Ahmed Ağırakça - Ömer Muhtar

ZAFER MATBAASI
İsta n b u l - 1985
ÖMER MUHTAR
Dr. Ahmed Ağırakça
BEYAN YAYINLARI, 56
Küçük Kitaplar, 55
1. Baskı, Şubat/1985
Kapak, Marmara
BEYAN YAYINLARI
Yerebatan Cad. Büyük Azimpalas 40/11
Cağaloğlu/İSTANBUL
İÇİNDEKİLER
G ir iş . 7
B i r i n c i B ö lü m
Doğumundan Cihad Hareketi Liderliğine Kadar
Ömer Muhtar, 13
Emperyalizmin Kuzey Afrika'yı İşgali, 27
cihad’m başlaması ve Ömer Muhtar’ın lider
liği, 45
Cebettll-ahdar ve Bin gara cephesinde meydana
gelen çatışm alar. $1
İ k i n c i B ö lü m
Cihad Hareketi Kumandam Ömer Muhtar, 83
Ömer Muhtar ve cihadının ekonomik ve
sosyal yapısı, 83
Libya cihad hareketinin lideri olarak
Ömer Muhtar, 101
Târihi mektup, 109
Cihaddan safhalar, 125
Muhammed Esed, Ömer Mnbt&rt anlatıyor, 131
Ömer M uhtarın esir edilmesi ve îdâmı, 143
GİRİŞ
1911 y ılı s o n b a h a r ın d a e m p e r y a lis t b i r

t a v ır la L ib y a to p r a k la r ım iş g a l e d e n İta ly a n -
l a r a k a r ş ı b i r c ih a d h a r e k e t i b a ş la r . Ö m e r
M u h ta r ism i, y a k la ş ık s ü r e k li o la r a k y irm i
y ıl s ü r e n b u c ih a d h a r e k e tin d e ö n e m li b i r
ro l o y n a y a n n a d ir b i r isim d ir. I ta ly a n iş g a
lin in b a ş la d ığ ı g ü n d e n 1923 y ılın a k a d a r e i-
h a d h a r e k e t in in d o ğ u b ö lg e s in d e ç a r p ış a n
m ü c a h id le r in i le r i g e le n le r in d e n b ir i o la r a k
b ilin e n Ö m e r M u h ta r , ş e n û s i ta r ik a t ın ın k u r
d u ğ u c e p h e le r in b ir in d e k u m a n d a n lık g ö r e
v in i y ü rü tü y o r d u . Ö m e r M u h t a r ’ın ç o c u k lu k
7
y ılla n h a k k m d a e sa s lı b ir bilg iy e sah ip o l

m ad ığım ız gibi, cih a d h a re k e tin in g e n e l k u
m an d an lığ ım ü stlen d iğ i 1923 ta rih in e k ad ar-
k i h a y a tı h a k k ın d a d a pek ö n em li b ir b ilg i
ye sah ip değiliz.
A n c a k 1923 y ılın d an so n ra İta ly a n işg a
lin e k a r ş ı d iren e n L ib y a cih ad h a re k e tin in
lid eri o la ra k g ö rü n ü r. G en ellik le b ü y ü k b ir
c o ğ ra fy a y a y a y ılm ış o lan , O sm a n lı ta rih le
rin d ek i a d ıy la T ra b lu s g a rb b ö lg esi v e şim
d ik i a d ıy la L ib y a ’n ın Y e şild a ğ 'd a k i m ü cah id -
ie rin lid eri o la n Ö m e r M u h tar, d a h a so n ra
la rı b ü tü n cih ad h a re k e tin in lid eri o la ra k
g en el k o m u tay ı elin e alır. Y irm i y ıllık cih ad
h a re k e tin d e Ö m e r M u h ta r’ın oyn ad ığ ı rol,
C eb elü ’l-a h d a r (Y eşild ağ ) v e L ib y a sın ırla rı
n ı aşıp b ü tü n İs la m d ü n y a sın a v e h a t t a Av
ru p a ü lk e le rin e k a d a r yay ılıp ö n em li a k is
le r yapm ıştı.
Libyah müslümanlann kendi toprakla
rında şerefle ve özgürce bir hayat sürmele
ri için Ömer Muhtar’ın ortaya koyduğu ce
saret ve kahramanlık onun. İslam’a olan bağ
lılığından ve samimiyetinden kaynaklanıyor
du, İşte O’nun bu üstün meziyetlerinden do
layı Yeşildağ ve civarındaki bütün kabileler
vcs mücahidler O’na bağlanmış ve O’nu yega
nı» kumandan olarak görmüşlerdi.
H
Ömer Muhtar
Ö m e r M u h tar, ü stü n zekası, b ü y ü k ce

s a re t v e k a h ra m a n lığ ı ile ile ri görü şlü lü ğü n
d en d olay ı m ü ca h id le rin on u n e tra fın d a to p
la n m a la rıy la cep h esin i o lu ştu rm ak v e bu
am an sız d ü şm a n a k a r ş ı k o y m a k im kan ım
bu lm u ştu . B ö y lelik le d e O, çağ ın ın ve h a tta
ta rih in b ü y ü k k u m a n d a n la rı a ra s ın d a y e r
a lm ış oldu. Ö m e r M u h ta r 1923 y ılın d an 1931
yılın da şeh id ed ilen e k a d a r bu h a r e k e tin li
d eri v e b a ş a r ıy a u la şm a sın d a y e g a n e söz
sa h ib i idi. O, L ib y a cih ad h a re k e tin in id ari,
a sk e ri, m a li v e içtim a i d üzenlem eleri h u su
sund a d ü n y a çap ın d a b ü y ü k b ir b a şa rıy a
u la ş tık ta n so n ra şeh id olm uştu.
O n u n g e n el k u m a n d a n lık yap tığı 1923-
1931 y ılla n d a L ib y a cih ad h a r e k e tin in en
zirv ed e olduğu ş a ’ş a a lı d evirdir. B u d a onun
lid e rlik v a sıfla rın ın m ü k em m elliğ in e d elalet
eder.
Y irm in c i a s ır k u rtu lu ş h a r e k e tle ri h a k

k ın d a y azı y a z a n h e rk e s is te r istem ez Ö m er
M u h ta r’d an söz e tm e k zo ru n d a k a lır. Ç ü n
k ü g e rç e k te n on u n sü rd ü rd ü ğ ü m ü cad ele
son d e re ce k ıs ır im k a n la r la ç o k g ü çlü ve iyi
d on atılm ış, d ü n y an ın e n b ü y ü k o rd u la rın
d an b irin e sah ip o la n b i r d ev lete k a rşı y a p ı
la n b ir m ü cad eley d i. B u m ü cad ele b irb irin e
k u v v e tçe d en k o lm a y a n ik i t a r a f a ra s ın d a
m e y d an a g elm iş v e y irm i y ıl b o y u n ca sürüp
gid en sa v a ş la rd a z a y ıf ta r a fın b a ş a r ıla n çok
d a h a fa z la olm uştu. B u d a Ö m e r M u h ta r g i
b i b ir lid e rin e tra fın d a b irik e n m ü cah id le-
r in b a ş a n sıy d ı.
Ömer Muhtar hakkında küçümsenme
yecek kadar bir hayli yazı yazılmış, müsta
kil eserler telif edilmiş, sayısız makaleler
kaleme alınmıştır. Fakat Türkiye’de her ne
dense bu hususta pek fazla bir neşriyat gö
rülmemektedir.
Bu çalışmamızda tamamen İslami bir
gözle değerlendireceğimiz Ömer Muhtar’m
biyografisi ile Libya cihad hareketini, İslam
dünyası topraklarının bir bölgesinin özgür
lüğü için verilmiş bir mücadele olarak gö
rüp yerli yerine oturtmamız icab eder.
B u ç a lışm a m ız ın ilk bö lü m ü nd e 1911’de
m ey d an a g e le n İta ly a n işg a lin d e n İd ris es-
S e n û s i’n in cih a d a la n ın d a n çek ilip M ıs ır’a
y e rle şm e si ü z e rin e 1923 y ılın d a lid e rliğ in t a
m am en Ö m e r M u h tar"a g eçm e sin e k a d a r
o la n k ısm ı e le a la ca ğ ız . 1923 y ılın d a Ö m er
M u h ta r’m y ü k len d iğ i c ih a d h a r e k e tin in ilk
12 y ılın d a o yn ad ığ ı r o l ile için d e y etiştiğ i
b ö lg e v e o rta m ın o g ü n k ü sosy al ve p o litik
d u ru m u n u d eğ erlen d ireceğ iz.
10
Ömer Muhtar
Gayet tabii olarak kişi, içinde yetiştiği

ortamın ve çağın bir ferdi olarak bu ortam
ve dönemin sosyal ve politik yapısının etki
sinde. kalacaktır.
İtalyan emperyalizmine karşı başlatılan
ve sonuna kadar sürdürülen cihad hareke
tinin "bu döneminde Ömer Muhtar’ı müca
dele al anma çıkaran etkenlerin daha evvel
ki dönemlerle son derece sıkı sıkıya olan
b ağlan b ir hayli çoktur. Zira bu işgal dö
neminden önceki günler bu elim günlerin
habercisi idi. Libya'nın doğusu ve batısı ile
güney doğusu tamamen Avrupa'lı emperya
listlerin işgali altına girmiş bulunuyordu.
Biz bu dönemde ümmetimizin geçirdiği zor
günlerin tarihini ele alacak değiliz. Bu bi
zi konumuzdan uzaklaştırır. Mısır, Sudan,
Tunus ve Cezayir’in emperyalistlerce işgali
elim günlerin ve sıkıntılı dönemlerin geçi
rildiği günlerdi.
Biz burada önemine binaen Ömer Muh
tar’m yetiştiği gençlik yıllarını — bulabildi
ğimiz bilgiler oranında — ele alacak ve
onun ilk tahsili ve içinde yaşadığı ortam,
daha sonraki mücadelesini cihad anlayışını
ve ideolojik düşüncesini şekillendirmiştir.
Onun bu anlayışı cihad günlerinde ge
çirdiği büyük sıkıntılara ve "zor günlere kar
lı
ş ı koyup d iren m e sin e b ir h a y li y a rd ım cı ol

m u ştu r. A y n ı Şşekilde d a ğ la rd a h ay at, s ü r
m e v e s ık ın tıla r a k a tla n m a y e rin e ken d isi
n e te k lif e d ilen r a h a t b ir h a y a tı e lin in te r
siy le itm iş ve İslâ m î cih ad ’ın r a h a t b ir y a
şa m a y a m u tla k a te r c ih ed ilm esi g e rek tiğ in i
d a v ra n ış la rıy la o rta y a ko ym u ştu . İşte Ö m er
M u h tar, h e r tü r lü z o rlu k la r a ra ğ m e n cih ad
g em isin i y ö n e te n in a n d ığ ı b ir d a v a u ğ ru n a
ız d ıra p la ra göğüs g e re n v e İslâm i çizg id eki
h a y a t ve am e lin i şeh id olduğu a n a k a d a r
sü rd ü ren n a d ir m ü slü m a n lid e rle rd e n b iri
old u ğu n u g ö ste rm iştir, iş te b u g ü v e n ilir ü s
tü n şa h siy e ti o k u y u cu y a su n m a k ve y e n i n e
sille rin b u n u ö rn e k a lm a la rın ı sa ğ la m a k
için d e u ğ ra ş m a k b ir g ö rev v e zev ktir.
B u g ib i cih a d a ş k ı ile y an ıp tu tu şa n ş a h
s iy e tle rin b iy o g ra file rin i o k u y an v e ö ğ ren en
in s a n la r, ken d i y a r a r la r ın a , m u tlu lu k la rın a
v e ü lk e le rin in k u rtu lu şla rın a , v a ta n la rın d a
ö zg ü rlü k m e ş’a le le rin in y ü k selm esin e g ö tü
r e n b ir y o l g ö recek lerd ir.
12
BİRİNCİ BÖLÜM
DOĞUMUNDAN CİHAD HAREKETİ

LİDERLİĞİNE
KADAR ÖMER MUHTAR
Ö m e r M u h tar, B u tn a n b ö lg esinde «Def-,

ne» d en en y e rd e dün y a y a g elm iştir. O nu n
h a k k ın d a e s e r y a z a n la r Ö m e r’in 1858, 1860
v e y a 1862 y ılla rın d a d oğd u ğu na d a ir b ilg i
le r v e rirle r. O n u n doğum ta r ih i h a k k ın d a
g e rçe ğ e e n y a k ın b ilg iy i M u h am m ed T ay y ib
el-Eş h e b v erm e k te d ir. B u m ü e llifin ifad e si
n e g ö r e Ö m e r M u h ta r'ın 1862 y ılın d a doğ-
m u ş o lm a sı g erek ir. Z ira Ö m er'in ifad esin e
13
Dr. Ahroed Ağırakça
g ö re O, M u h am m ed îb n A li e s-S e n û si’n in
v e fa tın d a n ik i sen e so n ra d ü n y ay a gelm iş
tir . e s-S e n û si ise 1276 H . (1859 M .) yılın d a
v e fa t e ttiğ in e gö re, Ö m e r M u h ta r’ın d a
1861-1862 M. y ılın d a doğm uş o lm ası g e rek
m ek ted ir.
K ü n y e s i:
Ö m e r M u h ta r’ın k ü n y esi, Ö m e r İb n F er-
h a d ’tır. A n n esini n a d ı A ise bin ti M uha r i b -
tir. E lim izd ek i a r a ş tır m a la r Ö m e r M uhtar*-
ın a n n e s i ve b a b a s ı h a k k ın d a b iz e p e k sın ır
l ı b ilg i v e rm e k te d irler. A n c a k b a b a sın ın
m en su p oldu ğu k a b ile n in izze t ve ş e r e f sa
h ib i b ir k a b ile oldu ğu ifa d e ed ilir. B u k ab i
le e î'B a r k a ’m n ile r i g e le n kab ilelerin d en d L
Ö m er’in b a b a s ı M u h tar, m ertliğ iy le, c e sa re
tiy le v e g ü çlü lü ğ ü y le ta n ın a n b ir k a h ra
m an dır. 1878 y ılın d a M u h ta r’m k en d i k a b i
lesiy le d iğ e r m a h a lli k a b ile le r a ra s ın d a m ey
d a n a g e le n b ir ç a tışm a d a b ü y ü k k a h ra m a n
lık la r g ö ste rd iğ i n ak led ilir.
G ençliği:
B u ç a tışm a d a n , b i r y ıl so n ra M u h tar,
h a n ım ıy la b irlik te h a c c fa riz a s ın ı e d â e tm e k
ü zere H icaz’a g id e r v e b u s e fe r i s ıra sın d a
14
Ömer Muhtar
o n u n la b irlik te o la n a rk a d a ş ı Sey y id e l-G ir-

y â n î’ye ç o c u k la rın ı e m a n e t ed er. B u n u n
için de S e y y id e l-G iry â n i’y e ç o c u k la rın ı
e m a n e t eder. B u n u n için d e S ey y id 'd en ço
cu k la rın ı k a rd e ş i H ü seyn e l-G iry a n i’n ln t e r
biyesin d e b ü y ü m e le rin i r i c a ed er. C a n z u r
m ed rese ve te k k e s in in şey h i o la n H üseyin
e l-G iry a n i de M u h ta r’ın ç o c u k la rın ı y e tiş tir
m e g ö rev in i ü stlen ir.
Ö m e r e l-M u h tar, b a b a s ı v e fa t e ttiğ i sı
r a d a o n a ltı y a ş ın d a bulu nu y ord u . B u y a ş ı
n a g e le n e k a d a r b a b a s ın ın elin d e b ü y ü m ü ş
v e o dönem k a b ile le rin d e ö ğ retilen b ilg ile ri
g a y e t iy i öğren m işti.
O s ıra la rd a M u h am m ed İb n Â li es-Se-
nûsı, B a r k a b ö lg e si v e c iv a rın d a 1843 te n b e
r i ç e ş itli te k k e v e m e d re s e le r k u rm u ş, b u
r a la r d a b ir s ü rü ö ğ re n ci v e m ü rid y e tiş tir
m işti. B u m ed reseler, bö lg ed e b ir h a y li e tk i
li o lm ay a b a şla m ıştı. K a b ile m e n su p la n b u
r a la r a ç o c u k la n n ı gön derip e ğ itilm ele rin i
sağ lıy o rlard ı. Ö m er M u h ta r d a eğ itim ve ö ğ
re tim y a ş ın a b a s tığ ın d a b a b a s ı o n u C an zu r
m ed resesin e gön derip K u r ’a n -ı K e rim ve
A rap dil v e e d e b iy a tı o k u m asın ı sağ lam ıştı.
Y u k a n d a d ed iğim iz g ib i Ö m er’in b a b a
sı M u h ta r 1878 de v e fa t etm ed en ö n ce Ö m e r’i
ve k a rd e şin i H üseyin e l-G ıry a n i’n in v e sa y e
15
Dr. Ahmed Ağıra&ça
tin© v e rir. H ü seyin e l-G iry a n ı b u gö rev i se

v e se v e k a b u l e d e r v e b u ik i gen ç çocu ğ u
a lıp C ağ lu b D ini İlim le r E n stitü sü n e v erir.
Ö m er M u h tar, b u e n stitü d e şey h ez-
Z erv âli e l-M a ğ rib i’d en K u r’a n ilim le ri ta h
s il eder. B u ra d a b ir ço k k im sed en m u h te lif
d e rsle r o k u r ve k ıs a z a m a n d a g e re k li bij* di
n i b ilg i ve k ü ltü re sah ip olur.
Ö m e r M u h ta r bu e n stitü d e sek iz y ıl ta h
s il görm ü ştü . A n c a k b u ra d a k i ö ğ ren im in i
isted iğ i şek ild e sü rd ü rem ed i. O, d a im a b u
n a h a y ıfla n ıp dururdu. B u ra d a g eçird iğ i
g e n çlik y ılla rın ı h ep a n a rd ı. İslâm î ta h s il gö r
d üğü b u sek iz y ıllık d önem in on u n h a y a tın
d a a y n b ir ö zelliğ i v ard ır.
Ö m e r M u h tar, bu sek iz y ıllık dönem de
y a ln ız İslâ m î b ilg ile r elde e tm ek le kalm ay ıp
b u n u y a n ın d a m a r a n g o z lu k d em ircilik , g i-
b i b azı el s a n a tla rı d a ö ğren m işti. A y rıc a
d u v a r u sta lığ ı y a p a r v e .-ziraatçilik ta de Jhay^
M b ilgi sa h ib i sa y ılırd ı. B u n u n y a n ısır a onun
y e tiştiğ i o d önem lerd e a t a b in m e k son de
re c e y a y g ın ve ö n em li b ir sp o r k a b u l edil
m ek tey d i. O nu n için b u sp o ru ço k m ü k em m el
d en e b ile ce k b ir sev iyey e g e tirm iş v e b ir h a y
li a lışk a n lık k a z a n m ıştı. O, v e fa t ed en e k a
d a r bu a lışk a n lığ ı sü rd ü rm ü ş v e z a te n ile r
d e g ö receğ im iz gibi, y irm i y ü d u rm ad an em
16
Ömer Muhtar
peryalist İtalyanlara karşı savaşırken at sır

tından pek inmemişti.
Ömer Muhtar, son derece istikrarlı bir
şahsiyet olarak yetişir. Bu yıllarım onunla
birlikte geçirenler Ömer'in son derece ciddi,
bugünkü bir işini asla bir ertesi güne bırak
mayan. kendisine düşen görevleri hiç eksik^
siz yerine getiren bir şahsiyete sahip oldu-
ğundan sitayişle bahsederlerdi^
O, gerek tahsil hayatında ve gerekse di
ğer öğrendiği el sanatlarında arkadaşları
arasında hayli iyi bir seviyeye sahipti. An
cak O, bilinmeyen bazı nedenlerle Cağlub’-
taki tahsilini sürdürememiş ve zanaatla uğ
raşmak zorunda kaldığı dönemler yaşamıştı.
Ömer Muhtar, bu öğretim sırasında Cağ-
lub’taki enstitüde arkadaşları arasında li
derlik etme kabiliyetini göstermiş ve bunu
etrafındakiler rahatlıkla sezmişlerdi.
Daha gençlik yıllarında O'nun gür sesi,
üstün zekası, güzel konuşması, sözünün den
geli olması ona karşı ve özel bir ilginin uyan
masına sebep olmuş ve etrafındaki insanla
rın itaat edip onu dinlemelerini sağlamış
tır. Onun hakkında yazı yazanlar şöyle
d erler: «O, konuşurken sanki etrafına emir
ler yağdıran^ kendisini rahatlıkla dinletebi-
len bir lider havasındaydı».
Onun bu vakarlı şahsiyetine ciddiyet ve

ren başka bir etken de gençliğinden beri bı
raktığı gür sakalı idi. Aynı şekilde onun mü-
tevâzi yaşayışı, dünya m al ve mülküne pek
ehemmiyet vermemesi, servet peşinde koş
maması, ona ayn bir hürmetin beslenmesi
ne sebep oluyordu. Onun böyle etkili ve gşr-
çekten kendisine hürmet ettiren bir şahsiye
te sahip olması etrafmdakilerin ona «Sey-
yidi ömex» diye hitab etmelerini sağlamış
tı.' Bunun anlamı «Ağabeyimiz, büyüğümüz,
Ömer» idi.
* İşle böylece insanların sevgisini kazan
mış ve itimadlannı temin etmişti. Onun top
lumun muhtelif kesimlerinde olduğu gibi ho
caları ve arkadaşları arasında da sosyal ve
politik ilişkileri kuvvet kazanmıştı.
işte bu gibi şahsiyetler zor günlerde üm
metin imdadına yetişmiş ve îslâm cihad ta
rihinde unutulmaz ünlere sahip olmuşlardır.
Bunların gayret ve cihad aşklan, bitmez tü
kenmez, sonsuz ve sağlam bir tevhidi aki
deye bağlı olmalarından kaynaklanmakta
dır.
İtalyan emperyalistlerinin Libya’yı işgal
edip bölgeyi kasıp kavurdukları ilk günler
de onlarla girişilen cihadda Ömer’in üstün
başarılan ortaya çıkınca, cihad hareketinin
18
Ömer Muhtar
ileri gelenlerinden birisi, Ömer Muhtar hak

kında şunlan söylemişti. «Ömer Muhtar _gt-.
bi on adamımı* nisaydı bize yeterdi;
Ömer Muhtar’m. böyle bir şahsiyete sa
hip olmasının ilk etkenleri babasının evin
de ve kendi kabilesi içinde gördüğü ciddi bir
İslâmî anlayışla başlar, Daha sonra da tah
sil hayatında almış olduğu bilgiler onun şah
siyetini tamamiyle oluşturup yaşayış tarzı
nı ve dünya anlayışını, İslama uygun bir şe
kilde sağlamlaştırmıştır.
Ömer Mubtar'ın köklü ve son derece
samimi bir Allah inancı vardı. Bu inancın
verdiği ferasetle gayet açık ve basiretli bir
ileri görüşlülüğe sahipti. Bunun yanı sıra bir
cömertlik, doğruluk ve İslami bir pratik, ha
yatın tüm özelliklerini taşıyordu. Mükemmel
ve üstün bir ahlâk, Allah'ın yasakladığı bü
tün haramlardan kaçınmak şeref ve izzet,
onun zamanında içinde yaşadığı çevrenin
vazgeçilmez prensipleriydi. Bu özellikler Is
lâm inancının em irleri gereğidir. Hele İslâ
mî b ir çevrede yaşayıp İslâmî b ir öğretim
gören b ir kişinin bu özelliklere sahip olma
sı kaçınılmazdır.
Ömer Muhtar’Ja birlikte cihad hareke
tine katılıp onunla omuz omuza îtalyanla-
ra karşı savaşan müslümanlann bize ilettik-
19
Dr. Aîuned Ağırakça
Je ri h a b e r ve r iv a y e tle r e göre O, c e sa re tin ,

m e rtliğ in , İsla m a b ağ lılığ ın , zulm e k a r ş ı ol~ j
m am n , zulm e b a ş kald ırm azım b ir tim sa liy - |
di san k i. B u s ıfa tla r on u n g e n çliğ in d e b a ş
lam ış ve yaşın ın ilerle m e siy le g ittik ç e olgu n
laşm ıştı.
O 'n u n h a y a tım a n la ta n a ra ş tırm a la r, c e
s a re tin e v e y iğ itliğ in e b ir ö rn e k o la ra k O ’-
n u n S u d a n ’a yap tığı b ir y o lcu lu ğ u sıra sın
d a k a file n in önü ne çıkıp d ev elere sald ıran
b ir a rs la n ı ö ld ü rdü ğü nü k ay d ed erler. B u
o lay b ir e fsa n e değild ir. O n u n la b irlik te bu
S u d an y o lcu lu ğ u n d a b u lu n a n H alid M usa,
M u h am m ed es-S em alû sî, H alife ed-D ebbâr
ez-Zavyî g ib i şa h siy e tle r b u o la y ı gözleriyle
g örm ü ş ve say ısız k im se lere a n la tm ışla rd ır.
O n u n 1894 yılın d a S u d a n ’a y ap tığ ı b ir yol- I
cu lu ğ u k e sin d ir ve b u o la y ın d a a y n ı ta rih
te y ap ılan yo lcu lu k sıra sın d a m e y d a n a g e l
m iş oldu ğu b ilin m ek ted ir.
D a h a s o n ra k i cih a d y ılla rın d a b ir g ü n 1
h ep b e r a b e r b ir çad ırd a o tu ru rla rk e n b u as- ]
la n ö ldü rm e o lay ın a b iz z a t ta n ık o la n b iri
s i de o ra d a bulu nu y ord u . O la y ı c e m a a te a n
la tm a y a b a ş la r f a k a t Ö m e r M u h ta r o n u su s
t u r a r a k şöyle d e r :
«A rkadaş? B en im b ir a v ’ı öldürdüğümle
ö ğü n m em i m i istiy o rsu n ! S o n r a b e n im için
20
Ömer Muhtar
iftihar vesilesi olsun da «Ömer bir arslan

