT SERMO SIVE HOMILIA SA>CTi AUGUSTIM DE lOHANISE EVANGELISTA.
i.Oanctus lohannes apostolus et evangelista , cuius natalem hodie ce-

lebramus , Fratres karissimi , magnam apud dominum lesum Christum , ut
legimus in evangelio quoniam spiritaliter a Do-
, habiiit peciiliarem gratiam ,
mino dilectus est. Hic ut legimus in apocalypsi post Domini passionem

,
,
in insula Pathmos propter noinen Christi exsulatus i), et compedibus est al-
ligatus sed compedes illi honoris eraut non oneris. Honor enim est homiui-
;
bus pro Ciiristo iuiurias sustinere, quia omuis poena vel iniuria passa a) pro
Christo elevat hominem ad coronam. Denique lohannes cum in eadem in-
sula ligatiis esset compedibus levatuiu se in spiritu et in caelo ostium sibi
,
apertum testatus e.st, ubi vidit throuum Dci, vidit fiHum Dei in humanitate
sedentem ad dexteram patrls, vidit choros angelorum , vidit •XXIIII* senio-
res , et qiiatuor animalia plena ociilis ante et retro , incessabili voce in
laudem Domini clamantia et dicentia sanctus sanctus sanctus dominus : , , ,
Deus sabaoth pleni sunt caeli et terra gloria tua, osanna in excelsis. Ad
;
quoruin similitudiuem id ipsum quotidie omniiim fidelium turba in laudem

I) De lioc vocabulo dixiiiius ad serm. CLXX.X1X. 2) Passns sensu passivo certe iiisolitum est.
67
i50 SERMO CXCII. DE lOHAX.Ni: EVAXGELISTA.
Dei clainat in ecclesia. Vidit etiani inulta et innuniera divina mysteria ,

quae
ei Doininiis propter inunditiamcastitatis et virginitatis suae revelare dignatus
est , et quia plus eum
Postquam autcm diinissus
ceteris dilexit discipulis.
est atqiie soliitiis, scripsit evangeliuin nunc praedicatnr per niiiver- ,
qiiod
sum mundiim. Tempore etiain quo pro salute mundi filius Dei pendel)at in
cruce, Mariam sanctissimam matrem suam Dominus ei commendavit dicens:
ecce mater tua. Et Mariae dixit : ecce filius tuus ; iit pietatis suae affectum
circa eum demonstraret , et eius integritatem comproharet , cum virgini
virginem cominendaret.
2. Post imiltas antem trihulationes et angustias passionesque quas pro,
m. seiiis. nomine Ciiristi sustinnit, cum iam valde senex *

esset, ad Dominum de lioc
mundo migiavit. Dixeratque de eo Dominus in evangelio , sicut legiiniis :
XXI. 23. siceum volo manere donec veniam *. Quod non idcirco ei dixerat ,
quod
non esset moritiirus, sed qnod mortem sine dolore suscipere debuisset.
Venit eniin Dominus ad unumqnemque sanctorum suorum , cum eum vo-
cat e corpore. lohannes ergo cuin iam aetate nimia gl'avaretur , ait discipu-
lis suis , ut facerent ei fossam. Dictum ei erat a Domino qua die esset re-
cessurus. Facta itaque fossa ,
proiecit se in eam et sine dolore aliqiio red- ,
didit spiritiim in pace i). Quia ergo tanti ac talis apostoli natalem hodie ce-
lcbranius, cHgniiin est ut eiim quanlum possumus omni Acneratione in ca-
stitate et sanctitate vitae imitemiir, ut precil)us eius adiuti ad aeternam si-
mul cum illo gloriam possidendam pervenire mereamur per dominum no- ;
strum lesum Christum sine initio et sine fine regnantem et permanentem

,
CXCIII. I.XCIPIT SP:RM0 SIVE KOMILIA SANCTI AUGUSTLM DE INiXOCEKTIBIS.
i. J. einpore quo dominus et Salvator noster in hoc mundo pro redem-

jjtione hominum nasci dignatiis est , Fratres karissimi Herodes externi ge-
,
neris vir ,
qui propter peccata ludaeorum , alienigena eorum suscepit prin-
cipatnm ,
qui etiam pecunia a Romanis regnum adeptus est ludaeorum ;
cum autem a Magis qui ab oriente Hierosolymam venerunt, natum

audisset
esse in carne regem ludaeorum, veritus ne status sui regno privaretur,
misit et occidit omnes infantes qui erant in Bethleem ubi Dominus nasce-
batur, similiterque et in ojnnibns finibus regni sui a bimatu et infra sicut ,
in evangelio legimus , ut posset simul ciim eis dominum Christum iugulare.

Sed Domini
insidias legis praevenit angeliis , monens in somnis loseph, di-
cens : surge matrem eius et fuge in Aegyptuin et
, et accipe puerum et , ,
esto ibi usque dum dicam tibi futurum est enim ut Herodes quaerat pue-
;
inin ad perdendum enm. Hic Herodes qui in adventu Domini occidit par-
viilos istos ob necem Domini pater erat illins Herodis sub quo Dominus
,
1 S. Augustini opinionem de senere obitiis S. lo- nito ante sennonem CLXIX; et in ipso sermone
liannis evangelistae habes a nobis expositam in mo- p;ig. 379. disertis verbis res narratur.
,
SERMO CXCIII. DE INNOCENTIBCS. /|.5 1
passus Sed istum Herodeni pro interfectore parvuloruni statiin ultio

est.
divina prosecuta est nain a vertice capitis usque ad pedes intus et extra
;
morbo percussus est pestifero et verenda eius putredine corrupta sunt ,
et oculi eius a propriis eviilsl siint sedibus, donec nefariam vitain, propriis
se manibus interficiens confuse i) finivit. ,
•2. Infantes autem isti figuram omnium sanctorum tenent ipsi enim sunt :
primitiae martyrum qui statim post adventum Domini coronam martyrii

,
et victoriam meruerunt ante Petrum scilicet apostolum et ante omnes mar-

,
tvres. Hoc fortassis ideo factum est quia Dominus innocentia parvulorum ,
delectarl videtur cum dicit *: sinite parvulos venire ad me , talium est enim •Mntii.xix.i».
regnum caelorum. Parvulus enim simplex est et innocens. ]Non delectatur

pvdcrae matris aspectu non est ambitiosus nulli invidet nec iracundiam
, , ,
tenet quia iniuriae non recordatur, nullique insldiatur. Ad qiiorum nos

,
exempla provocat Dominus dicens *: quia nisi efficiamini sicut parvull non , Mattii.xviiis.
intrabitls in regnum caelorum. Simlllterqiie apostolus liortatur, ut in malitia

parvulis similes simus *; sensibus autem et iustis operibus, ut perfecti simus; t. cor.x1v.20.
ut simus simplices , slne dolo , slne odio , sine invidia , sine pollutione li-
bidlnis, sine concupiscentla mala , sine avaritia, sine ira et disceptatione,

omne malum penitus abicientes et simus in omni bono priidentes et :
,
totuin quod bonum est semper dlligenti studlo operantes praestante et ;
adiuvante domino Deo nostro lesu Christo, manente et regnante ante omnla
et in omnia per omnla simul ciim Patre , et Spiritu sancto Deo vero in
saecula saeculorum. Amen.
In sequente sermone non umim indicium insertum fuit ub uuctore , tit suaderet esse Auguslini.
ISempe 1. aetas tricenaria Augustini, quando a libidine ad Dcum conversus est. '2. Commemo-
ratio libri ab eodem editi de nalura et gralia. 3. Commemoralio item episcopatus Augustini ( quem
adiit anno aetatis •XL, adeoque non sibi repugnat cum sub scrmonis initium iuvenem se dicit.J
iSarrutio dicti cuiusdam quod a S. Ambrosio audiverat. Attamen haec omnia indicia a simulato
sermonis auctore , fuci faciendi causa, obtrusa videntur : nam similia sunt ctiam in aliis nothis
sermonibus ad eremitas , puta in 4. 5. 14. 21. 23. 25. 26. 37. 47. 48. 55. fNeqtie melioris for-
tasse generis est sermo apudnos CLXI. de S. Thoma.) Vetare tumen omnino videfur stilus, ut hoe
Augustini scriptum esse credamus ; stilus, inquam , 7ion titulus ad ereniita.s ; nam etsi plerique huius
tituli sermones inter spurios Augustini relati fuerunt , non tamcn omnes ,-
duo enim ab ipsis Mau-
rinis sunt in classem germanorum recepli, videhcet 355. et 356. Ergo hic sermo, quem ex Ro-
berti coUectorio sumimus , addatur illis ad fratres in eremo ,
qui sunt in sexto maurinae edi-
tionis tomo.
CXCIV. SEMIO SA>CTI AUGUSTLM DE ASSUMPTIONE BE.lTAE MARIAE VIRGINIS, AD EREMITAS.
l.-Cjgo pulvis et cinis, qui loquor vobis ; proplerea erubesco de virgine aliquid Cod. val. ^79.
2(to. b.
dicere. Nam postquam virginitatem amisisse cognovi niimquam tanto fervore vir-
,
f.
ginitatem gentibus praedicavi , ne mihi dicatur : medice primo cura te ipsum. El

,
r Jvenipe cum ignominia ,

quae confusionis vocabulo in ss. bibliis denotari solet.
,
452 SKRMO CXCIV.
(luid mirum , si mihi lioc cotidie diceretur? Nonne 1) tamquam iumentum annis
trij,nnta et amj)lius com[jutrui in slercoribus peccatorum meorum? Quid ergo locjuar
vobis, quorum eliam conversatio in caelis est ? Xonne ego tamquam jjulvis el cinis,
quem proicit ventus a facie terrae? Cuius vita bactenus contemptibibs et miserabiiis
fuit , eliam sermo contempnendus eflicitur. Nonne vos eremi cultores eslis , caeloruni
cives et domeslici Dei , qui vere sajiilis quae Dei sunt, non quae sujier terram? Non-
et
ne ego . eliam puer iuler vos sjiiritu et sajjienlia? Unde ergo tam sujjciba praesum-
plio, ut indoclus inter saj)icnlcs, iuveuis inler senes, tilius inlcr jialres , ]e\ita 2) in-
ter sacerdotes, audeat proferre sermonem? Contremisco de tanlo elalionis supercilio;
ut lutum de figulo creatura de matre crealoris
, infimus de sum-
opus de opifice , ,
mo, quae peccatum nescivit, praesumat aliquid fabulari? Yerum con-

peccator de ilia
Ira hanc [>raesump!ionis arroganliam dnplicem adinveni excusationis viam cjiiarum , ,
jirima est caritas veslrae diiectionis, allera esl immensitas divinae bonilatis. Potens est
enim Dominus , ut loquntur in servo suo jicccatore iinmundo, qui locutus est in
iumento; «t qui aperuit os asinae ad loquendimi , adajx'riat cor et os meum jier
graliam suam , ut digne narrare j)ossitn nomen suum et vobis fralribus et presb)-
teris meis.
2. Feslivitas hodierna , Fratres dilectissim.i , tanto nobis debet esse devotior ,
iLi ooii. quanlo illa, cuius memoriam agimus , cunctis gentibus fuit fecundior *, cunctis appa-
ruit sanclior, cunclis intus et foris pulcrior , cunctis sajjientior , cunctis gratiosior,
omnibusque crcaluris jêrfectior; non solum in vita sed in ventre materno san- ,
clificata3), et saj)er omnes alias creaturas, morte iam per eam devicla nobis altu- ,
lit vilam sempiternani. Haec est enini illa gerama gloriosa paradisi de qua supra ,
diximus in libello, quem nuper edidimus de natura et gralia 4), quia propter ho-
,
i./,nbcr:
norcmDomiai cum de peccatis agitur nullani prorsus de Maria volo haberi quae- ,
*
slionem. Unde enim scimus quod ei plus collatum fuit graliae ad vincendum ex
omni jiarte jicccatum quam alicui de femina nalo 5)? Et miraris si Iioc audis?
,
nequaquam mirari Fratres debemus quia concipere et parere meruit illum quem
, , ,
constat nulium habuisse peccalum. Virgine igilur ista excepta omnes sanctos el
, si
sanctas cum hic vivcretU conlcslari et interrogare po>:»emus , utrum essent sine jjec-
cato ,
quod ait sanctus ille lohannes si dixe-
quid fuisse responsijros jjutamus , nisi :
j.i,n,js quoniam jieccatum non habemus, mentimur, et veritas in no3)is non esf? Ilaec
loh. I. c.
est illa angelorum domina cunctis felicior cunctis beatior creaturis quae prius
, , ,
Christum fide concepit quam carne 6). \am materna eius projjinquitas nihil ei pro-
fuisset, nisi prius ipsum felicius fide quam carne gestassel. Beaius igitur dicilur ven-
1} Cod. lieic et infra numquid , pro nonne. In r\am priinae reae muUeris fiUam inculpat<im hi- .
iiliis quoqiie emendandus interduMi c-odpx fuit. super: carentem peccati fomite. Idem cum liyiii-
2) Infia dicit se episcopiim auctor. Erso heic le- nario Mariam
, humani ge-
adflrmat maleclictione
rita , humilitatis vel aetatis gratia dici videtur. »«•(".« liheram; ad quae verba commeutaus Varda-
3} Augustiuusop. imperf. eontra lulianu;)) lib. IV. iius item armenus saec. XIII, dicit Mariam fuisse
12S. Aon franscribiinus diabolo Mariain conditio- imniunem criinine Evae.

ne nascendi ; sed ideo, quia ipsa conditio solcitur 4) Nimirum cap. XLII.
gratia renascendi. Quamobrem iioc loco puto dici 5 Haec sunt ab oreadversarioruni veldubitautium.
sanctificata pro saiicta , ut suadet ipse contextus ; 6} .\ugustinus serin. ed. CCXV. 4: beata Maria ,
neinpe sicut fuit sancia

, uon sanctiHcala , in vita
, quem credendo peperit, credendo concepit.Et coutra
sicetiam iu ventre niaterno. .Mtameu infra Baptista Faustum lib. XXIX. 4: Maria Christi carnem fide
quoque dicitur sanctificatus in utero. Immaculatae concepit. Denique de s. virginitate cap. 3: beatior
B. Virginis conceptioni favet etiam Gregorius na- Maria percipieiido fidem Christi ,
quam roncipien-
reliieusis saeculi X. seriptor armenus diceus , Ma- do carnem Christi.
»K ASSCMPTIONE B. MARIAE VIRGISIS. 453
ter Mariae , non tam quia in co Verbum caro faclum est , sed quia Verbum Dei su-
per omnes operando custodivit.
3. Quid igitur, Fratres, nobilius Dei matre 1)? quid splendidius ea quam splendor
patris elegit ? quid castius ea quae corpus sine contagione corporis homi-
, Deum et
nem, geneiavit? Virgo quippe supra omnes virgines fuit non solum corpore sed et
mente , corde humiiis animo prudens loquendi parcior legendi , verbis gravis, , ,
sludiosior , non prece pauperum et viduarum spem re-

in incerlo divitiarum sed in
ponens intenta operi, verecunda sermone, arbitrum mcrili solila non hominem, sed
,
Deum quaerere nullum verbo vel faclo laedore omnibus bene velle maioribus as-
: , ,
surgere aequalibus non invidere, iactanliam fugere, ralionem sequi viitutem amare.
, ,
Haec enim fuit sanctae virginis vita, haec fuit inirum in cunclis documentum et do-
ctrina, haec extitit tota fiducia peccatorum et gloria, haec eius plena omni Dicite . . .
mihi Fratres dicant et ludaei qui Mariam audiebanl libenter ut angelum Dei esse
, , ,
crederenl. Dicant et ipsi qui viderunt vel audire poluerunt quando Maria fasti- ,
divit humilem quando conlemsit dcbilem quando despexil inopem ? Verum

, , ,
Fratres mei quod nec in oculo nec in gestu nec in progressu nec in auditu
, , , ,
,
nec in olfaclu aliquid nisi sanctum et iustum inveniri poluerit in Maria ; ut digne
talis appareret hominibus in corporis specie , sicut intus erat simulacrum sanctitalis
in mente. Talem hanc evangelista monstravit, talem angelus caelorum maior reperit,
talem spiritus sanctus , pater , et fiiius elegit et pvaelegit ante mundi constitutio-
nem , ut mater Dei aeterni , plena omni gratia et veritate esset , ut nemo sit qui
se abscondat a calore sanctitatis et misericordiae eius.
4. Quid ergo , Fratres , de Maria dicemus? Talis denique fuit , ut eins vita
omnis sit disciplina. Merito oinnes generaliones te laudant et magnificant. virgo
prudentissima , inquam! Tu virgo gloriosa, omnibus generalionibus vitam ct gloriam
genuisti. In caelo angelis laetitiam , iustis gloriam ,
peccatoribus veniam. Merito su-
per omnes generationes hodie sublimaris , et a cunctis creaturis hodie magnificaris;
quia in te , et per te , et de te ,
quicquid boni recepimus , sumus per
ct recepturi ,
te recipere vere cognoscimus. Tu ergo Maria sola patrona humani generis tu af- ,
flictis medica singularis , tu desolatis mater et refuginm , tu navigantibus salus et

remedium , tu viduarum maritus et refugium , lu latronum dulce receptaculum , tu
desperatorum lux et sustentaculum , tu clericorum forma et solatium , tu defun-
clorum advocata et pabulum , tu patriarcharum et prophetarum suave convivium ,
tu apostolorum vila et speclaculum ,martyrum patienlia et receptaculum

tu , tu
confessorum magistra , et ab aestu umbraculum tu virginum domina et carum
, su-
slentaculum. Merito ergo, virgo prudentissima , hodie benedicla et venerabilis praedi-

caris. In lua mirabili assumplione anima tua sanclissima, simul unila cum vcnerabili
corpore, ab omnibus generationibus et super omnes generaliones in aelernum ot ultra.
5. Nos vero nomen et habilum sanctae religionis pa-

, dilectissimi Fratres , qui
lenler porlamus qui et vitam apostolicam Deo servare sponle promisimus
: videa- ,
mus quomodo caute ambulemus. Nam totus mundus in maligno positus est et ad- ,
versarius nosler diabolus iam regnare in mundo videtur cupiens nos seducere et ,
trahere ad se : nunc superbiendo , nunc luxuriando , nunc invidendo , nunc co-

1) Sequentes beatae Mariae laudes sumuntur ad eogitandum
niulato potius sernionis auctore est ,
qui
litteram exAmbrosio de virginibus iib. II. 2. ISon modo ex Ambrosio, modo ex Augustino , modo
negamus ipsum Auqustinum in suis operibus inter- etiam aliunde , ut arbitror, ceutoneni suum taeite
dum uti solitum dictis Ambrosii lieic tamen de si- ; consarcinat.

,
,
454 SERMO CXCIV. DE ASSUMPTIONE B. .M. VIRGINIS.
gitando , nunc operando subverlere nos conatur. Nos vero

nunc consentiendo , ,
duin haec omnia patimur ad Mariam reverlere non differamus. Ilabet enim gla- ,
dium bis aculum ut nos tam cilo defendat ab hosle maUgno. Cavere denique
,
summe debemus ne occasionem peccandi diabolo demus. Nam ideo mundum re-
,
liquimus , et habilamus in hac vasta solitudine , ut peccata fortius vitare possimus.
Non enim sulTicit tantum feminam non videre , sed feminarum memoriam a corde
lohannem in utero matris sanctifi-
penitus eradicare debemus. Sanctum denique illum
catum, matrem sanclissimam habuisse non dubilamus. Nonne el magni sacerdotis et
Zachariae fihus extilit , et tamen nec patris opibus , nec matris biandiciis et afTecti--
bus, in domo parentum diu lemanere voluit, sed in lenerrimis annis, opibus cunctis
dimissis ,
perrexit ad eremum ne florem suae , virginitalis per diabolum posset
Sampson virorum
amittere. fortissimus leonem suffocavit , sed feminas videndo
amorem suum sufTocare non poluit: viiicula fregit inimicorum , sed non solvit nexum
carnalium cupiditatum : messes incendit alienas , sed incendium suae libidinis extin-
guere nohiit , et sic messem suae virtutis amisit.
6. Fratres, si [Deo) placere debemus , feminas omnes despiciamus. Nam de

carbonibu^ scintillae exeunt , de ferro rubigo nulrilur , de aspide venenum mor-
tiferum ; sic et de muliere luxuria nunc videndo nunc loquendo progreditur. Nam
feminain super cuncta psallere deleclat , cuius canlum audire , magis esl morlife-
ruin , quam basiliscum sibilantem. Mementole eliam , Fratres ,
quod Thamar ab
Amon fralrc suo corrupta sit , propier diuturnam et frequentem insimui mansio-
nem. Nihil denique , Fratres mei , esse sentio quod inagis animuni virilem dei-
ciat et succumbere faciat , quam feminarum bladimenta et convcrsatio. Quanto re-

ligiosiores videntur , tanto citius alliciunt , el sub habitu sanctitatis et pietalis la-
let venenum libidinis. Experto , Fratres mei , credite. Episcopus loquor coramDeo,
et novi quia non mentior: longas cedros Libani , magnos duces gregum famosissimos-
que , omni sanctitate ornalos, sub hac peste cecidisse conspexi de quorum casu non ;
magis suspicabar , quam de Ambrosii vel Hieronymi impudica turpitudine. Num-

quam enim mulieres videie frequenter debemus ; el si possibile est , numquam de
talibus loqui vel disputare, utrum pulcra ista vel illa, debemus, si Mariae piacere in-
tendimus. Denique, Fratres mei , attendite quod dixit magnus ille Calo de feminis:
si abque femina esset mundus , conversatio nostra absque diis non esset. Non er-
go licet clericis feminarum conversationem habere. Nonne ipsa diaboli ianua est ?
nonne via iniquitatis est? Nonne scorpionis percussio est? nonne omnium malo-
rum genus est et caput ? Dum appropinquat , stimulat ; mox ignem visu accendit
flamraigero igne lumbos comburit , et fundamenta
conscientiam intiienlis dcstruit ,
sanctitalis everlit in brevi. Quid enim, Fratres, vcnerabilis pater Ambrosius mihi
dixerit , audite : malrem tuam ita videas , ne per illam alias feminas videie cone-
ris. Ancillulas , quae illi in obsequio sunt , ne tibi facias esse insidiosas : quanto vi-
lior esl earum condicio , tanto faciliorem agnosce tuam esse ruinam. Pulcra deni-
que cito adamalur , et foetida raro despicitur. Quis ergo castum gloriabitur se ha-
bere cor ? Haec enim fuit inter cetera venerabilis patris Ambrosii doclrina , quam
omnes nos usque ad morlem tenere debemus. Adiuvel aulem nos et interpellet pro
nobis Dei maler et alma quae meruit hodierna die super omnes choros angelorum ,
exaltari, ut deslructis vitiis , et bravio salulis accepto ,

pervenire valeamus ad glo-
riam. Amen.
,
455
CXCV. LNCIPIT SERMO SAKCTI AUGUSTINI EPISCOPI DE CONSECRATIONE ECCLESIARUM 1).
1. A-liflisl
slis quod Salomon aedificaverit domum Do-
iam , Fratrcs karissimi , r. ot^';,"''^
mini in Hierusalem annis septem eam in oclavo rex et filii Israhel , et dedicaverint •'"• Rcs- vi
sacerdoles. Et fecit Salomon festivilatem celebrem et cum eo mullitudo magna ,
et oravit rcx ad Dominum dicens: exaudias Domine, orationem servi tni in loco ,
islo parce ei Domine. Et ail Dominus ad Salomonem

;
exaudivi oralionem tuam :
et fiet si me in loco isto invocaverint. Omnia enim Fratres, quae sunt in anliqua
,
lege figura novae fuerunt

, quando templum Domini ab antiquis factum esl ut no-
; ,
strae dedicationis exemplum sit. Si enim domus Domini vocata erat, ubi bestiat' immo-
labantur multo magis ecclesia nostra
, ubi carnis et sanguinis Domini celebrantur ,
sacramenta 2). Et si in illa se exauditurum Dominus repromisit, quanto magis et

nos in ista exaudiet ? Et si magna fcstivitas celebrata est tunc et nos quan- ,
tum gaudium facere ibidem debcmus? Attamen in octavo anno dedicalionem ce-
lebrasse idicitur , quia in die nostrae resurreclionis , quae dicitur octava ,
post tem-
pus hmus vitae, quod per se[)lem annos designaliir, sunima fcslivilas supcrnae cae-
lestis civitatis celebrabitur. Et ideo in consecratione nostrarum ecclesiarum convc-
nire in unum debemus casti , sobrii , humiles , misericordes , benigni , et orantes
non loquentes sicut muli^rculae nostrae faciunt ; sed ut flentes senliaraus auxilium.
2. lianc feslivitatem Dominus sua prncsentia dignalus esl visitare , hanc et ho-
norare. Hinc eliam lacob dum fugerel reiicto patre a facie fralris sui Esau, et iret
ad Laban petiturus uxorem , in itinere tuiit de lapidibus, el subposuit capili suo,
el dum dormiiet vidit scalam usque ad caelum directam, et surgens attuiit lapidem,
et erexit altare ad modum tituli , et effundens oleum dixil : vere locus isle san-
ctus esl ! lacob, Christus est , qui relinquens patrem, carnem assumendo, fugiens a
facie fratrum suorum, dum mundum jsondormivit in cruce: et lulit lapi-
pergeret in ,
dem et sub capite posuit , dum humanitatem subiugavit divinilati. Divinitas caput
est Christi, quia caput Chrisli Deus. Scaia ad caeium cst ascenîo, et Aia graduum
virtulum. Angeli ascendentes et desccndentes, sunt praedicalores qui denuncianl reg-
num Dei. Ascendit inter ceteros lohannes qui dixit: Verbum caro factum est. De-
scendit Paulus dum dixit : praedicamus Cluistiim et hunc crucifixum; et ipse ascen-
dit , dum arcana Dei \idit et audivil.

3. Eia ergo , Fratres dilectissimi , in hac sacra ecclesiarum sollempnitale quili-
bet confiteri debet , priustamen culpam noslram recognoscere sed postea sacer- ,
doti oslenderc , et ultimo medicinam manducare. Sicut denique diversae herbae di-
versis infirmitatibus conveniunt, sic diversae medicinae morbo pcccatorum , ut alius
macerelur ieiunio , alius oralione, alius itinere, alius lacrymis, alius eleemosynis,
alius in tumuilu mundi contra mundum , alius extra mundi strepitum fugiens. Et
sic in virtutibus abundantes, in sanclam ecclesiam intrantes, pelamus , et indubitan-
ter dabilur nobis quod petimus. O sancta ecclesia veneranda ! o dulcissima mater
lideiium aslringenda! o sponsa Christi diligenda ! In te pcrfectio omnis adquiritur :
in le peccator , angcius efficitur : in fe paradisns aperitur : in te omnis petilio

exauditur. Tu in iatere Christi nata es : tu ab initio mundi in Adam figurata e^ :
misit enim Dominus soporem in Adam , et tulit unam de costis eius, et fecit mulie-
1) Ne liic quideni sermo sapere 'videtiir Augu- stinuni poulo verisiiiiiiius ac^cedit.
stini elocutiouein. 1'ars taiiicn extrenia ad Augu- -M Adliuc tusliiiioiuuni pio Sj. Eucliaiistia.
45f) SERMO CXCV. DE CONSECRATIONK iXCLESIARlIM.
reni, Dormitio Adae mortem Chrisli figurat , quo in cruce pendcnte sanguis et aqua
de latere eius fluxerunl , quae duo sacramcnla sunt ortus ecclesiae. Noe etiam ar-
cam fabricavit , ut in ea salvarenlur omnes. Nam losias templum eliam Dei con-
struxil , et in capite templi allare lapideum fieri iussit , columpnas per medium po-
suit , fenestras fabrjcavit , el in liminaribus osliorum XII. panes posuit. Altare ,
Christus est ; columpnae , sancti aposloli et doctores ; paricles , duo populi ; fene-
strae, vulnera Christi ; XII. panes , XII. articuli fidei sunt, quos in sancta ecciesia
masticare et ruminare deljemus.
4. Ad hanc igitur ecciesiam, Fralres karissimi , fugiamus ; hanc persequamur, quia
in hac salvamur , in hac erudimur , in hac cum Deo loquimur , et sanctis angelis
pares efficimur, Quaerite igitur in ecclesia faciem eius semper. Sed si semper quae-
ritur, quando invenitur ? An semper dixit in tola vita , quod hic vivitur , ex quo
hic debere nos facere cognoscimus? Vel etiam , quando inventus est, quaerendus
est? lamdiu invenit fides , sed adhuc quaerit eum spes : caritas aulem et invenit
eum per fidem, et eum quaerit habere per spem; ubi tunc sic invenilur, ut ultra
non quaeratur facie ad faciem videbimus eum siculi est, adhuc per-
I). Forte et cum
quirendus amandus. Quaeramus ergo inveniendum quaeramus in-
erit et sine fine ,
venlum ut inveniendus quaeratur: occultus et inventus quaeratur immensus. Quae-

,
ramus ergo et inveniemus. Et si non cito, ut cupimus, nohte tamen, Fratresmei,

diffidere; quia quod difficilius et longius quaeritur, dulcius invenitur, fortius slrin-
giiur , carius possidetur. Quaerite ergo Deum , dum inveniri potesl. Sed modo non
potest videri Dominus siculi esl ; el tamen nobis prope est. In iudicio tunc vide-
bitur , sed prope non erit. Quaeramus ergo eum, dum prope est. Invocemus eum,
quia ipse est dominus Deus nosler et non est iniquitas in eo, qui esl benedictus
,
in saecula. Amen.
CXCVI. SERMO EIUSDEM DE COMMUNI MARTYRUM.
l.Oaânctorum martyrum, Fratres kari.ssimi sollempnia celebramus, qui non so- ,
lum pretiosum sanguinem suum pro Domino effuderunt, sed etiam mcntis dolorem
in necessitate proximi portaverunt. quam gloriosum sanctorum suppliciura! nam
illos examinat, ut nos erudiat; illos conlerit, ut nos acquirat : illorum etiam crucia-
ciatus , nostros vult esse profeclus ; quia martyrum merita nostra vult esse suf- ,
fragia. Quid preliosius namque , Fralres , quam mors sanclorum marlyrum, pro-
pter quam dimittuntur delicta , deslruunlur inipii , confunduntur tyranni , denique
infideles convertuntur eorum merita cumulanlur cum nosti'is? O mors sancto-
, et
rum martyrum, delictorum finis, periculorum terminus, dux salutis, patientiae ma-
gislerium, aeternae vitae domus! O martyres, fiducia fidei meae, quibus laudibus
vos praedicem quibusque vocibus vos exornem
,
ignoro. martyres leonibus for- ,
tiores aquiliscjue velociores

, voce libera menteque incorrupta non armis saecu- , ,
lorum armatos sed fidei , audivimus vos stelisse pro nomine lesu tortos , sed torto-
ribus fortioies. Et contra pulsantes ac laniantes et frangentes membra , ungulasque
vellcules , immobiles vos audivimus permansisse ,
quamvis diu plaga repelila in
vobis fuerit. Licet ignes , et verbera illata nobis fuerint licet compages undique
,
1) Haecet partim sequentia dicit Augustinus etiain in enarratione psalini CIV. n. 3, nec non de Trinitate
lib. XV. 2.
SKRMO CXCVI. DE COMMCM MARTYRCM. 457
retorla fueril , licet flammarum incendia passi fuerilis pro Christi nomine, glorioso
tamen triumpho hodierna die ad regnum caelorum decantamus coUocatos.
2. Isli denique sunt Fralres karissimi Iriumplialores vcraces qios aliquaxdo , , ,
viDissE is AFRiCA oPTiME RECORDAMCR 1) , calcnis rcligalos, vestibus spoHalos, non ta-
men culpa sed fide praeclara. Pedes religatos habehant, cjui non a fabro sed a solo
Christo expectabant resolvi , et esse in pace cum eo. O pedes in saeculo religati , sed
celeriter cilo liberi , ad Christum glorioso ilinere praecursuri ! Isti sunt vere san-
cti forlissimi , terrorem domantes , spirilum roborantes, virtutibus coruscantes, ter-
rena despicientes , caeleslia appetentes. Isti sunt , cjui caedi possunl , el flecti nequa-
quam : nec sustinere flagra per infirmitatem metuunt , nec laesi umquam a verilale
conticescunt. Stuitus enim frequenler sicut luna mulalur non extollunlur in pro- :
speris non tristibus demerguntur. Haec est enim vita sapientum, ut forles sint in
,
cunclis non enim augentur dum honoranlur non mutantur nisi in melius ncjn
: , ,
ut parvuli fluctuant vento honoris vel sapientiae et semper idem animo in Chrislo ; ,
fundati , in caritate et fide radicali. vera beataque fralernitas , quae fratrem ve-
neraris devotum ! vera sanclaque firmitas quae corripis dissolutum , quae prae-
senti dulciler servis , quae absenlem non rodis , quae sano applaudis , quae infir-
mum non deseris , quae placatum non provocas ad furorem , quae iratum tvran-
num in nullo metuis! vera sanctorum marlyrum fraternitas, quae nullis umquam
casibus scinderis, quam non solum dissociare vel deiere locorum vel lemporum in-
tervalla non praevalent , sed nec mors quidem ipsa diveliere audet! Haoc est enim
vera et indirupta fralernilas . cjuae geminala amicorum perfeclione ac virlute seni-
per crescit , cuius ictuni foedus nec desideriorum varietas , nec contenliosa dirum-
pit contrarielas volunlatum.
3. Sed dicet : fjuis habeat sanctorum martyrum firmilatem? Tenere non possum
eos , sequi martyrium modo non invenio quia in tempore pacis sum
non valeo , ,
conslilutus. qui loqueris altende tu homo

quod omni tempore diligit qui , , , ,
amicus e^^t: omni tempore marlyrium est. Nam mori a persequente in aperlo mar- ,
tyrium est; et foi te quod hoc marlyrium nnbis alicsl: sed ferre conlumelias. odien-
tem diligere orare pro pcrsequenlibus verba susurronum palienlcr portare
, o , .
quam grande martyrium est ! Xam qui gladio occiditur , cilo foisitan morilur; sed
qui haec in tota vita portat, quamdiu, quam longe , qnam poenose 'martyrium por-
tat! Eia igitur , Fratres , adiuvante domino Deo noslro , si patientiam in tribula-
tionibus omnino marlyrii palmam tenemus. Sine ferro et sanguine
portaverimus ,
esse marlyres possumus

si patientiam in animo custodiamns. Quamvis enim occasio,
persecutionis desit habet tamen sancta ecclesia semper marlyrium, quia elsi car- ;
nis colla ferro non subdamus, spiritali lamen gladio desideria in mente Irucidamus;
et sic martyribus sociati semper cum Domino erimus.
CXCVII. SERMO E1USDI:M DE COMMUM CONFESSOPaLM.
1 . r ratres rai karissimi. Scire vultis , ut audio , quanta sit virlus paenitentiae 2); f. ffa!
/)"'' '''°'
attendite el dicam, au.viliante Domino , quod poloro. Fruclus nariique paenilentiae
i; Verba haec africanum certe auctorem sermo- stini in B. PP. Lugd. T. VIII. p. 859. Item sermo
nis suadent. LXVI. ad fratres in eremo. Item LXV. in ed. ca-
2; De paenitentia exlat alia admonitio S. .\ugu- sin. paris. Ceteroqui liic nostcr vi\ sapit Augustinum.
58
-i58 SEnMO cxcvii.
aiiferlquod niinalur Hampnatio, sed tolum confert quod promillit salus. fru-
ctus pacnilenliae Mala aeterna aufers et bona aelerna confers. Si ergo fruclum
J ,
fecerimus in ea , fiuctum capiemus ex ea : fructus quos faciemus in ea , meritum

(!st ; fruclus quos capiemus ex ea praemium est. Si facimus fructus dignos' in ,
mundo , capiemus ex eo fructus aelernos in praemio, Quid est ergo paenilenlia,

nisi dolor praeterilorum? Quid csl friictus dignus paenilcntiac, nisi deiiclorum sa-
lisfaclio? Atlendile ergo pacnitentiae fructum el dignitatcm. Allendile paciiilcnliam .
liabenles primo cordis dolorem. Allendile fructum per carnis maccralionem , et per
oris confessionem. Attendite dignitatem, Ctieleslem mansioncm. Tria autem sunt, do-
lor praeteriti , cave de praesenti , cave futura. Corrige praelerita et age paenitenliam.
Sacramenlum denique paenitenliae , Fratres, quid aliud est quam exlerior exhibitio
operis? Sed res sacramenti, vera cordis conlritio. Si ergo sacramentum suscipis, opera
paenilenliae facias , et habeas lem sacramenti in vera contritionc. Tanlh est enim
paenilenlia tua, quanla esl contritio tua , quanta est devolio tua : contritio [)ro malo
(piod fecisti , devotio pro recuperando bono quod amisisli.
2. Noiite , Fratres mei , dicere : ego ieiunavi , tantum vigilaî, tanta opera mi-
sericordiae feci. Tanlum in his omnibus fecisti quantum in , his omnibus perfecisti.
\oIite , Fratres mei , nolite folia arborum numerare sed , fructus : nolile pensaro
paleam , sed grana : opus sine contritione, flos sine fructu : et conlritio sine fru-
clu , o quam modicum est Non ergo pensare dcbemus bona quae fccimus (ûia
! ,
incerti sumus ulruin perscvcrare p(3ssimus. Agamus igitur paenitenliam, ut non so-
lum confcssorcs, sed et martyres Christo efficiamur. Malrem sanctilatis abstineniiam
ferventer capiamus , ut in caelis cum Domino gloriemur. Mater sanctilatis est ab-
stinentia , sed maler aegritudinis vohiptas. Abslinere enim debemus ab alirjuibus ne
comedamus, non quod inala, sed quod non bona sunt. Per abslincnliam corporis \ilia
exlinguuntur ; et caro non lamcn occidelur: nam si chorda in cithara nimis evlendi-
tur, facile rumpilur. Sed quid prodesl nobis corpus altcnuari abslinentia ct ieiunio,
sianimus inUimesiit superbia? Quid virtutis vinum non bibcre, si ira et odio co- ,
tidieinebriamur? Molestum est carere assuetis voluplatibus, et valde abstinere ci-

bo, sitire esurire. Sed altendile. Fratres, miraculum videte spectacuhmi; aiidite
, ;
dulce praeconium. Hi de mundo Iriumphantes sine vinculis tenentur, solo Dei limore
confisi , in omni paenileiilia perseverant. Xonne sicut et ipsi , Deo favenle ,
polc-
rimus, Fratres? Numquid Deus deficit nobis ? Radicis amaritudinem , dulcedo pomi
compensat : maris [)ericula , spes lucri deleclat : mcdicinae dolorem , spes salutis miti-
gat. \onne qui nucleum desideral , nucem frangit? Paeiiilenliam ergo agat, qui ac-
ierno bono vult adhacrere. Praeconia Chri<ti narrare possunt , qui ad [ialmam in-
dulgenliae meruerunt [iervenire.
3. O paenilcnlia! tu languores sanas , Ic()rosos ciiras. morUios suscitas , sanila-
lem auges , gratiam conservas , claudis gressum , aridis copiam , caecis visum tri-
buis , vitia mentes tuorum corroboras. Eia ergo o pec-

fugas , virtutes exornas , et ,
cator non sufficit confessorem esse tanlum ore vel nomine sed opere el veri-
, ,
tate. Non enim des[)eres iion diffidas. Ecce [jeccavit David et solo êrbo con- , ,
indulgenTiam meruit. Nonne et Pelrus felicior faclus esl

tritionis poslquam rjiri- ,
stum negavit et flevil ? Nonne fortior? Xonne conslantior? Quid flendo doluit, ma-
lorem graliam rep[>erit post {)eccatum quam amisil. Nam nihil [jeccarc solius Dci .
est. Sed mala semper agerc , omnino vestrum cst. Ouis in ?a(x-ulo pccca%it enor-
DE COMMUXI COXFESSORUM. io9
mius Paulo? Quis in religione gravius Petro? et tamen meruerunt per paenitenliam
assequi non solum minislerium sed et magisterium sanctilatis. Recordare etiam mi-
,
sericordiae, quam fdio prodigo revertenti pater evangelicus legilur impendisse. Xon
ergo diffidere debemus, nec aliquem iudicare vivtntem. \am muiia sunt dc iudicio
Dei, quae homines ignorant: et fortasse quae laudamus, Deus reprelicndit ; et quae
nos reprehendimus , ipse in fine laudabit. Ouid ergo , Fratres , cum carne ? Quid
in saeculo islo maligno? Fugiamus , obsecro, de medio Babylonis , ut salvare pos-
simus animas noslras : transmigremus ad loca deserli , fugiamus urbes , intremus
sobtudinem, ut possimus de praeteritis agere paenitentiam , et in praesenti obtinere
graliam , et futuram gloriam fiducialiter praestolari. Non vos retardet conscienlia ;
quia ubi peccala abundaverunl , superabundare consuevit et gratia. Nec paenitentiae

austeritas vos deterreat quia non sunt condignae passiones huius temporis ad fu-
,
turam gloriam, et ad praeteritam culpam quae remittitur.

4. Sed si verbo non creditis operibus credite exemplis adquiescile plurimo-
, ,
rum. Curriint undique peccalores ad paenitentiam nil credentibus impossibiie nil :

,
amanlibus chfficile, nil asperum mitibus, nil humilibus arduum repperilur: quibus
et gratia fiel in auxilium et obediendi devotio leniet imperium. Sic, Fratres mei, san-
,
ctissimi confessores Dei fecerunt , !sic et speraverunl , sic et in saeculo forliores

Abraham comparucrunt. \am Abraham sua divisit alius dimisit, et sancti viri sua ,
pauperibus donaverunt. Abraham Dco fi]ium obtulit et sancti viri se ipsos Deo ,
obtulerunl. Abraham ignem parat filium ligat, gladium evaginat, sed angelum au-
,
dit prohibentem ne perficial. Sed sancti viri ad ignem posili tribulalionum , templa-
tionum, calamitatum, Christum praedicnnt , Christum magnificant , Ciiristum glori-
ficant , dicentes : quis nos separabit a caritale Christi ? ignis, vel gladius? Sic effi-
ciuntur holocaustum Domino incensi igne caritalis, et exterius fere combusti flamma
martyrii et tribulationis. Quod enim martyrium gravius est quam inter epulas esn- ,
rire , inter divitias paupertatem tenere , ma-

inter flagella patientiam habere, inter
ledicentes bencdicere? Haec omnia donat mundus amicis Dei proplerea pauperibus
pariter et patientibu-;. Pacnitentid luxuriosus filius cum meretricibus regnum cae-
lorum emit. Sed in passione pro Christo, absque dilatione percipilur. Et tunc mundo
moriuntur et capiunt quod promittitur.
,
5. O pretiosa mors sanctorum pretiosa plane tamcpiam finis laborum. tam-

!
quam victoriae consummatio tamquam vitae ianua el perfectae securitatis ingres-

, ,
sus! O Fratres mei , numquid isti mori timebant , dum in carne \ivebant? \umquid
mortem corporis timebant, quibus eliam vita iam pro:niltebatur ? Quis laboresmor-
tis timere debet cum se in perpelua requie noveril collocandum ? Eia ergo Fra-
, ,
tres , discamus amodo bene facere. quiescamus perverse agere; distinguamus * quali- • ita ci>d.
bet oculi verlentur obscurissimi in capile, qualiter venae corrumpentur in corpore, '
qualiter cor in morte scindetur dolore. Bene ergo vivamus, ut niori non timeamus;
sed laete moriendo , mereamur cum sanctis omiiibus collocari. Amen.
CXCVIII. IXCIPIT SERMO SANCTI AUGUSTIM AD VIRGINES MONASTERII SUI 1).
DE COMMUiM MRGUNUM.
!. i Jecet virgines cliristianas non solum oiporis sed et mentis virginitatem ser-
*"
vare. Quid enim prodest integra caro menle corrupta ? .Melius est humile coniu-
, <;?*' '^'
1; Seniio S. Aiiguslini de sanctimonialibus fuit Ln codice prisco laureslianiensi (Spic. rom. T. V.

!
460 SERMO CXCVIII. DK COMMrjJI VIRGINUM.
ius;ium , quTinn superba virginilas. Quae est integritas menfis vel virginitas, nisi in-
tPirram fidem , solidam spem , et sinceram caritatem servare ? Decet igitur virgines
rhrislianas agnoscere, quibus praeceptis conveniat insistere , a quantis viliis del)eant
abstinere , si volunt et in saeculo posilae cum Deo esse, et cum eodem posl vitae
resolulionem in claritale caelesti regnare. Decet virgines christianas publicos primo
aspectus vitare , platearumque frequontiam summe odire , sed in domo stricte re-
clusas Deum orare , et postmodum operi ianifico insistere. Decet virgines cinistia-
nas nec ornatu capitis, nec habitu comae, nec oculis ereclis. sed ad terram vultu
deposito procedere , ne in se viriles inducant amores. Decet virgines chrislianas ab
omni in conversando sermone vel risu penitus abstinere, et cum siienlio et disciplina
totam earum vitam ornare. Non decet virgines christianas, vel viduas, garrulas esse
vel verbosas vel curiositate superfluas. Non decct virgines christianas se pulchritu-
dine iaclare , nec diviliis , nec generis nobilitate , sed in omni luimilitatc et pau-
pertatc spirilus Christo acceptae debent , quamdiu vixerint, permanore.
2. O quanta virginitatis gratia o quanta sanctorum ct sanctarum virginum con- !
stantia ! o quam magna earum perscverantia Supergreditur îrginitas omnem con- !
ditionem humanae naturae , per quam virgines angelis maiores exislimantur , salva
sanctorum angelorum reverentia. Maior est victoria virginum quam angelorum an- :
geli sine carne vivunt , sed virgines in carne triumphant : angeli Dominum vident,
sed virgines Dominum, videndo semper ipsum , secuntur *: angeli comburi ncc laedi
in aliquo possunt , sed Nirgines ad ignem conductae non laeduntur in aliquo. Su-
per angelos Deus sedet, sed super virgines Deus recumbit. Forles sunt angeli, for-
tiores sunt virgines : pulchri sunt angeli , sed pulchriores sunt virgines : virtutes
angeli et mirabilia operantur, sed maiora per virgines ostenduntur: mirabiles sunt
angeli , sed mirabiliores in sexu fragili appellamus virgines. O sancta et immaculata
virginitas , quae a Christo eligi meriiisti , ut esses corporale Dei templum in quo
corporaliter babilavit plenitudo dcitatis! Airginitas, quae mundi salutem genuisti ,
quae uni\ erso'. •Lim Deum et hominem rapuisti

3. Amate hanc virtutem , o virgines Deo sacratae, ut sponsae Dei mereamini ef-
lici. Claudatis vasa veslra, ne perdatis odorem unguentorum veslrorum: claudatis
oculos , ne videant vanilalem : claudatis aures , iie audiant vanitatem : claudatis sin-
gula corporis membra , servateque ea cui servare illaesa promisistis. Fugite non so-
lum alienorum consortium , sed et cum parentibus nolile multun! loqui. 0"'^^ enira
loqui saeculares possunt , nisi quae saeculorum sunt? Cavete igitur ab eis. Auden-
ter demum loquor: cum omnia possit Deus, scd suscitare virginem post ruinam,
omnino mihi credere forle est. Vigilate et custodite montem '
\irginitatis vestrae :
parate lampades vestras, accendile eas , emite oleum humilitatis . ardete in cari-
tate: eslote virgines menle, quid virgo carne non mente numquid praemium habet?
Amate fortiler, astringite florem ecclesiaslici germinis decus , et ornamenlum gra-
liae , porlionem gregum Chrisli , angelorum sororem , libidinum victoriam , \irlu-
tum reginam , et possessionem cunctorum bonorum ;
quod nobis conceJat ille etc.
Amen,
P- 169.) Sermo eiusdein de regiila nwnas/eni , iii teroqui liic uoster fortasse est oeuto ex variis Augu-
codice bobieusi apudcl. Peyronium in catalogo. Ce-
stiui scriptis coufectus.
,
461
Sequens sermo in codlce bobiensi vat. mtiquisstmo 5751. praeponitur illi Avgustini, qui est
mZ. in appemUce edilionis maurimc. Quamvis igitur est anonymus , tamen propter j}raedicli pro-
pinquitatem , mulioque mugis ob eodicis magnam antiquitatem , is a nobis heic collocatur, quam-
<]uam et aegre interdum in codice corrupto legebatur, nec mendis scripturae caret , et suboscu-
i-us est, atque Aucjustino vix dignus videtur.
CXCIX. SERMO DE NATALI D0:MIM.
i.lTraeclara hodie Salvatoris et domini nostri gloriosa nativitas omni-

modis splendida est et desiderabilis , dilectissimi Cliristiani , in eo quod
communis effecta est ad omnium salutem. Praeclara itacjue propter incar-
nationem luminis, quae exorta est : liodie nativitas Christi ex utero vir-
ginis: sicut ipse unigenitus prona devotione patris, adveniens tenebiôsum
mundum splendere clare quaesisset, in suo hicis adventu tale de se ipso
legis protulit testimonium dicens ego hniien in hinic mundum veni. Et:
quia ipse hicis sator rerinn omnium auctor et conditor, verba sanctificatio-
nis enuntians, armavit propheticum os, quahter patris mluntatcm adiiiiple-
ret ut pro nobis ex virgine genitus esset in nobis et caelorum faber nostro
, ,
se plasmate*plasmavit. Quare ut eloquia ludaeorum falsa contereret, doctri-

phisma.
nam vitae fideJibus tribueret, verissimam scientiae vitam hodie in sua gene-
ratione omnibus nobis notam fecit , sinceram fidem annuntiavit , et elatio-
nem haeresum labefaciens ,evitandam ludaeorum insaniam destruxit, et
prophetali voce intonuit ,
quod et omnis pariter ecclesia decantavil dicens :
Dominus dixit ad me', filius meus es tu , ego hodie genui te.
2. Propter quod
dilectissimi Fratres digne celebrantes Domini nati-
, ,
vitatem quae de caelo ad terras hodie facta est, propter nostram salutem,
,
spem habeamus et ad incapabilem i) et ingenitum genitorem unigeniti

, ,
patrem hoc scrutantes quia si suuni filium Christum esse non diceret
;
,
pater qualiter ipse filius diceret « Dominus dixlt ad me, filius meus es tu
, :
,
ego liodie genui te?w Hodie enim per virginein creatus est homo animatus,
atque lutea carne vestitus ille qui ante principia mundi unigenitus et
,
primogenitus eius filius annuntiatus est Deus. Hodie fons, qui ex virginea
ortus est vulva, cunctas irrigavit quas* sataverat 2) creaturas , canente psal- .
cod. 7«»-/.
mista in alleluia 8) : « et descendit sicut pluvia in velhis, et sicut stillicidia

stillantia super terram.» Hodie unigenitus factus est quod non fuit; perma- ,
nens iii natura deitatis ,

quod fuit. Hodie rerum onuiium dominator propter
servilem afflictionein *, servileni induit vestem ita ut ingemiitatem signif
; . . .
.itaco.i.
omnem dissolveret servitutem : immutavit enim generationis suae figuram,

ut affligeret iniquissimum Belial. Patitur in accessu carnis per virgineni
illam primi hominis iniuriam ab homicida conpescere , dum libertatis san-
!, Forcellinus in lexico sic aiebat :Arriani , apud 2) Observemus verbum sato , as.
iugustinumep. 174. nunc 238. ( ) dicebant crMere 31 Ps. LXXI. 6. Quod vero lieic dicitur «//e/uio,
ie Deitm patrem invisibilem , ingenitum, incapa- id fortasse ad liturgiae locum aliqueni rationemve
bilem. Glossae item Philoxeni; incapabilis,dû^n-o;. pertinet.
;:.
,
,
/|.62 SERMO CXCIX. DE NATALI DOMINI.
ctae j>ratia natiis , servili se indiiit veste. Videns enim honiicida virginein,
et habitn scandaH/,atus est , et oflendens cecidit; quia inoboediens paradisi
cultor dum per mulierem cecidit, ab ipsa et unigenitus Deus vitam exoi-
tus, omnium i-edemptio factus est animarum. Quoniam ergo patris vohmtate
in hoc mundo, mundi parens natus est omnem mundum salvum faeere ,
ideo et prophetico ore hodie ipse fihus de patre intonuit (hcens « Domi-
:
nus ad me fihus meus

dixit , es tu , ego hodie genui te. » Sic enim expleta
est carnahs Christi geneiâtio , ut quod in principio nuUus affuit mediator
novissime iUa , quae ex virgine ,
generatio facta Gabrihel nuntius de
est.
caelo ad virginem missus est, dicens : «ave gratia plena, Domiiius tecum
» Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi
» quod enim ex te nascetur sanctum , vocabitur fihus Dei. »
3. Nato igitur hodie ipso , cui et dicitur a patre , fihus meus es tu . . ante
incarnationem nullo manifestante ; nunc vero in carne . . . Pastores igitur
videntes stellam cuncta sidera superantem , ilico vigili ocuh intuentes, con-
i' TOii. spexerunt regnantis esse steUam ,
quae pretio * venerat in ara . . . propheta
* VIII. legis, Spiritus sanctus exclamans dicit *: accipiet , inquit, ex virtute . . . spo-
ha Samariae adversus regem Assyriorum. Et quia naturae nostrae plantatio...
itacod. Qui natus est ex ingenito, hodie natus in hoc mundo perfiagrabit * Iiomi . .
intracorporeum vas dum resideret nullam invenit sordiculam i), trifaria , . .
munera quadruplex evangelium fidelibus condonavit per gratiam. Ipse enim

qui reparator extitit saeculi , hodie natus in nobis , vita et resurrectio osten-
sus est. Cuius resurrectionis sanctum paschae diem nuntiamus vol)is , dile-
ctissimi Fratres ,
quod occurrit a die isto , luna illa : dies quoque sancto-
rum ieiuniorum similiter 2); qiios digne celebrantes , conlaudemus ingeni-
tum patrem per Christum eius et nunc , et in aeterna saecula saeculorum.
Amen.
Extat sequens fidei cathoUcae exposilio in calce insignis codicis vaticani 5755, sacculi ferme Xf,
post libros S. Augustini de Trinitate. Codex quidcm nobilissimae originis est ; dicilur enim bis
sub initium tertioque in fine : liber inonasterii saacti Columbani de Bobio ;

qui locus certe mihi
est carissimus ac memorabilis, propterea quod mullos studiis meis fructus obtulit. latn vero a quo-
nam auctore haec exposifio sit , et utrum cogtiita an secus , non queo nunc aceurate disquirere.
IJtique codicis saltem scriplor fortasse putabat esse ipsius Augustini ,
quia illam fini subtexuit po-
stremi libri ; immo partem ciiis quodummodo esse iudicavit ,
quia finita cxpositione ,
pcrgit di-
cere : expliciuiit libri beati Augustini de Trinitate. Sane mullue eiusmodi professiones fidei in
antiquis libris legunlur ,

quas inler illa palmaris anonyma quam cl. Levis in anccdotis tuurinensibus
edidit , sed tamen temere Eusebio vercellemi aitribtiit; quamque nos ctiam aeque anonymam in va-
ticanis eodicibus vidimus. Nonmillas in operibus habel ipse Augustinus , itemque Hilarius de Trin.
lib. IV. 12. VI. 5, et de synod. n. II. Adde illas quae sunt upud 710S in fraginenlis Arianorum
alio tempore editis. Verum haec nostra operi augustiniano de Trinitute apprime cmgruit. Igitnr
cum favore , sin minus , sullem cum vcnia , legentium eam heic exhibemus.
1) Adde hoc exemplum unico Forcellini. lemnitatis denuutiatio fit more grQeooruin Athana-
2) Haec ieiunii quadragesimalis et pasclialis sol- sii , Tlieophili, CyiiHi, iu epistolis lestalibus.
,
463
CC. INCIPIT EXPOSITIO FIDEI.
,P„rafitemnr nos credei'e indivisibilem et inseparabilem sanctam Tri- cod, vat. r.7s;
iiitatem , hoc est patrem et (ilinm et spiritum sanctum unum Deum ita , ;
unum et trinimi , et ita trinum et unum : Trinitatem in distinctis atque di-

scretis personis , hoc patrem ex quo omnia fdium per quem omnia
est , ; , ;
spiritum sanctum , in quo omnia unius tamen deitatis unius essentiae : ,
uniusque substantiae : in tribus quidem subsistentiis seu personis : ut pater ,
pater sit ; filius, filius sit; spiritus sanctus , spiritus sanctus sit, in una na-
tura , unaque substantia. Ut Deus unus et solus et summus credatur : non
tres naturas introducentes, ut Arrius blasphemat ,
qui tres Deos praedica-
vit , exceliputiorem , minorem ,
et inferiorein. Nos vero sanctam Trinitatem
in unitate , et unitatem in sancta Trinitate confitemur. Nam cum dicimus
omnipotentem patrem appellatio huius paterni nominis ad fihi personam
,
adtenditur. Et cum dicimus aeternum firuuii ad aeterni patris personam ,

