Mehemmed Hideçi
(Zencan, 1853 - Tahran, 1928))
Şair, filozof ve din âlimidir. 1853'te Güney
Azerbaycan'ın Zencan vilayetinin Hideç köyünde
doğdu. Babası Mövsümeli ziraetçiydi. İlk tahsilini
mollahanede aldı. 1879'da Kazvin'deki dinî med-
resede tahsilini davam ettirdi. 1887'de Tahran'da
medrese tahsilini tamamladı ve aynı yıl din "Âlim-
i Müctehid" adı almak için Necef şehrine gitti. Bu
devirde artık 24 yaşında olan Mehemmed
Hideçî'nin bir şiirler "Divan"ı mevcuttur. Yolda
kervana baskın yapan hırsızlar, şairin pek çok eş-
yası ile birlikte şiirler Divanını da çalmışlardı. Son-
radan o, binbir zorlukla, Divandaki şiirlerin bir
kısmını hafızasına dayanarak yeniden yazdı.
1892'de tahsilini bitirip İran'a dönen Hideçî,
Tahran'a göçtü ve ömrünün sonuna kadar orada»
yaşadı. Şiirlerinin birindeki "Asıldı börküme Hi-
deçde möhre, bu eyyam, Olub mene darübcilafeyi
Tehran" mısralarmdan da anlaşılacağı gibi, şairin
Tahran'da yerleşmesine, kendi vatanında soğuk
karşılanması neden olmuştur.
Hideçî, edebî tür ve konu açısından farklı
eserlerini Azerî Türkçesi, Arap ve Fars dillerinde
yazmıştır. Fars dilinde yazdığı "Risale-yi Du-
haniyye" adlı eseri 1892'de Tehran'da ya-
yınlanmıştır. "Şerh-i menzim" adlı felsefî eserini
ise Arap dilinde kaleme almıştır. Hideçî'nin "Küll-
yiyatı Divan-i Hideçî" adlı toplu şiirleri, gü-
nümüze kadar iki defa Zencan'da, birkaç defa ise
Tebriz'de ve Tahran'da yayınlanmıştır.
Mehemmed Hideçî 1928'de Tahran'da vefat
etmiş ve burada da toprağa verilmiştir.
Kaynakça:
Güney Azerbaycan Edebiyatı Antolojisi, I
cilt. Bakı, 1981 s. 139-161.
 ŞİİRLER
(Güney Azerbaycan Edebiyatı Antolojisi, Bakı-1981, c.I,. s.153)
Danışma, zâhid, eğer söz eşitmedim, sene ne?
Men öz Xudâ'me günah etdim, etmedim sene ne?
Xudâ behişt-i berini sene verib, mene ne?
Senin gümânma men kâma yetmedim, sene ne?
Neçün seni söyerem, getmişem kelesâye,
Deyildi Ke'be nesîbimde getmedim, sene ne?
Mene eğer dediler: Gel qılaq dalında namaz,
Baxıb selâhıma bu emre bitmedim, sene ne?
Dedin: Men eylemerem iltifat dünyâya,
Yeritdim öz sözümü, yâ yeritmedim, sene ne?
(c.I,s. 154-155)
Könlüm turulubdur, biri yox dil bilen olsun,
Aç bu qapım, menzile şâyed gelen olsun.
Bes ağladım, oldu ciyerim, qân, yetir Allah,
Bir kes gözümün yaşını üzden silen olsun.
Yoldaş mene çoxdur dolanım âlemi şâyed,
Bir kimse tapun derdime derman qılan olsun.
Ox her ne iti olsa, gümân eyleme şexsin,
Dünyâde şemâtet kimi bağrın delen olsun.
Allah, bu şahın baxtı dönüb, taxtı dolansın-
Müşkül bunun ehdinde dodağı gülen olsun.
Ey mâyesi, az, çox eleme nâle vü feryâd,
Sen derdini de, belke devasın bilen olsun.
Hy könül, sen gel bu yâr-i bîvefâdan el götür,
Qoy seni bu derd öldürsün, devadan el götür.
Yâr-yoldaşdan ümmid, üz, qövm-qardaş isteme,
Yumgilen bigâneden göz, âşinâdan el götür.
Oxşadm gül üzleri, öydün bu qara gözleri,
Hâsilin noldu? Heves besdir, hevâdan el götür.
Fitnedir eşq-i mecazî, fitneden qorxmaq gerek,
Eşq-i nefsânî xetâdır, bu xetâdan el götür.
Zahid, eğer söz duymadıysam sana ne, konuşma?
Ben Allah'a karşı günah işledim, veya işlemedim
sana ne?
Yüce Allah sana cenneti vermiş, bana ne? Senin
şüpheciliğine ben ulaşamadım, sana ne?
Kiliseye gitmişim diye, niçin sana söveyim. Kabe'ye
gitmek bana nasip değilmiş, sana ne?
Bana "gel arkanda namaz kılalım" dediler; dine olan
bağlılığımı düşünerek bu emre uymadım, sana ne?
Sen, "Ben bu dünyaya önem vermiyorum", de-
diğimi hatırlattın; sözümü tuttum veya tutmadım
sana ne?
Birisi yok ki benim gönlümden anlasın, gönlüm sı-
kılmaktadır. Kapıyı aç da böylece, isteyenler bu
yere gelsin.
Allah'ım yeter, çok ağladım, ciğerim kanlarla doldu.