öldürdü» desinler mi yani... Cenab-ı Hakkın
«Attığın 7AmnTi sen atmadın, ancak atan (ve
öldüren) Allah’tır» buyurduğunu unutuyor
musun yoksa...»
Onun bu davranışı, Allah’a olan imanın
bir tezahürüydü. Ömer Muhtar, cihad ru
hunu ve emperyalizme baş kaldırmasına et
ken olan İslâmî anlayışını, doğrudan doğru
ya Kur’an-ı Kerim’den alıyordu. Zira küçük
lüğünden beri sürekli olarak Kur’an okur ve
elinden asla eksik etmezdi. Onun ince dü
şüncesi ve cihaddaki başarısını buna bağla
m ak gayet mümkündür. O, Kur’an'ı günlük
yaşayışlarına indirmişti. Düşünce yapısı da
bundan kaynaklanıyordu.
Yukarıda söylediğimiz gibi O’nun güve
nilir bir kişiliğe sahip olması, cesareti, doğ
ruluğu haktan yana ve zulme karşı olması
Italyanlara karşı ömrünün son anma kadar
direnmesi onun güçlü dini anlayış ve inan
cından gelmekteydi. İşte O’nun bu imanı
değerini yükseltmiş ve insanların gözünde
önemli bir kişiliğe sahip olmasını sağlamış
tı. Onu liderliğe kadar götüren işte bu man
aydı.
Ömer Muhtar'ın diğer ve önemli bir özel
liği de en zor ve savaşın en şiddetli zaman-
21
Dr. Ahmed A ğırakça
lan n d a bile nam azlarını tam vaktinde kıl

m ası ve Allah’ın em rettiği d iğer ibadetleri
ne sıkı sıkıya bağlı kalm ası idi.
Çokça K u r’an okurdu. Onun h e r h a fta
bir h atim indirdiği kaydedilir. O nunla bir
likte yirm i yıl cihad çadırlarında yaşıyanlar
onun bu davranışından sık sık bahsederler.
Onun cihad arkadaşlarından M ahmud el-
Cehmi yazdığı hatıralarınd a şunları a n la tır :
«Uzun yıllar onunla b ir arad a yem ek ye
dik, b ir çadırda uyuduk, onun tam olarak
sab ah a k ad ar uyuduğunu bütün geceyi uy
kuyla geçirdiğini görmedim. İki üç saat uyur,
sonra k alkar, abdest alır, nam az k ılar ve
uzun müddet K u r’an-ı Kerim okurdu. Mü
kem m el b ir ah lâk ve huya sahip olup g er
çekten b ir tak v a tim sali idi. O, eşine az rast
lan an bir m ücahid idi...»
Aynı şekilde onun silah arkadaşların
dan «el-Barka el-Arabiyye em s ve’lyevm s
(Dün ve Bugün B a rk a A rab Bölgesi) isim li
kitabın sahibi Muhammed Tayyib el-Eşheb
de M ahmud el-Cehmi’nin söylediklerini doğ
ru lar nitelikte şöyle d er:
«Ömer M uhtar’ı gayet iyi tanıyorum.
Onu çok yakından tanım a imkânını buldum.
Onun yanı başında aynı çadırda çokça uyu
dum. Allah rahm et eylesin ondan çokça şey
22
Ömer Muhtar-
l e r ö ğ r e n d im . B e n o z a m a n g e n ç tim . O g e
c e le y in e r k e n k a l k a r a b d e s t a lır , n a m a z k ı
l a r v e K u r ’a n o k u rd u . S o n r a o s a v a ş g ü n le
r in in y o r g u n lu ğ u n a v e ç o k ş id d e tli k ış g ü n
le r in in s o ğ u k la r ın a r a ğ m e n b iz i u y a n d ır ır
a b d e s t a lm a m ı? ! v e n a m a z k ılm a m ız ı s a ğ
lard ı.»
Ö m e r M u h ta r , d a h a g e n ç y a ş ta , C a ğ b u b
e n s titü s ü n d e ö ğ r e n c i ik e n b ile b ü t ü n ü m m e
t i v e ö z e llik le ç e v r e s in d e k i in s a n la r ı ilg ile n
d ir e n iş le r le a l a k a l a n ır v e k a m u h iz m e tin d e
b u lu n m a y ı ç o k ç o k se v e rd i. C a ğ b u b ’t a b u
lu n d u ğ u y ılla r d a o n u n a k r a n l a r ı m a l v e s e r
v e t to p la m a k la m e ş g u l id ile r . H a t t a y e tiş ti
ğ i y ö r e d e i n s a n la r ın d a v a r s ü r ü le r in e s a h ip
o lm a la n ö n e m li b i r ş e r e f v e ü s tü n lü k s a y ı
lırd ı. B a b a s ın d a n k e n d is in e m ir a s y o lu y la
g e le n s ü r ü le r i v a rd ı. A n c a k O , b u n la n d a
b a z ı a k r a b a la r ın a te r k e d ip o n la rd a n , u z a k
d u rm u ş tu . A y m ş e k ild e s a h ip o ld u ğ u a r a z i
le r d e n d e k o p m u ş v e C a ğ b u b ’d a ö ğ r e n im in e
d e v a m e tm iş ti. H a t t a o n u n ö ğ r e n im g id e r
le r in i o r a n ın te k k e s i k a r ş ü a r d ı. Ö m e r ’i n 16
y a ş ın d a y k e n a y n lıp g e ld iğ i C a ğ b u b ’t a g e
r e k li o la n ö ğ r e n im m a s r a f l a r ı d ışın d a k i m a s
r a f l a r ı v e a ile s in in g e ç im i, b a b a s ın ın k a la n
b i r m ik t a r s ü r ü h a y v a n ın ın g e lir le r iy le s a ğ
la n m a k ta y d ı. A y r ıc a a k r a b a la r ın ın e k ip b iç
23
tik le ri b ir m ik ta r a ra z iy e d e sa h ip tile r. A m a
k e n d isi o y a şın d a n s o n ra a ile s i ile ilgilenip
o n la rın işle rin i h a lle tm e k için , d iğ e r u ğ ra ş
la rın d a n d olay ı z a m a n bu lam am ıştı. O g ü n
le rin d e n b e ri f a k i r b ir h a y a t y a şa m ıştı. F a
k a t b u h a lin d e n a s la şik a y e t etm em iş v e bu
n a h iç b ir z a m a n üzü lm em işti. H a tta d aim a
m isa fir le rin e şu n u söylerdi. «B iz, m e v c u t ola-
m e sirg e m e z v e c im ri d av ran m ay ız; o lm a
y a n şe y le r iç in de, n ed e n y o k tu r d iye a s la
üzülm eyiz».
İ ş te Ö m e r M u h tar, k ü çü k lü ğ ü n d en b e ri
h a y a tın ı h ep k a n a a tle g e çirm iş v e k a n a a ti
k e n d isin e e n m ü k em m el b ir p ren sip edin
m işti.
Ö m e r M u h tar, 1886 y ılın d an s o n ra ö ğ re
n im in i b ıra k ıp b a ş k a işle rle u ğ ra ş m a y a b a ş
la m ıştı. A m a bu işle r, k e n d isi v e y a a ile sin in
g eçim in i sa ğ la m a k v e d a h a f a z la m a l m ü lk
sa h ib i o lm ak iç in u ğ ra ştığ ı iş le r değil, ü lk e
n in için e s ü rü k le n m e k te olduğu b ü y ü k fe
la k e tle r i d efe tm ek v e b u fe la k e t u n su rla rı
n a k a r ş ı s a v a ş m a k için g iriştiğ i ö n em li iş
lerd i. îş te o, k e n d i k a b ile sin in k a rşıla ştığ ı
z o rlu k la rı çözm ek iç in ç e ş itli g ö re v le re g ir
m işti. O n u n g en iş b ir d in i k ü ltü r sa h ib i ve
ile r i g ö rü şlü o lm a sı ile rid e cih a d h a re k e ti
24
/
Ömer Muhtar
içinde sivrilip liderliğe doğru yükeslmesine

sebeb olacaktır.
Ömer Muhtar 1886 yılından sonra bir
müddet Cağbub’ta kalarak tekke ve medre
se işlerinin yürütülmesine yardımcı olup ho
calar ve alimlerle yine bir arada bulunarak
bilgisini arttırm a yollarını arar. Aynca bu
radaki öğretmen ve öğrencilerle de iyi iliş
kiler kurup dostluğunu ilerletir. Bu dostça
ilişkiler, ona ilerde son derece yararlı olacak,
cihad hareketinde etrafına değerli eleman
ların birikmesini sağlayacaktır. Ömer Muh
ta r’m ağır başlılığı ve kendisini saydıran bir
kişiliğe sahip olması, ona önemli görevler
yüklenmesini sağlıyordu. Bu arada Cağbub'-
taki medresenin bir görevlisi olarak Mısır’a
ve Sudan’a seyahatler yapmış ve çeşitli he
yetlere başkanlık etmişti. . Aynca kabileler
arasındaki anlaşmazlıkların çözülüp barış te
minine gidilmesi için yapılan görüşmelere
arabulucu olarak katılmıştı. İşte böylece bu
rada oynadığı önemli rolle, hem bölgeyi iyi
ce tammış hem de bölge içinde önemli bir
saygınlık elde etmişti. Ömer el-Muhtar, böl
genin coğrafî yapısını, örflerini gelenekleri
ni, kabilevi yaşayışlarım, insanların eğilim
lerini ve aralarındaki ilişkileri gayet iyi öğ
renmişti. Aynı şekilde bu bölgede yaşıyan
25
ö nem li v e e tk ili ş a h siy etle ri, a lim le ri, şey h

le ri v e k a b ile re is le rin i ta n ım ış v e o n la rla
b ir ü lfe t o rta m ı sa ğ la m ıştı. B u n u n la d a k al-
m ıy a ra k b u iliş k ile rim d a h a d a ile r i g ö tü re
r e k sih ri b a ğ la r la p e k iştirm işti. G e rçe k te n
b u fa y d a lı ilişk ile r, ile rd e k i c ih a d h a rek e
tin in g ü çle n m e sin e y a ra y a c a k tı.
A y n c a b u a r a d a eld e e ttiğ i b ilg ile r a r a
s ın d a d a şu n la rı z ik re d e b iliriz : O, b irço k
b itk in in ö ze llik le rin i v e d eğ işik ç e şitle rin i b i
lird i. B u n u n y a m sıra , d a v a r la r d a o lu şan h a s
ta lık la rı ve b u n la r ı te d a v i u su lle rin i öğren -
m işti. K a b ile le rin , d eve v e d iğ e r d a v a rla rı
n ın k e n d ile rin e a it old u ğu n u b ild ire n ç e ş it
li işa re tle ri olurdu. B u n la n d a bilm ekteyd i.
B ir h a y v a n ın tırn a ğ ı v e y a b a ş k a y e rin d e k i
b ir işa re tin e b a k tığ ı z a m a n h a n g i k ab iley e
a it oldu ğunu a n la r d ı.«
26
EMPERYALİZMİN KUZEY AFRİKA’YI
İŞGALİ
Hz. Ömer devrinden başlıyarak yavaş

yavaş İslam devletinin sınırlan içine katılan
Kuzey Afrika, tamamen İslamlaşmış ve İs
lâmî öylesine içine sindirmiş ki, bu dinin
kültür dili olan Arapçayı bile kendisine dil
olarak seçip bu kültür ve dini herşeyiyle be
nimsemişti.
Hz. Ömer devrinde Mısır ve kısmen Lib
ya fethedilmişti. Hz. Osman devrinde bu gün
kü Tunus sınırlarına kadar uzanan bölge
fethedilerek Islâm topraklarına katılmıştı.
27
T u n u s’ta n A tla s o k y a n u su n a k a d a r o la n k ı
sım la r d a d a h a s o n ra la rı m ü slü m a n la r t a
ra fın d a n fe th e d ile re k m ü slü m a n la ştın lm ış
v e bu g ü n e k a d a r d a h a lk m ü slü m an k alm ış
tır.
K u ze y A frik a , E m e v ile r z a m an ın d a d ev
le t m e rk e z i ile E n d ü lü s (İsp an y a) a ra sın d a
b ir k ö p rü g ö rev i yap m ıştı. B u r a la r , d a h a
s o n ra la rı A b b a sîle r, F â tim ile r, E y y u b ile r ve
M e m lu k lu la n n y ö n e tim in e girm işti. O n a ltm -
c ı a srın ilk y a rısın d a n b a ş la m a k ü z e re a s rın
so n u n a k a d a r ta m a m e n O sm an lı y ö n etim i
n e g ire n K u zey A frik a , ond oku zuncu a srın
so n u n a k a d a r d a tü m ü y le O sm a n lIla rla b ir
a r a d a olm uştu.
A n c a k A v ru p a em p eryalizm i, ond oku
zu n cu a s n n b aşın d an b a ş la m a k ü zere g ö
zün ü ku zey A frik a v e d iğ e r Islâ m ü lk e le ri
n e d ikm işti. N ih ay e t F ra n sız la r, 126 y ıl g ib i
u zu n b ir m ü d d et sö m ü rm e k ü z e re 1830 yı
lın d a C e z a y ir’i v e a rk a sın d a n 1881 yılın d a
T u n u s’u iş g a l e d erler. H alk, d in v e d ilind en
u z a k la ştırılır. E m p e ry a listle r z o rla in s a n la r ı
F r a n s ız la ş tın r v e o n la ra F ra n sız k ü ltü rü n ü
a ş ıla rla r.
A rk a sın d a n sö m ü rg eciliğ in u s ta s ı ve
a n a s ı o la n In g ilte re d e 1882 y ılın d a M ısır’ı iş
g a l eder. M ısır'ın işg a li ile y e tin m iy e n în g il-
28
Ömer Muhtar
te re 1896 y ılın d a S u d a n ’a d oğru uzan ır. D i

ğ e r t a r a fta n F r a n s a 1902 y ılın d a S u d a n 'ı iş
g a l eder.
A rtık A v ru p a e m p ery alizm in in İs la m ü l
k e le rin i ta m a m e n iş g a l e tm e y o lların ı a r a
d ığı h e r h a liy le b e lli olm uştu. H aliy le İslâm
ü lk esin in b ir p a rç a s ı d u ru m u n d a olan L ib
y a d a A v ru p ah e m p e ry a listle rce işg a l edil
m ek le k a r ş ı k a r ş ıy a g elm işti. O n la rın te k
h ed e fi d u ru m u nd ayd ı a rîık . B u b ölgen in do
ğ u su , b a tıs ı v e g ü n e y d oğusu ta m a m e n iş
g a l ed ilm iş bulu nuyordu .
A v ru p ah s ö m ü rg e cile r 1884 y ılın d a a k
d e ttik le ri B e rlin k o n fe ra n sın d a İsla m ü lk e
s in in K u zey A frik a b ö lg esin i k en d i a r a la
rın d a bö lü ştü rm ü şlerd i.
1881 y ılın d a T u n u s’u n v e 1882 ’de M ısır’
ın işg a l ed ilm esin d en s o n ra o rta d a k a la n ve
b ö lged e O sm a n lı y ö n etim in e b a ğ lı o la n ye
g â n e to p ra k p a rç a s ı o la ra k T ra b lu s g a rb v a r
dı. 1882 y ılın d an s o n ra L ib y a (T rab lu s-B in -
g a z i), h e r a n iş g a l ed ilm ek le k a r ş ı k a rşıy a
k alm ıştı. B u n u h e m O sm a n h la r h em d e y er
li h a lk sezm iş bu lu n u y o rd u . A n c a k ö m rü n ü n
son g ü n le rin e y a k la ş m ış o la n O sm a n lı d ev
le ti. K u ze y A frik a ’d a k i e n asi?- v e e n m ühim
to p ra k la rın ı göz g ö re g ö re İn g iliz ve F ra n -
s ız la ra k a p tırm ış bulu nu y ord u . S a ğ ı ve so
29
lu iş g a l e d ilen L ib y a b ö lg esin in de n a sıl ol

s a b u z o r g ü n le rle k a r ş ı k a r ş ıy a k a la c a ğ ın ı
b ild ik leri h a ld e o ra y ı iy ice ta h k im ö tm ek ve
b ir A v ru p alı d ev letin m u h te m e l işg a lin e k a r
şı k o ru y a b ilm e k iç in g e rek li ö n le m le ri a lm a
y a im k a n ı k a lm a m ıştı san ki.
B e r lin and laşm asın d an, s o n r a İta ly a ,
1902 de A v u stu ry a v e F r a n s a ile, 1904 de In
g ilte re ile v e 1909 d a d a R u sy a ile- ik ili and -
la ş m a la r im z a la y a ra k F r a n s a ’nın F a s; A v u s
tu ry a 'n ın B o sn a; İn g ilte r e ’n in M ısır ve R u s
y a ’n ın d a B o ğ a z la r m eselesin d ek i se rb e stç e
h a re k e tle rin e k a r şılık k e n d isin in de T ra b lu s
v e B in g a z i (L ib y a )’d a e şitç e b ir serb e stliğ e
sah ip o lm asın ı istem iş v e b u n u r a h a tlık la te
m in etm işti. B u d u ru m u O sm an lı d ev leti d a
h il b ü tü n d ü n y a sezm iş bulu nuyordu .
S u lta n II. A bd ü îh am id b u n a k a rşı b ir
h a y li p o litik ö n le m le rin y a n ısıra b ir sü rü a s
k e r i ö n lem de alm ış bulu nu y ord u . T ra b lu s ’a
v e B in g a z i’y e g ü çlü ve d ir â y e tli a s k e ri k u
m a n d a n la r gön d erilm iş, b u ra d a k i a s k e ri b ir
lik le r iy ice k u v v etlen d irilm işti. A y rıc a B in
g a z i v e ç ev re sin d e b u lu n a n S e n û s ile re de
s ila h d a ğ ıtıla ra k İta ly a ’y a k a r ş ı g a y e t gü ç
lü b ir b ö lg e h a lin e g e tirilm iş bulu nuyordu .
B u d u ru m H ak k ı P a ş a k a b in e s i k u ru lu n c a
y a k a d a r d ev am etm işti. A n c a k b u k a b in e
30
Ömer Muhtar
n in k u ru lm a sın d a n so n ra iz a h ı m ü m k ü n ol
m a y a n y a g a filc e y a d a k a sd i b a z ı tu h a f
d a v r a n ış la r g ö rü lm ey e b aşlan d ı. İta ly a ’n ın
bu iş g a l, n iy e tin in e n v eh im g ü n lerin d e R o
m a b ü y ü k e lçisi b u lu n a n H ak k ı P a ş a S a d a
r e t e (B a şb a k a n lık ) ta y in ed ilir. R o m a’d an
g e le n b u zaten, İta ly a ’n ın T ra b lu s g a rb h a k
k ın d a b esled iğ i em eld en h a b e rsiz o lm a sı n a
sıl m ü m k ü n o la b ilir?
1910 y ılı b a ş la rın d a n itib a re n İta ly a n
b asın ı İta ly a n h ü k ü m e tin in re s m e n T ra b lu s
işg a lin d e n söz e ttiğ in i y a zm ak tad ır. B a sın
da, İta ly a h ü k ü m e ti ta ra fın d a n O sm an lı dev
le ti aley h in d e k a m p a n y a açıld ığ ı b e lirtiliy o r
du. T ra b lu s ta b u lu n a n İta ly a n la r ın eziy et a l
tın d a o ld u k ların d an b ö lg en in eko n o m ik yön
d en b ir tü r lü g elişm ed iğin d en ve İta ly a 'n ın
a r tık b u n a ta h a m m ü l ed em iy eceğ in d en söz
ediliyord u. S a n k i İta ly a bu b ö lg ey e so n de
r e c e m e rh a m e t ed iy o r g ib iy d i... B u ra y ı iş
g a l e ttik te n s o n ra in s a n la r ı n a s ıl a cım a sız
c a yo k ettiğ i, çocu k , k a d ın v e ih tiy a r d em e
d en o n b in le rce in s a n ı n a s ıl öldü rdü ğü v eya
ö lü m e te rk e ttiğ i h e r h a ld e b ilin e n b ir h u
su stu r.
Bütün bunlara rağmen harbiye nazın
Mahmut Şevket Paşa, Trablus’taki askeri bir
liği alarak Yemen’e göndermiş ve orada bu
31
lunan cephane ve mühimmatın büyüle bir

kısmmı da İstanbul’a getirterek orayı tama
men müdafaasız bıraktığı hayret edilecek bir
tavırdır. Bunlar yetmiyormuş gibi Mahmud
Şevket Paşa, Trablusgarb vali ve kumandanı
Müşir İbrahim Paşa’yı da görevinden alarak
bölge tamamen valisiz ve kumandamız bıra
kılmıştı. Sadrazam Hakkı Paşa ve onun har
biye n azın Mahmut Şevket Paşa’nın bu affe
dilmez tavırlarının, güya İtalya ile mesele çı
kartmamak (!) gerekçesiyle yapümakta ol
duğundan sözedilir.
B u fır s a tı h e m e n k u lla n m a k istiy e n İta l
y a , 23 E y lü l 1911 d e O sm a n lı d ev letin e bir
n o ta v e rir. Sö zd e O sm an lı h ü k ü m e ti T r a b
lu s’a a s k e r s e v k iy a tı y a p a ra k o ra d a k i İtal-
y a n la n b a sk ı a ltm a alm ak tay m ış. B u n o ta
d an b eş g ü n s o n ra İta ly a v erd iğ i y irm id ö rt
s a a tlik b ir ü ltim a to m la T ra b lu s v e B in g a z i’-
n in h em en ta h liy e e d ile re k te slim edilm esi
n i istem işti. O sm an lı h ü k ü m e ti v erd iğ i c e
v a p ta İta ly a 'n ın b ü tü n id d iaların ı red d ed e
r e k b a z ı ta v iz le r v e rm e c ih e tin e gitm işti.
T ra b lu s 'u ask e rsiz, m ü h im m atsız, v alisiz ve
k u m a n d a n s a b ıra k a n H a k k ı P a ş a k a b in e si,
İta ly a n la r a b ir ta k ım im tiy a z la r v e re re k d u
ru m u k u rta rm a y a çalışıyord u . B u n a ra ğ m e n
İta ly a 29 E ylül 1 9 l l ’d e O sm an lı d ev letin e
32
Ömer Muhtar
k a r ş ı T ra b lu s ve B in g a z i’d e sa v a ş ila n etm iş

bulu nuyordu .
1882 M ısır işg a lin d e n 1911 L ib y a işg a li

n e k a d a r s ü re n b u d ev re g e rç e k te n z o r b ir
b e k le y iş d önem idir. Y a k la ş ık o tu z yıl sü re n
b u d ev re, Ö m e r M u h ta r’ın ta m o lg u n laşıp
iy ice y e tiştiğ i b ir devred ir.
1895 y ılı d o lay ların d a, C eb elü ’l-A h d ar