,
refertur. Et cum nominamus spiritum sanctum, ab aeterni pati-is persona

procedere * demonstramus. Cum autem dicimus Deum patrem omnipoten- -cod. ^/(rf*n
tem, non potest huius nominis evacuarl sacramentum : quia cum dicimus pa-
trem, filium demonstramus ])atrem declaramus et : et cnm dicimus filium ,
:
cum dicimus aeternum 2âtrem demonstramus. Nam si non , aeternum liJium

invenimus initium vocabuli huius paterni nominis quando pater sit dictus,
consequenter ostenditiu-, quia nec initium geniti repperiemus. Ohsecramus
ut detur nobis ratio quando pater hoc vocabsdum ut pater vocitaretur
, ,
sortitus est: si in tempore , si extra tempus , dicat nobis ahquis, quando

primitus coeperit ap[)ellari : et si potuerit hoc adprobari, nulla erit dubie-
tas , ex illo initio paterni nominis filium initium accepisse, quo pater no-
minatus est. Et si defecerit , immo quia et defecit , nec poterit adprobari,
nec dari initium paterni nominis quando pater esse coeperit. ,
Profiteamur ergo sanctam Trinitatem coessentialem atque consub-

'.i.
stantialem , nec patrem ante filiuin nec filium post patrem aut spiritum , ,
sanctiuii iuleriorem fuisse non inveni- : quia dum initium paterni nominis
tur , qua ratione iiiio initium adscribatur: quia cum dicimus sem-
Jiescinuis
piternum Deum patrem sempiternum Dei fiiium ostendimus. hleo sanctam ,
Trinitatein in una natura uiia([ue essentia atque substantia in tribus subsi-

stentiis sive personis profiteinur. Credinius autem ipsuin Dei Verbum hoc ,
est filium patris, sine initio genitum, eundem uiunn ex tribus subsistentiis
de sancta Trinitate , aeternum filium dispensatione iacta pro nobis , ,
et no-
stra salute descendisse incarnatum Verbum Dei et liominem factiun , , intra
virginis uterum veniens , sibi nostrae naturae virtutem ex sancta gloriosa
Dei genitrice Maria virgine sumpsissc , perfectum Deum et perfectum ho-
mineni in duabus naturis divinitatis
, scilicet atque humanitatis : consub-
stantialem item ipsum noljis .secundum humanitatem , non in duos filios di-
visum , sed unuin et enndem l)ei et liominis filiiiin , in veritate duarum na-
. ,
464 CC. EXPOSITIO FIDEI.
tnrarum, in una subsistentia sive persona, divinitatis videlicet et humani-

tatis unione facta ut ex duabus perfectis naturis non duo filii sed unus,
, ,
idem Dei et hominis filius, permanens quod erat, coepit esse quod non
erat : dum sine initio aeterni patris filius , factus est hominis filius. Ideo et
unus est dominus.
Sequentem de orationc tractahim ,

quamquam in collectorio Roberti insi(jnitum sancli Aurjustini
nomine , nemo tamen genninum Mippo?ie?isis scriptu7?i c?-edere volet. Hu?ic Bart/wlomaeus urbinas
in Millelocjuio T. II. ( ed. Brix.J col. 1103. ita describebat. « Liber dc orando Deum «o?; on-
» numeraiur in libro Retractationw?i ; tai?ien magnus et utilis est ac delectabilis , eo maxime quod
» modos omnes persuadendi, et ani??iu?n iudicis incUnandi , secundum artem rhetoricam , reducit ad
» modum orandi Dau?n. Incijnt : quo studio et quo affectu. « Huius tractatus particulas aliquot
recitat idcm Urbinas. T. I. col. 587. T. II. col. 279. 281. 438. Nos quidmn contenti ve?-o Auyusli?ii
de orando Deo tractatu, qui epistola CXXX. ad Proba?n co?iiinetur , o??iitte?idu?n hu?ic ?iothum o??i-
nino censuera?nus . Mox tame?i reputantes viulta in eo bonae frugis esse ,• ncc fere alibi occur?-e?-e
qua?n apud ms. Robertu?n, hunc ei voliminis nostri a?\gulu?n occupare concessimus.
CCI. LNCIPIT SERMO SANCTI AUGUSTLM DE ORATIGISE.
1 Vûo studio ct quo 'affeclu a| nobis orandus sit Dcus , ex nostra miscria simul
et ex coiulitoris misericordia considcrare possumus. Quid enim affectius a) hominem
ad orandi studium excitaret, quam miseria et caplivitas vel calamitas tantorum ma-
lorum, quibus addictus b) premitur? Aut quid iucundius ad affectum traberet quam ,
misericordia conditoris, quam toliens inter sua mala experitur? Ne ergo mens hu-
mana ad orandum sit pigra , illinc e\ una parte sua necessitate compellitur. Ne dif-
fidens oret aut trepidans , illic Dei misericordia provocatur. Istis ergo duabus alis
scilicet miseria hominis, et misericordia condiloris, oralio sublevalur, quia dum mens
alterna harum consideratione se incessanter ad devotionem excitat , quodam spiri-
tualis desiderii impetu sursura levafa volat. Sic ergo orationi sancta meditatio ne-
cessaria est , ut omnino oratio perfecta esse nequeat, si non eam sancta mens co-
mitetur atque praecedat. Nam qui mala sua considerare negligunt, aut cerle nihil
petendo , facile per ignorantiam falluntur ; aut minus digne quam opus sit, per de-
sidiam tepescunt.
2. Primum ergo necesse est si prudenter et utiliter Deum orare volumus iugi ,
meditatione animum noslrum exercere ut ex malorum nostrorum circumspectione ,
discamus quid necesse sit petere , et ex consideratione misericordiae Dei , quo desi-
derio debeamus postulare. Cogilemus quam bre%is sit vita nostra ,
quam lubrica
sit via ,quam incerta sit mors nostra. Cogilemus quod lugentes hanc vilam intra-
mus , cum labore in illa vivimus et cum gemitu oxituri sumus. Cogilemus quanlis
,
amaritudinibus admixtum sit , si quid dulce etiam atque iucundum in huius vilae via
occursu suo nobis alludit : quam fallax , quam spurcum ,
quam instabile , quam
transitorium sit quicquid amator mundi percupit c), quicquid species et pulchri-
tudo temporis promillit. Alia namque sunt mala in quibus nascimur sed proces- ;
su lemporis occulla Dei gratia sive per eandem gratiam, manifesta induslria libe-
,
ramur. Alia sunt quae nobiscum in hanc vitam veniunt, sed anle mortem non re-
•A lla cod. — i) Cod. aJinclut, quasi ab adijo, pro adactus. — c) Cod. percurril.
,
SERMO CCI. DE ORATIONE. 465
cedunt. Alia sunt , quae cum tempore adveniunt , sed recedunt eo recedenle. Alia
sunt cjuae post nati\ilatcni contrahuntur sed ante morlem non evacuamus. Et , quis
omnia mala huius îtae enumerare potest ? Ut enim praetermittamus ea mala quae
omnes homines communiter opprimunt quanta putamus secrela singulorum , peri-
cula t) quique sibi conscii sunt. Siquis enim cogitaverit quae ab ineunte aetate mala
fecerit ponatque ante oculos tempora praeterila vitae suae considerctque
. . . dili-
genter quae et quot . . . labores inaniler pertulerit , quoliens ad huius vitae amo-
res frustra desudaverit ,
quotiens in laboriosis conatibus fallaces exilus invencrit
profecto sciet quid de hac vila iudicet. Unde Salomon *
: qui addit scienliam ,
addit dolorem. Quanlo enim homo plus se ipsum inteUigit , tanto plus suspirat et
gemit. Postremo autem superest , ul in malorum consideratione nostrorum , eliam
multae misericordiae Domini recordemur ; quia tanto fiducialibus miserationes eius
in fervore quaeremus , si quemadmodum nostri in praeterito misertus sit cogitemus,
ad memoriam revocemus bona quae tribuit , quod in periculis constitutos saepe clc-
menter eripuit quod peccatis nostris numquam vinci potuit quominus misereretur,
,
oblitos sui de se monuit aversos a se revocavit venientes benigne suscepit

, pe- ,
,
tentibus indulsit, perseverantes costodiît, stantes tenuit, lapsos erexit , noxias de-
lectationes in amariludines commutavit. Rursus salubriter amaricatis suas consola-
tiones tribuit , potremo a tribulatione purgatis pacem et quiet6m perfectam resti-
luit : qui nec peccatoribus umquam defuit ut corrigeret , nec iustis ut cuslodiret.
3. Quisquis animum suum his meditalionibus ante orationis tempus exercuit ,
nec inprovidus fortassis nec trepidus ad orationem venit. Sancta namque meditalio
assidua scientiam parit , scientia parta ignoralionem expellit vel compunclionem in-
gerit , compunctio ingesta desidiam fugat et devotionem generat , devotin perficit
orationem. Scientia est, quando homo illuminatur ad agnitionem sui: compunctio est.
quando ex malorum suorum consideratione interno dolore tangitur animus: devotio
est pius et humilis in Deum affectus in compunctione generatus. Humanus itaque
animus malorum suorum magniludine lerrilus, propriis diffidens viribus, se ad Deum
convertit , et eo ardentius eius patrocinium expetit , quo nihil extra ipsum sibi re-
ctum quo confidere possit. Est ergo devotio mentis conversio in Deum pio
videt in
et humili affectu humili quantum ad consideralionem propriae infirmilatis, pio
,
quantum ad dulcedinem divinae clementiae. Habet aulem tres principales species et

virlutes quibus innititur, fidem spem caritatem. Numquam enim homo se ad Deum
,
per devotionem converteret, nisi se crederet ab illo posse salvari , et eum velle mi-
sereri. Nisi Deum plus quam mala sua diligeret , nequaquam illa fugeret si in eo re-
fugium eligeret. Credit ergo homo et sperat et amat : credit potentiam, sperat mi-
sericordiam , amat custodiam. Nihil est crgo oratio aliud , quam devolio , id est
pio et humili affectu mentis in Deum conversio, fide et spe et carilate subnixa. Sed
mens in oratione diversis modis per devotionem langitur. Rursumque devotio men-
tis variis modis voce depromitur. Exigit mens aliquas oralionis species dislinguere ,
ut eius vires valeamus apertius demirari.

4. Tres sunt orationis species, supplicalio, poslulatio, insinualio. Supplicalio est
quando vehemenlior necessitas nos cogit insistere precibus, devota el humilis preca-
tio. Postulatio est , determinata petitione inserta narratio. Insinuatio est, sinc aliqua
1) Hae et subsequentes lacunae sponte fiunt in co- sem ex antiqiiiore et evanido codice exscripsisse ,
dice relictis spatiis; quae res demonstrat , amanuen- et quae iegi nequibant oniisisse.
.59
,
'166 SERMO CCI.
petitione per solain narralionem voluntatis facta nianifeslatio. Tria sunl supplicalio-
num gencra , captatio, et exactio , pura obiectio. Caplalio est quae fit ante postuJa-
lionem ad praeparandum ct ad inclinandum animum auditoris, quod fit Iribus mo-
dis. Primus enim modus captalionis est cum miseriam nostram indicando vel me- ,
,
ritum nostrum commemorando aliquid dicimus quod nos commendare âieat in ,
animo eius qucm pelimus. Secundus modus captalionis esl quando ali({ui<l in con- ,
ditoris laudem dicimus quo cum carum in animo nostro ostendamus , ul nostra ,
caritale vicissiin eius dilectionem mcreamur. Tortius modus caplalionis esl quando ,
adversarium accusando , eum polius odio quam amore diijnum demonstramus. Jn hiis
tribus modis fit caplatio. Ilis generibus supplicationum frequentissime utitur sacra
scriplura. Hoc lil quoliens laudem dicimus, quoliens miseriam nostram commemora-
inus , quotiens adversariorum noslrorum malitiam accusamus. IIoc fit cum ad aures
Dei, quicquid nostrae necessitati congruum, ante vocis petitionem eloquimur. Exaclio
est quae fil post factam postulationem quando audilorem ne apud eius aiiimum no- ,
slra petitio in oblivionem venial, ([uadam ut ila dicam importunilate alque inslantia
memorem facimus. Quae memoria (it tribus modis quando nos scilicet \d petilio- ; ,
nem noslram vel utrumque in eius animo renovamus. Hoc genus supplicationis
,
quamvis apud homincs importunum videtur atque dampnabile , tamen apud Deuni
gralum liabetur ct laudabile.
5. Pura oralio esl quando ex habundantia devotionis mens ita acccndilur , ul
cum postulatura se adDcum convcrtit amoris cius magniludine eliam petitionis
,
suae obliviscatur : el dum eius, quem videt frui amore desiderat, eius pro (|uo ve- ,
iiit curam poslponal. Hoc genus supplicationis uniforme est; et quanlo prae
lihenler
ceteris omnibus est unicum lanlo prae ceteris omnibus est Deo gratum. IJabent Iria
,
Jiaec species suas captalio timorem exactio, fiduciam; pura vero oralio habet per-
; , ;
fectum amorem. Notandum quod genus aliquod supplicalionis est , quod fit per sola
nomina, ut: misoricordia mca et rcfugium meum , susceplor mcus et libcralor meus
Deus nieus el adiulor meus. Fil aulem per sola verba, ut: respice, attcnde, mise-
rere , et fac. Quandocp.ie per nomina elverba, ul: verba mea auribus percipe , Do-
niine , inlellige clamorem meum. Illud autem supplicationis genus ,
quod fit per
sola nomina, quanto magis est exterius significatione perfectum , tanto magis est in-
lerius liabundantia dilectionis plenum. Hoc enim Iiabet quilibet affectus propriunv,
quod quanlo ferventior est interius , '^tanto minus ex[)Iicari voce videatur exlerius. Jl-
lud aulem genus supplicalionis, quod fit per sola verba ad caplationem. Quod vero
per sola nomina , ad puram pertinet oralionem ; ul pura oralio niagis nunc atten-
dat, magis in iubilum convertatur , magisque Dco propmquel et efficacius oplineal.
Poslulatio est magis delerminatae petitionis inserta narralio. Et fit tribus modis , ob-
secrando , rogando , similiter postulando. Obsecralio est quando vehementior neces-
,
sitas nos cogit devotius insislere prccibus. Rogamus aulem in rebus mediocribus ,
in minimis autem postulamus simpliciler. Distinguitur et haec suis speciebus ; quia

supremum el excellenlissimum est obsecrare , medium rogare, minimum vero sim-
pliciter postulare.
6. Insinuatio est sine aliqua pelitione pcr solam narrationem voluntalis facta ma-
nifestalio ; et fit tribus modis , timore , fiducia , et contemplu. Timorata insinua-
lio est , quando gravis est causa quam agimus , vel grandis pcrsona quam roga-
mus, ul esl illud in e\angeIio: Domine , si fuisses hic , fralcr mcus non fuisset
DE ORATIOXE. 467
mortuus. Voluit enim Deum rogare ut fratrem suum suscilaret : sed quia pro ma-
gmtudine et auctoritate personae limuit , insinuare potius quam rogare elegit di-
ccns : Domine si fuisses hic etc. Dixit sic , ut intelligeretur voluntas , nec repre-
lienderelur non exaudita volunlatis suae consequerelur effe-
temerilas ; ut vel ,
ctum. quando de facilitale causae et benivolentia perso-

Fiducialiter insinuamus,
nae conlKlimus et idco petitionem nostram cxprimere non curamus
; sperantes ,
nos sola insinualione oplinere quod volumus. Ut in evangeiio niater sua dixit Do-
mino: vinum non habent. Non dixit peto ut defectum suppleas poculi, îna crcando ,
vel mutando quoniam hoc maternae reverentiae deberi existimavit, ut quicquid illa
:
se velle insinuasset nullam a filio pali deberet repulsam. El hoc utique iustnm
,
erat , si quod ille ex natura quam ab ea sumptam gerebal faccre

aliquid pelissel , ,
potuisset. Nunc autem quodammodo iuste (juasi de praesumplione criminatur, cum

in nalura quam non dederat, obedienliam iu miraculo exigebat. Lnde et ei ' dictum
est quid mihi et tibi
: mulier? Miraculum enim facere virtus Dei est non homi- , ,
nis. Unde Christus 1) miraculum facere a matre exigitur non Deus mulierem . . , . .
non malrem de praesumplione enim non ul mater a filio exigere sed si ne- . . . ,
cesse esset miraculum deberet a Deo postulare. Con

. . . fit insinuatio quando . . .
vilis causa agitur, et humilis persona rogatur, sed omnino a divina oratione seclu-
ditur apud homines maxime potcnles et superbos maximo studio exercetur. Sicul
,
supra dicta et ista suas habet species ,quia insinuare cum limore insipienliuiii ;
est : ex fiducia , perfectorum ; ex contemplu, maiorum.

7. Iterum de oratione quosdam movere solet , quod cum in oralionibus noslris
Deum pro salute vivorum , et requie defunclorum precari volumus , nonnumquam
quosdam psalmos decantamus qui illa verba petitionis non habent, vel ad nostram ,
petitionem non pertinent 2). In aliis etiam scripturis eandem movent dubitationem ,
cum vel petendi formam non explicant et illa quae nos agimus esse non concor- ; ,
dent. Aiunt enim : quid prodest in oratione verba ponere , quibus nihil vel aliud
quam necesse sit invenimur a Deo postulare? Non oral , sed polius ad iram Deum
provocat qui cum se in eius conspectu oraturum constituit
, subilo se ad aiia , ,
quae ad rem non pertinent, replicanda convertit. Ecce pro peccatorum remissione
Deum orare volumus quid ad hoc nobis prodest si «quare fremuerunt gentes » ; ,
vel « atlendite popule meus etc. » vel alium huiusmodi psalmum dccanlamus? Nonne
ridiculum cantantes nos orare credimus? Sunt aliqui fortasse qui hoc
est , si talia
credunt quod nihil proficimus, si talia nostris oralionibus admiscemus.

, credentes
Sed qui hoc dicunt parum credo inleliigunl supradictam specierum orationis effi-
,
caciam. Hoc enim genus supplicandi multoties ad impelrandum invenilur efficacius,

quam illud quo modum el formam pelitionis noslrae explicamus. Et licet hoc ex
supradictis evidenter intelligi possit si hoc demonslretur tamen quid nisi amplius
,
,
veritas patefiat ? Sed hoc interest quando rogamus Deum et quando rogamus ho- ,
minem , quod homo necessitatem nostram scire noii polesl nisi edoctus fuerit ,
;
Deus vero scit ante quam rogetur , quid rogare necesse sit. Ilomo igilur cuni ro-
1) Rursus spatia vacua in eodice , id est lacunae coeperat , ut ad altare dkerentur de psal-
lnjttuil
sponte relictae. itiorum matedica reprehensiotie ubicutnque
lifjro ,
2) Contra haec argumenta scripserat Auisrustinus poterat laccrabat , asseretis fieri tion oportere. nuic
libruin nunc deperditum de quo , sic Retractat. lib.FI. respondi iubentibusfratribus , et vocatur liber ipse
cap. 11. Hilarus qiiidam vir tributiitius laicus ca- contra Hilarutn. Uic liber sic iiicipit : qui dicunt
tkolicus , tnorem qui tunc esse apud Carthaginem tnentiotiem veteris testametiti.
;
,
:
468 SERMO CCI.
galur ,
per narralioncm edocctur quid velimus per supplicationem autem pulsatur ;
ut annual quod pclimus. In autem quae ad Deum est oratione non est opus
illa ,
nostra narratione, nisi ad hoc forle homo narret, ut ipsum sese melius inlelligat
et per narralionem suam admonitus, quid pelat consideret ; et per considerationcm
pelitionis excitatus roget devolius. Non enim Deus habet necesse narratione doceri
ut sciat , sed supplicatione pulsandus est , ut annual. Sane aulcm numquam Deus
cilius ad annuendum flcclilur ,
quam dum oranlis animus ad eum tota intentione
pcr devotionem convertitur. Sola crgo quanlum ad Deum sufficcre . . supplicalionis
devotio , nisi ad hoc formaretur oralio , ut oranlis affectus ad maiorem accendatur
devolionem. Quaecumque ergo verba orantis si congrue proferri possunt , animum
ad Dci amorera excitent ; vel , quod amplius est , excilatum iam demonstrent Deum
non , ut eum , quasi nescienlem doceant , sed ut in orante devote devolionem au-
geanl ; quia , sicut dictum est , Dominus in oralione non docetur , sed orans mone-
tur considcrare quid pclat , ut devolius oret. Sola autem supplicatio cordis sufficit
quanlum^ ad Deum , cui omne cor et omnis voluntas loquitur. Ouantum ad homi-
nem ulilc csl pelitionem verbis exprimere , quia solenl in dcvolione orantem at-
tendere. Nequaquam igitur , ul quidam aiunt , ab oratione nostra ilia verba exclu-
denda sunt , quae tamen pelitionem nostram non explicant , oranlis aulem affectum
ad maiorem devotionem inflammant.
8. Sed quoniam humanus affcctus divcrsis modis per devotionem allenditur ,
volumus ipsos modos distinguere et distinctos exemplis demonstrare. Scd prius ,
notandimi est quod omne supplicationis genus quibusdam videtur a noslris sechidi
orationibus ad caplationem pertinens quam videlicet captalionem quamvis superius ;
speciem supphcationis diximus tametsi diffusiorem eius acceptationem non solum ,
supplicando , sed eliam poslulando et insinuando captamus. In captatione benivo-

lentia audiloris captatur quod fit tribus modis sive quando ahquid in eius lau-
, ,
dem dicamus quando noslram miscriam oslendamus: sive quando ahquid quod
; sive
iii fiispectai. advcrsarii depressionem expectat': proprius dicamus omnes iilas scripturas. quas ab
orationis usu quorUmdam secludit opinio. Idcirco convenienter posse et uliHter
• iia coii. debere ad impetrandum quod petitur ab oratoribus reversari *
, quia in nobis devo-
tionem augent et cor nostrum ; sive laudem Dei dicendo , ad eius amorem excitant
sive memoriam nostrani commemorando , nos in conspcctu eius humiHant ; sive ad-
versariorum nostrorum malitiam accusando , nobis ulilem soHiciludincm . et maio-

rem de Dei misericordia fiduciam praestant. Laudem Dei, in bonitate eius atque
potentia agnoscimus; miseriam nostrara . in hoc quod fragiles et peccalores sumus
adversariorum maiitiam, quaecuraque fuit quantumcumque protracta. Quid per haec
omnia nisi iustum Dei iudicium in causa nostra et ultionem divinam? De adversa-
enim, di\ino iudicio relinquamus. Quid est
riis quod pro hac humiiilate et devotione
non debeamus inpetrare a Deo ? Ouicumque igitur psalmos aut alias quascumque
scripturas in orationibus suis decantaverit , consideret diligenter cui affectui deser-
viat , et pro posse suo cor suum ad illum afiectum apphcet , ad quem magis per-
tinere videt. enim affectum eorum quae canuntur habuit per ipsum affectum
Si ,
sic instituta solet oratio optatum consequi effectum.
9. Quam sit autem Deo gratus bonus cordis aflectus ipsa etiam consuetudo , ,
quamvis vitiosa sit quandam tamen virlutis imitationem ostendit. Certe videmus
,
saepe adulatores, quanlum illis a quibus aHquid expetunt se devolos simulanl ; pro-
,
DE ORATIOXE. 469
cedentibus saepe obviant: in lurba conslilutos pomposis salutalionibus honoranl: tran-
sire volentibus viam praeparant : dominos advenlare proclamant : aliis locum dare
iubent : in niedio catliedras conslituunt : pulvinaria substernunt: se pedibus provol-
vunt : ex antiquis hisloriis priorum magnalia replicant , et si in eis non inveniunt
quid laudenl , priorum tamen facta ad filiorum facta retorquent : se devolos esse
filiosnon sohim dicunt sed iurant et quod esse nolunt hoc «mnino videri vo-
, ; ,
lunt non quod tales cssent quales non sunt sed esse se fingunt. luste culpari
; ,
possent: iuste, si hoc malum esset quod tales essent cur tanto operc tales videri , ,
se fingerent ? Nec ob aliam causam multotiens in petilionibus suis repelluntur ,
nisiquod tales se esse simulant , quales non esse sciunt. Hoc quidem iusle. Ul ergo
quod nos a Deo petimus mereamur optinere , sludeamus ei non simulatam devotio-
nem , sed veram caritatem offerre ; ostendamus foris , nos intus habere gratiam , vel
gratia Domini caritatem devolionis ; et non solum oslendamus, sed habeanius; quo-
niam si solum ostendimus, non veri amatores sed adulatores sumus. Et quia Deum
per simulationem decipere non possumus , nos pcr nosmet ipsos decepti sumus ,
quemadmodum illi simulatam dexolionem praetendunt , ut caplent benivolentiam

eorum, quos precari intendunt. At nos in vera caritate Deum nostrum praevenia-
mus , ut ab eo pelitionem oplineamus. Beatificemus amicos Domini , indulgeamus
inimicis eius, laudemus in eo potentiam, admiremur sapientiam, praedicemus bo-
nitatem approbemus aequitalem ostendamus ei necessitatcm nostiam indicemus
, , ,
ei miseriam nostram, confiteamur ei culpam nostram, ofTeramus ei obedientiam no-

stram manifestemus ei adversariorum nostrorum , daemonum scilicet et pravorum
hominum , malitiam , iniquilatem , crudelitatem , aslutiam , ei tyrannidem : quod ei
adversanlur ,
qui nos persecuntur : quod nobis hostes sunt , qui ei contradicunt. Ma-
limus nos iram inimicorum perpeti propter eum , quam cum eis abire contra eum.
Omnes igilur scripturae vel quae ad captationem faciendam pertinent , sive capta-
tio fiat per supplicationem , sive per postulationem, sive per insinuationem, ab ora-
tionis usu alienae non sunt : quia quamvis earum quaedam pctitionis non habeant
verba , habent piae devotionis efficaciam , per quam orantes cifius impetrant , quam
per verba quae petitionem esplicant.
10. Sed quia ex affectu dilectionis omnis pendet effectus orationis quamvis ,
non possumus omnes scire quia infiniti sunt huiusmodi affectus aliquot tamen
, ,
enumeremus et enumeratos exemplis demonstremus ex quibus possimus convin-

, ,
cere quid in orationibus coram Deo gratum sit atque laudabile. AfTectus dileclionis
,
esl quando mens nostra aliquid sibi gratum videns vel reminiscens subito amoris
, ,
igne corripitur. AfTectus admirationis est quando mens nostra aliquid novum vel ,
mirabile contemplans ,
quodam slupore perfunditur. Affeclus gratulationis est , quan-
do mens nostra ad quod sibi placet intuens quadam iucundilate exhilaralur. Affe- ,
ctus humilitalis est quando raens nostra ex consideratione propriae infirmitatis

,
sponte sua ab elatione conprimitur. AfTectus doloris est , quando mens nostra ex
praesentium malorum inluitu conteritur. Affectus timoris est quando mens nostra
,
ex praevisione imminenlium malorum contabescit. Affectus indignationis est quan- ,
do mens nostra in adversariorum odium ob magnitudinem iniquitatis eorum in- , ,
flammatur. AfTeclus zeli est quando mens noslra ex amore iusliliae ad ultionem
,
tenditur. Affectus bonae praesumptionis est quando mens nostra ad vindicandum ,
quippiam plus solilo maiori fiducia armatur. Ex his enim affectibus illi qui pre- ,
,:
470 SERMO CCI. I)F, ORATIOE.
cantes *
vel praccedentes praccipue perlinenl ad illud gcnus scripturarum , in quo
fit laudatio; quia cx commemoralione bonitatis surgit affcctus dilcctioiiis : ex coni-
menioralione potenliae et probitatis surgit afTcctus adminUionis: e\ commemoralionc
facti fidclis et prosperi surgit atrectus congratulationis. Alii enim tres afTectus con-
reniunt illi modo
scripturarum in quo fit miseriae recordatio et calamilalis. AfTectus
,
enim humilitatis consurgit e\ recordatione propriae infirmitatis. Affectus doloris ,
ex pracsentium malorum intuitu. Affectus timoris ex imminenlium pocnarum prae- ,
visione. Isti Ires ultimi afTectus, ut cum scriptura accusat et invehitur in adversa-
rios , contra iniquitatem eorum : scilicct , indignalio conlra iniuriam ; zeius contra
malitiam ; fiducia vel bona praesumptio contra perfidiam. Singulorum exempla sunt
haec. Ex aifectu dilectionis cantatur psalmus diligam te. Ex affectu adniirationis :
Domine, Dominus noster. Ex afFectu congratulationis omnes gentes plaudite. Et in :
omnibus his fit laudatio. Ex afTectu humilitatis cantatur psalmus: in te Domine spe-
ravi. Ex efTeclu doloris usquequo Domine oblivisceris me? Ex afTectu timoris
: , , :
ne in furore tuo arguas me. In liis omnibus est infirmitatis commemoraiio. Ex af-
fectu indignationis cantatur: quid gloriaris in raalitia? Ex afTectu zeli Deus ultionum :
Deus. Ex affectu bonae praesumptionis iudica me Domine quoniam ego. Et in

: ,
omnibus his) invehitur in adversarios. Et notandum quod non omnis psalmus per
unum texitur afTectum sed ab uno in alium trahitur secundum quod mens diversis
, ,
modis per devotionem accenditur. Quis autem autem omni psalmo insit affectus ,
prolixioris operis Iractatum expetit. Explicit.
De Greyorio narekiensi, elegante permultorum operwn auctore, cuim auctoritates proB. Ma-
riae privilegio conceptionis immaculatae , nos protulimus p. 452. n. 3, legendus est liber egregius
Archiepiscopi Sukias Somal, Imago historiae litterariae Arineniorura ,
praesertim p. 63. Preces
eius sacrae, quod ab Armeniis dicifur incomparabile opus , extant etiam in codice vaticano IV. ar-
meniaco , cum eiusdem Gregorii vita littcris quadris scripta a Thaddaeo presbytero , ut nos di-
ximus Script. vet. T. V. part. II. p. 241.

Atqxw heic finem facimus edendoncm S. Augustim ex vaticanis praesertim codicibus sermo-
num ; non ita tamcn vt hanc fodinam exhausissc credamus. Etenim nec omnes codices divi do-
ctoris manu tractare , nec ipsos cognitos digno satis otio considerare pottdmus ; praeter quam
quod variae tcmporujn vices et calamitates nostram operam saepe disturbarunt. Ceteroqui secundae
huius voluminis parti nobilissimum Augustini Speculum reservavimus , cum aliis bonae frugis
scriptis ad augustinianum aes pertinentibus. Ntmc nonnullorum ecclesiae patrum pauca scripta
quae inter Augustini explorationem nobis se casu obtulerunt , appendicis loco sublcxemus.
,,
471
DE SUPPLEMENTO QUODAM SANCTI HILARII.
-/« maurina sancti Hilarii svper psalmos commentariorutn editione ,

(ed. repet. Veron.an. 1730.^
sub ftnem, id est in p.ialmo 'CL', apparei lacuna cinn hac adnotatione: versus quinque fugienti-
bus nis. littcris legi non potuerunt. Vcrba haec scilicet , non tani Muurinorum palrum credenda
sunt ,
quam prisci parisiaei editoris, qui anno 1605. rulgavit Hilarii parteui ex codice tunc mo-
nastcrii iliciacensis ( in provincia aurelianensi ) deinde Reginae svecae , et nunc denique vaiicano.
Quae cum ita se habercnt , spectavimus nos hunc codicem n. 95, et incommodum editionis hia-
tum expleri posse cognovimus. Sic itaque legimus:
tribuens quod oculus non \idit , nec cor cogitavit , nec auris audivit , vi a) niagnitudinis
suae '
cliain laudandus sit. Multitudine, diversas mansiones dignitatibus laudautiuni deputans.l
et caeleslium corporum claritatem niultifario honore distingueus ,
qui nobis ut adprehcnlderc
liceat latltudinis , altitudiuis, ct profundi inlinita, praestiterit. >'on leves b) auteni propbe|tia
tantae laudis c) patitur esse coucentus. Omnigeua itaque studia laudis d) adquirit , I tubae
psalterii , cilharae e) , et tympani , cbori , orgaui , et cynibali. Laus euim Dei haec omnis|
in sanctis est ad laudem (eius. Quoniam) Deus secundum apostolum eic.
Proseguitur codex usque ad finem operis cum unica varia lectione depelleret pro depulerit.
Deesl tamcn in editione clausula codicis ,
quae litteris maioribus ita se habet: fiîit tractatl.s
r>E 1'SALMis "CL- IN CHRisTO DOMiô sosTRO. AMEN. Atquc haec clausula favct illorum opinioni
qui cum Maurinis totum psalterium , 7ion eius partcm , ab Hilario /uisse commenlariis illustratum
censent. Sed ecce et aliud leviitsculum commodum praedictus codcx suppeditat. Etenim in exlrema
codicis et ira<:tatus pagina legitur litteris maximis exarata subscriptio, qua Petrus abbas 1) dirilur
hunc codicem recensuisse. Extat haec in maurina praefatione , ex parisiensi libro sumpta , sed
insigni cum sphalmate : namque vbi editio habet : quem Petrus abbas scribi iussit , et pilio
labore providit atque distinxit. ( quod vocabulum pilio in margine explicatur nestorin , saltcm-
que dicendum crat nestoreo ) codex optime habet et proprio labore providit etc. ftem inferius
ubi tn editione leyilur aliquando iugeuio , codcx cmendat aliquo ingenio.
QuonioiH satis diximus de praesta7ite codice commcntariorum Hilarii in psalmos , notitiam qm-
que duorum aliorum largiemur codicum pal. vat. 167, et reg. vat. 314, super Matthaeum. Prior
quidem tnutilus non pervenit tiisi ad cap. XIV. 7, eiusque vetus epigraplie est: sancti Hilarii incipit
expositio in cvangelium 3Iatthaei, supcr titulos quatuordecim. Altcr inscribitur : incipit tracta-
tus saucti Hilarii super Matthaeum , dccurrilque integer usquc ad operis ftietn. Apparct igitur tri-
plex huius operis tiomen : expositio, tractatus , in editiotie auicni conimentarius. In utroquc co-
dice videbatn statim in primo verbo varietatetn ab editione , nempe gressus pro gradum; et mox
agnationem /jro coguationem. Plura nunc persequi haud vacat. Uterque codex saeculi ferme dc-
cimi ; ct quidem palatitius paulo fortasse vetustior. Regii codicis patria atitiqua jiatct iti calce, ubi
sic: Explicit liber beati Hilarii super Matthaeum. Liber saucti Maximini miciacensis. Igitur
cx mio eodemque tncmasterio Regina sveca tum 95. codiccm , tutn ctiam 31'i. oblinuit. Sed iam
de Ililario paulo tnaiora canamus.
a) Coil. bi. — b> Cod. lcvis. — ri Cod. laudes. — d) Cod. luudes. — e) Cod. cilhara.
1; Fuit liic Petrus I, qui praeerat Miciacensi ino- abbas , neiiipe ab anno 1438, prout in citato loco
nasterio anno 839, vel 840, reiinante Ludovico Pio. Galliae clirist. narratur. Kst autein codicis iiostri
(Gall. christ. T. VIII. col. 1529. Nain de Petro II. species vetustissinia , et quideni aiite diniidiuni sae-
cogitaie non Licet ,

qui loniie recentiore aelate fuit culi noui , ut Petri I. abbatis uonien deinonstrat.
;
,
472
DE NONNULLIS SANCTI HILARII SERMONIRUS
ET DE EIUSDEM HYMiNO SEROTINO
D I S S E R T A T I O P R A E V I A.
{.lamdiu opfaveram sancli Hilarii pictavicnsis , catholicae cccksiae cxiinii docloris , scriplum
aliquod inter anecdotu mea recitare. El scripla quidem cius de mysteriis , ct iii epistoias septem
canonicas , dixi iam in Script. vet. tomo II f. part. II. p. 165, me in catalogo manuscriplo (qui
cst in Bib. vat.) codicum casinensium numerata vidisse ,

frustra iamen in monasterio itlo quae-
sisse: quamquam prius certe de mysteriis inter Hilarii scripta recenset S. Hieronymus de vir.
ill. cap. 100. Hactenus itaque iinicum nos Hilarii novum fragmentum dederamus in spicilegio
rom. T. VI. praej. p. 35, ex eius ad apostolum Paulum commentariis , et quidem graece a Gruecis
recitatum. Nunc audio , a redivivis in Gallia Maurinis , viris doctissitnis , novos Hilarii piarari
prelo , vel iam forte prelo subductos , commentarios ad aliquot Pauli epistolas ,
quam nos editio-
nem cupide expcctamus. Missam vero facimus epistolam illam ,

quam sine nominc auctoris inven-
tam, noiDiisi coniecturaliter Hilario inscripsit Trombellius PP. lat. opusc. T. II, ad quem le-
ctores ablegamus. Obiter etiam monemus , fidei formulam ,

quae sub Alcuini nomine cxtat in calce
hilarianae editionis ,
quamque Leunclavius cum Hilarii nomine lectam olim ediderat , hanc in-
quam nos quoque in codice vaticano 116. /. 9"2. legisse Hilario inscriptam ; sub eodemque no-
mine laudari observavimus abs lokanne Plusiadcno graeco apud Allatium in Graecia orthodoxa
T. I. p. 633.
1. In hac igitur augendi Hilarii , si fieri possit , cogitatione defixus , dum codicem vaticanum
4222. magnae molis, litteris langobardicis pervetustis scriptum, qui mihi Augustinum quoque felici-
ter auxit, accuratius evolverem, duos intersertos Hilarii sermones animadverti , et quidem eius nomini
diserte inscriptos ; quorum prior de Malthaei ,
îosterior de lohannis evangeliorum iniliis agebat
qui sanc meum animum mulla hilaritate adfecerunt. Pwfecto Hilarii homilias varias periisse
certissimum est ; et quidem illas omnes ad iibrum lobi ,

quas Hieronijmus et Augusiimis non se-
mel commemorant. Quodque ad rem noslram propius accedit, prooemium nominatim Hilarii ex-
positionis suae evangelii secundum Matthaeum , lcgebat Cassianus lib. VII. de incarn. cap. 24.
(ab eoque exscribebat Alcuinus contra Felic. lib. IV. \\.) ex quo fragmenta brevissima habe-
mus in calce veronensis Hilarii editionis T. II. p. 712. Atqui ad hoc cxposilionis in Matthaeum
prooemium pertinet prior codicis vaticani homilia seu tractatus ; qicod in primis ,
comparata eius
clausula cum Catena aureaadivo Thoma aquinate e.x ecclesiae patribus textu, confirmare evidenter
lecet. Ad illa itaque vcrba Matthaei cap. I. 25 Et non cognoscebat eam , donec peperit fi-
linm suum primogenitum , haec habentur in Catcna. Hilarius in' homilia. Propter sanctis-
simae Mariae glorificationem a losepho cognosci non potuit , donec peperit. Dominum enim
gloriae habens in utero quomodo cognosceretur ? Si Moysi cum Deo colloquentis glorifi-
,
cata est facies ut nou possent intendere in eum filii Israel

, quanto magis Maria agnosci ,
vel intueri non poterat quae dominum poteutiae iu utero habebat ? Post partum autem a
,
losepho agnita invenitur specie faciei , nou tactu libidinis. Ibi vero P. Nicolaus Thomae ad-
notator sic ait : " nihil tale in Hilario , cuius nec stilum sapit , cum nec ullas penitus homilias
' inveniatur edidisse , nec verbum intueri passive ( ut hic ) usurparet. Cuius autem sil , non oc-
' currit. »
3. Atqui heic multifariam fallitur P. Nicolaus ,

primo quia nullas exlitisse Hilarii ho-
milias dicit, qiias omnino diserte nominant Augustinus contra lulianum lib. II. cap. 8. n. 27.
nec 7ion Hieronymus epist. LXI, et adv. liufinum lib. II. 14, itemque de cir. ill cap. 100, quo
. ,,.;
DISSERTATIO DE S. IIILARII SCRIPTIS ALIQCOT. 473

posireiiio loco easdem homilias dicit tractatus (Et sic reapse, quam npxid divum Thomam retus
Caiena, nec non Glossa dicnnt homiVmm , codex noster vaticanus dicit tractatum. Itenm falHtur
i\'icolaus, ijuia etiam G/ossa ordinaria praedictam sententiam Hilario tribuit. Denique frusiru idem.
ISicolaus Hilarii slilum in tam brevi fraymento ncfjare audct, aut de eo iudicare. Verbum axitem iii-
tueri passive usurpatum frustra vellicat. Etenim in fragmentis Arrianorum a nobis editis Scripf.
7'. III. part. 2. legitur p. 218. inixx^ve forma activa , ex qua passiva generari, ntscimus, potest.
Porro illi Arriani cum Hilario vivente decerlabant, utpatet in citutis fragmentis XVII. et XVIII. Et
quidem p. 233. contumeliose arrianus ita: « vanissimus Hilarius circumvenil mentes imwceniium. >>
Ite}n Dijnamius priscus grammaiicus , nondum editus : contemplamur ea, quae mente sola intuen-
tur. Adde quod Furlanettus in appendice lexici bis apud Commodianum legit intuite pro intueinini.
Et quidem iam antea Forcellinus lcgerai apud Ammiamm hist. XXIII. 5; " contacta loca nec in-
'< tueri nec calcari debere. » JSeque tamen ignorabat Hilarius sensu activo verbum iutueri , ut
apud nos tract. in loh. n.l
4. lam vero divus Thomas mcmor ab se editae aurcae Catenae, in proprio ad Matthaeum.
commentario ita scribit . « non coguoscebat , alii dicunt quod accipitur pro agnitione sensibili
» et sic est safis probabilis horum opinio. Dicunt enim quod IHo>jses ex locutione Domini habuit
• tantam claritatem in facie, ut filii Israel twn possent intendere in faciem eius. Ergo si ex
• consoriio Dei hoc habuit Moijses , multo magis haec beata Virgo, quae portavit eim in utero
- habuit tantam claritatem in facie ,
quod loseph non cognoscebat eam. » Idem divus Thomas
totam immo Hilarii homiliam in codicibus se legisse , satis demonsirat etiam superioribus verbis
quae scribit : « si ergo admoniiio in somnis tantum valuit ,
quod non coniungeret se Mariae
• quanto mayis angelorum cogniiio (id cst visiones)? eic. >< qui locîs reapse paulo retro occurrit
n. 10. in nostra homilia seu iracfatu. Attamen docius P. Calmefus in suo ud Matlh. I. 2.5. com-
mentario haud melius P. Aicolao loquitur , seu potius aeque ac ille alucinari videlur. Sic enim scri-
l>il. " S. Hilarim laudaius a S. Thoma hic, ei auctor Glossne ordinariae , tradunt Virginem pa-
•• rentem, quamdiu in utero pueruni gessit, vultum habuisse insolita luce adeo micantem , ut fixis
» oculis a losepho spectari , et oris Uneamenta discerni non posseni. Id autem iotum designari
• ab cvangelistis verbis illis , non cognoscebat eam , donec peperit filiuin suum primogeni-
• lum ctc. Indignam plane sancto Hilario opinionem, apud quem frustra illam quaeras! » San-
dinius iiem in sacrae familiae historia , ubi de divo losepho agii , relaia brevius illa opinione
concludit : <> haec pia commentalio nullo sacrarmn scripturarum, nullo trculitionis tesiimotiio robo-
« ratur. •• Pedibus itaque irahunt hanc opinionem Nicolaus , Calmelus , Sandinius, alque ante hos
Erasmus in commentario ,
quorum tamen nemo homiliam nostram agnovil; qua item non lecta,
reverentius tamen locuti fuerant de Hilarii opinione Maldonatus et Emmamid Sa in commentariis
Denique Cornelius a Lapide in comm. ad hunc Matthaei locum , ita narrat " S. Hikirius citatus
« hic a S. Thoma in Catena, Dionysius carthusianus , etGagneius, sic cxponunt: sicut ludaei non
» potucrunt inspicere et cognoscere fuciem Moysis ob radios lucis, quos quasi cornua illi Deus
•>
afflaverat , dum cum co cotloquerelur in Sina ; sic nec loseph poterat iniueri , el cognoscere
» B. Virginem, utpote quae Deum habebat in ulero, ideoque facie erat radiantissima : nato au-
" tem Christo ,

fulgor hic et gloria faciei desiit , tumque a loseph videri , et agnosci poluil. »
5. Sed enim mirabilem aut mysticam Hilarii sententiam cum vetustis aliis testimoniis comparare
operae pretium est. In primis Epiphanius haeres. LXXVII. 20. « AXX of/(u; eyvco -r,v Mstpiav
» 'luauo, iv Y.a-a. yvusiv trjo. yp-ris-cWj, fiu zara yvr^ticj Ziivtuvia;" a?.X' eyvw «•jtyiv, Tia&Jv
« zr,v tY. BtcZ TeTi,uflu£vriV cu yap hû a.vrmi •cciooi-r,:; oc^m ciiGXV , ew; sti nî /xj^r.-j ey.
» yuvac/s; yiyvjmu.vjcv : iam vero qnod Mariam losephus cognovisse diciiur , non ad vsum ali-
•• quem corporis , alque solitae consuetudinis refercnda isia cognitio est. Sed ideo cognovit ,
quod
GO
,,,:
%
47 1 mSSERTATIO
.) cui dicluitus honorcm haberi vidcral, candcm hunore prosecutus fucrit. Neque enim tanto illam
« spkndorc ac gloria praeditam putaverat , donec e mulicre natutn Dominum animadverlit > . lam
rero vtiam operis imperfecti in Matlhacum jyriscHs auctor, qui est in tomo VI. Chnjsostomi cd.
Maur. p. 260. itn scribit: » verc non cognovit eam ante , cuius fuerat diijnitatis, quae unigenili
» !Dei facta fucral vialcr : sed poslquam peperit , tunc cognovit eam , quia speciosior el diqnior facta
» fuerat ,
quam totus mmidus etc. « Eusebius alexandrinus ,
perantiquus sine dubio auctor fde cu-
ius aetate nos disseruimus tum in Spic. rom. T. IX. praef., tum etiam in hac bibliotheca T. II.
p. 499.^ in suo dccimo sermone a nobis, edito Spic. tom. cit. p. 67(i. sic ilem loquitur. « Ouz
>) lyvM auTYiV, TOuTESTtv cvx iyvo) (p/ifftv to ev tvi yaffTpt ncOtv eaTiv to «yaSev yivvrip.x, cv/.
)i eyivw(;z£V ti? v.aii im V7;r,p;(£V c\t/, eyivwffxev oti 5£os ev vh [xtxôi. /.aTctzer cux eytvwaxev cti
» cv cupavoi Y.ai yri cvx. iyjjipu , tsCtsv ev tyi y.cilia e|3auTaSeV cw. kyiôi<}y.tv tyiV cixsvcptav
» T-flv yivcixivr.v , ew; oTe etêv Tov aszepx "kafjL-.cvra. vTtcp tsv r.Xtsv , K«t tyiv 7:ap5evev yev-
» v-ftaauav y.al naliv ^tiVaaav vapêvcv a(^Bapzcv , T;u; 7TCtp.evas cuv «yyeJ.ci; upvcuvTa; tcv
» yevvflOevTa y.vpicv, /.xi -cv; fâycv; duipa Ttpsaîpcvzai x. t. i. Non coynoscebal eam , id est non
>' coynoscebat , inquit, quod in cius vcntre erat jjracclarum germcn, unde esset. Non cognosce-
» bat quae quantaque illa esset. Nnn cognoscebal , Deum in eius utcro habitare. Non cognoscebat
>> quod quem caelum tellusque non capicbant, hunc illa in suo vcntre gestaret. Non cognosccbat
" factae dispensationis rationcm^ donec vidit stcllam prae sole splendentem , ct virgincm j)cperisse
>> simiilque virginem incorrupitam mansisse ; pastores cum angclis nalum Dominum cancnles , cl
>> magos dona offercnles etc» Postrcmo Nicelas in cutena Corderii ad Matlh. loc. cit. > Iw-
» (j-/icp T&i u.iv 't.cyM t:u a.yyik:v tr.izzivniv et;;cvTC? ex TiViUt/XTc; ay\.zv (7UvetXr;oevat Tr.v r.yp-
» btvcv cvy. eytvfiK^xe oe ccvxtiV y.ai zri r.iipct. rracSevcv elvat , e6); cii £T£xe' tctb yap ti&jv aveu
» w(3ivwv TcKcuo-av, syvci) tri Treica /«1 tyi y.azalv^n , Sti «//iSw; e/ TrveuaaTcc a.yuv C7UV£/«S£-
» To cvy. eyvw , to cux eaaê d-nl-A. —Êw; ycip rfl? yevvnoews , cux. epaSe tyi 7:eifa o IwsrKji
» cTi v/. CTVEupaTc; ayicv n T.apBivcg (7uveXa[3£, xat crapSevo; pEf/.ew.xe ; loseph quidevi sermoni
>> ungrli crediderat dieentis , ex Spirilu samio conccjnsse virgincm , non tamcn experientia cogno-
X sccbal rirgincm illam csse , doncc jicprril. Tunc enim videns cam sine dolore parienlem, cog-
>> novil cxpcricnlia , dcprelicnditqiic eam vere cx Spirilu sancto concepisse.—Non cognoscebat
>•
signiftcat non sciebat.-~rsque ad nalivilatem non cognosecbat cxpericnlia loscph de Spirilu san-
>> cto virginem concepisse , ac virgincm pcrmansisse. >>
6. lum ut ad Hilarium redeamus , eius quidem -'Sententia , saltem in postremis verbis, ab
aUegatorum a nobis patrum expositione discrepat : hi enim , ante partum non cognitam , id est ag-
nitam, qualis esscl, Mariam dicunt: post partum autem virgineum, el post miraaila, lum de-
mum abs losepho dignitatem Mariae cognitam. Yerumtamen in hoc praedicti omnes cum Hilario
congruunt, ul verbum cognoscerc , 7ion de notitia ct usu carnali, sed de nolitia sjyiritali intel-
ligant : in quo sane sensu cardo omnis nobilissimae interprelntionis rerliiur. Ula aulem paulo
admirabilior sentenliu Hilarii , dr. lucido quasi vclamine Mariam anlc partum obvolvente ,
ab eius-
que cognilione loscphum veluti 2>rohibenlc , divum verte Thomam , ut alios omittamus , noninvitum
suffragatorem nactaest; a quo satis probabilis opinio appellalur. Atque haudscio, anhucfor-
iassc respiciant Cassiodori de Hilario verba inst. div. lilt. cap. 18. Hilarius piclaviensis urbis
" episcopus, nimia profunditate subtilis , et cautissimus di.^tputalor , iilla.<:que divinarum scriptura-
» rum abyssos in medium reverenter adducens. >>
1 . IXcliquum esl, ut auctori pracfalionis maurinae ad Hilarium (quem Pelrum Coulanlium

fuissc scitnus ) respondcamus ,
qui cap. III, ubi de operibus cius agit quae exciderunt ,
ila scribil
" Neque magis ctun Hikirii locutione consentit homitia in inilium Mallhaci Hilario iu vaticano
> ms. 1-267. luhvripia cum hoc initio : Satis auxie satisque trepidanter , cur sanctissimus
;,
DE S. IIILARII SCRIPTIS ALIOUOT. 'n .j>
>' Matlhaeus tali usus sit principio, exponere aggrcdior : qnacquc claudUur his rrrhis : qua-
» tcnus auteni cxcitata sit haec gencratio per apostolos , satis ut opinor in quaestionc ge-
X nerationuni discussum est et ostensum. » Af/e vcro priino qitidem fril/itur in codicis niimcro
Coutanlius; nihil cnim prorsus Hilario inscribilur in codice vat. 1'2G7, quem inspeximus , scd tantuni
in codice vat. 4222, quo nos utimur. Praeterea diversum citat inilium fmcmque scrmonis Coutantius
qunmquam reapse vcrt)a ab eo laudata, in noslro sermone sunt n. ^. et 7. Neque pulo Coutantium
(quem Romam numquam venisse , ex cius vila satis comperio) totum vidisse scrmoncm ; alioqui proli-
xius accuratiusque de eo locuturus erat. Immo vix dubito, quin saltem in liilurii appcndice (ut solenf
maurini editores , ct ipse Coutantius) scripto huic locum fuisset adsiynaturus. Et cerlc non lcrjit in
hoc sermone Coutantius locum a Catena aurca , a Glossa veterc , ct a divo Thorna laudatum ; ficri
enim non potuissct ,

quin has saltem rcfutasset aut elevasset auctoritafes , si ipsc scripti authentiam
oppugnandam censebat. Uno nititur arrjumento stili Coutantius, fjuem alienum. ab hilariano cxistimat.
Atqui hoc est saepe inbecillum , ut scimus , argumentum inter ea quae pro vel crmtra , in ferenrlo
de libris iudicio adhibcntur. Quin adeo si fortc Coutantius totum non vidit sermoncm, sed ex
aliena iwtius relalirmc cognovit (puta sodalium suorum religiosorum Roniac dcfjentium) sententia
([uidem Coutantii non csl, scd cuiusUlct eum pcr littcras cdocentis. Haec nos ncccssario doclissimi
Coutantii adfirmationi reverenter opposuimus ; quamquam ne nos quiflem irretractabilem sententiam
proferre praesumimus . Eatenus enim Hilario auctori favemvs , quatenus id pati videbitur veritas
cui nihil umquam anteponere fas est; cuius mei dicti mcmores lectores criticos csse rogo 1).
8. Superest iam , ut aliud adhuc Hilarii scriptum sane lubenler ex valicanis cotlicibus excite-
inus. A pictaviensi Hilario sacros hymnos fuisse composilos , certissimi testes sunt S. Hieronymus
de viris ill. cap. iOO, nec non in pracf. ad lib. II. commenlarii in ep. ad Gal. Ilem S. Isidorus
Offic. lib. I. cap. G, cuius verba praecipuc merentur rcferri. « Hilarius gallus, cpiscopus picta-
» viensis , eloquentia conspicuus , hymnorum carmine floruit primus. •• Denique tjuariu^n Conci-
lium tolctanum can. 13; quos locos iam recUavit Coutantius praef. ad Hilariurn n. 20. Sed enim
gravis fit reprehensio a Fauslino Arevalo in Dissert. de hymnis eccL, quam hispanicae hjmno-
diae praeposuit, ubi p. 52. n. 6. sic lorjuitur. " Benedictini editores operum sancti Hilarii ne-
•• gligcntiae arguendi sunt , (juod hymnos eius ex legifimis monumentis colligere omiserint. •>
Uevera
benedictinus eflitorjjoutantius unicum posuit circa tomi II. calcem Hilarii hymnum , fjui dicitur
matutinus. Videlicet genuinrm illam , teste Fortunaio, ad Apram 1) filiam epistolatn concludebat
Hilarius duplici hymno matutino , et serotino sapphico , ut ait in dictae ejnstolae fine : « interim
» tibi hymnum matutinum et serotinum misi: >• quem postremum excidisse adfirmabut Couiantius
T. II. col. 523. ed. Veron. Attamen idem postea col. 530. post meliorem notitiam Roma , ut
puto , acceptam sic de serotino hymno scribebat. <• In ms. alids Card. Sirleli, tum Altempsensis
•• bibliothecae , nunc Card Ottoboni , hynmum matutinum serjuitur alter prolixior ,
qui serotinus
•• exislimari possit, in suj)eriore ad Apram epislrjla memoratus. Certe in serolinum tcmjms ap-
f; In mediolanensi codice hibliothecae ainl)rosia- Il>i(lei)i B. coeperlmus , cod. ceperimus. Item 7.