Gözyaşımı yüzümden silen bir kimsem olsun.
Eğer âlemi dolaşmaya kalkarsam bana yol arkadaşı
çoktur. Buna karşılık derdime derman bulacak hiç
kimseyi bulamam.
Ok her ne kadar delici (keskin) olsa da korkma;
dünyada başkalarının kötü durumuna sevinmek
kadar bağrını delen bir şey yoktur.
Allah bu şahın bahtı mı döndürüp, tahtını yıksın;
bunun zamanında yüzü gülen zor bulunur.
Ey gücü az, ağlayışı, inleyişi çok, sen derdini -söyle
belki devasını bilen olur.
Ey gönül, gel sen bu vefasızdan vazgeç. Bırak seni
bu dert öldürsün, devadan vazgeç.
Sevgilinden, arkadaşından, akrabalarından, kar-
deşlerinden, ümit, vereceklerini umma bekleme, İl-
gisizlere gözünü yum, tanıdıklarından vazgeç.
O gül yüzlüleri okşadın, kara gözleri övdün. Bunun
sonucunda ne oldu? Bu kadar heveslenmek artık
yeter, bu sevdadan vazgeç.
Mecazî aşk fitnedir, gitmeden korkmak gerekir.
Nefsânî aşk yanlıştır, yaptığın bu hatadan vazgeç.
Ey meni gözden salan mehr ü vefâsiz sevdiyim,
Ger yoxdur mehr ü vefan, bari cefâdan el götür.
Ve' de vermişdin. Nece oldu? Ehd qılmışdm?Hanı?
Kim dedi sen ehdini sındır, vefadan el götür.
Zâhid-i bîçâre, besdir bir bele qıldm namaz,
Sebhe vü seccadeni, yığ, bu riyâden el götür.
Bir bele, ey xâce, yığdın mâl-i dünyâ doymadın,
Tâ ne vaxta hirs? Bu fâni dünyâdan el götür.
Tâcir-i bednefs, xoşzâhir, Peyğemberden utan,
Besdir ey nâmerd, tenzil ü ribâden el götür.
Ey dadaş, keçdi cavanlıq, mövsüm-i sur ü sürür,
Yığ bîsatü işreti, seyr ü sefâden el götür.
Tâ bilirsen, aqla, qulluq eyle, nefsin burnun ov,
Düş perîler ardına, dîv-i değâden el götür.
Öz gümânımda budur: Men âqil ü ferzâneyem,
Laf vurma, Hideci, bu iddâden el götür.
Ey beni gözden düşüren güneş yüzlü vefasız sev-
diğim, madem vefan yok bari cefa etmekten vaz-
geç-
Söz vermiştin, zaman tanımıştın ne oldu? Hani?
Sana kim "Verdiğin sözü tutma, vefadan vazgeç"
dedi?
Çaresiz zahid, bu kadar kıldığın namaz yeter.
Teşbih ve seccadeni kaldır, bu iki yüzlülükten vaz-
Ey hoca dünya malını topladın, ama hâlâ gözün
doymadı. Bu hırs ne zamana kadar (sürecek)? Bu
fani (geçici) dünyadan vazgeç.
Kötü nefisli, aç gözlü tüccar, Peygamberimizden
utan. Ey namert, dünya mallarını bir tarafta bi-
riktirmekten artık vazgeç.
Ey arkadaş, gençlik, neşe ve eğlence günleri geçti.
Bu geçici dünya nimetlerinden, gezmelerden, toz-
malardan, safalardan vazgeç.
Aklına kulluk et, nefsinin burnunu ez, sen de pe-
rilerin peşine düş, insanı şaşırtan, kötülüğe iten
şeytandan vazgeç.
"Akıllıyım ve âlimim" demek de benim eksikliğim;
Hideçi, lafı uzatma, artık bu iddiadan vazgeç.

MUKALIME
(c.I, s.150-151)

-Sagî. -Saki -
-Belî. -Evet
-Qadan alım. - Derdini, kederini paylaşayım
- Allah göstermesin
-Allah etmesin.
- Kurtar beni.
-Qurtar meni. -Neden?
-Neden? - Bu bekleyiş gamından.
-Bu qem-i intizârden...
- Yaşlanmışım bak.
-Bax, gör qocalmışam. -Ne .- Neden?
sebeb? - Dünyanın çevrinden.
-Cövr-i çerxden...
- Dayanacak gücüm kalmadı.
-Haletim yoxdur... - Neden?
-Neden? - Zamanın siteminden
-Sitem-i rûzigârden.
-Düşdüm. - Düştüm.
-Hara? - Nereye?
 -Bura.
-Haradır?
-Belâlı bir çöl.
-Dur, elimden tut çıxart. -
Haradan?
-Bu diyâriden.
-Sen bu diyâre geldin özün. -
Yox, getirdiler.
-De, seni kim getidi?
-Onu soruş hûşyârdan.
-Mütrüb, getir neyi.
-Neyi neylim?
-Hekâyet et...
- Buraya.
- Orası neresidir?
- Belalı bir çöl.
- Dur, elimden tut çıkart.
- Nereden?
- Bu diyardan.
- Bu diyara sen kendin geldin.
- Hayır, getirdiler.
- O zaman söyle, seni kim getirdi?
- Onu akıl sahiplerine sor.
- Çalgıcı, neyi getir.
- Neyi ne yapayım?
Anlat..