(Y e şild a ğ )'d a U beyd k a b ile sin in ön cü lü ğ ü
n ü y ap tığ ı e l-K u su r m ed resesi yen i k u ru l
m u ş bu lu n u y o rd u . Ö m e r M u h ta r’m d a bu
d ev red e bölged e h a y li g ü çlü b ir n ü fu z a s a
h ip old u ğu n u ve h a r e k e tin k ü ltü r v e siy asî
ö rg ü tlen m e sin e b ir zem in h azırlam ış b u lu n
d u ğ u n u görü yoru z. U beyd k a b ile si, in a d ı v e
s e rtliğ i ile tan ın m ış b ir k a b ile olup bölgede
b ir h u zu rsu zlu ğ u n k o p m asm a se b e b o la b i
lird i. B u n u n iç in Ö m e r M u h tar, b ö lg en in
Önemli sa y ıla b ile ce k b ir k ısm ın d a h a y li g ü ç
lü b ir n ü fû z a sah ip oldu ğu iç in U b eyd k a b i
le siy le de iy i b ir d iy alo ğ k u rm u ş v e Y eşil-
d a ğ ’ın h u zu r v e istik ra r ın ı sa ğ la m ıştı. Ö m er
M u h ta r b u g a y e t gü çlü o la n U beyd k a b ile
s in e n ü fü z edip o n la n d a y a n ın a a lm a k la
Y e şild a ğ ’d a n S u d a n v e Ç ad ’a k a d a rk i top
r a k la n için e a la n g ü çlü b ir s iy a si v e a s k e ri
b ölg e k u rm u ş oldu. İle rd e k i cih a d h a r e k e
33
tin d e bu b ö lg e n in o y n a y a ca ğ ı ro l g a y e t bü
y ü k o la ca k tır.
1899 yılanda K u fr a 'd a n S u d a n ’a d oğru
h a r e k e t edip k en d isin e y e rle şe b ile ce ğ i bir
y e r a n y a n M ehd i e s-S e n û sî’n in e n ile ri g e
len m ü rid le rin d e n b iri de Ö m e r M uh tar'd ı.
O sıralarda doğu ve orta Sudan’ın Fran

sızların işgali altında bulunması, Ömer Muh-
tar'ın bu el-Kufra bölgesinden başlayıp Ye-
şildağ'a kadar yayılan mıntıkada gayet kök
lü askeri ve siyasi bir harekâtın temelleri
ni atmasına ve ileriye dönük faaliyetlerde
bulunmasma sebeb olmuştu.
B u d önem de ik i e m p e ry a list A v ru p a ü l
k e si o la n İn g ilte r e ve F r a n s a b ü tü n h ilele
rin i k u lla n a r a k tü m g ü çle riy le h e r b iri o rta
A fr ik a ’y a d oğru k a y m a k istiy o rd u . O rta ve
K u zey A frik a a ra s ın d a gidip g e le n tic a r e t
k a file le rin in b u lu şm a y e ri o la n doğu L ib y a
o s ır a la r d a ö n e m li b ir b ö lg e sayılırd ı. B u
m ın tık a S u d a n ile d iğ e r A frik a ü lk e le rin i
k ü ltü re l a çıd a n b irb irin e b a ğ lıy o r ve a ra d a
b ir kö p rü g ö rev i yapıyordu. A y n c a b u dö
n em d e S e n û si h a re k e tin in e tk in liğ i b ir h a y
li gü çlü yd ü. S e n û s i m e d re se v e te k k e le ri b ü
tü n bu b ö lgelerd e k u ru lm u ş ilm i b ir e r m e r
k e z h a lin e gelm işlerd i. 1895 y ılın d a In g ilte
34
Ömer Muhtar
r e ve F r a n s a a ra s ın d a y a p ıla n a n la ş m a ge
re ğ in c e A frik a ’y ı k e n d i a ra la rın d a p a y la ş
m ışlard ı. B u n a g ö re F r a n s a , k en d in e d üşen
p ay ı a lm a k iç in b ir h a y li s ü ra tli d a v ra n ıy o r
du. B u n u n iç in 1898-1899 y ılla rın d a F ra n s a ,
S e n û s ile rin k u rd u k la rı m ed rese v e te k k e le ri
y ık m an ın v e o n la n ta m a m e n o rta d a n k a l
d ırm an ın y o llarım a ra m a k ta y d ı. Z ira o n la
r ın L ib y ay ı işg a lle rin e k a r ş ı a n c a k b u r a la
rın b a ş k a ld ıra ca ğ ın ı b iliy o rlard ı.
Ö m e r M u h tar, İsla m m y a y ılm a sı ve
F ra n sız işg a lin in d u rd u ru lm ası için g irişile n
cih ad h a re k e tin e k a tıla n la n n ile r i g e le n le ri
a ra sın d a k i y e r in i alm ıştı. B u a ra d a K elek
m ed rese v e te k k e s i şey h liğ in e a ta n m a sı k a
r a r la ş tırıla n Ö m er M u h ta r, h e m en görev in e
b a ş lıy a ra k F ra n s ız la rın b ö lgeye sız m a m a la
r ı iç in g e re k li ç a lış m a la rı y a p m a ğ a b a ş la
m ış v e b u iş iç in k o lla n sıvam ıştı.
A n c a k ku zeyd e d a h a önem li g ö rev ler

de onu bekliyord u. 1902 yılın d a M ehd i es-S e-
n û si’n in y e rin e g e tirile n Sey y id A h m ed eş-
Ş e rif, Ö m er M u h ta r’ı e l-K u su r m ed rese ve
te k k esin in şey h liğ in i d eru h te e tm e k ü zere
1906 yılın da d av e t ed er. A n c a k on u n K elek
şeh rin d en a y rılm a sın d a n k ıs a b ir m üddet
s o n ra F r a n s ız la r b u r a la n iş g a l ed erler.
35
Ömer Muhtar, bu el-Kusur’daki görevi

sırasında bir hayli nüfuz elde eder. Hatta
Osmanlı yönetimi, kabilelerin vergilerini top
lama görevini yerine getirmesini Ömer Muh-
tar’dan rica eder.
Ö m e r M u h tar, e l-K u su r m e d re se ve te k
k e si şey h liğ in i 1911 y ılın a k a d a r sü rd ü rü r.
B u a r a d a e m p e ry a list Ita ly a n la r 1911 yılı
E k im a y ın d a U b y a ’y ı işg a le b a ş la rla r. İşte o
za m a n d a Ö m er M u h ta r’ın h a y a tın d a yep
yen i b ir dönem b a şla r.
İta ly a n d o n an m ası 1 E k im 1911'de s a h il

b o y u n ca b i r a b lu k a ila n edince, 2 E kim d e
ÎÜısır’a e g em en b u lu n a n İn g iliz h ü k ü m eti.
R o m a b ü y ü k elçiliğ i a ra c ılığ ıy la İta ly a n h ü
k ü m e tin e T ra b lu s v e B in g a z i’n in işg al edil
m esi h u su su n d a ta ra fs ız k a la c a ğ ın ı bild irir.
3 ve 4 E k im g ü n le ri İta ly a n la r , T ra b lu s’u
şid d etli b ir top a te şin e tu ta r a k şeh ird e b u
lu n a n g a y e t az v e önem siz O sm an lı ku v vet
le rin i şe h ri terk ed ip iç e riy e çek ilm ey e zor
la r la r . 4 E k im g ü n ü k a r a y a ç ık a n İta ly a n
b ir lik le r i H aroîd iy e ta b y a s ın ı işg a l ed erler.
E rte si g ü n 1700 D eniz p iyad esi d e ş e h re gi
re re k b u r a d a b u lu n a n Y a h u d ile rin yard ım
la rıy la m a h a lle le re d ağ ılırlar. A y n ı şek ild e
4 E k im Ç a rşa m b a g ü n ü T o b ru k işg a l ed ilir.
36
Ömer Muhtar
13 E k im ’d e D e m e , 18 E k im v e 20 E k im gü
nü d e B in g a z i İta ly a n çizm e le riy le k irle tilir
K a n u n î S u lta n S ü le y m a n zam an ın d an
b e ri 360 y ıld ır O sm a n lIla rla b ir a r a d a k a r
d eşçe y a şa m ış b u lu n a n L ib y a m ü slü m an la-
n a r t ık İta ly a n h a k im iy e tin e g irm iş b u lu
n u y orlard ı.
îta ly a n la r L ib y a s a h ille rin e ç ık a rtm a y a
p a r a k b ö lg ey i re s m e n işg a l e ttik le ri sırad a
Ö m e r M u h ta r, C eb elu ’l-a h d a r (Y eşild ağ ) ’da
d eğild i. O g ü n lerd e S e n û s ı m ed reselerin d e
k i b azı e ğ itim v e öğ retim p ro g ra m la rım Sey-
yid A hm ed e ş-Ş e rif’le g ö rü şm ek ü zere şe y
h in z iy a re tin e gitm işti. İşg a l gü n lerin d e
Ö m e r M u h ta r’ın k e sin o la ra k n ere d e b u lu n
d uğu h u su su n d a b ilg i v e re n a ra ş tırm a la r d e
ğ işik r iv a y e tle r k ay d ed erler. G e n ellik le on u n
o s ıra la rd a e l-K u fra ’d a bu lu n d u ğu söy len ir.
İta ly a 'n ın L ib y a'y ı işg a li ü zerin e S e n û si
h a re k e tin in o g ü n k ü y ö n etic isi o la n Seyyid
A h m ed e ş-Ş e rif, h e m e n h a r e k e tin ile ri g e
le n le rin i to p la y a ra k d u ru m u g ö rü şü rle r. İta l-
y a n la r ’m b u işg a lin e k a r ş ı k o y m a k v e on la
rı te k r a r g eld ik le ri y e re g e ri gö n d erm ek için
g ö rü şm e ler a çılır. F a k a t g e n e l h a v a ve se-
n ü sile rin t a v n İta ly a g ib i gü çlü b ir A v ru
p ah d ev lete k a r ş ı k o y m anın m ü m k ü n ola-
m ıy a ca ğ ı istik a m e tin d e idi. E lle rin d e y e te
37
rin c e s ila h b u lu n m ad ığ ın ı v e b ö y le g ü çlü b ir

e m p e ry a list d ev letle sa v a şm a n ın k o la y b ir
şe y o lm a y a c a ğ ım ile ri s ü re r v e h a tta O sm an
lI d ev leti g ib i e sk i ve gü çlü b ir d ev letin bile
L ib y a 'y ı gözden ç ık a rm a p a h a s ın a d a o lsa
İta ly a ’y a k a r ş ı k o y m a k ta n a c iz b ir d u ru m
d a oldu ğu söz k o n u su edilir.
S u lta n D. A b d u lh am id ’in ta h ta g e ç işin
d en b u y a n a O sm an lı d ev leti h e m en hem en
h iç to p ra k k a y b e tm e m iş v e m ü stem lek ecile-
r e k a r ş ı ra h a tlık la d iren m işti. A n c a k bu g ü ç
lü şah siy etin , b a tı h a y ra m ve b a tı ile işb ir
liğ in e g irişe n İttih a d ve T e ra k k ic ile r in fitn e
ve h ile le riy le ta h tta n u z a k la ştırılm a sı ü ze ri
n e 1908 y ılın d an so n ra ta m a m e n za y ıfla m a
y a y ü z tu tm u ş o la n d evlet, 1911 y ılın d a Kuzey
A frik a ’d ak i to p ra k la n ılın son p a rç a s ı olan
L ib y a ’y ı d a İta ly a n e m p e ry a listle rin e k a p tır
m ış duru m d ayd ı. Ita ly a n la r a k a r ş ı bazı k a r
şı k o y m a la r o lm u şsa d a m a a le se f z a y ıf k a l
m ış ve L ib y a ken d i k a d e rin e te rk ed ilm işti.
H ü k ü m et b u k o n u d a b ir şey y a p m a y a pek
n iy etli değildi. A n c a k L ib y a 'n ın İta ly a n la r
ta ra fın d a n işg a l ed ildiğini d u y an b ir çok
g en ç su bay, T u n u s v e M ısır y o lu y la hem en
cep h eye k oşm u ş v e o ra d a k i O sm an lı k u v
v e tle rin in b a şm a g e ç e re k y e r li h a lk ın da
oluştu rd uğu m ilis le rle b irlik te s a v a ş a h azır-
38
Ömer Muhtar
Ianmışlardı. Enver Paşa hatıratında şıınlan

kaydeder:
«Trablus, artık kaybolmuş sayılar. Buna
rağmen neden gidiyorum? Bütün müslüman
dünyasının bizden beklediği bir vazifeyi ye
rine getirmek için gidiyorum... Bu satırları
mı hareketten hemen evvel yazmaktayım...
Hareketimi bir kaç insan dışında kimse bil
miyor. Zor ve m ükâfat beklenilmeyecek bir
vazife karşısında olduğum için içim sakin...»
Enver Paşa ve bazı subaylar, gerçekten
Libya’yı İtalyanların elinden kurtarmak ve
İslâmî hüviyetine kavuşturmak endişesiyle
oraya varmışlardı. Ancak batılı emperyalist
lerin Osmanlı devletini paylaşma ve tama
men ortadan kaldırma arzulan doruğuna
varmış bir dönemdi bu dönem. Trablus ve
Bingazi’nin işgal edilmesinden çok kısa bir
süre sonra Balkan savaşı kopmuş ve batı
Trakya’daki birçok şehrimizi bu arada kay
betmiş bulunuyorduk. Bu arada bir kısmı
Mısır, bir kısmı da Tunus yoluyla Libya’ya
varan Osmanlı subaylan, Enver Paşa’mn
kumandası altında cephelere dağılmış ve
mücahidiere katılmışlardı. Osmanlı subayla
rından bazılan da Ömer Muhtar’m bulundu
ğu «Benine» cephesine gelmişlerdi. Bingazi
çevresindeki mücahid ve Osmanlı askerleri
39
n e k u m a n d a n o la r a k d a A ziz A li el-M ısrî v e i

yard ım cısı S ü le y m a n e l-A sk e rî ta y in edil- 1
m işlerd i. O sm a n lı a s k e rle ri k u m an d am o la
r a k b u cep h ey e g e le n A ziz A li el-M ısri ile
Ö m e r M u h ta r a ra s ın d a b ir h a y li ile ri sev i
y e d e d o stlu k k u ru lm u ş v e a ra la r ın d a son. de
re c e sa m im i b ir ilişk i m e y d a n a g elm işti.
O sm anlı s u b a y la rı ile Ö m e r M u h ta r k u
m an d asın d ak i m ü slü m a n m ü ca h id le r İta l
y a n e m p e ry a listle rin e k a r ş ı şid d etle k a rşı
ko y u y or ve o n la n sa h ild e sık ıştırd ık ları g i
bi b a z e n d e çö le d o ğ ru ç ek ip o ra d a yo k e t
m ey e çalışıy o rlard ı. G e rçe k te n İta ly a n k u v
v e tle ri b ir k a ç d efa, ü s tü n s ila h v e te çh iz a t
la rın a ra ğ m e n , m ü ca h id le re yen ilm iş v e m o
ra lle r i b ir h a y li bozulm u ştu . B u sa v a şla rd a
m ü ca h id le rin İslâ m î in a n ç ve v a ta n sev g i- ’
sin d en k a y n a k la n a n b u ş a n lı d iren m e lerin i •
g ö re n İta ly a n la r, o n la n m a n e n y ık m a yol- .
la n n ı a n y o rla rd ı. B u n u n için . İta ly a n la r cep
hey e, d u rm ad an A v ru p a lıla n n v e b ilh a ssa
B u lg a rla rın B a lk a n la rd a b irç o k O sm an lı şeh
rin i istila e ttik le rin i ve b u ra d a in s a n la r ı a c ı
m a sız ca öld ü rd ü k lerin i y a z a n g a z e te le r atıp
du ru yorlard ı.
B in g â z i v e D e m e a ra sın d a sa h ild e n b i
r a z iç e rile r e d oğru k a ra rg a h ın ı k u rm u ş bu
40
Ömer Muhtar
lunan Enver Paşa sürekli olarak mücahid-

lerle işbirliği halinde ve onlarla iç içedir.
Müslüman LibyalIlar tamamen savaş niza
mına uymaya başlamış ve eğitilmiş birer as
k er olarak görevlerine sadakatle devam edi
yorlardı. Hatta kadınlar bile mangalarda
görev alıyor ve şehid oluyorlardı.
Böylece günler bir çöl savaşınm son de
rece elim ve zor şartlan içinde sürüp git
mekteydi. Kimileri şehid oluyor, kalanlar da
yılmadan savaşıyorlardı.
Balkan savaşının elem ve şiddeti ve ar
kasından Birinci Dünya savaşma zorla so
kulan Osmanlı devletinin çeşitli cephelerde
savaşmak zorunda kalması üzerine merkez
den uzak olan Trablus ve Bingazi’yi müda
fa a etmek bir hayli zor olmuştu. Bunun için
Libya'nın müdafaa edilmesi yerli müslüman
halka bırakıldı.
Aslmda Osmanlı devleti, Libya'yı böyle
kolay kolay elden bırakmış değildi. Ancak
son derece müşkil bir duruma düşmüştü.
Gerçekten Osmanlı Devletinin topraklannı
savunabilecek gücü kalmamıştı sanki. İtal-
yanlar Trablus ve Bingazi’nin işgalinden he
men sonra oniki adaya da asker çıkarmış ve
h atta Çanakkale boğazına kadar dayanıp İs
tanbul’u tehdid etmiş bulunuyordu. Diğer
41
ta r a f ta n B a lk a n s a v a şı b ü tü n şid detiyle s ü r
m ek te idi.
B u n u n için O sm an lı h ü k ü m eti, T ra b lu s
m ese le sin i is te r iste m e z b itirm e k zo ru n d a
k alm ış bu lu n u y o rd u . O sm a n lı v e İta ly a n
d ip lo m a tla rı İsv içre 'n in L ozan k e n tin e y ak ın
o la n O u ch y (U ş ı)’d e 18 E kim 1912 ta rih in
de b ir a r a y a g elip b ir m u ah ed e im z a la rla r.
Z or g ü n lerd e im za la n a n b u U şi a n la şm a sı
O sm a n lıla r için tü m L ib y a 'n ın ta m a m e n el
d en çık m a sı d em ekti. B u n a k a r şılık İta ly a n
la r o n iki a d a y ı b o ş a lta c a k v e O sm an lIlara
te k r a r g e ri ia d e ed ecekti. F a k a t o g ü n lerd e
Y u n a n d o n an m asın ın E g e d enizind e h a r e k â
ta geçm esin d en d olay ı sözde o n ik i ad ay ı Y u
n a n lıla ra k a r ş ı k o ru d u k larım ifa d e ed en İta l
y a n la r, b u r a la r ı bo şaltm am ış v e son u n d a Y u
n a n lıla r a teslim e tm işti. O u ch y an d laşm a-
sın d an m em n u n o lm a y a n O sm an lı su b a y la
r ı cep h ed ek i y e rle rin i te rk e tm e d e n ö n ce el
lerin d e b u lu n d u rd u k ları b ü tü n s ila h la n , y i
y e ce k le ri, ve h e r şey lerin i sa v a ş ın d evam ını
sa ğ la m a y a ç a lış a n L ib y a lı m ü slü m a n m ü ca-
h id lere b ırak m ışlard ı. A y n ı şek ild e g e rek
T ra b lu s 'ta g e re k B in g a z i, C eb elü ’l-a h d a r ve
B a r k a 'd a b azı g ö n ü llü s u b a y la r kalm ış ve
cih a d a d ev am etm işlerd i. E n v e r P a şa , B a lk a n
sa v a şm a k a tılm a k için cep h ed en ayrılma-^"
Ömer Muhtar
d a n ö n ce O sm an lı su b ay ı rü tb e s in i ta şıy a n
A ziz A li e l-M ısrî'y i ve y ard ım cılarım , Sey y id
A h m ed e ş-Ş e rif’in de u y gu n g ö rm esi ü ze ri
n e, k e n d i y e rin e b ır a k a r a k o ra d a n ay rılm ış
tı. 1921 y ılı K kim a y ın ın ü ç ü n cü h a fta s ın d a
C a ğ b u b ’d a y a p ıla n b ir to p lan tıd a g e n el k o
m u ta n lığ a S e y y id A h m ed e ş-Ş e rif g e tirilm iş
bulunuyordu.
Böylece Seyyid Ahmed eş-Şerif, Aziz Ali
el-Mısri ve Ömer Muhtar bütün güçleriyle
İtalyan emperyalizmine karşı koymak için
savaşın devam etmesini sağlamış bulunu
yorlardı.
Müslümanların o günkü liderleri duru
munda olan Senûsilerin başında bulunan
Seyyid Ahmed eş-Şerif, mutlaka düşmana
karşı koymak, din ve vatanı savunmak ge
rektiğini ileri sürer. Böyle bir müdafaa sa
vaşma girişmek, çok basit ve iptidai silah
larla da olsa mutlaka gereklidir ve kaçınıl
maz bir durumdur diyordu.
İşte bunun üzerine Seyyid Ahmed eş-
Şerif cihad ilan edip bütün medrese ve Tek
ke şeyhlerine genelge gönderir. Seyyid Ah
med, bütün şeyhleri cihada davet edip bu
konuda gereken bilgi ve emirleri onlara ulaş
tırarak böyle bir dîni göreve katılmaları
için onlan teşvik ediyordu. Hangi yol ve im
43
k a n la r la o lu rs a olsu n d ü şm a n a k a r ş ı ko y
m a k o n la rla sa v a şm a k g e re k tiğ in i v e b izzat
k en d isin in d e b u m ü cad eley e girip sa v a ş a
c a ğ ın ı İfad e etm ektey d i. B öyle b ir sa v a ş ve
m ü cad eled en k a ç m a k îta ly a n la r a d estek a n
la m ın a g e le ce ğ in i b ild ire n S e y y id A hm ed eş-
Ş e rif, b ü tü n im k a n la rım b u y o la harcam ayla
b aşlad ı. Ö m e r M u h ta r d a b u g e n e lg e le ri a la
r a k b ü tü n ş e h ir v e k a s a b a la r ı d olaşıp m ed
re s e ve te k k ed e k i a lim ve h o c a la r a ile tm e k
te ve o n la n c ih a d a d av e t e tm e k te idi.
44
CİHAD'IN BAŞLAMASI VE ÖMER
MUHTAR IN LİDERLİĞİ
D a h a ö n ce b e lirttiğ im iz g ib i İta ly a n la r
25 Ş e v v a l (20 E k im ) 1911 ta rih in d e B in g a -
zi’y i iş g a l e tm işti. E m p e ry a listle rin L ib y a ’y a
g irişle rin d e n y a k la ş ık b ir a y so n ra B in g a z i’-
n in g ü n ey lerin d e S e lâ v î d en ile n y erd e m ü -
c a h id le rle a ra la r ın d a ilk ç a tışm a m e y d an a
g e lir. B u ç a tışm a Ö m e r M ü h ta r’ın İta ly a n -
la r a k a r ş ı y a p tığ ı i lk çatışm ad ır.
Ö m e r M u h ta r b u a r a d a m ü sîü m a n la n
cih a d a d a v e t e d en ç eşitli fa a liy e tle r e g iriş
m işti. O, ilk g ö rü şm elerin d en b irin i B in g azi
45
medresesi şeyhi Ahmed el-İsâvî ile yapmış

ve ondan işgalcilerin, şehre girişleri ve yap
tıkları zulümlerle ilgili olarak bilgi almıştı.
Sonra Ubeyd aşireti ileri gelenleriyle görü
şüp onların da savaşa ve düşmana karşı oluş
turulan cihad hareketine katılmalarını iste
mişti. El-Kusur medresesine bağlı olan Ubeyd
aşiretinin eli silah tutan bütün ferdleri si
lahlandırılarak tam teşkilatlandırıldılar. Bu
aşiret bütün asker ve imkanlarıyla. Ömer
Muhtar’m emrine girmişti.
Yaklaşık bin kadar mücahid toplanmış
ve Ömer Muhtar’m kumandasına girip ci
hada. tam hazır bir vaziyet almışlardı. O gün
lerde kurban bayramı hayli yakındı. Üç gün
sonra bayramdı. Fakat Ömer M uhtar’m ül
kesinin AvrupalI emperyalistlerin işgalci çiz
meleri altına girdiği böyle ızdıraph günler
de bayram sevinci yaşaması mümkün müy
dü? Hatınna ne bayram ne ailesi ne de ço
luk çocuğu gelmiş hemen yanındaki bu bin
kadar silah arkadaşıyla cihad meydanına,
cepheye hareket etmişti. Bir kaç cephede
oluşturulan savunma kuvvetlerinin toplan
dığı cephelerden biri de «Benîne» cephesi idi.
Ömer Muhtar ve arkadaşları bu cephede bir
araya geldiler.
46
Ömer Muhtar
Ö m er M u h ta r s ila h a rk a d a ş la rıy la b ir

lik te b a y ra m ı y o ld a geçird i. K u rb a n b a y r a
m ı o lm ası m ü n a se b etiy le k e sile n k u rb a n la
r a . tü m ü Ö m e r M u h ta r’ın bağ ışlam asıy la
g e rçe k le şti.
M ü cah id ler b ü y ü k b ir h e y e c a n la B en in e
cep h e sin e v a rd ıla r. Ö m e r M u h ta r sü rek li
o la ra k o n la n c ih a d a te şv ik ediyor, cih ad ın
an lam ım , şe h a d e tin önem ini A llah yolu n d a
sav aşm an ın fa z ile tin i a n la tıp o n la rın r u h la
r ım v e m a n e v i y ö n lerin i d iri tu tm a y a ç a lı
şıyordu. F e v k alâd e b ir a z im ve d iren m e gü
c ü n e sah ip o la n Ö m e r M u h ta r ş a h si d a v ra
n ış v e y aşa y ışıy la m ü cah id lere, k e n d ilerin
d en k a t k a t ü s tü n o la n v e ta m tezh izatlı d üş
m a n a k a r ş ı s a v a ş m a k o n u su n d a iyi b ir Ör
n e k te şk il ediyordu. Ü lk e n in d ö rt b ir y a n ın
d an ak ıp g e le n v e d iren m e lere k a tıla n m ü
ca h id le r, y a k la şık se k s e n b in c iv a rın d a ol-_
duğu sö y len e n İ ta ly a n la r a k a r ş ı elle rin d e k i
so n d e r e c e îEkel s a v a ş a le tle riy le s a v a ş m a y a
b a ş la rla r.
M ü c a h id le r ç e ş itli k a r a r g â h la r d a m ev-
z ile n e re k d ü şm a n a k a r ş ı h ü cu m la r te rtip
ed ip o n la n sık ıştırıy o r v e g e c e b a s k ın la n y a
pıyorlardı.
Ö m er M u h tar, b ir y a n d a n ü lk ey i, m ü ca-
hid sila h a rk a d a ş la rı ile işg a l ed en İta ly a n -
47
Dr. Ahmed Ağırafcça
lara karşı savunurken, diğer taraftan da fır

sat buldukça halk arasına dalıp onların ci
had hareketine katılmalarım, mücahidlere
yardımcı olmalarını isteyip onlara gerekli
bilgileri vererek İslâm’ın bu husustaki emir
lerini anlatıyordu. Müslüman halkın heye
canla ülke savunmasına katılması da Ömer
Muhtar'ın maneviyatını yükseltiyir ve oriu
bu harekâta daha çok bağlıyordu. Bu durum
İtalyanlara karşı yer yer direnen Osmanlı
kuvvetlerine yardımcı olup onlann da mane
viyatlarını kuvvetlendiriyordu.
İtalyanların, Trablus ve Bingazi’yi işgal
etmelerinden hemen sonra onlara karşı di
renmeye ve onları ülkeden atmaya çalışan
Osmanlı kuvvetleri, ilk işgal gününden be
ri yerli müslüman halkın desteğini görmüş
tü. Ömer Muhtar’m bu desteğin sağlanma
sında oynadığı rol, tarihte unutulmayacak
ve gerçekten altın harflerle yazılması gere
ken harikulade bir rol idi. Osmanlı kuvvet
lerine yapılan bu yerli yardım ve destek, Lib-
yahlarm cihad anlayışım ve Osmanlı yöne
ticileriyle yüz yıllarca bir arada yaşadıkla
rı sürede asla bir anlaşmazlığa düşmedikle
rini ortaya koymaktadır. Gerek Ömer Muh
ta r ve gerekse diğer ileri gelen kumandan
lar, Osmanlı kuvvetlerine bu yerli desteği
46
Ömer Muhtar
sağlarken İslâm ümmetinin topraklarından

bir parçasının Avrupah emperyalistlerce iş
gal edilmesi üzerine yapılması gereken bir
cihad hareketini gerçekleştirmenin farziye-
tine inandıklarından dolayı yaptzklan şüp
hesizdir.
İtalyanlar, güçlü ve teçhizattı ordularla