nae litt, S 5'J.ord; siip.duliita\i nuper, propter quae- in anat/iemnte , cod. anat/iema. Ibidem iO. pcr-
dam milii olim adiiotata indicia , num(|tiid esset Hi- turljat retigirmis , cod. pfrtur/tet re/igiosis. Col. 52!).
incognituin. iJeinde tamen a praeclaro illoruiii
larii A. 10. ut-dcstijiarem , cod. et-dcstiuare. Col. •'>20.
codicum Custode monitus fui, niliil id aliud esse quim Ai 3. conscientia , cod. crmstantia. Causa vero iuihi
lihrum de synodis, cuius nonnullas varietates mit- dubitandi fuit, quod ibi ad col. j18. insertuiii erat
tebat , eollato codice cum editione veronensi T. II. ahsurde a hibliopego foliuin alienum cuius apojzra- ,
ubi col. .512.D. 10. scandalum , cod. scandalo. pliuin ad me missuni comperi esse fraginentum ex
Col. 513. A.U.Jrii, cod. ariani. Ibideni B. 8. f/e- .S. Innocenlii PP. I. epistola , quae est 183. inter
creverunt, cod. decernunt. Col. 515. B. 2. dicis ,
augustinianas.
cod. dices. Co\. 516. B. 9. Eustathi , cod. Eustasi. 2; Frettis melioribus aucl(;ritatibus .Ipruin malo
col.517. A. 9. quiescentes , cod. qiiiescente.f iam. dicere quam .tlram.
,
i76 DISSERTATIO
« prime convenit. Ab astrix cnitn cxordium ducit: eslqiie gcneralis quaedam confessio animi, qui
" lasciviae , superbiae , invidiae , discordiae , inanis gloriae, gulae , ac gestientis laetitiae vitiis
» se impetitum ingemiscens , utia Dei misericordia , ('.hristiqiie meritis frettis veniam precatur.
» Praelerca arianac haeresis tempora in hoc sapil ,
quud fidclem animum professiis , Arium ac
» SabelUum nominatim detesiatur , nec ullum his addit haereticum ad complcndos ver- , nisi forte
>• sus Simonem magum. Tamen dictio non videtur Hilario digna. Ubique versuum rnensura , syl-
» laharum potius quam pedum numero terminatur. El cum sermo deberet esse feminini generis,
» si a fdia cimendHs cssct hic hymnus, ubique cst masculini. Ex initio et fine iudicet lcctor ,
quid
» de hymno reliquo sctitiendum sit. » Scribit deinde Coutantius primas duas hymni strophas , to-
tidcmque postretnas. Has 2'orro quatuor strop/ias iticaute , iamquatn si hijmtms iotus ex his consta—
ret, in Hilarii edilione virccburgensi T. IV. p. 2. Oberlhnrus posuit ; qui ctiatn cum Alcuino
et priscis nonnullis hijmnutn quoque gloria Iq excelsis pariitn adscribere vull Hilario.
9. Age vero nos hunc scrotinutn Hilarii hytnnutn iti ottoboniano vat.cod. Ihl. f. 142. b. fe-
iiciter vestigantes nuper invenimus. Nunc autem p)Ost recitatum ingenue de eo Coutatilii iudi-
ciutn, superest ut id ipsum debita cutn modesiia refulemiis. I. Gravissimum hic hytnnus sero-
tinus habet ab ipso auctore testimonium , ut suprascripta Hilarii rerba declarant. 2. In nostro
ottob. codice scribitur epislola ad Ajtram , ibidemquc statim hi diio hymtii matutinus et serotinus
subtexuntur , uti reapse in Hilarii autographo epistolae ad Apratn cxtiterunt. 3. Quod dictionem esse
Hilario dignatn , vix aut nc vix quidctn adsentiatur Coutantius , id me magnoperc non movet, qui
praeccdeidetn malutinum , Coutantio ipsi minime suspectum , haud tnaiorc prorstis aitn venustate
dictatum video : itnmo serotini dictioncm matutino pacne praetuleritn . 4. Accuratas metri regulas
iii christiatiis poetis non csse exquirendas , docti omnes sciunt ; qua super re consulcre licet Are-
valutn de hymti. cccl. cap. 24. S. Ambrosius ipsc dc sacris scriptis in commentario ad Ltic. lib. II.
42. sic aiebat: « ncgligere verba dcbemus, spectare mysteria. » 5. isequaqvam , ut piiiat Coufan-
tius , Sitnonem magum memorat ob compkndos versus Hilarius, quod in gravi auctore tion est
praesumendutn ; sed in Simone Simonianos intelligit ,

quorum secta diu lateque pcrduravit , vt
haereseon scriptores narrant. Ceteroqui grunnientem dicit apte Simoncm proptcr libidines, in qui-
bus se iamquam immunda sucs volutabat, et propter focda ab co instituta mysleria , de quibiis
in haeresi XY/. Epiphanius. G. Quod demutn in serotino hymno vfatur niasculino genere Hila-
rius , ea propemodum frivola Coutatitii obiectio cst. Utique enim mittebai hunc hytnnum ud fi-
liam Hilarius, sed tamcn eundem, aeque ac ceteros hymtios , christianis omnibus idoneutn cssc
volebat; ct ipse in pritnis cum auctor , pro sua animi dimissione ut jnilo , recitabat. I\'ontie ci
ceteras Ecclesiae preces ,

quamquam masculino getiere expressas , uterque Christianorum scxus
quotidiano usu frcqueniatl
10. Igilur ex toto hymnorum Hilarii libro , ut diserte appellat Hieronymus ,

quatuor salletn
nobis reliqui hymtii sunt 1. Matuiinus. 2. Serotinus ,
quetn nunc cdimus. 3. 1)e CJtristi vita , apud
R. Thomasium opp. T. II. in hymnario p. 405: hjinaum dicat turba fratrum ,
^w* hymtius ha-
bct testimotiium ab Hincmaro lib. de non trina deitate ,

quemque insignis criticus Yitus luvenatius
peculiari dissertatione Hilario vindicaturus crat, ieste Arevalo dehymn eccl. p. ^l. not. b. Quar-
tus de epiphania apud eutidetn Thomasiutn p. 358: lam veinhii ovaamm , sutnptus ex collectione
poelarum christianorum Georgii Fabricii chetnnicensis Mitto autem quod hyinnutn quoque te Deum
laudamus nonnulli codices , etiam vaticani , Hilario dant. Et quidein Abbo floriacensis ( auctor sae-
culi X.) a nobis editus class. AA. T. V. p. 346. ex codice olim pithoeano, jtostea Reginae svccae
sic scribit : « In Dei palinodia ,
quatn composuit Hilarius pictavicnsis , non iuxta quorumdam
crrorcm suscepisti , sed potius suscepturus , lcgendum est: tu ad liberaudum suscepturus ho-
minem. ISe quis vcro tnirctur dcsideratam aliquatcnus dHigentiain Maurinorutn in Hilario , au-
,
DE S. HILARII SCRIPTIS ALIQCOT. 477

dia7)ius adhuc Arevalum de inaurina quoque S. Ambrosii editione similiter loquentem. op. cit.
p. 26. « Maurini, inquit , in hymnis edcndis nimium j)arci ac rcligiosi fuerunt; et testimonia
» Bedae et Hincmari rhemensis ,

quosdam sancti Ambrosii hymnos lauduntium, uut ignorarunt
» aut contempserunt. » Sic Arevalus. At ego Maurinos facilius putem non habuisse prae ocuUs
ea testimonia, quam tantopere contempsisse , ut ne mentione quidem, nedum refutatione , digna
putaverint. Interim moneo, ceteris quos Arevalus ac B. Thomasius nominant Ambrosii hynmos
addendum esse alium de Trinitate incipientem : omnia terna YJgent , ut docel cafalogus codicum
casincnsium a nobis partim vulgatus in Spicil. rom. T. V. p. 222. Nunc in novissima apud
Gallos S. Hilarii editione coUectos demutn, quantum licuit, S. Ambrosii hymnos audio. Quam-
quam et ante hoc iempus bene de hymnis Ambrosii meritus fuerat in operum suorum tomo secundo
B. Thomasius.
I. TR.4CTATUS SANCTI HILARII EPISCOPI.
I . J\ ransmigratione
tra Babylonis iisque ad Christiim generationes quat- ^^l:,"^^-
tuordecim dicuntur, et tredecim inveniuntur. Huius rei ratio nobis exponen-

da est. Quaestio haec generationum iuxta regulae rationem solvitur, Scribi-
tur in lege , ut si defunctus fuerit quis sine fihis , frater aut proximus eius
uxorem ipsius, ut sviscitet semen in nomine defuncti. Est ergo lo-
accipiat
seph duorum filius iinius iuxta carnem, id est lacob et alterius iuxta
, ;
legem id est Heli. lacob cum esset proximus accepit uxorem Heli a) et
, , ,
generavit losejih. Idcirco Matthaeus enumerans generationes , fihum dicit

lacob Lucas eum, iuxta legem scril)ens evangelium, servans regulae suae
;
rationem filium dicit Heli iuxta illud videlicet quod iam dudum in lege
, ;
fuerat praeceptum , ut in nomine defuncti

qui sine filiis excesserat susci- ,
,
taretur semen , deputabatur in nomine defuncti filius sicut hic loseph ;
deputatur filius Heli. Sed veritatis imaginabat lex personam. Ubi ergo com-
pletum est, imago percurrens abscessit, et veritas loco suo fixa stetit. Igi-
tur ut plenius ostendatur, nulhim in nomine defuncti suscitatum nisi ei ,
cui res parabatur, lacob genuit fihum ; et non enm nominavit HeH , sed
loseph.
2. Superest nunc ut intellegamus, apostolos omnes quasi unum virum,
qui fratres a Doinino sunt appellati , iam non dieam vos servos sed fra-
tres accipientes ecclesiam post mortem Domini
, id est post eins passio- ,
nem. Et vere suscitatus est ab feis filius in nomine defuncti, id est Christi,
populus Christianorum qui vere ex defiincti nomine nominatur. jMatthaeus
,
evangelium sic incipit « Uber generationis lesii Christi filii David

: filii ,
» Abraham. » David Christum dicit ol) hoc qiiia multis in locis idem ,
Christus dictus est David i): vel quia Maria ex eadem tribu et loseph fuerit,
id est de tri])u luda unde et David. Idcirco et Chiistus verus et aeternus
,
lex nominatur vel dicitur David. Multi voluiit, generationem quam enu- ,
merat Matthaeus deputari loseph et generationcm quam enumerat Lu-

, ;
") Cod. eiiis. Sed h'i-li intelllgitur, et ila scribeiidura fuit.
1} Sic apud S. Cyrilluiu coinm. in ps. XXXII. I. et XCVI. I. in liac nostra l)lbliotlieca T. III.
,,
478 TRACTATITS I.
cas , deputari Mariae ; ut quia caput mulieris vir clicitur , viro etiam eius-
dem i;eueratio uuucupetur. Sed hoc regulae non convenit vel quaestioni ,
quae est superius: idest, ubi generationum ratio demonstratur, verissime

solutum est i). Ut superius dictum David Christum sic David
est filium ,
sic Abraham , sic Adam , sic Dei. Quia ab Adam decurrens generatio per-
venit ad Al)raham ab Abraham ad David regeni ut superius dictum
; et ,
est ; ostendit aeternum regem Ghristum, sicuti prophetae dixe-

verum et
runt. Ut autem intellegi manifestius possit cur bidas cum esset quarto ,
loco natus acceperit benedictionem

, et non primitivus natus, haec ratio ,
i. »7. b. fuit. Cum sit mos in lege non ahum accipere benedictionem nisi qui ma- ,
ior natu sit, et qui halieat promogenita , Rulien primogenitus illa ratione
non concubinam patris. Simeon et Levi illa ra-
accepit, quia incestaverat
tione quia cum indigne ferrent stuprum Dinae sorori suae illatum ab
,
Emor et Sichem circumcisos civitatis viros et in dolore constitutos gla-

, ,
,
diis interfecerunt. Quo facto his non contuht benedictionem quae datur ,
,
ludae quarto loco nato propter iUum numerum

,
quo Salvator propter :
,
historiam et legem et prophetiam venerat, qui solus benedictionem totam

habet : sicuti ludas ,
qui quartus fuit , acce|)it benedictionem ,
qui leo
et catulus leonis est dictus. lam tunc Christus ob potentiam leo dictus
qui victor et triumphator diaboli , etiam ipsius moitis inveuitur.
3. cur sanctissimus Matthaeus tali
Satis anxie satisque trepidanter 2) ,
usus sit exponere aggredior 3). Ait namque: ccliber generationis

principio ,
» lesu Chisti filii David fdii Abrahae. » Quaeritur ergo principii istius ,
ratio quare sic coeperit cum Lucas praemissa quadam oratione coeperit
, ,
evangelium conscrlbere. Sed quia vetcrum scripturarum series studens no-

vitati et quaecumque vetus testamentum singulariter continet
, novum ,
ipsa veritatis ratione adimplevit iam dudum euim fuerat per sanctlssimum ;
•Ps. XXXIX e. David ita praenuntiatum *: in capite libri scriptum est de me non inme- ;
rito sanctus Matthaeus ita praefatus est dicendo : liber generationis lesu
Christi ; hoc est , in capite libri scriptum est de me 4)- Quod Spiritus futu-
rum sciens , dicebat librum evangelii ,
qui nativitatem filii Dei contineret.
Vel quia Hebraei Christiun venturum manifeste sciunt , vel quia iam venisse
non credunt, idcirco tali principio Matthaeus utitur dicendo: liber gene-
rationis lesu Christi , et cetera. Illa igitur ratione filius dicitur David, quia
ex prosapia David ,
per virginem Mariam erat venturus. Hic est quem
• Gun. xLix. 1) sanctissimus lacob in benedictione ludae demonstrans *, leonem et catulum
• Dtui. xvin. leonis dixit. .Et Moyses sanctissimus ait *: « Prophetam vobis suscitabit do-
1) Scilicet in parte adliuc amissa aut latente pio- 3! Verba haec a Coutantio relata diximus p.474.fin.
oemii liilariani in Mattliaeum. 4) Satis ionga nec perspicua periodus , ut aliae
2) Similiter Hilarius de Trin. II. 12. ubi de Filii interdum Itatjue meritoS. Hieronymus LVHI. epist.
generatione ; aesliio , differor , hebesco , et iinde 10. aiebat: sanctus Hdarius longis interdum pe-
incipiam nescio. Propterca fortasse in loco superius riodis involvitur , et a lectione fralrum simplicio-
citato dictus fuit a Cassiodoro Uilarius cdutifsimus rim procnt e.ft. Praeterea code.v vaticanus, barba-
disputator. rico saeculo scriplus ,
gravibus mendis nou caret.
,,
S. inLARIl EPISCOPI. 119
» minus Deus vester de fratiibus vestris. Hunc sicut nie audietis. Erit au-
5) tem, quaecumque aninia non audierit prophetani illuin eradlcahitur de ,
» populo suo *. Vel quia Esaias Einmamdielem id est nobiscum Deus, per ,
» virginem venturum dixerit. Et Hieremias : hic Deus noster, et non repu-

>>
tabitur ahus. In terra visus est, et cum hominibus conversatus est. *»
4. Ideo ergo Hebraeis occurritur, ut quem venire sperant , iam venisse

certo certius eis demonstraretur. Et ideo ne sit aliqua excusatio , tah prin-
cipio sanetissimus Matthaeus utitur: hber generationis lesu Christi lihi Da-
vid ; quia sic venturus per pro-
carnalem scihcet generationem describens ,
phetas est annuntiatus ex David. Quia virgo Maria per traducem

, id est
veniens David non inmerito ait propheta *: virga ex radice lessae, et flos
,
de radice eius ascendet. Virga, Marla flos ex virga Cliristus dominus ; ,

,
fihus Abraham. Prius enim quam circumcideretur Abraham credidit Deo, ,
sicut scriptura testatur * credidit Abraham Deo, et reputatum est ei ad

:
iustitiam. Ergo Abraham iustiis qui credendo paler lidei invenitur. De- , ,
nique ad eius contubernium et sinum omnes fldeles inveniuntur. Quod au-

tem ait fihi David, fihi Abraliam Christus dominus noster, quia per Abra-
: ;
ham; ex tribu Iiida, quia per David, decurrentibus generationibus ex Maria ,
virgine carnein accepit. Idcirco dicitur fihus David, ut per prophetas idem
fihus Dei dicitur David , et David fihus Abrahae , a quo generationum pro-
pter iustitiam a sanctissimo Matthaeo sumitur principium. Ergo quia iustus
est fihus Dei ,
qui iuste iudicat , et iustitiam dihgit, et rex est perpetuiis ,
merito generationem secunduin carnem sanctissimus Matthaeus ab Abra-

ham exorsus est. Sed quia per traducem et David regis fecit mentionem ,
ostendit fihum Dei lesum Christum et regem merito eius iustitiae et ; ,
regalis secundum carnem progenies ascriliitur.

5. Decursis igitur generationibus Matthaeus et ostensis, rursus recapi-
tulat dicendo: « ab Abraham usqiie ad David generationes quattuordecim.

)) Et a David usque ad transmigrationem Babylonis generationes quattuor- ,
» decim. Et a transmigratione, Babylonis usque ad Christum generationes ,
» quattuordecim. » Facit tres ordines ter deciisquartus i), quo fiiint qua-
draginta duo. Non sine ratione hoc scripsisse invenitur ; sed dihgeiitius
ratio stih eius recpiisita , et magna cum sonicitiidine disciissa 2), ordinum
factoruni noljis mysterium athuvante Deo patefiet; testimoniis scihcet ad
hanc 3) rem pertinentibus contractis et perqiiisitis. In parabola enim seminis
boni invenimus per eundem IMatthaeum enuntiatum incipientem scihcet ,
a centesimo fructu ad sexagesimum et a sexagesimo ad tricesimum qui ,

,
sunt ordines tres. Qui ordines hactenus simpliciter accipiendi siint. Ccn-
tesimus fructus ,
perfecta fides , ut centenario Abrahae , id est patri fidei
1) Aniniadvertaiiius vocabulum decusqnartiis , nimia profunditale stibtilis.

quod est evidens in codice , ( nisi inendum libra- 3) Abbinc ob niale coinpactum codicem regrc- ,
rii est) pro dedmits f/iiarius. diendum nobis fuit ad fol. 24. b. ubi tractatus
2) Hilarius , teste Cassiodoro ut iain dixinius , continuabatur.
,
,
480 TRACTATCS I.
natiis slt Isaac. Vel qula centum i) in manu dextera tenentur, quod eat
dextri lateris , iu qua parte agni collocati inveniuntur a pastore. Ideo ergo
ab Abraham incipit qui est pater fidei generationes enarrare. Sexagesimus
, ,
autem fj-uctus, secundus ordo est virginum. Ordo enim primus usque ad
David secundus vero ordo a David usque ad transmigrationem. jMerito
:
ergo a David ordo virginum declaratur in sexagesinô scilicet fructu ,
quia virgo Maria ex David de qua dominus noster Cliristus carnem acce- ,
pit. Tricesimus autem fructus ordini tertio conveniens a transmigratione ,
Babylonis ad Christum; ideo quia Christus dominus et Deus noster ut ,
ait Lucas evangelista « et ipse lesus erat incipiens fere annorum triginta
» ut a) putabatur esse fiUus loseph. » Quibus annis passus est dominus
noster lesus Christus.
6. Videmus ergo haec omnia spiritaUter in fiho Dei , Deo ac domino
nostro deputari in quo perfecta iustitia et
, , virtus invenitur consummata.
Et quia sanctissimus Mattiiaeus , descensionem filii Dei nititur insinuare
e caehs ad terram quando dignatus est nostri causa venire et hominem
, ,
induere numero ad tricesimum pervenit id est a ma-

, ideo a centesimo ,
iori summa ad minorem hoc est de caeHs ex illa gloria ad hominis cor- , ,
pus induendum descendisse fihum Dei demonstrat. Et ideo a centesimo ad

sexagesimum de caelo veniens ad virgincm per quam editus ad tricena- ,
rium numerum veniens annorum quo tempore passus est. Lucas 2) autem ,
evangelista passionem eius et ascensionem et ad dexteram patris sessionem ,
a tricesimo numerans fructu quot annorum passus est et ad sexagesinunn ,

;
veniens quod est caro virginaHs incorrupta

, quam Dominus ab inferis ;
suscitans secum pertuht ad caelos. Centesimi autem fructus adim])letio

,
fidehs et martyrii Christi cum virtute et potentia perfecta ad dexteram

, ,
patris consedisse manifestum est. Non inmerito et Liicas evangehsta ge- ,
nerationes a Christo rursum per losepli pumerans id est al) homine usque ,
ad Deum perveniens verissime eius ascensionem demonstrans a loseph , ,
per David et Abraham et per Adam usque ad Deum b) pervenit. Et ,
quem dixerat fihum, ut c) putabatur esse loseph hunc dicit fihum esse , ;
Dei. Igitur quia fides vel martyrium quod est centesimus fructus et ,
;
virginitas, sexagesimus; et tricesinuis virtus; omnia haec per gradus, quos ,
diximus in fiho Dei qui in omnibus utpote Deus, perfectus invenitur

, , ,
conveniunt et concurrunt. Quod autem Matthaeus a centesiino ad sexage-

simum , et inde ad tricesimum decurrit , descensionem doinini nostri lesu
Christi ostendit quippe qui iuxta carnem nativitatem eius descripserit.
,
Lucas fl) autein quod a tricesimo ad sexagesinuun et inde ad centesimum ,
percurrit demonstrat ut superius dictum est passionem id est virtutem

, ,
,
,
qua diabolum vicit per crucem et incontaminatam carnem quain resuscita- ,
a) Cod. quoU. — Cod. Chrislum. — c) Rursus cod. quod. —

b) Cod. Maicus. (I)
fl) Respicit ad parabolam pastoris boni , qui iia- .^farciis autem quod a trice.tinio etc. Sed Uica.i
bebat centum oves. ulrubique scriliendum fuisse, et anuinuensis alucina-
2) Cod. inendose .Marcu.^ ; et sic rursus inferius tioueni nunc corrigendani ,
quis d:ibilet?
, ,
S. HILARII EPISCOPI. 4(S(
tani rursnm ascendere ad

iniposuerit in caelis; et ideo a niinori siimma,
niaiorem numeruin invenitur; non inmerito ut supra exposuimus acjuilae , ,
gerit imaginem i), qua eum ad caelum volasse deinonstrat. Et quia tres
ordines nnmerantur de friictibus, de quibus breviter demonstravinuis, tres
etiam ordines in generationibus demonstrantur, et numero certo ascribun-
tur. Qnique tres ordines generationum et seminum, sine dubio trinitatem
j)atris et fiHi et spiritus sancti demonstrant.
Sed quia novissima summa, qiiam a ti-ansmigratione Babylonis usqne ad
7.
Christum dixerat, generationes qnattuordecim inveniuntur scrupulum quod- ,
dam legentibus incutit quasi Matthaeus vel mendacii reus vel subtractor
,
,
unius arguatur cum j^raescriptus numerus non totus inveniatur. Ideo ne-
,
cesse est hoc quoque omni diUgentia exponere ac discutere et veritatem ,
patefacere. Ergo quia numerus nnius generationis facit nobis quaestionem

cum quattuordecim dicuntur et tredecim inveniuntur spiritalis intellectus , ,
invenit istam generationem quae in numero non invenitur. Dinumeratis ,
scilicet geneiâtionibus iuxta carnem una inde ad simplicem intellectum ,
invenitur esse subtracta ; sed , ut dixi , sjjiritali intellectu numero conve-

niente significantur. Et sic incipit veritas evangelistae, cui nec mentiri nec
fallere Hcet , tota hice clarescere. Dicit igitur, usque ad Christum gene-
rationes quattuordecim ; et tredecim inveniuntur. Sequitur spiritalis gene-
ratio ,
numeretur inter carnales non tamen in eo numero in-
quae licet ,
veniatur. Sic enim decet ut ea generatio quae de saeculo non est 2), cum ,
saeculi generationil)us non inveniatur. Quartadecima spiritahs est, de qua

sic rettulit dicendo Christi autem generatio sic erat. Christi autem gene-
:
ratio ecclesia intelligitur. Et merito David ait * Deus autem in generatione : 'ps. xm. 6.
iusta est. Haec generatio Christl id est ecclesia, in qua fillus Dei per- ,
nianere invenitur. Jgitur quia ecclesia Dei spiritali nativitate renata, in sae-
culo non est , habens scilicet conversationem caelestein, quam Salomon
in nave figuiâns ait *, inter se naves in jielago natantes non cognoscere ; -sap. v. 10.
id est conversationem vel generationem ecclesiae in saeculo non jjosse rep-

jieriri ; siquidem actus eius et nativitas sit sjiiritalis; et ideo generatio iu-
sta , in qua filius Dei consistit, ecclesia est ; de qua dictum est : Christi
autem generatio sic erat. Quatenus autem excitata sit haec generatio post
ajiostolos , satis ut opinor , in quaestione generationum discussum est et
ostensnm *. • n. 2.
8. « Cum esset disponsata * mater eius Maria Iosej)h , ante quam conveui- 'iiarad.rf/.
1) De varieiate: qua veteres syiiiboliea animalia co , leonfiin lohannl trlliucrunl etc. ?:t quidem Ire-
Evaneelistis adsign?runt, insisnis est .S. .Augustini naeus, quem aiii Graeci sequuntur, de haer. lib. III.
locus de consensu Evangelistarum lib. I. n. 9. .V//n' cai). II. lolianni leoneni .Alarco aquilam tribuit.
,
vklentur, qui e.v apocalijpsi illa quatuor anima- Porro lieic quoque videnuis mutilum esse hune Hi-
lia ad intelligendos quatuor evangelistas inter- larii tractalum , seu prooemium in !\latth., quia de-
pretati sunt , probahilius aliquid adtendisse illi sunt nonnulla ,
quae se ait supra exposuisse.
qui leonem in Matthaeo , hominem in Mnrco , vi- 2) Sic fere Hilarius comm. in Matth. cap. I. 3.
Inhan in Luca, aquilam
lohanne intellexeriint;
in ultimam , seu XIV, generationem dicens illam ae-
quam iUi qui hominem Mutthaeo aquilam Mar- , ternam Christi.
61
,:
482 TRACTATUS I.
» rent , inventa est in ntero habens de Spiritu sancto. « Hanc igitur cou-
ceptionem Mariae futurani sanctissinuis Esaias proplieta plenissinie retulit
Ms. vii. 11. (lirendo *: of ipse Dominus dahit signuin : concipiet virgo in utero , et pa-
« riet filium , et vocabitur Kinnianuliel. iNon immerito
Lucas evangelista
eundeni partuin describens iiitiiriun angeli Gabrihelis interventum plenis- ,
sime demonstravit dicens « eodein tempore missus est Gabrihel angelus

:
»in civitatem Galilaeae , cui nomen erat Nazareth , ad virginem disponsa-

» tam viro , cui nomen erat loseph , de domo David , et nomen virginis
» Maria. Et ingressus ad eam angelus Domini , benedixit eam , et dixit
•iiacodi.pro). » illi : abc *, gratia plena , Doininus tecum , benedicta tu inter mulieres.
» ]psa aiitem ut vidit eum , obstiipuit in introitu eius , et erat cogitans
» quod sic benedixit eaiu. Et ait illi angeliis Domini : ne tinuieris, Maria ;
» invenisti enim gratiam apud Deum : ecce concipies in utero , et paries

» filium , et vocabis nomen eius lcsum. Hic erit inagnus, et filius Altissiini
» vocabitur. Et dabit dominus Deus sedein Davld patris eius et regna-

illi ,
» bit in donio lacob in aeternum, et regni eius non erit flnis. Dixit au-
» tem Maria ad angelum quomodo fiet istud quoniam virum non cog- :
,
» novi ? Et respondens angelus dixit ilii : Spiritus sanctus superveniet in

» te, et virtus Aitissimi obiiml)ral)it tibi ; ideoque quod nascetiir sauctum,
)) vocabitur filius Dei. » Cogitabat igitur loseph quid facere debeat ,
qiio-
niam nullam adhuc propter hoc monitionem angeli acceperat, sicuti ait
» loseph autem vir eius cum esset iustus et nollet eam traducere voluit , ,
w occulte dimittere eam. » Postea quam cogitata sua loseph efficere nititur,
inhibetur ab angelo. Denique ait « haec eo cogitante angelus Domini in : ,
» sonmis apparuit ei dicens loseph fili David noli timere accipere Ma- : ,
» riam eoniugem tuam quod enim ex ea nascetur de Spiritu sancto est.

;
,
» Pariet autein tilium, et vocabis nomen eius lesum ipse enim salvum fa- :
» ciet populum suum a peccatis eorum. » lesus eiiim salvator interpreta-

tur. Ergo quia erat loseph iustus, et sciens scriptum esse per prophetas
quia venturus esset salvator filius Dei ex virgine natus , nou solum credi-
dit angelo Dei dicenti , sed et iussa mox perfecit.
q. Jntroducens itaque sanctissimus ^latthaeus viigiuis partum vel con-

ceptum prophetae Esaiae usus est testimonio. Dixerat enim Deum i[)sum
,
signum daturum. Et quasi interrogatus qiiod signiun ? respondit « ecee ,

:
virgo in utero accipiet et pariet filium et cetera. Hanc per loatham i),
, ,
posteaquam septiiagiuta duo interpretes, Ptoleniaeo iiibente segregati, tain-

quam uno ore et sermone totam legem ex hebraeo in graecum interpretas-
sent sed quidam ex ludaeis adulteratores et interpolatores scripturarum
;
non virglnem sed iuvenculam fecerunt. Quod enim signum futurum dice-
letur si iuvencula conciperet ex viro ? Hoc
, natr.rae consuetudo est. Sed ,
signum Dominus repromittit quia virgo parere haberet Emmauuhelein ,
quod est nobiscum Deus. De hoe Hieremias quoque sic ait: h.ic Deus no- «.
1; Videtur sciibenduiii .\atiian ut reapse HiLirius iuitio coiinneutarii in 'Mattliaeum.

,,
S. UILARII EPISCOPI. .i83
» ster , et non i-eputabitur alius. In terra visus est, et cum honiiniljus con-
)) versatus est *». Hic est igitur Eninianuliel , nol)iscum Deus ,
qneni virgo Baruch. iii.m
Maria edidit. De qiia re quid cogitaret losepli per angeluni sine interniis- ,
sione docetur , et perficit. Denique ait « exurgens autem a somno fecit : ,
>» sicut praecepit illi angelus Domini. Et accepit coniugem suam , et non
» cognovit eam , donec peperit filium , et vocavit nomen eius lesum. »
10. Quod autein ait, non cognovit eam donec peperit , multis liaec ver-
ba, sed carnalibus dunitaxat non spiritalibus, scrupulum incutiunt quasi ,
postea quam natus sit lesus, cognoverit eam loseph quia dixit donec. Sed ,
,
quicumque sanae mentis sunt et spiritales, sic sentire non debent , ut po-
tuisset loseph vir iustus ,
qui et visiones angelorum videbat, et quid age-
ret angelo monente ediscebat , contingere Mariam , de qua didicerat filium
Dei natum ; cui etiam ut nomen lesu imponeret ,
quod est salvator , ab an-
gelo didicit. Quia fieri non poterat , ut homo iustus loseph ,
qui custos
positus ]Mariae invenitur; qui signum quod per prophetas fuerat dictum
in populo futurum cernebat ut hic Mariam libidinis causa temptaret. An- ,
gelos enim sanctis et pudicis viris semper apparuisse manifestum est. Igitur ,
nisi loseph in sanctimoniae itinere gressus firmos habuisset constitutos ,
numquam puto eum angelorum visiones videre potuisse , et qiiid agere de-
beret eorum insinuatione edidicisse. Quod utique si fuisset verum num- ,
quam profecto diceret lesus in passione constitutus ad matrem suam de lo-

hanne discipulo : « ecce fiUus tuus. Et ad ipsum lohannem : ecce mater
» tua i). Et recepit eam discipulus
apud .se ex illa die » ille
11. Constat igitur sanctissimam Mariam post editum lesum sic perman-
sisse et ei semper fuisse obsecutam
, et postea cum apostolis orationi va- ,
casse sicuti actas continet apostolorum *. « Hi omnes erant iinanimes de-

, -Act.i. h.
y> servientes orationi , cum mulieri])us, et -Maria matre lesu , et fratribus

eius. « Videmus
exceptam personam matris quae utique si mu-
etiaiu hic ,
lier eo genere ut ceterae haberetur

fuisset inter easdem dinunierata. Sed ,
quando dicit cum mulieribus et Maria matre lesu videmus Mariam prae- ,
cellere mulieribus sicuti apud Moysen et Aaron invenimus

, praecedens :
autem Maria dicebat * cantemus Domino et cetera. Ilia ratione praece-

:
, 'Exod. xv. 21
cedebat mulieres, ([uia vn-go erat. Sed et hic Maria , ex partu mulier qui- ' '
dem quantum autem ad virum expectat 2), virgo, non immerito inter mu-
,
lieresnon niimeratur, sed excipitiir et dicitiir cum nuilieribus, et .Maria , :
matre lesu. Quantiim autem ad ludaeos attinet non solum dicebant Je- ,
sum fratres et sorores habere verum etiam lesum fabri filium dicebant ,
;
ut etiam docenti se ingerere non destiterint temptantes illum « ecce fratres

» tui foris stant quaerentes loqiii tecum *. » Et alibi cum virtutum ipsius
, Miaiti, xii. »7
miracula cernerent qiiae sine dubio homo focere non posset admirantes *
, , •cod. «»»«
1) Ita loquitiir sanctus Uilarius etiain iii comraen- rjue dicente- miilier, ecce filit/s tmts ; et lohanni
tarioad Matthaeumcap. 1.4. 5; .i/rt;(ae^/ii/(«MP?i/, ecce mater tiia.
numquam in tempore passionis lohaiini apostolo 2) Ita cod. pro «pec/rtf ,
quod et aiibi in mss. sae-
transcripla essel in matrem , Domitio ad utrttm- pe vidinius.
,
48i TRACTATCS 1.
XIII «. tlicebant *: « nonne hic est lesiis fabri tiliiis , cuius fratres scitims et soro-
» res ? non intellegentes tlicta pro-
Krant ergo stupentes in inirabilibus ,
phetarum quia fihns Dei veniens taha esset facturus.

,
la. Ut ergo plenius demonstremus de sanctissimae 3Iariae i^lorificatione,

^
qnae idcirco a loseph cognosci non potuit donec [)eperit (h)miniim glo- ,
riae et totiiis potentiae habens in utero non cognoscebatur sanctissimi

, ;
Moysis cum Deo colloquentis glorificata est facies , ita ut non possent in-
tendere in eiim filii Israhel , sed velamen faciei siiae ponens ad eos lo- ,
quebatur; quanto magis sanctissima Maria agnosci vel intueri non pote-
rat quae ut thximus dominum potentiae in utero habebat id est Em-
,
,
manuhelem ? Sed plenius de hac ipsa re angelus dixit, cum ait ad Mariain :
Spiritus sanctus superveniet in te , et virtus Altissimi obumbrabit tibi. Hanc

igitur obumbrationem virtutis AUissimi , non obscuritatem sed infinitam
ciaritatem del)emus intellegere i). Sicuti enim ocuhs nostris ciim rathis solis
ii.i «od. attentiiis voluerimus intendere hebetat ,visus et nimiam oIj claritatem
*
,
fit obscuritas , nt videre omnino nequeamus sic ergo sanctissima Maria ;
claritate virtutis Altissimi obumbrata cognosci non poterat a loseph do- ,
nec pareret. Post partuin ergo hactenus , ut diximus, a loseph cognita

invenitur specie faciei, non tactu libidinis 2). Completa est quaestio genera-
tionis lesu Christi domini nostri , cui cum Patre sanctO([ue Spiritu est
gloria in saecula saeculorum. Amen.
II. TRACTATUS SANCTI HILARII EPISCGPI.
,1.ohannes sanctissimus evangelista inter omnes apostolos innior fuit.
Hunc, cum disqiiirerent apostoli (piisnam eoruin maior esset , tenuit Do-
minus dicens * quicumqiie non fuerit conversus sicut puer hic et ce-
: ,
tera. Ipse est qui super pectus Doinini recumbebat ipse est quem prae :
ceteris diligebat lesus , cui et Mariam matrem , et ipsum Mariae filinm
tradidit. Cum ergo iam scripta essent evangelia ,

per Matthaeum (piidem
et Lucain iuxta humanam nativitatem ,
qui liUcas fiierat discipiihis Pauh;
per Marcum ,
qui fuerat discipulus Petri ; et inultae iiaereses existerent
propter deitatem Filii 3); alii eum ex Maria tantummodo confitebantur ; alii
nec natum per Mariam , sed more insolito venisse dicebant. Variis igitiir
intentionibus de eius nativitate , et variis disputationibus , -prout cuiqiie
licitum erat, edisserebant. lohannes igitur novissimus coactus est evange-

lium conscribere , in quo quid filius Dei ante fuerit , et quomodo carnem
acceperit , ntraque per Spiritum sanctum diligenti moderatione componens
tali utitur principio , ut omnibus haereticis aeterniim silentium imponeret
J) Elegans vocabuli obumhrare explicatio ! 3) Haereses rnultas coiitra Filii Dei iiic;!niationeiii.
2) Hilarius in conimeutario cap. 1.9. Cognosci- iiide a priinaevis evangelii temporibus ,

coguoscere
/iir itaqice post parttwi , id esf transit in coniugis licet etiaui ex <-i\riTcf:u/.;viv Origeni adscriptoruiii
nomen. Cognoscitur enim , non admiscetur. En ut praeclara et suinnii pretii continuatione, quani a da-
sensum spiritalem noa camalem spectat Hilarius.
, , rissimo Millerlo cditorc nuper accepiinus.
,
S. UILARII EPISCOPI. 485
utpote secretorum omniuni conscius. Nam super pectus recumbere lesu ,
hoc est secreta niysteriorum et arcana omnia nosse.

ergo exponere et ostendere nativitatem primordialem iilii
2. Incipit
Dei qua de Deo Deus natus est. Quia iam dixerant Mattliaeus et Lu-
, in
cas iuxta condicionem humanam eius nativitatem lohannes ergo non tam
, ;
nativitatem Domini quam quod ante omnia saecula tiierit filius Dei , ,
enarrat. Nam propheta sanctissimus Esaias ait *: « nativitatem autem eius

5> quis enarrabit .* » Ideo ergo lohannes ostendit quid fuerit; quia et ipse
Dominus dicit ad patrem *: « honoritica me eo honore, quo fui apud te
))prius quam mundus esset » Deus sciUcet per quem facta sunt omnia. Me- ,
rito ait « in principio erat Verbum

: et Verbum erat apud Deum et , ,
•oDeus erat Verbum. Hoc erat iu principio apud Deiim. Omnia per ip-
» sum facta sunt et siue ipso factum est nihil. » Deus pater sine prin-
,
cipio est , ingenitus , innatus, qui nullo continetur loco, sed potius ipse
continet omnia : qui tantum sciri potest, quantum ipse concedere vohierit,
invisibihs , inaestimabihs. Ex hoc ergo hhus Dei inenarrabihter genitus est
ante omne principium : cpiem sic natum confitemur , ut sicut semper pa-
ter , ita semper et fihus dicatur , nulla temporis interposita ratione.
3. Quod Verbum erat apud Deum,
dixit « in principio erat Verbum, et
» et Deus Verbum.
Deus apud Deiim patrem.
erat » Verbuin, fihus Dei ; ,
« Et Verbum erat Deus. Hoc erat in principio apud Deum. » Principium

ante omnia saecula semper Deus pater et semper Deus fihus. Et ideo : ,
semper filius, quia semper pater. In principio erat Verbum Deus scihcet ,
ex Deo natus. De quo Moyses sic dicit in principio fecit Deus caehim :
et terram et cetera. Videmus igitiir eundem spiritum etiam sanctissimum

,
habuisse lohannem ([uem et Moyses. Et merito sermo eorum et sensus in ,
omnibus concordare invenitur i). Moyses ait « in principio fecit Deus cae- :
» him et terram » et per singulos dies operationem Dei demonstrat. Ve-
niens namque ad hominis fabricationem , sic rettuht dicendo. « Et dixit

» Deus faciamus hominem ad imaginem et simihtudinem nostram. Et
:
fecit Deus hominem ad imaginem et simihtudinem Dei. Hic igitur Deus
Dei fihus, qui fecit hominem; hic est de quo et lohannes ait « in prin- , :
» cipio erat Verbum et Verbum erat apud Deum, et Deus erat \ erbum. ,
» Hoc erat in principio apud Deum » fihus scihcet Deus apud Deum pa-
trem ,
per qiiem facta sunt omnia.
4- Rettuht Moyses « in principio fecit Deus caekim et terram. » lo-
:
iiannes ait : «omnia per ipsuni facta sunt, et sine ipso factum est nihil. »
Unde igitur Moyses fabricam mundi ante miha annorum quattiior poterat
enarrare , nisi ut dixi Spiritu divino instruente , singula facta descripserit .-^
Spiritus ergo sanctus indeficiens est , omnes replet , ipse integer permanet.
Sicuti lampas cum nniltae ex illa a(;cenduntur , ipsa autem integro himine
1) Hilaiius etiatii de TiiD. lib. II. IS.seî. insti- et evangelii S. loliannis. Conferatur totus ille locus
tuit quandam t'oni[)arationein inter iaitia geneseos , cuni praesenti.
::
486 TRACTATLS 11.
perseverat, sanctus ita Spiritus infundens se unicuique prout vult. Mov-

ses enim populo de accepto iugo sublato de servitute idolorum , , de su-
perstitione saeculi ubi variis desideriis ad culturani idololatriae
, deservie-
raut , ad Dei notitiam ex illa superstitione revocans ,
quia existimaljant ah
his tacta omnia quos cokierant; ideo sanctissimus Moyses populo rudi et
inscio , idolis exemplo denionstrans Deum Dei fihum omnia fecisse ait
ah ,
« in principio fecit Deus caeUim et terram. » Sicuti ergo Moyses creato-

rem et factorem mundi insinuans, ab idoHs ])opulum ad notitiam Dei ad-
duxit , sic sanctissimus lohannes haereticos omnes qui ahter atque ahter ,
de fiho Dei disputare inveniuntur , ad veram rationem revocans ostendit ,
quid ante fuerit , et quomodo veniens hominem indiierit nostrae sahitis

causa. Et ut in omnibus, perversitatibus haereticorum occurreret, taU utitur
principio ; « in principio erat Verbum , et Verbum erat apud Deum, et
» Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum. Omnia per ip-
» sum facta sunt , et sine ipso factum est nihil. Et Verbum caro factum
V est, et habitavit in nobis. Et vidimus gloriam Dei ,
gloriam quasi uni-
» geniti a j^âtre. »
5. Fihus igitur Dei ante omnia saecula ex Deo patre inenarrabiliter

genitus ,
qui principium ex Deo patre habet qui sine principio est , me-
Moh. VIII. 25. rito iuterrogatus a ludaeis quis esset , ait * : « ego principium ,
qui et
» loquor vobis. Omnia per ipsum facta sunt , et sine ipso factum est
» nihih » Per Verbum , id est per filium Dei , omnia facta , sanctissi-
mus lohannes declarat. Verbuin auteni dici Deum , Dei filium , etiam Da-
•
p.v XXXII. 6. vid cum de fabricatione caeli et terrae ac maris insinuaret, ait *: « ver-
'•Haco'!
" ^^ Domini caeli omnis vita * eorum.
lirmati sunt , et spiritus * orls eiiis
» Congreganssicut in utrem aquas maris. » Infinita enim vocabnla in tilio
Dei concurrunt quae pro loco pro tempore pio persona pro virtu-
, , , ,
tibus ab eo gestis accipiuntur. Dicitur verbum sapientia

, himen ma- , , ,
nus, brachium leo agnus vitulus, lapis

, et cetera ut diximus, pro
, , , ,
potentia et vii^tutibus in eum concurrentibus i), ipsum omnia esse inteUe-

ctum, id est hliuin Dei Deum nostrum, Deiim verum ex Deo vero fi- , ,
lium ex vero patre genitum lumen de lumine, natum ex ingenito patre ,
non factum sicut haeresis arriana 2) nititur asserere quae dicit illum fa('tum ,
ab eo , non natum ; sicut cetera elementa facta conspicimiis. Ideo ergo

sanctissimus lohannes talibus iam tunc respondit , sciens futuros in no-
vissimis temporibiis hoinines ,
quales et apostolus scribens Timotheo me-
II. Tira. III. I. minit *. « In novissimis , inquit , diebus instabunt tempora molesta homi-
,
:
1) Mirabiliter Phoebadius , Hilario contemporalis, versis appellationibus D. N. lesu Cliristo convenien-

et contra Arrianos simul pugnator, in tractatu de tihus ; nee non S. Damasus PP. carin. XI., et Orien-
fide ortiiodoxa cap. VI. Fitius vindo verbum modo , tius poeta.
rirtux ,modo modo dexfera,7nodo bra-
xapientia , 2) Vides Hilarium more solito Arrianos oppus-
chium etc. modo/ons, modo lapis modo agnus , , uantem quorum falsa doctrinade filio Dei perspicue
,
modovitiilus etc. o;);jf//a^H7-. Similiter loquitur Ni- exponitur de Trin. IV. 11, id est euni essefactu-
cetas aquileiensis a nohis editus in opusculo de di- rani perfectam, etsi non similem ceteiis facturis.
:,
S. IIILARII EPISCOPI. 487

» nes erunt se ipsos aniantes , tumidi , cupidi , superbi , et cetera. Et ite-
» runi idein ait : Erit autein teinpus ,

quando sanam doctiiuam non susti-
» nebunt , sed secundum desideria sna coacervabunt sibi niagistros scal-

)) pentes i) aures suas. Et a veritate quidem auditum sinim avertent , ad
» fabulas se convertentes. »
6. « In principio erat Verbuiii, et Verbuin erat apud Deum et Deus ,
» erat Verbum. » Hoc igitur Verbiim , id est filium ,

quaiiter Deus pater
genuerit ,
plenius retulit David ex persona patris dicens *: eructavit cor
meum verbum bonum 2), et cetera. Quod verbum .i'
nisi tilium , Deum
et dominum nostrum, per quem omnia tacta esse intellegimus , et esse eum
ci'eatorem non creaturam, auctorem scilicet totius creaturae, a quo facta
sunt oinnia. Sicuti meminit Salomon de filio Dei ex persona sapientiae di-
cens * Dominus creavit * me in principio viarum suarum in opera sua.
:
, •
coli^' y.J,"^
avil;
seJ nio
Non igitnr sic accipienduin est , creavit me ,
quasi creatiiram dixerit filium ;
sed ut videmiis creari magistratiis ad regendum imperiiiin 3) ; sic ergo filius

ad facienda omnia, opera soilicet perficienda, creatus intellegitur non quasi :
tunc natus aut factus. Utique qui creantur magistratus ipsi creantur qui ,
sunt, qui possunt regere imperinm vel administrare * non qui non sunt. ,
Filius igitur Dei ,

qui semper apud Deum patrem Deiis , in factione inundi
creatur , id est ut perficiat jn-aeponitur. Merito oiniiia per ipsum facta sunt
et sine ipso factum est nihil. Dicit et David *
: in principio terram autem
fundasti , Doinine, et opera inanuuni tuaruin siint caeli. Cuin ergo auctor
sit totiiis creaturae et factor , cur velint perversi quidam aliter ,
quamest,
de eo sentire ? Omnia jêr ipsum facta sunt , et sine ipso factum est nihil.
Quare cuin dixerit , et sine eo factum est nihil , altius et profundius est
intellegendum ,
quid sit lioc nihil ,
quod sine ipso factum refertur. San-
ctissimus Samuhel cum de idolis tiactaret , ac popuhun corriperet , ait
quae sunt nihil *. Videinus ergo idola humano arbitrio eftiecta , nihil esse. -i.ReK. xu.21
0'J9£> ;i'ai
Ideo ait : et sine ipso tactiim est niliil 4)- Wola scihcet signiticat , c[uae non
Deo auctore in mundo constituta videntur , sed errore huinano et vanis-
siina adinventione instituta ; et ipsi colendo nihil , deputati sunt.
7. Merito sequitur. « Quod autein factuin est , in ipso vita est. Et vita
» est lux honnnum , et cetera. » Nec ahbi vita , nisi in ipso , et in his
quae fecit atque constituit , ntpote ipse filiiis Dei Deus , factor omniiim
et amator. Denique ait *: « si vis ad vitam venire , fac mandata. » Mandata ^latlli.XlX. n.
igitur vel praecepta Dei si efliciantur , faciunt venire ad vitam. Vita ergo
est filiiis Dei. Si qiiis eius fecerit praecepta, veniet ad vitain , et regnabit
in vita perpetua ,
in (jua sancti oinnes glorificabuntur. Ut ergo pleniiis
intellegamus vitain filiuin Dei dici , ait sequenti sermone : « et vita erat
1) Ita idein Hilarius in ms. vat. ad liii. X. 2. fle ira Arrianos in liac nostra hibliotlieca T. IV.
Trinitate, et coutra Constantiuin n. I., niiuiruM! 3) Auiniadverte Hilarium deimperio, scilicet ro-
srn/peiites ,
\tto priirientes ,
quain lectionpm tene- mano, adhuc permanente loquentem.
l)3t etiam S. Cyprianus, ohservante Sabaterio. 4) Insenio.sa Hilarii expliratio loci evangeiici ! Cou-
2) Sic et inngnus Nvssenus in iiovo sermone confer dictuin Cnssiodoii npud iios p. 470. n. 2.
488 TRACTATUS 11.
» lux homimim et tenebrae eam non conprae-

, et lux in tenebris lucet ,
» henderunt. Veniens igitur Doniinus noster ilhuninans caecos

» moi"- , ,
tuos resuscitans et cuncta adversa de corporibns abstergens hix erat ho-

, ,
minuni quae spiritahter caeca corda illuminabat ut ocuh cordis aggre-

, ,
derentur spiritahter intueri et videre omnia possent. Erat ergo lux ho- ,
minnni vita et est hodie apud eos qui vera hde in eum credunt. Quod
,
autem ait : « et hix hicet in tenebris , et tenebrae eam non compraehen-

derunt » lucebat hix , ut diximiis , in tenebris, id est apud ludaeos cum ;
tanta miracula faceret Dominus ; et ihi mente obcaecata et obtnsa non

intellegebant ,
quia taha homo facere non posset. « Et tenebrae eam non
» conpraehenderunt. » Tenebras ipsos ludaeos dicit ,
qui in increduhtate
permanserunt , et hanc hicem conpraehendere non potuerunt. Indurati sci-
licet sensum, et ocuhs cordis caecati hicem veram perspicere non potue-,
runt. Et vere hoc est , Uix in tenebris hicet , et tenebrae eam non con-
praelienderunt.
8. « Fiiit homo missus a Deo , cui nomen erat lohannes, et cetera. »
Hic est lohannes quem Esaias prophetavit dicens * : « vox clamantis in de-
» serto ,
parate viam Domino , rectas facite semitas Dei nostri. « Et ij^se
interrogatus a sacerdotibus et levitis quis esset , ait * : « ego vox clamantis in

1) deserto. » De quo Dominns ipse *: « maior lohanne baptista inter natos
» muherum nuHus est. Lex et prophetae usque ad lohannem. » Lucas au-
tem evangelista plenissime eius nativitatem describens , ostendit hhiim Za-
chariae sacerdotis ex repromissione natum longaevis iam et aetate , confe-
ctis parentibus , sicuti et Isaac natum geneseos scriptura testatur ut , osten-
derentur omnia Deo possibilia. iMuheres igitur effoetae ,
quibus iam offl-
cium sohtiim sanguinis fuerat denegatum quippe exhausto et exsiccato ,
fonte quae steriles ad uhimain usque aetatem pervenerant partus mii-

, ,
nere accinguntur. Peperit ergo Hehsabeth fihum, de quo Zacharias pater

eius inter cetera ait : « et tu ,
puer ,
propheta Altissimi vocaberis , et ce-
» tera. In hoc mundo erat , et mundus per ipsum factus est et numdus ,
» illum non cognovit. » Licet mundus per ipsum factus referatur et oninia ,
quae in eo sunt ; sed proprie mundum illam terram , ludaeorum di-

id est
cit , ad quos venerat , a quibus cognitus non est. Ceterae autem gentes
velut locustae aut pulvis , vel certe ut gutta sitiilae aestimatae, in qiiibus
nuha adhuc cognitio Dei habebatur, idola colentes , in nihiliim erant de-
putatae. Proprie mundum illos dicit , ubi lex Dei , ubi notitia , ubi pro-
phetia habebatur.
,
9. Et merito sequenti sermone ait: «in sua propria venit, et sui eum non
» receperunt. » Proprii enim habebantur Iiidaei iit dicit apostohis * ex , :
quibus est Christus secundum carnem qui est Deus benedictus in saecula. ,
In sua propria qiiippe quos de Aegypto tantis miracuhs effectis a servi-

;
tute hberaverat quos in deserto manna paverat, quos in teira.'!i repromis-

,
sionis induxerat ad quos prophetarum ore semper fuerai loqt: itus. Ipse
,
S. IIILARII EPISCOPI. 489
veniens iuxta vocem prophetarum , faciens in populo niirabilia , a suis non

est receptus et sui eum ;
inquit non receperunt. Ille scilicet populus
, ,
,
qui filii nomine fuerat appellatus ut ait Esaias * « filios gentii et exaltavi , : ,
"'» '•
» ipsi autem spreverunt me. » Merito ergo dicit, in sua propria venit, ut-
pote ad filios. Et sui illum non receperunt, hoc
est ludaei. Et ipsum est:
ipsi autem spreverunt me. Quotquot enim receperunt eum, dedit eis po-
«
» testatem filios Dei lieri, credentibus in nomine eius. » Videmus hic aham
gentem id est quae ex omnil)us nationibus effici habebat una gens id

, ,
est spiritalis credens in eum spiritalem habens conversationem. ,
10. Et merito ait « qui non ex sanguinibus, neque ex

: vohintate car-
» nis, neque ex voluntate viri sed ex Deo nati sunt. » De quibus su- ,
perius iani tractatum est qui ex repromissione sunt nati ;

quique de ef- ,
foetis muheribus editi inveniuntur ut Isaac cuius typus ad populum , ,
futurum christianum spiritalem pertinebat. Merito ait qui non ex san- :
guinibus, id est de muheribus quibus sohta mensibus suis veniunt. Ne- ,
que ex voluntate carnis id est vulvae conceptione. Neque ex voluntate

,
viri id ilhid * seminarium

; quo tempore conceptio celebratur. Generatio
,
* coJ-
igitnr spiritalis, qua Deo per baptismum renascimur his rel)us et officiis ,
caret. Ecclesia enim quae iamdudum sterilis erat effecta est foetosa fi-
, , ,
lios sine sanguine, sine aliqua concupiscentia viri, pariens ;

qui Dei filii
effecti per lavacrum inveniuntur. Et merito ait : « qui non ex sanguinibus,

» neque ex voluntate carnis viri sed ex Deo nati , neque ex voluntate ,
» sunt » ;
per lavacrum Deo renascuntur. De qua
scilicet regenerationis
nativitate plenius ad Nicodemi interrogationem respondetur * « amen dico :
*'"''•
» tibi nisi quis renatus fuerit denuo

, non potest videre regnum Dei. ,
» Ait Nicodemus quomodo potest denuo nasci homo ? et cetera. » Respon-

:
dit illi Dominus « amen amen dico tibi nisi quis renatus fuerit ex aqua
: ,
» et spiritu non potest intrare in regnum Dei. » Et ideo ait «qui ex aqua
, :
» et spiritu fuerint renati, hoc est ex Deo nati sunt. Haec est ergo ge-
neratio spiritalis, qua populus Dei spiritaliter cotidie Deo nascitur, sicuti
ait idem lohannes in
epistola sua *: « omnis qui credit quia lesus est ,
*'•'"'
» de Deo natus est. » Per fidem enim Deo nascimur. « Et Ver-

Christus ,
» bum caro factum est et habitavit in nobis et cetera. » lam superius

, ,
tractatum est de hoc loco quando filius dicitur Deus. Qui in principio ,
erat Verbum ,
dignatus sit hominem de Maria virgine nostrae salutis causa
assumere.
490
Jll. SERMO SANCTI HILXRII DF. PARALYTICO I).
I . l aralyticus oninibus iiienil)ris dehilis, est persona populi iiulaici 2),
<(uia tlicit superius in sua civitate Nazareth , unde nazaraeus appellatus

est , non erat qui sanaret ;
qiiia lex quideni habet figurani , effectuni rei
non haliet 3). Ergo ex his de qiio lex nieditata non fuerat , venieiis perfecit
cuncta quae a proj)hctis praedicta sunt, qiiod et inhrniitates curaret, et
,
aegrimoniam ipse portaret. Praeterea vidit fide ornatuiu. Ubi ergo fuerit
unaniinis oratio potest inipetrari etiamsi non mereatur is pro qiio po-
,
,
stulatiir. remissa sunt tibi peccata. Cog-

Visa fide illoriim , ait paralytico :
noscimus ipsam paralysin esse intinita j)eccata, qiiae debilem honiinem

reddunt, omnibusque solutum membris. Faciebat autem ideo ut Dei fi- ,
lium vel in hoc cognoscereut qiiia nemo alius peccata dimittit nisi Deus 4)- ,
Videutes ergo hominem, contemuebant in illo divinitatem. Ciim ergo videret

cogitationes eorum , nam iutra se dicebant l)las])hemias , ait illis : (((jiiid co-
gitatis nequani in cordibus vestris ? Addidit ad cumulum ,
quod illi non
credideruut : quid an dicere
est facilius ? dicere , dimissa sunt tibi jêccata ? ,
surge et ambiila? Itaque evidenter ostendit, qiiid autem scia- sit 5). Ait : « ut
w tis qiiia filius hominis potestatem habet super terram remittendorum joec-
» catorvmi tunc dicit jiaralytico surge

, tolle grabatum tuiun et vade : , ,
» in domum tuam. w Vade ergo , demonstrat jDOtentiam divinitatis suae.

