Tài liệu đang trong quá trình xin ý kiến góp ý để hoàn thiện.

Không phổ biến

hoàn cảnh bên ngoài quyết định, vì vậy chúng có thể xuất hiện mà cũng có thể
không xuất hiện, từ đó sinh ra phạm trù ngẫu nhiên. Do đó, khi phản ánh hiện
thực khách quan, con người nhận thức được tính không đơn nghĩa, không ngang
giá trị của các mối liên hệ khác nhau vốn có ở sự vật, hiện tượng nên phân loại
chúng thành nhóm các mối liên hệ nhất định phải xảy ra như thế (tất nhiên) và
nhóm các mối liên hệ có thể xảy ra, có thể không xảy ra, xảy ra thế này hay xảy ra
thế khác (ngẫu nhiên).
Tất nhiên do mối liên hệ bản chất, do nguyên nhân cơ bản bên trong sự
vật, hiện tượng quy định và trong điều kiện nhất định phải xảy ra đúng như thế
chứ không thể khác. Ngẫu nhiên do mối liên hệ không bản chất, do nguyên
nhân, hoàn cảnh bên ngoài quy định nên có thể xuất hiện, có thể không xuất
hiện; có thể xuất hiện thế này hoặc có thể xuất hiện thế khác.
Tất nhiên và ngẫu nhiên đều tồn tại khách quan trong sự thống nhất hữu
cơ thể hiện ở chỗ, tất nhiên bao giờ cũng vạch đường đi cho mình thông qua vô
số ngẫu nhiên, còn ngẫu nhiên là hình thức biểu hiện của tất nhiên, bổ sung cho
tất nhiên. Tất nhiên và ngẫu nhiên đều có vai trò nhất định trong quá trình phát
triển của sự vật, hiện tượng; nhưng tất nhiên đóng vai trò chi phối sự phát triển,
còn ngẫu nhiên có thể làm cho sự phát triển ấy diễn ra nhanh hay chậm. Tuy mỗi
sự vật, hiện tượng đều có tất nhiên và ngẫu nhiên, nhưng trong quá trình vận
động và phát triển, thông qua mối liên hệ này thì đó là ngẫu nhiên, còn thông
qua những mối liên hệ khác thì đó là tất nhiên và trong những điều kiện nhất
định, chúng chuyển hoá lẫn nhau. Ph. Ăngghen viết, “Cái mà người ta quả quyết
cho là tất yếu lại hoàn toàn do những ngẫu nhiên thuần tuý cấu thành, và cái
được coi là ngẫu nhiên, lại là hình thức, dưới đó ẩn nấp cái tất yếu” 18, do vậy
ranh giới giữa tất nhiên và ngẫu nhiên chỉ có tính tương đối nên cần tránh quan
niệm cứng nhắc về tất nhiên, ngẫu nhiên khi nghiên cứu sự vật, hiện tượng. Tất
nhiên có mối liên hệ với cái chung, nhưng cái chung không phải lúc nào cũng là
tất nhiên, bởi cái chung có thể thể hiện vừa trong hình thức của tất nhiên vừa
trong hình thức của ngẫu nhiên.
Từ đây, rút ra một số ý nghĩa phương pháp luận. Thứ nhất, tất nhiên nhất
định phải xảy ra đúng như thế nên trong hoạt động thực tiễn cần dựa vào tất
nhiên chứ không thể dựa vào ngẫu nhiên và như vậy, nhiệm vụ của khoa học là
tìm cho được mối liên hệ tất nhiên của hiện thực khách quan. Thứ hai, tất nhiên

18
Ph. Ăngghen: Lútvich Phoiơbắc và sự cáo chung của triết học cổ điển Đức//C. Mác và Ph.
Ăngghen: Toàn tập, Hà Nội, 2004. t. 21, tr. 431
56