Trablus ve Bingazi’ye girdikleri halde uzun
müddet sahilden ayrılamamış ve iç tarafla
ra bir türlü girememişlerdi. Osmanlı kuvvet
leri ile Senûsi cihad hareketinin ileri gelen
lerinden biri olan Ömer Muhtar’ın direnme
leri gayet asaletli bir İslâmî direnmeydi. Bü
tün bunlar bize Ömer Muhtar’m ilk günler
den beri cihad hareketine katıldığım göster
mektedir. O, ilk çıkışında da bir kumandan
rolü ile ortaya çıkmıştı. Cihad hareketinde
» ortaya koyduğu askerî dehâsıyla Ömer Muh
tar, İtaJyanlara karşı girişilen savaşlarda
Osmanlı subaylarının dikkatini çekmiş ve
büyük takdirlerini toplamıştı. Muhammed
el-Ahdar el-İsâvî’nin hatıralarında yazdığı
gibi Ömer Muhtar’ın ortaya koyduğu askeri
dehası sanki onun b ir harp okulunda mü
kemmel bir eğitim görmüş üstün meziyet ve
kabiliyetlere sahip b ir subay olduğunu ha
tırlatıyordu.
49
Ömer Muhtar’ı bu zalim İtalyanlara

karşı savaşmaya .sürükleyen duygu, dini
inanç ve bu inanem gereği olan cihad anla
yışının kazandırdığı asil duyguydu. Ülkesi
işgal edilmiş, camileri ibadete kapanmış ve
bu camilerin hemen yambaşlarmda çan ses
lerinin eksik olmadığı şirk inancıyla dolup
taşan kiliseler yükselmeye başlamıştı. Bîn-
gazi’nin kutsal inançla beslenen müessesele-
ri ve bu müesseselerin bulunduğu binalar
artık kadehlerin kaldırıldığı, fısk ve fücurun
işlendiği, kokteyl ve baloların tertip edildi
ği yerler haline gelmişti. Böyle bir durum
da cihada çıkmamanın müslümanca bir ta
vır olamıyacağma inandığı için Ömer Muh
ta r silaha sarılmış ve müslümanlan da bu
nun için teşvik etmişti. Ancak bu anlayış
ve ruhla emperyalistlerin İslam ülkesinden
kovulabileceğine, İslam’a ve İslam inancına
sahip çıkmakla emperyalizmin yalnız asker
leriyle değil, kültürüyle de kovulabileceğine
inanıyordu.
İşte Libya’daki cihad hareketi bu ruhla
işgalci kuvvetleri geri atmaya çalışmış ve
bunu hedef edinmişti. Zira Libyalı müslüman
halk ya bütün hayatı boyunca İtalyanların
egemenliği altında İnleyecek y a da şeref ve
izzetle ölüme gidip vatanım ve milletini öz
50
Ömer Muhtar
gürlüğüne kavuşturacaktı. Vatanı ve dini

koruma düşüncesi, müslüman LibyalInın zih
ninde sadece bir düşünce olarak yer almı
yordu. Gerçek bir inanç halinde bütün kabi
lelerin severek ve iştiyakla katıldıkları bir ci
had hareketi anlamını taşıyordu. Libyalılar,
bu işgal hareketinin bizzat kendi şahıslarına
ve üzerinde yaşadıkları topraklara yönelik
olduğumu görmüşlerdi. Bunun için kendi va
tan ve özgürlüklerini korumaları gerekirdi.
Vatanlarını korumak için cihada atılmış bu
insanlara «el-muhafızziyye» (koruyucular-
muhafızlar, müdafi’ler) diye isim verilmek
teydi. Bu koruma, dini, vatanı, halkı ve ma
lı düşmana karşı konuna hareketi idi.
Dine olan bağlılık ona olan sevgi ve
onun yolunda feda olma anlayışı tarih bo
yunca bütün müslümanlann hayatmda
önemli bir mevki işgal eder, işte tarihin bu
diliminde de müslüman Libya halkı bütün
dini hamiyetiyle bu savaşı bir cihad hare
ketine dönüştürmüş ve insanları bunun için
cephelerde toplamıştı.
Bu cihad hareketinin halka mal edilme
sinde senûsî medrese şeyhlerinin rolleri ger
çekten büyüktü. Başta Şeyh Seyyid Ahmed
eş-Şerif ve Ömer Muhtar gibileri olmak üze
re bütün Senûsi şeyhleri bu hareket içinde
51
b ü y ü k b i r r o l o y n a m ış la r d ı. S e n û s i h a r e k e t
v e t a r i k a t ın ın y a n ı s ır a o n a ltın c ı a s n n b a
ş ın d a n beri. K u z e y v e B a t ı A fr ik a n m İs la m
la ş m a s ın d a b ü y ü k r o l o y n a m ış o la n t a r i k a t
l a r a r a s ın d a K a d iriy y e , Ş a z e liy y e , T ic â n iy y e
v e îs â v iy y e t a r i k a t l a r ın ı z ik re d e b iliriz .
A n c a k h a ç lı z ih n iy e tin in k o y u m ü m e s
s ille r in d e n b ir i o la n e m p e r y a lis t İ ta ly a n la r ın
L ib y a ’y ı iş g a lle r in e k a r ş ı a s il b i r lc ih a d ~ h a -
rftkfttin m e n ş e r e fli lid e r le r i S e n û s ile rd i. H a
r e k e tin o g ü n k ü lid e r i S e y y id A h m e d e ş -Ş e -
r i f b ü tü n k a b ile v e a ş ir e t le r e y a z d ığ ı b ir
m e k tu b u n d a ş u n la r ı sö y lü y o rd u .
«A ziz v e c e b b a r o la n A lla h ’a h a m -
d ed erim .
D in i a z iz k ılıp y a y a n A lla h ’ın R e -

s û lu n e â l v e a s h a b ın a s a la t v e s e la m
o lsu n . B ilin iz k i, e c e l v e ö lü m k a ç ın ıl
m a z d ır. B u n d a n k u r tu lu ş y o k tu r. Y a l
n ız s a v a ş a k a t ıl a n l a r d e ğ il, b ü tü n i n
s a n la r ö le c e k tir . F a k a t c ih a d a la n ın d a
m e y d a n a g e le c e k b i r ö lü m d ü n y a v e
a h ir e t t e e n ş e r e f li b i r ö lü m d ü r. B ilin iz
k i, c e n n e t c ih a d ta k u lla n ıla n s ila h la r ın
g ö lg e s i a ltın d a d ır . D ü ş m a n ın ç o k lu ğ u
v e g ü ç lü lü ğ ü s iz i c ih a d d a n a lık o y m a -
52
Ömer Muhtar
sın . îm a n ın g ü c ü y a n ın d a h i ç b i r g ü ç
d a y a n a m a z , o n a k a r ş ı k o y a m a z ... D ü ş
m a n ın k u v v e tle r i k a t k a t f a z l a o ls a b i
le C e n a b -ı A lla h o n u n d in in e y a r d ım
e d e n le r e fa z la s ıy la y a r d ım e d e n v e o n
l a r a g ü ç v e r e n d ir . A lla h , İs lâ m d ü ş
m a n la r ım z e lil v e p e r iş a n e d e r . B u n u n
iç in s iz d e c ih a d t a ile r i a t ılın v e s a k ın
g e r is in g e r iy e k a ç m a y ın ız . B a z ı in s a n
l a r ın c ih a d t a n k a ç t ık l a r ın a b a k ıp a l
d a n m a y ın . C e n a b -ı A lla h , O ’n u n d in i
u ğ ru n d a c ih a d a ç ık a n k im s e t e k b a ş ın a
d a h i o ls a o n a y a r d ım e d e r v e v a 'd in i
y e r in e g e tirip o n u m a n e v i a s k e r le r i ile
ta k v iy e e d e r. M ü s lü m a n h e r a n A lla h
y o lu n d a c ih a d e d e r. C ih a d m c ja a s la
d ü ş m a n a s ır t ç e v irm e z . İ s lâ m a s k e r le
r i İ s lâ m ’m ş a n ı o la n c ih a d b a y r a ğ ı v e
s a n c a ğ ım e ld e n e le d o la ş tırıp a s la y e r e
d ü ş ü rm e z le r. İ ş t e b ö y le , b u ş e k ild e z a
f e r v e h e d e fe u la ş ır la r . R e s u l-i E k r e m ’
in c ih â d ı t e ş v ik e d e n v e fa z ile tin d e n sö z
e d e n s a y ıs ız h a d is le r i v a rd ır. O n u n iç in
k a lp le rin iz , a s k e r s a y ıs ın ın a z lığ ı ile s a
k ın k o r k u y a k a p ılm a s ın , y a r d ım s ız k a l
d ır ın ız iç in d e a s la k o r k m a y ın ız ... İ ş te
b u n u n iç in t e k b i r k iş i d a h i o ls a n ız y a l
n ız b a ş m ız a d ü ş m a n a k a r ş ı k o y m a k zo-
53
n m d a s ın ız . C e n a b -ı H ak şöyle bu y u
ru r: «N ice k ü çü k b ir to p lu lu k ç o k ça
k a la b a lık b ir to p lu lu ğ u y e n m iştir» . C i
h ad ı te şv ik ed en v e cih ad d an k a ç a n in-
■jA s a n la rı ijnTîî^felevan^e k o rk u ta n h ad is-i
ş e r ifle r S â y ıs ız d ır7 T | te o n la rd a n sade
c e b i r i : « Ş a y e t d ü n y a işle rin e dalıp, sı
ğ ır la r ın k u y r u k la rın a v e z ir a a t işleri
n e y a p ış a r a k c ih a d ı te rk e d e rsen iz , tek
r a r d in in ize v e c ih a d a d ö n ü n cey e k a
d a r A lla h ü z e rin iz e b ir zille ti m u sa lla t
eder». İş te sizin b u ra d a k i göreviniz,
d ü şm an a k a r ş ı c ih a d a k a tıla r a k , o n la n
z e lil edip İsla m ı h a k im k ılm a k , A llah ’
ın d in in e v e m ü slü m a n la ra y ard ım e t
m e k , A la h ’m k e la m ı v e h ü k ü m le ri yü-
c e ls in diye ç a lış m a k v e k ü fü r eh lin i yok
e tm e k tir. «C ihad ı te rk e tm e k dinden
u z a k la şm a k d em ektir». B ü tü n b u c i
h ad fa r z -ı k ifâ y e o la n cih ad çeşid id ir.
P ek i y a sizin ü lk en ize in sa n la rın ız a , di
n in ize, ırz, n a m u s v e m a lın ız a k a ste d e n
b ir d ü şm an olduğu z a m a n fa rz -ı a y n
o la n c ih a d ta n a s ıl d a v ra n m a k g e rek ir.
B ö y le b ir cih a d d a n u z a k durm ak, din
d en ç ık m a y a y o l a ç ıy o rsa , y a b u işg a l
c i d ü şm an la iş b irliğ i y ap ıp o n a b a ğ la
n a n ve m ü slü m a n la ra k a r ş ı s a v a ş m a k
54
Ömer Muhtar
ü zere bu d ü şm an o rd u su n a y a z ıla n in
sa n la rın d u ru m u n e o la c a k ...»
İşte İta ly a n e m p e ry a listle rin in L ib y a'y ı

işg a lle rin e k a r ş ı b a ş la tıla n cih a d h a r e k e ti
n in a n la y ış ı v e ç ık ış n o k ta sı buydu. M ü slü
m a n h a lk ın a n la y ış ı d a b u p a ra le ld e oldu
ğ u için u zu n y ılla r te slim o lm ad an, y ılm a
d an ve a s la y o ru lm a d a n b u c ih a d a d ev am
e tm işti. B u d a o n u n ö zg ü rlü ğ e k a r ş ı o la n
m e y li v e su sa m ışlığ ın ı g ö ste rir. E n u fa k
b ir cih a d ç a ğ a s ın ı d u y an jn ü slü m a n la r,
e lin d ek i e n b a s it v e ilk e l sila h la , b ir te k a tıy
l a b ile o lsa, koşup c ih a d h a r e k e tin e k a tıl
m ış v e d ü ş m a n a k a r ş ı cep h ed ek i y e rle rin i
alm ışlard ı. G e r e k b u d ü n y ad a ö zgü r y a ş a
m a k v e g e r e k se a h ir e t h a y a tın d a eb ed i b ir
s aad ete k a v u şm a k için d in ve v a ta n u ğ ru n
d a s a v a ş m a k ve şe h â d e t m e rte b e sin e n a il o l
m ay ı gö n ü ld en a rz u la m a k , İslâ m î b ir in a n ç
ta n b a ş k a b ir d u y gu d an k a y n a k la n m a s ı d ü
şü n ü lem ez b ir duygudur. B u d in i g a y re tle
s a v a ş m a k d u y gu su olm asayd ı, b ö y le h e r t ü r
lü k ıs ır im k â n la r la m ü k e m m e lce d o n atılm ış
b ir ordu ve b ü y ü k b ir h a ç lı d ev letin e k a r
şı s a v a şm a y a im k a n olam azdı.
Ö m e r M u h ta r’ın c ih a d h a r e k e tin in id a
ri, siy asi v e a s k e ri y ö n ü b u p re n sip lere d a
y a lı idi.
55
Y ılla r c a s ü re n v e d u rm ad an şeh id v e
r e n b u h a r e k e tin d im dik ve zinde d u rm asın
d a Ö m e r M u h ta r’m ro lü h a y li b ü y ü k v e
ö nem liyd i. Z ira o jdaim a «A llah y o lu n d a v e
İs lâ m d ü ş m a n la rın a k a r ş ı sa v a şm a n ın , b u
y o ld a şeh id nlm am n d ü n y a ve a h ire tte k i se
v ab ın d a n , A lla h ind in d e v e in s a n la r n a z a rın
d a k i şerefind en» söz e d e r d uru rd u.
G e rç e k te n Ö m e r M u h ta r’m y a n m d a y e r
a la n m ü ca h id le r, a s la sa v a ş m ey d an ın d an
b ir ad ım d ah i o lsa g e r i d ö nm ey i d üşünm e
m iş v e sam im iy e tle A lla h y o lu n d a m ü ’m in
b ir s ıfa tla sa v a şm ış v e şeh id olm u şlard ı. O n
la rın b u t a v n g e rç e k te n İta İy a n la r a k a rşı
g e r ç e k le ştirile n cih a d m «A llah y o lu n d a y a
p ılm ış b ir cihad» old u ğu n u d a h e r h a liy le
k a n ıtla r . H
Ö m e r M u h tar, e tra fın d a k i m ü ca h id le rle

B e n in e d a ğ la rm d a k u rd u ğ u k a ra rg a h ın d a
c ih â d ım sü rd ü rm ü ş v e B in g a z i’ye sayısız
b a s k ın la r d üzenlem iş bulu nu y ord u . B u b a s
k ın la r s ıra sın d a çoğ u k e z İta ly a n la r ı m ağ
lu p etm iş b irç o k silah , a t v e ç e ş itli g an im et
le r e le g e çirm iş b u lu n u y o rlard ı. S o n d erece
ih tiy a ç h isse d ile n s ila h v e b in e k a tla rın ın
Önemli b ir k ısm ım e le g e çird ik le ri g an im et
le rd e n sağ lıy o rlard ı.
56
Ömer Muhtar
T ra b lu s cep h esin d e d u ru m ı
O u ch y (U şî) a n la ş m a s ın a göre, îta ly a n -
l a r T ra b lu s ’ta e g em en o la ca k la r, a n c a k h a l
k ın y ö n etim i «su ltan ’ın naibi» s ıfa tıy la b ir
L ib y a h ta ra fın d a n y ü rü tü lece k ti- H u tb eler
d e h a life n in ad ı o k u n a c a k v e h a lk tam am e n
se rb e st o la c a k ve h iç b ir b a s k ı ile k a rşıla ş
m a y a c a k idi. B u a n la ş m a b ö y le akd ed ilir,
a n c a k İta ly a n la r b ir h a ç lı zih n iy etiy le d av
ra n d ık la r ı için b u n a a s la u y m az ve g e r e ğ i
n i y e rin e g e tirm ey e h iç b ir z a m a n y a n a şm a z
la r. O u ch y an d la^ m asın d an s o n ra O sm an lI
l a r T ra b lu s ta n ta m a m e n çek ilm iş oldular.
B u d u ru m d an so n ra L ib y a ’n ın k a r ş ı k a rşıy a
k a ld ığ ı ik i ih tim a l vard ı. Y a s a v a ş a devam
e d ilecek y a d a İta ly a n la r ın em rin e g irip on-
* la r m y ö n etim i k a b u l ed ilecek ti. B u ik i du
ru m d a o rta y a a y n ı yön d e ik i a y n görü şü n
o rta y a ç ık m a s ın a seb ep oldu.
T ra b lu s’u n ile r i g e le n le ri A ziziy e’d e a k

d e ttik le ri b ir kon g red e d u ru m u ta r tış m a k
ü zere b ir a r a y a g e lirle r. O sm a n lIla rın çe k il
m esin d en so n ra o rta y a ç ık a n d u ru m u g ö rü ş
m ey e g e le n L ib y a lIla r ik i a y n cep h ey e a y r ı
lırla r. B ir gru p îta ly a n la r a ta m a m e n boyu n
eğip o n la rın y ö n etim in e g irm ey i d a h a s a ğ
lık lı b u lu rk e n d iğ er gru p d a s a v a ş a d evam
57
Dr. Ahmet Ağırakça
e d ilm esin i savu nu yord u . B ir in c i g ru p O u chy

(U şi) a n d la şm a sın d a k i m ad d elere a ld a n a
r a k L ib y a h a lk ın a şe k le n v erilm iş o la n m u h
ta riy e tin ita ly a n la r ta ra fın d a n u y g u la n a ca ğ ı
n ı zan n ed iy o rlard ı. B u g ru p İta ly a n la r la iş
b irliğ in e g id e re k 1913 so n b a h a rın d a T ra b
lu s’u n ta m a m e n te slim o lm a sm a n e d e n o l
m u ştu .
İk in ci g ru p ise c ih a d h a r e k e tin in d evam
etm esin d en y a n a olup g e r ç e k b a ğ ım sızlığ ın
s ila h lı m ü cad ele ile sa ğ la n a b ile c e ğ i d ü şü n
c e sin in b a y r a k ta rlığ ın ı yap ıyord u . O u chy
a n la şm a sm ı b e n im se m e y e n O sm an lı su b ay
la rın ın b ö lg ey i te rk e tm e le rin d e n s o n ra b u
ik in ci m ü ca h id g ru b u n lid e rliğ in e Sey y id S ü
ley m an e l-B e rû n ı’y i g etirm işlerd i.
O u chy a n d la şm a sm d a n so n ra T ra b lu s
m ü câh id leri ile İta ly a n la r a ra s ın d a 23 M a rt
1913 ta rih in d e b ir ç a tışm a m e y d a n a g elm iş
ti. C en dû be’d e y a p ıla n b u sav aş, L ib y a m ü -
ca h id le rin in T ra b lu s cep h esin d e İta ly a n la r a
k a r ş ı y a ln ız b a ş la r ın a y a p tık la rı ilk sav aş
o lm ası n ed en iy le b ü y ü k b i r ö nem taşıyord u .
B u n u n a rk a sın d a n m ü cah id ve şeh id le-
rin ile ri g ele n le rin d e n M u h am m ed A bd u l
la h e l-B u sifi’n in de k a tıld ığ ı ik in c i sa v a ş
m ey d an a geld i. B u s a v a ş ta d a m ü ca h id le r
b ü y ü k g a y re tle r s a rfe d e re k İta ly a n la r a k a r
58
Ömer Muhtaıf
şı şid d etle çarp ışm ış, o n la n s a h il şerid in d en

içe ri s o k m a m a k için e lle rin d e n g e le n i y a p
m ışlard ı. M u h am m ed A b d u llah e l-B u sifî
k en d isin e y a p ıla n b ir ço k te k lifle ri re d e tti
ğ i g ib i ü lk e d ışın a h ic r e t e tm e y i de k a b u l e t-
m iy e re k s ila h a sa rılm ış «ya z a fe r y a şe h a -
det> p a ro la v e p re n sib iy le d ü şm an a k a r ş ı ş e
h id o lu n c a y a k a d a r sav aşm ıştı.
A y n ı şek ild e 28 N isa n 1915’te y a p ıla n di

ğ e r b ir s a v a ş ta d a d ü şm an o rd u su b ü y ü k b ir
h e z im e te u ğ r a tü a r a k sa h ild e sık ıştırılm ıştı.
59
C E B EL Ü ’L-AH DA R V E BİN G A Zİ C EP
H E SİN D E M EY D A N A GELEN Ç A T IŞM A
LAR
O g ü n lerd e m ü ca h id le rin g e n el k u m a n
d a n ı o la r a k b u lu n a n Sey y id A hm ed e ş-Ş e rif’-
in d e k a tıld ığ ı b ir ç a tışm a 16 M a y ıs 1913
C u m a g ü n ü m e y d an a g e lir. B u sav aş, Ö m er
M u h ta r’m C eb elü ’l-A h d a r’a g elişin d en son
r a e m rin d e k i a s k e rle rle k a tıld ığ ı ilk b ü y ü k
sav aştı. L ib y alı m ü ca h id le rin d ü şm a n a k a r
şı k azan d ığ ı ilk b ü y ü k sa v a ş o lm a sı n ed e
n iy le ö n em li s a y ıla n b u s a v a ş ta m ü slü m an -
la rın a r tık cih a d a v e ü lk ey i sa v u n m ay a
61
devam e d e b ilece k le ri k e sin lik le isp atlan m ış

oluyordu. B u s a v a ş ta n so n ra m ü cah id lere
bü y ü k k a tılm a la r olm uş v e s a y ıla rı b ir k a t
d a h a a rtm ıştı.
S e y y id A h m ed e ş-Ş e rif, b u cih ad h a r e k e

tin d ek i b ü y ü k b a ş a rıla rın d a n , S u d a n 'd a
F ra n s ız la r a k a r ş ı y a p ıla n s a v a ş ta k i g a y re t
lerin d en v e h a lk ı s a v a ş a te şv ik edip bunun
için d u rm a d a n d in len m ed en v e y o ru lm ad an
yap tığı ç a lış m a la rın d a n dolayı Ö m er Mub-
ta r ’ı son d e re ce ta k d ir ederdi. Ö m e r M u h tar,
y a ln ız A h m ed e ş -Ş e rif’in d eğ il b ü tü n m ü ca-
h id le rin ta k d ir v e h ü rm e tle rin i k a zan m ış ve
o n la ra b ü y ü k b ir ö rn e k olm uştu. O n u n «ya
z a fe r y a şeh ad et» p a ro la s ı a s k e r a ra s ın d a
vazgeçilm ez b ir p ren sip o la ra k g e rçe k te n
y a ş a n a n b ir ö lçü olm uştu.
Ö m e r M u h tar, C a ğ b û b b ö lg e si ile C ebe-