Primo j)er fideni jjoscentium remittit jieccata : deinde mirantibiis ob hoc
addidit, et ait: surge, et ambula. Tertio ait : surge, tolle grabatum tuum,
et vade in domum tuam. Explicit.
•2. Ut diximus, j)aralvticiis debilis omnibus membris, hgura est iudaici
j)oj)iili ,
qui legem nou observantlo , in valetudiuem inciderunt. Nam iu
lecto iacentem dixit. Ijectiis aut iulirmitas, aiit requies accij)iatur. Sed
quia hlc jDaralyticus iuiirmitatem jiopuli ostendit quae inlirmitates sunt ,
jieccata , quae credentibus ex fide remittuntur post remissionem jêccato- ;
rum datur , et Spiritiis sanctus. Quid est, surge et anibiila ? Teitio loco est
grabatum tuiim et vade in domuni
tolle tuain. lam qiii bajitizatus est in
nomine Christi donuim ecclesiam habet : et qui in lecto iacebat , id est in
intu-mitate, tain validus eflectus est virtute sancti Spiritus ,

ut ijisum lectum
fortis ac vegetus baiularet ; id est aliorum inlirmitates doceret ,

quatemis
essent curandae. Exj)licit.
1) Pertinet ad Mattli. eap- IX. 2, extautque eius pore aul seriuoue secutus sit. Kt quideni quanto-
\estij;ia in Uilarii coninientario ad Jlaltli. eap. VIU. pere varieut nonnulli iu psalnios tractatus editio-
p. 705. ed. Veron. Code.x , uude sumpsinius , renis veronensis a parisiensi Coutantii , uemo uon
cens est , sed ex antiquo deseriptus ; coniplures enini videt.
liabet geuuinos patruni serniones. Porro de iioc frag- 3) Ililarius iu eonim. Bemissi/m est ab en Clêc-
mento quod sibi nia-
vel exeerpto, lector quisque entnmj quod lex la.rare nnn poterat ; fides eiiim
,
«is libuerit, iudiciuin proferat. Nos indignum lii- whr iuslificat.

iario, cuius nomen gerit dieere non audemus. , 4) Hilarius in comni. Peccata nemoremittil ,
nisi
2) Hilarius in connu. aliler, id est: in paralijticn Deits.

(jeHlium vnirrrsitas ofjrrtur mcdcnda. Sed nihil 5) Hilarius iu eonun. Deus in homine manens cu-
vetut , quoniinus et hanc iuterpretationeni alio tem- rutinnem homini praeslabat.
, , , ,
491
SANCTI HILARII PICTAVIENSIS EPISCOPI

H YM^ L S SER OTI > US I)
Ad caeli clara non sum digiius sidera Lugere modo me permitte , Domine,
Levare meos infelices oculos Mala quae gessi reus ab infantia ,
Gravi depressos peccalorum pondere. Lacrymas mihi tua dona gralia

Parce Rcdemplor. Cordis ab imo.
Bonum neglexi facere quod debui , Meis , ut puto , viliis tartarea
Probrosa gessi sine line crimina . Tormenta niullis non valent sufficere,
Scelus palravi nulio clausum lcrmino. Nisi succurrat , Christe , tua pietas
Subveni Chrisic. Misero mihi.
Cunctae quae salsi maris sunt in lilore Nullum peccatum super terrae faciem ,
Arenae mixtae purpuralis conchulis Potest aut scelus invenire copiam ,
Non meis possunl coaequari \iliis A quorimi non sum inquinalus faecibus,
Fateor malis. Infelix ego.
Doleo muhis peccatorum iaculis Ortus , occasus , aquilo , seplemtrio 2,,
Confossus , arcu quae Venus hbidinis Caelum lerraque, mare, fonles, flumina,
,
Intorsit lata spicula mortifera Montes , et colles, campi , mixta c) rosula,

Felhs habunda. Lilia (lete.
EfFudit demum de pharetra flamraeas Plangile niecum astra rulilantia .
Sagittas ,meum super vulnus vulnera Mecum mugile besliae silvicolae ,
Infixit statim cupido turpissima Dicite : tu cst niiser, cjui sub impio
Fronte rugosa. Crimine gemis.
Factus sum vilis cuncta super vilia. Quis me de manu Cocyti flammiômi
Venit latenter , gladii superbia Eruere potest , nisi patris unica
Cordis infixit mucronem sub meclio Proles ,
qui mundum pretioso sanguine
Manu cruenta. lure redemit ?
Genus serpentis affuil invidia Redemptor mundi , unica spes omnium ,
Veneni portans pocula pestifera. Aequalis palri sanctoque spiritui ,
Dedit in siti mortis auctor , extitit Trinus et unus Deus invisibilis ,
Sordida lues. Mihi succurre.

Horrida vultu faculam discordia Si me subtili pensas sub libramine
Jgne succensam deferens sulphureo , Spes in me nulla remanet fiduciae.
Medio meo posuit sub pecfore , Sed rogo , tua me salvet potentia
Coxit amare. fili Dei.
Inter hasa)quoque pennas gerens plumeas, Tolle peccalum , dilue facinora .
Inani cursu Iransôlavit gloria , Ablue sordes, donaque charismala ,
Ouae me ventosa nitebatur subito Inslaura meum clementer pcclusculum

Fraude perirc. Munere tuo.
Canendo venit fislula ingluvia b), Veniam pelo meis non de , meritis d)
Bona praesentis inrogabat pectoris , Fisus , sed tua cerlus de clementia .
Exlendit ventrem temulenlum reddidit,

, Qui bona reis pielale solita
Miscuit risus. Gralis impendis.
a) Cod. intus hiis. — b) Ita cod. — c) Coil. I. m. iuxta , 2. lixUi. — d) Ita dividitur in codice de menlis.
1) Septemtrionem diversum esse ab aquilone ven- Hilarii niaurina legitur , unicam obsenaban) vaiiaiii
tum scimus. codicis lectionein in stroplia penultinia viistoilki pro
2} In liymno quidem matutino, qui in editione custudiam.
492 S. UILARII FRAGMEXTA.
Chrisle , le semper recta fide labiis Assensi numquam grunnienti Simoni

Ore confessus credidi orthodoxo. Aure susurra.
Ilaereticorum dogma nefas respui Zeloque Christi sum zelatus noniine ,
Pectore puro. Sanctanam mater lacte me calliolico

Hymnum fideli modulando gulture ,
Tempus per omne ecclesia nutriit
Arrium sperno , hilrantem Sabellium , Ubere sacro.
ALU S. HILARII FRAGMEJNTA.
I. Ex nostro Spicilegio romano T. VI. praef. p. XXXV.

'0 ayiQc, 'iKaîcQ 5v TOti; uq rov dnoaroXov i ^yiy/i [xar izoî (; , Trspi TroifpoQ
•/.ai vlou îoXoycov (p-/ia) ,

jxnîfjiiav Iv tw dyiM TrviUfJiaTi ^mXoyrJ y.ilnâi ,
(5'/a TO lov Traripa v.a) lov v\ov lo iivat Ttapi^xiiv amtf oîv aiJ.(po) fjiia dp-
yjl rou dyiou TTViUfj.aroQ y^pytjj.aTtôuciv : sanrins Hildiius in cxijlandlionibus ad

nposlnlum \) de Pafre Filioque theologice loquens , ait intllam iii Spirilu sancto
duplicitatem intelligi , ex quod Pater et Filius exisientiam illi suppeditant : unde
ambo uraim principium Spiritus sunt.
In codice vat. r/r. I i 5.S, iibi est concUium lateranense anni 649. sub Martino PP., legebam f. 115.
loctim iUum Hilarii ,
qui cxtat graece ct lat. cx Ubro IX. 5. de Trin. Verumtamen in eodem
codiee f. 167. b. occurrebatmihi graece aUud Hdarii fragmenlum, cuius sine dubio senlentia rrfer-
ivr ad emdem Ubrum IX. 1 1 ., sed in praedicto Conciliorum, tomo desideralur . Est autem huiusmodi.
II. Tou ayiou iXapiou ix tou Tnpi TriaTHoz Xoyou.

'Opcz^ dâ ouTOJ uiov xai dvBpooTrov 6fj.oXofiioBai' woTi Jov [Xiv BdvaTOv ,
TO) aV'&pw'2jw' Tw hi îo) , T7i(; aapyLoc, Xoyiiîaât ryiv dvdaTaatv' Triv u.iv
fdp TCUTOU cpuatv iv ryi Suvd/j.ii T-/iq avaardaiox; vou' rm' Sl xard dv^punov
o}x.ovo/j.iav , iv tw uavaVw i7:iyv(»^t' y.ai iTTUoynnp gV-aVepa Tal^ orKiiatQ
yiyiv/iTai (puaiatv , iva iJOt Xp/ffTov ^h/iaouv , i'/.i7vov iivai [jLvyip,oviui , tov
ovTa dppoTiâ. Sancti Ililarii ex sermone de fide. Sic itaque cernis confiteri nos
eundem Deum ac /lominem ita ut mors hotnini Deo autem carnis resurre- ; , ; ,
ctio deputetur. JSimirum Dei naturam in resurrectionis potentia intellige huma- , :
nam autem dispensationem in morte agnosce, Et quia utraque haec m propriis ,
naturis acta sunt unum Christum lesum illiim esse memento

, qui utrumque est. ,
Ex eodem codice vat. gr. 1455. f. 309.
III. Yliî 'IXapiou Tou Wuv.Td^m izia'/.cnou 2).
''Y.<p^d'/.it §1 za/ 'iXd^toz 6 nyjCTa'/Sa)v stt/ctxotoc , 'moXtc, Oi aiiTyi SiUTi-
âg W'/.UTaviac , 7:DOX.aTaî^Xyi[J.ivoz rd ryiz cp.ch'6ôu TTiaTiuq ooy[/.aTa Toiq
Ti iv 'iTuXta -/.ai TaXXia i7ria-/.07roii;' -/.al ydp TrpoVjpo? Tyiq iôpiag iiravtoiv
/.aTi iX-/,<pii TOUQ Tcnouz' dfxcpco p.iv ouv yivvaia; tvi iriaTii auvyiyo^viaavro.
Quod hispalensell. couciliuniinDuerat.etfrag-

1; cum casinensium a nobis edito Spicil. rom. T. V.
mentumnostrum confirmat, invenerunt nunc,utau- p. 221. Soncti Hilarii liber mtjsteriorum. Incipit:
dio,noviiuGalliaMaurini,nempe Hilariicommenta- MLLTIPLEX. Eiusdem sam-tl llilarii stiper epi-
rios adaliquot Pauli epistolas. Eu autem luspalensis stolis cationicis. Iiicipit : SEPTEM.
concilii verba can. 12: sanctus Hilarius in explica- liuic narratio
2) Similis sed noa plane eadem , ,
tioiie epistolae ad Timotheum sic loquitur: nam cum apud Sozomeuum bist. lib. V. 13, ex quo cog-
legitur
dicit scriptitra etc. Lege re.liquum inter fragmenta noscimus socium Hilarii laborum fuisse Eusebium
Hilarii ed. Verou. T. II. col. 712. In catalogo codi- sciiicet vercellenseni.
;
S. CYRILLI ADLOCCTIO. 4-93
'IXotp/os TE x.ai iXXoyifxoq wv , î(3Xioiq t>j 'Vcofxalwv fXwrryi ra roO ofxoou-

alov Trapi^WKi ôTjuaxa ,
(5/' wv jxavw? ,agv toJto''" avviarn' Suvarcog §i xa\
Twv dpnavav S'oyfj.dro}v •Aa^ji-<\aro' raura jmIv ovv fjLUôv uanôv fj.ird ryiv
dvdyXyiaiv twv iôîaîvrcov lyiviro. Advenerat llilarius cpiscopus Victavorum

{ est haec secundae Aquitaniae urbs )
qui concordis fidei doctrinam antca expo-
suerat Italiae Galliaeque episcopis. Etenim primus ab exilio rediens, in illa loca
venerat. cum etiam
Uterque igilur Jidem fortiter defendebant. Hihirius praeterea
litteratura floreret libris IXomanorum lingua conscriptis homousii dogma docuit
, ,
quibus scriptis abunde illud firmavit. Potenter quoque Arianorum dogmata pro-
fligavit. Jlaec quidem paulo post exulum postliminium acta sunt.
INCIPIT BEATI CYRILLI a) ADLOCUTIO
quam in ccclesia fccit post adlocutioueni ])eati Pauli emcscni ubi dicta eius adfirmat I).
Deatus propheta Esaias in Chrislo doclorum eloqueniias praedicans dicit hau- :
rile b) aquam cum laelilia de fonlihus Salvatoris. Eccc igilur hauriamus aquam de
sancto fonle , praecedentis c) in atria doctoris ,

qui et sancti Spiritus facibus inlu-
strans explanavit nobis magnum et colendum mysterium Salvatoris. Ipsi gloria et
polentia nunc et semper in saecula saeculorum. Amen. Qiiid horum clarius sermo-
Bum ? Qua indigent haec explanatione et interpretalione r/)? Aperte nos docuit,
quia aliud quidem est quod inhabitat , aHud quod inhabilnlur : et ahud natura hu-
mana , et aHud divina. AHud namque , inquit c), inhabilalio , et aliud in cjuo /)
inhabilat : aliud templum , et aHud qui inhabitat Deus : el quia omnes passiones
humanilas Unigeniti , et non divinitas , Quando autem vides iterum
passa est. ,
inquit , esurientem , sitientem , lassalum , sudanlem, tradi Pihito, duci et circum-

duci manibus carnificum maerenfem , , orantem Eloi Eloi lemai sabathani id est ,
Deus meus , Deus meus, quare me derehquisti g): et denuo clamantem : pater ,
si possibile esl transeat a me caHx

, non sicut ego volo sed sicut tu , , : dum au-
dieris eum crucifigi , dum videris clavos h) in manibus et pedibns eius , et pun-
ctum in latere , tunc intellegc quia Deus Verbum inpassibile permausit. Ilaec om-
nia propria fecit, quae fiebant in proprio eius corpore. Audistis eliani et de Verbo,
caro factum est , et habitavit in nobis , id esl in nostra natura. Conspice lohannem
duas naturas praedicantem , et unum filium. Et rursus duas naturas Unigeniti , et
unam personam /). El denuo quando dixil , habitavit in nobis, et praedicavit duas
naturas , addidit k)-. et vidimus gloriam eius , gloriam tamquam Unigeniti. Et rursus
Petrus inquit: tu es Chrislus filius Dei vivi , duplicem naluram , et singularem per-
sonam. Explicit.
<i) Cod. QuiriHi. —
h) Cod. aurite, et mox auriumus. c) Cod.praecedentes. SeJ pracccilentis scribendum fuisso —
docet grae- ,
cum JreoXaô'»To;. Quid est tamea illud in atria / d) Cod. intcrpraet. ut alibi in codd. —
e) Cod. inquid. Sic et infra. —
— /) Cod. in quod. —
g) Cod. dcretiilquisti. h) Cod. clavus. i) Cod. una persona. —
4) Cod. addedit. — —
1) Huiiis adloeutionis .S. Cyrilli extat initium tutii conferenti apparebit; ita tamen ut pergat Cyrillus
in operum tonio V. part. II. p. 354, tum etiain iu Coa- commendare , et partim repetere ,
praecedentes illic
ciliorum collectionibus , v. gr. in illa novissima et Pauli emeseni Iiomilias de ratione incarnationis Do-
amplissima Zattae T. V. col. 301. Verumtamen co- Quae
niini. res confirmat auctori Cyrillo hoc frag-
de.\ veronensis, post illud initium in alia abit, ut mentum.
C) Quoniam in supplemento Conciliorum versamur , placet lieic adscribere praefatiunculam ad basileensc

Concilium (diversam plane ab illa quam edidit Mausius) quae milii se obtulit in elegaute codice mem-
. ,
49i S. CYRILLI FRAGMENTA.
Quo iempore S. Cyrilli partes et fmgmenta colligcbam , nonclum videram caienae acl Esaiam
pervetuslum codicem vat. 755; quem cim postea evolvissem , complura clenuo Cyrilti ad Mat-
thaei ac ijraesertim Lucae evangelia fragmenta deprehcmlebam , nominibus quidem Cyrilli et Evan-
gelistarum accurale adnotatis , sine tamen ulla capitulorum adsignatione ; lU fteri reupse in codi-
cibus solet. Has ergo particulas iantum mihi sumpsi ; nam reliquas plurimas , nomine tantum Cy-
rilli denotutas ,
pertinere putavi ad editum ipsius in Esaiam commentariuw
EX TOT Anor KYPIAAOY

E12 TA K.\TA MATHAION KAI AOTKAN F.TArrEAIA.
X cu «yicu Kuî).).:-j i/. zcv ]) y.arx Mxr^xicv ixixyyilicu. Aix tiuTWV aravTWV r/iv ei; cpau-
}.CTri'x Tpnnv •jr.id-olc-j twv e| la^xr,).' v.xi a-.i (jistocu; t?,; avtojev avxcîchi Ixj-cvc, «uecpYi-
vavTcS , Tvi; rapa zcu aoiz-npci s.T:txciiptai; Si-nuxpzcv.
Tcv «iizcij eV. TcC y.aTa MaTâTsv Evxyyilicv, Apoacv ev zcvzcig cir/^ eTcfsv t( Tiapa zo
TTveu/uia Xeyei , viTct Tnv ^wctoiov zcZ 7;veup«To; evepyetav , yi dtx Xmtjzcv xai zctg 7i(3n xaTeo-
Bap(j.svctc iy.y/ciJ.eiin awpaai , tv)v clt^piov juev eêXauvei cpS^spav* «VTeiaxpiveTat 5e axjTrep 7ra-
paffxeuaêt tt.v ^mviv.
Tcu ai/T:S e/. rcu y.aT« jM«T5a7cv euaj/ye),/;^. 'Acjeipyet nf.a? T-n? Tipc? Seov eyyuzr.zcc
y.xt ;rpscrey_cu; xctvwvta; , cu Tcr;:i xat SiX(sz-niJ.xzx , cp(X-/;(3;vi'« 5e ptaXXov xat x5(j/jiix?i; aTixzri;
«xxBapaix' itr.ip cvv klxipiQitn zo f/.e(7oX«/3euv , cvSiv lazi zc y.olvcv tw cptXapeTto y.cXkaaBat 5tu>.
fotl. r. 20i. h. T:Z xvzcv iy. rcv x«t« MaTâTov euayyeXtcu. Ou yxp 'layyaxv i^siv to ent XpKXTi;) ptu-
o-T-fipicv. x«t Tet T^s 0eta? «uto7s xvtaycvar,q avyrig , xvyrn al dn^kovczt (jiapiev tou XptaTou. xXk
tdc^r, z:~t; kBviat , xat Tct ucllnv 'iycvai znv XQvviaiav' Itlxzpivy.xv yxp zr\ y.ziait xsxpx zov
y.ztaavzx 2).
EI2 TO KATA AOTKAN.

Tcu aytcu Kvptllcu ex tcu xaT« Aeuxav eua-/-/e>,teu 3). 'E7riTYip«iTCV -cu kcycv ts axptpn:'
«r.tvxvzt yxp twv ecp-aXptwv pieu , (j)-/iotv , ayeXsTe Tot; Trovnpta; ctiro twv xxpStcov uptwv ncvnpct
f/.ev yap ovTe? , zaS'' ore laBanv av Ttve; tcu; ctv5pwT:wv ocpSâXpiou; , Tcu; ê yi êtou; eux
'ivsazt T.xBfiv 6it zctvvv to; e^cpwvTc; S^ccv t« xpucjTa , T«; jrcv/ipia; vipta; aêXetv a;revaVTt
TiSv C(p5«?.ptwv «uteu.
MeS Yiptwv ê yeycvev , Seo; wv c loya , Tiov Trpis; ^pa; optoiwaiv ucjeXSwv , xat to t-a;
avS-pwTrorriTo; oux xztixxaxi apixpoKpeTres , tva c7co(ni tw utt' cvpxvcv.
1) Ita cum crasi in codice, pro fx Toi vel U ra» Cyrilli ad Matth. XIII. 11. in catena Possini p. 187.
£i'? To xara etc. 3) Cyrilli in Lucam tituluni repetit codex in siu-
2)Coniungeudum videtur liocfragmentumcum aiio guiis,quae iieic exliibenius fragmeutis.
braneo , apud ipsam syuodum scripto. /«. nomtne sanctae et individuae Triniiatis feliciter. .4men. Ceti-
setur nticjiie diytium et cmiyruum , proui id singulariter exposcit nimium labi/is /lominnm memoria
,
ut ea quae per sacrorum generalium Conciliorum sanctiones ad Dei laudem et commmem 7-eipublicae
utilitatem fore noscuntur instituta, illa debitae scripturae commendentur ; ut per hanc iugis eorum
etiam nd posteros transeat recordaiio. Hinc esi iyitur qund in subscriptis ccntinentur , ei sunt de
,
verbo ad rerbum inserta decreta , consiituiiones, ac.ta ceieraque gesia in sacro gene- , ordinationes ,
rali basiliensi Concilio

; praesidenie in eodem aucloritate apostolica rererendissimo in Chrisio patre
doniino luliano miseratione divina , sacrosanctae romanae ecclesiae sancti Angeli diacono Cardinali
apostolicae sedis legato , collecla , visa , et ordinata per nos p7-otonotarios ei notarios et scribas infra-
scriptos, ad id per diciurn dominum pi-aesidentem
, sacro eodem approbanie Concilio depuiatos, sub
annis indiciionis , diebus , horis
, mensibus, et poniificatu inferius annolatis et descriptis. Sequitur in
codice pvima sessio, ut in Zattae
editione Couciliorum T. XXIX. col. 2. In nomine Domini etc. E:5-
plicit codex cum Cne sessionis XXXII. Datum etc. a;i/io millesimo quadringentesimo tricesimo oclavo.
S. CTRIIU IN MATTH. ET tCC. 495
Ka£ rci TT&i; cvy^ «-«fftv evapye; , otc uatdicv apnâlii , y.xi cvx iycii ocqo rcZ yocycv ««'l- f- *'• »•
y.a.\ zr.i iiXixta; t« ûvaffSâe Tt vesfv , avtxavw; e/et Ttpe; (Siaxpiciv ncvrfcv T£ xai aya5ou
7:p«yf/aTe;; c't5ev yap o).m; cvdsv aXX ev ye r&i Travtcov a&JT/ipt Xpi(TT&) 5avu« F^y"^ ''•**
^l-
a'taicv riV visSiev pev y«p u; |3p£(j)r; -/iv eTt |3cuTupov ye xat peXf eTc£t(3-/i Oes; &jv ancppVlTw; ae-
aapzt.ju£V5s , pevsv Viciet rc ayxBcv. , xat r.cmîaq zrii avd^îononpcr.oZc eXeuScpc,- •rjV '/dtcv (3£ xat
tiiJto Tvi; avwTaTd) Ttaauv cuffta;* to yap cpvaet xai apapoTw; x«t c(_ueT«7rT&)r(>); aya5cv , npe-
TTCt «V «uTfl Tc xat piovY) t^txw;* cuiJei; yap «yaSo; , el pyi ei; o Seo; , xaT« tyiv auTcC tcu
ffWT-«c:; r,(Mr,v 1 ).
©aXaffOYj; yap dc/.riV Vf./.iyyxat r.xvxayjyij rc otnr-nîcv vrnpvyij.a , xat TravcSeveffTaT/iv eyei coJ. f. gj. a.
TTjV ku^c/.ry. y.y.i tcuto TraXiv %ifi.M 5t£ffa(p£t J.Eywv o twv cXwv Sec; (Jta rjpcc-oTCU cpwv/i;- xat
xu/iffSr.ff^Tai &>; u(3wp xptpta , xat (3ix«tcffuvr; &j; ^£ip.appcu; «fSaTcc.
Apcffcv ciuat ).£y£tv Tr,v t,h\cT.cicv tcu aytcu 5iv£uu«tcc 5-Jvaufj, v.at vr,v t:u SâvaTcu ).uTtxr,v <"''• f- no. b.
tvityiiav (i); Bicv v.at ?w-/i;.
TcuTEffTtv ev rr, oTtypt^ y.y.i ev ct.iyai rjavT£/.w; xat ouv£<7Ta/u£vw y.aiput mv anjc/.aucrtv cjJ. f- H!). a.
Ey/jijv xcvicpTcu yap otxr.v ci;^r,ffcTai T,tLi.r.c[j.Evc: £t; £T£pcuc, zat £i; cvi cvx taiJ.VJ eoS'' ct£, xc.t
zaya tcv xat st; Ey^Spcu;.
Tcv Tvi; xcX«ffE&); ^r.XcvcTt tcv £|wTepcv ffxcTcv, T3V riZctu.aaiJ.evcv t(>i i3taj3oXw xat tc7; siy- cotl. f. 1.12. b.
yeXct; «utcu' cutc; tiSv a(i)iXctxTtppov&)v xXripc;.
Aiciz-t y:xp cuT&J Tc SeTcv tc xaS' riuai, tvy_ cpwuevcv, cu xtuttw y.azaTn\j.aivcv r/iv ivecyeiav, fô''. f^ '•î^ l)-
«XX npEua T£ xat riou^^ri' cutw 5n xat rpa; auTCu; r.pcar,y.it 7:Xr,p:uv zt av eSeX&jpsv iyy.Scv,
Ivcc y.ai T./.npn xoui^wpeSa tov [jtaS-ov.
'hpci; yap xat Seici; vap.aoi Ta; T(i)V ff£j3cu£vwv «utcv fxueSuoxet i^ûyâ; , Iva tcu; Tvi; ""'• f- ''*• •>•
EuayyeXtxri; ivi!,(>Ha; (kr.cz iy.cvaxt y.aoTcv; , xX^ccv ej^&)ffi tov ev cupavcic.
EcsXavaTo pEv yap •/] ucs' eupavov, t-/] XTtff£i cjapa Tev y.rtarrv ly.rpvjcvaa, y.al tw T^n;
cod. f. 205. b.
«uaSia; xaTcu.eXatvETO ov.otw , xat vu^ ci« Tt; aravrdvj Siavciat; iu.T.iT.rcvaa, rcv cuffet t£ y.a\
aX/iSw; cvTa îcv cpav cv/. y^cptcf avETciXe ^£ TcT; i\ lapar}. , c&)tc; xai -/iXicu dty.-nv twv
rX&)v y.vctc;.
Evapyiazazcc 5ta tcutwv ctjtc; r.v c Xeywv (Jia Tvi; tcu rpcor.Tcu ij&jvr.c , cti xai evav- cod. f. 209. .1.
^pwTrnffEt , x«i «(jJiêTai oiaff&jowv r/iv ut;' cupavcv xe^pioSai yap cu^ ETepw; (lap.Ev tcv utcv ,
ttXtiv oTi x«T« oapxa yivciÊvcv (3r,XcvcTt xaB-' -hua; y.at ev^vSp&JTrroavTa.
EXec; xai 5txaicffuvn XpioTc;* nXcnS^/iuev yap (5t' avrcv , xai Ê^txaiwueSa tcu; Tn; cpau- ibidein.
/.ozr,zc; pvKcv; (x.7;ovfâu.tvci , cJia r:tffTc&); 5/iXcvoTt Tn; ei; «utcv.
Aj-pit y«p CTTw; dict zpo~cu r.avrc; i^xipizcv avzr\ zo xaXXc; or.uaiveTa» , xai Tn; a^(,\- cod. f. 2111. u
[j.r,zcv torn; fJSpyoiCizat znv (^cctdpcznzcc xaTaxaXXuvet yap y.caucti r.ocvzt, vcnrû (3nXcvoTi xai Trveu-
uaTtxiii , T«; Twv o£35pt£v&)v auTcv i^vyx;' tva xai cjpo; ExaoTr.v Xeyr,Tai to ^ta Tn; tcu <li()i}.-
).cvzc; Xuoa;- cc/.cvacv .,

Bvyazip, y.at 'kJe, y.at xXivcv To cu; a:v xai Ta Xcira.
Oivc;) yap uahaza tw vew y.at apzi TreTraTnftevw Tnv Tcii a"tjj.azc; tvypctav TiapaâWcvat' cod. f. 213. a.
xai Tt TTpc; auTcu; XptffTo; ; r.puzcv pev tva vcrizat y.aza cfvatv vr.apyuiv Bso;' eyw , csr,ai ,
dta7.iyou.at 'îxatoffuvnv to 5t«Xeycpat rraXtv, avTt tcu dtSaa/a^ ztBtatv' 6i (Jtâoxwv dtv.atcav-
vr,v , 7rw; cvy. av vcztzc •JcacBizr,; cptcXcycuuEVu; ; £t (Je voucSeTn; , 7rw; cvy_t piocDiCV y.at 6ec;;
£iTa Trpc; auTcv :t ccyyE^.ct 'j.iy.vat, tcu; TUirou; tuv r.Xwv xai auTct; wOTrep eiriÊixvuVTc; Xfi-
oTcu , Ti auTat ai 7:Xr,yat «va tjiaov t&jv yttputv acv ; rpc; auTru; cJe c xj<ptc;' a; tT^.r.yrrj Iv
1) Confer editiouem Dostrani T. 11. p. 126.

496 S. CYRILLI IN MATTII. ET LDC.
Tw oiy.oi TcZ «yaTCflTsvi f/cu" eix;; y»p ayaTtnTS» o 'lafar,?. £7r^v;$ev -fiXflis xat ?.o/xv) Tsv xupicv
Ta y«f Tuv ff-paTtwTMV Ts^pvi^Kta Ta7{ 'I:u3ai£ov x£cp«/a7; etxsTWi av eniypijisiT;" 7:f;oviyay:V
yap auT^t -w naSeTv rov xi/psv.

rod. f. 2IS. a. Ou yy-p aaiaOci ri imccy.crr cv5l f/Yiv aC/.ucs yi napax:-/!" xai zcZzo saê; av yvKixc ex twv
Tf> TipcijiyiT/i ^£/.£-/pevuv xcic, xaTacppiVsiv r.pmuEvsic.
FRAGMENTUM DIALOGI HOMINIS CATHOLICI CUM HAERETICO 1).
. . . creavit Spiritu sancto naturaiiler ,

quia Unigenitus Dei , Deus verus , qui cura
patre et Spiritu sancto unus est in natura , alter est in persona. Non enim ipsum
patrem dicimus esse quem filium. Nec iterum . . qu . . de . . filium dicimus esse
quem patrem , aut . . . spiritum sanclum palrem vel fiiium nunc . . . mus. Sed
distinguenles porsonas . . . in aetatibus suis patrem Deum pa . . . proprie a) no-
minamus el filium Deum, proprie dicimus. Noniina et sanctum .... do- . . .
minum spiritum sanctum proprie confitemur. diamus Doum dicimus Deos, . . . . . .
sed unum nomina suae Trinitate perfectam nuper sco rpienda est
. . . . . . . . . . .
. . . demque Deum et , . . quae sunt hominis . . . quae dum sunt quoniam . . .
ex infirmilate nostra . . v/rlute Dei. Quapropter . . . Deus dicere secundum . . .
Iiominem Deum natum secundum hominem Deum pas.sum Deum mortuum. Sed , ,
gloriamur dicere Deum natum eumdemque secundum hominem passum qui cum , ;
in forma Dei esset , non propter se , sed propter nos , formam servi suscepit , et
semet ipsum exinanivit. Quomodo exinanivit semet ipsum ? Dum in forma Dei for-
mam acciperet servi ; dum principaliter dominus ea quae sunt famuli dic ....
ter adsumit ; dum quae per indulg. . . . et miseralione noslri gerendo in . . . riora
se videficet vel agendo Verbum caro factum , evacuatur in person . . . quod pos-
sidet in nalura , et in ver . . . ho . . /iumanitalis habitu factus oboediens in ho-
mine illud . . . pcr humilitatem et oboedientiam . . . «aturae nostrae . . . obe-
dienliam per . . . rat . . . qui . . . uivit in spirilu vivificam . . . patre om-
nia iam nu . . decet . . moriturus . . is . . suscitat . . atre inc . . et fit nobis
primogenitus . . . ex mortuis , qui est Unigenitus Dei . . . diversa . . . propter
nos pauper . . . indigens in homine nobis. Accipit quod habundans sibi semper
habebat in patre.
Haerelicus R. Firmata in corde meo non nescias superiora rationabihter et vere
exposita. Sed ad cumuhim fidei ,
quaeso exponas quot ^) personis et nominibus di-
viduntur , cum sit una substantia patris et fihi et spiritus sancti.
Cathohcus D. Ignoras , quia pater Deus unus est , et fihus unus Deus est , et
spiritus sanctus unus Deus est? Unitum nomen est , quia una est eorum subslantia.
Unde et lohannes in epislola sua ait : tres sunt qui testimonium dicunt in caelo ,
pater, Verbum et spiritus sanctus2). In Christo lesu unum sunt; non tamen unus est,
quia non est eorum una persona. Numquid aliut c) sentiendum est ,
quam paler
verus unus qui genuit , idem non sit qui et genilus ab ipso est? et filius unus qui
non genuit , pater non sit? et spiritus sanctus , qui nec pater nec fiHus, aher sit
in persona ? Praeterea qui nec genuit nec natus refertur ?
«) Cod. propriae. Sic et infra. — b) Cod. quod , fortasse pro cur. — c) Ita cod.
Excodice capituli veronensisantiquissimon. 59,

1) Animadverte auctoritatem vetcrem pro famige-
2)
valde hac in parte corrupto. Conferatur autem om- rato lioc loliannis versiculo, de quo nos postea in
nino Vigilius tapsensis de Trinitate. adn. ad S. Augustini speeulum.
DIALOGUS CATirOLICr CUM UAERETICO. 497
Haereticus R. Ouare nomina significantur ?
Cathoiicus D. Procul dubio pater vere genuit ; hoc proprium nomen est ei. Fi-
lius vcro de eo natus est ; hoc unicum nomen est ei. Spiritus autem qui de patre
processit , naturale nomen est ei. Dum ergo nomina in persona dislinguuntur pro- ,
pria nomina ostendunlur. Dum secundum deitatem refertur unitum nomen, in liis
indicatur quia substantivus a) est pater, substantiviis est et filius, substantivus est
et spiritus sanctus. Sit ergo nobis secundum salutaris baptismi confcssionem b) fi-
des integra Trinitalis , sil una devolio pietatis. Nec more gentiiium . . . tatum di-
versitates opinemur , sed . . . perfectam Trinilatem adorantes . . magnificantes ,
sicut in mysteriis 1) ore nostro dicimus , ita conscientiam lenemus c). Sanctus, san-
clus , sanctus , dorainus Deus omnipotens. Ter dicens sanclus unam omnipotentiam d)
confiteris. Vel illut e) apostoli : unus Spirilus , unus dominus lesus Christus in gloria
Dei patris: unum amen ,
quia una est religio , una glorificatio Trinitatis. Et dein-
ceps pacem dilectionemque sectanles, semper bonis operibus habundemus. Ut au-
diamus ab apostolo : gratia domini lesu Christi , et dilectio Dei , et communicalio
spiritus sancti cum omnibus vobis. Amen. Explicit.
SERMO S. FULGENTII EPISCOPI 2)
DE EPIPHANIA DOMINI.
Pcost illam sollemnitalem, quam nobis anniversaria revolulione venerabilem fecit

lemporalis domini nostri lesu Christi nativitas, secunda nobis esl hodierna sollem-
nitas. Illa cjuippe fuit, per quam Christus pastoribus iudaeis voce angeh nuntian-
tis innotuit; ista est manifestationis quam ad se magos genliles indicio stellae , per
praecedenlis adduxit. lilius itaque diei nomen in latinam linguam de graeca trans-
ivit islius diei vocabulum etiam apud Latinos usum graecae appellalionis optinuit.
;
Illum (ienique diem natalem Domini dicimus, istum vcr-o epiphaniam secundum mo-
rem tradilionis ecclesiasticae nuncupamus. Epiphania vero manifestalio dicitur. Ma-
nifestationem igitur Domini propterea hodie celebramus, quoniam isto die dici-
tur magis ab oriente venientibus adoratus. Slellam quippe illius in orienle vide-
runt, et ad eum adorandum divina adducti illuminatione venerunf. Quamvis enim
corporeis oculis viderunt lumen slellae, ad adorandum tamen puerum nullatenus
pervenissent , nisi spiritalis gratiae lumen divinitus accepissent.
2. Verumtamen, thleclissimi Fralres, quid est quod hodie manifestationem Do-
mini celebramus , cum prius quam stella natum Dominum nuntiaret magis in
oriente positis, angelum euiii mox nalum esse nuntiavit in ludaea pastoribus con-
stitutis? Quare hodie dicitur manifestatus, cum ipsa nocte qua natus est, fuerit
ab angelis nuntiatus? An quia viderunt magi gentiles? Sed eliam tunc viderunt
eum iudaei pastores ; hodie Chrislus dominirs ,
qui ad salutem genlium venit , ho-
a) Cod. subsUiiitibus , b. pro ». — b) Cod. confessio. — c) Cod. teneas. — d ) Cod. omnipolenlia. — e) Ita cod. t. pro d,
ut alibi in codd.
1) Nempe in sacramentis, puta in baplismo. Ni- f. 89. neque tamen inler Fulgentii editos reperie-
mirum opuf huiusmodi deperditum Hilarii, et illud bam. Utcumque autem se res habet; et sive Ful-
Ambrosii superstes de mysleriis inscribuntur.
,
gentil sit, sive alterius auctoris, uondum milii com-
2 Sermoneni hunc ita iuscriptum Fulgentio le- perti aut lecti iieie sermonem hunc dcponere non
,
gebam in coditibus vaticanis, 12C7, f. 177, et 4222. recusavi.

63
,
498 SERMO S. FULGENTII
noris primilias suyc divinilali condignas a magi , in quibus iam primiliae genlium
dedicabantur , accepit. Unde sive illis sive aliis recle inlellegilur nianifestalus, a
quibus verus Deus est humililer adoratus. Chrislum enim, quem vidit paslor pue-
rum parvulum, ipsum magus immensum. Quem iu-
certissime dominum cognovit
dacus vidit pannis vilissimis invohilum ipsum magus oblatis confessus est mune-
,
ribus gloriosum. Anle ipsum Redemplorem suuin magus humilis prot idit quem ,
pastor infanlem admiralus aspexit. Pastoribus igilur Chrislus suae humaiiilalis ve-
ram demonstravit infantiam, magis autem suae quoque deitalis iam tunc dignatus
est revelare potentiam. Nam et ipsa nunliantis angeli , et apparenlis slellae locorum
diversilas , admonet nos aliquid spirilaliter iiilellegere , ut cognoscamus quid gentili-
bus et quid ludacis advenlus ostenderit domini Salvatoiis.
3. Nemo ambigil , in pastoribus , ludaeorum primilias ; et in magis ,
primilias
gentium piaesignalas. Pastores aulem non de caclo , sed in lerra sibi angelum
audierunt loquenlem, et nalum Dominum niinliantem. Magi vcro in lerra ncc quem-
quain viderunt, nec audierunt loquenlem , sed stellam viderunt in caelo fulgen-
tem. Quid igitur hoc significare dicimus, quod iudaeus ut Christum videat, ver-
bis angeli descendcntis inslruilur ;
gentilis autem ut ad Christum veniat , cacleslis
fulgore sideris admonelur? iiisi quia ipsius domini lesu Chrisli ludaeis oslensa hu-
mililas cl infirmilas carnis, gcntibus autem revelala est excelsa gloria deilalis. lu-
daei namque viderunt humilem Christum, quia tunc fuil pro nobis omnibus oc-
cidendus ; gentes cognoverunt allissimum Christum, quia semper est ab omni-
bus adorandus, Nonne quodammodo stella illa , quae apparuerat , magis \idontibus
haec dicebat: ego quam videlis luccnlem, ab illo creata suni quem visuri cstis in
corpore vagienlem. Annunlio vobis quidem regem ludaeorum lemporalitcr natum

quem tamen cognoscelis condilorem angelorum sine inilio sempilernum. In exorlu
igilur novi sideris , nativitatem cognoscile Salvaloris. Magi ergo apparenle stella ,
nalum Dominum cognoverunt; stella praecedente, ad Dominum pervenerunt. In-

trantes autem domum, sicut evangelium loquitur, invenerunt Dominum cum Ma-
ria malre eius, et procidenles adoraverunt eum, et aperlis ihesauris- suis obtulc-
runt ei niunera aurum Ins et myrrham.

4. In his aulem muiierii)us myslerium videmus verae fidei conlineri. Tus vero
priscis lemporibus in sacrificio Dei solebat olhcio sacerdotis ofTcrr!. Aurum quoquc
tributis regalibus annua videmus exactione pcrsolvi. Myrrha vero sepeliendis as-
solet corporibus adhiberi. In illa igitur oblalione luris, sacrificium agnoscilur, in

quo Christus et verus Deus et verus pontifex sacrilicium in odorem suavilatis pro
eis oblulit, a quibus ipsis sacrificium idem verus Deus accepit. Munus vero auri
regem vcrum demonslral dominum lesum Cliristum, non uti(jue talem regem qui
suam imaginem in solidis accipit, sed qui suam iinagincm in ipsis hominibus quae-
rit. Hanc utique imaginem quaerens dicebat: leduite Caesari quae Caesaris sunl,
et Deo quae Dei sunt. Oblatio autem myrrhae verum Deum verumque regem Chri-
stum, licet divina regalique potestate naturaliter subnixum ipsum tamen secun- ,
dum verilatein carnis ,

quam mortalem accepit ex nobis, vere pro nobis mortuum,
vere sepultum, vcre pro nobis eliam susnlalum. In rege igitur Clirislo agnoscilur
liberalio crqjlivorum. In sacerdote Christo inventlur nmndalio polhiloruin. 5n Chii-
slo inorliio alque resurgente, consislit resuscitalio mortuorum. In Doo Cluislo po-
sita esl aelerna felicitas beaSoruin.
,
DE EPIPHANIA. 490
5. Apparet itaque vere liberandum , vere mundandum, et in resurreclionc glo-
rificandum, qui fueril Chrisli veri Dei gratia iustificatus , Chrisli veri hominis
morte ac resurrectione, non ad aeternam mortom, sed ad aeternam vitam fe-
liciter suscilatus. Chrislus enim nobis est vera libertas , vera mundatio , vera
vita , ac felicitas sempiterna , in quo manet humilitalis alque divinitatis incon-
fusa semper et indivisa substantia. Ipse lapis est angularis, qui ad se unum pa-
rietem ex circumcisione , allerum ex praeputio misericorditer duxit , et utrum-
que in se fidei et caritatis unilate coniunxit. Et ludaeos quidem prope , genti-
les aulem longe, quia illos sub lege, ipsos sine lege Dominus repperit. Ulrosque
tamen sub peccato Salvator invenit ; et ideo ulrosque nuliis praecedenlihus meri-
tis , sola gratia praevcniente salvavit. Nam ludaei prius quam crederent , Dominum
occiderunt; genliles prius quam crederent, daemonia coluerunt. Pro utrisque igilur
Christus mortem suam gralis impendit; pro utrisque gratis sanguinem fudit; ipso
suo sanguine diabolum vicit. El non solum suos occisores iudaeos, sed etiam dae-
inonum cultores paganos divina miseratione convertit, regia fortitudine liberavit
pontificali sanctilate mundavil , et temporali sui corporis niorte de potestate secun-
dae morlis eripuit.
6. Ipsi Doraino lesu Christo sancta ecclesia etiam nunc aurum, tus, et myrrham
spiritaliter offerre non cessat: aurum scilicet sapientiam fidei, qua rectecredit: tus
autem opus misericordiae, quam sacrificio Deus ipse praeposuit: mjrrham quoque
virtutem mortificationis, qua non solum omnia quae in mundo sunt, sed eliam
ipsam praesenlis vilae dulcedinem pro Christi amore conlemnit. Ipsa est quae Cliri-
stum et vidit parvulum, et adoravit immensum, el minoralum, et venera-

aspicit
tur altissimum. In quo sic agnoscit veram noslri generis carnem, ut in eo divinae
unitatis paternae inlellegat claritalem. Et quemvidit in pannis noslra peccata por-
tantem , ipsum cognoscit in stellis nos ad caelestia sublevantem. Qui enim pro no-
bis descendit, ipse nos levat; qui pro nobis filius hominis factus est , ille gratiam
adoptionis hominibus donat: qui pcccatoruni nostrorum pannos portavit , ipse a
peccalis impios niundat: qui in praesepio iacuit, ipse ujque ad caelos fideles exallat.
7. Igitur hodie manifestationem spiritaliter non e|julis carnalibus sed sanctis mo-
ribus celebremus: ut cum ipse Deus manifeslus venerit , cum eo semper regnare
possimus. Manifestus est enim nobis in fide, manet adhuc occullus in specie: ma-
nifestus est infirmis in via, manifestandus sanatis in palria; manifestatus est, ut iu-
stificaret impios in hoc saeculo; manifestandus , ut iustos glorificet in futuro. Ilunc
ergo diem, quo dominus lesus Christus manifeslari coepit gentibus , sancto atque
spirilali gaudio celebremus, non inhiantes carnalibus epulis, sed insislentes operi-
bus iustis. Ad hoc sint, Fralres, vestra prandia copiosa, ut ex eis pauperum laeli-
ficetur inopia. Ipsis deliciis quibus mensa replelur , regni caelcstis possessio com-
paretur. Omne enim quod in os inlrat, sicut Salvalor ail, in ventrem vadit*; omne
autem quod in eleemosyna pauperibus datur, mnltiplicatum vobis divina retribu-
tione redditur. omnibus quae comedilis Fratres, vitam istam paululum susten-
Islis ,
tatis; illis autem omnibus quae pauperibus datis, aelernae vitae bealiludinem com-
paratis ; ubi sine ullo fine nobis tribuelur aelerna satielas, sine ulla perlurbatione
manebit aeterna sccuritas , sine aliqua miseria concedetur aelerna felicitas. Ipsius
largilori sloria in saecula sacculorum. Amen.
,;,
500
SERMO IN LAUDEM SANCTI MARTINI 1),
l.JLaelpmur in Domino , Fralres dilectissimi , omni laetitia spiritalis gaudii

quos omnipotenlia divinae maiestatis egregii sui confessoris , nostri quoque perpetui
pastoris, iucundilate laetificat annuae soUenipnitalis. Haec est etenim dies , in qua
sancta ecclesia calholica longe lateque per orbem diffusa, multiplici exuitalione tri-
pudiat , eius recolendo fesluni, cuius exemplis et verbis participem se esse cognoscit
supernorum civium. Haec est toto orbe veneranda dies , in qua gloriosus Dei Mar-
tinus antistes dc terris migravit ad florigeras paradisi sedes. Haec est, inquam, dies
praeclara , dies sancla , dies splendida , dies omnibus celcbrabilis , angelis collau-
dabilis , in qua beatus Martinus tamquam miles emeritus , post plurima laboris sui
certamina, caelesti militiae conscriptus feliciler coro- , perhennis vitae lauro gaudet
nandus. Tanti gitur patroni, Fralreskarissimi, omnis sexus, oninisque condilio, lae-
tantibus animis tola cum devolione, plena alacritate, directa cordis intenlione , mag-
nificando gloriosa sollemnia celehremus , celebrando magnificemus; de quibus et
Chrisli fideles in terris , omnes congralulantur in supernis.

et sancti
2. Licet autera nostra magnificatione non egeat quem omnipotens Deus apud , se
aeternalifer raagnificatum retinet, obsequio tamen piae devotionis condelectalur benig-
nitas proprii pastoiis. Merito crgo haec dies magnificatur, haec tanta sollempnitas ab
omni chrisliano pie recolitur , quae tanlis virlutibus roboralur, tantis miraculis ho-
noratur. Hic namque pastor bealissimus quantis in mundo claruerit insignibus, liber
eius vitae indicat, qui lam mirandis signorum descriptionibus effulget. Quae scilicet
eius virlutum praeclara opera ita sunt per mundi spatia dilatata ut propler sui
, ,
excellenliam nulli rationabili creaturae credantur esse incognita. Unde, gloriose Dei
Martine ponlifex laudis luae praeconia nobis famulis tuis tantura memorasse suffi-
,
ciat ut qui ad recolendum tuae feilivitatis gaudia convenimus

,
tuae praesentiae ,
non indevoti assistamus. Accipe igitur pater dulciflue accipe servorum tuorum , ,
laudes, quas offciimus: suscipe nostra quae tibi fundimus desideria , aUiue ea in
conspeclu pii Iledemploris repraesenta , et inde nobis supernae gloriae propitiatio-
nem reporta. Tu enim iam in caelesti [laradiso cum eo exultas , tanto liber a cor-
ruptione, quanlo absolutus carne in ista mulliiudine sanctorum medius recumbis

tanto itaque ab inquieludine extraneus , quanto conlemplatione Dei vicinior factus.
3. Nos autem, qui adhuc in hoc exilio peregrinamur , corporis corruplione grava-
mur , variisque incessanter calamitatibus urgemur ; tanlo luo adiulorio indigemus
quanto his malis colidie nos angusiiari graîler ingeiniscimus. \'A ideo quia in nobis
nihil dignum . nihil tiiis laudibus congruum invenire possumus , le humililer peti-
mus , ut ex dono tuae pietalis accepta sint vota nostrae laudationis , quae non vox
effundit proterva sed conscientia devota. Tua ergo nobis pielas succurrat ul qiii
,
,
nostris criminibus lotiens cieatorem offendimus, ab eo veniam non iudicium senlia-

mus. Et quia pauperlatis amator in infanliae tempore, diviso chlan)\dis indumento,
meruisti in paupere Christum vestire tua benignissima intercessione vestiti nupliali ,
veste inter convivas superni regis merearaur accurabere. Oui etiam signo crucis ,
non clypeo protectus aul galeatus promisisti hostium cuneos penelrare securum
, ,
,
luae proteclionis auxilium nobis impende , ul impetus adversariorum seciiri valea-
1) Pulehri liuiiis ac pervetusti de S. Mnrtiuo lu- graphos veteres praedieti diî, m libro edito Poso-
roneusi sermoais noa iiivciii ineutionem iuter bio- uii anuo 1817.
SERMO IN LADDEAI S. MAETIM. 501
mus irrumpere , omnemque eorum \irtutem te duce superarc. Cui quoque post apo-
stolos tanla coUala est gralia , ut trium niorluorum suscitator merueris fieri nos ;
tuis orationibus a morte animae suscitatos , ac ab omni viliorum contagione pur-

galos , sanctae Trinitalis (ideii confessione fundatos , facias esse pariter et perpetuae
felicitatis consortes.
4. Beatam siquidem Romam dixerim , cui concessa sunt duo magna luminaria ,
Petrus scilicet et Paulus , per quos de tenebris infidelitatis mereretur ad lumen re-
dire veritatis. Non dissimililer quoque Turonorum civitalem constat esse beatam ,
quae tanti patris praedicalione instrui in spiritali et corporali praesentia Deo largiente
potuit insigniri. Beati parentes qui tam ammiral)ilem genuerunt prolem Beali ni- !
hilo minus Turonicae sanctae sedis incolae, quibus datum est tam reverendum prae-
sulem habere ! Felix terra , quae in ortu protulit! Felicior quae hunc ad caeli pa-
latium sui intercessorem praemisit ! Felix igitur civitas Turonensis , quae lanli pa-
storis irradiata doctrinis , ac per ipsius almifluum corpus caput effici meruit Galli-
cae regionis. Per cuius meritum et benediclionis imbre non solum irrigantur menles
hominum, scd etiam terra adiacens accumulalur fertililate fructuum. Hic vcro om-
nibus felicior atque sublimior credendus est locus, qui ipsius est sacratissimi cor-
poris tumulo tani gloriose decoratus. O quam felices illi, qui huic famulari , huius
assistere merentur celebritati ! Rectitudinem iusli simplicitate . . . uri , sanctinionia
mundi, omni religione perfecli. Denique beali qui hunc in carne
interius et exterius ,
videre (
non magnae pagellae oblitteratae ) unicum filium suum.
lacuna xinius
Per eundem Dominum nostrum cui aeternus honor virtus eadem cum Spiritu, , ,
sancto per cuncta saecula saeculorum. Amen.

