3) Elektrodynamika

ró wnanie falowe i propagacja fali elektromagnetycznej w pró żni

Aleksandra Wolska

Elektrodynamika opisuje zjawiska związane z poruszającymi się ładunkami

elektrycznymi i ich oddziaływaniem z polem elektrycznym i magnetycznym. Jest
pokrewna dziedzinie zwanej elektromagnetyzmem, czyli naukę o polach
elektromagnetycznych.
Elektromagnetyzmem rządzi podstawowe prawo znane jako „prawo indukcji
Faradaya”. Zgodnie z prawem Faradaya indukowana siła elektromotoryczna w
dowolnym obwodzie zamkniętym jest ró wna ujemnie szybkości zmian strumienia
magnetycznego zamkniętego w obwodzie w czasie. Prawo pokazuje, w jaki sposó b pole
magnetyczne oddziałuje z obwodem elektrycznym. Elektromagnetyzm pomó gł w
ustaleniu związku między elektrycznością a magnetyzmem. Wytworzony
elektromagnetyzm można włączać i wyłączać poprzez odcięcie prądu elektrycznego
płynącego w przewodniku. Powoduje ró wnież promieniowanie, któ re pojawia się w
widmie elektromagnetycznym. Nie tak dawno został też rozszerzony na fizykę
kwantową. Pomó gł w odkryciach związanych z naturą światła oraz w odkryciu widma
elektromagnetycznego. Jest to jedna z czterech podstawowych interakcji, któ re zwykle
nazywamy siłami w przyrodzie
Zanim wynaleziono elektromagnetyzm, ludzie lub naukowcy myśleli, że elektryczność i
magnetyzm to dwa ró żne tematy. Jednak po tym, jak James Clerk Maxwell opublikował
w 1873 r. Traktat o elektryczności i magnetyzmie , poglądy te zaczęły się zmieniać.
W swojej publikacji stwierdził, że wzajemne oddziaływanie ładunkó w dodatnich i
ujemnych pośredniczy za pośrednictwem jednej siły. To właśnie ta obserwacja położyła
podwaliny pod elektromagnetyzm. Następnie inni naukowcy, tacy jak Michael Faraday,
Oliver Heaviside i Heinrich Hertz, dodali swoje pomysły dotyczące tego samego.
Elektrodynamika oparta jest o ró wnania Maxwella opisujące pola magnetyczne i
elektryczne, z któ rych można wyprowadzić między innymi prędkość światła.
Na ró wnania Maxwella składają się: prawo indukcji Faradaya, uogó lnione prawo
Ampere’a oraz prawa Gaussa dla elektryczności i magnetyzmu.

Ró wnania Maxwella
Podstawą elektrodynamiki są ró wnania Maxwella, któ re mają następującą postać, gdzie
e0 to przenikalność magnetyczna pró żni:
gdzie e0 to przenikalność magnetyczna pró żni

Opisują one własności pó l elektrycznego i magnetycznego i zależności między nimi.

Uwzględniają one prawo indukcji elektromagnetycznej Faradaya, uogó lnione prawo
Ampere’a i prawo Gaussa. W pró żni ich rozwiązaniem jest ró wnanie falowe fali
elektromagnetycznej.

Ró wnanie falowe
Ró wnanie falowe to cząstkowe ró wnanie ró żniczkowe drugiego rzędu, któ re opisuje
ruch falowy. Jego ogó lna postać wygląda następująco:

Gdzie u(x, t) oznacza wychylenie fali w czasie t i punkcie x. f symbolizuje położenie

początkowe fali i a g – początkowy impuls. Symbol to symbol Laplace’a, któ ry w

tró jwymiarowym układzie kartezjań skim przyjmuje postać:

Dlatego w przypadku jednowymiarowego ró wnania falowego można je zapisać w

postaci:
Rozwiązania ogó lnego ró wnania falowego przyjmują ró żne postaci dla innych
wymiaró w przestrzeni. Rozwiązaniem jednowymiarowego ró wnania falowego (nazywa
się je ró wnież ró wnaniem fali płaskiej lub ró wnaniem struny) jest:

Powyższe wyrażenie nosi nazwę wzoru d’Alemberta.

Wzó r będący rozwiązaniem ró wnania falowego dla n = 2 nazywa się wzorem Poissona i
ma postać:

Dla n = 3 mamy za to do czynienia ze wzorem Kirchhoffa, któ ry prezentuję się

następująco:

Propagacja fali elektromagnetycznej w pró żni

Fale elektromagnetyczne są generowane przez energię wypromieniowaną z
przewodnika przewodzącego prąd . W przewodnikach część generowanej mocy ucieka i
rozchodzi się w wolną przestrzeń w postaci fali elektromagnetycznej, któ ra ma zmienne
w czasie pole elektryczne, pole magnetyczne i kierunek propagacji prostopadłe do
siebie.
Fala ta, wypromieniowana z nadajnika izotropowego, przemieszcza się ró żnymi
drogami, aby dotrzeć do odbiornika. Ścieżka, któ rą fala pokonuje od nadajnika i dociera
do odbiornika, nazywana jest propagacją fali.
Do opisania propagacji fali elektromagnetycznej w pró żni wykorzystuje się prawa
Maxwella. Przy założeniu, że p = 0 i j = 0, ró wnania Maxwella można przedstawić w
następującej postaci:
Korzystając z ostatniego z tych ró wnań można zauważyć, że:

otrzymując następującą ró wność:

Teraz po zauważeniu, że fragment prawego członu ró wności ( ) można zapisać w

postaci:

co wiemy z trzeciego ró wnania Maxwella, można stwierdzić następującą

ró wnoważność:

Teraz po zastosowaniu prostej tożsamości (a⃗ × ( ⃗b × c⃗ )=( ⃗a ° c⃗ ) ⃗b−(⃗a ° ⃗b )⃗c ) na prawej

stronie powyższej ró wności otrzymuje się:

Ale korzystając z pierwszego ró wnania Maxwella można zredukować powyższą formułę

do:

Wykorzystując powyżej ustalone zależności można ostatecznie sformułować

następującą ró wność:

Ponieważ powyższy wzó r jest wariantem ró wnania falowego, któ re dla przypomnienia
ma postać:

można zauważyć następującą zależność:

gdzie v jest prędkością fali elektromagnetycznej w pró żni (czyli prędkością światła), μ0 –
przenikalnością magnetyczną pró żni, a ε 0 – przenikalnością elektryczną pró żni. Znając
wartości przenikalności magnetycznej i elektrycznej pró żni można wyznaczyć prędkość
światła:

czyli prędkość z jaką fala elektromagnetyczna jest propagowana w pró żni.