lü ’l-a h d a r’m b a tı k ısm ım g e r e k c o ğ ra fi a ç ı
d an g e rek se h a lk ın ın h u y v e d a v ra n ış la rı
a çısın d a n son d ere ce iy i b ilm e k te ve b u ra d a
e n h a k im u n su r o la n el-U b ey d k a b ile sin e
k a rşı b ü y ü k b ir n ü fu z a sah ip ti. İ ş te bu n d an
d olayı S e y y id A hm ed e ş-Ş e rif, Ö m e r M uh-
t a r ’ı bu b ö lg e k u m a n d a n lığ ın a ta y in e tm iş
ti. Ö m e r M u h ta r’m b u cep h ed ek i en y a k ın
s ila h a rk a d a ş la rı ve d a h a ile rd e y a p ıla c a k
62
Ömer Muhtar
b ü y ü k s a v a ş la rın k a h ra m a n la rın d a n Y u su f
E b u R a h îl v© A sm a’ e ş-Ş e m î idiler.
S e y id A hm ed e ş-Ş e rif, c ep h e le ri ko n tro l
e tm e k ü z e re b u r a la r a geld iğ in d e U beyd k a
b ile sin in g a y e t e tk in oldu ğu bu cep h e k u
m a n d a n ı Ö m e r M u h ta r v e y a rd ım cıla rın d a n
Ş e y h Ü m ra n e s-S u k û ri’n in y a n ın d a y a k la
şık on b e ş g ü n k a d a r k a h r.
1913 y ılı o r ta la r ın a d oğru h e r ned en se
b a z ı m etod v e s tr a te jile r a ç ısın d a n Seyyid
A hm ed e ş -Ş e rif ü e A ziz A li el-M ısri a ra s ın
d a b a z ı a n la ş m a z lık la r m e y d a n a g e lir. M ü
c a h id le rin g ü ç ve S ilah a en ço k m u h ta ç ol
d u k la rı g ü n lerd e A ziz A li el-M ısrî’n in b ir
den cep h e le rd e n çek ilm esi o n la ra z o r g ü n ler
y a şa tır. H a tta A ziz A li e l-M ısrî e llerin d ek i
s ila h la rı m ü ca h id le re v e rm e k istem em iş ve
b ir k ısm ın ı alıp g ö tü rm ü ş b i r k ısım ın ı da
yerind e ta h rip e d e rek k u lla n ılm a z h a le g e
tirm işti. B u n u n ü z e rin e M ıs ır’a d oğru çe k il
m e k iste y e n A ziz (A li'nin ö n ü n ü k esen el-
M en fe k a b ile si ile e m rin d e k i a s k e r le r a r a
sın d a b ir ç a tışm a m e y d an a gelir. M ü cah id
le rin g ü cü n ü a z a lta c a k v e o n la rı d ü şm an a
k a rşı sa rsıp z a y ıfla ta c a k b ö y le b ir ç a tışm a
y ı ö n lem ek ü zere b ö lg ey e k o şa n Ö m er M uh
tar, d e rh a l o la y a e l k o y m a k ü z e re o ra y a v a
rır. O, d ö rt g ü n lü k b i r y o lcu lu ğ u b ir g ü n
63
d e k a t e d e rek bu zo r v e ö n em li m eseley i h a l
leder. Ö m er M u h ta r’ın g e re k b u A rap k a
b ile sin e ve g e re k se k a rşıs ın d a k i a sk e rle re
k a r ş ı b ü y ü k b ir n ü fu z ve e tk in liğ i v ard ı. Bu
ik i t a r a f b irb irle riy le ç a tışm a y a g irişm ed en
e v v e l o ra y a v a ra n Ö m e r M u h ta r böyle bir
ç a tış m a n ın y a ln ız d ü şm a n a y a r ıy a c a ğ ın ı ve
cih ad h a re k e tin i s a rsa c a ğ ım g a y e t m ak u l’ ve
e tk ili b ir k o n u şm a ile h e r ik i t a r a f a v e ö zel
lik le k a b ile le re a n la tır. B ö y lec e h e r ik i ta r a f
d a O 'n a k a r ş ı o la n sa y g ın lık la rın d a n d o la
y ı d erh al ç a tışm a d a n v azg eçm işlerd i. B unu n
y a n ı s ır a b ir tü rlü e lle rin d e k i s ila h la n m ü-
cah id le re teslim e tm e y i k a b u l etm e y e n A ziz
A li el-M ısri ile Ö m e r M u h ta r a ra s ın d a y a
p ıla n g ö rü şm e ler n e tice sin d e Ö m e r M u h tar,
o n u g a y e t İslâ m î b ir ta v ır la ik n a e d erek elin
d e b u lu n a n b ü tü n s ila h la n te slim e tm ey e r a
zı eder. A ziz A li e l-M ısrî b u s ila h la n s ır f
Ö m er M u h ta r ile a r a la n n d a k i d o stlu k ta n ve
o n u n Islâm iç in ve v a ta n ın d ü şm an lard an
tem izlen m esi için s a rfe ttiğ i g a y re tle r i u ğ ru
n a teslim e tm işti. Ö m e r M u h ta r’m c ü ıa d ’a
o la n b a ğ lılığ ı A ziz A lî’y i d ize g e tirm iş v e e l
le rin d e k i s ila h la n b ıra k ıp g itm e sin i s a ğ la
m ıştı. A ziz A li e l-M ısrî Önce S e llu m ’a v e o ra
d a n d a 26 T em m u z 1913 ta rih in d e İsk en d e-
riy y e 'y e v arm ıştı.
64
Ömer Muhtar
G e r e k T ra b lu s ve g e rek se C eb elü ’l-ah-

d a r cep h elerin d e m ü ca h id le r b ir sü rü zo r
lu k la rla k a r ş ı k a r ş ıy a k a lm a k ta id iler. H ele
T u n u s ve M ısır’d an y a rd ım ın k e silm esi ve
O sm an lı a s k e rle rin in bölgeyi te rk e tm e le rin -
d en s o n ra bu z o rlu k la r k a t k a t a rtm ıştı.
İşte b u zo r ş a r tla r a ltın d a Ö m e r M u h
t a r g e n e l k o m u ta n ın soru m lu lu ğ u n u om uz
la r ın a a la c a k tı. O, b u zo r v e a ğ ır so ru m lu
lu ğ u o m u z la m a k ta n a s la çek in m iy o r ve bu
kon u d a h iç de tered d ü t etmiyordu.
İta ly a n la r h e r tü rlü ü stü n g ü ç ve m ek a-
nize b irlik le re sah ip o lm a la rın a k a r ş ılık m ü
ca h id le rin elin d e b ir e r tü fe k ve a ltla rın d a
b u lu n a n b ir e r a tla rın d a n b a ş k a b ir şey e s a
hip d eğillerd i. B ü tü n b u n la r a ra ğ m e n a9İa
sa v a ş m a k ta n y a m ıy o r ve sa v a ş ala n ın d a n
g e riy e te k b ir ad ım atm ıy o rlard ı. Y a b a ğ ım
sız lık y a d a şeh ad e t.. İşte b u a n la y ış la a m a n
sız d ü şm an a k a r ş ı k o y u y o r v e d ü şm an ı h e
zim e tte n h ezim ete sü rü k le y e re k b ir ço k g a
n im e t ve s ila h e le g eçiriy o rlard ı. M ü ca h id le r
1914 A ğ u sto su n d a B ir in c i D ü n y a sav aşın ın
k o p m asın a k a d a r sü re k li o la ra k İta ly a n la rı
Sahilde sık ıştırm ış v e o n la rın iç t a r a fla r a ya
yılmalarım en g ellem işlerd i. İta ly a , ü ç y ıld ır
h â lâ L ib y a ’d a egem en liğ in i k u ra m a d ığ ı için
d ü n y a k a m u o yu nd a b ir h a y li re z il d u ru m a
65
d ü şm ü ştü . Sözde b ö lg e y i e k o n o m ik yönden

g e ri k a lm ışlık ta n k u rta rm a k için b u ra y a ç ı
k a r tm a y ap m ışlard ı. F a k a t ü ç y ıld ır d u rm a
d a n h a lk a k a r ş ı s a ld ırıla r d üzenliyor, k öy le
r i b a s ıy o r v e m ü ca h id le re k a tılm a s ın la r di
ye e rk e k le ri a c ım a s ız c a öldürüp k a d ın la rın
ırz la rın a m u sa lla t olu yo rlard ı.
B ü tü n b u d ü şm a n b a s k m ve s a ld ırıla rı
y etm iy o rm u ş g ib i b u ü ç y ıl içind e m ey d an a
g e le n a çlık , h a s ta lık v e k ıtlık la r yüzünden
b azı in s a n la r z o r d u ru m d a k a ld ık la rın d a n
h ırsızlık , y a ğ m a v e ça p u lcu lu ğ a b a ş v u ru
yo rlard ı.
Ö m e r M u h ta r, b ir t a r a ft a n b u zalim
d ü şm a n ı ü lk ed en k o v m a k için am a n sız b ir
m ü cad eley e g irm işk e n d iğ e r t a r a f ta n d a bu
a s il cih ad h a re k e tin in ru h u y la b a ğ d a şm a
y a n bu tü r a ş a ğ ılık d a v ra n ış la rla d a u ğ ra ş
m a k zoru nd a k alm ıştı. C ih a d a k a tılm a la rı
için in s a n la r la ta tlı ta tlı so h b et edip o n la n
ik n a e ttiğ i g ib i b u h ırsız, y a ğ m a c ı v e ça p u l
c u la r a d a en gü zel ö ğ ü tle r v e re re k o n la n bu
ç irk in d a v ra n ış la rın d a n v azg e çirm e y e ç a lı
şıyordu. B u n d an g ü zellik le -v azg e çem e y e n le
r e k a r ş ı d a g e rek tiğ in d e âd ilce c e z a la r u y gu
luyordu.
1914’te ç ık a n B ir in c i D ü n y a S a v a ş ın ın
ilk ytfrnda Ita ly a sa v a ş ta k i y e rin i alm ıştı.
66
Ömer Muhtar
.1915 y ılın d a ittif a k d ev le tle ri ile birlen erek

s a v a ş a g irin ce L ib y a’d ak i k u v v e tle rin in b ir
k ısm ın ı g e r i ç e k m e k zo ru n d a kalm ıştı.
B u a ra d a B irin c i d ü n y a s a v a şın d a O s
m a n lIla ra k a r ş ı M ıs ır’d a c ep h e a ç a n İn g iliz
le rle L ib y a’d a b u lu n a n O sm an lı su b ay ları
a ra s ın d a d a s ın ırd a b a z ı ç a tış m a la r m ey d a
n a gelm işti. «T eşk ilât-ı M ahsu sa» y a b a ğ lı
s u b a y la r m ü cah id lerd en b ir g ru p la b irlik te
L ib y a M ıs ır sın ırın d a İn g iliz le rle sav aşm ış
v e b irço k k a y ıp la r v erm işlerd i.
S a v a s ın d ev am e ttiğ i y ılla rd a m ü ca h id
l erin g e n e l k u m an d am o la ra k g ö rev y a p a n
S e yy id A hm ed e ş -Ş e rif 1917 y ılın d a L iby a’yı
ferked e re k T ü rk iy e ’y e g e lir. B irin c i d ü n y a
sa v a şın ın en k ızg ın olduğu s ıra la rd a İs ta n
b u l’a g e le n S e y y id A hm ed e ş -Ş e rif k u rtu lu ş
sa v a şı sıra sın d a d a A n ad olu 'y a g e ç e re k ku-
vay-ı m illiye ile b irlik te bu lu n m u ştu . T ü r k i
y e c u m h u riy etin in ilk k u ru lu ş y ılla rın d a b ir
a r a A n k a ra 'd a b u lu n m u ş ve bu a r a d a A n a
dolu’d a ç e ş itli s e y y a h a tle r y ap m ış D iy a rb a
k ır ve M ard in ’e k a d a r gitm işti. D a h a so n ra
d a M e rsin ’e y erleşm işti. H ila fe tin k a ld ır ıl
m asın d an son ra rfa_M ersin'd en Y e m e n 'e h ic
r e t e d e rek h a y a tın ın so n u n a k a d a r A sir k e n
tind e y aşam ıştı.
67
Dr. Ahmed Ağırakga
S e y y id A hm ed ’in L ib y a cih ad k o m u tan

lığın ı b ıra k ıp a y rılm a sın d a n s o n ra g en el k u
m a n d a n lığ a İd ris e s-S e n û sî g e tirilir. îd ris
1913 y ılın d an b e ri h a c c ib a d e tin i y e rin e g e
tirm e k m a k sa d ıy la ü lk ed e n a y rılm ış b u lu
nuyordu. İd ris, h ic a z d önü şü F ilistin ve M ı
s ır ’a u ğ ray ıp İn g iliz y e tk ilile riy le d e fa la rc a
bulu şu p b a z ı g ö rü şm e le r y ap m ıştı. A ynı ş e
kilde ilk işg a l g ü n le rin d e d e O nu n İta ly a n
la rla d a b azı g ö rü şm e leri olm uştu.
İta ly a ’n ın L ib y a g e n el k u m an d am ve
v alisi olan G rits ia n i’n in h a tır a tın d a yazd ı
ğ ın a göre; 1917 y ılın d a g e n el k o m u tay ı elin e
ala n İdris, İta ly a n la r la ç e ş itli u y u şm a y o l
la rım d en em iş v e cih ad h a r e k e tin i s a p tır
m ak istem işti. 1917-1921 y ılla rı a ra s ın d a Se-
n û sîle rin lid erliğ in i y a p a n b u z a t, s a v a şı so
n a erd irip İta ly a n işg a lin i ta n ım a y a y a n a ş
m a k istiy o r ve bu a ra d a İn g i]izleri de a ra y a
sok m ay a çalışıyo rd u . B u n la r ise, b azı k işi
se l ç ık a r la r elde e tm e k için y a p ıla n g irişim
lerdi. B in b ir tü rlü z o rlu k la rla d a ğ la rd a yaz-
k ış d em eden y a şa m a k , d oğru d ü rü st b ir b e s
lenm ed en u z a k k a lm a k , ç a d ırla rd a y a tm a k
k o lay b ir iş d eğild ir. B ö y le a s il b ir cih a d h a
re k e ti a n c a k b u z o rlu k la ra k a tla n m a n ın y a
n ın d a k ıs ır im k a n la r la dev b ir d ev lete k a r
şı sa v a ş v e rm e k le istik la l elde ed ilebilir. G a
68
Ömer Muhtar
y e t a s ilc e o rta y a ç ık ıp İslâ m î b irlik iç in ç a

lış m a la r y a p m a k ü z e re k u ru la n sen û silik
h a re k e ti, so n u n d a sa p tırılm ış v e d ü şm a n la
işb irlik çiliğ e g id ilm işti. S e n ü s ile rin b ir k ıs
m ı g a y e t dolgun m a a ş la rla b ü y ü k şe h irle re
y e rle şm iş v e İta ly a n la r la b ir a r a d a y a ş a m a
y a b a şla m ışla rd ı. B ir kısm ı d a b u s a v a ş a son
v e rip sözd e k a n a k ıtılm a sın ı ö n le m e k isti
yo rlard ı. B ö yie b ir b a rış için d e İd ris, d u rm a
d a n Ö m e r M u h ta r v e a d a m la rın ı s ık ış tırı
yord u .
F a k a t Ö m e r M u h ta r’m tu tu m u n a s ıl o l
d u ? G e r e k İ ta ly a n la r la ve g e rek se d oğu s ı
n ır la r ın d a İn g iliz le rle y a p ıla n sa v a şla rd a n
s o n ra b ir s ü rü ik tisa d i z o rlu k la r o rta y a ç ık
tı, Z ira b u s a v a ş la ra k a tılm a k ü zere d ü k k an
la rın ı k a p a ta n h alk , tic a ri h a y a ta son v er
m iş v e b u n d an d o lay ı k ıtlık ve y o k lu k la r a l
m ış y ü rü m ü ştü . B u s ıra la rd a Ö m er M u h ta r
a ile sin in bu lu n d u ğu C ağ b u b cep h esin d e ç a r
pışıyordu. B u zo rlu k lar, k ıtlık , y o k lu k , h a s
ta lık ve ö lü m le r in s a n la r ı m ü şk il d u ru m lara
sü rü k le m iş bulunuyordu.
C ih ad h a r e k e tin e k a tıla n la rd a n bazen
u sa n a n k im se le r çık m a k ta y d ı. H em en h e
m en şeh id v e rm e y en a ile k a lm a m ıştı. S a v a ş
sü rü p gid iyord u. A n c a k n e re d e y se üm idini
k esm ek ü zere b u lu n a n in s a n la r d u rm ad an
69
b a rış ta n sö z ed iy or ve sa v a ş ı b itirm e k isti

y orlard ı. B u n u n iç in de b ir ço k k im s e Ö m er
M u h ta r’a b a ş v u rd u ğu n d a m u tla k a s e r t b ir
d ille k a rşıla ş ıp g e r i dönüyordu.
N ih ay et Ö m e r M u h ta r’m a ş ire tin e m e n
su p b azı k im se le r o n a g e le re k s a v a ş a so n v e
rilm e sin i iste rle r.
İslâ m ’ın e m re ttiğ i cih a d ru h u n u n esp irl-
s jn i iy ice k a v ra m ış b u lu n a n Ö m e r M u h ta r’-
ın böyle b ir ta v r a k a r ş ı ta v iz v erm esi a sla
d ü şünü lem ezdi. Z ira o, b iliy ord u k i, İslam
ü lk esin in b ir b ö lg e si işg a l ed ildiği zam an c i
h a d fa rz -ı a y n ’dır. O n u n için b u a k r a b a la
r ın a g a y e t s e r tç e b ir çık ış y a p a ra k te k b a ş ı
n a k a b ile y i te r k edip 1918 y ılın d a U b ey d k a
b ile sin in bu lu n d u ğu el-K u su r’a g e lir. C ih a
d ın ın b ü y ü k b ir k ısm ın ı b u bö lged e geçir-,
m iş o lan b ü y ü k m ü cah id , te k r a r b u ra d a h iç
d u rm ad an b irlik le rin b a şın d a sa v a şm a de
v am eder.
İd ris e s-S en û si, g e n e l k o m u ta y ı eline
a ld ığ ı 1917 y ılın d an b e r i Ö m er M u h ta r'ı ç e
ş itli v e sile le rle ik n a e tm e k istem iş v e ona
b irço k ön em li ş a h siy e tle rin y a n ısır a bazı k a
b ille rin e ile ri g e le n le ri v a sıta s ıy la b a s k ıla r
d a bu lu nm u ştu .
İdris, Ö m e r M u h ta r’a b ir h e y e t gön de
rip onu E cd âbiy e’ye d a v e t ed er. Z ira Ö m er
70
Ömer Muhtar
M u h ta r v e on u n g ib i d ü şü n en d iğ er k u m a n
d a n la r İd ris’in İn g iliz ve İta ly a n la r la o lan
ilişk ile rin d e n a s la h o şla n m ıy o rla r v e b u n u
b ir z a a f ve v erilm iş b ir tav iz o la r a k görüyor -
lard ı. G e r ç e k te n İta ly a n la r B ir in c i D ü n y a
S a v a ş m a g ird ik te n s o n ra L ib y a'd ak i a s k e r
le rin in b ir k ısm ın ı sa v a ş m ey d an ların d an
ç e k e re k A v ru p a’d a k i cep h e le re k ay d ırm ış
ve bu a ra d a m ü ca h id Je re karşı giriştikleri
s a ld ırıla rın b ü y ü k b ir k ısm ın d a p e rişa n ed il
m işlerd i. Ü st ü ste b irk a ç y en ilg i o la n İta l
y a n k u v v e tle ri is te r istem ez m ü cah id lerle
b a n ş y o lla rın ı a ra m a y a koy u lm u şlard ı. B u
b arışın sağlanması iç in d e İd ris e s-S e n ü si’yi
k u lla n m a y a ve onu ik n a e tm ey e çalıştılar.
A m a Ö m e r M u h ta r b öy le b ir b a n ş a a s la y a
n aşm ad ı. « İta ly a n la rla b ir b a rış m a sa sın a
o tu rm a k o n la n t a r a f k a b u l etm e k tir. H alb u
k i o n la r işg a lc i b ir g ü çtü rle r. M ü slü m a n la
rın to p ra k la rım zo rla işg a l etm iş b u lu n u y o r
lar. O n u n iç in a s la ta r a f o lam azlar. T a r a f
o la ra k k a b u l ed ild ikleri tak d ird e o n la n n bu
to p ra k la r ü zerin d e b ir h a k la n olduğu itira f
ed ilm iş a n la m ın a g elecek tir.» Ö m er M u h ta r
bu ş u u r v e a n la y ış la h a r e k e t ed iy or v e İd
r is ’in te k lifle rin i a s la k a b u l etm iyord u. H a l
buki İd ris sü re k li o la ra k Ö m er M u h ta r'ı, Ec-
d âb iy e'y e gö tü rü p o ra d a p a s if b ir görevde
71
tu tm a y a çalışıyord u . B u d a F izan , T rab lu s,

o rta L ib y a ve ö zellikle 1915 yılın d aki »Kar-
dabiye» d e d eh şe tli m ağ lu b iy e td e n so n ra
m ü cah id le rin cih a d a la n ın d a k i lid erlerin in
Ö m er M u h ta r oldu ğunu k a b u lle n e n İta ly a n
la rın g iriş tik le ri te şe b b ü sle r son u cu yap ıl
m a k iste n e n b ir oyundu. B u m a ğ lu b iy e tle r
d en s o n ra İta ly a n la r ta m a m e n s a h il şerid i
n e g e ri çek ilm iş v e b irin ci d ü n y a h a rb i bo
y u n ca b u ra d a sıkışm ışlard ı. B u ra d a k i k u v
v etlerin i de, sah ild e d em irlem iş b u lu n an do
n an m ad ak i to p la rla ko ru m ak tay d ılar.
B u a r a d a b a n ş y a n lısı o la n İd ris es-Se-

n û sî a le y h in d e cep h elerd e b ir k ıp ırd an m a gö
rü lm ey e b aşlan d ı. B u b a n ş t a r a ft a r la n , L ib
y a cihad h a rek e tin d e b ir k ö leleştirm e ve em
p e ry a listle re boyu n eğ m e d evri açm ış olu
y orlard ı. B ir a r a S ey fed d in e s-S en û sl, İd ris’-
in bu ta v rın a k a rşı k o y m a k -için h a re k e te
geçm iş a n c a k İd ris, S e y fe ttin 'e e n g el o lm a
y a ç a lış a ra k Ö m e r M u h ta r'ın en y a k ın sila h
a rk a d a ş ı o la n A b d u llah es-S û d ân i ile bulu
şup Ö m er M u h ta r’l a b irlik te b u ik i önem li
ş a h siy eti k ısa b ir m üddet iç in d ah i o lsa cep
h e le rd en u zak tu tm a y a uğ raşıyord u . B u d a
o n u n İta ly a n v e İn g ilizle rle d a h a ç a b u k b a
n ş y ap m asın ı sağ lay ab ilird i.
72
Ömer Muhtar
Diğer ta r a fta n E cd â b iy e ’d e bulu nup da

İd ris’in b u ta v rın a k a r ş ı ç ık a n b a z ı O sm a n
lI su b a y ve a s k e rle rin i de b u rad an sü re re k
o n la rı e l-K u fra ve C a ğ b u b 'a zo rla gön derir.
A y rıc a İdris, y in e k en d isin e k a rşı o ia n bir
gru p m ü cah id i de tu tu k la y a r a k ü lk en in u zak
b ö lg e le rin e sü rg ü n eder. B u y a p tık la rın d a n
s o n ra m u h a lifle rd e n ku rtu ld u ğ u n u z a n n e
d en İdris, t e k r a r İta ly a n la r la b a n ş gö rü şm e
le rin e b a şla r.
1917 y ılı N isan a y ın d a İd ris ile İta ly a n
la r a ra sın d a b a n ş g ö rü şm eleri yap ılır. İta l
y a n h ü k ü m eti ad ın a ik i k işilik b ir b a n ş h e
y eti ile İd ris'in te m silc ile ri a ra sın d a k i g ö rü ş
m elerd e k a rşılık lı o la ra k şu te k lifle r ile ri sü
rü lü r :
İ ta ly a n la r b ü tü n m ed rese şey h lerin e
dolgun m a a ş la r v e re ce k le r. B öy lece şey h ler
İta ly a n la r la L ib y a h a lk ı a ra sın d a g e r e k ti
ğind e a ra b u lu cu lu k y a p a ca k ve h a lk ı sa v a ş
ta n v azg eçm eleri için ik n a ed eceklerd i. B ü
tü n cep h elerd ek i a s k e rle r d a ğ ıla ca k ve si
la h la rd a n te crid ed ilecek lerd i. B u m ed rese
ve te k k e şe y h le rin i de İd ris’in s u n a c a ğ ı ü ç
k işilik b ir liste d e n b irin i s e ç e re k ta y in ’ ed e
cek lerdi.
İşte 1917 y ılın d ak i b u b a n ş g ö rü şm eleri
ile k ısa b ir m ü d det de o lsa sa v a şa a r a v e ril
73
Dr, Ahmed Ağırakça
m iş v e İ t a l y a b ir in c i d ü n y a h a r b i so n u n a
k a d a r v a k it k a z a n m a y a ç a lış m ış tı. H a tta
İ ta ly a sö z d e ta v iz d iy e B a r k a ’d a ö z e rk b ir
y ö n e tim in k u r u lm a s ın a m ü s a d e e d e c e k ve
b u y ö n e tim in d e k e n d in e ö z g ü b i r a n a y a s a
sı o la c a k v e s iy a s ı, a s k e r î v e m ü lk i iş le rin i
d e t a y in e d e c e k b i r E m ir t a r a fın d a n y ü r ü
tü le c e k ti. İ t a l y a k r a lın ın ta y in e d e c e ğ i b u
E m ir, sö zd e, « A ra p B a r k a » d e v le tin in , a n a
y a s a s ı o la n b i r « E m ir» i o la c a k tı. A y n c a b ö l
g e n in y e r e l iş le r in i y ü r ü tm e k ü z e r e d e b ir
te m s ilc ile r m e c lis i k u r u la c a k tı.
Ö m e r M u h t a r b u te k lifle r i iş itin c e b ir
h a y li h a y r e t le r e d ü şm ü ştü . B ö y le b i r a n a
y a s a , E m ir v e te m s ilc ile r m e c lis in in o lu ştu
r u lm a s ı d em e k , İ t a l y a ’n ın L ib y a t o p r a k la r ın
d a k i e g e m e n liğ in i k a b u l ed ip b u n u r e s m e n
t a n ım a k d e m e k ti. Ö m e r M u h t a r v e a r k a
d a ş la r ı b u n u a s la k a b u l e tm e y ip s a d e c e İ ta l
y a 'n ın s a h il ş e rid in d e s e r b e s tç e t ic a r e t le u ğ
r a ş m a s ın a m ü s a a d e e d ile b ile c e ğ in i v e o n la
r a b u n d a n b a ş k a h i ç b ir h a k v e y e tk i v e r ile
m e y e c e ğ in i ifa d e e tm işle rd i.
İ ta ly a , Ö m e r M u h t a r v e y a k ın a r k a d a ş
la r ın ın b u k e s in t a v r ın ı g ö r ü n c e a r t ı k s a v a
ş a d e v a m e d ile c e ğ in i a n la m ış la r d ı. H a lb u k i
b u d ö n e m , y a n i b i r i n c i d ü n y a h a r b in d e n
s o n r a k i d ö n e m , İ ta ly a iç in s iy a si, e k o n o m ik
74
Ömer Muhtar
v e s o s y a l b o z u k lu ğ u n e n y o ğ u n y a ş a n d ığ ı
b i r d ö n e m d i. îç iş le r i ta m a m e n k a n ş ı k o la n
ît a l y a ’n m d ış a r ıd a k i b u h r a n la r ım g id e rm e
d e h a y li z o r lu k la r la k a r ş ıla ş a c a ğ ı k a ç ın ıl
m a z d ı. İ ş te b u n d a n d o la y ı t e k r a r y e n id e n
L ib y a ’d a s a v a ş m a y ı g ö z e a la m a m a s ın a r a ğ
m e n p r e s t ijin i k o r u m a k iç in b u n a m e c b u r
k a ld ı. 1919-1922 y ıl l a r ı a r a s ın d a İ t a l y a ’d a h ü
k ü m s ü r e n h ü k ü m e tle r in g e n e l p o litik a s ı
h e p s a v a ş t a n k a ç m a k o lm u ştu , ö z e ll i k l e g e
r e k h ü k ü m e tte v e g e r e k s e p a r la m e n to d a s a
v a ş a g ir m e m e k o n u s u n d a b i r k a n a a t v e i s
t e k v a rd ı. İ ta ly a n la r , s a v a ş a g ö tü r e n v e s a
v a ş ı g e r e k tir e n h e r t ü r lü s ö m ü rm e d u y g u
s u n u n t e k r a r u y a n m a s ın a p e k t a r a f t a r g ö
r ü n m ü y o rla rd ı. Z ir a İ ta l y a g e r ç e k te n s a v a ş
t a n b ık m ış d u ru m d a y d ı. İd r is e s -S e n ü s i ile
y a p m ış o ld u ğ u b a n ş g ö r ü ş m e le r in in d e v a
m ı is te n iy o r v e a t e ş k e s in s ü r m e s i ş id d e tle
a r z u e d iliy o rd u . B u n u n iç in S e n ü s île r d e n b a
n ş y a n lıs ı o la n la r a m ily o n la r t u t a n m ü k a
f a t l a r , n iş a n la r , h e d iy e le r v e r a h a t y a ş a m a
g ü v e n c e le r i v e rilm e k te y d i. ,
N ih a y e t 25 E k im 1920 ta r ih in d e , İta ly a n
iş g a lin d e n d o k u z y ıl s o n r a İd ris ile İ ta ly a n
l a r a r a s ın d a k i g ö r ü ş m e le r y irm i m a d d e lik
b i r a n la ş m a y la s o n a e rd i. A r tık , İd ris,
C a ğ b û b , C â lo v e e l-K u f r a y a «E m ir» o lm u ş
75
Dr. Ahmed Ağırafcça
v e b u e m irlik gö rev i de v e ra se tle e v la d la n -