,
CLAUDII TAURINENSIS
PROLOGUS CATENAE IIN MATTKAEUM I).
1. JLost adventum Spiritus sancti super discipulos suos die pentecostes, et deinceps,
licet omnes praedicalores extiterint eorum cjuae Dominus fecit et docuit ex his om- ,
nibus quatuor segregati sunt qui praedicationem dominicam quam nos evangelium
, ,
nominamus proposilis voluminibus conscripserunt. Pi imus omnium Matthaeus est

,
publicanus cognomenlo Levi, qui evangelium in ludaea hebraeo sermone edidit,

,
ob eorum vel maxime causam qui in lesum crediderant ex ludaeis cui speciali pri- ;
vilegio donatum est ut dominicae incarnationis mysteria

, quae cuncti a saeculo ,
prophelae fulura praecinebant ipse primus omnium iam facta descripserit et cre-
, ,
dentibus legenda transmiseril quod videlicet evangelium ad aedificandam ficlem

;
ecclesiae primitivae, quae ex Hebraeorum maxime populo collecta est, hebraeo ser-
mone siculi iam dictum conposuit maxime propter illos qui in lesum crediderunt
, ,
ex ludaeis et nequaquam legis umbra succedente

, evangelii veritatem servabant. ,
Dilatala autem per orbem ecclesia, et graecis ac barbaris in eiusdem fidei unitatem
confluenlibus curaverunt praesules lidelium
, ut idem eliam in graecum lalinum- ,
que transferretur eloquium ; cjuomodo etiam Marci , Lucae , et Icjhannis evangelia,
r In Spicilegio roni. T. IV. p. 301. et seq. edi- tribus , ut illio dixiiiius, conte.xtae. Agesis iiuncpro-
diinus Claudii taurinensis epistolaiii, quam prae- loguin quoqueeiusdeni Catenae ex iisdem , de quibus
jfosuit Cateuae in Mattliaeuin ab se e.\ vetustis pa- tunc locuti sumus codicibus , depromere visum est.
,
502 CtACDII TAURISEXSIS
quae deinceps graeca lingua ediderunt mox in lalinum Iransfudere sermonem , ,
quatenus haec omnes per orbem nationes legere et intellegere possint. Secundus
Maicus inlerpros apostoli Petri , et alexandrinae ecclesiae primus episcopus, qui do-
minum quidem Salvalorem in carne ipse non vidit, sed ea quae magislrum audie-
rat praedicantcm , iuxta fidem magis audita narravit quam visa , Dei et Petri in
baptismate (ilius , atque in divino sermone discipulus, sacerdotium in Israhel agens,
secundum carnem levila : con\ersus ad fidem Chrisli evangelium in Italia sub Clau-
dio Caesare scripsit.
2. Terlius Lucas , natione syrus antiochensis , arte medicus , discipalus aposto-
lorum , cuius laus est in evangelio per omnes ecclesias : postea Paulum secutus
usque ad confessionem eius , serviens Deo sine crimine nam neque uxorem um-
:
quam habens ne(|ue filios : cumque iam per Matlhaeum in ludaea per Marcum au-
tem in Italia scripta essent evangelia , sancto instiganle spiritu , in Achaiae Boeo-
tiaeque partibus j suum scripsit evangelium , quaedam altius repetens , et ut ipse
in prohoemio confitetur, audita magis quam visa describens ; significans eliam ipse
in principio alia esse descripta ; cui extra ea quae ordo evangehcae disposilionis
exposcit , ea maxime necessitas laboris fuit , ut primum graecis fidelibus omni pro-
phetatione venturi in carne Dei Christi manifesta humanitas fieret , ne iudaicis fa-
bulis adlenti , fin solo legis desiderio lenerentur, ne vel haereticis fabulis et slullis
sollicitalionibus seducti exciderent a veritate .LXXXIIII. annorum obiit in Bithynia
plenus Spiritu sanclo. Quartus lohannes apostolus et evangelista, quem lesus amavit
plurimum, qui super pectus Domini recumbens , qui virgo electus a Deo est pu- ,
rissima doctrinarum fluenta potavit; quem de nuptiis volentem nubere vocavit, cui
virginitalis in hoc duplex testimonium in evangelio datur quod et prae ceteris a ,
Domino dilectus dicitur , et huic matrem suam de cruce commendavit Dominus ut vir- ,
ginem virgo servaret. Is cum esset in Asia , et tunc iam haereticorum semina pul-
lularent Cerinthi , Ebionis, et ceterorum, qui negant Christum in carne venisse
quos et ipse in epistola sua antichristos vocat, et apostolus Paulus frequenler per-
cutit , coactus est ab omnibus tunc Asiae episcopis , et multarum ecclesiarum lega-
tionibus, poslquam revocntus est ab exilio ex insula Palmos, ubi apocalypsin scri-
pserat , ut de divinitate Salvatoris noslri altius scriberet, et ad ipsum ut ita dicam

Dei verbum non tam audaci quam felici lemeritate prorumperet. Unde et ecclesia-
stica narrat historia , cum a fratribus cogeretur ut scriberet , ita facturum se re-
spondisse, si indiclo ieiunio in commune omnes Deum deprecarenlur quo cxpleto, ;
• iLi cod. revelatione saturatus , in illut *

primum e caelo veniens eruclavit in principio erat :
-itacod. Verbum et Verbum , erat aput *

Deum et Deus erat Verbum, hoc crat in principio
,
aput Deum.
3. Haec igitur •IIII- evangelia multo anle praedicta lcmpore, lezechiel quoque
volumen probat in quo prima visio ita contexitur: et in medio similitudo quat-
,
tuor animalium ; et vultus eorum facies hominis, et facies leonis , et facies viluli ,
et facies aquilae. Quattuor enim haec pennata animalia sanctos •IIII' evangelistas
designant, ut ipsa uniuscuiusque libri evangelici exordia lestanlur. Prima hominis
facies Matlhaeur.i significat qui quasi de homine exorsus est scribcre : liber gene-
,
rationis lesu Christi filii David, filii Abraham. El post paululum: Christi autcm ge-
neratio sic erat cum esset disponsata quam cnnveni-
:
mater eius Maria loseph , ante
rent inventa est in utero habens de Spiritu sanclo.
,
Secunda Marcum in qua vox ,
,, ,
PROLOGCS CATENAE IN MATTHAECM. 503

leonis in eremo rugientis auditur: vox clamantis in deserlo, parate viam Domino ,
rectas facile semitas eius. Tertia vituli , quae evangelistam Lucani a Zacharia sacerdote
sumpsisse initium praeflgurat, et circa sacerdolalem Domini stirpem alque personam
magis occupatus apparet. Quarta lohannem evangelistam qui adsumtis pennis aqui- ,
lae ad aUiora feslinans de verbo Dei disputat. Quia ab humana generatione coepit
,
iure per hominem Matthaeus. Quia a clamore in deserto, recte per leonem Marcus.
Quia a sacrificio exorsus est, bene per vitulum Lucas. Quia vero a divinitate Verbi
coepit , digne per aquilam significatur lohannes, dicens : in principio erat Verbum ,
et Verbum erat aput Deum , ct Deus erat verbum. Dum in ipsam di\initatis substan-
tiam intendit , quasi more aquilae oculos in sole fixit; qui singulari privilegio meruit
castitatis, ut prae celeris altius divinitalis ipsius caperet simul et patefaceret arcanum.
Neque enim frustra in caena supra pectus Domini lesu recubuisse peihibetur; sed per
hoc typice docetur , quia caeleslis haustum sapienliae ceteris excellentius de sanctissimo
eiusdem pectoris fonte potaverit. Unde et merito in figura quatuor animalium aqui-
lae volanti conparatur ; cunctis quippe avibus aquila celsius volare , cunctis ani-
mantibus clarius solis radiis infigere consuevit obtutus.
4. Et celeri evaugelislae quasi in lerra arnbulant cum Domino, qui lemporalem
eius generalionem pariter , et lemporalia facta sufficienter , pauca de divinilale di-
xerunt. Hic autera quasi ad caelum volat cum Domino. Quippe pauca de tempora-
libus eius actis edisserens , aeternam divinitatis eius polentiam, per quem omnia fa-
cta sunt subiimins mente volando
, , et limpidius speculando, cognovit ac nobis
cognoscendam scribendo contradidit. Alii enim evangelistae Christum ex tempore na-
tum describunt. lohannes eundem in principio fuisse testatur dicens: in principio
erat Vcrbum. Alii inter homines eum subito apparuisse commemorant ille ipsum ;
aput Deum semper fuisse declarat dicens: et Verbum eral apud Deum. Alii eum
,
verum hominem ille vero confirmat esse Deum dicens et Deus erat Verbum.
; , :
Alii hominem eum aput homines temporaliter conversatum ille Deum aput Deum ;
in principio manentem ostendit dicens hoc erat in principio aput Deum. Alii
, :
magnalia quae in homine gessit perhibent ille quod omneni crealuram visibilem ;
et invisibilem per ipsum Deus pater fecerit docet dicens omnia pcr ipsum fa- , :
cta sunt et sine ipso factum est nihil. Sed quia electi omnes membra sunt Re-
,
demptoris nostri ipse autem Redemptor noster caput est omnium electorum
,
per hoc quod membra eius figurata sunt nihil obstat si etiam in his omnibus et ,
ipse signetur. Ipse Christus genitus Dei filius veraciter factus est homo. Ipse in sa- ,
crificio noslrae redemptionis dignatus mori , ut vitulus. Ipse per virtutem suae
fortitudinis surrexit ut leo. Leo ctiam apertis oculis dormire perhibetur , quia in
ipsa morte in qua ex humanitate Redemptor nosler dormi:e poluit , ex divinitale
sua immorlalis permanendo vigilavit. Ipse eliam post resurrectionem suam ascen-
dens ad caelos in superioribtis est elevatus, ut aquila. Totum ergo simul nobis est
qui et nascendo homo ; et nioriendo , vitulus ; et resurgendo . leo ; et ad caelos
ascendendo , aquila factus est.
5. Sed per ' haec animalia evangelistas quattuor, et sub eorum specie perfectos si- '/'"'• *"'" i"'"
pet
mul omnes designari, non dubium est, omnis enim electus atque in via Domini perfe-
ctus, et homo, et vitulus, et leo simul , et aquila esl. Homo enim ralionale est ani-
mai : vitulus auteni in saciificio maclari solet : leo vero fortis est besUa , sicut scri-
ptum est, leo fortissimus bestiarum ad nullius pavebit occursum : aquila ad sublimia
,
504 CLArDII TAUR. PROLOGIS CATEXAK IN MATTnAEUM,
volat , et inreverberatis oculis solis radiis intendit. Omnis itaque, qiii in ralione per-
fectus est , homo est. Et cum seniet ipsum ab huius mundi voluplate morlificat , vi-
tulus. Quia vero ipsa sua spontanea mortificatione, contra adversa omnia forliludinem
securitatis habet, leo: unde scriptum est, iustus autem quasi leo confidens, absque
terrore eril. Quia vero sublimiter contemplatur ea quae caelestia alque aeterna sunt
aquila. Igitur quia iustus quisque per rationem, homo ; per sacrificium morlificatio-
nis suae, vilulus; per fortitudinem securitatis, leo; per contemplationem vero effi-
citur aquila ; recte per haec sancla animalia significari unusquisque perfectus potest.
Isti igitur quattuor evangelistae universo terrarum orbe notissimi ; et ob hoc forlasse
quattuor, quoniam quattuor sunt parles terrae, per cuius universilatem Christi ec-
clesiam dilatari , ipso sui numeri sacramento |quodammodo declararent , hoc ordine
scripsisse perhibentur,
6. Primus Matthaeus, deinde Marcus, tertio Lucas , ultimo lohannes. Unde alius
eis fuit cognoscendi atque praedicandi , alius autem scribendi. Ad cognoscendum
quippe atque praedicandum, primi itaque fuerunt qui seculi Deum in oarne prae-
sente dicenlem audierant, facienlemque viderant , alque ex eius ore ad evangelizan-
dum quod divinilus ordinatum est cre-
missi sunt. Sed in conscribendo evangelium,
dendum numero eorum quos ante passionem Dominus elegit primum atque
esse, ex ,
ultimum locum duo tenuerunt; primum Matthaeus, ultimum lohannes ut reliqui :
duo, qui ex illo numero non erant, sed tamen Christum in illis loquenlem seculi
erant tamquam filii amplectendi ac pro hoc in loco medio constituti utroque ab
, ; ,
eis latere munirentur. Tantae qnippe erant dignitatis illi, qui Redemptoris nostri fa-
cta et dicta scribenda memoria tradiderunt ut non solum prophetico sed aposto- ,
lico essent testimoniocommendandi: tantae erant dignitatis, ut utriusque testamenti

scriptura eis merito testimonium daret: eorum gloriam caeli cives non ante exor-
tum tantummodo eorum verum etiam post inchoatum vel explelum sanctissimi mu-
,
nus operis, hominibus ad memoriam referrent et quanli apud Deum habeantur ,
ostenderent. Nam inter cetera alia, ita scribit de illis lezechiel crura eorum re- :
cla, et pennati pedes, et quocumque ibat spiritus ibant et non revertebantur, et ,
dorsa eorum plena oculis et scintillae et lampades in medio discurrentes et rota

, ,
in rota. In singulis quattuor facies. Et in apocalypsi: cum darent illa, inquit, quat-
tuor animalia , gloriam et honorem et benedictionem sedenti super thronum viventi
in saecula saeculorum, procidebant viginti et •IIII* seniores ante sedenlem in throno,
et adorabant viventem in saecula saeculorum, et miltebant coronas suas ante ihro-
num. In quibus omnibus perspicue ostendilur quatluor tantum debere evangelia su-
scipi. Oportet namque ut nos quoties aelerni regis magnificentiam in sanctis evange-
liorum libris praedicari cognoverimus , procidamus humiles anle illius misericor-
diam , devotis precibus iraploremus, et quicquid boni operis habere possumus, non
nostris hoc meritis , sed eius semper gratiae tribuamus.
Explicit prologus. Incipiunt capitula sequentis opusculi.
Hadenus excerpsimtis.
,,
505
J-iiter Leoiiis Allatii vulyatas htcuhrationes ponunt bibliographi mantissani qnandam ad san-
clum Anselmum cantuarienscm. Nec immcrito ; etenim Theophilus Uaijnaudus in sua Anselmi edi-
tionc, Lugduni 1630, fnlelur p. 248. cutn grato animo , se accepisse a Leonc Allatio, insignis
eruditionis ac probitatis sacerdotc (fallitiir liatjmudus, numquam cnim fuit sacerdos Allatius) cx-
scripta cx vaticanis codicibus nonnulla sancti Anselmi incrementa. Gerberonius auiem posiremus
Anselmi edilor , in censuris opierum interdum adnotat quaenam- nominatim huius Meditationes ex
vaticana bibliotheca acccptae a Raynaudo fucrint. Mihi vero tiunc in vallicellianis Allatii schedis
ingens , libelli inslar , Meditcdio eiusdem Anselmi ohservata est, quain. ne in Gerberonii ([uidem
nedum Raynaudi , editione impressam videbam. Acccssario ilaque sequitur , ut Allatius hanc in-
venerit post transmissas cdias ad Raynaiidum Meditationes , et posi lugdunensem projligatam edi-
tionem; quo factum est , ut huec insignis ct ceicris omnibus longe prrolixior in quinquagesimum
psalmum Medifatio , tunc Romue rclenta , dcinde in centesimum usque ac sepluagcsimum anmm ,
id est usque ad traditum benigne nobis a cl. Theinero vallicelliano bihlioihecario apographum
pressa fueril ; cdque eam prorsxcs ignoraverint praeeipui quocjuc bibliograplii Trithemius , Posse-
vinus , Bellarminus , Lahbcus , Fuirricius , Oudinus , Cavacus , Ccllcrius, dlazzuc/iellius. Nune nos
hoc Anselmi praenobile scriptmn C/audio taurinensi, temporum ordine scrvato, commode subiun-
gendum iudicavimus.
YENERABILIS ANSELMI
C A N T U A R I E N S I S E P I S C P I
MEDITATIO SUPER 3IISERERE.
1. A ortissime Deus spirituum universae carnis, qui vinci non potes, quia es om-
nipotens et rex potens ; falli non poles , quia sapiens es , scrutans corda et renes
Deus ; corrumpi non potes , quia iustus Dominus , et semper iustitias diiexisti ;
qui
non parces in die îndictae , nec acquiesces cuiusquam precibus , ncc recipies pro
redemptione dona plurima : ego reus et miser peccator in conspectu divinae ma-
iestalis tuae , in qua qui vere confitelur , absolvilur , recogrsosco quia peccavi su-
per numerum arenae maris , et mullipHcatae sunt iniquitates meae. Incurvalus sum
multo curriculo meae ferreae -voluntalis , et non est milii respiratio : et quia e.v
indiscreto processu negolii vitae meae sentio, quia tua iustitia iri extremo tuo iudicio
manifeste debet rne gravare ; ab ipsa tamen merilo rniiu suspecla , ad tuam misei-i-
coi-diam confugio et appello. Et ne appellatione ista pendente intres in iudicium
cum servo tuo , sed polius tua misericordia me praeveniat, et sequatur nie, et sen-
sus, et actus, cogilationes, affecliones, et opera mea , proledioni eius supponens, ip-
samque misericordiam poslulans, et iudicium non requirens , corde compunclus hu-
mililer tibi dico.
2. Miserere , quia tempus est niiserendi , non iudicandi ; ([uia dixisti in evange-
lio tuo sanclo quod non venisti ut iudices munduin, sed ut salvitices mundum. El
in tua pielate confido, quod
meae deferre debeas quam ego qui tre-
appellalioni ,
(
mens faclus sum et timeo a tua iuslilia tamquam ab inferiori ad superiorem sedem )
tuae misericordiae interpono sciens quod misericordia superexaltat iudicium

, et ,
quod misericordia tua est super omnia tua opera constituta. Ideoque appellalioni
meae est a le non imrnerito dcferendum. ISec indignetur contra me clemenlia lua,
(14
; .;,
506 SANCTI ANSKLMI
Deus , si videns animae raeae periculuin imminere a teirato, ad te placatum ausus

sum lolaliler appellare , cum aequo animo luleris quod apostolus tuus Paulus , ti-
rnens ne a Feslo praeside corporaliter gravarelur, ad Caesarem appellavit. Adeo igi-
tur cum fklucia gratiae luae ihronum, ut misericordiam consequar, et graliam in-
veniam in auvilio opportuno: et quia miser sum , ct miserabilis ideo gemens spiritu
,
ilorum libi dico : miscrcre. Est onim tna misericordia , miserorum chorda qua de ,
lacu faecis et miseriae cxtrahuntur. Quia igitur solvendo non sunt passiones con-
dignae ad futuram gloriam quam expecto ; et tua miseiicordia non meritum , sed
solam miseriam intuetur, de profundis fluctibus interioris et exlerioris miseriae qui- ,
bus imago Dei asseritur *, in me ipso ad misericordiam tuam clamo lacrjmabiiiter

libi dicens : miserere mei.
.3. Subticoo nomen meum : nam si iilud l:l)i dixero , por id ine forsitan noii
agnosces : et ciuod post rccuperalam alias sicut spero innocenliam baplismalem, ab illa
dulci familiarilate tua me elongavi nimis iniprudens, in qna (juando in monlem ora-
lionis ad te olim aIi(juando ascendebam, tecum quasi amicus cum amico familiari-
ter locuturus, me pluries dulciler recipere voluisli : et tunc me ipsum cum Moysc
ex nomine cognoscebas , et gaudebam in te cum aliis servis tuis quorum scripta ,
nomina sunt in caelis , et erat coram te honorabile nomen meum. Nunc autem quo-
niam peccala nomen meum de libro vivenlium dclevcrunt , et cum iuslis non esi
scriplum , ideo illud non audeo nominare , vel ad luam memoriam revocare: sicul
ille vir bealus tpicm invenisli virum secundum cor luuni
, qui et nomcn suum , ,
et suam mansueludinem luae beatae inemoriae fiducialiler commendabat dicens me- :
mento, Domine, David et omnis mansuetudinis eius. Haec enim tibi blandions, sive
mihi, audeo dicere sicut ille: da imperium puero tuo , sive servo tuo vel filio , ,
ancillae luae quia haec familiaritatis nomina, me reum rogantem amplius accusa-
;
ront: sed appellalionom moam prosequens tactus dolore cordis inlrinsecus, eo quod ,
iracundiam contra me cxcitavi, suspirans ilcrum (l ilerum tibi dico miscrere mei :
Deus.
\. Non audeo dicere meus soliimmodo te Deum cognosco sed meum dicero : ,
non possum. Nam cum esset puer mihi nalus, el parvulus Dei filius mihi datus
datus inquam a patre, qui sic dilexit mundum ut te unigenitum suum daret; datus
a matre; quae quasi allera mulier samarilana. ut aleret nos, in igne passionis te filium
suum coxit *, et in sacramento altaris ad comedenduin nobis dedil ; datus insuper a

te ipso , qui dedisli te ipsum pro nobis , ut nos ab omni iniquilate redimeres , et
mundares. Cum , inquam . sic esses ab omnibus, quorum intererat , mihi datus, et
ideo proprie proprius Deus meus , ego infelix propter peccata mca te perdidi : nam
le meum esse veraciter recognosco, qui conquerendo de me et aliis peccatoribus ,
dicis : me expectaverunl peccatores ut perderent me. Et si te perdidi , omnia per-

didi , et memet ipsum. Sed !u, Deus. qui a me impnidenler factus es tanquam vas
perdilum ; et qui a dolenle matre tua , quae te in tem})lo perdiderat , inveniri per
tuam magnam misericordiam misericordilor permisiati. ila ut amplius to non per-
deret , sed sollicile custodiret
5. Sic et tu misere mei. Deus, secundum magnam misericordinm tuam. Non dico
secundum meam miseriam secundum tuam magnam misericordiam, quae longe
, sed
raaior est quam mea miseria magna nimis. Non pelo secundum morilum meutn
vel secundum iuslitiam tuam vel meam quibus ego
sive secundum opera nioa , ,
,;
MEOITATIO SUPER MISERERE. 507

miser deviavi a te ; sed secundum Magnam quaero magnam misericordiam luam.
misericordiam ,
quia non decet tuam Immo exau- magnam magnificentiam parva dare.
diri dignus non essem si a magno parva peterem. Ego enim te, non illum magnum
,
sed infinile maiorem aestimo Alexandrum, qui non attendis quid me oporteat ac-
cipere, sed quid deccat te darc: nec magna petens, de merilis meis praesumo , sed
confido de lua misericordia magna , quae quasi somr tua ab infantia lecum crevil
ct de ulero malris tuae egressa est lecum. Magnam igiltir misericordiam luam peto.
Qui tribularer plurimum, si nescirem misericordias tuas, Domine; sed per experien-
tiam sentio in me ipso tres misericordias le habere. Prima est , qua me et alios
peccalores ad quamlibel offensam , qua oculos tuae maiestalis oflendimus , non con-
tinuo consumpsisti ; siciit et nos conservos nostros quando nos ofFendunt confun-
, ,
dere statim volumus et punire; sed tamdiu suspendisti gladium ullionis quod vere ,
dicere possumus cuni prophela : « miseiicordia Domini quia consumpli non sumus.
,
Kt haec quidem lua prima misericordia , parva esset ; nec si sola esset , mihi suffi-
ceret ad saluleni , sed potius iudicium damnalio accumulans , divinarum bonitalis
tuae et patientiae et longanimilalis me fjceret conlemptorem , et secundum duri-
tiem meam et cor impaenitens thesaurizarem mihi iram in die irae, et revelationis
iudicii tui iusti quo mihi improperando omnia mala mea inferres haec fecisti
, in , :
et tacui. Ideoque mihi luam secundam el niaiorem prima misericordiam porrexi-
sli qua me miserum peccatorem ut libi sit inde gratiarum aclio et vox laudis)
, (
ad paenitentiam revocasti. Neque enim cum essem mortuus in peccatis movere po- ,
teram pedem aflectus mei , ut me ad te converterem paenitendo , nisi me tua mi-

sericordia adiuvisset. Sed si dicebam: molus est pes meus; misericordia lua , Do-
mine , adiuvabat me.
6. Nec istis duabus misericordiis sum contentus. Nam licet in se magnae sint ,
tamen parvae sunt, comparalione iliius tuac magnae misericordiae quam requiro.
Abuti quidem possem patientia misericordiae tuae primae et pes meus qui per , ,
secundam movetur ut ad te converlatur iterum labi posset et esset novissimus , ,
error meus peior priore. Et ideo scio, o summa sapientia te docente scio quid , ,
peto quoniam pelo misericordiam tuam magnani

,
qua cordis et corporis mihi ter- ,
ram a stabilitate virlutum in diversas concupiscentias liquefaclam, spirilu tuae for-

titudinis ila corrobores et confirmes, ut luam clementiam de cetero non oflendam
de cetero te non perdam , sed semper leneam nec dimittam
, donec intromittas ,
me in domum illius supernae Hierusalem matris meae , et tunc glorificabo nomen

tuum in aeternum , et dicam : quia misericordia lua magna est super me , et erui-
sti animam meam ex inferno inferiori. El baec est illa misericordia tua magna quam
peto ,
qua non solum expectas ad paenitenliam peccatores , nec solum das eis gra-
tiam paenitendi , sed qua paenilentes virlute ex allo induis et confirnias , ut non la-
batur de cetero pes eorum. Rcs plane difficilis ct homini impossibilis ( sed possi-
bilis soli tibi) susceptum videlicet scmel peccali iugum sic a cer\ice sua exculere ;
quod non polesl facere , nisi adiulus misericordia tua magna , quae hoc modo in
caelis angelos confirmavit , et homines in resurrcctione , in qua facies pares illis.
Ideoque confiteor tibi in populis, Domine, et psalmum dicam tibi in genlibus: quo-
niam magnificata est usque ad caelos, immo super caelos misericordia lua: el sic in-
dignum salvabis me secundum magnam misericordiam tuam.
7. Et secundum imiltiludinc-m miserationum luarum quas iu exhibitione bontj- ,
,
508 SANCTl AXSELMI
runi anliquis patiibus oslendisli ,

qui nun(iuam peccanti liomini in tuis miscralio-
nibus (lefuisli. Sed cuin ille popubis conlumax el quem (Je servitule ae-
rebcllis ,
gypliaca in signis el portentis t{^rribililer cduxisti , quem per medium maris riibri
ms. incuiiis. sicco vestigio deduxisti, cui loculurns *
de caelo in moiitem descendisli; cui panem de
eaelo habentem omne delectamentum sine labore mirabiliter praestitisti ; cui sitienti
aquam de petra largissime produxisli ; iûeni in terra lacte et melle mananlem, sicut
promiseras, induxisli ; cum. inquam, populus illc durus posl lantorum magnalium,
tot mirabilium , tot terribilium salxationis suae beneiicia et salutis , (|uae ei mise-
ricorditer impenderas, oblilus esset le, et contra le supcrbe agens cervicem suam
durissimam indurasset et ne le qui eum de terra Aegypti eduxerns
; , ingratus po- ,
pulus adoraret, cum minis et terroribus ab Aaron resistenle deos pelens alienos , ,
vitulo connalili mane surgens hostias oblulisset et a le recedens, posl terga sua ;
legem et caerimonias, (|uas eidederas, proiecissct ;

prophelas tuos, qui conlestaban-
tur eum ut redirent ad te, inhumaniler occidissel ; libi grandcs blasphemias irro-
gasset , ut te ad iracundiam provocaret; et propter haec eum in manibus suoruni
hostium Iradidisses ;
posl liaec tamen , cum ad te in tempore suae tribulalionis et
angustiae clamaverunt; tu Deus misericors et multae misericordiae et verax, de cae-

Jo exaudisti eos secundum miserationes luas multas. Cumque rursus perversos eos
in manus inimicorum suorum iterum reliquisses et ipsi ad te ilerum atque ite- ,
rum clamavcruiil tu de caelo liberasli eos in miserationibus tuis mullis, et in mi-

;
sericordiis luis plurimis non fecisli eos in consumplionem quoniam Deus misera- ,
tionum et clemens tu es. Quia igitur minor sum cunctis miseralionibus luis me- ;
mento mei, Deus, et parce mihi secundum mullitudinem miserationum tuaruni, quae
superant quamlibet mullitudinem peccatorum. Non enim in iustificationibus meis
prosterno preces ante faciem luam, sed in miseralionibus tuis multis. Reminiscere
ergo miserationum tuarum, Domine,a te antiquis peccatoribus ,
paribus operibus mi-
sericordiae efficaciter impensarum, et misericordiarum luarum tibi naturaliler insita-
rum , (juae a sactulo sunl.
8. Et ne in misero peccatore fallat, quod ab inilio saeculi incepisli , secundum
multiludinem miseralionum luarum, dele iniquitatem nieam, quia ipsa me, heu, de li-
bro vitae delevit. Sic lu , Deus, qui nomen impiorum delevisti ut lutum platearum , dele
eam, sicut solent aboleri tabulaeet deleri ; ut ea abolila et delela, nomen meum cum
iustis in libio vivenlium, de quo illud deleverat, rescribatur. Dele obsecro, onmipo-
tenlissime, illud fjuod adversum me est chirographum decreti tui. Decreveras enim,
pater , ut si vellem morlem evadere, non peccarem. Et quia ego infelix contra tuum
decretum indiscrete corpore et corde peregi ad insipientiam magnam , mihi lu, qui
scientiarum es dominus, inde chirographum memoriae in tua scientia et mea con-
scientia conscripsisti , ut cum tremendum iudicium tuum magnum, aperirenlur
sederet
isli scientiae tuae el conscienliae meae hbri et alius ilie liber quem habet contra me
,
humani generis accusator inimicus ; et ex his, quae invenirentur in islis codicibus

iudicarer. Sed ne tunc inveniaUir in me
amator hominum Deus dele
iniquitas, , ini-
quimem meam , qui semper iniquos odio habuisli, quoniam non Deus volens ini-
quitatem tu es. Sed , Domine , qui non despicis gemitus contritorum tu , nosti , quod
sicut super deletas Htlcras , quaedam ex ipsa litura remanet turpitudo , per quam
perpendi possunl ipsarum deletarum vestigia et significalio litterarum, nisi lipsae lit-
terae et lilura peniUis cradantur, ita et per paenilenliam a le deleta inifjuitas , in

,
,
MEDITATIO SIPKR MISERERE. 509
anima mea quandam dcformilatem reliquit, per quam a te, qui solus es inspeclor
cordium et conscius secrelorum et ab illo qui est animarum improbiis accusator ,
potest adhuc perpendi mea iniquitas quanta fuit nisi post deletionem a te am- ,
plius ablualur.
9. Et ideo peto humiliter: amplius Ima me ah iniquitate mea o mundissima lo- ,
Irix noslra et nitidissima, quae ad hocaquam gratiae deitatis misisti in pelvim mun-
dissimae carnis tuae , ul nos a peccatis nostris in sanguine tuo lavares. Lava ine
ab iniquitate mea ; et ila perfecte lava , qui imperfeclionis opera non novisli , ut in
me peccati vesligium non relinquas. O humihs sublimilas , o sublimis humilitas
quae ad designandam illam lotionem interiorem animae quam requiro usque ad la- ,
vacrum pedum discipulQrum tuorum luam altitudinem inclinasti, lava me, ut in ae-
ternum liabeam partem tecum lava non solum pedes affectuum, sed eliam et ma- :
nus operum et caput sensuum. Et quoniam anima mea vilis facta est, iteransque
,
pessimas vias suas, lava a nialilia cor ipsius, ut in eo cogitationes noxiae non mo-
rentur lava lacrymarum lixivio calido el amaro per singulas nocles conscientiae
:
meae stratum lava pedes meos et interioris hominis butyro devotionis lava et re-
: ,
nova sacramentis. Et quia aliqua aliquando sic lavantur quod post ablutionem ,
adhuc impnra remanent et immunda ideo sic lava me ut emundes et a peceato , ;
meo munda me. Quis polest facere mundum de immundo conccptum semine, nisi
tu qui solus es? benignissime medice lesu Chrisfe et bone , qui solo verbo re-
stauras universa, scio , et vere scio, et lioc ipsum tuae bonitali confiteor, qnoniam
sic me mundare. Ergo bone Deus bone homo bone domine per niiseri-
potes , , ,
cordiam tuam magnam dic animae meae multorum peccatorum lepra infectae dic: ,
volo; mundare. Et nt hic sanari valeam et mundari , hic ure, liic seca, hic fiat ex-
piatio mea, iiic emundatio mea ut cum iti tuo districto exaraine aream tuam ven-
;
tilare veneris et mundare , animam meam paenitenliae êrae scopis mundalam inve-
nias et ornalam. Interim autem non parcam ori meo , sed ibo , et sacerdotibus
me ostendam, quatenus (iat et rnihi, ut dum vixero , fiam mundatus ; quia animae
meae lepram non possum vere ostendere sacerdoti , nisi prius tibi eam ostendero ,
et tu mihi 1).
10. Ideo tibi summo et aelerno sacerdoti veraciter me ostendo dicens : << quo-
niam imquitatem meam ego cognosco. Cognosco, Domine, iniquilutem meam , sed
ex parte cognosco et non sicut lu cognoscis eam neque
, , sicut ego cognitus sum
a te , cuius oculi sunt mullo plus lucidiores super solcm, conspicientes vias homi-
num et profundum abyssi , et hominum corda intuenles. Cor autem meum, Deus,
pravum est et inscrutabile: nec ego ipse cognosco illud, sed tu, Domine, qui cog-
novisti figmentum nostrUm, et intueris abyssos, intueris et cognoscis illud, et iniqui-
tatem meam , quae in eo est, et sicuti est : quam si ita nude el aperte cognovis-
sem , siculi et tu , ante cuius oculos omnia nuda sunt el erumperent
aperta , certe
lacrymae de venis intimis cordis mei , et continere non possem, quasi super me ip-
sum flerem , ne tu Deus patientiae et solatii iterum super me fleres. Qui enim olim
in diebus carnis tuae , sub figura illius materialis Hierusalem videns civilatem ani-
mae meae, et cognoscens iniquitatem meam , compatiendo flevisti super eam ; et in-
terrumpenljbus lacrymis et singultibus verba tua , verbum semiplenum protulisti

dicens ; quia si cognovisses et tu ;
qui ut arbitror, mihi dicere voluisti , nisi ge-
1) Testiiiionium de confessione sacerdoti facienda , et quidem cum deliila praeparatione.
)
,,
310 SANCTI ANSELMI
niitus tiii miilli, et profunda suspiria compassionis , verba tua huiusmodi praesci-
dissent : et tii eam sicuti ego veraciter cognovisses. Ad-
iniqiiilatem tuam fleres , si
iiciens , quaindiu super me flere deberem cum mihi subsequenter dixisti et qui- , :
dem in hac die praesentis vitae in qua facis pro voluntate tua non mea et , , ,
quaeris quae ad pacem sunt tibi , et non milii. sermo , qui veritas es , quam in
veritate rimaris iiilima cordis mei ! Et vere si cognovissem, sicul et tu, pelerem a
te (a quo omnis qui digne petit, accipit) ut aperirentur cataraclae capilis mei , el
dihiviurii lacrymarum mearum faceres abundare , ita quod anima mea tota esset la-
crymis liquefacta , el iniquitas mea (
quae replevit corporis et cordis mei lerram
in hoc diluvio deleretur. Nunc autem abscondita sunt mala ab oculis meis el non ,
potui ut viderem quia venerunt dies in me quos tu, qui aperuisli ora omniuin
: ,
prophetarum prophelice praedixisti. Nam circumdederunt me inimici mei spiritua-

,
les , vallo occupationum mundanarum lacerantium mentem meam , ila quo<l non
permittunt me oxlerius egredi ad utilem actionem, nec interius ad contemplationem.
Circumdederunt me, inquain , et coangustavurunt mo undique tot angustiis et pres-
suris , quod angustatum est et attractuin adeo conscientiae meae stratum, ut necesse
sit ut alter decidat, videlicet, vel tu Deus qui es legilimus animae sponsus, vel adul-
ter mundus quem ego iuxta te eodem cubiculo introduxi , quamvis scirem te Deum
zelotem , ut cum ipso in oculis tuis (delinquerem) o nimium audax peccator el iinpru-
dens fornicator! Et ad terram prostraverunt me per amorem terrenorum , et filios
meos cogitalionum et atTeclionum, quae in me sunt ita quod possim mcrito deplo- ,
rare illud carmen lamentabile Hieremiae etTusum est in terra iecur meum. Et cum :
deberem esse quasi lapis in acervo testimonii positus iuxla viam ut eam per exem- ,
plum vialoribus demonstrarem non remansit in me lapis boni exempli super lapi- ,
dem fortitudinis vel virlutis. Et haec oinnia mala in me pariter confluxerunt , eo

qnod non non cognovi tibi debitas gratias referendo tempus visitationis meae
( )
quando tu oriens ex alto me carnem assumendo utiliter et mentem illuminando ( )
delectabiliter visitasti , el visilatio tua custodi\it spiritum meum. Et ex illo tantillo
spiritu , quem in me tua visilatio reservavit, cognosco iniquitalem meani, ut tu ,
Deus , qui solus peccata remiltis , eam mihi ignoscas.

i\. Et peccatum meum contra me est semper. O possessor caeli , et terrae! tu
scis quid ego in mea didici iuventule , quod meuin et tuum sunt nomina possessi-
va ; unde si meum est peccatum meum ,
possideo peccatum nieum : sed heu quam
misera possessio peccati mei . quae suum facil miserum possessorem ! O peccalum
meum Quomodo ! immo quomodo te sustinui? quomodo silui? quomodo
te possedi ?
dissimulavi , Non enim sic meum est peccatum meum,

ut tu rae potius possideres?
sicul mea est cappa mea neque ita possideo, quomodo possideo cappam meam ; ,
cuius possessionem et proprietatem omnino possum a me excutere una vice te au- :
tem non sic, sed ita a me infeliciter possideris ut dereliclum a me, animam mpam ,
non velis desinere possidere. Sed nihilominus si consentiatur , tibi eam qnaeris, eam
sequeris , eam persequeris eliam per angustissimain portam morlis , ut ipsam Ira-
das flammis , et crucialibus sempiternis. Quomodo ergo meum es peccalum meum
nisi quia te feci ? Et ideo meum es , sicut faclura factoris , vel potius ut defectus
quem in Deum Dei factura commisi. Heu ergo , horribile et abominabile faclum
meum! peccatum meum quare te feci? quare per te meam animam inlerfeci? qua-
re eam tam mortifero veneno infeci ? quae insania me ducebat ? quae fuiia me co-
,,
MEDITATIO SnPER MISEKERE. 511
gebal? Sciebam enim quod stipendia peccali mors: sciebamque quod peccatum cum
consummatum fuerit generat mortem et non solum momentaneam corporis hu-
, ,
ius mortem quae per peccatum intravit in mundum sed etiam mortem animae
, ;
per subtractionem vitae gratiae in praesenti ,

privationem gloriae et obligationem
poenae perpetuae in futuro. Et hoc ipsum didiceram te docenle, quia aniraa, quae
peccaverit . niorietur. O vita aeterna ! statue contra faciem animae meae mortem
illam aelernam, qua moritur immorlahs anima per peccatum , ut ipsa anima mea vi-
deat coram te semper , et fugiat quasi a facie cokibri mortem illam. Audivi enim
a quodam familiari amico tuo, cui tu , Deus meus , qui revelas condensa , diulur-
nitalem et acerbitatem revelaveras huius mortis , quod haec est mors sine niorte
finis sine fine, defectus sine defeclu : quia mors illa semper vivit, et finis semper
incipit, et defectus deficere nequit. Haec est mors peccatorum pessima. De hac mor-
te , misericordissime , tu dixisti : nolo niortem peccaloris. Sed heu ego et ahi mi-
seri peccatores contra volunlatem tuain volumus propriam morlem nostram. Tu au-
tem, Deus meus, qui mortem animae non fecisti , vidisti et siluisti, quamdiu post
tergum meum omnia peccata mea proieci , ne viderem illa, et me paeniteret de illis.
Nunc autem, omnipolentissime, peccatum meum est sequela peccati mei

12.
quae est mors aelerna, contra me est semper et super hoc tibi gratiarum optimo ,
largitori refero grates multas quia non posuisli me amplius contrarium tibi de ,
peccato meo quod quamdiu mecum fuit conlra me non fuil. Nunc autem quia
, ,
non est mecum contra me est semper et ego volo esse in perpetuum contra il-
, ,
lud quia quando illud feci

, tibi soli pecccni c[uia tu solus es sine peccato
, et , :
universis uno post alium existentibus Deus meus tu solus Dominus meus, sine , ,
peccato in medio remanebis et solus me potes de peccato meo solvere et dam-

, ,
nare quia tibi soli peccavi et jnalum corum te feci. Heu heu mihi, Domine heu
, , ,
mihi quia quando malum feci

, coram te me quem tu qui solus bonus es, bo- , , ,
num in baptismo feceras malum feci. Nunc autem timor et tremor venerunt su-
,
per me, quia audivi tuam veritatem in ecclesia exclamanlem quod malos male per- ,
des, inter quos nec mihi parces, nisi placabilis fueris super malitia mea, Deus. Esaudi
ergo Domine, placare Domine, altende, et fac mecum misericordiam tuam magnam,
quia et quando coram te malum

nimium audax fui quia feci coram te quod feci, ,
coram hominibus non fecissem. illi autem, Domine. qui coram le iusti invenientur,
laetabuntur coram te sicut qui laetantur in messe. Sed ego iniustus
, qui coram ,
hominibus iniustitiam meam et malum coram le feci nunc de malis meis coram
, ,
te erubesco. Parce ergo mihi Deus meus parce niihi amarissimos gemitus paeni- , ,
tentiae et profunda suspiria ab imo pectoris proferenti. Ut tu qui dixisti per Spi-
ritum sanctum tuum in quacumque hora ingemuerit peccalor, omnium iniquitatum
:
eius quas operatus est non recordabor

, iiistificeris ; et iuslus et verax, sicut es
, ,
,
inveniaris in sernionibus tuis; quia sermo tuus veritas est , et eos mendaces osten-
des, qui dicunt quod mihi ingemiscenti non parces. Et eos vincas , cum ab ipsis tu,
cui proprium est misereri semper et parcere , immisericors iudicaris. Considera

misericors Deus , substantiam infirmitatis et paupertalis meae ; et ostende super me
magniludinem pietatis tuae , et in immensum misericordiae tuae pelagus me attolle,
et tua benigna clemenlia omnia peccata mea remitte , quae mihi ev originali pec-
cato adhaeserunt, aut ex pravilatibus meis poslea supervenerunt ; et ab his, Domine ,
me clementer emunda , el omnibus parentibus meis concede gaudia sempilerna.

512 SANCTI ANSEI.MI
13. Ecce enim in iniquitatibus oriiîiialibus et aclualibus conceptus surn 1). Nec
I<)l>. XXXVIU.
inlelligas, Deus meus, (jui galio inteliigenliani ronlulisti*, quod ego inleliigam in pa-
lentum meorum originalibus el actualibus me conceptum; cum credam, (juod et eo-
rum originalia deleveris in baptismo, el ipsoruin actualium fuero imitalor; quoniam
lu dixisti ,
quod iniquitatem patris filiuS non portaret. Sed potius haec esl intentio
mea, Deus, cum dico in iniquilalibus originalibus et actualibus me conceplum ,
,
hoc est in illa legc meae originis viliosa in qua omnes concipimur et nascimur , ,
in utero , et ex utero, filii irae tuae ; alque per traducem libidinosa carnis concu-
piscentia, etiam ante quam peccemus actualiter, constituimur peccatores, et ad actua-
lia cum non sit nisi unum el solum originale peccatum, qu(jd a pa-
proniores. Sed
rentibus trahitur, pro quo non baptizati parvuli damnabunlur; non me velis, Do-
mine, arguere in furore, si plurali numero usus sum in hac parte dicendo, quod in
iniquitatibns originalibus et aclualibus sum conceptus cum dixerim haec pro eo ;
quod iliud unum originale peccalum plures habeat eflbctus, et quia in illo uno ori-
ginali peccato intelligi plura possunt si quasi per membra singula dividanlur: ,
,
et maxime quia in hoc plurali numero inlelligo, sicut et tu ipse Deus intelligis, sin-
gularem; ut cum angelus tuus in somnis apparuit losepli dicens : tolle puerum et
matrem eius , et vade in terram Israhel ; defuncti sunt , qui quaerebant animam
pueri ; defuncli , pluraliler dixisti per angelum, non defunctus , quamvis intelligeres
singulariter de Herode ,
qui tunc solus quaerebat eum puerum ad perdenduin. Sed
et Moyses dum staret in coiifractione in conspeclu tuo , ut averteres iram tuam , de-
signavit in plurali numero singularem , cum dixil : pcccavit populus iste peccatum
maximum , fecerunt sibi deos aureos ; licet unum solum vitulum conllavissenl. De
quo etiam vitulo singulari , pluraliter addiderunt.
14. In iniquitatibus originalibus et actualibus me conceptum , intelligo dicere
me conceplum in illoquo omnes in Adam
uno et singulari originali peccato , in
peccaverunt ut in maleriali massa. Nam in eo seminaliter omnes erant

,
quando ,
ipse naturam corrupit humanam et ab iilo uno homine qui omnium nostrum fuit ; ,
maleria et origo omnes concupiscenlialiler descenderunt et per propagationis suc-

, ,
cessionem et carnis concupiscentiam , occulte illa corruptio in posteros demigravit.

Nec tamen hoc fecit propagatio , sed libido : non naturae humanae fecunditas , sed
libidinis foedilasquam homines habent ex illius primi iustissima tua Deus con-
, , ,
demnatione pcccati. Non enim quia ab Adam per carnis propagalionem descendi-
mus ideo originali pcccato tenemur, cum et tu ipse, domine lesu Cliriste, qui omni
,
peccalo originali et actuali penitus caruisli, in medicamentum nostri vulneris, sine

opere concupiscentiali , in sola maleria corporali, et per divinam conceplionem , for-
matorisque ralionem descenderis ab eodem. Sed quia concepli sunius illa vitiosa lege
concipiendi , nobis ex peccato primi hominis occulte et miserabiliter accedenti , ideo

originalis peccati ex lua iustissima , Deus, sententia rei sumus. Nam quemadnKjdum
tu, Deus omnipotens, cognitor occultorum, occullissimam gratiam Spiritus sancli tui
latenter infundis tuis fidelibus , et etiam parvulis in baptismo , sic et homo ille ,
per quem hoc peccatum originale intravit in munduni , in se omnes de slirpe sua
venturos occulta labe et foeditale suae libidinosae concupiscenliae adeo labilicavit,
quod anima a te , Deus , creando infusa corpori taliter labefacta, inaculala pollui-
l)01)servent theolojri eam quae sequitur, Ansel- utiliter conferetur cum eiusdem divl libro de cou-
,
mi de peccato originali copiosam doctrinam quae ceptu virginali et originaii peccato.

,
MEDITATIO SUPER MISEUEUE. 513
tur el foedatur : sicul in vase non sincero vinum infusum , licet oplimum, inficitur
et acescit : et in illa infusione ipsa aniraa damnationis sententiam in se se iustam

cxcipiens cuipam conlrahil et reatum, et poenae pcrpeluae obligalur.
15. Sed o Domine, quid dicam , quid respondebo, cum mea sensualitas a mea in-
terrogetur ratione quomodo lioc potest esse , ut cum originali peccato nascatiir par-
vulus, gcnitus a parenlil)us baplizalis, cum non possint in illum transfundere quod
non habent? Ecce Domine, qui docuisli me a iuventute mea stare super vias meas,
,
et interrogarc de semilis antiquis, per easdem antiquas semitas simpliciter ambu-
lando, existimo quod eodem modo quo parvulus olim cum praepiUio nascebatur, ,
quem tum parentes generaverunt circumcisi; et quomodo quolidie granum nudum, a

palea humano opere cum diligentia separalum et sic seminatum cum palea tamen , ,
nascitur et exsurgit sic et ego cum originali peccalo me fateor esse nalum licel tu
; ,
Dcus omnipotens parentes meos ab iI!o mundaveris in baptismo : quoniam ipsi me

ex hoc carnaliter genuerunt, quod ex peccatore velere homine contraxcrunt , et non
secundum illam generationem , qua denuo nali erant ; sed potius, quia et ipsi fueranl
carnaliter generali. Et hoc recordatus sum, et cffudi in me coram te animam meam,
Deus, ut intelligam miserabiliter in me factum, quod ii!e primus homo cum in hono-
re esset , in se non intellexit , a te iustissime faciendum. Tu aulem Dcus, qui dives es ,
in misericordia, dimittens originalia et actualia, non propter meritnm nostrum, sed

propter nimiam caritatem, qua dilexisli nos, cum essem in dictis iniquilalibus sic con-
ceptus , et morluus eiiam ante quam natus essem, conviviiicasli me per tuam graliinri
in baptismo, animam a vetustale culpae mundando, realum eius solvendo, ac ipsam

a poena perpelua liberando. Et propterea libi Domine, semper in psalmis confitebor.
,
Verumtamen adhuc
16. in carne mea Domine sentio incessanler eliam posl
, ,
baplismum concupiscentiam rllam carnis ,

quae esl fomes peccati , langor * naturae ,
gf^j}.,™!^-
lyrannUs carnis , stimulus mortis , Icx membrorum repugnans legi mentis meae ,
et caplivans me in lege peccali , super me tam violentum dominium exercentem ,
quod ingemiscens sub onere isto gravi necesse habeo exclamare : infelix ego ho-
mo ,
qui per me de crudeli dominio isto carnis liberari non possum quis me ,
liberabit de corpore mortis huius ? Certe non lex Moysis non prophetae non , ,
propriae vires meae , sed gratia tua , Deus per lesum Christum dominum no-
,
slrum ; quem iua, pater, misericordia mihi dedit , ut per eum remissionem acci-
Uhm peccatorum. In hnc aulem considero et suspiro iuslissimam condemnationis ,
sentenliam tuam, Deus, quam in Adam et in eius posteros ralionc illius inobedien-
liae protulisti: quod videlicet non est aliquis, qui etiam post baplismum vixerit in
hac carne, qui non ab huius hoslili concupiscenlia affligalur, nisi forte ineffabili mi-
raculo ab omnipotentia tua , Deus
membris eius in eo , lex peccati , qune est in ,
peniius exlinguatur quod valdc magnum privilegium est paucorum. Inde lamen
,
gratias tibi ago gratiarum opiimo largilori, quia clsi iste domesticus hoslis meus.
liic slimulus, hic tyrannus, in me maneat post baptismum non tamcn adeo domi- ,
nalur et regnat , ut ante ; sed post baptismi gratiam dcbilitatur ; inimicus mitiga-
tur , ut in me non ego in vacuum suscipiens gratiam luam
valeat dominari, nisi ,
Deus, et post concupiscentias meas vadens restituam vires hosli,'eidem me per ,
consensum illicitum supponendo.

17. Sed heu milii misero peccalori , mi Domine metuende ! Cum scirem quod tu • cuii. ;,;*
me gaudeas *
spectare luclantem , iuvare deficientem , suhlevare cadentem , coronare
C.3
,
514 SANCTI ANSEUII
Ainrcnlom; occc, Dominc, Ui vidisli, quoniam in nic iiisiliil subilo lioslis isle impulsus
;il) illo cuius lialilus prunas arderc facil , el quietcm cordis mci et corporis pertur-
bavit. Quotiens obscoenis et immundis et vanis cogilationibus me turpiter blasphe-
mavit! quotiens ad phalanges cordis mci mane et vespere exclamavit, ut ad sin-

gularc ccrlamen descenderem contra ipsum, et affectionum mearum agminibus ex-
probravit! Vidisti etiam, Domine, ex adverso quomodo conlra ipsum velut pusilla-
nimis non certavi , velut infidelis illegitime decertavi , vel omnino solvi militiae
meae vinculum indecenter, ante quam ei cederet adversitas proeliorum. Vidisti in-
super Domine ne sileas ac propter hoc finaliter discedas a me) quomodo cum hu-
(
miliatus non mea sed tua virtute sileret et relinqueret me in pace; ego illum ipse ,
advcrsum me ad proelium excitavi et vires reatus mei, quas in baptismo et in pri- ,
stina paenitentia mea perdiderat ei reddidi et sic coronam (veh mihi !) perdidi
, ,
,
quam nonnisi legitime certantibus praeparasti. At si recuperalis per te viribus, ali-
quando praedicli hostis desideriis vitiosis viriliter restiti vel reslitero in futurum
,
eumque superavi vel superavero , te iuvante , licet hostem ipsum tyrannum domesti-
cum de carne mea in hac misera vita non possira omnino expellere velul allerum ,
lebusaeum providisti tamen mihi

;
, si non consentienti quod quantum ad actum tan- ,
tum et non quantum ad reatum

, , in me remanet post baptismum. Nam de lua pie-
tale confido , quod ea quae invitus et renitens patior ab hoc hoste, mihi impulare
non debcas ad peccatum. Et etiam in hoc, Dcus meus, parcendo maxime et mise-
rando tuam omnipolentiam manifestas, quod sicut alia mala praetereunt in nobis actu,
et remancnt reatu , ut homicidium , adulterium , et similia ; ila e converso opera-

tur in nobis mirabiliter omnipotentia tua, Deus, ut carnalis concupisccntia , cuius non
consentitur desideriis vitiosis , in baptismo praetereat reatu , el in poenam peccati
nobis remaneat semper actu.
18. iugum grave quod creatum est super filios Adam a die exi-
Et hoc est ,
tus de ventre matris eorum usque ad diem sepulturae in matrem omnium. Sub
,
hoc iugo gravissim.o ingemiscunt omnes qui eius sentiunt gravi'a!em, sub quo To-
bias ingemuit , ingemuit et Susanna : sed et omnis creatura sub hoc iugo ingemi-
scit et parturit usque adhuc. Ingemisco et ego sentiens in me ipso , quia circum-
dederunt me gemitus mortis , et torrentes iniquitalis alienae et mcae conlurbave-
runt me. Propter quae possum lacrj mabiliter dicere cum proplicta : multi sunt ge-
mitus mei , et cor meum factum csl in me moerens. Porro cum oppressus hoc iugo
aliquando recogito Deus meus ,
quod peccatum illud originale , iu quo conccptus
sum , in baplismo , ( cum sit inde gratia ) delevisli : et gemendo ac suspirando in
me ipso requiro cur poenalilates istas, quas occasione dicti originalis peccati palior,
in eodem baptismo pariter non tulisti. Certe inter ipsas poenalitates et pressuras fa-
leor, quod ex dispensatione maxima er.s in me voluit lua admiranda providenlia re-
manere ut videlicet sagitlae tuae, Domine, in mc essent quae me docerent (juod
, ,
humiliatio mei in medio esset mei. Item ut terrores lui contra me quotidie miiila- ,
rent qiii limorem tuum mihi incutcrent, el amorem. Ilem, ut vexatio mihi darct
,
intelkclum cognoscendi quod a nobis, non a le, raali &umus. llem, ul Adam exem-
plum meum ab adolescentia mea esset, et peccatum inobedicnliae meae evitarem. Item
mc ad te , Deus, in funiculis Adae, et in vinculis caritatis, ut cog-
ut sic Iraheres
noscerem quod lu, pater, me quem diligis, filiam sic arguis et casligas. Item, ut
semper haberem contra spiritualcs nequitias consuetudincm proeliandi et me sacris ,
,,,;
MEniTATIO SCPER MISEP.ERE. 515
\irlutibus exercerem : et maiime ne, si liberalus fuissem ab islis poenalitalibus in

baplismo, ego et alii homines hoc esse baplismi prelium vcl praemiun\ pularemus ,
et non gloriam regni tui. Ideoque solulo reatu ab anima, providentia tua, Deus,
temporalem poenam tamon in me mancre voluit in hac vita ut a mc alia vita stu- ,
diosius quacrerctur quae erit a pocnis omnibus abena.

,
19. Exsurge ergo, Domino, adiuva me: indue mc thoracc iuslitiac, ct accingc forti-
ludine lumbos meos , ut inter tot ir.sultus hostium in acic slem securus , et pcr paten-
tes campos humilitatis, in virtute patientiae el longanimitatis accinctus *
impugnantes
me constanter valeam expugnare ; et procacis mililiae turbinera sapienti moderatione
discutiens, innocentia vilae et devotae oralionis sutTragio mihi continuare valcam gra-
tiam tuam, Dous. Et inde losue clypeum non dimiltam, quousque obedienlc lc Dco
voci hominis, diem vitae mcae protrahas ad triumphum: ncc recedam ab acic, donec
pariat mihi congrcssio coepta victoiiam pariler ct coronam. Alioquin quidquid ago
sine te , mihi verlitur in ruinam. Nam adhuc et macula originalis peccati tcneor
ct ideo , ut praedixi , existo ad actualia magis pronus. Nec hoc dico Deus meus ,
ad excusandas excusationes , quibus a te de peccatis meis possum mcrito accusari

vel ut in parentes meos velim refundere culpam meam , cum numquam crciliderim
culpam et peccatum esse, si coniugcs causa sobolis procreandae carnaliter miscean-
lur ; sed ut tu, Deus, qui ea quae sunt iu homine cognovisli , ad miserandum mci
facilius inclineris, si ab ipsa radice mea , me coram te confilcor peccatorem. In om-
nibus enim trahiiur iniquitas ex Adam, et vinculum peccati , et propagatio morlis ,
te solo excepto , domine lesu Christe , qui natura mirante de sancto Spirilu es con-
ceptus. Et in peccalis concepit me mater mea hoc ; est concupiscentia libidinis, quae
peccatum est, nisi per bona coniugii excusetur. Et licet in utroque parcntc meo ,
qui teDomine timuerunt et me non in adulterio, sed , in casto coniugio gcnuerunt,

culpam non habucrit opus illud tamcn origo peccali , in prole sccum debitam poe-
nam traxit. Ne reminiscaris ergo Domine peccata mea , vel parentum mcorum ne :
sumas ultionem dc peccalis mcis , si de me pcccatore tibi , qui omnia scis totam ,
quam scio profiteor vcritatem.

