E drejta për arsim

E drejta për arsim është njohur si një e drejtë njerëzore në një numër konventash
ndërkombëtare, duke përfshirë këtu Konventën Ndërkombëtare për të Drejtat
Ekonomike, Sociale dhe Kulturore e cila e njeh të drejtën për arsim fillor falas, të
detyrueshëm, nismëtar, për të gjithë, një detyrim për zhvillimin e arsimit të mesëm të
arritshëm për të gjithë, veçanërisht nga nisma progresive e arsimit të mesëm falas, si
dhe nga një detyrim për të zhvilluar një qasje të barabartë në arsimin e lartë. Sot,
pothuajse 70 milion fëmijë në të gjithë botën janë të penguar të shkojnë në shkollë çdo
ditë. [1] Që nga viti 2015, 164 shtete ishin palë nënshkruese të dokumentit në fjalë. [2]
E drejta për arsim përfshin gjithashtu një përgjegjësi për të siguruar arsim themelor
(bazik) për individët që nuk kanë mbaruar arsimin fillor në shkolla dhe/ose kolegje.
Përveç këtyre, qasja në dispozitat e arsimit ose e drejta në arsim përfshin detyrimet e
nxënësve dhe studentëve për të shmangur diskriminimin në të gjitha nivelet e sistemit
arsimor, për të vendosur standarde minimale të arsimit dhe për të përmirësuar cilësinë
e arsimit.

Baza ligjore ndërkombëtare

E drejta për arsim reflektohet edhe në të drejtën ndërkombëtare në nenin 26
të Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut dhe nenet 13 dhe 14 të Konventës
Ndërkombëtare për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore . [3] Në nenin 26 thuhet:
"Të gjithë kanë të drejtë në arsim. Arsimi do të jetë falas, të paktën në fazat fillestare
dhe themelore. Arsimi fillor do të jetë i detyrueshëm. Edukimi teknik dhe profesional do
të vëhen përgjithësisht në dispozicion dhe arsimi i lartë do të jetë njësoj i arritshëm për
të gjithë në bazë të meritave. Edukimi do të drejtohet për zhvillimin e plotë të
personalitetit njerëzor dhe forcimin e respektimit të të drejtave të njeriut dhe lirive
themelore. Ai do të promovojë mirëkuptim, tolerancë dhe miqësi midis të gjitha
kombeve, grupeve racore ose fetare, dhe do të vazhdojë më tej aktivitetet e Kombeve
të Bashkuara për ruajtjen e paqes. Prindërit kanë një të drejtë paraprake të zgjedhin
llojin e edukimit që do t'u jepet fëmijëve të tyre. " [4]
E drejta për arsim është riafirmuar edhe në Konventën e vitit 1960 të UNESCO kundër
diskriminimit në arsim, Konventën e vitit 1981 për eliminimin e të gjitha formave të
diskriminimit ndaj grave, [5] Konventën e vitit 2006 për të drejtat e personave me aftësi të
kufizuara, [6] dhe Kartën Afrikane për të Drejtat e Njeriut dhe të Popullit . [7]
Në Evropë Arkivuar 1 shkurt 2020 tek Wayback Machine, neni 2 i Protokollit të parë të
20 Marsit të vitit 1952 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut thotë se e drejta e
arsimit njihet si e drejtë e njeriut dhe kuptohet se krijon një të drejtë në arsim.
Sipas Konventës Ndërkombëtare për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore, e
drejta për arsim përfshin të drejtën për arsim fillor falas, të detyrueshëm për të gjithë,
një detyrim për të zhvilluar arsimin e mesëm të arritshëm për të gjithë në veçanti nga
futja progresive e arsimit të mesëm falas, si si dhe një detyrim për të zhvilluar një qasje
të barabartë në arsimin e lartë në veçanti nga progresi i arsimit të lartë falas. E drejta
për arsim përfshin gjithashtu një përgjegjësi për të siguruar arsim bazë për individët që
nuk kanë mbaruar arsimin fillor. Përveç këtyre aksesit në dispozitat e arsimit, e drejta
për arsim përfshin edhe detyrimin për të eleminuar diskriminimin në të gjitha nivelet e
sistemit arsimor, për të vendosur standarde minimale dhe për të përmirësuar cilësinë
arsimore. Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut në Strasburg ka zbatuar këtë
normë për shembull në çështjen gjuhësore belge . [5] Neni 10 i Kartës Sociale
Evropiane garanton të drejtën e arsimit profesional . [8]

Përkufizimi
Arsimi përbëhet nga udhëzime zyrtare institucionale. Në përgjithësi, instrumentet
ndërkombëtare përdorin termin në këtë kuptim dhe e drejta e arsimit, e mbrojtur nga
instrumentet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut, i referohet kryesisht arsimit në një
kuptim të ngushtë. Konventa e UNESCO - e vitit 1960 kundër diskriminimit në arsim
përcakton arsimin në nenin 1 (2) si: "të gjitha llojet dhe nivelet e arsimit, (përfshirë edhe)
qasjen në arsim, standardin dhe cilësinë e arsimit dhe kushtet në të cilat jepet. " [9]
Në një kuptim më të gjerë, edukimi mund të përshkruaj "të gjitha aktivitetet me të cilat
një grup njerëzor u transmeton pasardhësve të tij një sistem të njohurive dhe aftësive
dhe një kod moral që i mundëson grupit të mbijetojë". [9] Në këtë kuptim edukimi i
referohet transmetimit në një gjeneratë të mëvonshme të atyre aftësive të nevojshme
për kryerjen e detyrave të jetës së përditshme, dhe tejkalimit të mëtejshëm të vlerave
shoqërore, kulturore, shpirtërore dhe filozofike të komunitetit të veçantë. Kuptimi më i
gjerë i arsimit është njohur në nenin 1 (a) të Rekomandimit të UNESCO - më 1974
në lidhje me Edukimin për Mirëkuptim Ndërkombëtar, Bashkëpunimin dhe Paqen dhe
Edukimin në lidhje me të drejtat e njeriut dhe liritë themelore . [10]
"i gjithë procesi i jetës shoqërore me anë të të cilit individët dhe grupet shoqërore
mësojnë të zhvillohen me vetëdije dhe për përfitimin e komuniteteve kombëtare dhe
ndërkombëtare, tërësinë e aftësive të tyre personale, qëndrimet, aftësitë dhe
njohuritë." [9]
Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut ka përcaktuar arsimin në një kuptim të
ngushtë si "mësimdhënie ose udhëzime ... në veçanti për transmetimin e njohurive dhe
zhvillimin intelektual" dhe në një kuptim më të gjerë si "i gjithë procesi me të cilin, në
çdo shoqëri, të rriturit përpiqen të transmetojnë bindjet e tyre, kulturën dhe vlerat e tjera
tek të rinjtë ".