n a in tik a l ed ileceğ i ü zerin d e a n la ş m a sağ
lan m ıştı.
K u zey d e v e s a h il bölgesind e ise ta m a
m en İta ly a n la r ın sözü g e ç e c e k ve o n la rın
h a k im iy e ti ta n ın a c a k tı. A y n c a S en û si a ile
s in in b a z ı fe rtle r in e d e m a a ş ve h ed iy e le r
v erilm esi k a b u l ed ilm işti. B u n la ra k a r ş ılık '
îd ris de b ü tü n b ir lik v e cep h e le rin , bü tü n
a s k e ri k a r a r g â h la r ın sek iz ay d a ta m a m e n
d a ğ ıtıla ca ğ ın ı k ab u lle n m işti. B u c e p h e le r se
k iz a n a cep h e y e a y rılm ış bu lu n u p ik i ta n e
si ta m a m e n Ö m er M u h ta r'm e m ir ve kom u
ta sı a ltın d a bu lu nu y ord u . B u a s k e ri b irlik
v e c ep h e le rin işg a lin ilk g ü n le rin d en b e ri
o y n a d ık la rı ro l h a y li b ü y ü k tü . B u b irlik le rin
k u m a n d a n la rı a y n ı z am an d a b ö lg e n in id ari
â m iri ve k a d ısı d u ru m u n d a id iler. B ü tü n
id â ri ve a s k e ri iş le r b a k tık la r ı g ib i h a l
k ın h e r tü rlü ih tiy a ç la rın ı b u n la r s a ğ la r ve
a y r ıc a y a rg ı işle rin e de b a k a rla rd ı. İta ly a n
la rın b u b irlik ve c e p h e le r ü zerin d e b u k a
d a r d u rm ası işte bu n dan dı.
M ü ca h id le r ve cih a d h a r e k e tin e gönül
v e re n h alk , bu c ep h e le rin d ağ ılm ası v e si
la h ta n te crid ed ilm elerin i k a b u l e tm ey e a s
la y a n a şm a y ıp b a n ş m b u m ad d esin i h iç b ir
z a m a n ç a lıştırm a d ıla r. Z ira m ü slü m an h alk .
76
Ömer Muhtar
îta ly a n la r a g ü v en em iy o r v e bu n d an dolayı
s ila h la rım eld e n b ıra k m a k istem iy orlard ı.
H alb u k i ita ly a n la r ö n celik le b u cep h elerin
d ağ ıtılm asın ı, s ila h la rın eld en b ıra k ılm a sın ı
v e m ed rese şey h le rin e m a a ş b a ğ la n m a sın ı
şid d etle istiy o rlard ı. İş te o z a m a n cih a d h a
r e k e ti so n a ere b ilird i. A m a İta ly a d a h a ev
velk i zalim d a v ra n ış la rın d a n d olay ı m ed re
se şey h le rin e b i r itim a t te lk in edem em iş ve
b u k o n u d a o n la n ik n a e tm esi de m ü m kün
olm am ıştı.
K a b ile re isle ri E ylü l 1921 y ılın d a Ö m er
M u h ta r’m b a şk a n lığ ın d a b ir to p lan tı y a p a
r a k d u ru m u g ö zd en g e çird iler. A slın d a bu
to p la n tıy a k a tıla n la r d ü şm an a k a rşı k esin
b ir ta v ır için d eyd iler. İta ly a n la r ın L ib y a top
ra k la r ın d a k i on y ıllık s ü re için d e o rta y a
k o y d u k ları zu lü m lerin i ço k iy i b ilen m ü ca-
h id le rin lid e rle ri «B an ş» ism i a ltın d a b ir
o y u n a g elm ek istem iy o rlard ı. O n u n için bu
to p lan tıd a ü lk e le rin i e m p e ry a list İta ly a n la -
r a k a rşı so n u n a k a d a r koru yu p a s la b ir oyu
n a g e lm iy e ce k le rin e v e s a v a ş a d ev am ede
c e k le rin e k a r a r v erd iler. İta ly a n la r ın öne
sü rd ü ğ ü b a n ş m ad d e le rin d e kay d ed ilen a s
k e r i k a m p ve ce p h e le rin d a ğ ıtılm a sı m e se
lesi d e şid detle red ded ilip b ö y le b ir iste k n e f
re tle kın anıy ord u . Z ira b u c e p h e le r h a lk ın
77
gü v en liğ in i sağ lam ak tay d ı. B u ra la rın d ağ ı

tılm a sı d em ek, s ila h la rın elden b ıra k ılıp v a
ta n v e m ille tin g ü v en liğ in i te h lik e y e sokup
İta ly a n h a k im iy e tin i k a b u l e tm e k d em ekti.
İş te 1917 y ılın d a n 1922 y ılın a k a d a r s ü

re n b u b eş y ıllık b ir dönem , Ö m e r M u h t a r
ın b a n ş g ö rü şm e lerin e şid d etle k a r ş ı ç ık tığ ı
b ir dönem di. B u dönem de g e n el k u m an d an
lık İd ris e s-S e n ü si’n in elin d e o lm a k la b e r a
b e r b irç o k cep h ed e Ö m e r M u h ta r’m sözü ge
ç e r li oluyordu. M ü ca h id le rin o n a o la n gü
ven v e b a ğ lılık la n sonsuzdu.
A m a İdris, İta ly a n la r la y a p tığ ı b a rış g ö

rü şm elerin d e k a r a r la ş tır d ık la n m ad d eleri
u y g u lam ay a k o y am ad ığ ın d an d o lay ı h ay li
sık ın tılı olup d u rm ad an m ü ca h id le ri sık ıştı
rıp d u ru y o r ve o n la ra b a s k ı y a p m a y a ç a lı
şıyordu. F a k a t bu h u su sta k i a n la ş m a z lık la r
iste r istem ez Y e şild a ğ m ü ca h id le ri a ra sın d a
g e rg in b ir h a v a n ın o lu şm asın a n e d en o lm u ş
tu. A n c a k İdris, İta ly a n la r a a c e le e tm em ele
r in i tav siy e edip b a r ış ta n y a n a o la n m ü ca-
h id lere de b ir in fia ld e b u lu n m a m a la n için
g e re k li ö ğ ü tle ri veriyordu.
B u ara d a , m ü cah id le rin s ila h la rın ı b ır a
kıp a sk e ri kam p ve c ep h e le rin i d a ğ ıtm a m a
la rı İta ly a n la rı sab ırsızlan d ın y o rd u . B unu n
78
Ömer Muhtar
için b ir h iley e b a şv u rd u la r. M ü ca h id le rin ve

b a rış ta n y a n a olm ayan ların a s k e ri k am p ve
ce p h e le rin e k a r ş ı îd ris ’te n v e b a rış ta n y a n a
o la n la r la m ü şte re k a s k e rî c e p h e le r o lu ştu r
m a y ı k a r a rla ş tırd ıla r. A n c a k bu cep h elerd e
d ö rt S e n û sî a s k e re k a r ş ılık b e ş îta ly a n as
k e r in in o lm a sı ö n e rilir. B u n u n iç in d e İd ris
ve İta ly a n y e tk ilile ri 11 K a sım 1631 de b ir
a r a y a g e lirle r.
İta ly a n la r b u m ü şte re k a sk e ri k a m p la
r a b ü y ü k b ir ü m it b a ğ la y ıp b u n la rla siy a
si e m e lle rin e u la ş a c a k la r ın ı zan n etm işlerd i.
F a k a t b u h ile v e ü m id leri k u rs a k la rın d a k a l
dı. Ö m e r M u h tar, b ü tü n L ib y a h a lk ın a ve
cep h e le rd e k i m ü ca h id le re b ir ç a ğ rıd a b u lu
n a r a k b u m ü şte re k k a m p la ra k im sen in k a
tılm a m a sın ı b ir g en elg e ile b ild irir. G e rçe k
te n Ö m e r M u h ta r’m y a ln ız Y e şild a ğ 'd a d e
ğil b ü tü n L iby a’d a b i r e tk in liğ i vard ı.
Ö m e r M u h tar, 1922 y ılı H aziran a y ın d a
b a ş ta Y e şild a ğ o lm a k ü zere T ra b lu s, B in g a-
?Â ve d iğ e r b ü tü n b ö lg e le rd e k i cep h e le re h i
ta b e n b ir s a v a ş a d a v e t g en elg esi gön derir.
B u g en elg ed e k en d isin in y a n ıs ır a b irç o k k a
b ile ş e y h le ri ile şe h irle rin ile ri g e le n le rin in
im z a la n v ard ı. M ü ca h id le rin g en elg ed e ü l
k e n in em p e ry alistle rd e n k u rta rılm a s ı, y a
b a n c ı a s k e rle rd e n ta m a m e n tem izlen m esi ve
79
s a f la n n b irle ştirilip o şek ild e c ih a d a d evam

ed ilm esi iç in ç a lış m a s ın ı istiy o rlard ı.
B u n a k a r ş ılık e m p e ry a list İta ly a n la r,
Ö m e r M u h ta r ve cih a d ın ı d u rd u rm ak ve
o n u a k a m e te u ğ ra tm a k için e lle rin d e n g e l
d iğ i k a d a r d u rm ad an h ile ve tu z a k la r a b a ş
v u ru y o rlard ı. B u n u n için de 10 A ğ u sto s 1922
de İta ly a n k ra liy e tin d e n b ir k a r a r ç ık a r. B u
k a r a r a g ö re Ö m e r M u h tar, İta ly a n y ö n eti
m i ta ra fın d a n İd ris e s-S e n û sı’n in te k lifi ü z e
rin e e l-K u su r M ed resesi ş ey h liğ in e ta y in ed i
lip re s m e n bu g ö rev i o n a y la n a ra k a y lık 900
fra n k lık b ir m a a ş la gö rev in e b a ş la m a sı is
te n ir. B u m a a ş ı d a ü ç ay d a b ir öd em ek ü ze
r e Tem m uz 1922 b aşın d a n itib a re n g eçe rli
say ılır.
Ö m e r M u h ta r, b u k a r a n işittiğ i z a m a n
h iç b ir şey d u y m am ış g ib i b ö y le b ir te k life
k u la k la rın ı tık a r v e d a v r a n ış la n y la bu n u
red d ed er. B u m e k tu b u ken d isin e u la ş tıra n
k işi e lçi o lm asayd ı m u tla k a id am a m ah ku m
ed ilecek ti. F a k a t elçi, iy ice a z a rla n d ık ta n
so n ra geld iğ i y e re e li b o ş o la ra k g e ri gön de
rilir.
Ö m er M u h tar, b u cih a d h a r e k e tin e b a ş
la d ığ ı gü n d en so n u n a k a d a r v e fa v e sa d a k a t-
l a b a ğ lı k a lm ıştı. O n u n ta v n , ııe su lh y ap
m a k n e de d ü şm an ı ta r a f k a b u l e tm e k ti. T ek
80
Ömer Muhtar
h e d e fi ve y eg an e ç ık ış yolu o la r a k b u işg al
k u v v e tle rin i ü lk ed en ç ık a rıp a tm a k tı. Bunu
g e rçe k le ştire b ilm e n in de b iric ik y o lu o la ra k
cih a d ı ve s ila h lı m ü cd eley i görüyordu . İşte
b u «ya z a fe r y a d a şeh ad et» a n la y ış ıy la h a
r e k e t edip b u n d a ıs r a r eden Ö m e r M u h tar
v e a rk a d a ş la rın ın b u k e siti ta v rı, îd ris'in
İta ly a n la r la o la n iliş k ile rin in fiy a s k o ile so
n u ç la n m a sın a n ed e n olm uştu. B u b a rış ta n
y a n a o la n la r ın « s ila h la n e ld en bırak m a» is
te k le ri a s la gerçek leşem em işti.
İd ris, so n b ir d efa, k en d isin in g e n el k u
m an d an old u ğu n u v e İta ly a n la r ta ra fın d a n
T ra b lu s v e e l-B a rk a ’y a «Emir» ta y in edildi
ğin i, b u n d a n d olay ı d a k en d isin e ita a t edilip
b a n ş m sa ğ la n m a sı g e re k tiğ in i ifa d e eden
b ir g en elg e ç ık a rtır . B u gen elg ed en m a k sa
dı d a h em «E m ir»liğ in i ila n e tm e k h em de
b a n ş m ad d e le rin i u y g u la m a y a k o y m ak tı.
F a k a t ta m o s ıra la rd a İta ly a ’d a b ir d ev
rim m e y d a n a g elm iş v e F a ş is tle r y ön etim i
e le g e çirm iş b u lu n u y o rlard ı. M ussoloni İta l
y a lid e ri olm uş v e L ib y a iç in y e n i b ir zülüm
d önem i b a şla m ıştı.
İta ly a n ın y e n i fa ş is t yö n etim in in İd ris ile
d a h a ev v el yap ılm ış b u lu n a n b a n ş an d laş-
m a sın ı k a b u l etm e d iğ in i v e L ib y a ’d a k i d uru
m u y en id en gözd en g e çirip s ila h lı b ir işg al
81
«•
h a r e k e tin i sü rd ü rm e k te n y a n a oldu ğunu a n

la y a n İd ris, h e m e n te d av i o lm ak b a h a n e s iy
le M ısır’a gid er. 1922 y ılı s o n la rın d a İd ris’in
cih ad h a r e k e tin i k e n d i kaderin© terk ed ip
g itm e si ü z e rin e b ü tü n a s k e rî, siy asî v e id a
ri y ö n etim ta m a m iy le Ö m e r M u h ta r'ın
o m u z la rın a y ık ılm ış oluyordu.
İşte b u ra d a d a Ö m e r M u h ta r'ın h a y a
tın d a y e n i b ir s a fh a a çıld ığ ı g ib i cih a d h a
re k etin d e de y ep y en i b ir d ö n em b a şla m ıştı
artık .
82
İK İN C İ BÖ LÜ M
CİH A D H A R EK E T İ KU M A N DA N I
Ö M E R M U H TA R
(1922-1931)
Ö M ER M U H TA R V E CİH ADIN IN
E K O N O M İK V E S O S Y A L Y A P IS I
1923 y ılın d a n so n ra L ib y a cih ad h a r e k e

tin in g e n el k u m a n d a n lığ ın ı ü stle n e n Ö m er
M u h ta r’ın g ö ste rd iğ i k a h ra m a n lık v e o rta
y a koyduğu c ih a d a n la y ışı, ondokuz v e y ir
m in c i a s ırla rd a d ü n y a ta rih in d e e şin e ço k a z
r a s tla n a n k u rtu lu ş h a re k e tle rin d e n biridir.
H a tta İsla m ta r ih in in b u son ik i a srın d a İs-
83
la m î en d işe ta ş ıy a n e n uzu n v e e n b ü y ü k İs
la m ! cih ad oldu ğu r a h a tlık la söy len eb ilir.
İ ta ly a n la r ın 1911’de y a p tık la rı ç ık a rtm a
v e işg a l h a r e k e tin e k a r ş ı k o y a n bö lged ek i
O sm a n lı k u v v e tle rin e y a rd ım ed e n m ü ca
h id le rin işb irliğ i ile b u d ü şm a n işg a li 1914
y ılın a k a d a r sa h ild e tu tu ld u d en eb ilir. 1914-
1917 y ılla rı a ra s ın d a m ü ca h id le r fiile n te k
b a ş la rın a d ü şm an a k a r ş ı s a v a ş tıla r. A n c a k
b u a r a d a O sm a n lIla rd a n v e k ıs m e n d e M ı
sır’d an y a rd ım a lıy o rla rd ı. 1922 y ılın d a S e -
n ü si h a re k e tin in lid eri İd ris'in M ıs ır’a k a ç
m a s ı ile h a r e k e t ta m a m e n k e n d i b a ş ın a ter-
ked ilip ta b ir c a iz s e k en d i y a ğ ıy la k a v ru l
m a k la b a ş b a ş a b ıra k ıld ı.
İşte b u ta r ih te n s o n ra y u k a rıd a görd ü

ğü m ü z g ib i g e n e l k u m a n d a n lığ ı Ö m e r M u h
t a r ü s tle n ir ve m a h a lli k a y n a k la rla h a r e k e
ti sü rd ü rm eğe ç a lış ırla r. B u d u ru m d a h a r e
k e tin ik tisa d i k a y n a k la rı n e le rd i? g ib i b ir
soru h a tır a g eleb iliy o r. E lim izd ek i b ilg i m a l
ze m e le rin in elv erd iğ i o ra n d a b u n la r ı te tk ik
e tm ey e çalışalım .
İk tisad i K a y n a k la r :
Ö m er M u h ta r’m h a r e k e ti ta m a m e n eli
n e ald ığ ı gü n d en s o n ra m ü ca h id le rin g e lir
84
Ömer Muhtar
le r i tü m ü y le m a h a lli sayılırd ı. Ç ü n k ü d ah il

den, m ü slü m a n h a lk ta n s a ğ la n a n g e lirle r,
d ışard an g e le n y a r d ım la r la k ıy aslan m ıy a-
c a k k a d a r ç o k ç o k fa z la y d ı. D ışa rd a n g e le n
y a rd ım la r d eved e k u la k m isa li idi. M a h a lli
g e lir k a y n a k la n d a g e n e llik le m ü slü m a n
h a lk ta n s a ğ la n a n z e k a t v e ö şü rle rin y a n ı s ı
r a d ü şm an d an eld e e d ilen g a n im e tle r ve
g ü m rü k g e lirle ri idi. B u n la rd a n b a ş k a cih ad
h a r e k e ti y ö n etim in in top lad ığ ı sa tış v erg isi
de a y n b ir g e lir k a y n a ğ ı idi.
Z e k a t v e ö şü rle r O sm a n lı y ö n etim i z a
m a n ın d a to p la n ır ve y e r le rin e h a rca n ırd ı.
A n c a k s a v a ş ta n s o n ra to p la n a n b u z e k a t ve
ö şü rle r a r t ık m ü ca h id le re v erilm ey e b a ş la n
m ıştı. O sm a n lıla r 1902 y ılın a k a d a r d ire k t
ke n d i m e m u rla rı a ra c ılığ ıy la bu z e k a tla rı
to p larlard ı. F a k a t b u ta rih te n s o n ra S e n û si
ta r ik a tı d ev re y e g irin c e a r t ık h a lk ta n to p
la n a n z e k a t v e ö şü rle r S e n û s i m e d re sele ri
a ra c ılığ ıy la h a rca n ırd ı. B u d u ru m 1917 y ı
lın d a Sey y id A h m ed e ş - Ş e r if in T ü rk iy e ’ye-
geld iğ i y ıla k a d a r sü rm ü ş oldu, id ris e s-S e -
n ü si’n in 1917 y ılın d a g e n el k u m a n d a n lığ a
g e tirild iğ i ta rih te n itib a re n İta ly a n la r la su lh
y a p m a v e sa v a ş ı te rk e tm e y o lla rın ı a r a m a
sı m ü ca h id le r ta ra fın d a n p e k ta sv ip g ö rm e
m işti. Id ris’in b u s u lh ta n y a n a o la n ta v rı
85
ü zerin e m ü slü m a n la r z e k a t ve ö şü rle ri doğ

ru d a n S e n û s l m e d re sele rin e v e rm e y erek
k e n d ileri m ü ca h id le re v erm ey e b a şla d ıla r.
Ö m e r M u h ta r’ın M ıs ır’d an y ard ım a l

m a k ü z e re y a p tığ ı s e y a h a tte n eli b o ş o la ra k
g e ri d önün ce a r tık cih a d h a r e k e ti tam am e n
y e rli k a y n a k la ra d a y a n m a k zoru n d a kaldı.
O z a m a n d a Ö m e r M u h ta r, h a lk ta n to p la n a
c a k o la n b u z e k a t v e ö şü rle rin n a s ıl to p la
n a c a ğ ı h u su su ile ilg ili b ir tü z ü k h azırlad ı.
Ç ü n k ü z e k a t v e ö ş ü rle r cih a d h a re k e tin in
en b ü y ü k g e liri d u ru m u n d a idiler.
Z e k a t h e r y ıl M u h a rre m a y m d a İslam
h u k u k u n u n g e re k tird iğ i p re n sip le r d ah ilin
de m ü slü m a n h a lk ta n top lan m ak tay d ı. H er
y ıl M u h arem a ja n d a z e k a t v e ö şü rle ri top
la m a k la g ö rev li m e m u rla r h a lk a ra ş m a d a
ğ ılırlard ı. G e re k ö şü r o la ra k to p la n a n b u ğ
d a y , a r p a ve d iğ e r h u b u b a tla rın y a n ı s ıra
n a k it v e d a v a r o la r a k d a ç e ş itli z e k a tla r top
la n ırd ı. B ü tü n b u n la r ı to p la m a k la görevli
o la n z e k a t m e m u rla rın ın îs la m i p re n sip ler
için d e y e tk ile ri g a y e t g en işti. A y rıc a to p la
n a n b u z e k a tla rı s a ğ sa lim v e r a h a tlık la c i
h a d k a r a r g â h la r ın a u la ş tırm a k iç in ko ru y u
c u a s k e rle r de gö rev a lırla rd ı. Ajtıcak, bu ze
k a tla r ı to p lam a y e tk isin i h a iz o la n la r, Ö m er
86
Ömer Mulîtar
M u h ta r’d an k e n d ilerin e v erilm iş im zalı ve

m ü h ü rlü b e lg e le r ta ş ırla rd ı. H a lk b u im zalı
v e m ü h ü rlü b e lg e le ri g ö rm ed ik çe h iç k im se
y e z e k a t ve ö şü r v erm ezd i. B a z e n b u b e lg e
le r i d e Ö m e r M u h ta r a d ın a on u n y a rd ım c ısı
el-F a d il E b u Ö m e r im z a la rd ı. B u y a rd ım cı
sın ın y a n ıs ır a a y n c a Y u s u f E bu R a h îl, A b-
d ü lh am id e l-A b b a r v e O sm an e ş-Ş a m i de
y e tk ili kişilerd i.
B u z e k a t v e ö şü rle r İslâ m î ö lçü le r içind e
to p lan d ık tan so n ra b ö lg ed ek i cep h e v e a s k e
r i k a r a r g a h k u m a n d a n ın a teslim edilirdi.
A n c a k b u c ep h e le rin b ir a s k e ri v e b ir m ü lkî
k a y m a k a m la rı bu lu n u rd u . A sk e rî k a y m a
k am v e y a k u m a n d a n h a r e k e tin a sk e rî yönü,
s ila h v e ce p h a n e le riy le ilg ilen ird i. M ü lkî
k a y m a k a m ise d iğ e r m a h a lli v e s iy a si işle ri
y ö n etm ek tey d i. İşte z e k a t v e ö şü rle r b u m ü l
k î a m ir’e te slim ediliyordu.
Z e k a t ve ö şü rle ri to p lam a m e m u rla n n a