20. Eccc enim s'eritatem dilexisti. Veritas es , et non fallens, via non errans
vita non deficiens. O vera caritas, et cara veritas , qui in hoc natus es, et ad hoc
venisti in mundum ut pcrhihcas testimonium veritati, in veritate tua exaudi me, Do-
mine, in lua iustitia! El quia scio quod tu iudicabis populos in veritale, et perdes
omncs qui loquuntur mendacium ideo prius hic in , veritate coram te memet ipsum
diiudico ut cum lu, Deusmeus, tempus acceperis,
; et ipsas iustitias iudicabis , non
intres in iudicium cum me servo tuo , cui iam ( libi sit inde gratiarum actio, et vox
laudis!) manifestavi veritatem , veritatem beatae incarnalionis tuae, quae adhuc per
sapientiam tuam infidelibus incerta est et occulta ; et vcritatem remissionis peccato-
rum meorum, dc qua similiter incerlum est etoccultum, cui misereri velis, et quem
volueris iudicarc. Et tamen haec duo: inccrta et occulta sapientiae tiiae manifestasti
mihi. Primum per fidem, tamquam per alios Esaiam ct Gabriclem testes mirabiliter
concordantes ct dicentcs mihi : ecce virgo concipiet , et pariet filium , et vocabitur
nomen Emmanuel. Secundum per spem, quasi per alium Nathan prophetam
eius
dicentem mihi ut Davidi veracitcr paenitenti: transtulit a te Dominus peccatum tuum,
et non morieris. Et si dixi corde conlrito et humili confiteor tu propitius re- : ;
misisti. Et quia in sermone tuo manere volo , et vere discipulus esse tuus , ideo te
,,
516 SANCTI ANSELMI
manifestante cognovi hanc duplicem , et in sapientia tua a sacculis absconditam ve-

ritalem. Tu aulem, Deus ,
qui superbis resistis, et humilibus das gratiam in prae-
senti , et cuius gloria huniilem spem suscipiet in futuro , ex quo confidenter mihi
tua praedicta occuha et abscondita revelasti , confido quod hoc donum tuum se-
niiplenum non relinques.
21. Sed asperges me Domine,, fiyssopo. Sancli tui , Domine, per quos nobis tuas
figuras et parabolas ediscere voluisti , dicunt nobis quod hyssopus est herba hu-
milis et medicinalis, cuius radix pelrae dicitur adhaerere , et pulmones inflatos re-
primere et purgare. Et ideo quando hic loquulus es Domine de hyssopo , de hu-

mililate intelligeris nobis loqui , quae in consideratione sui est modica illa virtus
quae in conspectu tuo et totius caelestis curiae maxima reputatur. Cui tu Deus ,
summus medicus magnam contulisti conlra tumorem superbiae medicinam quando :
tu , Deus ,
qui de excelso gloriae tuae throno humilia respicis , et ponis humiles
in sublimi, cum esses immensus et excelsus, inclinasti caelos, et descendisti in ter-
ram , formam servi accipiens, ut humilitatis exemplum humano generi exhiberes
et esset medicina tumoris in homine humililas tua , Christe. Ubi enim , Domine ,
tua se exinanivit maiestas , indignum est ut vento superbiae infletur vermiculus

ac tumescat. Quid enim magis mirandum est quid amplius detestandum quid , ,
gravius puniendum quam quod videns Dei filium summum in regno caelorum,
,
noAissimum factum in regno hominum , apponat adhuc magnificare se homo su-

per lerram? O magisler et Domine (et bene dicimus) tunc nobis humilitatis tuae
librum et magisterium ostendisti , cum lectionem illara nobis memoriae commen-
dandam legisti dicens : discite a me , quia mitis sum , et humilis corde. hu-
milis celsitudo ! Quam vere si voluisses , dicere potuisses : discite ame fabricare
lunam , et solem , vel totam fabricam huius mundi ! vel discite a me , triduanos
morluos suscitare ! Sed quia potenlior est solidissima humilitas ,
quam vcnlosis-
sima celsitudo , idcirco tu humilitalis doctor egregius potius dicere voluisti : di-
scile a me nascenie , moriente ,

praedicanle , miracula facienle ,
quia mitis sum ,
et humilis corde. si cordis mei intima aspergeres hyssopo, hoc cerle tibi, qui es
firmissima pelra , Christe, toto corde radicitus adhaererem, ita quod unus spiritus
essem tecum , et prae gaudio exclamarem, quod tibi Domino meo bonum est ad-
haerere. Et quia Iiaec hyssopus est inflatis omnibus nobis opus, idcirco le , cui hu-
milium et mansuelorum semper placuit deprecatio , deprecor humiliter et devote ,
ut me interius et exterius digneris mundabor ac pe- aspergere hac hyssopo , ct ,
nitus emundabor a deliclo maximo quod est superbia quae inter magna non so- , ,
lum maius sed primum et maximum est delictum. Et per hanc emundationem la-
,
vabis rae per gratiam tuam sanctam in baptismo sanguinis animae meae per pe-
,
nitentiam renovando , quem in baptismo fluminis et flaminis ( tibi sit inde laus et
iubilatio!) iam lavisti. Et siiper nivcm dealbabor. Ex hoc audeo diceie confidenter;
quia Domine tu dixisti, si fuerint peccata vestra , ut coccinum sanguinea, quasi nix
dealbabunlur in pnenitentia : et si fuerint rubra quasi vermiculus , sicut lana alba
erunt, ct sic opera sanguinis, in vestem tuam, Domine , misericorditer mulabuntur:
ita quod de me cum aliis sanctis tuis, quibus quasi praeclara veste in gloria vestieris,
facies veslem tuam; quam dealbatam mirabiliter designasti cum in Iransfiguralione ,
veslimenta tua facta sunt alba, qualia non posset fullo facere super terram.
22. Et si me cum illis qui viderunt te nudum et vestierunt, umquam per-
,
;
MEDITATIO SnPER MISERERE. 517
miseris illam laelabundam voccm tuam audire vcnite benedicti patris mei perci- :
,
pile regnum quod paratum vobis est ab origine mundi auditui meo dabis gau- ;
dium el laetiliam. vox exullationis et salutis , quae audienlibus te dabis in Chri-

sto laetitiam sempiternam , sona in auribus nieis ! Tu enim es vox valde dulcis ,
et facies sonantis decora! Sona, ut sic auditu auris audiam te , ut oculus meus vi-
deat te, quem videre, idcm est quod liabere. Interim autem pro reverentia tua,
Deus , audiam tacens ,
quid in me loquatur spiritus tuus sanclus, quoniam in rae
iara non loquitur nisi pacem. Quantumcumque inquietet et perstrepat foris mun-
dus, et audiendo, quaedam in cor nieum verilas indicibilis eliquatur; quae, si tu
non es , nescio quid meae sponse fac me audire inte-
sit. O secretissime animae ,
rius in silentio vocem istam ut quasi amicus sponsi ilem non cadam per mullilo- ,
quium et gaudio gaudeam propter vocem sponsi ita quod anima niea c{uae ad-
, ; ,
huc est quasi nix in monle superbiae congelata, ad calorem lui eloquii, quod ve-
hementer ignitum est, liquefacta in vallem humilitatis celeriler el hilariter conde-
scendat. Et exultabunt ossa humiliata. Ossa animae meae, Domine, sunt virtutes,
quibus ipsa interius , sicut corpus exterius ossibus supportatur , ut stare possit ante
te supra pedes afifectuum , ne labatur. Tu autem
qui omnia nosti scis ( et , Deus , ,
ego nec volo tibi , nec audeo quod haec animae meae ossa
, nec valeo diffiteri
)
pluries dissipasti , quae placere hominibus quaesierunt adeo quod medella * devo- ,
tionis qua totum concipiunt robur suum arida est et sicca ita ut possim di-
, a , ,
cere cuni propheta ossa mea sicut cremium aruerunt. Sed quia tu es Deus vir-
:
tulum , cuius os vel virtus in cruce non fuit, confraclis aliorum duorum ossibus ,
comminutum , idcirco supplico tuae ineffabili pielati , ut de excelso ignem amoris

tui in ossibus meis mittas , quia tibi soli desidero bene placitis actibus de cetero
complacere, ut holocausta tibi offeram me~dullala: et sic praedicta animae meae ossa
humiliala per aspersionem hyssopi , et gaudium vocis tuae audilui mandatum , in
te Domine exullabunt gaudio magno valde.
23. Et ne haec exullatio de cetero in tristitiam convertalur averte faciem tuam ,
a peccatis meis. Hactenus mentionem tibi feci domine Deus meus, de una iniqui- ,
lale et de uno peccalo

, quod est superbia et arrogantia magna de qua timeo mi-
, ,
hi valde, attendens quod nec superbientibus angelis pepercisti sed illum Cherub , ,
qui erat signaculum simililudinis, plenus sapienlia, et perfectus decore, propter su-
perbiam de deliciis paradisi ad inferos detraxisli. Et idcirco ale, Domine, petii tam
instanter , ut hanc iniquitalem et peccatum nieum deleres, lavares mundares, quia ,
maculam valde haerentem in anima mea fcceril. Nunc autem quia intelligo quod
ex hoc peccato meo tamquam quadam virulenta radice multa in me pecca-
a ,
ta et iniquitates aliae pullularunt cum omnis superbia fundamentum et initium

.
sit peccali , et angelum et homincm apostatare a le fecerit nimium imprudenter

ideo imploro humililer tuam, Deus, ineffid)ilem pielalem, ne laetitia et exullatio ,
quas auditui meo et humilialis ossibus meis infudisti , in lamentum vel vocem flen-
tium convertatur. Averle faciera tuam non solum ab illo peccato meo superbiae ,
sed etiam ab omnibus peccalis meis: ita tamcn quod a me tuam facicm non aver-
tas , qui in hac vita volo quaerere tuam faciem, hoc est iucundam praesentiam tuam
seraper. Scio enim, Domine, quia tua facies in iubilo contemplatur, et si eam osten-
deris , avertente aulem le faciera tuam a rae
salvus ero : inconsolabihter con- ,
turbabor. Ne avertas igitur, Deus meus, faciem tuam a rae sed a peccatis meis ;
,
518 SANCTI AXSELMI
avcrtas, ne animadvorlendo in me, punias me pro

illis: a quibus avcrsus ct quae ,
ego h.ibeo, habebo de celero te iuvanle, ad le facicm meam (convertam], ul

ct ,
fugiam ea semper. Et omnes iniquilalcs mca dele de nolilia tua Dcus et radicem , ,
et progeniem et germen, sicut omnino delesli memoriam Amalech desub caelo.

V. 12. 2i-. Et deletis meis iniquitatibus et peccatis , cor mundum crea in me Deus. ,
Deus cordis mei ,

qui intollectum das parvulis , da mihi intelhgere hoc intus le- :
gem pelo, ut cor mundum crccs in me , Deus : ne si pcliero, quod ignoro, dicas
niihiquod dixisti nialri filiorum et fiiiisZebedaci: ncscilis quid petalis. Ecce enim
,
caeH non sunt mundi in conspectu tuo et in angelis reperis pravitalcm quanlo , ,
minus homo putredo et filius eius vermis potcrit dicere: mundum cst cor meum!
Et non oportet me habere cor, et illud mundum ante quam videam te, quem soli
viri cordati videbunt, qui fuerunt mundo corde. Nunc autem, lux intelligibiHs, (cu-
ius invisibiha per ea, quac facta sunt, intellecta conspiciuntur.) inlelligo, te niagistro
inlimo in schola mci pecloris intimc mo docente, quod sicut corpus meum, vitam ,
saporem ,
gaudium , et dolorem habet a carneo cordis modo , quo separato ab ipso
corpore, privatur omnibus ipsum corpus sic, immo veracius atque vivacias tu
iis ; ,
es cor et vita animae meae Deus qui quamdiu ipsam habitas vita gratiae luae
, ; ,
vivit, guslat spiritualiter dulcia et amara: nam ei dulcescunt caeleslia et virtules,

et terrena ac vitia sunt amara. Et etiam quasi unum mystici corporis tui mem-
brum , si prosperitale membrorum aliud gloriatur , congaudet ; et si adversitatem
palilur, quodam compassionis participio moleslalur el dolet: et sic animam meam
senlio cor habere. Cum autem propter iniquitales meas ab anima mca fueris sepa-
ratus , tunc nec vilam , nec saporem , nec gaudium , ncc dolorem sentit vel ha-
bet super aliquo de promissis, sed velut mortua sine corde in loculo corporis sui
iacet , et tunc vere polest dicere cum propheta : cor mcum derelinquit me ; et quod
facta est quasi columba seducta non habens cor. Et vere miserabiliter seduclus est
omnishomo, qui propter tanli ct lalis cordis inopiam animam suam perdit. Nam
hoc est pro nihilo , hoc est pro peccalo ,
quod vere nihil est, pro quo nihilo perit
cor impii peccaloris.
25. Et heu mihi doniine Deus meus sine te ,
por quem omma facta sunt , a
me factum est istud nihil , et pro isto nihilo perii , et ad nihilum redaclus sum
et nescivi. Sed tu, creator oinnium Deus
qui de nihilo cuncta creasli cor mun- ,
,
dum crea in anima ad ipsam in misericordiis revertendo suspirantem

mea, Deus ,
et clamantcm ad te: velociler exaudi me. Domine: defecil spiritus meus ne avertas ;
ergo aurem tuam a singultu meo, sed propter temet ipsum Deus, et proptcr nomen ,
sanctum luum revertorc ad animam meam , ut vivat: lu es enim proprie ptoprium

cor ipsius et vita. Ergo misericordissime , secrelissime , inlime, qui cuslodis pactum
et misericordiam servis tuis; qui promisisli quod dares nobis cor novum, et spiri-
• toA. vtoranies. tum uovum ponorcs medib nostri, si rediremus ad cor; el plantares * nos in cor-
in
de luo, et in anima tua tota. Da te solum mihi, et te in anima mca planla ct ple- ,
nus sum. Ego aulem praevaricalor ad vocationem tuam redire volo ad cor, hoc ,
est ad te, qui es cor, quo vivit, sapit, gaudet, dolet, scit, inlelligil anima mea
Deus. Et hoc cst cor mundum quod ut crees in me Dous requiro a te. Ve- , ,
,
rumtamen allende Domine quod intendo non est enim intentionis meae Deus
,
, : ,
meus, petere a le, qui semper es creans omnia, non crealus ut te crees in me; ,
cum in luam aeternam essentiam crealio nulla cadat ; sed tuum sanctum Spiritum
,
UEDITATIO SDPEfi HISEBERE. 519
emiUendo in rae ,
qui si caritatem non habuero , nihilsum me de lioc nihilo,
crees in te ,
qui vcre es cor animae meae verum et vivum et mundum et mun- ;
dum islum ab omnibus inquinamentis suis abluis et emundas : et propter reveren-

tiam tui vilahs et mundi animae cordis, concede mihi per tuam inefTabilem boni-
tatem , ut cor mundum sincerum et purum ab immundis et vanis et noxiis cogita-
tionibus sic valeam cuslodire , ut propler
te rcgem gloriae mundiliam cordis mei
habeam amicum.
26. Et quoniam dum anima mea fuit absque te, corde suo, niiser factus sum ,
et curvatus sum el inclinata est ad terrena mei spiritus rectiludo

, ideo ct spi- ;
ritum rectum innova in me. Tu es enim rectus dominus Deus noster qui ad hoc ,
rectum hominem facere voluisti ut speclantibus terram pronis animanlibus uni-

,
versis isla exterioris figmenti corporum rectitudo, hominem illum interiorem ad

,
imaginem tuam factum, spirituahs suae rectiludinis admoneret et recliludo limi ;
curvitatem argueret animi videret

corpore recto curvum. Et quia
, si animum in
innocenles et recti adhaeserunt libi eo quod dihgunt te et honus es his qui re- , ,
cto sunt corde , idcirco imploro humihter rectitudinem tuam, Deus ut spiritum ,
reclum veHs in meo pectore innovare , ut sicut incensum in conspectu tuo, mea
oratio et inlenlio dirigatur. Et non solum in spiritu me innova , sed etiam in vi-
sceribus meis , unde exiit peccatum immunditiae carnis meae. In visceribus enim
renum sedes est voluptatis , illis sohs exceptis beatis visceribus quae te Deum et
dominum in virjjinah aula , quam elegeras , porlaverunt. Et quia diaboli forlilndo

est in lumbis eius et in umbihco vcntris iliius, idcirco lunibos meos nisus est plu-
ries iilusionibus adimplere , ut in sua fortiludine infirmam alHgarel
carnem meam.
Ego aulem propter cordis inopiam et effeminatam maestitiam mentis meae consensi ,
infehciter: et ipse diabolus, quem vir sagittarius non fugabat sagittis suis arden- ,
tibus et ignitis ab ipso el angelis suis malis sagiltalis in renum mcorum visceribus
et infixis , me miserum peccnlorem de excelso throno virginitalis et pudicitiae de-
poneret et fugaret. Propter nuod veh veh mihi! perdidi iionorem illum, et decen- ,
tiam illam, scrtum ilhid, diadema, coronam illam auream, immo aureolam , quam
solae animae in vasis ficlilibus corporum conslilulae adquirunt, motus illicitos peni-
lus comprimendo, ac incenliva carnis similiter restringendo. Sed heu miser, quando
meam perdidi quare non cogitavi , quod omnis foedatio non est dig-
virginitatem ,
na animae conlinentis? Quare infelix nescivi pretium eius? Quare cum forti mu-
liere non accinxi fortiludine lumbos meos? ut tu doniine Icsu Chrisle, procul et de
,
ullimis caelorum finibus (adj virginitatis meae praedium * adveniens, eam de te ipso,
qui es flos campi, et lillium convallium, in praemium coronares. O bone lesu, co-
rona virginum , si soli et solae virgines , quocumque ieris , te sequunlur , et ante
te canunt'novum canticum, quod nemo potest alius decantare; ego qui virginitatem
meam perdidi , proh dolor , quo ibo a spiritu tuo , et quo a facie tua fugiam? Si
enim le sequulus non fuero, in lenebris ambulabo ; et quid cantabo nisi iamentatio-
nes, carmine laeliliae perdilo et reliclo?
27. Proinde, anima mea seducla , anima mea misera , anima aerumnosa , sume
hvmnum confessionis : meretrix oblivioni tradita , excule torporem luum , discute
peccalum tuum, et concutc mentem tuam reduc ad cor enorme deliclum, et per- ,
duc te ad cordis immanem rugilum: intende infelix, intende scelcris tui errorem et ,
proinde horrificum terrorem , et terrificum dolorem. Tu inquam o anima mea

, ,
,
520 SANCTI ANSELMI
(Iiiondam candidata caelcsli lavacro , dcsponsala fide , dolala Spiritu redempta

,
Clirisli sanguine , Dei imagiiie insignila , et in christiana religione imbuta virgo ,
fuisti domino desponsata.

Cliristo undc memini quod nominavi Utique non I !
tam benignum sponsum virginitatis mcae quam terribilcm iudicem immundiliae ,
meae. Heu memoria perditae iucundilalis! Cur sic superaggravas pressuram possi-
dentis infelicitatis? Quam niisera conditio mea, cui ct bonum ct malum sunt pari-
ter in lormentis! Torqui-t cnim me mala conscienlia et cruciatus eius in quibus ,
timco me arsurum. Torquet me bonae conscientiac, et praemiorum oius memoria,

("uam scio me perdidisse, nec amplius recuperaturum. Vae vae miserum perdere do-
lendum, perdere id , perdere irrecuperabiiiler, quod a me servari debuit intermi-
nabiliter. virginilas iam non dilecta mea , sed perdita mea; non iucundata mea,
sed desperata mea, quo devenisti? in quam
foelido, in quam amaro caeno me de-
reliquisli? fornicalio sordidatrix menlis meae, perdilrix animae meae, unde mi-
sera surrcxisti? de quam niveo , de quam iucundo statu me praecipitasti? Tu nam-
que anima mea ,
perfida Deo , periura Dei , adultera Cbristi , de subliniilale vir-
ginitatis miserabililer es demersa in barathrum fornicationis , abiecta a Deo ,
pro-
iecta diabolo , immo abiiciens Deum , amplectens diabolum : te impendens fornica-
tioni , tu prior creatori et amantissimo Deo libellum repudii oblulisli , et ad insi-
diatorem tuum daemonem te sponte contulisti. misera et plus quam misera com-
mutalio ! Vae quia benignum conlcinpsisli , et maligno adhaesisti ! Quid fecisti o
mcntis amentia, amens spurcitia , spuria nequilia quid fecisti? In caelo reliquisli ca-
stum amatorem, et infernum sequuta es odiosum corruptorem. Consolalio, securitas
laetitia , nolo vos, renuo vos: si peccati venia ad me reduxerit vos, procul estole :
procul estote ante mortem , si forte indulgentia revocct vos , vel post mortem. Sed
sit conlinuo paenitenlia amara comes aetalis meae, sit conlinuus dolor, insaliabiiis
trislitia moeror et acerbus luclus infatigabiles tribulatores iuventulis
vitae meae, sint
et seneclulis mcae. Utinam utinam ita sit, opto, oro, desidero, ut ita sil! Si cnini
non sum dignus oculos ad caelum orando levare etenim non sum indignus eos ,
vel plorando caecare.

28. Cogita igitur, cogita el recogita cjuid fecisti , et quid meruisli , et descendat
mens tua ad terram lenebrosam , et opertara mortis caligine ; et consideret ,
quae
ibi animam meam; intendat et conlempletur vidcat et tur-
expectant scelerosam ,
betur anima mea. Expavesce anima mea defice cor meum scindere. O bone , ,
lesu nostra redemptio , si huc usque permisisti , ut plangerem paululum dolorem

meum , de celero bone Deus permitle , ut invocein auxilium tuum si enim fe-
;
ci ut esseni rcus , numquam possum facere ut non essem cilatus tuus. Si mihi ,
virginitatem ademi , numquam misericordiam tuam peremi Domine Domiue. Si ego ,
admisi unde me damnare potes , tu ne amisisli unde salvare soles? Noli Domi-
ne, noli sic attendere malum meum , ut obliviscaris bonum tuum. Ubi est o ve-
rax Deus, ubi est , nolo morlem peccatoris? Si tu sepelis in infernum peccatorcm
ad te clamantem , an hoc est nolo morlem peccatoris? an non potius hocest, nolo
ul convertatur , et vival? Peccalor sum , Domine peccator sum ego. Si ergo tu
,
non vis mortcin peccatoris, quis te cogit, quod non vis, cum sis omnipotens Deus?
Absit Dominc; absit, Deus, ut praevaleat nequilia peccatoris confiteiilis, et delentis
sentenliam omnipotentis. Memor esto iuste Deus qui misericors es , et creator et
,
recrealor meus ; ct ne mcmincris, bone Domine, adversus peccatorem tuum iusliliae

,
MEDITATIO SITER MISERERE 52 f
luae solius; ne memineris irae tuae adversus reum , sed miserationis erga miserum.
Verum est et faleor, misericordissime, quod conscientia mea meretur damnationem
et quod paenitenlia mea non sufficit ad satisfactionem : sed cerlum est quod mise-
ricordia tua superat omnem ofTensionem , et idcirco abyssus meae miseriae abyssuni
invocat tuae misericordiae. Parce ergo tu , Domine ,
qui es salus ; parce pecca-
trici animae meae , quae fugit attrita a terrenle iustitia lua ad conforfantem niiseri-
cordiam tuam. Et quoniam praemium virginitalis est perditum , o dolor irrepara-
bilis ! saltem supplicium nou sit inevitabile ,
non impossibile omnipoten-
quod est
(iae tuae , nec indecens tuae iuslitiae , nec insolitum tuae misericordiae quoniam ,
bonus es tu, et quoniam in aeternum misericordia tua manet. Denique quia ego
peccavi in anima pariler et in carne, nec aliquid tale committere ullra volo, ideo
a te , clementissime domine Deus ,
qui quem sanas in anima, et corpore simul sa-
nas , de utroque ardenter desidero expiari. Porro si peccavi , immo procul dubio
quia peccavi , et propter hoc oculus meus in amaritudine paenitentiae commoralur,
de venia tamen spero sciens quod maior est tua bonitas quam mea iniquitas
, , ,
quae magna nimis.

est
29. Verumtamen si malum coram le feci et faciem tuam non erubui ut debe- , ,
rem ne proiicias me a facie tua. Sicut Cain pro perpetrato fratricidio a facie
,
tua et terrae facie proiecisti (nec mirum, quia intima sua proiecerat et desperatus ,
de venia noluit paenitere sed dixit quod maior erat eius iniquitas quam ut ve-
, ,
niam raereretur) non sic, Domine non sic proiicias me a facie tua neque sicut , ,
pulverem quem proiicit ventus a facie terrae sed per luam superfluentem et inef- ;
fabilem bonitalem facias me de illis simplicibus quos non proiicis sed proiice ;
post tergum tuum omnia peccata mea et omnes iniquitales meas proiice in pro- ,
fundum maris me autem hominem ne proiicias a facie tua sed ad illam me fa-
; ,
cias heatitudinem pervenire in qua non sicut in hac vila per speculum in aenig- ,
mate, sed facie ad faciem , videbimus le finem desideriorum nostrorum, quem sine
fine videbimus, sine fastidio amabimus , sine faligalione laudabimus. Hoc munus,
hic effectus , hic actus profecto sine fide erit omnibus , qui ibi revelata facie te
videbunt. Et Spiritum sanctum tuum, quo peccatum meum cognosco, confiteor, et
paenilet, ne auferas a me quem
; , ex quo mihi irascor, confiteor mea paeterita mala ,
et plango , et iterum non commitlere propono , iam me quasi pignus gloriae ha-
bere confido ; sciens quod haec non possum habere pariter ex me ipso. Ergo Deus
cuius irae resistere nemo potest , ne irascaris mihi in aeternum , et non solum a
me non auferas Spiritum tuum ; sed etiam : redde mihi laetitiam . quam prius ha-
bui ,
sed per peccatum amisi , laetitiam dico non mundi , qui laelatur cum male
fecerit ,
sed laetitiam salutaris lui Chrisli salvaloris mei qui est gaudium meum , ,
qui est futurus praemium, qui est spes mea mea laus mea domus mea
. lux , , ,
palria mea , vila mea , salusmea, sahitare meum. Hoc salulare spectavere futurum
illi , qui fuerunt ante nos patrcs nostri , et in hac fidei spectalione sunt salvali ;
el in illo salulari est et erit eis laetitia sempiterna et quia per eandem fidem
; (rei
tamen iam factae non faciendae sed temporibus varialis) salvari expecto ab eo-
, ,
dem salvatore , omnes homines vult salvos fieri et neminem vult perire. Id-
qui ,
circo pater et domine vitae meae etiam sempiternam laelitiam quam per peccata
,
,
mea perdidi , redde mihi.

30. Et spiritu principali confirma mc. Deus qui es maximus spiritus , maxi-
G6
;
522 SANCTI ANSELMI
ma regio spirituum boalorum, in qua sanclorum animae recjuiescunl . le primo su-

perius invoco spirilum rectum , secundo spirilum sanctum , et Inc tertio spiritum
principalem , iniendens lolam ,

quae in te cst , Trinitatem in meum auxilium invo-
iiaciHi. care, ad lioc dominus Deus nosler et nnn est iniquitas in eo. Spiritum
*
ut rectus ,
sanctum tuum nomine suo inlelligo. Et te patrem hic accipio per spiritum prin-
cipalem quia libi est polestas principaliter attributa bonum graliae quod in me
,
operalus cs confirmandi. Conlirnia ergo illud, paler; et si me confirmaveris , sicut
opto, el sicul me scit tua supcreminens scienlia indigeie, confirmatus non ero ina-
niler , sed docebo. In quo tu , Ueus meus , docens me utifia , mirabiHs alque lau-
dabilis apparebis , eo qnod repente me doclorem feceris de ploranle ; de lupo,
agnum de altero Saulo, Paulum: et alii pcccatores videntes quod mihi peperceris,
;
,. i^. proficient per exemplum el sic verbo et exemplo docebo iniquos ,(|ui iu fide ma- ,
nentes ,
peccatis suis (amquam aposlalae mortificant fidem suam: illos , inquam ,
apostatanles ,
qui recesseruut a te , et quns tu ipse Domine vocare ad paenitcn-
liam venisli , et non iuslos. Docebo vias tiias , non meas , sed tuas : vias tuas ,
(juae sunt misericordia et veritas, per quas ad nos venis, et nos ad te possumus
pervenirc. Et ipsi impii peccatores ad te convertentur , et per te Domine, qui con-
vertis petram, scilicet cordis duritiam , in slagna aquarum , hoc est in flumina la-
crymarum. Lex enim tua , Domine , est immaculata, convertens animas. Ego aulem
cor, lin;;uam , ct labia paratus sum ad exequeudum tuum ministerium exhibere
,
devotissime supplicando , ut tu ( mi Deus el domine lesu Chrisle cjui in diebus ,
carnis tuae verba vitae aeternac adeo mirabililer loquebaris , quum mirabantur om-
nes de verbis graliae, quae tuis labiis procedcbanl) sic cor meum aperias, linguam
erudias, labia circumdcs, ut impii ab errore vitae tuae per te, sic ad te meo exem-
plo et ministerio revertanlur quod anima mea , salvelur in morte, et lu meorum
operias multitudinem peccatorum, ita quod nec a te nec a diabolo de cetero cog-
lioscantur.
V. ic. 31. Oiiod ul milii etficacius concedatur, libera ine de sringuinibus Deus Deus salu-
tis meae. Spiritus sancle Deus, qui ad hoc in linguis igneis disperlilis voiuisli tuis di-
quod omnia linguarum genera cognoscc-
scipulis apparere, ut nobis dares intelligere,
bas, audi efficacitcr, antiquam grammalicam linguas meae, in qua
el exaudi novam et
quasi meorum peccatorum doloribus peto a te de sanguinibus liberari. Ecce enim tu

scis qui scientiarum es Deus
,
quod in latino nostro apud grammaticos sanguines ,
,
plurafiter non dicuntur , sedsanguis; ct tamen ad confitendum nomini tuo, Altissime,

quod ex carne por [«eccatum originale corrupla, non solum mium, sed plura contraxi
peccata , magis proprie et expresse intendo a petere, Deus meus non de sangui-
te ,
ne sed de sanguinibus liberari; hoc est , omnibus peccatis carnalibus, quae sunt mul-
la. et specialiter de parcnlibus carnalibus, de amore eorum sic iunctus tenear et bga-
tus, quod ne illud incurram, in quod incidnnt, qui aedificant Sion in sanguinibus ,
vel qui in sanguinibus aedificant civilatem ;

quibiis si per gratiam tuam fuero libc-
ratus, non congregabo conventicula eorum scilicel , malorum collegiorum, de san-
guinibus ne motu carnalitatis erga nos inordinate moUilus, disrumpere non possim
;
colligaliones impielatis vc! .solvere fasciculos deprimenlis. Scio enim quod caro et
,
sanguis non possidebunt gloriam regni tui et quod iiil iniquius quam quod exco- ; ,
gilavit caro et sanguis. Non enim caro et sanguis bealo Simoni Rarionue revelavil
Christum esse filium Dei vivi , sed potius eum ad vocem anciliae unius adeo cx-
MfiDITATlO SUPER iUISERERE. 523
eaecavit , ut eius habere notitiani denegaret. Secl lu ei , Domine , revelasti , qui e;i
(irmamentum meiim et refugium meum, el liberator meus: qui Danilieiem de la-

,
cu leonum Susannam de falso crimine liberasli. Et idcirco a le liboralore meo

,
peto suppliciter el requiro , ut liberes rae de sanguinibus ante diclis , et ab omni

corruplione poenae et culpae : sed da mihi incorruplionem , quam dabis tuis fide-
libus in fuluro, Deus, dator saTutis meae, quam tu salvator operatus es in medio
terrae: quae salus eiit in illa incorniptione , cum corruptibile hoc induet incorru-
ptionem et mortale hoc immorlaiitatem. Tunc veraciter mihi dices : siilus tua ee;o
sum ,
quando plenani et certam, securam et sempiternam fehcilatem mihi concesse-
ris et salulem.
32. O quando ad illam incorruptionem Aeniam, et sic salvus ero! Vere lunc
saliabor , cum manifestabitur salus et fehcitas illa mihi , ad quam pervenire non
possum , nisi prius a te fuero de dictis sanguinibus liberatus , a quibus si liberalus
fuero , et nullo alio liberante , et exuhahit , hoc est cum exultatione et gaudio ,
nunciabit lingua mea iustitiam tuam: non illam, Domine, a qua superius appellavi,
eo quod dominam meam misericordiam, in qua spero, non permittet secum in luo
finali iudicio consedere nam illam iustiliarum iustitiam non possem cum exulta-
:
lione ad memoriam revocare quia valde conlremiscit cor meum ijlam limens , :
sed illam potius tuam iustiliam lingua raea cum exultalione, et laetilia nunciabit,
qua in praesenti vita ex virtute ipsius luae praesentis iuslitiae me (eneris recipere
confitentem ; eo quod sacrae leges tuae iustitiae in hac vita non dedignantur sacros
canones tuae misericordiae imilari , quantumcumque in peccatores impaenitentes sae-
vire debeant in futuro. Sin autem liberator meus me quod ab- , Deus meus et ,
(
sit)non liberaveris de sanguinibus sicut opto qua temeritate praesumet lingua , ,
mea tuam iustitiam, remordente me conscienlia, exultare, vel cum exultatione ani-
mi nunciare? Certe polius formidaret ne tu Deus, mihi diceres peccatori quare , , :
tu enarras iustitias meas, assumis teslamentum

tuum? Sed quia istae
et meum per os
duae res misericordia et iustitia
, semper in tuo iudicio sunt coniuLiclae, ex quo de ,
sanguinibus confiteor, et paenitentiam bene placitam tibi ago de liberatione mea in-
dubia.
33. Quare , o Domine labia mea , propter peccata raea hactenus clausa , aperies, -
qui aperuisti os Zachariae prophetae, quod nemo claudere potuit quin tc benedi-
ceret Dominum suum ; qui e converso ora leonum in lacn adeo conclusisti quod ,
nenio potuit illa aperire , ut laederent Danihelem. Tu inquam qui sic aperis et
, ,
nemo claudit , claudis et nemo aperit , aperi labia mea, Deus ut non solum la-;
bia corporis ad confitendum libi, sed et dentes et labia cordis mei quae sunt eius ,
desideria et voluntas. Nam sicut in os corporis mei non potest cibus aliquis in-
Iroire, et cedere in ipsius corporis nutrimentum, nisi prius apertis labiis ruminetur
deutibus et teratur; sic intrare non potest magna mullitudo dulcedinis tuae in cor
meum, nisi prius tibi omnino ipsius volunlas, quasi labia el quasi dentes, virlutes
et desideria , reserentur , ut per aperta tibi labia voluntatis , in cor et in animam
meam intres ; et ut tu animae cibus , ei spiriluale tribuas nutrimentum inter dentes
virtutum et desideriorum ferventium. Qui propler scelera nostra attritus es, viri-
liter atlrahis, ut revolvendo frequenter tua beneficia meminerim: ita quod anima mea
huiusmodi labiis et dentibus , degustata suavitate tuae indicibilis bonitatis , de te
quasi de allero illud canticum canticorum valeat decantare: gutlur eius suavissimum,
,
^21 SANCTI ANSEL.MI
dignum dileclo ad et denlibus ad ruminandum. El si sic la-

potandum , labiisqiie
bia mea aperueris, qui apcruisli discipulis tuis sensum ut inlelligerent scripturas os ,
meuin cordis et corporis annuncictbit laudem tuam quia iam le non poterit non ,
laudare de bonis et beneficiis, quae a tam bono domino Deo suo se confitetur et
percipit recepisse videlicet quod me creasti
;
quod me peccanlem non relicjuisti ,
quod cum peccato non ignovisli ,

quod confileri monuisti , cjuod conversum iusti-
ficasli , (juod a meis iniquitalibus me mundasli , quod me per tuam graliam vi-
sitasli quod perseverantem corona iuslitiae coronabis quam perseverantibus prac-
,
parasti. Hae sunt laudes quas os meum interius et exterius nunciabit de te, qui ,
in sancto babitas laus Israbel qui maior es omni laude. El ut laus tua
, , Deus ,
,
semper meo, rcpleatur quaeso os meum laude nam si os meum laude

sit in ore :
lua non repleveris desidurium non ardebit nec erit speciosa laus in ore pecca-
, ,
loris. Sed quoniam iucunda est decoraque laudatio tuae ineffabilis bonitalis ego ,
quantum in me est, te iuvante dilatabo os meum ut tu adimplcas illud de cuius , ,
pleniludine acocpimus, omnes. Landationem tuam loquetur os nicum ut laudem le ,
in \ita luea praesenti pariler et futura. Et quia tu dixisti quod sacrificium laudis
honorificet te ideo nunc scio quod nunc

, videlicet in plenitudine lemporis gra- ,
tiae sacrificia pecudum non requiris.

,
is. 34. Quoniam si voluisses sacrificium legale f[uod secundum legem Moysis , ,
antiqui tibi pro expiatione suorum peccatoruin fiducialiter offerebant et nunc esl ;
in laudis sacrificium commutatum ; dcdisscm utique , et ad immolandum tibi tauros

et arietes totam meam subslanliam bilariter expencbssem. 8ed quia audivi te , Do-
mine , in ecclesia ,exclaniantem , holocausla arietuin et adipum pinguiura , et san-
guinem vitulorum et agnorum et hircorum nolui et quod non acciperes de domo ,
mea vitulos neque de gregibus meis hircos ut me in huiusmodi sacrificiis non

, ,
^blatis non argueres cum carnes non manducares taurorum, et hircorum sangui-
,
nein non potares idcirco sacrificium hoc non dedi

; sciens quod huiusmodi holo- ,
caustis non dclectaberis. Spernis Domine taurorum ct hircorum et aliarum pe- , ,
cudum holocausla , cjuae teinpus habuerunl dum futurum aliquid promiserunt ; al
postquam venit pleuiludo temporis , et misisli filium tuum in mundum , qui per
Spiritum sanctum tibi Deo viventi immaculatam hostiam obtulit semet ipsum , et
nostram conscientiam ab operibus mortuis emundavit ; ex tunc holocausta et sacri-

ficia animalium respuisti, cum pretio immolationis Christi nulla possit oblatio com-
pensari. Sed quaerenti mihi a te ,
quid a me tibi sit offerendum , te audio de te
I». quasi de alio respondentem, sacrificium peccalorum ,

quod placct Deo, spiritus con-
tribulatus , hoc est spiritus cum patientia '.ribulatus ; spiritus, qucm etsi fornax tri-
bulationis exterius tribulat et exurit , patientia tamen inlerius mitigat , et delinil,
Nam sicut vir iracunds suscilat rixas , ila pacis patiens mitigat suscitatas ; ut tibi
Domine, qui cs spirituum modcrator, spiritus cum patientia tribulatus, in sacrificium
olTeralur.
35. Et hoc est illud sacrificium , quod inter alia holocausta libi oblata a pecca-
toribus, prae ceteris est beneplacitum tibi seinper. Nam cum aliae oblationes et sa-
de extrinseco offeranlur, illud tamen ofTertur de proprii cordis intimis ct

crificia
meduUis. Cum enim spiritus tribulationibus quatitur contumeliis agitatur et nihil- , ,
ominus totus caritatis igne succensus et virlute patientiae intus in peccatore in- ,
teger rescrvalus , non cogitans de vindicta , libi Domine , qui cs Deus patientiae
, ,
MFDITATIO SCPER MISERERE. 525
el solalii, inter ilialas iniurias tenelur , reslringilur, et mactnlur; tunc in furore tuo
ponitur thyiniama , lunc liolocausta meduliata tibi cum incenso innocentum arietum
offeruntur. Tunc in Iiomine, ferali ferocitate deslructa, boves totius cervicositatis cum
liircis petulantiae offeruntur et iminolantur. Et idcirco , ut puto, per quemdam sa-
pientem docere voiuisti, quod melior est vir paliens, viro forti et qui dominatur ;
animo, expugnatore urbium. Innumerabiles enim viri in poleslate urbes et populos

Iiabuerunt , paucissimi Aero et verissime semet ipsos et cum quis contra populos :
vel urbes decertat , lotus simul inlerior et exterior Iiomo pugnat: el si expugnat
non magnam videtur coronam de tali victoria meruisse , eo quod ea sunt extra se,
quae vincuntur. Qui autem contra proprium animum virtute sapientiae in se certat,
non totus , sed minor quam dimidius dimicat. Et si per patientiam suam vincit ,
et repugnanti sibi ar.imo dominalur, hostem iracundiae, qui iam intraverat castrum
suum, et ascenderat secuni in arcem , sine armis et mambus prosternendo; vir ille
vere melior est quam urbium expugnator , et est loiige gloriosior hic Iriumphus.
Et sic patet , quod niaxima virtutum palientia vincat inermis , armalosque soiet în-
cere semper viros. Quocirca lu Deus electus ex miiibus , hoc sacrificium contribu-
lati spiritus prae ceteris eiegisti. Elegi et ego peccator tnus , hoc idem tibi de meis
intimis laeto animo immolare , si dares mihi unde tibi sacrificium hoc offerrem.
36. Sed ecce qui tribulant me inimici mei spirituales et corporales exultabunt ,
si motus fuero per impatientiam et per iram. Et certe confido in le qui es pa- ,
tientia mea quod quando Iribuiarer palienliam mihi dares si tunc ad me ipsum
, ,
reversus, cum fratribus losephi humiliter cogilarem: merito haec palior, quia pec-
cavi aliquando in fratrem meum. Et si dicerem cuni Michaea : iram Dei portabo ,
quia peccavi ei ; et tunc iliatam contumeliam leviler deportarem , cum in secreto

mentis ad mala recurrerem perpetrata. Nam sicut patiens tanto patientius medi-
ci ferrum portat , quanto putridius esse conspicit hoc quod secal , ego quanto plus
pondus cognoscerem cuipae meae tanto tribulationis poenam levius sustinerem , ,
et tibi domine Deo meo sacriricium tribuiati spirilus ferventius immoiarem. Sed o
Deus fortis et paliens, qui vita es iis qui tribulato sunt corde, ut in te si velint,
accipianl patientiae documenta, quotiens in fornace tribuiationis in qua examinas ,
iura tua, per iracundiam crepui et defeci? Quotiens oblitus quod in tribulalionibus
meis esses, per impalientiam in fralres incandui? Quoties cor meum perdidi in fu-
rore de tribuiationibus excaecatus non potui osliuin invenire
, et , per quod rever-
lerer ad me ipsum ut Iribulafum spiritum interius continerem
, , ne vel per ver-
ba , vel verbera . exterius mugiret tonitrua, fulgura coruscaret? Et si aliquando li-
cet raro inter adversa vel probra meo tribulato spiritui patientiam tribuisli , visum
fuit mihi , domine Deus meus , quod angelus iile tuus ,
_qui descendit cum Azaria
et eius sociis in fornacem , et excussit flammam ignis de fornace , et fecit medium
fornacis quasi ventum roris flanlem , descenderet in cor meum et in tribulatione
meum conlribulatum spiritum, in illo interiori sacrificio, sic tua gratia inlerius im-
pinguaret , sicut asinus exlerius tribulis impinguatur ; et tunc omnino me ignis ira-
cundiae non tetigit , neque contristavit , nec quidquam mihi moiesti inlulit , scd pro-
bavi per esperientiam in me ipso , quod etsi persecutores pugnant , postea tamen
non sibi mellificant , sed patienti. Propter quod David exemplum de se ponens
ut me ad patientiam invitaret, de persecutoribus suisdicit: circumdederunt me si-
cut apes. Apes enim clii inferanl punctionis dolorem, amanlur tamen , quia meliis
526 SANCTI ANSKUII
diiketliiiom adiniiiisdanL Sic ct perseculores meos, Domine, amare volo, cl punclio-

nes (]u;is amaris couatibus infcrunt , tribulalo spiritu tolerarc , ut mellita iucundi-
tas subscquatur. Nam per quemdam sapientein audivi, Domiue, lc dicciilcm, quod
usque ad lempus sustinebit paliens , el postea rcdditio iucunditatis.
37. Ergo, bone Domine, bone Dcus, qui contribulasti capita draconum in aquis,
el rogationem contribulati noii abiicis , contribula vcncnatae supcrbiac nicac caput

in diluvio lacrvmarum, ut tibi sacrilicem mcum spiritum cum patientia Iribulatum,
nam et cor conlritiun , lioc est cum gratia tua tritum vcl strictum. IVIulti enim
sine gratia lua , Deus , diversis doloribus et sollicitudinilius terunlur in cordibus
ct slringuntur , et tamen corda eorum dcspicis et contemnis , quia conlrilio et in-
felicitas in viis eorum, Cor autem
et ideo prae contribulalione spiritus ululabunt.
quod ludas confitendo arat, et lacob subsequitur
contriturn paenitenlia de peccatis,
sulcorum duritiam conterendo cuius magna est contritio velul mare; et humilia- ,
lum non elatum peccata excusando Deus non despicies qui non despicis loque-
, , , ,
lam gemitus , sed humilia respicis in caelo ct in tcrra. Ad quem ergo respicics ,
domine Deus meus nisi ad humilem et contritum et trcmentem sermones tuos?

, ,
Sed et anima mea, quae trislis est super magnitudinem niali sui, incedit curva, et
infamis desiderat gloriam dare tibi. Et ut isla duo sacrificia spiritus et cordis con-
triti tibi domino Deo meo digne valeam et iugiter immolare tu benigne Deus , ,
cuius benignitas ad pacnitentiam nos perducit , benigne fac Domine Sion ; hoc est
illi superiori animae meae parli , quae per arcem Sion olim silam in cminenti lo-
co illius materialis Hierusalem designatur , in cuius fastigio cjuasi speculator excu-
bans visis hostibus exclamabat. Sic pars illa superior rationis , quasi in eminenti
animae meae solio constituatur. Spirituales nequilias , meam interiorem Hierusa-
lem impugnantes, providens venientes, contra eas super muros exciamat ne ista ,
Sion in me, Dominc dormiat, vel dormitel, cum tecum meam custodire debeat ci-
,
vilatem.
Fnc ei benigne Domine bone Deus in bona voluntate tua non in mortua
.'58. , , ,
voluntate mea quae mihi adiacel hoc esl paralytica iacel iuxta latus animae meae,
, ,
fac inquam benigne Domine diclae Sion quae ex iis quae speral iani aliquid
, , , , ,
speculatur et in bona voluntale tua fac ei

, ut ego semper tuam habeam bo- ,
nam et faciam voluntatem, et probem quae sit voluntas tua bona, beneplacens et
perfecta bona in te, placens in alfectibus, beneplaccns fruentibus, et perfecla per-
:
fectis et nihil amplius quaerenlibus. Et vere benigne, Domine, si mecum egeris sic
benigne, maiora te dedisse mihl beneficia reputabo quam si omnes praebendas el

dignitates totius mililantis ecclesiae mihi dares. Nam ipsa bona voluntas lua, si tu
Deus meus, ut opto, dederis eam mihi, dictam meam Sion non permitteret ex tae-
dio dormitare; sed eam sic faciet iugiter super custodiam suam stare quod : ipse
speculans spirituales hostes contra meam interiorem Hierusalem irruentes , et videns

urbem illam ,
quam servat absque murorum virtulum ambitu patentem undique et
apertam, tacere non poterit propter psricula imminenlia, quae videbit ,

quin mecum
clamel in excelsis, et dicat: benigne Domine,/îc benigne in bona voluntate tua Sion,
ut aedificentur muri Uierusalem , illius scilicet interii.iis Hierusalem, quae est ani-
ma mea. Haec Hierusalem, quae aedificaiur ut civilas, pro qua sup-
est enim illa
plico tibi animarum benignissimo amatori. Scio enim quod benignus es Domine, et ,
placabilis super malitia , et quod benigna est misericordia tua ,

Dominc : et ideo
JIEDITATIO SUPEK MISERERE. 527
fac benigne, et in hona \-olunta(e tua , qiiam tua benignitas gralis , el absquc meis
animae meae niuri, qui stabiliunlur principali-
/ meritis, milii dabil
ler, et consurgunt de
; ut aodirirentur
fidc viva , spe certa, caritale non ficta. Fac eliam ut et muri
huius mundanae Hiericho in me funditus diruantur, el nunquam de cetero reparen-
tur. Quoniam tu, Domine, per losue maledictionis sententiam protuhsti in eos, qui
muros huius Hiericho suscitarent aedificat enim diabolus inuros istos de lulo volu- :
plaSis , palea vanitatis , ct latere cupidilalis.
39. Per te ergo Domine , inuri istius Hieiicho deslruantur in me, et aedificentur
muri llierusalem supradicli , quos nisi tu ipse aedificaveris , in vanum laborant qui
eos aedificare putant.Tu enim Domine solus es qui fidem quasi fundamentum , ,
murorum islorum infundis: spem veluli parietem erigis caritatem lamquam inex- :
pugnabiiia propugnacula quae nunquam excidunt construis et largiris: et hic est

, ,
inexpugnabilis ille murus quem per te qui es aedificator et custos Hicrusalem

, ,
civilatis supernae, aedificari desiderant desideria cordis mei, et clamant: muro tuo
inexpugnabili circumcinge nos, Domine, et armis tuae polentiae protege nos semper.
Et hoc est domine Deus ineus, pernecessarium mihi, ut in me aedifices dirlos mu-
,
ros. Namquam aedificati fuerint gratum non accipies vel acceplum de ma-
ante , ,
nibus meis quicquam; sed aedificalis firmiler in mea inleriori Hieruralem dictis muris,
tunc acceptabis; quia ante acceptabile non liabebis sacrificium iustitiae, in quo me
ipsum punies. Tibi per paenitenliam victimabo: quid enim iustius quam ut meis ,
irascar iniquitatibus et peccatis, et opera iusta faciam per paenitentiam et lamen-

tum? Et vere iustum est , ut de veteri vita mea in novam transeam vitam, ut cx-
tincto veteri liomine per paenitentiam , in me ipso sacrificium iustitiae secundum re-
generalionem novi hominis tibi Deo meo. Acceptabis eliam obla-
sacrificem doniino
liones elemosynarum tibi , Domine, a me per manus pauperum oblatarum, qui re-
putas tibi specialiler esse faclum, quod uni ex minimis, quorum angeli semper fa-
ciem patris vident , a me collatum fuerit vel oblatum. Non fiat haec oblatio de
iniquo, hoc est de male acquisito vel male retento. Quia tu, Deus , ad Cain , et
eius munera rcspicero noluisti, eo quod tibi prava munera ofFerebat. Non rcspicis
in oblalionibus iniquorum; sed illas oblaliOncs dignas tibi reputas et acceptas, quae
fiunt de substanlia illa bona , cuius non est peccatum in conscientia : et has a me
oblaliones pcr sapienlem requiris , dicens: fili , si habes, bene fac tecum , et Deo
dignas ofTer gratias et oblationes.
40. Tunc eliam accepiahis holocausta , mea scilicet, hoc est non solum de meo,
sed de tne toio facta ; ideo quod spiritus dolore , et corpus labore afficiatur , et
omnia mea interiora et exteriora igne caritalis inflammenlur pariter et crementur.
Nam haec ilia esse inlelligo holocausla , de qiiibus lu , Do.mine , mihi dicis: ho-
locausla autem lua in conspecli: meo sunt semper beneplacita el accepta. Post-
quam enim in me aedificali fuerint dicli muri tunc cum auxilio angelorum
, et ,
consilio praelatorum , qaos una cum perfecta Sion super dictos muros constitui
vigiles et custodes , animae meae vires imponent super altare tuum el meum ,
quod tu , qui es summus ponlifex fulurorum bonorum , tibi vis singulariter dedi-
cari , ct in quo quicquid boni , devotionis , et intimae dulcedinis habeo , a te ac-
cipio , et tibi olTero , el tu mihi. De quo allari sapicntia lua dicit : oblatio iusti
impinguat altare. Hoc est allare quod Noe tibi aedificavit spirilualiter in se ipso ,
lollensque de cunctis suis pccoribus scilicet corporalibus, et de volucribus spirilua-

,
528 SANCTI ANSELMI
libus inirificatis el mundis supcr allare illud tibi

, oblulit holocauslum. Ilaec csl
ara lcnipli sancli tui quod sum ego iuxta quam
, ; stat angelus ad cuslodiam de-
pulatus, habens thuribolum aurcum in manu sua, ut cum incenso multo orationes
coram te, Domine, fusas cum lacrymis repraesentct. Hoc est allare concavum et
inane , a cunclis scilicet terrehis aflectibus vacuatum , quod tibi fieri mandavisli ad
imponendum cineres memoriae nustrac mentis. I)e hoc allari , amabilis amicc, cuius
dicere est facere , tu dixisli , ut igiiis amoris tui scniper in hoc allari ardeat, quem
nutricet saccrdos subiiciens per singulos dies ligna desiderata cordis mei. Qui ignem
istum in tcrram miltere , ut ardeal , venisli ; vcni , et in hoc altari cordis mei tui
amoris ignem accende.
41. O summe sacerdos in aelernum et ponlifcx fulurorum bonorum veni et , ,
ad nutriendum ignem islum ne deficiat in Sion. Donec fiat caminus in illa, quae ,
sursum est Ilierusalem matre noslra, subiice ligna incentiva et nutrientia ignem istum.
Priraum îdclicet temct ipsum, qui cs iis qui te apprehendunt lignum vilae lig- , ;
num , inquam positum in medio paradisi, ut ex omni parte currentes ad te,

, vitae
possint te apprehendere vitam suam et vitarum vitam. Lignum etiam vilae profe-
rens per singulos menses, nostrorum affectuum fructus suos excitatos pcr deside-
rium , dulcissimos , pacatissimos et suaves quibus sanctorum animae reficiuntur , ,
sine fastidio Sccundum lignum subiice vivificae tuae crucis, quod est
, et fruuntur.
istud dulce lignum per quod aquae amarae in dulcedinem sunt conversae lig-
, ;
num benedictum per quod facla cst iuslitia de maligno lignum exiguum cui
, ; ,
fideles homines suas animas commiserunt , commisi et ego meam ;

quod lidele in-
ventum est, eo quod salvae factae sunt omnes salvatae animae per hoc lignum. Haec
vero sunt duo ligna , in allari cordis mei nulrientia tui amoris ignem salvificum.
Tu ergo solus sine peccati macula sacerdos in altari cordis mei per singulos dies
subiice ligna ista , ut et ego cum muliere sareptana haec colligam duo ligna et ,
ingrediar ad altare Dei mco, panem

, el exinde faciam mihi et filio, hoc est alTeclui
vitae et inlelleclus ut comedamus et moriamur et ne moriamur, ut videamus
, :
et cognoscamus te solum Deum vivum et verum, et quem misisli lesum Christum.
Super hoc altare imposuerunt omnes animae meae vires vitulos oralionum et lau-
dum , gratiarum actionum et benedictionum , caritatis el honoris , fortitudinis et
virtulis: et sic reddam tibi quamdiu fuero meorum vitulos labiorum, a iugo peccati
liberatos tua gratia, et solutos. Et quia tu es dominus virtutum, rex meus et Deus
meus , quia alia altaria adhuc habes, suppliciter omnipotentiam tuam rogo, ut iu-
beas haec omnia antedicta ( videlicel sacrificium iustiliae, oblationes , et holocausla
et vitulos) super altare cordis mei imposita perferri per manum sancti angeli tui
in sublime altare tuum in conspectu divinae maiestatis luae ; ubi est iugis laus ,
ubi beati qui habitant in domo tua, Domine, in saecula saeeulorum laudabunt te,
ad quorum consortium nos faciat pervenire Christus lesus filius tuus dominus no-
ster , cjui est super omnia Deus benedictus in saecula.
42. Denique quia te Domine faciente, qui omnia bene facis, invenil servus tuus
ut oraret te oratione hac , inde sit gloria patri ingenito ,
palri futuri saeculi , pa-
tripauperum patri orphanorum patri misericordiarum
, patri spirituum patri , , ,
luminum patri iusto patri sancto qui proprio filio non pepercit sed pro nobis
, , ,
,
omnibus tradidit illum. Hic vere et solus est pater noster: a saeculo nomen suun^.
Attende ergo pater et domine attende de caelo et habitaculo sanclo tuo
, et de , ,
,
MEDITATIO SUPKR MISERERE. 525?
solio gloriae luae , et vide , et -visita vineam animae meae ,

qui in baplismo pla-
smasti. Ubi est, Domine, zelus tuns, et fortitudo mea , qui me non retrahunt vio-
Jenter et penitus a peccalo? Heu milii, Domine, multitudo viscerum tuorum con—
tinuerunt super me. Quare me errare fecisli de viis tuis , indurasti cor meum nc
limeret te ? Et nunc Domine pater noster es, omnes nos lutum : factor noster es,
ct opera manuum tuarum Deus omnes nos. Ne irascaris Domine satis, et ne ultra
inemineiis iniquitatum mearuni : ecce enim omnia desiderabilia mea versa sunt in
ruinas. Numquid super iis continebis te Domine, tacebis, et affliges me vehementer?
Pater peccavi in caelum et coram le , iam non sum dignus vocari fihus tuus : sed
propter tuam inefFabilem pietalem , fac me sicut unum de mercenariis tuis. Cuius
rei gratia flecto genua mea ad a quo in caelo
te patrem domini nostri lesu Christi,
et in terra omnis paternitas nominatur secundum divilias gloriae luae , ut des mihi
constanliam , et virtutem corroborari per Spirilum sanctum tuum in interiore ho-
mine , et Christum habitare in corde meo per fidem ,
quae per dilectionem tibi be-
neplacita operelur. Tibi autem patri ,
qui potens es omnia nobis facere abundan-
ler plus quam petimus , et quod plus intelligamus quam petamus intelligimus, sit , ,
gloria in Christo , et in ecclesia et in omnes generationes saeculi saeculorum. Et

,
filio cuius gloriam vidimus, gloriam quasi unigeniti a patre. Et cum

tuo unigenito ,
Deum nemo unquam ipse tamen vidit eum unigenitus filius qui est in sinu
viderit , ,
patris, In quem ego ex toto corde meo firmiter credo et simpiiciter confiteor :
,
quod qui non cradit in eum iam iudicatus est quia non credit in nomine unige- , ,
niti filii Dei. In hoc enim apparuit charitas patris in nobis quoniam filium suum ,
unigenitum misit Deus in mundum ut vivamus per eum qui fuit obediens ei usque ,
ad mortem.
43. Tu ergo, fili Dei vivi unigenite, redemptor mundi Deus, miserere mei. Tibi
enim decht potestatem iudicium facere. Sed supplico tibi ut prius mihi peccatori
peccata dimittas, quam ad iudicandum me venias: el tunc sic iudica me Deus, ut
discernas et separes animae meae causam de gente non sancta. Tu es enim, quem
Deus pater ante luciferum in caelis genuit unigenitum et beala Maria virgo felix ,
mater tua in terris peperit primogenitum post quem nullum. In cuius nativitale ,
facla est multitudo caelestis exercitus laudantium et dicentium: Deo gloria in excel-
sis. Et Spiritui sancto , non facto , non creato , non genito , sed a patre et filio
procedenli qui ferebatur in principio super aquas: qui est Deus spirituum omnis
:
creaturae: qui locutus est per prophetas qui est spiritus sapienliae inlelligenliae : ,
et salutis ,
qui replevit orbem terrarum : qui nos facit gemitibus inenarrabilibus
postulare : qui discipulos Dei et domini nostri lesu Christi se ipso replevit , et in
linguis igneis apparuil super eos. O Spirilus sancle Deus, qui es ignis non consu-
mens sed lucens , non comburens sed urens , ure renes meos et cor meum , ut
libi casto corpore serviam , et placeam mundo corde. ignis divine , qui amor
es afficiens, et ardor indeficiens, charitas Deus meus, accende me. Quis mihi det
ut venias in cor meum, et inebries illud et obliviscaris omnia mala mea et am- , ,
plectar unum et summum bonum meum quod tu es ? Mifii Dnmine miserere ut , ,
loquar cum sim pulvis et cinis. Quis libi sum ego ut amari a me te iubeas et nisi , ;
laciam, irascaris mihi et mineris ingentes miscrias? Parva ne est miseria mea, si non
amem le? O amor Spiritus sancte Deus, promittis milii mulla bona , si amem te:
da te solum , qui araor es, et sufficit mihi : da quod iubes, et iube quod vis, amore
C7
,
530 SANCTI ANSKLMI
amoris ini. Hapc peto a te, qui es Spiritus super mel dulcis. Tibi crgo Patri et Filio
et Spiritui saucto, trino el uno I)eo,inagno, universo, aelerno , omnipolentissimo
ct escelso , riit cle tota oratione hac gloria et iubilalio, laus et graliarum actio. ho-
nor et imperinm sempiternum : sicut erat in principio, immo ante ptincipium, quia
prius quam montes fierent , aut formarentur terra et orbis , a saeculo et in saecu-
lum tu es Deus superlaudabilis , et supergloriosus in omnihus saeculis : et nunc
eliam in praesenti clarificatus es in nobis , ([ui semper in te clarus es clarifate ,
quam habuisli ante quam mundus fieret apud fe. Et ex illa claritate, quae in me per
fidem , tibi sit inde gloria : et in lioc praesenti nunc cupio sequi te in loto corde
et Ne confundas me ab expectalione mea, sed fac
timore, et quaerere faciem tuam,
mecum secundum mansuetudinem tuam et secundum multitudinem misericordiae ,
tuae , £t erue me de fornace peccati in mirabilibus tuis , et da nunc gloriam no-

mini fuo . quia tu es doniinus Deus solus gloriosus super orbem terrarum et sem-
per. Qiua omnis sapientia a fe domino Deo est, et fuit semper, et esl ante aevum.
Sempiterna esl quoque virtus tua, atque divinitas : quae cum me possit dare in op-
probrium sempifernum, imploro tuam omnipotentiam sempiternam , ut milii con-
cedas poHus gaudia sempiterna. Tu enim es Deus sempiternus, qui creasti terminos
terrae , qui nec incipis , nec desinis , sed est tibi gloria et nunc et semper et in ,
in saecula saeculorum.
iV. rex saeculorum immorlalis, invisibilis , quol aetates lapsae sunt , quot
suecula transierunt , et quot fulura sunt, mutabis ea et mulabuntur. Tu aufem qui
dixisli , ego sum qui sum, idem ipse es in aeternum immufabilis et omnipotens
apud quem non est transmulalio nec vicissitudinis obumbratio. Licet enira omnia
sint ex te , et per te et in le non famen sunt quod tu es, qui es mutans, non
, ,
mutafus , faciens movens, sed manens. Et cum beatus apostolus tuus dicat, quod
,
nos sumus , in quos fines saeculorum devenerunt; aeternilati tuae supplico, Deus
meus , ut in me sic digneris implere apostolicum istud verbum ut saeculum vel .
saecularitas , qui ine canonicum vel monachum adeo facit saecularem quod hoc ,
adiectivum totum suum in me absorbet et destruit , substantivum in me taliter fi-
niatur, quod de celero negolia saecularia me non trahant, et turbent. Exceptum a
iurisdictione saeculi huius nequam, ad illa infinita saecula me facias cogitare, et po-
stea cum vivis et confessionem dantibus pervenire , qui sunt partes saeculi san-
cti , et saecula saeculorum. Didici enim , Domine, quod illud saecula saeculorum a
latino interprete ponitur pro aeferno ; ei quod repetitio dicentis saecula saeculorum
ad aeterna raittit animum cogitautis : et haec sunt illa aeterna, immortalia, infi-
nita testamenta, saecula saeculorum , quae iusti post ista saecula praesentia et inu-
tabilia imrautabihter consequentur. In quibus saeculis saeculorum tibi auctori solum
sit gloria sempiterna.
Amen. O Deus Hebraeorum scire me voluisti quod amen nec graecum
t-5. , ,
,
«ec latinum est sed est hebraeum et propter sui excellentiam translatura non
, ,
fuit ab interpretibus vel mutatum ut nomen tuum quod est mirabile et immu- ,
tabile designaret. Unde tres significationes hoc vocabulum habere voluisti primo ;
enim amen accipitur nominaliter et est nomen et significat sanctum et terri-

. , ,
'Apoc.in. li. bile nomen tuum ut cura in apocalypsi legitur *: haec dicit amen, testis fidelis et
,
:
verus qui est principium creaturae Dei. A te ergo domino Deo meo
.
qui solus ,
hoc nomine designaris , totius cordis ,mei affectibus postulo , requiro , ut propter
MEDITATIO SDPER MISERERB. 53 f
reverentiam huius nominis sancti tui . nomen meum in iibro vilae rescribas: et cum
illis qui custodierunt sabbata tua
,
, et elegerunt quod voluisli , et relinuerunt foe-
dus tuura, des mihi in domo tua, et in muris tuis locum. et nomen melius quam a
filiis et filiabus ,nomen sempilernum quod de cetero non

et peribit. Secundo ac-
cipitur amen adverbialiter. Et cum tu Deus meus quando in terris visus es , et
cum hominibus conversatus , veritatem aliquam asserere voluisti , pluries adiunxi-

sti; amen dico vobis , hoc est , vere vel veraciter , seu infallibililer dico vobis ,
quod ita est sicut dico. nonnunquam amen amen ingeminasti ut ipsa ingemi-
Et ,
natio maior esset , eipressio verilalis. Unde te, qui es vera veritas, et cara chari-
tas quae non fallit exoro suppliciter ut veritas tua semper in corde meo reful-
, ,
geat et omnis mundana et diabolica falsitas destruatur. Terlio aulem amen acci-
,
pilur verbaliter et est verbum ut cum in oranibus optalivis, amen

, hoc est fiat,
, ,
ab optantibus et desiderantibus quod petitur respondetur quod et psalmista in , ;
fine quorumdam psalmorum ingeminasse legitur ubi dicilur: fiat , , fiat. Et in hoc
sensu in fine praesentis orationis, mea vota et desideria continentis , dico : amen ;
hoc est ita fiat. Ut videlicet tibi Patri , et Filio, et Spiritui sancto, trino et uni
Deo , sit gloria in saecula saeculorum. Amen 1).
J)Hactenus Anselmus cantuarieasis. Namque An- frum , et auctorabilium conciliorum , facta tempo-
selrai lucensis sunimaria seu capitula universi operibus CGregorii ril.J sanctissimi papae a beatissimo
ris canonici ex integris codicibus dedimus in Spi- /tnselmo episcopo lucensi , eius di/igenti imitaiore et
cilegio rom. T. VI. Et quidem Alemannus ( de
Nic. discipvlo, cuius iussione et praecepto desideranter
pariet. later. cap. 12.) idoneus liarum rerum aesti- cotisu^nmavit hoc opus. Incipit liber primus de po-
matorj, Anselmi collectionera ex Leonis PP. III. pari testate et primatu apostolicae sedis. Tnm vero nihil
forsitan opere haustam suspicatur. Nunc praeteiea aliud in praedicto codice sequitur quam excerpta
in alio codice vat. 32.5, qui fuit svecae Reginae ti- , brevia 47. ex decretis synodorum, pontifiruiiTetc. De-
tulum hunc legebam. .-luthentica et compendiosa nique et Anselmi cuiusdam monachi, flosculum ali-
collectio regularum et sententiarum sanctorum pa- quem inter carraiua pcstea proferemus.
M N 1 T U M.
Opusculmn vulgo inscriplum de ecclesiasticis dogmatibus ,

quod nonnulli codices S. Augustino
tribuunt, sed plures atii diversis aiictoribus , extal in editione maurina Augustini T. VIII. p. 1\.
in appendice. Idem multo prolixius circa rnedium legebalur in vetere parisicfisi editione anni
1614. T. III. in append. p. 380. Porro Maurini in suae editionis monito non dissimulant , compc-
riri id opusculum in qiubusdam codicibus auctius sub finem ; neque tamen eius incremcnti , seu
tnavis complementi , verbum uUum proferunt. Nos in codicc vat. Reginae sveeae 194. saeculi ferme
decimi, praedictum opusculi incrementum observavimus ; efenim ubi parisicnsis prisca edilio cap.
84. desinit in verbis in veritate habent quod plangant, codex vaticanus prosequitur , ut infra
nos recifabimus in hoc postremo libri nostri angulo , cuius puras aliquot plagulas praedicto frag-
mento ,
parisiensibus incognito editoribus , lubenter occupabimus.
532
OPUSCULI DE ECCLESIASTICIS DOGMATIBUS
S U P P L E M K NT U M.
79. Animam ad imaginem Dei creatam libere confilennir : imaginem , in aeler-

4iitate ; similitudinem , in moribus inveniri.
80. Carnis quoque noslrae resurrectionem fatemur inlegram alque perfectam ,
huius in qua nunc vivimus , el in qiia in praesenti saeculo aut bonis actibus û-
bernamur , aut malis operibus subiacemus : ut possimus in ipsa aut pro bonis la-
borum praemia consequi , aut pro malis tormenta poenarum sortiri. Neque , ut qui-
dam absurde sentiunt , aliam pro hac resurrecluram dicimus, sed hanc ipsam nullo
omnino ei vel membro amputato vel aliqua corporis parte desecta. Hic est no- ,
slrae fidei thesaurus quem signatum ecclesiastico symbolo in baplismo accepimus

,
<^t custodimus. Sic coram Deo credimus coram hominibus labiis confilemur , sic ;
ut et hominibus cognilio sua fidem faciat Deo imago sua testimonium reddat. , et
81. lam vero si etiam illud a nobis quaeritur quid de anima sentiamus, faclam
jHier. XXXVIII.
credimus esse sicul et iegimus in llieremia per regem Sedechiam dici *: vivit Do-
,
minus qui fecit animam istam. Si autem quaeritur unde sit facta nescire me fa-
, ,
leor quia nec usquam legisse cognosso

, et ideo nec de iniperilia erubesco noc , ,
de periculo formido non praesumo ne transgressor pro-

, quia quae non lego , ,
pheticorum inveniar praeceptorum ubi praecipilur sanguinem non manducare ob , ,
hoc quia omnis carnis sanguis anima sit. Ouid est enim sanguinem manducare nisi ,
de anima disputare? Et ideo carnem quae nobis ad usum data esl, possumus di-
cere ex mundi subslanlia et quahlatibus Deo artifice et auctore- conpactam sangui- :
nem autem ad basim fundamus altaris id est ipsi, qui creavit, scire unde creavit ;
relinquamus. Basis enim allaris velut quaedam radix. profunditatis est; cuius secrelo
etiam ralionem animae iungamus de qua dispulare non possumus. Et ideo noc par- ,
tem Dei dicimus animam sicut quidam asserunt quia Deus inpartibilis et indivi-
, ,
sus atque inpassibihs est ; anima vero diversis subiacet passionibus, sicut quotidia-
nus rerum exilus probal. Nec de creatura aliqua faclam esse dicimus , ne eam vi-
horem faciamus rehquis creaturis ,

quibus domina, si bene egerit, constituta esl :
sed ex Dei lantum voluntate formari , cuius potentiae non necessaria est materia ,
ex qua quod voluerit operetur , sed ipsa voluntas materia est eorum quae fieri aut
esse mandaverit.
82. Absque sola igitur Trinilate , omne quod in caehs , terra , sive mari po-
tenlatur 1), agilur , vel movetur , crcaluram esse et credimus et fatemur.
83. Diabolum non ita factum esse senlimus, ut diabolus esset , nec proprium
habuisse naturae suae genus ut diabolus nasceretur; nec ingenitum esse, quia Deus
non est nec facturam; esse diabolum , quia Deus malum fecisse non credilur, sed
• luini. VIII 11. angelum bonum faclum sicut scriptura demonslrat : per bonum ', operatum est mihi
malum omnem concupiscentiam. Angelum autem fuisse sic credo , ut aposlolus di-
n.cor.xii 7. cit *:
datus est mihi stimulus carnis meae , angelus satanae qui me colaphizet. Et
aUbi: nisi venerit refuga , discessio 2). Ergo qui nunc refuga est , fuit aliquando'in
contuilu creatoris , el in illa gradus sublimilate ,
quae scribitur in prophetis , ubi
1) Animadverte verbum ;;oêntor , arii , unde de- 2) II. Thess. II. 3. Hefuga autem (exgr. dnoafjL-
iliiotum poientatus. vetere apud Sabaterium.
o-,'» ) est ex itala
DE ECCLESIASTICIS DOGMATIBUS. 533
dicilur *: tu cras consignatio simililudinis , et corona decoris, Et alibi *: quomodo de *E"'cIi.xxvii
caelo cecidit lucifer qui mane oriebatur ? Hunc boni et mali capacem dicimus ac- ' '' ^'^- '
cepisse ex factore naturam inmortalitatis, gloria et honore circumdatum: accepisse

etiam scientiae dignilatem. Qui elatus in superbiam , suum credidit esse quod erat;
qui eum fecerat Dominum non viderat. Ego sum , inquit *, et non est alius praeler is. xivii n
me. Indc terrae deputatus cst et cineri , ut scriptum est *: quid superbit terra et "Etdix. 9.
cinis? El alibi': initium peccati omnis , superbia. Qui lartaro aeterno el igni per- • ». i..
petuo deputatus est non inmortahs a itae.

, perhennis est poenae ,
84. Credimus omnem creaturam Dei quap ad usus ciborum a condilore con- ,
cessa est bonam esse sicut et facta est sicut etiam dicitur: et vidil Deus quo-
, , ;
niam bona sunt valde. Et his ad tempus abstinere non pro supeslitione religionis, ,
neque abhominatione crealurae Dei sed pro continentia carnis utile esse sentiraus , ,
;
secundum apostoli consilium qui dicit*: bonum est non manducare carnem et
, ,
•R<i«.xiv. ii
non bibere viuum. Atque his et cum libuerit, uti; et cum delectaverit, abstinere,
in hominis poteslate consistere.
85. Coniugia probamus quae Deo auclore coiicessa sunt. Conlinentiam vero in
,
ipsis coniugiis praedicamus. Virginitatem, utpote egregium germen ex effoeta trunci

radice procedens , sic extolhmus el miramur. lustorum peccatorumque distantiam,
non ex conditione creatoris , sed ex arbitrio proprine credimus accidere voluntalis.
8G. Paenitentiam peccatorum plenissima fide suscipimus ethonoramus, sicut apo-
stolus ad Corinthios dicit qui peccaverant *: volui prius ad vos venire, ut secundam mi. <or. i. u.
gratiam haberclis.
87. Yetus et novum teslamenturn aequa fidei lance suscipimus ; ac veluti cur-
renle per numerorura signa ponderis libra, sic per testimoniorum gesta mobili me-
ditatione pensamus. Nec evacuantes historiae fidem , credimus universa gesta esse
quae scripta sunl: sed iuxta doclrinam apostolicam sensum spirilalem prout Do- ,
minus dederit, perscrutamur: qui lamen sensus aut ad typnm Christi ecclesiaeque
pertineat aut in morum cmendationcm correctionemque proficiat. Et hoc ipsum
,
iuxla illud quod apostolus dicit*: omnia Iiaec in figuram nosfri facla sunl. Et alibi -i.cor. x. c.
bealus Pelrus *: oinnis sermo interpretalione indiget. Omnem scriptursfm, quae ec- -ii pou-. i. in
clesiastico canoni non convenit neque consenlit , non solum non suscipimus , verum
etiam veluti alienam a fidei verilale damnamus.
88. Peregrinis atque ignotis de scriplurarum continentia fabulis non facile com-
modamus assensum , neque cilo nova doctrina aurium nostrarum intrat cavernas ;
quia legimus*: virginem ne inspexeris , ne forte scandalizet te. Xos autem hanc vir- •Eccii.ix. s.
ginem novam aliquam et rudem vel secrelam suspicamur esse doctrinam , qiiae ob
hoc prohibelur inspici . ne hominem cordis aut conmentelur ab specie *
veritatis ,
-
it» co.i.
aut sermonum pulchritudine et suavilate decipiat. Virgo est illa doctrina , quae
nulli viro ecclesiastico cognita est , sed inter mulieres semper adolevit , id esl eas
animas quae semper discentes, omni spirilu 1) deceptionis crediila se facililate commi-
scent , non curae habentes unde concipianl ; cum Dominus in lege mandaverit , ut
nemo nisi de tribu sua viro in coniugio copuletur, id est illiquae ex patrum
fidei
semine, hoc est ex doclrina, descendit ; et Habraliae , qui primus in praeputio
credidit , prosapia nobilitalur el genere. Virgo est illa doctrina quae tantum in
,
sefcreto sibi placel , et in publicum erubescit exire. Hanc talera non solum fugimus,
1} Spiritu loco spiiitui , ut Augustinus in Speculo apud uos part. 2. p. 15. ex itala vetere.
,,
53i DK P.f.CLKSIASTtCIS DOGMATIBUS.
verum etiam condempnamus slullum dicentes hoc credere quod aut ipsi non
; ,
possumus defendere anl ad aures publicas non debeat pervenire.

,
89. leiunia allentiora secundum ecclesiaslicam regulam disciplinamque servamus,

ut tribus temporibus anni masculinum nostrum, hoc est opus \irtutis quod cetero ,
•Rxou.xxiii.iT. operi praecellat appareat *. Ac siquando ieiunium indicit ecclesia tunc nos cupimus
, ,
non solum de delicalo ac delectabili cibo 1), verum eliam de convcrsalione, fabulis,
verborum altercalionibus, quae saepe se fabulis interserunt, ieiunare,
salutationibus et
Nos enim etsi peccatores sumus tamen propter illa aurea scuta trecenta quae in
, ,
teniplo Salomon sapientissimus fabricavit aerea facere non audemus et
forraa est secundum apostolum qui

, . . . .
1) Cod. delicati a€ delectabilis cibi
PARERGON.
Augendis veterum patrum scriptis idoneae habenlur apprime illae quae dicun-
turad sacros libros catenae , in quibus copiosa et insignia saepe occurrunt ope-
rum deperdilorum fragmenta. Eae sane apud Graecos abundant , neque tamen
Latinis desunl. Et quidem in bibliotheca vaticana multae etiam latinae sunt , sed
graeca ubertate minores , praesertim quia latinae ex editis plerumque patribus de-
cerptae sunt. Ceteroqui memini me videre inter alias unam ad actus apostotorum
in qua leguntur Rabani mauri partes ex eius commentario numquam quod sciam ,
vulgato. Sunt in psalmos praesertim catenae coniplures et in evangelia et ad , .
epistolas apostolicas modo omissis patrum nominibus ( quae dcterior classis est)
,
modo sedulo adnotatis. Claudii quidem taurinensis catenas duas ad Malthaeum at-
que ad Paulum , et in hoc volumine et alibi delibandas saltem curavimus. Ecce
autcm cjtenam aliam ad psalmos latinam in codice vat. 4228, seculi ferme XIII.
nuper observavimus quae in fronte sed manu recentiore dicitur ex Florentio,
, , .
Georiîo, et Gregorio consarcinata. Num vero in Florentio latet Florus? Georgius
autem num ille est Zygabenus , ex graeco latinus ? Denique num Gregorius pa-
pa , vel potius turonensis , cuius desideratur lucubratio in psalmosl vel denique
Nvssenus ex graeco item latinus ? Verumtamen expectationi vix aut aegre respon-
debat codex vaticanus , quem idcirco dimisimus. Et a me quidem in marginibus
codicis legebantur nomina Alcuini semel , Augustini saepissime . Cassiodori saepe
Hieronymi non ruro , Remigii passim cuius in psalmos habentur editi pleni com-
mentarii. Sed nos de catenis copiosius . ut puto , alio tempore dicturi sumus-
/
NOVAE PATRUM BIBLIOTHECAE

VOLIMINIS PRIMI
,,
/
VOLUMINIS PARS II.
AD SANCTI AUGUSTINI SPECULUM
i.Divi
tinariim Scripluraruin multiplicem abuiidantiam latissimainquc doctrinam (ut lo-
quitur Augustinus scrm 350.) magnopere osteuduut infinitac patrum ccclesiae lucubrationes,
quae de boc non dicam fonte, sed vastissimo pelago , diinanarunt. Et quidem ipse Augustinus
universam paeiie suorum operum copiam indidein derivavit. Sed apprimc mirabiles sunt
atque ex intiinis l)ibliorum penetralibus bausti , de genesi ad litteram libri duodecim ,
qui Cas-
siodoro inst. div. litt. cap. I. sublimiores ,
quam ilb 15asilii et Ambrosii, videbantur. Deinde
divinarum locutionum libri septem , iu psalterium ac lobannis evangebum primanique eiusdem
epistolam , nec nou in paulinain ad Galatas, sermones scu commentarii : iteni de genesi contra
Manicbaeos libri duo, dc consensu evangelistarum libri quatuor , de sermoiic in nionte libri duo
contra advcrsariuin legis et prophetarum libri itcm duo , de vcteris novique testamenti verbis
sermones plurimi , et biblicarum quaestionum strues. « Tanta est , ait ipse in cpistoia ad Vobi-
» sianuin (CXXXVII. .3.) cbristianarum profuuditas bttcrarum , ut in eis quotidie proficerem,
» si eas solas ab ineuntc pucritia , usque ad decrepitam sencctutem maximo otio , sumino
» studio , meliore ingenio eonarer addiseere. •> Praeter quam quod uullus est Augustini hor-
tus, quem divinae utriusque foederis aquae non irrigarint. Hanc itaque Augustinus ex-
pertus toto suae villicationis ecclesiasticae tempore utibtatcin , et liis deliciis ad saturitatem
nutritus ; voluit senili aetatc ,
quasi compendio quodam , occupatis quoqne bominibus vel etiam
idiotis , ex iisdem divinis libris ad omuia vitac officia instructionem promptissimam compa-
rare. Itaque oinisso commentario quolibet , nuda exposuit sub Speculi titulo sacrorum biblio-
rum oracula ; ut quivis lector bis inspectis , ceu divinis regulis mentem moresque suos rite
componeret. Profecto similis argumcnli cclogas apud Graecos a Melitone apud Latinos a Cj-
,
priauo ad Quirinum quae extant, et a Pelagio deperditas, et a Beda partim in, sciutillario,
curatas scimus. Cypriaui quidem iiiiid ad Quirinuin opusculum sequitur in codice sessoriano
post Speculum a quo tamen scriptuin cyprianicum centum foliorum numcro superatur.
,
II. Porro Spcculi libriim ab Augustino reapse fuisse composituin tres saltem antiquis-
, ,
simi testes adfirmant. I\'ain Possidius Augustini diutiuus contubernalis atque bistoricus , in bca-
tissimi viri vita , capitulo 28. inscripto « quae proximc anle inortem ab Augustino cdita
» sic ait. Prodesse omnibus volens , et valentibus miilta librorum legere , et non valcntibus,
» ex utroque divino testamento , vetere et novo, praemissa praefatione, praccepta divina, seu
» vetita, ad vitae regulam pertinentia cxccrpsit , atque ex his uuum codicem fecit : ut qui
>' vellet , legeret ; atque in eo vel quam obediens Ueo , inobediensve esset , agnosceret : et
>'
hoc opus voluit SPECULUM appellari. >. Ecce autcm alter testis evidentissimus Cassiodo-
rus, vix uno saeculo Augustino iunior, in inst. div. litt. cap. 16. ita scribit. «Liber sancti Au-
" gustini ,
quasi pbilosophiac moralis ,
quein pro moribus instituendis atque corrigendis ex
» divina auctoritate collegit, speculumque noininavit , magna iiitentione legeudus est. >' Ter-
tium Speculi testem nuper nos feliciter inveuimus in antiquissimo Eugyppii codice vaticano
de quo postea aecuratius loquemur. In eo videlicet eodicc cap. 322, ubi agitur de auctoritate
septuaginta Interpretum , diserte scribitur ex Spcculo sancti Augustini , et mox praefatio illa
»
II PRAEFATIO AD SPECLLUM
recitatur, quae Spcculo edito praeponi solct, ab iiiltio usque ad verba aperta fastidiunt. Id ia-
quain de Augustini Speculo tcstiinonium in Euiiyppii libro cdito dcerat, ideoque ipsis Maurinis
ignotum Angustinum Spcculi nomine sacram Scripturam sacpe dcnotarc solitum noii
fuit. lain ,
unus dcmonstrat locus. Sic cuim in scrmone CCCLI. 5. « diviuarum Scripturarum spcculum.»
Tum in libro de uatura ct gratia cap. 3. ait : " sacra Scriptura, tamquam speculi lidciis nitor. •
Et commcnt. in ps. XXX. enarr. III. 1. « Omnia quae bic conscripta sunt , Specuknn uostrum
sunt. » Et in ps. GIII. n. 4. « Posuit tibi specuhim Scripturam suam.» Praetereain ps. CXVIII.
enarr. IV. 3. « Inspiciat tamquam in speculo mandata Dei. » Dcnique
iu ps. CXXIII. 3.
« Tamquam in speculo Scripturarum vos ipsos adtendatis. Cum
enim tamquam speCuium
» adtendis Scripturas , exbilaratur facies tua. « Item in sermoue de tempore barbarico n. 3:
« profcratur speculum divinae Seripturae. in serinone XLIX. 5. Scriptura sancta » Denuo «
» tamquam speculmn. Speculum hoc, liabet splendorem non mcudacem etc. Formo-
sit tibi
• sus es? formosum te ibi vides. Foeduses? foedum te ibi vides. Non te faUit speculum.
Atque boc loco veuit nobis non incommode in mentem lcpidum iliud Ciccronis dictum, in
fragmeiitis quae ex pahmpsestis edidimus orationis in Clodium et Curionem , u!)i loqucns de
P. Clodio Pulcbro (quem iiiliberaU ligura fuisse dicit velus iuterprcs) vestibus semct fcmi-
neis exornante , ait : « scd credo postquam speculum tibi adlatum est, louge te a pulcbris
abesse seusisti » (idest a pulcliris forma, ct a dccorc geutis Pulclirorum).
confiisio litii- in. Haec quum sole meridiano spleudidiora vidcantur, attamen nonuuUae confusiouis
lornm in codici'
. i
spctuii. tenebrae contra id o])us oftusae sunt. iNam quia idcm Possidius iii operum Angnstini Indiculo
eap. I. inter eius libros coiilra paganos ponit: dn tr.stimoniis Scripturarum contra Donatistas
ct idola. Rursusque cap. 3. iutcr libros ciusdeni contra Donatistas luimerat : de testimoniis
Scripturanim contra suprascriptos (Doiiatistas) et contra idola. Tum quia denique ab ipso Au-
gustino Retract. lib. II. 27. memoratur « liber unus probationum et testimoniorum contra Do-
natistas ; cui adiuuxerat , ut ait , ticcessaria documcnta sivc de ecclesiasticis sive de publicis ge-
stis ; .. bis, inquam, Indiculi et Rctractationum verbis lectis ,
quia nimirum , acqne ac iu Spe-
culo , testimouiorum ex sacris littcris farrago erat ; visus est , uterque titulus , et Speeuh et
testimoniorum contra Donatistas, unum idemque opus denotare: quamquam reapse et tituli
iuter se repuguant, el in Speculo nibil omnino contra Donatistas , nihil de ecclesiasticis
pui)hcisvc gestis reperitur : ncque librnin testimonioruni appellavit umquam Speculum Au-
gustinus : neque vicissim Spceulum a Possidio iu vita , ct a Cassiodoro in institutioue , uo-
mine testimoniorum indigitatum fuit. Haec ideo pracfati sumus, quia iam ad codiccm ses-
sorianum accedimus ,
qui nostri Speculi fons est , ubi praedicta titulorum confusio fit. Il)i
enim in fronte divcrsis manibns temporibusque exaratum legitur 1. Pc tcstimoniis [scriptu-
rarum , Augustini contra Donatistas et idola. 2. Libri de Specuto. 3. Beati Anyustini de testi-
moniis Scripturarum . 4. Augustini vontra Donatistas et idola, hic liber csse dinoscittir. » -5. Post
recitatos autem capitulorum titulos , in folio sexto scribitur : iste est liber xtnus beati Augu-
stini conlra Donatistas et idola de testimoniis scripturarum. Postremo in calce operis f. i.'J4.b.
Explicit testimoniorum (baec duo quidem verba lilteris maioribus; deinde longe minutioribus).*
liber beati Augustini contra Donalistas ct idola. En quoties errorem suum lii tituloruni scri-
ptores iu codice inculcaverunt ! jNihil enim certius est ,

quam eos duo opera in unum coufu-
disse , vel potius unum putassc. Atqui pracdictorum in codice titulorum secundus tantum
verus propriusque Speeuli cst. Et quidem Speculum superest, testimoniorum autein contra
Donatistas liber periit : neque enim pauca iila scrmoui 358. admixta coiitra Doualistas tcsli-
nionia , instar libri suut , neque ulla pubhea documenta contiuent.

cuffiurinicmn ^^- Postquam duorum operum diversitatem satis dcmonstravimus scquitur alia quaestio , ,
sfssonano.
utrum nempe de duol)us Speculis mauriniim ne illud edituin T. IH, au boc sessorianum ,
quaudoquidem agnosccre duo non possumus) iu Augustini libris nuincraudum sit. Equidcm
in primis proliteor me uni
vcritati studere, nulioque praeiudicio prorsus occupari. Cur cuiin
sessorianum typis tradendum curaverim , baec praecipua et maxima eausa fuit, ut latiuae
,,
S. ADGUSTINI. III
Italae veteris Scripturarum translationis, tam defletac a sacris philologis atque exoptatae,
parteni amplissimam ac sincerissiniam recuperarem: quaudoquidcni sessorianus totus codex
id est nostrum Speculum , nonnisi ex ilia vetere translalione constat , tot praeconiis cele-
hrata, et ab Augustino de doct. chr. lib. II. 15. latinis omnibus antelata. Igitur hoc uo-
strum Speculum, sive Augustinum auctorem habeat sive alium sed certe antiquum, neque ,
sexto saeculo inferiorem ad veterem quidem bibliorum textum quod attinet , perinde cst.
;
Lt certe praeter lioc Speculum , vana est restituendae Italae spes , ope etiam celeliriorum
codicum :exemph causa Aniiatina quae sunt Florentiae biblia ValHcelliana vulgo
etenim , , ,
Alcuini et Cavensia quorum jiostremorum nos apographum in bibliotbecam vaticaiiam in-

,
-tuhmus, liaec inquam parliui hieronymianam partim mixtam translationem contiuent. Atta- ,
men monienta utriusque Spcculi expendnmus, num scilicet lancem sustiiieant an potius depri-
mant. Ego dum suprascriptum Possidii iu Augustini vita locum cum prologi clausula confero
Speculi illius ,
quod est iu editione maurina aliisque autiquioribus , valde mihi persuadeo
mauriuum exemplar, in augustiniano censu esse retinendum. Verumtameu illud gravissime ob-
stat afque deterret quod qui illic subscquitur Speculi textus, is ex hieronymiana nova transla-
,
tione totusest, quam numquam fere in suis scriptis cxprcssisse Augustinum scimus; multoque
is minus in vulgaris nsiis opere usurpasset ne populum lectioni priscae assuetum offenderet. ,
V. Atque hoc magni pondcris arguinento valde commovcbatur vir iuclytus Cister- ,
ciensis familiae decus , Cardinalis Desulius ,

qui sessorianum primus codicem sujjcriore sae-
culo coutrectavit , copiosamque eius manuscriptam notitiam reliquit : cuius verba libentius
quam mea recitabo. » Speculum , inquit , a patribus sancti Mauri editum , ex versione
» hieronymiana est ;
quod etsi ipsi hoc ideo factum dicaut, quoniara baec multis in lo-
" cis planior videatur , mihi tamen persuasum est , ia libro ob communem populi in-
•• structionem coufecto , vulgata sui temporis ,
qualis vetus illa erat , usum fuisse Au-
• gustinum ; id quod persuadent ea ,
quae seribit Simonius in epistola prima ct septima
» ex criticis ,
quas gallico idiomate edidit. Et quidem si quis modo vellet pro populo in-
» struendo , librum ex sacrae Scripturae locis confectum scribere , non adibit Flaininium No-
• bilium (nunc ego potius dicerem Sabaterium) ex cjuo vetcris Italae auctoritatcs hauriat, etsi
- habeat ista perspicuitatem sententiae Augustino tcstantc , sed nostra uova vulgata ,
quam prae
• manibus fideles habent, utetur. Idem quoque praestitisse Augustinum certum esse exi-
» stimo , etsi seniorem se hoc dicat egisse ; usumque illo sacrae Scripturae textu fuisse, nemini
» est dubium. Etsi euim iUius temporis docii et eruditi viri novam tunc Hieronymi ex hebraeo
» interprctationem quoque manu versarent populus tamen sola Itala utebatur istique
, ,
• adeo assuetus erat , ut cum unus ex africanis episcopis in ccclesia pracdictam Hieronymi
• versionem legi iustituisset , sine plebe reinanendi sesc periculo exposuerit. Sed ipsum hacc
» narrantem audiamus Augustinum in epistola LXXI. scribentem Hieronymo. Quidam in- ,
" quit, frater noster episcopus , cum lectitari instituissct inecclesia, cui praeest , interpre-
• tationem tuam ,
movit quiddam longe
aliter a te posiVim apud lonam prophetam quam ,
>• erat omnium memoriaque inveteratum et tot aetatum successionibus decantatum.

sensibus ,
» Factus est tantus tumultus in plebe maxime Graecis arguentibus et inclamantibus calum- ,
» niam falsitatis, ut cogeretur episcopus ludaeorum tcstimonium flagitare etc. Quid plura?
» Coactus est liomo velut mendositatem corrigere volens post magnum periculum uon re- ,
» manere sine plebe. Quainobrem quodcumque sit Augustiui legitimum SpccuUim brachiis ,
• ambobus Simonii bac in re sententiam amplector quod ex veteris vulgatae (id est Ita- ,
• lae) suum Spcculum idem Augustinus cousuerit atque confecerit. ». Hactenus Besutius
qui addit ,
posterioribus saecuHs, praevalente iam in populo hieronymiaiia ob eandem vi- ,
tandi scandali causam , securius quam africauum olim episcopum monachos codicum scri-
,
ptores aut emendatorcs , novam veteri interdum substituisse in patrum quae scribebant ope-
ribus, ne scihcet populus varietatis lectionum ignarus confunderefur , duni aliter a patribus
Scripturam laudari conspiceret , ac ipse in suo textu iuveiiiret. Quod tamcn in iis tautum-
,
IV PRAICFATIO AD SPECULUM
modo lil)ris praestiterunt ,

qiii frequentius in hoiiiiiiuin manibus erant, uon vcro in iis pas-
siiii, qui a doctis taiituminodo tractabantur. Quoiiiiiius igitur mauriimin Speculum , siuc du-
bio Augustini esse credatur , bieroiiMiiiaiiae translationis color probiberc \idetur.
Sppnilum 5i'S-
uiiaiium iiiii;;is VI. Aliud nunc cousideranduin su])erest , num i[)sa duorum Speculorum natura , ad Au-
sl iilonruni scn-
lu Auiiustini. gustini propositum aeque quadret. Auiîistini Speculum a Cassiodoro definiri vidiinus librum
quasi pbilosopbiae moralis ,
quem pro moribus instiluendis ex divina auctoritale collegit.
lam vero comparet quivis , cui otium sit , maurinnin cum nostro boc sessoriano : illud qui-
dem , nullis propositis moralis rei capitibus, deflorari ex ])ibliis comperict naturali ordine
positis ; iiec quid siiiguli libri moralc sibi peculiaritersuggerant, facile disceruet. At vero
sessoriauum in morales titulos totus distinctus ad quos biblicac auetoritates proprie uni-
,
ceque trahuiitur , scoj)uin suum ilicet adsequitur. Quare et Bcsulius illa Maurinorum verba
aequo anirao haud patitur dum aiunt , vignerianum (de quo nos postca loquemur , et ses-
soriano in titulis siinile cst ) Speculum non tam vitae instituendac consilio ,
quain erudiendi
aiiiini causa comparatum esse vidcii. Haec inquam verba rcfelleus Bcsutius ait: nt scribam
» quod sentio, vignerianum (
periude ac sessorianum ) Speculum utrique muneri , et animi eru-
•• diendi , et vitae instituendae aptissiinum essc videtur. Optiiuum enim instrnmentum in-
" stituendae vitae cst, scire ct eognoscere, quid sacra Scriptura coniuncte et concorditer
" de eleemosynis v. gr. , de paenitentia , dc oratione , cetcrisque christianae vitae pracce-
X ptis nos doceat, quod Speculum (nostruin) facit , in quo rcapse sicut in speculo ,
prout
" seopus Augustini esl , uno ut ita dicain oculi iclu ct intiiitu ,
quolibct iii capitulo ag-
" noscit bomo saerae Scripturac crcdens ,
quantnm in quolibet bono opere profeeerit ,
quan-
» tumve sibi desit. At iu maurino ,
prolixa tantnm lectione , lougo labore , toto fere opere
» lecto , collalisque inter sc locis , contra simililudincm spcculi, qualis sit qnisque agnoscit.
• Quamobrcm efficacius, facibus, et Augustino diguius ( nostrum) esse videtur. » Igitur sive
biblici tcxtus genus , sive etiam operis formani spectemus , sessorianum quidem Speculum
magis fortasse quam maurinuni , ad Augustinum pertinere censebitur : quod ego tamen sine
ullo partium studio , et salvo omniiio veritatis bonore , dictum veliin.
VII. Sed iain propius ad iioslrum Spcculum aceedainus , in idque attentius oculos inteu-
damus. Speculum boc in sessoriauae basilicae seu monasterii codice superesse compertum
est , saeculi ferme scptimi , ut ex cuso specimine ,
multoquc luagis ex ipsarum inspectione
membranarum absqne tameu pracfatione
pbilologi aguosccnt. Textus sane integerrimus , ,
sivc illa ut lit numquain reapse adfuerit qua in bypotbesi

abs codicis initio cxciderit , sive ,
adversarium utique cxperircmur tcstimonium Possidii. Neque tanieii unicum Specuii rccep-
taculum codcx uoster est; sed alind quoque paris fcrme aetatis inventum fuerat exemj^lar in
Gallia, dc quo andicndus cst vir iilc euius praesertim industria pars aliqua opcris orbi ,
primum iuuotuit. Hieronymus crgo Vignerius qni anno 1G55. graiide Augustini supple- ,
mentum edidit, sic in praefatione loquitur. « Quod attinct ad Specukiin augustinianum , exi-
» mium omnibus apprime nccessarium gratia rcferenda est egre-
sauc opus ct theologis ,
» gio codici memmiano qui manu Theodulphi aurcliancnsis episcopi

,
aute annos 800. ,
» (uunc 1000.) soUde exaratus, et cum bibliis, quae ipse iam cxscripserat compactus fuit. ,
» Monuit iu sua bihbotheca MSS. Philippus Lahbe S. I. illud Speculum a lacobo Sirmon-
» do, cruditorum sui saeculi facile principe, inagui babitum, atque etiam descriptum 1).
» Post tauti viri iudicium iminauiter peccassem , si ceteris Augustiui tractatibus non atte-
» xuissem, licet omnino diversum ab co ,

quod iam editum est cum ipsius sanctissimi do-
" ctoris pracfationc. Huius meminit Possidius in vita Augustini. Scd nostrum sane illud me-
- liore ct commodiore ordine digestum cst ,
quam istud. Quoduain tamcn Augustini fuerit
)) Verba I.aliliel iii N. 1!. p. ?.?.. !iacc suiit .s. Aiiguslini Iiippimcnsis cpiscopi Speciilum cx sacris Sciipturis
:
(iliolongc ordiiic modoiiiie diijcstim , quam r/tiod rultjo (ipparel. Ex uppendicc ad biblla Tlicoduiplii , quae
scrvantur in bibliotlieca menmiana. Hacc tantum Labbeus. Qiiare quod Speculuiii Sirmonilus suspexerit ct exscri-
pscrit , aliunde rescivit Vignerius.
;;
,
S. AUGUSTlNr. V
• lectoribiis statuendum permitto. Asserente Sirmondo , uiliil est quod dubitera. Solem
» quis dicere falsum audeat? Sul) Imius eiô fundalissimi sponsoris fide , usura lucis fruatur.»
Ergo memraiani codicis Spcculum, Augustini erat Sirraondo iudice in cuius sententiam , ,
VIII. Quid vero postea? lin in editione \igneriana T. 1. p. 515. recitantur capitulorum raiit"(iuoco(iicet
CXLIIII. tituli ,
qui sunt iidem atque in nostra editione p. 116-117. Hactenus optime.
Sed sequitur apud eundura Yignerium SpecuUira memmianum; verumtaraen, quod mihi per-
mirum est, biblica testimonia primis tantum extremisque verbis retentis, intcrciduntur ,
omnia. Tum quod adhuc rairabilius est et inexplicatius , non ex Italica vetere haec sumun-
tur , sed ex receutiore vulgata Hieronymi : quae immutatio sive a Theodulpho vel ignoto
liomine in codice , sive ab ipso Vignerio iu editione contigerit ; rei ccrte sunima , id est Ita-
lae vetcris recuperatio , apud Vignerii lil)rura labefactata funditus fuit atque pessumdata
eiusque faciuoris auctor, niale profccto de antiquitate ct de sacra philologia meritus est.
ûllum est itaque, exceptis titulis , apud Vignerium Augustini Speculum, sive textuum in-
tercisionem spectes , sive prorsus variatara elocutionera. Quod cum dicimus niliil profecto ,
vuigatae nostrae honori detrahimus ,

quam eeu perfectiorem et cum hebraica veritate con-
,
grnentiorera , sancta ecclesia probavit ac retinet. Sed quia vuigata in infmitis codicibus su-
perest, doleraus merito ac vituperamus, quod Italara illam lacerara aedepol, ac vix re-
perieudara, vignerianus liber, quantum iu ipso est , aboleveril in Speculo quam modo nos
:
ope codieis sessoriaui aeternis denique typis commendamus. Interim dum maurinum tantum-
modo Speculum , cura vigneriauis frustulis , in publica luce erat, nil miror tum ]\oi)i!ium
tum Sabaterium inter suas Italicae priscae reliquias vix ullum augustiniano Speculo locum esse
voluisse ,
quia videlicet illud reeentiore de fonte uianarc eognovcraul ; nostrum aulem ne-
cessario iguorabant. IVeque itera Martianacum aut Caliiictura niiror, qui cognito tantura mau-
rino Speculo ,
putabant ideo , vel potius hariolabantur, S. Augustinum non vetere sed nova
translatione uti solitura fuisse ;
quod cum aliuude falsura arguitur, tuni a Speculi nostri au-
ctoritate delinitur.
IX. Sed ut ad sessorianum 1'evertaniur ,
gravi Cardinalis Besutii ,
quem honoris causa sem-
per noraino , respondendura argumento est ,
qui in praedicla notitia seu disquisitione , ideo
non satis audet vindicare Augustino hoc Speculum ,
quia etsi in plurii)us Augustinus iu iis quae
in suis opcrihus ex eo quo utebatur codice laudat , cum iis quae in hoc codice hahentur con-
cordet , in plurimis tamen (quod vehm mihi diligenlius singillatimque demoustrari ; namque
em. moderatius loquitur) discordat. Pcrgit porro Besutius dicere. « Dabo huiusce rei
alibi vir
speeimen aliquod. Ps. VII. 12. ubi noster codex legit nunquid irascetur ,' « ]Vobilius ani-
madvertit, Augustinum in LXX. interpretibus legisse non iram adducens. Concedo id equi-
dem Besutio , sed tamen ibidem in comraentario Augustinus lectionem etiam irascelur sive
vascr.ns agnoscit. Sic enim ait . < signilicantius fortasse A\c\lwc iram adducetis ,
quam /r««ce?!.?
et ita in exemplaribus graecis iuvenimus. .. Pergit Besutius. « In ps. XIX. 8. codex nostei*
>. habet magnijirabimur ; at Augustinus apud Xohiiium legit cxultabimus. - Fateor ego, legi cxul-
tabimus in coramentario ; sed idem Augustiuus legit iu eo versiculo vocabulum vuujnificabimur
bis ahbi, nempe ad ps. LXV. 5, et ad ps. CXLVI. n. 19. Deuuo Besutius. « In ps. XXXII.
•' 20. codex noster haihtX, patiens erit in Domino. ». Ego vero quid heic obiciatur , nescio
etenim adaraussini Augustinus in commentario consonat cura nostro codice. Adhuc Besutius.
" lu ps. XXXIII. 5. codex habet anrjustiis; at Augustinus trlbulationibus.» Coneedo eninivero ita
legi , non tamen iu textu biblico sed in coraineutario , ubi fortasse per synonyiniara loquitur
sanctus doctor. Quinto loco Besutius. « In ps. XXXVI. 24. codex haliet firmamentum; at Au-
' gustinus /mfl/ manum eius. .. Ita revera ; sed lioc demum tantillum excniplum est prae tot
contrariis.< In ps. XLI. 4. inquit adhuc Besutius, eodex noster /iaee recordutus sum,
cum vul-
" Sed apud ôbilium Augustinus meditatus. » Ego contra in comm. psalini lego haec
gata.
memoratus sum , neque id seniel , ut ex indice biblico in Augustini tomo undeciino cogno-
scerc licet. Postremo « ps. LXXX. 13. nosterlegit secundum desideria cordis illorum. At Au-
VI PKAEFATIO AD SPECUI.U»!
» gustinus apud Nobilium secundum affccfiones , ut vulgata. •> Atqui hoc quoquc ad figDram
synonymiae pertinore \idetur.
i;umeiua coutra- X. Pauca Iiacc in psalmis tantum obiicit argumenta Besutius cui interim opponere ausim ,
doctum aeque virum Chrysostomum TrombelHum qui in suorum anccdotorum tomo II. ,
adn. p. ut S. Cypriano vindicet quoddam dc paeuitentia opusculum cx sacris tcstimoniis

I . ,
consarcinatum , diluit obiectioucm quae ex tcxtuum biblicorum apud cundem Cypriaiiuni

divcrsitate ficbat, allato pari Augnslini excmplo. Sic crgo Trombcilius. < Al cnm Scri|)tiirac
" interprctationein opusculi nostri aiictor allcgct valdc divcrsam ab ca qua utitiir Cypria-
» nus , aiiceps Iiacreo cuinam auctori ilkul adscribam. Novi cquidcm argumentum hoc in-
" dissolnbilc uoii esse. Vetcres scilicet modo nnam , inodo aham Scripliirac interprctnlioncni
X sequebantur. Cuivis rei adeo pcrspicna argumcnta liabemus , ut dc ca iam ueino dubitct.
• Unicnm excmplum , sed illud mauifcstum, adhibco. Augustinus scrm. XX. 3. sic versiculum
'• Ezechielis XVIII. 22. allegat : in quacumque die conrersus fuerit iniquus, annos iniquitalis
» eius obliviscar. At serm. XXXXI. I. Qvo die conversus fueris , obliviscitur (Deus) mnla tua
•• praeierita. Dcnuo serm. LXXXII. 18. Iniqmis in qua die conversus fuerit ab iniquilalibus
•' mis, omnes iniquitatcs cius obliviscar. Denique serm. LXXXVII. 10. In qtiacumquc die con-
• versus fuerit homo a via stia' pessima , onmes iniquiiates eius obliviscar. « Hem quanta in
unius versiculi biblici recitatione varietas cst .4ugustini ! Quis iam non videt valdc operosam
fore , nec otii mei, banc institucre latius collationcm? Tnimo ct loci tot bihlici in novis
Augustini apud nos sermonibus obvii , cuin Speculo comparandi forent. Ecce unum inter
plurima cxempla p. lOO./onenn Spcculo, quod ipse Auguslinus te.statnr in vetere tfanslationc
extitisse , ut ihi monninius. Nunc tandcm lahore iiostro in publicam luccm eductum prostat
^peculiim uiiiversuni ; in (|no ipsoquam rcm satis rairari nequeo) hiblici tcxlus divcrsis lo-
(
cis repctili fiuandoquc diffcrunt intcr se, quia de divcrsis fortasse hihliorum codicibus sum-
pti. Et quidem docuimus p. 200. iii adn. Augustiuum Icgissc apud lonam prophctam modo
/lederam , modo cucurbitam. Nostriim igitur Speculuin confcrant pro sua sedulitatc pbilologi
cum relatis ah Augustino in libris suis sacrac Scripturac verbis: criticcs simul rcgulas adhi-
bcant; et quod verius videhitur tcncant. Nain Speculuin fjnidem, quum nudis solisque bi-
bHorum tcxlibns coustet , nierito proprio stat, ncc coinmendationem laudcmvc abs suo |au-
ctore, quicuinque demum is fucrit, magnopere postulat.
Spmiii cura Aii- XI. Attamcn ut partem saltem levissimam comparatioms nos quoque delibcmus ; 1 . Ini-
iiiiblin
tio quidcm geucscos in Speculo lcgitur fecit, pro creavit vulgati. Porro Auguslinus dc gencsi
ad litt. initio non cum vulgato. 2. Ibidem v. 2. superferebatttr
congruit cum Speculo , et
Augustini, cum 6. conspirat Speculum cum Augustino de gen.

Speculo consonat. .3. Item v.
ad litt. ct non cum vulgato. 4. Gen. cap. AÎI. 4. habet dclcam Speculum cum Augustino
locut. lib. I. 14, non autcin delcbo cum vulgato. lam in vaticanis quoque sermonibus ten-
tamen aliquod buinsccmoni facicudum videtur. Scrm. XIV, 4. divites sint in operibus bonis,
facile tribuant, communicent , quae verba cougruunt cum Speculo , sed diversa sunt in vulgato
I. Tim. VI. 18. Itcm scrm. LXXXIII. 4. Peccuta vestra scparant inter vos et Deum, aeque sunt
iu Speculo , sed aliter sc babcnt in vulgato Is. LIX. 2. Insuper serm. CXVII. 2. Humanus
sermo I. Tim. I. 15. pro vulgato 7?f7f/i.s-. Certe autcin voc. humanvs cst apud PpecuUim in simili
loco ad I. Tim. cap. III. 5. Practcrca serm, CLXXII, 2. locus Isaiac XLHI. 2.'). siniilis Spcculo
cst , et vulgato dissimilis. Sed iam hanc comparationein nou prosequar ,
primo quidcm quia
mullis tcmporis angnsfiis prcmor ; deindc qnia vix spero ,,rcm mibi cx scnlcnlia succcssuram.
Nam cum Augustini sermones in ccclesiis passim legcrcutur , et ab innumeris pcr saccîila maui-
bus scribercntur , biblicae quidem in illis auctoritatcs passim ad vulgatam rccciitiorcmque
lectioncm accommodatae fuerunt
,
propter populi usum , et propter copiam vulgali textus
ohviam ct quotidianam veteris autem gliscentem quotidie raritatem. Verumtamcn
,
ut sc- ,
mel iteruinque dixi nullam ego mordicus opinioncm , circa Spcculi huins natnram 'dc- , ,
fendendam suscepi.
,,
S. AUGUSTIM. VII
XII. Ceterum quia multa de huius operis codicisque praestantia praedicari qucunt \erba ,
fia^fjpêsUntTa*
potius aliena quam mea referam , id cst saepc laudati Cardinalis Jksutii , qui in sua ms.
notitia iudicium huiusmodi profcrt. « Maximi pretii code\ est quamvis enim in eodem ;
» fragmcnta tantum veleris Italae haheantur , iu maxirao tamen uumero sunt , et pre-
. tiosissima de cetero a nobis halieuda , niaximoque cum gustu lcgenda. Istis enim illud
. Ciceronis de amicitia recte accommodatur : veterrima quaeque , ut ea vina quae \etusta-
. tem ferunt , esse debent suavissima. Quod si anliquarii iacentes quasque ac sepultas pro-
» fanae vetustatis reliquias ,

quamquam iu fragmenta divulsas , continuo pro thcsauris ha-
» bent; iidenique veterum auctorum ,
qui perierunt , fragmenta tamquam gemmas rariores
- inquirunt et conigunt; quid nobis ecclcsiasticis facieudum est de fragmentis iilius versionis
» a qua in occidente saecuii pbilosophia devicta fuit , et Cypriauus , Arnobius , Augustinus ,
» famosissimi rhetores , Ciu-isto subacti , et idoloiatria demum prostrala; pro cuius doctrinae
» defensione tot sauguiuem niartyres profudere ? Et hoc ,
quamvis ipsa non careat inendis
• grammalicalibus , ])arbariem verborum quaudoque prae se ierat, et mire simplex absque
• ullo orationis lenocinio appareat ( ob quac Augusliuo adulcscenti , ut ipse lib. I. (i. Con-
» fess. testatur, nou placebat) quo magis dextera omuipotentis J)ei
iu iu christiana rcligione
» propaganda relucel. Istorum autem fragmcntorum pretiuni auget ,
quod primigeniorum
» exemplarium, cx quihus Italae versionis , sive ea ab apostolo aliquo sive ab apostolicis
» viris proveniat , reliquias et quidem unmero plurimas conservaut ct exhibent. De quibus
• etiam Millius iuter heterodoxos vir doctus scribebat praef. in N. T. • Summo nos obsequio
• veneramur veterem Italam ; utpote expressam a primigeniis illis cxemplaribus ,
quorum
» vel minima auro eontra aestimamus. Omitto eorumdem utilitatem ob litteralem Scripturae
» sensum hauriendum etenim varias lectiones legere , idem milii scmper visum est ac tres
: ,
» vel quatuor alicuius linguae pcritos de scnsu verhorum eiusdem linguae disserentes audire."
Ceteroqui adelocutiouis ruditatem quod adtinet ,
pronum crcditu est veterem iuterpretem
graeee magis calluisse quam latine ; veluti Aquilam et Symniacbum bebraicae magis quam
graecae linguae peritos fuisse iudicaverim.

XIII. Pergit Besutius alias singillatim Speculi laudes dicere , nempe I. Quod in eo re- Aliae l.iuili
liuius Spoculi.
peritur famigeratus locus cpistolae primae cap. V. 7. Tohannis de tribus in caelo testimoniis 1).
Hunc scilicet versiculum in Itala vetere constat extilisse; ideoque in graecis exemplarihus
unde Jidelissime Itala expressa fuit non defuisse, peremptorio argumento conficitur ita , ;
ut graecorum qui supersuut codicum hac iu re hiatus valde coargualur. 2. Quod ibi cvan-
gelistae hoc ordine scribuntur Mattbaeus, Tohauues, Lucas Marcus ,quem ipsum fuisse in , ,
vetere Ttala ordiuem, plures iam critici admonucrunt. 3. Quod JTatlhaei cap. XX. habe-
tur additamcntum (in nostra editione cap. 34. et 76.) quamquam ex parallelo Lucae cap. XIV.
sumplum ;
quod in antiquissimis aliis codicibus obscrvatum Calmetus adnotat (et nos ipsi
in claromontauo, nunc vaticano , antiquissimo invcnimus , edidimusque Script. vet. T. III.
part. 2. p, Quiu etiam apostolicarum epistolarum diversus a vulgato ordo est. Prae-
275. )
ter dicta a Besutio Spcculi merita adde quod deuterocanonici etiam libri, Tobiae scilieet,
,
cuius etiam diversa ab editis translatio cst (p. 275.), ludithae Iistberis capitulum decimum ,
(quamvis corrupto vocabulo Hesdrae pro Estherp. 108.), Baruch, trium puerorum canlicum
Sapientiae, Ecclesiastici , libri I. et II. Machabacorum. Item psalmi trigesimi tertii versiculi
tres tralaticii p. G4, et alius p. 84. Quamobrem canon divinorum librorum, quo usa est eccle-
siastica latina ,
rursus hinc bclle confuinatur. Dcnique etiam nou canonica epistola ad Lao-
1) Sos qiioqbe, pust alios theologos de lioc (logmalico textn diatribam sciipsimus
infra p. G-7. Postca iu lectionibus
noslns opeium Aiiguslini alia eiusdcm auctorilas iiobis occuncbat
, haud scio an ab aliis observala. Keinpe Augustinus
tiact..X.WVI. 10. in loli. scribit. Vis habcre boiiam cattsam? J/abeio duos vel tres tesles ,
'Patrem, et FiUttm, et
Sptntum sanctum. Ego certe quin Augustiuus celebrem lohannis epistolae locum rcspiciat
, , dubitare nequeo. Uhi sunt
igitur, ignoratum ab Augustino lioc apud iohannem tcstimonium concludunl
qiii
quia ipsc , in in sermonibus super illam
- epistolam de eo non commentatur.''
,
VIII PRAEFATJO AD SPECULIJM S. AUGUSTINI. i
dicenses. p. 62., Ceteroqui et libri aliquot canonici in Spcculo non citantur, quia ar^-
raentum ut puto non postulabat , id cst Abdias , lonas , Jlarci cvangclium , epistolae ad Hc-
bracos ct ad Pbilemoncm, et tcrtia lobannis. Codicis palacographia borridior est, pro iiUus
teraporis conditionc ,
quo prementil)us Italiam barbaris , litteraturae venustas prorsus elanguc-
rat: itaquc nulla fcre alia aetatc sunt codiccs graAioribus mendis obscssi. (Quamquara et ipse
Cicero cp. ad Q. Fr. III. .'S, et Gcllius lib. Vlfl. 10. de codicuni sui tcmporis niendositate gravi-
ter conquercbantur. ) Et quidera cadcra vocabula modo una modo altera palaeograpliiae ratione
.scribuntur : quae inconstantia in antiquis raembrauis sollemnis est. Rem tura in textu, tum
in criticis scboliis nostris, Icctorcs agnoscent. Notissimum vero est sancti Gregorii PP. dictum
comm. in lob cap. 5: « indigimm vclicmcnter cxistimo , ut vcrba caclestis oraculi restriiigam
» sub regulis Donati. > Nerao itaque ncroniani aevi puritatera , ac ne Irontoniani quidcm
quod tcmporis spatiuin
(iutra trauslatio Itala collocanda est) sibi spondere volet. Quara-
quam plurima quoque vcstigia rectac palaeograpliiac ct arcbaismorum , vocabula antea in-
cognita , syntaxeos novitates,' pronunciationis priscae iudicia , multaque alia buiusmodi in
boc libcUo non sine voluptatc pbilologi iuveuicnt ;

quae uos alibi in cdcndis sacris profanisve
palimpsestis animadvertimus , conciiinatosque taliuiu locutiouiim iiidiculos Icxicograpbis ct
grammatieis non semcl obtulimus. Prorsus nulla ferc saporis autiqui specics in hac Speculi
scriptura desidcratur.
\IV. Et iam fidem noslram liberasse crcdimus ,
qui iu Spic. rom.T. IX. (p. IV.) promi-
simus, boc nos aiiquaiido Speculi augustiniani ncgotium paulo accuratius tractaturos. Lte-
nim aliquol aute annos talcm tantumque codicem ,
post vetcrcs Resutii curas adhuc ine-
ditum , versare raauu coepimus , favcntc humanitcr tunc sacri asccterii praeside , praecipue-
cpie docto ct benivolo bibliothecario P. Alberico Amatore ,
qui et excmplar codicis , mei
causa , confccit et contulit. Tum etiam in Spicilcgii rom. praedicto tomo variata forma mag-
nara partera edidiinus , uon per titulos scilicet , sed rcvocatis singulis ad suorum librorum
sedes iinprobo labore versiculis ; ut icgeiitibus demonstrarcraus ,
quid quantumve ex uno-
quoque saciae Scripturae libro in boc opere laudaretur; qui labor noster atque sedulitas ,
post
pracscntcm ctiam naturalcm et intcgram operis editioncm , utilis comperietur. JVunc vero
saltcm index singulorum ex singulis libris vcrsiculorum nccessarius foret ,
quem meae occu-
pationes vix ferunt , et studiosi potiusGermaui curabunt. Attamcn nostra illa prior cditio
valde imperfecta fuit ;
primo quia veteris testamenli libros illos omisimus (selectis tantum
contenti Icctioiiibus) uhi tcxtus vulgatus parum a vctcre dissidebat, qucm Hieronyinus nou
refecerat , sed tantura correxerat ,
puta psalinos, Sapientiam, et Ecclesiasticura. Ilcm partium
novi foederis eaiidem ob causam nounisi specimiiia tuuc Ii])ro inseruimus. Atqui pretiosius
hoc Speculi opus est ,
quam ut tam perfuuctoria ncc iutegra editionc donarctur. Igitur retra-
ctato uovis curis diligentissime codice , totum opus ,
quale prorsus ibi cst ,
prelo uunc re-
ficiendum subiecimus ; cuius laudes vcl uno testimonio commcntarii vetcris in cp. ad I5om.
sancto Ambrosio inscripti , confirmari concludique videutur his verbis cd. Maur. T. II. col. 56.
« Constat olim quosdam latinos de veterihus graecis translatos codicibus ,
quos incorruptos
. » simplicitas temporum servavit ct probat etc. Nam et bodie quae iu latinis reprehenduntur
' codicibus , sic iuveniuntur a veteribus posita TertuIIiauo , Yictoriuo, et Cypriauo.» (Item
nunc ab Augustino). Et Victorinus quidera quantopcre Italam veterem augeat ,
demon-
strant eius coraraentarii a nobis cditi Script. vet. T. III. Cypriani vero bibUcis lectionibus
quanta accessio ficri possit ex eius tcstimoniis cum Augustino in sessoriano codice paritcr scri-
ptis, dicemus infra p. 118. Denique laudatissimi Besutu vcrbis pracfatiunculani hanc concki-
dara. « Utinam hic libellus (id est Speculuin) in omuium manibus esset! Ex ipso eniin Dei
» verbo ,
quod maiorcm longe humano efficaciam habct omnia humanae vitae officia ,
• sive publica sive privata , breviter ediscuntur. Gratum itaque habeant Romani, vel potius
"
Itali , latinura huuc divinorum libroruin vetustissimum contextum quo primitus ipsorum ,
raaiores a viris apostolicis christiana fide imbuti fuerunt.