ü c re tle ri ö d en d ik ten s o n ra g e tird ik le ri m a l
la r k en d ilerin d en teslim alın ırd ı. îta ly a n la r
sü re k li o la ra k b u z e k a t k a file le rin in yolu n u
kesm ek v e m a lla n m ü sa d e re e tm e y e ç a lış ı
yo rlard ı. A n c a k m ü ca h id le r e lle rin d e n g e l
d iğ in ce b u m a lla n y e rle rin e sa lim e n g ötü r
m ey e g a y re t ed erlerd i.
87
G e n e llik le b u z e k a t v e ö şü rle r İta ly a n

la rın h a k im iy e tle ri a ltın d a b u lu n a n B in g a-
zi, M e rc, D ern e ve T o p ru k ille r i ve ilç e le rin
d en to p lan ırd ı. A y rıca Ö m e r M u h ta r b u il
le rd e k i m ü slü m a n la rd a n z e k a t v e ö şü rle r dı
şın d a d a b a z ı y a rd ım la r a lm a k ta idi. H a tta
G ra z ia n i’n ih ifad e sin e g ö re İta ly a n h a b e r
a lm a ö rg ü tle ri b u y a rd ım la rı v an an k işile ri
b ir tü r lü te sb it ed em iy o rlard ı. Z ira İta ly an -
l â r ^ o y l e ‘ y a rd ım la rı görd ü ğü a n d a d e rh a l
m a lla ra e i k o y u y or ve~bu y a rd ım la rı y a p a n
la r ı d a d erfiâl id am e d iy orlard ı. B in g azi'd e
sık ıy ö n etim m a h k e m e sin in id am edip m a lla
rın ı m ü sa d e re e ttiğ i M u h am m ed el-H addâd
b u n la rd a n b iri idi. O ğlu ile b irlik te idam
e d ilen b u şa h ıs B in g a z i ve çev re sin d e n m ü-
cah id le re b ü y ü k m ik ta r d a y ard ım s a ğ la
m a k ta y d ı. A y rıc a İta ly a n la r ın ta m a m e n h a
k im o ld u k la rı şe h irle rd e y a ş ıy a n h a lk e lle
rin d e n g e ld iğ in ce y a rd ım la r to p la r m ü cah id -
le re u la ş tırırla rd ı. H a tta b a z ı m ed rese şey h
le r i şeh irle rd e y a p tık la rı g ö rev le r k a rşılığ ın
d a İta ly a n la r d a n a ld ık la r ı m a a ş la rın ı oldu
ğ u g ib i h a t t a ü z e rle rin e to p la d ık la rı z e k a t
la r ı ila v e e d e rek m ü ca h id le re g ö n d eriy o rlar
dı. Y a ln ız p a r a d eğil, z a h ire ve h a tta İta ly a n
c e p h a n e le rin d e n a ş ırd ık la rı s ila h la n d a cep
h e le re u la ştırıy o rla rd ı. H a tta İta ly a n la rın
88
Ömer Muhtar
nezd in d e ç a lış a n m e m u rla r b ile m a ş la rın ın

ond a b irin i (ö şrü n ü ) a y ır a r a k y a rd ım la ra
ek liyo rlard ı.
G a n im e tle re g elin ce; Ö m er M u h ta r’ın
k u m an d an lığ ı sıra sın d a y a p ıla n sayısız sa
v a şla rd a b ir h a y li y e k u n tu ta n g a n im e tle r
e le geçiyord u . B u g a n im e tle r ik i çeşitti.
B ir k ısm ı d o ğ ru d an d o ğ ru y a m ü ca h id
le rin İta ly a n o rd u la rıy la y a p tık la rı sa v a ş la r
d a elde e ttik le r i g a n im e tle r. Z a fe rle rin n e ti
cesin d e d ü şm an a s k e rle rin in b ıra k tık la rı si
la h , y iy e c e k ve g iy e c e k le rle ö ld ü rü len v e y a
e s ir e d ile n lerin ü zerin d e ç ık a n m a l ve sila h
la r . B u n la r g a n im e tle rin İslâm d ak i h ü k ü m
le rin e g ö re to p la n ır ve ta k sim edilirdi. B u
g a n im e tle rin b e şte b iri ö n ce a y r ıla r a k k u
m a n d a n lık em rin e v e rilir ve g en el g id e rle re
h a rca n ırd ı. G e r i k a la n 4/5 ise m ü ca h id le r
a ra s ın d a b ö lü ştü rü lm ek tey d i. M esela 1927
M a rt a y ın d a g e rçe k le ştirile n e r-R u h a y b e z a
fe rin d e eld e ed ile n g a n im e tle r g e rç e k te n k ü
çü m sen m ey ecek k a d a r çoktu.
Ganimetlerin diğer bir çeşiti ise İtalyan
ların emrinde çalışan müslümanlarm ele ge
çirdikleri ganimetlerdi. Bunlar genellikle da
var ve zahire şeklinde oluyordu. Bazen bir
görevli İtalyanlara ait olan sürüleri önüne
katıp mücahidlere ulaştırıyordu. Hatta Gra-
z ia n i h a tır a la r ın d a 1929 Ş u b a t a y ın d a 47 sı

ğır, 210 k o y u n v e 23 d ev en in k a ç ır ıla r a k m ü-
cah id le re teslim e d ild iğ in i kay d ed er. İta ly a n -
l a r b ü tü n g a y re tle r in e ra ğ m e n b u g an im et
v u rg u n la rın ı en g elleyem iyorlard ı.
B u n la rd a n b a ş k a b ü y ü k b ir y e k u n tu tm a
m a k la b irlik te sa tıc ıla rd a n yü zd e b e ş s a tış
v e rg isi alın ıy ord u . Ç a r şı v e p a z a r la r a m a lla
r ın ı g e tire n k ö y lü lerd en a lın a n b u v e rg i d oğ
ru d a n c ep h e k u m a n d a n v e k a y m a k a m la rın a
in tik a l e ttirilird i. A y n c a b ir deve satışm d an
d a yüz f r a n k v e rg i a lın ırdı. Z ate n şe h irle re
g e tirile n m a lla rın İta ly a n la r ın şerrin d en
k u r ta n lm a s ı g a y e t z o r oluyordu . Onun, için
h a lk böyle s a tışla rd a sev e sev e v e rg i ödü
yordu.
B u g e lirle rin y a n ıs ır a cep h ed e b u lu n an
m ü ca h id le rin a k r a b a la n o n la ra g iy e c e k ve
yiy ecek , h a tta b u la b ild ik le ri z a m a n silah
y ard ım ı yap ıy o rlard ı. B e lirli m ev sim lerd e
h a lk ın h a z ırla d ığ ı bu y a rd ım la r c ep h e le rd e
k i ç o c u k la n n a v e m ü ca h id le re u la ş tın lırd ı.
H a tta b azen Ö m e r M u h ta r’ın e m ri ile a s k e r
le r in b ir k ısm ın a izin v e rile re k e v le rin e g ö n
d erilir, b ir m ü d det d in len en b u a s k e r le r g e
r i g e lirk e n b a z ı y a r d ım la r la d ö n erlerd i.
G e rek zek at, ö şü r v e s a tış v e rg ile ri ile
elde edilen g e lirle r v e g e rek se g an im etler,
SO
Ömer Muhtar
m e rk e zle rd e to p la n d ık ta n so n ra b u n lard an
n a k it o la n la rıy la m ü ca h id le rin ih tiy a ç la rın ı
g id e rm e k ü zere ç a r ş ı ve p a z a rla ra a d a m la r
gö n d erilir, g e rek e n e şy a v e g ıd a m ad d eleri
te m in edilirdi.
H a tta İta ly a n zu lm ü a ltın d a y a şıy a n
h a lk tic a r e t ism i a ltın d a y ü k le rin i h a z ır la r
v e Y e şild a ğ ’a k e r v a n la r g ö tü rü r m ü cah id le-
r e y ard ım ed erlerd i. B a z en de ç e ş itli e şy a
ç a r ş ıla r a g ö tü rü le re k g iy e c e k ve y iy e c e k le r
l e d eğ iştirilip m ü ca h id le re u laştırılırd ı.
D iğ e r ta r a ft a n M ısır’d a n g elen şek e r, pi
rin ç , ç a y v e u n g ib i m a d d e le r S e llu m lim a
n ın a u la ştırılırd ı. B u m a d d e le r M ıs ır’d a çok
u cıız fiy a tla r la satılıy ord u . O n u n için g e
r e k k a r a y o lu y la g e rek se d enizd en b u S e l-
lum lim a n ın a u la ş a n g ıd a m ad d eleri Y e ş il
d a ğ ’a sevked ilird i.
İta ly a n g e n el k u m a n d a n ı G ra z ia n i, 1930
y ılın d a S e llu m 'a g e le n g ıd a m ad d e le rin in on
b in to n a y a k ın old u ğu n u kay d ed er. H albu
k i bu ş e h ir h a lk ın ın y ıllık ç a y v e ş e k e r tü k e
tim i n ih a y e t 3,5 to n c iv a rın d a o ld u ğ u n a göre
g e ri k a la n a ltı b u ç u k to n lu k g ıd a m ad d esi
oldu ğu g ib i Y e şild a ğ ’a , m ü ca h id le re oluştı-
rılıy o r v e b u n a e n g e l o la m a d ık la rın ı ifad e
ediyordu.
F a k a t b ü tü n b u n la r a ra ğ m e n m ü cah id -
le re u la ş a b ile n y iy e c e k le r o n la rın ih tiy a ç la
rın ın ço k a z b ir k ısm ın ı k a rşıla y a b iliy o rd u .
G iy e c e k ve y iy e c e k sık ın tısı b ir h a y li fa z la
idi. H a tta ile r i g e le n k u m a n d a n la rd a n b iri
zalim İta ly a n la r ın b a s k ıla rın ın a rtm a s ı üze
rin e iç in e d ü ştü k le ri s ık ın tıla rı b ir m e k tu p
la M ısır’a İd ris e s-S e n û si’y e yazıyord u. 17
T em m u z 1930 ta rih in i ta ş ıy a n b u m e k tu p la
m ü cah id lerin s ık ın tıla rı v e ç e k tik le ri ızdı-
ra p la r d ile g etiriliyo rd u .
A y n ı şek ild e ç e k tik le ri b ü y ü k s ık ın tıla
r ı a z d a o lsa h a fifle te b ilm e k için Ö m er M u h
t a r ç e ş itli b ö lg e le re d u rm ad an m e k tu p la r y a
zıyordu. H alk b ü y ü k b ir a rz u v e iste k le e l
lerin d e m e v cu t olan h e r şey lerin i m ü cah id
le rle p a y la şm a y a h a z ır d u ru m d ayd ılar. An
c a k îta ly a n la r b u h u su sta h a lk a b ü y ü k ve
a cım a sız gözd ağı v e riy o r ve b ö y le b ir d av
ra n ışa k a lk ış a n la rı m u tla k a id am ed iy or
lardı.
G ra z ia n i 22 M ay ıs 1930 ta rih in d e h a lk a
k a rşı y a y ın la d ığ ı b ir g en elg ed e m ü cah id le-
r e zek at, ö şü r v e y a h e r h a n g i b i r y ard ım d a
b u lu n a n la rın an ın d a id am ed ile ce ğ in i duyu
ru yord u. M a a le s e f bu g en elg ed en so n ra h a l
k a u la ş a n yardım larda- b ü y ü k b ir d üşüş gö
rüldü. İşte Ö m e r M u h ta r’ın b u ta rih le rd e
92
Ömer Muhtar
yazd ığ ı m e k tu p la rd a s ık sık y ard ım isten d i

ği v e b u y a rd ım la ra son d ere ce m u h ta ç o l
d u k ları y az ılm a k ta d ır. Ö m e r M u h ta r’ın S e y
yid A h m ed e ş -Ş e rif’e T ü rk iy e ’ye yazd ığı
m ektup b u m e k tu p la rd a n birid ir.
C ih ad h a re k e tin in so sy al t e m e lle r i:
L ib y a'n ın işg a lc ile re k a r ş ı v erd iğ i k u r
tu lu ş s a v a ş ı ile Ö m e r M u h ta r’ın lid e rliğ in
deki cihad h a rk e tin in sosyal te m e lle ri d e r
ken b u c ih a d a k a tıla n in s a n la r ın k a tılış h e
d efleri, s ila h la n d ın lm a la n v e h a n g i gaye
için sa v a ş tık la rın ı kasted iyoruz.
Ö m er M u h tar, d ü şm an k u v v e tle rin in
k a t k a t ü stü n lü k le rin e ra ğ m e n d aim a g ü ç
lü ve k u v v etli b ir h a l için d e idi. H iç b ir z a
m a n m o ra li b o zu lm az v e düşm anın ü s tün
sila h la rın d a n , m e k a nize b irlik le rin d e n , u c a k
ve ta n k la rın d a n a s la k o rk m a z ve m ü cah id le-
rf~35“'SEynr'&;tndelikte tu tm ay a” çalışırd ı. O,
d ü şm anın , m u caftıciierin a ra s m ı bo zm ak için
s a rfe ttiğ i g a y re tle rin i h ep b o şa ç ık a r ır ve
d ü şm anın , m ü slü m a n la n n s a fla rın d a a ç tık
la r ı g e d ik leri a n ın d a b ir k o n u şm a ile r a h a t
lık la tık a r dı.
L ib y alı in sa n ın d aim a ü stü n lü k ta sla m a
duygusun un a şırılığ ın d a n d o lay ı k a b ile le r
93
a r a s ı sü re k li b ir çek işm e ve a n la şm a z lık söz

k o n u su olurd u. A m a Ö m e r M u h tar, k a b ile
l e r a ra s ın d a k i b u a n la ş m a z lık la rı lid erlik
v a s ıfla rıy la u s ta c a h e m e n h a lle d e r ve bu b ir
b irin e z ıt h u y v e y a r a tılış la r a sah ip in sa n la
r ı h e m en İslâ m î a n la y ış v e çizg iy e ç e k e re k
d in v e v a ta n iç in a y n ı s a fla r d a sav aşm ay a
sü rü k lerd i. Ö m e r M u h ta r v e y a k ın sila h a r
k a d a ş la rın d a n A bd u lh am id e l-A b b a r k ab i
le le r \arasi a n la ş m a z lık la rı h a lletm e d e bü
y ü k ro l o y n am ışlard ı. O n la rın a r a y a g irm e
siy le k a b ile le r h e m e n a n la ş m a z lık la rı unu
tu r s a v a ş a k o şa rla rd ı.
Ö m e r M u h ta r lid e rliğ in d e k i m ü cah id

le r g e n ellik le el-U beyd, e l-B erd is, el-H asse,
ed-D erse ve e l-A v a k ir k a b ile le rin in ferd le-
rin d en o lu şm ak tay d ı. A n c a k b u n la rın ad et
le ri h a k k ın d a k e s in b ir fik rim iz y o k tu r. S a
d ece 1924 y ılın d a y a p ıla n b ir te sb ite g ö re biz
za t s a v a ş a n m ü ca h id le r v e cep hed e silah
k u lla n a n la r ü ç b in k işi civ a rın d a idiler.
K a b ile ş e y h le ri s ü re k li o la ra k g e n çle ri c i
h a d a te şv ik e d e r din v e v a ta n u ğ ru n d a k a
fir le r e k a r ş ı s a v a ş a d a v e t ed erlerd i. Ç ü nk ü
k a b ile şey h leri, k a b ile için d e y e g â n e den
g e u n su ru o ld u ğu g ib i sözü n e m u tla k a itib a r
edilen in san lard ı.
94
Ömer Muhtar
A y rıc a k a b ile le r, b u cih ad h a re k e tin e

k a tıla n a s k e rle ri ve şeh id leri ile ö vünd ükle
r i iç in k a b ile le r a ra s ın d a k i re k a b e tle re yol
açard ı. B u d a g ö n ü llü s a v a ş ç ıla rın a rtm a sın a
v e cih a d h a r e k e tin in k u v v etlen m esin e se
bep olm aktayd ı.
A y n c a h e r k ab ilo v erd iğ i h e r şeh id v e
rin e h e m en y e n i b ir a^ k er g önd erm ey e d av e t
edilirdi. Ş e h id d ü şen b ir fe rd i y e rin e yen i
gö n ü llü a s k e r gö n d erm ey en k a b ile h e r b ir
a s k e r için 1 000 fr a n k öd em ekle y ü k ü m lü tu
tulurdu . B u n u n y a n ı s ıra k a b ile le r b irlik le
r in i a s k e r gö n d erm e h u su su n d a d a te şv ik
ederlerdi.
S ila h d u ru m u ;
Cihad hareketinin en büyük stkmtılann-
dan birisi de silah sağlanması konusunda
toplanıyordu.
M ü cah id lerin sila h fa b r ik a la n o lm ad ığı
b ilin e n b ir h u su stu . A m a m ü slü m an ken d i
d in i ve v a ta n ı İçin g e re k irse sad e ce e lin e -g e
çird iğ i b ir sop a ile s a v a şm a sm ı bilend ir.
G ü çlü b ir e m p e ry a list d ev lete k a r ş ı y irm i k ü
s u r y ıl d iren m e k k o la y b ir şey değild ir. F a
k a t b u s ila h la rın ı b a z e n g a n im e t yo lu y la
d ü şm an d an elde ed erlerd i, ö r n e ğ in 1923 y ı
95 .
lın a g elin ce y e k a d a r k i d ön em ler h ep böy-

leyd i. M a h ru k a , K ard ab iy y e , S îd i k ır b a ’,
Y e v m ü ’l-cu m u a g ib i sa v a ş la rd a m u slu m sa
la r İta ly a n la r a k a r ş ı galip g e le re k b ir h ay li
m ik ta rd a silah, elde etm işlerd i. A y n ı şekild e
1913-1915 y ılla rın d a b irin c i c ih a n sa v a şın ın
şid detli g ü n le rin d e k u v v e tle rin in b ü y ü k b ir
k ısm ım A v ru p a c e p h e le rin e k a y d ırm a k zd-
ru n d a k a la n İ ta ly a n la r ın iç ta ra fla rd a n sa
h ille re g e ri a tılm a s ıy la eld e ed ilen s ila h d e
p o la n ... M ü c a h id le r bu d ö n em d e Fi z a n ve
K ard ab iy e ’d en İ ta ly a n la r ı a tıp s ila h depola
rın ı e lle rin e g e ç ird ik le ri g ib i T ra b lu s, H um s
v e B in g azi'y e y a p tık la rı b a s k ın la r sıra sın d a
d a d ep o ların ı is tila e d e rek tü m ü y le s ila h la n
c ep h e le re taşım ışlard ı.
D a h a ö n cek i d önem lerde is e O sm an lIla
r ın M ıs ır y o lu y la L ib y a m ü ca h id le rin e u la ş
tırd ık la rı s ila h la r k u lla n ılm ıştı. B u s ila h la r
g e n e llik le tü fe k idi. H a tta İta ly a n la r T ra b
lu s ve c iv a n n a ta m a m e n h a k im o lu n ca b u
bölged en 70.000 c iv a n n d a tü fe k to p la m ışla r
dı.
D a h a s o n r a la n İta ly a n la r ın em rin d e ç a
lış a n sa h ille rd ek i L ib y a lIla r v a sıta sıy la bazı
s ila h a lım ı d a s a ğ la n m ış bu lu n u y o rd u . An
c a k d ü şm an c e p h a n e le rin d e n b ü y ü k m e b la ğ
l a r la s a tın a lın a n b u s ila h la r cih a d h a r e k e
Ömer Muhtar
tin in b ü tçe sin i h a y li s a rsm ış v e h a tta h â z i

n ey i tü m ü y le b o şa ltm ış bulu nuyordu .
B u n u n ü zerin e L ib y a lı d e m ircile rin g a
y e t ip tid ai y o lla rla y a p tık la rı tü fe k le r k u lla
n ılm a y a b aşlan d ı. B u ç e ş it s ila h la r Osmanlı,
yap ısı tü fe k le r idi. B a r u tla d old uru lup b ir f i
tille a te şle n e re k k u lla n ıla n b ir tü fe k çeşid i
id i
F a k a t İta ly a n z a lim le ri b u n la r a d a e n
g e l o la ra k h a lk ın m ü ca h id le re y a rd ım la rın ı
y a sa k la m ışla rd ı. H a tta b u , y u k a rıd a söyled i
ğim iz g ib i id am ile so n u çla n a n b ir suçtu. B u
n u n ü zerin e m ü ca h id le r b ir h a y li s ila h s ık ın
tıs ı çek iy o rlard ı.
B u e n g elle rd e n b a ş k a İta ly a n la r ın em
rin d e ç a lış a n L ib y a lIla ra d ah a ev v el v erilen
M -91 m a r k a s ila h la r to p la n a ra k o n la ra !A-
v u stu ry a yap ısı b a s it tü fe k le r verild i. Z ira
bu L ib y a lIla r h e m en e lle rin d e k i s ila h la n m ü-
ca h id k a rd e şle rin e u la ştm y o rla rd ı.
B ü tü n b u y a s a k la m a la ra ra ğ m e n h a lk
tü m gü cü n ü k u lla n a r a k m ü ca h id le re y a r
dım ediyordu. B u n u n ü zerin e zalim İta ly a n
g e n e ra l G ra z ia n i te k te k k a b ile le rin y e r le
şim m e rk e z le rin i d ik e n li te lle rle k u ş a ta r a k
o n la n a d e ta h a p se tık a d ı. B u d ik en li te lle
rin d ışın a ç ık m a k y a s a k v e im k a n sız b ir du
rum du. B u n u n la d a y e tin m ey e n zalim em
97
p e ry a listle r, m ü cah id lere g ıd a n a k li y a p ıla n