I
Y n\
y ^ fe ® F^ '^ s ^ ^ Rn (S ^
^"i^
i a ^^^ g K g 3 i ^^,^ S^'

®
i i e-§ ^^§ i^ § 1 ^ g i <
^^^ t i 1 i ^ J l=§ P
^ K ^ P S S ITr^^ 1 «ft
^
® 5=
a J S|i|i| fl^f « S
ili-|liiiip.|?ii
. ,,
!
SANCTI AURELII AUGUSTINI

EPISCOPI HIPPONENSIS
© IP HJ ® waW Sl.i
EX CODICE ANTIQUISSIMO.
EST AUTEM HOC SACRORUM BIBLIORUM

ITALAE VETERIS TRANSLATIONIS EXIMIUM MONUMENTUM.
CA P I TUL U M I.
DE UNO DEO.
In Deuteronomio. a) Audi , Israhcl , dominus Deus tuus , Deus unus esl. El di- Deut. vi. 4.
liges dominum Deum luum ex loto corde tuo , et ex tola anima tua , et ex tota 5.
virtute tua. Dominus solus docebat b) eos et non erat cum eis Deus
Item illic. , xxxii. 12.
alienus. Item secundum Mallhaeum c). Nemo bonus nisi unus Deus.
in evangelio , Matth. xix. n.
llem Aposlolus ad Romanos. allitudo divitiarum et sapientiae et scientiae Dei , Rom.xi. 33.
quam inscrutabilia sunt iudicia eius et investigabiles viae eius Quis enim cogno- , ! 34.
vit sensum Domini ? aut quis illi consiliarius fuit? aut quis prior dedit ei , et red- 35.
detur ilH? Quoniam omnia ex ipso , et per ipsum, et in ipsum omnia. Ipsi gloria 36.
in saecula. Item ad Corinthios. Scimus quia nihil est idolum, et quia nemo Deus i. cor. viii. 4.
nisi unus. Ilem ad Galatas fl). Quid ergo est lex ? Factorum e) gralia posita est cai. iii. 19.
donec veniret semen , cui se /) promiserat Deus dispositum per angelos in manu , 2».
mediatoris. Mediator aulem unius non est Deus aulem unus est. Item ad Timo- ; i. Tim. n. g.
theum. Unus enim Deus , et unus medialor Dei et hominum , |

homo Christus le- g.
sns , qui dedit se ipsum redempiionem pro omnibus.
a) la coJice sempcr diTisim dcittero nomio. — b) Ita coii. Sed scribcndnm fuit ducebal. — c) In eodice ubique
siufi diplithongo. — (() Cod. pleruiiiqiie Galathas. — e) In cod. interpungitur post factorum. — /) Ita cod. se.
Videtur aulem scribendum repromiserat
1) Codicis antiqiiissimi , unde hoc Speculuni sum- praefatio ; sed nihil vetaret quominus praeponeretur
psimus, extat speciiuen a nobis aere cusum quod ,
(si forte sic alicui placeret) ipsa illa praefatio ,
quae
ad paginam Speculi nostrain G. pertinet, iibi etiam anteSpeculum editum legitur detracta tantum pau- ,
famigeratus legitur locus S. roliannis de triplici te- coruin verborum clausula ( quae certe apud Eugyp-
stimonio caelesti. lani vero de Itala vetere eiusque piuin deest) ubi ait auctor ab ipsa igitur lege :
meritis , et apud omnes eruditos desiderio , disse- quac data esl per Moysen divinorum praecepto- ,
ruimus nos olim in Spicilegio rom. T. IX. part. 2. rum ,

qualia nos commemoraturos esse promisi-
Sufficit tainen illius laudibus testimonium saiiclj mus , uggrediamur CTordium. His nimirum verbis
Augustini, quieuni niultam ipsius partem in scriptis institutum suum prodit auetor ponendi ordinatitn
suis, et praesertim in Speculo , conservavit , tum testiinonia primuir. e.x vetere testamento, et deinde
hoc etiam insigni praeconio eanideni decoravit, de- e.x novo ; ut fit reapse in Speculo edito; sed con-
doctr. cbrist. lib. II. cap. 15. In ipsis interpretaiio- tra in nostro mixtio utriusque testamenti fit; haee
nibusiTAL.4 CETEiils PR.4EFER.4TVR ;nam est ver- inquam clausula, si forle olim adsuta fuit, etSpeculo
borum fenacior C7im pcrspicuitate sententiae. edito accommodata non iinnierito abiiceretur. Nos
,
Porro deest in codice sessoriano ante operis initium tamen tali in re iudices omnino esse reDulmus.
,
SANCTI AUGUSTINI
C A P I TULUM II.
m DIST1.NCTI0NE PliRSOXARUM PATRIS ET FILII ET SPlRITtS SANCTI.
I„ Genesi. El dixit Deus : fiat firmamentum in medio aquae, et sit dividens in-
7 ter aquam et aquam. Et factum est sic. Et fecit Deus firmamentum. Item illic.
20. Et dixit Deus: faciamus hominem ad imaginem noslram. Et fecit et similitudinem
>n. IX. c. Deus hominem , ad imaginem Dei
Qui effunderit a) sangui- fecit eum. Item iilic.
nem hominis, pro sanguine ilHus fundetur anima hominis ilJius quia b) ad ima- ,
XVI. 8. ginem Dei hominem. Ilem iJlic. El dixit ei angelus Domini

fccit Agar ancilla :
Sarrae unde venis ? et quo vadis ? Et dixil a facie c) dominae meae Sarrae ego
, ;
9. recedo. Dixit autem ei angelus Domini rcvortere ad dominam tuam el humiha te : ,
10. sub manibus eius. Et dixit ei angelus Domini replens replebo semen luum et non :
,
numerabitur a r/) muhitudine , quia exaudivit Dominus humilitalem tuam. Et vocavit

XIX. i8. nomen Dei , qui ad eam loquebalur: tu, Deus, qui respexisti me. Item ilhc. Et ut
54. sol orlus est supcr terram, et Lolh intravit in Segor, Dominus plovit e) super Sodo-
xxxi. u. mam et Gomorram sulfur el ignem de caelo a Domino. Ilem ilhc. Et dixit mihi
11. angelus Domini in somnis : lacob. Et ego dixi: quid est?Etdixit: vidi quanta tibi
ij Laban fecerit : cgo sum Deus ,

qui visus sum tibi in loco Dei, ubi unxisli mihi la-
XXII II. pidem , et vo\isli mihi ibi volum. Ilem illic. Et vocavit Abraham angehis Domini
12. de caelo , et dixit : Abraham , Abraham. Et ille dixit : ecce ego. Et dixit ilh : ne
inicias manum tuam super puerum
quidquam: nunc enim cognovi, , neque facias illi
quia limes Dominum et non pepercisli filio tuo dilectissmo propter

, me. Item |
xxxiL 24. illic. El luclalus cst angelus cum lacob usque in mane. Et vidit quia non potesl ,
20. adversus eum et teligil lalitudinem femoris /) eius, et obstipuit g) latitudo femoris
:
26. lacob cum luctaretur cum eo. Et dixit ei dimitle //) me ascendit cnim oriens. Et
, : ;
27. lacob dixit non tc dimillo nisi me benedixeris. Dixit autem ei quod nomen est
: , :
28 tibi? Et ille dixit lacob. Dixit autem ei non vocabitur nomen tuum lacob, sed
: :
Israhel /) erit nomen tuum quia convaluisti cum Deo, et cum hominibus potens ,
2». factus eris. Interrogavit eum lacob et dixit indica raihi nomen tuum. Et ille di- , :
xit ut quid interrogas nomen meum ? el ipsud k) est mirabile. Et benedixit eum
:
so. ibi. Et vocavit lacob nomen loci illius visio Dci. Vidi enim Deum facie 5d fa-
XXXV. 1. ciem , et salva facla est anima mea. Item illic. Dixit autem Deus ad lacob: surge
et ascende in locum Bethel , el liabila ibi , et fac ibi altarem /) Deo , qui visus
1. xxiu. 21 est tibi cum recederes a facie Esau fratris tui. Ilem in Numeris. Non eril labor
in lacob, neque videbitur dolor in Israhel. Dominus Deus eius cum eo est, ct illud
lud. Ti. 21. praeclarum principium m) est autem cum cum ipso. Item iti libro ludicum. Factum
55. adhuc Gedeon in Gufera n) patris sui filii Hesdri locutus est illi in nocle o)
esset , ,
illa Dominus dicens sume duos vitulos, unum pastum patris tui, et alium septem
:
annorum et vade cverte aram Bahal quam aedificavit paler luus el lucum qui
, , ,
26. est super ipsam excide et aedificabis altarium /;) domino Deo tuo qui visus est
, ,
q) Maoch, in ordinationcm. Ilem iilic. Et dixit Manoe, ad angelum

xiu. 17.
tibi in vertice
a) Ita
cod. —
6) Cod. (jui propter sequentem a. c) Iii cod. propc constanter faclae. d) Hebraisnms sig- — —
nificans prae. e) Ita cod. —
/) Cod. lieic et postea facmoris. —
g) Ita cod. h) In cod. niodo dem, modo rfi»i. — —
— Cod. Islrahel, ct quidcm saepe
!)
, sed non semper. A) Ila cod. l) Ita cod. m) Graecus textus vatic. — — —
Ta evSota i^yiirm iv aiirw.
n) Ita evidenter cod. o) Cod. noctu.— p) Ita cod. q) Cod. vertkcm. — — —
—
SPECULUM CAP. II. ,3
Domini : quod libi |

nomen est ? iit cum venerit verbum tuum, honorificemus te.
El clixit illi angelus Doniini: quare interrogas nomen meum? et illud est mirabile.
Item in psalmo •XXXII* Verbo Doniini caeli firmati sunt, et Spiritu oris eius omnis Ps. xxxn. «
virtus eorum. Item illic. Qnoniam ipse dixit, et facta sunt ; ipse mandavit, et creata v. !i.
sunt. Item in psalmo 'XLIIII* Sedis a) tua Deus in saeculum saeculi: virga recta est, p. xuv. 7
virga regni lui. Dilexisli iuslitiam, et odisti iniquilatem: propterea uncxit b) W. Deus s.
Deus tuus oleum c) laetitiae prae consorlibus tuis. item in psalmo •CVIIII- Dixit Domi- Ps. cix. 1.
nus Domino meo : sede ad dexleram meam : donec ponam inimicos tuos scabillum d)
pedum tuorum. Item Dominus creavit me inilio viarum
in Proverbiis Salomonis. Prov. vui. 22.
suarum in opera sua, me: initio anle quam terram face-

el ante saeculum fundavit 2.3.
ret, et ante quam abyssDS conslitueret prius quam produceret fontes aquarum , , 21.
prius quam montes slatuerentur, ante omnes coiles genuit me Dominus. Fecit re- 25.26.
giones et deserta et cacuniina quae habitantur sub caelo. Cum praepararet caelum, 27.
cum illo eram; et cum segregabat sedem suam ;

quando super ventos fortes e) facie- 2,s.
bat in summo nubis; et cum stabiles fontes poneret sub caelo ; et cum firmissima 29.30.
facerety^ fundamenta terrae; eram apud illum conponens. Item illic. Qiiis tenct fines xxx. 4.
terrae? Quod nomen quod nomeu fili g) eius? Item in libro Sapienliae.
est (u? aut Sap. \ii. 2«
Candor est enim lucis aetf^rnae, et speculum sine macula maieslatis Dei, et imago |
bonitatis illius: et cum sit una, omnia potcst; et permanens in se, omnia innovat. 27.
Item illic. Deus parentum et Doinine misericordiae qui facis omnia verbo luo, et
, ,
ix. i.
sapientia tua constituisti hominem. Item illic. Et tecum sapienlia quae novit opera ix. a. ,i
tua, quae et adfuit tunc cum orbem terrarum faccres. Item illic. Haec illum, qui x. i.
primus finctus Ii) est, patrem orbis terrarum, cum solus esset creatus custodivit, et 2.
eduxit illum de limo terrae, et dedit illi virtutem continendi i) omnia. Item in Ec- eccu. xxiv 5.
clesiastico. Ego ex ore Altissimi exivi, primogenita ante omnem crealuram ego in :
caelis feci ut oriretur lumen indeficiens. Item in Esaia propheta k) Accedite !) ad me, es. xlviii. k.
et audite m) haec: non in occullo ab initio n) locutus sum, nec in loco terrae tene-
broso. Cum fierent illic eram. Et nunc Dominus misit me et Spiritus eius. Item in
,
Osee o) propheta Filios autem luda miserebor et salvabo eos domino Deo ipso- , os. i. 7.
rum. Item in libro Zacchariae prophetae. In Sion fugite qui conmoramini fiiiam zac. 11. -.
Babylonis. Quia liaec dicit Dominus omnipotens: post honorem misit me super s.
gentes, quae spoliaverunt vos: quia qui tangit vos, sicut qui tangit pupillam oculi
ipsius. manum ineam super eos: et erunt in praedam his qui
Ecce ego iniciam n.
serviunt quoniam Dominus omnipotens misit me. Ilem illic. Et dixit

illis: et scient, m. o.
Dominus ad diabolum imperel in te Dominus, qui elegit Hierusalem. Item illic.

:
x. 12.
Et confirmabat eos in domino Deo ipsorum ct in nomine eius gloriabuntur dicit , ,
Dominus. Item in Malachihel

propheta. Et subito venit in templo p) suo Dominus
| Maiach iii. i.
quem vos quaeritis, et angelus teslamenti quem vos vultis. Item in evangelio q) se-
cundum Matthaeum. Hespondens Simon Pelrus dixit: tu es Christus filius Dei vivi. m.iuii.xti. re.
Item illic. Ecce vox de nube audita est dicens: hic est filius meus dilectus, qui xvn. 6.
mihi placuit, ipsum audile. Item illic. Quid nobis et tibi , fili Dei?venisti hic r) VHL29.
n) Ita passini in coj. — h) Itacod. — c) Itacod. utgr. sXaioy d) ita cod. — c)lta cod.—/)Cod./ocerec^ — j)Itacod.
i pro ii tieic ct saep»^ alibi. — h) Ita cod. — i) Cod. continenti. — k) Cod. pleriimque pro/cia, ct profetare; liaud ubique ta-
men. — l) Cod. l . iiianu accrditne. — vi) Cod. nuditnc, et antea Aesain ; nihil est enini in hoc codice perversius (juam ratio
iliplitliongorum. Itaqiie hi.s meadis inntiliter adnumerandis pleruinque supersedcbo. — w)Cod. pro ab initio habet habito.
.Sed et gr. ='v
"ju.f», aff atX''^ ' "^t recte cap. III. oft initio. — o) Cod. Oree; alibi Oscae vel Osseae. — p) Ita cod.
— q) Cud. constanter cum duplici v. evv. Sed cum uoiea evangeliiare. — r) Ita cod.
,
4 SANCTI AIIGUSTINI
XI. 27. ante tcmpus torquere nos. Ilem illic. Omnia mihi Iradila sunt a patre meo. Et
nemo novit filium nisi paler : neqiie patrem quis novit nisi filius , et cui volue-
xxviii. III. ril lilius revelare. Ilem illic. lle nunc, docete omnes gentes, baplizanles eos in
loii. 1. I. nomine Patris et Filii et Spiritus sancli. Item secundum lohannein. In principio erat
•i. Verbum, el Verbum erat aput a) Deum, et Deus erat Verbum? Hoc erat in principio
1 aput Deuni. Omnia per ipsum facla sunt, et sine ipso factum est nihil, Item illic.
III. 10. Ita enim dilexil Deus hunc numdum ut unicum filium suum traderet pro illo ut , :
17. omnis qui credit in eo non pcreat, sed habeal vitam aeternam. Non enim misit
,
Deus filium suum in hunc mundum ut iudicet mundum scd ut salvelur mundus ,
18. per ipsum. Qui enim credil in eum non iudicatur: (]ui vero non credil in ipsum, ,
loh. X. 37. iam iudicatus esl quia non credidit in nomine unigeniti fili Dei. Item illic. Si
;
38. non facio opera patris , nolite mihi credere. Quod etsi b) facio , et mihi non vultis
credere, vel operibus credite, quia ego in patre, et pater in me. Ego enim et pa-
v. 17. ter, unum sumus. meus usque nunc opeTatur et ego operor. Pro-
Ilem illic. Pater ,
18. pler hoc magis quaerebanl eum ludaei occidere quia non solum quod solvebat :
sabbatum, sed et palrem suum dicebal Deum, aequalem se faciens Deo. Item illic.
V. 22. Neque enim patcr iudicat quemquam scd omne iudicium dedit filio. Ut omnes ,
-^- honorificcnt filium, sicut honorificant patrem. Qui non Iionorificat filium
|
non ho- , f.
XIV. 5. norificat patrem qui misit illum. Item iilic. Dixit ei Thomas: Domine non scimus ,
6- quo eas, el quomodo viam novimus ? Ait illi lesus: ego sum via et veritas et vita;
'• nemo venit ad patrem , nisi per me. Si cognovistis me , et patrem meum cognovi-
«• stis, et amodo nostis eum Domine ostende
, et videtis eum. Ait illi Philippus : ,
XYU. 3. nobis patrem, et sufficit nobis. Dixit ei lesus cognoscant te solum verum Deum, :
4. et quem misisli lesum Chrislum. Ego te clarificavi super terram opus perfeci quod ,
5. dedisti mihi ut facerem. Et nunc clarifica [me aputj te claritate c) quam liabui aput te,
XX. -28. prius quam mundus esset. Item illic. Respondit Thomas et dixit Dominus meus :
•29. el Deus meus! Ait illi lesus: quia vidisti d) credidisti beati qui non viderunt et , ;
V. 31. crediderunt! Item illic. Haec autem scribla sunt , ut credatis cpiia lesus Christus
Luc. 1. 35, filius est Dei ; ut credentes, vitam habeatis in nomine eius. Ilem secundum Lucam.
Angelus ad Mariam: Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obum-
.\ct. bravit e) le. Propter quod et qui ex te nascetur sanctus , vocabilur filius Dei. Item in
VII. 55. Acfibus apostolorum. Steplianus vero cum esset plenus Spirilu sancto , intendit in
caelum, et viditlesum stantem ad dexteram Dei. Et dixit: ecce

gloriam Dei , et
vm. 37. video caelos apertos, et filium hominis stantem ad dexleram Dei. Ilem illic. Et re-
IX. 20. spondens spado ait: credo filium Dei esse Christum lesuni. Ilcm illic. Et ingressus
Paulus statim in synagoga /) ludaeorum praedicabat eis cum confidentia dominum
X. 36. lesum dicens quoniam hic est Christus filius Dei vivi,
,
Item illic. Verbum enim
suum misil filiis Israhel g), adnuntians pacem per lesum Christum. Hic est Dominus
XVII. 31 omnium. Item illic. Quibus praedicabat Paulus dicens liic est lesus Christus filius :
Rom. viii. 31. Dei vivi, per quem iudicabitur omnis orbis terrarum. Item ad Romanos. Si Deus
32 pro nobis, quis adversum nos? Si Deus filio suo proprio non pepercit, sed pro
nobis illum tradidit omnibus h), quomodo non etiam omnia nobis cum illo donavit? | p
'X ^ Item illic. Quorum patres, et ex quibus Christus secundum carnem, qui est super
a) Ita cod. — b) Ita cod. — c) Cod. a clnritdte, et quidem bis. — d) Cod. quia udisti , vel qui audisti. — e) Ita
cod. V. pro b, ineudose , vel ex idiotisiiio , iit saepe alibi iii similibus ; nec non vice vcrsa. — /) Ita cod. — g) Cod. Is-
trakel , ut non serael alibi. — h) Ita cod. cum metatliesi.
SPECUi:.UM CAP. II. 5
omnia Deus benedictus in saecula. Nos autem praedicamus

Item ad Corinthios. J. cor. i. 2,1.
Chrislum crucifixum , ludaeis quidem scandalum, gentibus aulem stuUitiam; ipsis 21.
autem vocatis ludaeis et Graecis Christum Dei virtutem, et Dei sapientiam. Item ilhc.
Sed loquimur Dei sapienliam in mysterio a) quae in abscondito est quam praede- " ' , ,
stinavit Deus ante saecula in gloriam noslram: quam nemo principum huius saeculi
«
cognovil. Si enim cognovissent numquam dominum maiestatis crucifixissent. Item ,
illic. Propter quod notum vobis facio quia nemo in Spiritu Dei dicit: anathema xii. s.
lesu. Et nemo potest dicere dominum lesum nisi in Spiritu sancto. Divisiones au- ' ,
tem donationum sunt idem \evo Spirilus el divisiones ministeriorum sunf

,
idem cor. : ,
i xii.
vero Dominus : el divisiones operationum suul , sed idem Doniinus qui operatur 0.
omnia in omnibus. Item ilhc. De escis ergo sacrificatorum , scimus quia nihil est vin, 4
idolum , et quia nemo Deus nisi unus. Nam etsi sunt qui dicantur dii sive in caelo s.
sive in nol)is tamen unus est Deus pater, ex quo omnia nobis, et nos in
terra; e.
ipsum: unus (lominus lesus Christus, per quem omnia, et nos per ipsum. Item
el
ad Corinthios -II' Gratia vobis et misericordia et pax a Deo patre nostro et domino 11. cor. i. -i.
nostro lesu Chriiito. Item illic. Benedictus Deus domini nostri lesu Christi pater ,
.3.
gloriae. Item 'illi.c. Qui autem confirmat nos vobiscum Christus dominus et qui ,
21.
uncxit nos Deus, et qui signavit nos et dedit pignus Spiritus in cordibus nostris.
,
22.
Item illic. QuoA si etiam opertum est evangelium nostrum , in his qiiae pereunt ; iv. 3.
in quibus Deus huius saeculi excaecavit mentes infidelium , ut non fulgeat illis inlu- i.
minatio evangelii gloriae Christi ,

qui est imago invisibilis Dei. Item illic. Gratia xiii. 13
domini nostri. lesu Christi , et dileclio Dei , et societas sancti Spiritus , cum omnibus
vobis b). Item ad Galatas. Postquam venit plenitudo temporum misit Deus fi- ,
Gai. iv ..
lium suum , natum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redi-
|
5.
meret. Ilem illic. Quoniam autem estis fili r) Dei , misit Deus Spiritum fili sui in corda «
noslra clamantem: abba, pater. Item ad Philippenses Hoc enim sentite in vobis, Phii'P
cl). n. 5.
quod in Christo lesu , qui cum esset in forma Dei , non rapinam e) arbitratus est esse c
se aequalera formam y) servi accipiens in simili-
Deo; sed semel ipsum exinanivit ,
'.
tudine g) hominum constitutus, et specie h) inventus ut homo. Humiliavit se ipsum, s.
obaudiens usque ad mortem mortem autem crucis. Propter quod et Deus illum su- ,
»
perexaltavit et donavit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine lesu
, 10.
omne genu flectatur caelestium el terrestrium et infernorum : et omnis lingua con- 11.
quoniam dominus lesus in gloria Dei patris k) est. Item ad Ephesios /)

fitetur i), Ephes. iv. 5.
Unus Deus una fides unum baptisma unus Deus et pater omnium qui super om-
, , , ,
e.
nes, el per omnes m), et in omnibus nobis. Item ad Colossenses. Gratias agentes coios. 1. 12.
Deo patri, qui vocavit nos in partem hereditatis sanctorum in lurhine: qui eripuit
nos de potestate tenebrarum, et transtulil in regnum fili claritatis suae, in quo ha- 1.;
bemus redemplionem remissionis peccalorum : qui est imago Dei invisibilis primo- ic.
Timolheum -I- Unus

genilus omnis creaturae: quia in ipso creata sunt omnia. Item ad i. Tim. 11. -,.
enim Deus, et unus mediator Dei et hominum homo Christus lesus, qui dedit se ip- 6.
sum redemptionem pro omnibus. Item lohannis n) aposlolus in epislula o) •!• Adnun- loh ep. 1. 1. 2.
a) Cod. mislerin. Namque y — Heic manu multo recentiore additur nmen. — c

raro in cod. scribitur. 0} mox. Ita et
Sicetiam cod. Ciceronis de rep. Tulli pro 7"«//«

in — d) Cud. FiHpenscs, Filippense.i. —
etc. Cod. rapina. alibi e)
Gt, — Cod. formii. — g) cod. Et quidem etiam h dfionj/xaTi. — h) Cod.

'^^vayiji.ay. /.) Ita mendose gr. Iieic et alibi
speciae. — Ita cod. —

i) Cod. mendose partis. —
A) Cod. saepead Efesios vel Aefesios. — m)Cod. pro omnes Gr.
l)
Sia noMTuri. — n) solet cod. —

Ita scribi Ita recte cod. cum u. in autem cum paulo
o) recentioribus saepius epi- .^libi
stola, per o. Nihil dico de frequenti raendo aep. pro ep.

:, ,,,
6 SANCTI AUGUSTINI
tiamus vobis vitam aetcrnam, quae erat apiit patrem , et manifesta a) est nobis. Item
illic. Ut ct vos socielalcm haheatis nohiscnm, el societas nostra sit aput patrem, et
n. 2:1. cum liUo eius lesu Chrislo. Itcm illic. Omnis qui negal fihum , nec palrem habel:
IV. 9. qui autcm confitetur filium, et lihum et palrem habet. Ilem iiiic. Ex hoc manife- j
stala est caritas quod fihum suum unicum misit in hunc mundum,
Domini in vobis,
5. ut vivamus per ipsum. Item illic. Omnis qui credit quia lesus Christus e\ Deo na-
2. tus, Deus in ipso est. ct ipse in Deo. Et omnis qui diligit genitovem diligit eum ,
8. qui ex Deo nalus est. Item illic. Quoniam tres sunt qui testimonium dicunt in terra
7. sfjiritus aqua el sanguis : et hii tres, unum sunt in Clnislo lesu h). et tres sunt qui
TESTIMONIUM DICUNT IN CAELO PATER , VERRUM . £T SPIRITUS : ET HII TIRES , UNUM SUNT 1).
n) Ita cod. — b) Haec vcrba m Christo lesii recitantiir perversc post testimonium caelcsle, in prisco dialogo codi-
cis vcronensis ,
de quo dicain infra : re quippe vera ad terrestre polius pertincnt festiinonium ut heic in Spe< ulo lit.
1) In hoc augustiniani Speculi opere bis legimus particularum omissio in aLiis quoque sacrorum
praeclarum divi loliannis I. Kp. V. 7. de SS. Tri- Bibiiorum cuiusvis linguae codicibus non semel
uitate testimouium nempe lioc capitulo de di-
, accidit, plerumciue casu, interdum etiam exscriben-
ilinctionc Pcrsonarum divinarum, et sequente (fc tium proposito. Quippe et Ciceronis nonnullae ora-
Spiritu sancto ; ita tamen ut in hoc priore in- tiones aut tractatus , vel alioi'um auctorum libri
versus sit versiculorum 8. et 7. ordo, quod etiam eodem in verbo locoque apud lomnes codices liiant.
in multis aliis lat. codicibus fieri adftrmant Sa- Cur ? (juia vetere codice semel vitiato aut trunco ,
baterlus atque Bengelius, et ego ipse deprehendi cuncta deinceps exemplaria ex eo corrupto fonte
in veteribus vat. palat. 287, et vat. ottobon. 417, Imperfecta fluxerunt.
nec non in cavensi , de quo mox : quamquam luteriin laetandum nobis nuignopere est, quod
ordo vulgatae editionis longe communior est in non in vulgata solum authentica editione , verum
codicibus v. gr. in reginae svecae vaticanis cod. 2. etiam in itala vetere translatione ( unde totum Spe-
3. 20. 23. 24; ottob. vat. 40, et vaticano vetere culum sumptum esse constat) pretiosissimumhunc
4394. etc. In altero autem Speeuli capitulo, non- de tribus SS. Trinitatis personis vcn-siculum septi-
nisi caeleste de tribus Personis testimonium , id mum extitisse nunc clare cognoscimus ; secus ac
est versiculus septimus , legitur , omisso octavo olim iudicaverat fallaci couiectura fretus lohan-
quod singulari casu factum putarem , nisi adesset nes Millius (magnus ceteroqui testimonii huius
codex veronensis saeculi IX. apud RR. Canoni- propugnator ) qui in prolixo huic auctoritati sub-
cos, ut Vallarsius in opp. S. Hieron. T. X. p. 1079. iecto scholio, ed. N. T. p. 583. col. 1., p. 584.
narrat , in quo pariter mendose omittitur terrestre col. 1 . et denique p. .585. col. 2. scriptum reliquit,
testimonium , sive octavus versiculus: quem defe- opinari se hunc versiculum septimuni in itala quo-
ctum olim quoque observatum fuisse in codice que vetere fuisse desideratum. Sed enim , ut inquit
(luodam basilecnsi apud Erasmum in eius ad liunc , Cicero , opinionum commenta delet dies , naturae
locum comraentariis comperio. (Sed reapse utrum- ( id est veritatis ) iudicia confirmat. Ym (|uippe in
que versiculum inseparabili atque adamantino na- opere ,
quod Augustino non solum (luincuplex ( ut
turae nexu coliaerere ,
praeter infinitorum codicum diximus pag. 1. adn. 1 ) vetustissimi codicis inscri-
auctoritatem,demonstrat Bengelius tum in apparatu ptio , sed etiam doctissimus Cassiodorus , ab Augu-
critico p. 480, tum etiam in gnomone p. 1 188.) Ergo stino minus uno saeculo distans , eidem tamquam
sicuti similitudo linis , vel potius initii , simulque auetori , spleudido suo testimonio vindicat ; hoc
libi'ai'iorum a|3A;v]/:'a et inâuslia , fecit ut a codice praenobile lemma bis legitur: nosque adeo hos duos
veronensi et basileensi versiculus octavus excide- versiculos cum pagina integra codieis sessorianf
ret , sic par causa abstulisse videtur antiquitus a aere excusa repraesentavimus , ubi priscis gran-
multis exemplaribus mss. ,
praesertim graecis dibusque litteris prostant haud sane in margine
etiam septimum ; unde tanta lis criticorum , tan- positi , ne([ue manu diversa aut reeentiore additi
taque codicum discordia suborta est : quae tamen neque ulla re molesta sollicitati. Porro ipse Cas-
vel uno hoe argumento , non plane insolito , immo siodorus in illorum numero est ,
qui lohannis hanc
frequente , i^.oioTEX£t>T'u et airiioo-Elias , inter bonos pericopam agnoscebat. Etenim in complexionibus ,
certe viros componi posse videtur. Et quidem in quas ex codice veronensi Scipio Maffeius edidit
lioc ipso Speculi codiee eius generis alia menda sic diserte ad lohannis locum scribit : tcstijicanlur
interdum occununt. Sane aliquot versuuni vel in ierra iria mijsferia, aqua, sanguis, et spiritus
;, ,
SPECULUM CXV. II. 7
Iteni illic. Qui credel o) in {ilio Dei, habet teslimoninm eius in semet ipso : qui au- i. lob. v.
tem non credet lesu Cinisto, mondacem facit Deum quia iion credit lestimonio ([uod ,
testificalus est de filio suo. Ilem illic. Et scimus quia filius Dei venit, et carnem in- 20.
duit, nostri causa, et passus est, el resurrexit a mortuis; adsumpsit nos, et dedit
nobis sensum ut cognosceremus eum (|ui verus est, et simus in êro b) filio eius
a) Ita cod. — b) Cod. verOo. Sed pt gr. fv tu dX-nBtyu , ul \iilt;aliis lal.
qtiae in passione Domini lcyuntur iwplela: in lam vero quum et antiquissimi patres a Mii-
caelo autem Pater et Filius et Spiritus sanclus lio in praedicto scholio , a liengelio in eritico ap-
ct hi tres vnus est IJeus. Vides obiter Cassiodoruni paratu et in gnomone , a Sabaterio in adnotationi-
quoque ioversos hos versieulos legere , ceu sunt bus ad Bibl. vers. et antiq. , et a Calmeto in pecu-
in Speculo augustiiiiano , aliisque coJicibus ali- liari dissertatione (quatuor praecipuis et fortissimis
quot, prout dixinius. Monasterii quoque Cavensis versiculi defensoribus ) sollemniter laudati , Tertul-
prope Salernum codex saeculi \ II. vel VIII. (euius lianus nimirum Cyprianus , , Mctorinus afer , Ful-
apographum curis nostris dudum in bibliothecam gentius , Eugenius earthaginiensis cum 400. Afri-
vaticanam trausiit ) utrumque habet versiculum ;
cae episcopis , Vigilius tapsensis , Eucherius lug-
de quo nos codice olim Script. vet. T. 111. part. 2. dunensis , Phoebadius aginnensis , Etherius uxa-
p. itio. et 106, nuperius autem iu praef. ad vo- mensis, auctor decrctalium PP. Hygini et lohnn-
lumen IX. Spicilegii romani verba fecimus ;
quo nis II, concilium quartum lateranense etc.,item-
iu volumine edidimus etiam ex eodem codice sum- que plurimi latini ut di.vimus codices , ac nonnulli
ptos Priscilliani aiitiquissimi haeretici pauliuos ca- graeci seu libri seu codices , iteinque armeniaci sal-
nones, cum eiusdem prologo, nec non altero emen- tem duo vel tres , hanc versiculi septimi auctori-
datorio cuiusdam episcopi Peregrini. In codiceergo tatem contineant ; ciuum hunc iuquam versiculum
Cavensi sic. Quia tres sunt qui lestimonium dant famigeratne retineant graecae editiones, compluten-
in terra, spiritus, et aqua, et sanguis ; et hii sis, H. Stephani, Erasmi tertia , Frobenii, Hervagii,
tres unum sunt in Christo lesu, Et trcs sunt qui Ariae Montani , Waltoni in polygloltis, londinensis
testimonium dicunt in caelo , Patcr , Verhum, et Danielis , zgirizwTaTai Millii et Wetstenii , et ipsa
Spiritus; ct hii tres unum sunt. Ibi vero in mar- italica lohannis Adeodati ;
quae omnia quamlibet
gine sic adnotatur : audiut huc Arrius et ceteri. codicum graecorum penuriam abunde compensant;
Codices quidem latinos per Europam sparsos magnopere ego doleo ,
quod eum versieulum cele-
commemorare ,
qui caeleste hoc testiraonium con- bres aliquot nostra aetate editores praetermittere
tinent , supervacaneum est ,
quia iamdiu apud non dubitaverint , et egregium coiitra Socinianos
philologos sunt uumerati. Opes autem multas va- et antichristianos telum manu dimiserint. Ego
ticanae bibliothecae non est huius loci tempo- certe adJirmanti sententiae plane subscribo : prae-
risve expouere ,
quamquam eas partim superius sertim quum tridentinum coucilium vulgntnm edi-
coeperam indicare. Praeterea in calce codicis vat. tionem (
quae huuc versiculum continet) cum om-
palat. valde veteris 78. illum quoque observavi nibus suis partihus ,
prout in ecclesia legi consue-
prologum , Hieronymi olim falso creditum , sed verunt , adprohaverit , sollemnique decreto firma-
certe priscum et utilem , ad catholicas epistolas verit. Eu autem , Deo favente , novi quotidie au-
ubi liic nobilis lohannis versiculus contra inllde- ctoritatis huius testes excitantur. INamque et ille ,
les translatores gravissimis \ crbis defenditur ;

qui ex nostro Speculo partim derivatus , libellus bre-
prologus in editioue veronensi Hieronymi T. X. vis testimouiorum diviuae scripturae et patrum

p. 1057. legendus est. Romae item inspe.vi codicem quem ex priscis Ganonicorum veronensium men\-
In bibliotheca vallicelliana quem Alcuini bibliaap-
,
branis Franc. Zacharins in suo itinere italico edi-
pellant , veterem et insignem , ubi idem versiculus dit, et deinde Faustinus Arevalus in S. Isidori
septimus iii margine legitur , uti etiam in graeco tomo VII. p. 290. seqq. (qui de eodem in T. II.
borbonico neap. VTI. apud Cl. Cyrillum iu cata- p. 27-31. docte disputat) , habet pariterin secundo
logo p. 22. Porro et graecus vat. ottob. 298. satis capitulo caeleste hoc lohannis de divinis Personis
est notus , ubi duplici in laterculo graece latine- testimonium. Praeterea in eodem codice diaiogus
que is versiculus extat. Denique antiquus Card. de quidam inter catholicum et haereticum lit , in quo
Vio caietanus in commentario suo ad lohannis epi- itera praedictus versiculus recitatur, ut ibi legit vir
stolam ait versieulum 7. non in omnibus quidem, clarus et doctiis Iose)>bus Brunatus , a quo pleuior
sed tamon in "lirpjibus codicibus ^zatjis iiivcniri. huius argumeuti notitia ac tractatio petenda cst.
8 SANCTI AUGUSTINI
loh. (1). II. 7.
lesu Cliiisto. Hic est verus, et vita aeterna, et resurrectio nostra. Item in eiusdenrll-
Ouoniam multi fallaces a) prodierunt in liunc mundum , qui non contilentur lesum
Christum dominum nostrum in carne venisse. Hii fallaces et antecliristi b) sunt.
CAPITULUM III.
DE SPIKITU SAiNCTO, QUOL) COOrKRATOR SIT 1'ATRJS ET ElLl; ET QUOL) UNIUS c) CUM PATRE
ET FILIO SPIRITUS SUBSTANTIAE SIT ADQUE d) DEITATIS.
Gen. 1. 2. Ip Genesi. Et Spiritus Dei superferebatur super aquam. Item in psalmo -CXLII'
Hs. cxLii. 10. Doce me facere voluntatem tuam quia tu es Deus meus. Spiritus tuus bonus de-
,
ps. xxxu. «. ducet me in via recta e). Item in psalmo "XXXII- Verbo Domini caeli firmati sunt,
loh. xxxiiL 4. et Spiiitu oris eius omnis virtus eorum. Item in lob. Spiritus divinus qui fecit
,
Es. XI. 1. me, et inspiratio /) omnipolenlis quae docet me. Item in Esaia propliela. Et exiet
2. virga I
de radice lesse et flos de radice ascendet, et requiescet in eo Spiritus
, f. le
3. Dei , Spiritus sapienliae et intellectus , Spiritus consilii et virtutis , Spiritus scien-
xLviii. 16. tiae et pietatis. Replebit eum Spiritus timoris Dei. Ilem illic. Accedite ad me,
et audite haec : non in occulto ab initio locutus sum , nec in loco terrae tene-
broso. Cum fierent, illic eram. Et nunc Dominus misit me et Spiritus eius. Item
LXi. r. illic. Spiritus Domini super me propter quod unxit g) me evangelizare pauperi-
, ,
LXiii. !u. bus misit me , sanare contritos corde. Item illic. Et inritaverunt Spiritum san-
11. ctum , et conversus est illis in inimicitiam Dominus. Item illic. Ubi est qui posuit
12. in illis Spiritum sanctum? qui eduxit de terra Moysen per bracchium h) honoris
Mich. 11. 7. sui. Item in Michaea i) propheta. Domus lacob inritavit Spiritum Domini. Item illic.
III. 8. Quia non erit qui obaudiat ; si non cgo implevero virtutem Spirifu meo sancto , et
iudicio, et potestate ; ut renuntiem huic lacob iniquitates, et huic Israhel peccata
lohei. n. 28. sua. Item in lohel k) propheta. Et erit post haec, effundam de Spiritu meo super
Agg. II. 6. omnem carnem , et prophetabunt filii et filiae eorum. Item in Aggaeo /) propheta.
zac. VII. 7. Et Spiritusmeus instat in medio vestrum. Item in Zaccharia propheta. Et verba
quae misit Dominus omnipolens per Spiritum suum in manibus prophetarum pri-
izpch. XI. 24. stinorum. Item in Ezechihel m) propheta. Et adsumpsit me Spiritus, et adduxit me
"•2. in terram Chaldaeorum in captivitate «), in visu Spiritus Dei. Item illic. Et venit
super me Spiritus Dci , et adsumpsit me , et elevavit me , et staluit me super pedes
3. meos, et audiebam eum loquentem ad me. Et ait ad me: fili hominis veni ; mittam
te ego ad domum Israhel ,
qui me exasperant secundum dispectalionem o) patrum
Dan. XIII. suorum usque in hodiernum diem. Item in Danihelo p). Et cum duceretur Susanna
45.
|
f- n.
ad mortem, suscitavit Dominus Spiritum sanctiim puero iuniori, cui nomen erat
^ " Danihel. Item illic. Est enim vir in regno tuo, in quo est Spiritus sanctus Dei. Item in
Matth. III. i(j.
evangelio secundum Matthaeum. Et cum baptizatus esset lesus , ascendit confestim
de aqua: et ecce aperti sunt ei caeli, et vidit Spiritum discendentem q) sicut co-
^- '*• lumbam, et venienlem in ipsum. Item illic. Cum ergo tradiderint vos, nolite solli-
-"•
citi esse quid loquamini: dabitur enim vobis in ipsa hora quid loquamini : non
a) Cod. heic fallacis, sed paulo foat/allaces. — b) Ita cod. — c) Cod. mendose «riWi. — rf) Cod. adquae. Porro
adque pro atqiie passim in antiquis mss. — c) Ita cod. —
/) Cod. inspirando. g) — Ita lieic cod. at alihi uncxit.
— h) In cod. inoflo bracch. modo brach. — i) Cod. ubique Michea. —
k) Cod. Oel. — /) Cod. Aggeo. — m) Cod.
Aezcchiel. Et quidem alibi quoque saepe vitiose. — n) Ita cod. — o) Ita cod. — p) Ita cod. et quidem cum h. At mox Da-
niel. —q) Ita cod. discendentem. Et quidem saepe discendit, nec raro tamen descendil.
SPECULLM CAP. III. 9
enim vos estis qui a) loquimini , sed Spiritus palris vestri qui loqnitur in vobis. Item
illic. Si autem ego in Spiritu Dei eicio daemonia b) , ulique r) adpropinquavit reg- m.iuii.xh. 2».
num Dei. Item illic. Ideo dico vobis: omne peccatum et hlasphemiae d) remillentur v. 31.
hominibu?: qui autem in Spiritum e) blasphemaverit , non remiltctur iili. OTiitum- 32.
que enim dixerit verbum adversus fdium hominis, remiltelur illi: qui aulem di-
xeril adversus Spirilum sanctuni, non remilletur ilii nccjue in hoc saeculo neque in
futuro. Item secundum loliannem. Respondit lesus Nicodcmo , et ait illi: amen dico loi,. ai. 5.
libi, nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sanclo, non potest introire in regno/)
caelorum. Quod enim nalum est de carne, caro esl ; el quod natum esl despiiitu, e.
spiritus est, quia Deus Spiritus esl. Noli mirari, quia dixi tibi, oportet vos ilerum 7.
renasci. Spiritus ubi vult spirat, et vocem eiiis [

audis |
sed nescis unde venial et
quo eat. Sic est omnis g) qui nascitur ex aqua et Spiritu. Item illic. Si diligitis xiv. n.
me, praecepta mea servate. Et ego rogabo patrem, et alium advocatum dabit vole. 17.
bis, qui vobiscum sit in aeternum, Spiritum //) veritatis. Item illic. Haec locutus sum 25.
vobis aput vos manens. Advocatus autem Spiritus sanctus, qucm millet pater in no- m.
mine meo, ille vos docebit omnia quaecumque dixero. Item illic. Cum venerit con- xv. 26.
solator, quem ego vobis mittam a patre meo, S[)iritum verilalis qui a patre pro-
cedit, ille testimonium dicet de me: |
et vos testimonium dicetis de me, quoniam ab 27.
initio mecum estis. Item illic. Sed quia haec loculus sum vobis, tristilia replebitur i) xvi. «.
cor vestrum. Sed ego verilatem dico vobis, quia expedit vobis k) ego eam. Quod 7.
si non abicro /) , advocatus non êniet ad vos. Si autem abiero , ego miltam illum
ad vos. Ilem illic. Adhuc mulla habeo vobis dicere , sed non potestis modo porlare ,2.
ea. Cum aulem venerit ille Spiritus veritatis, ipse disseret vobis omnem verilatem. 13.
Non enim loquitur a semet ipso , sed quae audierit loquetur m) : futura adnuntia-
bit vobis. Ille me clarificavit n) , quia de meo accipiet , et nuntiabit o) omnia. 14.
Quaecumque habet pater meus, mea sunt. Ideo dixi, quia de meo accipiet, et nun- 15.
tiabit vobis. Item secundum Lucam. Dixil aulem Maria ad angelum: quomodo fiel luc. i. 34
islud, quia virum non cognovi? Respondens angelus dixit ei: Spiritus sanctus ve- 35.
niet in te, et \irlus Alli^simi obumbrabit te. Propter quod et qui ex te nascitur p)
sanctus, vocabitur filius Dei. Item illic q). Eunles nunc, docele omnes genles, bapti- .Matth. xxvin.
zantes eos in nomine Patris et Filiir) et Spiritus sancti. Item ad Romanos. Quia caritas Rom. v. 5.
Dei diffusa est in cordibus noslris per Spiritum sanctum , qui datus cst nobis. Itein
illic. Vos autem
in carne non estis, sed in spiritu; si lamen Spirilus Dei habitat in vin. 0,
vobis. Si quis aulem Spiritum s) Christi non habet, hic non est eius. Corpus quidem w.
mortuum /) est propler pcccatum spiritus vero vila propler iustificalionem. Quod si ,
n.
Spiritus cius,qui suscilavil lesum de mortuis inhabilat invobis, qui suscilavit Christum
de mortuis vivificavit u) e! mortalia corpora vestra, propler inhabitantem Spiritum
eius in vobis. Item Quicumque enim Spiritu Dei aguntur hii filii w) Dei sunt.
illic. , a-
Item illic. Non enim audeam aliquid dicere, quae non perficit Christus per me in ob- xv. is.
auditionem gentium, verbo et opere et virtule eius, signis el virtule Spiritus sancti. i9-
«) Coil. quid. — b) Cm\. demonia. —

c)CoA.vliqiiac. Sed menda liuiusmndi vix deinceps adnumeialto. —cl) Cod.
blasf. Iieic et mox , Nempe / pro ph ut pensaepe in antiquis mss.
et alibi. ,e) Cod. Spiritu. —f) Itacod. g) Cod. — —
omnibus — h) Sic eadem manu emeudatur iu codice, ubi scriplum fuerat S/iJn7«s. i) Ita cod. *) Ita cod. sineM< — —
— /) Cod. heic kabiero .sed mox recte abiero.
, m) Cod. loqiiaelur. —
n) Ita cod. v. pro b. o) did. nun- — —
liabit dabit. Sed dabil glossema videtur. — p) Ita cod. — q) Immo non ex Luca, sed ex Mattliaeo. Menda buiusmodi
alibi quoipie interdum occurrent. — r) Cod. l. m.jm, 1. filii. — i) Cod. Spiritus. — t) cod. 1. ra. mortmts ; sed mox
emendatum. — ii) Ita cod. v. pro *. — x) Cod. 1. m. Jili , 2. filii.
10 SANCTI AUGUSTINI
I cor. II. 1(1. Item ad Corinlhios •!• Nobis |

enim revel.it Deiis perSpiritum suum: nam Spiritas om- f.
u. nia scrutat, etiam alta Dei. Quis enim seil hominum quae sunt hominis, quae in
ipso sunt, nisi spiritus qui in ipso est? Ita et quae in Deo sun! nemo cognovit ,
12. nisi Spirilus Nos autem non spirilum huius mundi accepimus, sed Spirilum qui
Dei.
18. ex Deo esl, ut sciamus quae a Deo donala sunt nobis. Quae etiam loquimur non ;
quae doieiUur per humanae sapientiae verbum, sed quae docentur per Spirilum,
14. spiritalibus spiritalia conparantes. Animahs auiem liomo non percipit quae Spiritus
Dei sunt: stuilitia est enim illi, et non potest scire quod spirilahler interroijatur.
15. Qui autem spiritahs est inquiril omnia ipsc aulem a nemine iudicatur. Item ihic.
, ;
xu. 3. Propler quod nolum vobis facio, quod nemo in Spirilu Dei dicit analhema lesu et ;
4. nemo polest dicere Christum dominum lesum , nisi in Spiritu sancto. Divisiones au-
5. tem donalionum sunt , idem vero Spiritus. Et divisiones ministeriorum simt , idem
e. vero Dominus. Et divisiones operationum sunt, sed idem Dominus qui operatur om-
- nia in omnibus. Unicuique autem noslrum dalur mauifestatio Spiritus ad utihlatem.
8. Ahi autem datur per Spiritum sermo sapientiae: ahi vero sermo scientiae, sccundum
n. eundem Spiritum. Ahi Hdes in eodem Spiritu : alii gratiae sanitatium rt) in uno Spi-
10. ritu. Ahi operatio virtutis, ahi prophetatio, alii separatio spirilus, ahi genera hn-
11. guarum, alii interpretationes b) linguarum Omnia autem haec operatur unus ad-
c).
II. cor. 111. 17. que idem Spiritus , dividens unicuique prout vult. Idem d) ad Corinthios •II* Nam
piiiiip. I. 19. Dominus Spiritus est. Ubi autem Spiritus Domini ibi hbertas. Item ad Phihppenses. ,
Scio enim quod hoc milii proficiet in salutem per vestram oralionem, et submi-
cai. IV. 6. nistrationem Spiritus sancti lesu Christi. Ilem ad Gahitas. Quoniam autem fih e) estis
Dei, misit Deus Spiritum iihi sui in corda nostra clamantem abba paler. Item !o-

Mai - Patrum Nova Bibliotheca - Tomus I

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Mai - Patrum Nova Bibliotheca - Tomus I

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mai - Patrum Nova Bibliotheca - Tomus I

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PATRUM

EiUSDEM SPECULUM ET ALIA QUAEDAM

SANCTISSIMO DOMINO NOSTRO

ANGELUS MAIUS CARDINALIS.

VJhristianae doclrinae thesaurum €x sacris , bibliis , traditione

apostolica , et patrum magisterio congestum quum summo in

pretio omnes habent, tum Tu praecipue, beatissime pater, quem

Deus O. M. ecclesiae suae universae pastorem principemque prae-

et ex fodinis reconditis eruendo , virium mearum tenuitatem

dum existimem; hunc ab indulgentia tiia pergratum honoiem

taeque mentis testimonium offerrem.

sine dubio episcopus, et a Caelestino papa statim post obitum

uum serotinum , ct prooemia in Matthaeum atque lohannem ac ,

fragmenta aha, vaticani codices, non sine iure testimoniisque ve-

cuius novis operibus volumina duo occupavimus : sunt enim eius

nova quaedam anonymi auctoris panopha cum pontificum Gelasii ,

ac Theodori binis epistohs ;

praehidimus pontificiarum epistolarum ,

cuius in Lucam postremosque psalmos lucubrationes , nec non

nuper ab Anglis syriace editam, nos originali graeco textu, in

que et huius adversus Iconomachos et Constantiuum Coprony-

publicae iucis usuram protrahimus : cui commode accedunt co-

quoque sanctissimi quaedam : sunt eximii Chrysostomi in Pro-

Alaniae episcopi scripta ahquot , ex antiquis aeque codicibus de-

graece iamdiu latentes syriace vero nuper inventas , scis in An-

tinitatem adhuc requirerent , sedulam dedimus operam , ut eae

nibus nostris patrum scripta, quae minorum ahorum comitatu

iisdem Manichaeis dialogi. Neque hagiologiam negleximus, editis

lixaque et pia cantuariensis Anselmi in quintjuagesimum psahnum

divinanique liturgiam mentem convertimus , edito praesertim

Theodorus mopsuestenus ; itemque in hoc et ahis voluminibus

ex catenis, ut loquimur, Origenis, Didymi, atque ahorum co-

peditabunt, Denique valde laetamur, quod graeci schismatis per-

cum recti dogmatis validissimis defensionibus, et contrarii repre-

Quae nos dum gerimus , utinam post procellas temporum

BEATissiME PATER , dcposcimus ut laborcs nostros, cuicuimodi sunt,

Ecclesiae Patrum prarslantia.

l. 1 raeclare Lactantius in quarto inslilutionnm ad Conslanlinuni augustum libro

habet. Quippc et divus Augustinus demonslral I) Deos paganorum numquam bene

serie continua, summis

plicitate contentos saecularium litlerarum adiumenta sprevisse

pro virium saltem infirmitate admovebimus ul si quid adhuc sacrorum auclorum ,

plaribus conquisitum , el idoneo aliquo crilicae artis comilalu slipalum, ad ecclesiae

ISova Palniiii hihliothoqa inslniilur.

n. Novam igilur occlcsiac ijalrsim l)il)liolliccam (\cl polius cius incrcmciilum

Augustini scrniones ad iMpulum.

magnam partem conslituunt traclatus in lohannis evangelium atque in eiusdem epi-

Plurimus sermomm Augustini numerus fuit.

IV. Atque ut viam planiorem dissertationi liuic pracviae muniamus ,

slal Augustiiium anno Cln-isli CCCXCI. anno aulem CCCXCV.

que rognlus venisscl , vcrbum salutis aelernae alacrilcr et gnaviter praedicabat.

a Facundo, Severo Sulpicio, et Alcuino idemtidem memoratis multoque copiosius a ,

episcopatns annos supputemus. Nani quolannis sollemnitates ejjisco})ali concione de-

ad ipsam suam extremam aegriludincm inpraclcrmisse alacriter ^ et fortiter sa- , ,

na meiile , sanoquc consilio, in ecclesia praedicavit. Idemque in indiculi fme:ye-

ropia, atque nuctorkaie sanctnrum scripturaruni , ipsi tjuoque Itaeretici cuncur-

dierunt adtenti sint adversus consuetudinetn suam ctc. Et serm. CLXXVIII. 7: tu

dandas dicentem, ego quaero facientem,

Ailhnc (!c wutlituduir sermomim Auyiislhii.