Se llu m lim a n ı ile C eb elü ’l-A h d ar’a gid en yol
la r ı d a d ik e n li te lle rle çev ird iler. B ö ylece Y e -
şild ağ ’d a k i m ü ca h id le rin h e m k a b ile le rle
h em de g ıd a m ad d elerin in u la ş tığ ı sah ild e k i
Se llu m lim a n ıy la ir tib a tla r ı k esild i. A y n ı za
m a n d a m ü ca h id le r b u d ik e n li te l y ığ ın la rı ile
İta ly a n k u v v e tle ri a ra s ın d a sık ıştırılm ış o l
du. B ü tü n b u n la r y etm iy o rm u ş g ib i m ü ca
h id le ri ta m a m e n im h a e tm e k için h av ad an
u ç a k la rla sa ld ırm a y a b a şla y ıp k a r a r g â h la r ı
n ı b o m b ard ım an e ttile r. B ö y lece m ü cah id
c e p h a n e le ri d a rm a d a ğ ın o lm a y a b a şla m ıştı.
A ynı g ü n le rd e d e sa h ile y a k ın bölgele
ri de d ik e n li te lle rle k u ş a ta r a k h a lk ı ta m a
m en e tk isiz h a le g e tird iler.
M ü ca h id le r b ir t a r a f ta n silah sız, gıd asız
v e g iy ecek siz d u ru m a d ü şü rü lm ü ş, d iğ e r ta
r a ft a n d a d ik e n li te lle rle k u ş a tıla ra k k a b i
le le rin y ard ım m d an ve a k r a b a la r ıy la g ö rü ş
m e k te n m a h ru m b ıra k ılm ışla rd ı. Z aten h a s
t a lık la r a lm ış yü rü m ü ştü . H em h a lk h e m de
m ü ca h id le r b irb irin d e n u z a k y e rle rd e d ik e n
li te l y ığ ın la rıy la b irb irin d e n te crid ed ilm iş
v e bu te lle rin a rk a sın d a hap sed ilm işlerd i.
İta ly a n la rın b u te lle r için e h a p se ttikler i
k a b ile le re g ö tü rd ü k leri ik i sosyal h izm et v a r -
dı. D ikenli te lle rin b ir k öşesin e b ir s e y y a r
Ömer Muhtar
h a s ta h a n e , d iğ er k şasina m ftyarhk a r m a la r
dı!..
B ü tü n b u n la r a ra ğ m e n m ü ca h id le r e lle
rin d e k i im k a n la rı d eğ erlen d irip k a n la rın ın
son d a m la sın a k a d a r m ü cad eley i sü rd ü rm e
ye azm etm işlerd i. B ü tü n g ü çle riy le Ita ly a n -
la r a k a r ş ı d iren iy o r v e h â lâ sav aşıy o rlard ı.
Y in e Ita ly a n g e n e r a l G ra z ia n i’n in itir a
fın a göre, b ü tü n b u şid d et v e m ü sib e tlere
ra ğ m e n Ö m e r M u h ta r d u rm a d a n Ita ly a n
k u v v e tle rin e k a r ş ı ko y u y or ve sav aşıyord u .
1931 y ılı b a h a r ın d a s a h ild e n C a ğ b u b ’a
k a d a r o la n b ölg e te l y ığ ın la rıy la sa rıld ığ ı
h a ld e m ü ca h id le r e n şid d etli h ü cu m la rın a
g iriş e re k Ita ly a n m ek an ize b irlik le rin e k a r ş ı
sad e ce tü fe k le rle s a v a ş ıy o rla r v e ta rih in
u n u tam ayacağı k a h ra m a n lık la r serg iliy o r
lard ı.
99
LİBYA CİHAD HAREKETİNİN LİDERİ
OLARAK ÖMER MUHTAR
İ d il y ılın ın Ekim ayın d a b aşlay an İta l

y an iş g a l h a rek e ti büyük k a tlia m la rla ve
h açlı zihniyetin© yak ışır b ir zulümle devam
etm işti. O nlar Libya m ü slü m an lan n ı sindi
rip em peryalist em ellerine u y arak bölgeyi
tam am en ilh ak etm eye çalışıyorlardı. B aş
tan b e ri anlattığım ız gibi, b u o nbir y ıllık dö
nem de Ö m er M u h tar cihad harek etin in için
d e bulunm uş, b ir te k gün b ile o lsa kendisini
bunun dışında başka b ir şeyle m eşgul olmuş
o larak görem iyoruz. A n cak O, 1922 yılında
101
İd ris e s-S e n û si’n in ü lk ey i te r k e ttiğ i a n a k a

d a r h ep ik in c i d ereced e b ir k u m an d an ve li
d er o la ra k g ö rü n m ek ted ir. F a k a t O, g e re k
Sey y id A h m e t e ş -Ş e r ifd e n g e rek se İd ris es-
S e ııû si’d en ç o k d a h a f a z la g a y re tli olup d a
h a ç o k fiili cih a d içindeydi. B u ik i li d e r g e
n e llik le cih a d h a r e k e tin i u z a k ta n yö n eten
k işilerd i. A m a Ö m er M u h ta r, b iz z a t sıca k
s a v a şın için d e, a t s ırtın d a v e e li s ila h lı o la
r a k b i r n e fe r g ib i c ih a d etm işti, iş te onu n,
in s a n la rın n a z a rın d a b ü y ü m esin e sebep
o la n B e d ir g azv esiy le b a ş la y ıp k ıy a m e te k a
d a r s ü re c e k o la n «sü rek li cihad» ta rih in d e
m ü ste sn a b ir m e v k iy e sah ip o lm asın ın n e d e
n i budur.
İslam cih ad ta rih in d e sa v u n m a v e fe tih
sa v a ş la rı v ard ır. B ed ir, U h u d ve jA hzab
g a z v e le ri tevhîd ak id e sin i in s a n lığ a teb liğ
e tm e v e İsla m d ev letin in v a rlığ ın ı in sa n lığ a
b ild irm e c ih a d la rı idi. G a z v e le re k a tıla n la -
r ın m e v k ii A llah , p e y g a m b e r v e in s a n la r k a
tın d a b ir m ü ste s n a lık arzed er.
M e k k e ’n in fe th iy le b a şla y ıp h a ç lı s e fe r
le rin in ç ık tığ ı d önem e k a d a r g e rçe k le ştiri
len fe tih h a r e k e tle rin in de a y r ı b ir ö zelliği
v ard ır. 1099 y ılın d a K u d ü s’ü n h a ç lı iş g a li a l
tın a g irm esin d en s o n ra F ilistin v e ku zey S u
riy e ’d e y e rle şen h a ç lıla r ı İsla m ülkesind en
102
Ömer Muhtar
ç ık a rm a k için g irişile n cih ad ile K u d ü s’ü

h a ç lı zülm ünd en k u r ta r m a k için S a la h a d -
din-i E y y ü b i’n in g iriştiğ i cih ad h arek etin in ,
d e a y n b i r ö zelliği v ard ır. B u cih ad . İslam
to p ra k la rın ı işg a l e d e n le re k a r ş ı g irişile n b ir
k u r ta r m a cih ad ıd ır. L ib y a v e C e z a y ir’i A v
ru p alI e m p e ry a listle rin e lin d en te k r a r g eri
a lm a k için d e m ü slü m a n la rın g iriştiğ i cih ad
d a işte b ö y le soylu v e a s il b i r c ih a d tır. T ıp k ı
bu g ü n A fg a n ista n 'd a o ld u ğu g ib i...
İta ly a n la r T ra b lu s ve B in g a z i’y i ve d o la

y ısıy la b ü tü n L ib y ay ı iş g a l e ttik te n so n ra
g e rçe k te n tü m ü y le İsla m i b ir end işe taşıyan-
b ir d iren iş h a re k e tiy le k a rşıla şm ışla rd ı. F a
k a t m a a le s e f 1917-1922 y ılla rı a ra s ın d a b a si
re tsiz ce u y g u la n m a k iste n e n b a n ş gö rü şm e
le ri y ü zü n d en b u a s il cih a d a k a m e te u ğ ra tıl
m ak üzereydi. A n c a k Ö m e r M u h ta r’m k esin
ve k a r a r lı t a v n ile b u cih ad h a r e k e ti b ü tü n
asa le tiy le sü rd ü rü lm ü ştü .
İd ris e s-S e n û si’n in İta ly a n la r la ez-Zü-
tiniyye, İk rim e v e e r-R a h b e ’d e y a p tığ ı b ir d i
zi b a n ş g ö rü şm elerin e şid d etle k a r ş ı ç ık a n
Ö m er M u h ta r b u k o n u d a ş u ta rih i sözünü
s ö y le m iş ti:
10 3
Dr. Ahmed Açırakça
-Biram, Allah ve vatanımızın düşmanla

rıyla savaşmaktan başka biç bir şeye ihtiyar
cimiz yoktur.»
Ö m e r M u h ta r’m 1922 y ılı s o n la rın d a İd-
r is 'in M ıs ır’a te d av i b a h a n e s iy le gitm esi üze
rin e L ib y a m ü slü m a n d iren iş h a re k e tin in
g e n e l k u m a n d a n lık v e lid erliğ in i ü stlen d iğ i
n i y u k a rıd a ifa d e etm iştik .
Ö m e r M u h tar, b u g ö rev i om u zlad ık tan
s o n ra a s k e ri k am p v e c e p h e le ri y e n i b a ş ta n
te şk ila tla n d ırm ıştı. H e r bö lged e b u lu n a n a s
k e r î cep h en in b i r k u m a n d a n ı v e b i r m e clisi
v ard ı. A y n c a b u ra y ı y ö n e te n b i r siv il y ö n e
tim d e k e n d in e d ü şen g ö rev i y ü k le n m ek te y
di. B ü tü n b u cep h e k u m a n d a n la rı ve a sk e ri
m e c lisle ri de o n u n şa h sın d a to p la n a n b ir
b a şk u m a n d a n lığ a v e y in e k e n d isin in y ö n e t
tiğ i b ir g e n e l m e clise b a ğ lı id iler.
B u s ır a la r d a İta ly a ’d a y ö n etim i e le g e ç i
re n fa ş is tle r, L ib y a’y a k a r ş ı k e sin v e sonuç,
v e re c e k b i r sin d irm e h a r e k e tin e k a r a r v e r
m iş le r d i B u n a k a r ş ılık d a 1 b ü tü n L ib y alı
m ü slü m an m ü ca h id le r m e şh u r «ya z a fe r y a
şeh ad et» p a ro la s ıy la c ih a d la n n a d a h a sıkı
b ir az im ve im a n la b ağ lan m ışlard ı.
Ö m e r M u h tar, b u cih ad h a re k e tin in tüm
cep h e le rin i iy ice te şk ila tla n d ırd ık ta n so n ra
.genel b ir h ü cu m v e azim li b ir d iren m ey i b a ş
104
Ömer Muhtar
la tm a k üzer© b a z ı e k o n o m ik v e a sk e ri y a r
d ım la ra ih tiy a ç d u y m aktay d ı. B u n la rın te
m in i için M ısır’a gitm ey i k a r a rla ştırd ı. Ci-
h a d ’ın b a şla n g ıc ın d a n b e r i ç e ş itli y o lla rla
v a rlık la rın ı sü rd ü ren m ü ca h id le r g e rçe k te n
ciddi b ir y ard ım g ö rm em işlerd i. İlk yıllarda.
O sm a n lIla rd a n g izlice b ir m ik ta r y ard ım
u la şm ıştı. Y in e ilk y ılla rd a M ısır'd a k i m ü s-
lü m a n la rd a n ay d a 15.000 a ltın k a d a r b i r y a r
dım geliyord u. F a k a t b u d a s o n ra la rı k esili-
v e rm işti. G e n ellik le L iby a h a lk ı ile M ısır'd a
ik a m e t ed en L ib y a lIla rd a n y ard ım geliyordu.
A y n c a M ıs ır m ü slü m a n la n n ın d a a z ç o k y a r-
d ım la n d okunuyordu . F a k a t b ü tü n b u n la r
İta ly a g ib i b ü y ü k b irA v ru p a lı d ev lete k a r ş ı
k o y m ay a ç a lış a n b ir cih ad h a r e k e ti için a s
la y e te rli değildi. İşte Ö m e r M u h ta r b ira z
göz d o ld u ra ca k b ir y ard ım b u lm a üm id iyle
M ısır’a b ir s e y a h a t d ü zenlem işti. A m a m a a
le s e f Ö m e r M u h ta r ç o k cü z ’i y a rd ım la r d ı
şın d a ciddi b ir y ard ım a la m a d a n a d e ta el!
boş o la ra k g e ri d önecek ti.
Ö m e r M u h ta r'ın M ıs ır'a g ittiğ in i ö ğ re
n e n İ ta ly a h a b e r a lm a ö rg ü tü , o n u n la g ö rü ş
m ek ve onu cih ad d an v a z g e ç ilip b a n ş y a p
m a y a ik n a e d e ce k a ja n la r ın ı o ra y a gö n d erir.
B u a ja n la r Ö m e r M u h ta r’ı M ısır’d a bulu p
o n u n la g ö rü şü rle r v e o n a C ebelü ’l-A h d ar'-
105
d a k i c ih a d h a r e k e tin d e n v a z g e ç ip M ıs ır'd a
ik a m e t e tm e s in i v e L ib y a 'y a b i r d a h a g e r i
d ö n m e m e s in i v e y a h u t o n l a r a te s lim o lm a s ın ı
is t e r le r . B u n a k a r ş ı d a k e n d i k a n a a t le r in c e
ç o k c a z ip m e b la ğ la r la m a d d i im k a n la r v e
B in g a z i’d e e n lü k s y e r d e m ü k e m m e l b i r k ö ş k
v e r m e y i t e k l i f e d e r le r ...
D a ğ la r d a y ir m i y ı l k a d a r h a y a t s ü re n ,
ç a d ır la r d a a ç v e s u s u z s a b a h la y a n v e y irm i
y ıl s ü r e y le e lin d e n s ila h ın ı d ü ş ü r m e y e n b u
in s a n ın c ih a d t a n g a y e s i h e r h a ld e d ü n y a h a
y a tın d a b ö y le b i r r a h a t l ığ a k a v u ş m a k için
d eğ ild i. İ t a ly a n la r ın L ib y a ’y ı v e y a y e r y ü z ü
n ü n b a ş k a b i r m a z lu m to p r a k p a r ç a s ın ı i ş
g a l e d e r k e n y a p t ık la r ı s a v a ş la r d a k i g a y e le -
r i le o n la r a k a r ş ı d ir e n e n Ö m e r M u h t a r ’ın
g a y e s i a s la b i r o la m a z d ı. O n la r ın s a v a ş a n
la y ış ın d a e m p e r y a lis t b i r g a y e , Ö m e r M u h -
t a r 'ın c ih a d a n la y ış ın d a i s e İs lâ m î v e u h re v î
b i r m a k s a d v a r d ı. îş t e b u s e filc e t e k lif e k a r
ş ı o n u n t a r ih i c e v a b ı ş u o l u r :
f ) «B en , h e r is tiy e n in b ö y le k o la y c a
ı y u ta b ile c e ğ i b i r lo k m a d e ğ ilim ... B e n i
\ im a n ım , in a n c ım v e c ih a d ım d a n a lık o y -
s m a y a k a lk ış a c a k h e r k e s i C e n a b -j H a k k
( e li b o ş o la r a k y ü z ü s tü b ır a k a c a k tır .»
Ömer Muhtar
Ö m e r M u h ta r , M ıs ır 'd a b u lu n d u ğ u s ır a
d a İ d r is e s -S e n û s i ile ç e ş itli g ö r ü ş m e le r y a
p ıp o n d a n b a z ı a s k e r î v e m a li y a r d ım la r is
te m iş ti. A n c a k , İd ris , M ıs ır v e İ ta l y a h ü k ü
m e tle r in in a r a s ın ı a ç m a m a k iç in b ö y le b ir
y a r d ım y a p m a y a y a n a ş m a m ış v e M ıs ır ’d a
r a h a t ç a y a ş a m a y ı, d a ğ la r d a îfc a ly a n la ra k a r
ş ı s a v a ş a r a k b in b ir t ü r lü z o r lu k v e m & şek-
k a t iç in d e y a ş a m a y a t e r c ih e d e r e k o ra d a
y e r le ş m iş ti.
107
T A B İH Î M E K T U P :
Ö m e r M u h tar, İd ris e s-S e n ü sî ile y a p tı

ğ ı g ö rü şm e lerd e n ü m id in i k e s in ce y an ın d ak i
h e y etle b irlik te L ib y a’y a C eb elü ’l-a h d a r c i
h a d cep h e sin e g e ri d önm eyi k a r a rla ş tırır la r .
L ib y a ’y a d ö n en Ö m e r M u h ta r y a k ın s ila h a r
k a d a ş la rın d a n Y u su f E b u E a h il e l-M ism âri
v e A li H âm id el-U beyd î ile b irlik te im z a la
d ık la rı uzu n v& te fe r r u a tlı b ir m ek tu b u h a
z ırla y ıp S e y y id A hm ed e ş -Ş e rif’e g ö n d e rir
le r.
15 R e c e b 1342 H icri (21 Ş u b a t 1924) t a
rih in i ta ş ıy a n b u ta r ih i m e k tu p ta M ısır’a
109
Di-, Ahmed A ğırakça
y a p tık la rı sey a h a ti, İd ris ile olan g ö rü şm e le

rin i ve C eb elü ’l-A h d ar’d a k i cih ad h a r e k e ti
n in g e n el d u ru m u n u a n la tırla r. B u m e k tu
bun ta rih i ö ze lliğ in i ta ş ıy a n özel üslûbu nu
d eğ iştirm ek sizin a ş a ğ ıy a a k ta r m a y a ç a lış a
lım .
«E sselam u A leykum ..
B ilin iz ki, biz, sizin, aziz v atan ın ızın
e v la d la n o la r a k ü lk em izi işg aled en d üş
m a n ın istila s ı k a rşıs ın d a ızd ırap , elem ,
k o rk u ve en d işe için d e b ir h a y a t s ü r
m ek tey iz. İta ly a n la r, İd ris ile y a p tık la rı
a te şk e s ve b a rış a n la ş m a la rın ı te k r a r
b o z a ra k şid d etli sa ld ırıla rın a yen id en
b aşlad ılar, B a tıd a , T ra b lu s cep hesind e
de a y n ı şek ild e a n d la şm a la rı b o zarak
o ra y a d a şid d etli s a ld ırıla ra g e ç tile r. B u
nu n a rk a sın d a n d a İd ris bizi y ü z üstü,
d arm a-d ağ m , n izam sız, in tiz a m sız b ir
şek ild e b ıra k ıp M ıs ır’a k a ç tı. B öylelikle,
d en izin o rta sın d a ro ta s ın ı şa şırm ış, do
ğu su n u b a tıs ın ı b ilm ey en b ir g e m i g i
bi şa şk ın b ir v aziy e tte kald ı. S e n d e ü l
k e n i v e v a ta n ın ı te k re d e re k T ü rk iy e ’ye
gidip de o ra d a y erle ştin . İd ris de a y n ı ş e
kilde k a çıp b izi k ız ıl b ir a te şin için d e
te rk e tti. B u n u iy i b ilin k i, v a lla h i v e b il-
lâ h i bu y a p tık la rın ız d a n d olay ı sizi Al-
110
Ömer Muhtar
la h h u zu ru n d a so rg u y a çe k e ce k ve y a
k a n ız a y ap ışacağ ız. S ü b h a n a lla h , bu
d ü n y ay ı ve d ü n y a m e tâ ın ı hoş v e ta tlı
ik e n alıy o rsu n u z d a a c ı ve ızd ırap lı ol
d u m u o n a s ır t ç e v iriy o rsu n u z ... S ü b h a
n a lla h ...
Binler, M ıs ır'a gid ip E m ir îd ris ile
g ö rü şe re k h a n g i şek ild e o lu rsa olsun b i
ze y ard ım e tm e sin i isted ik . B ize, h iç b ir
şek ild e y ard ım ed em iy eceğ in i, b u n a gü
cü n ü n olm ad ığın ı söyled i ve «gidiniz
k e n d i b a şın ız ın ç a re sin e b ak ın ız, k a rd e
şim R ız a ’y a gid in v e o size y ard ım etsin»
diye ila v e etti.
G e ri döndük.. G e ri d öndü k a m a göz
y a ş la rım ız y a n a k la rım ız ı s u la r b ir şek il
d e g e ri döndük. İn n e lilla h ve in n e iley-
h i râ c iü n . F a k a t şu n u b ilin ki, y ard ım
a lm a k ta n üm id im izi k e sin ce A lla h ’a te
v ek k ü l e ttik . S o n r a ü lk em ize g e r i dönüp
a s la d ü şm a n a te slim o lm am ay a, boyun
eym em eye, d inim izi v a ta n ım ız ı ve c a n
larım ızı. k an ım ızın son d a m la sın a k a
d a r k o ru y a c a ğ ım ız a a h d e ttik . F a k a t bu
n u n için d e sila h a , s a v a ş a r a ç ve g e re
cin e, p a ra y a , y iy e c e k ve g iyeceğe son
d ere ce ih tiy a cım ız v a r ... A lla h ... A l
la h ... Y ard ım ! N e o lu r y ard ım e d in ...
İU
Dr. A&ned Ağırakça
A cele edin, d u rm a y ın ... A z v e y a ço k ne

o lu rs a o lsu n 'g ü cü n ü z y e ttiğ in ce yard ım
e d in ...»
Ö m e r M u h ta r’m b u m e k tu b u n a cevap
v e re n S e y id A hm ed e ş -Ş e rif L ib y a ’y ı neden
te rk e ttiğ in i ve bu ld u ğ u ilk fır s a tta te k ra r
ü lk esin e g e r i d ö n eceğ in i e tr a flıc a a n la ta n
b ir m ek tu p g ö n d erir.
D ev am eden C ih a d : el-cih ad ü ’I-m üste-

m iiT t
Ö m er M u h tar, M ısır'd a n ü lk e s in e geri
d ö n e rk e n İta ly a n k u v v e tle ri ta ra fın d a n b ir
tu z a ğ a d ü şü rü lm e k iste n ir. F a k a t ço k k ü çü k
b ir k a file o lm a la rın a ra ğ m e n Ö m e r M u h ta r
v e a rk a d a ş la r ı d ü şm a n a k a r ş ı g iriştik le ri bu
d e h şe t v e ric i ç a tış m a d a b ü y ü k b ir z a fe r el
d e e d e rle r. U m m a d ık la rı b ir y en ilg iy e u ğ ra
y a n İta ly a n la r ın m o ra li h a y li bozulur.
Ö m e r M u h ta r 1923 y ılı so n u ve 1924 yıh
b a ş la rın d a C eb elü ’l-a h d a r’m y a n ı s ır a B a r
k a, T ra b lu s v e F iz a n b ö lg e le rin e b i r sey a h a -
t a ç ık a r a k b ü tü n k a b ile re isle riy le gö rü şü p
c ep h e le rd e k i d u ru m u o n la r a a n la ta r a k c i
h ad h a r e k e tin e tü m m ü slü m a n la rm k a tılm a
sin i sa ğ la m a y a ç a lış ır . Ö m e r M u h ta r y a k la
şık 2500 k m .’lik b ir y o l k a t e d e rek C eb elü ’l-
112
Ömer Muhtar
a h d a r, B a rk a , T ra b lu s ve F iz a n ’a k a d a r y a p
tığ ı se y a h a tte k a b ile le re b ir cih ad ç a ğ rıs ın
d a b u lu n a ra k h ep sin d e n s a v a ş a a d a m la rıy
l a b irlik te k a tıla c a k la rın a d a ir söz a ld ığ ı g i
b i o n la rd a n y a z ılı o la ra k d a te a h h ü d le r a l
m ıştı. D a h a s o n ra k i a ra ş tırm a la rd a o n u n b u
k a b ile re isle rin d e n a ld ığ ı y azılı te ah h ü d b e l
g e si h ep sin in im z a la rın ı ih tiv a e d en b ir ve
sik a şek lin d e e le g eçm iş ve y ay ın lan m ıştır.
R ü şv et ve te h d îd :
Y u k a n d a söy led iğim iz g ib i Ita ly a n h ü
k ü m e ti b ir k a ç d efa Ö m e r M u h ta r’a b azı
te k lifle rd e b u lu n a ra k onu cih ad a la n ın d a n
u z a k la ştırm a k istem işti. 1922 A ğu stosu n d a
y a p tık la rı 900 fr a n k lık m a a ş ve B in gazi'd e
r a h a t b ir h a y a t s ü rm e k için gü zel ve lü k s
b ir k ö şk te k lifin i b ir yıl s o n ra 15 A ğu stos
1923 ta rih in d e b ir d e fa d a h a te k ra r la r la r . Y i
n e Ö m e r M u h ta r b ö y le b ir te k lifi son d ere
c e gü lü n ç b u la ra k şid d et v e hid d etle red d e
dip b u te k lifi g e tire n i d e a z a r la y a r a k h u zu
ru n d a n kovar.
A rad an b i r m ü d d et g e ç tik te n s o n ra Ö-
m e r M u h ta r’ın cih ad c e p h e le rin i k u v v e tle n
dirip iy ice te şk ila tla n d ıra ra k s a v a ş a h a z ır la n
dığını g ö ren îta ly a n la r , y in e b ira z te k lif b i
113
r a z d a teh d id e d ici b ir m ek tu p g ön d erirler.

IS E y lü l 1925 ta rih in i ta ş ıy a n bu m ektup
İta ly a n la r nezd inde ç a lış a n L ü b n a n a sıllı
b ir casu s ve te rc ü m a n a ra c ılığ ı ile Ö m er
M u h tar’a gö n d erilir. A bbu d E bu R âşid isim
li bu L ü b n a n lı casu s, İta ly a n la r ın L iby a’d a
k i ca su sla rın d a n ve o n la rın p a ra y la s a tın
a ld ık la rı a d a m la rın d a n b iri idi. B u adam
m ek tu b u n d a İtla y a 'n ın ço k g ü çlü b ir devlet
olduğunu, o n a teslim o lm ak g e rek tiğ in i, b u
nu n g e rek k e n d isi v e g e re k se L ibya h alk ı
için d a h a y a r a r lı o la ca ğ ın ı ifa d e e d erek s a
v aşın ü lk ey i h a r a p e ttiğ in i yazıyordu.
Ö m e r M u h ta r, b u ad am ın m e k tu b u n a
şöyle cev ap v e r i r :
«Ö m er M u h ta r’d an te rc ü m a n A bbüd
E bu R-âşid’e ... H a k k a ta b i o la n la r a selam ol
su n ..- G elen b ir m e k tu b a cev ap v erm e gere
ği olm asayd ı sen i m u h a ta p k a b u l etm ezdik.
Y a z d ık la rın ız ı okuduk. A rap a sıllı olduğunu
vo b u ü lk ey e g eld iğ in gü nd en b e ri ırk d aşla-
rm a n a s ih a tla rd a bu lu n d u ğu n u yazıyorsun.
B u y a p tığ ın ız n a s ih a t, d ü şm an a b a ş eğm eye
b ir d a v e t m a h iy e tin d e oldu ğu için b izim bu
t ü r b ir n a s ih a ta ih tiy acım ız y o k tu r. B iz A l
la h ’a te v ek k ü l etm işiz. İm an ım ızd an ald ığ ı
m ız g ü çle bizi h iç b ir k u v v e t d u rd u ram az.
C en ab-ı H ak şöyle b u y u r u r : . «A llah, cen n e t
114
Ömer Muhtar
k a rşılığ ın d a m ü m in le rin c a n la rın ı ve m a lla

rın ı s a tın alm ıştır.» S izin , v a ta n e v la d la n m
te le f edip ü lk ey i h a r a p e ttiğ im izi söy lem en i
ze g e lin ce n e y ap tığ ım ızı biliyoruz, G ay e si
n i b ile n e , h e d e fin e v a ra n y o lla n C e n a b -ı A l
la h k o la y la ş tırıp açar.»
H er cih a d v e k u rtu lu ş h a re k e tin d e oldu
ğ u g ib i Ö m e r M u h ta r’m ön cü lü ğ ü n ü y a p tı
ğı b u h a r e k e tte de b i r ç o k d e fa h a y li zo r
g ü n le r y a şa n m ıştı. S ila h , y iy ecek , g iy e c e k v e
h e r tü rlü sa v a ş a r a ç g e re c in in sık ın tısı çe
kild iği g ib i d a ğ la rd a yaz, k ış dem eden, so
ğu k, s ıc a k a ld ırış etm ed en ça d ırla rd a y irm i
y ıl g ib i uzu n b ir m ü d d et h a y a t s ü re n m ü ca
h id ler, a y r ıc a b a z e n ç ık a n ih tila fla rın d a
k a h rın ı çek ip d u ru yorlard ı. A m a b ü tü n bu
s ık ın tıla rın o rta y a çık a rd ığ ı aşılm az d u ru m
la rın ü stesin d en g e le n Ö m er M u h ta r büyük
b ir d eh â oldu ğunu göstermiştir.
İta ly a n la r ı p e rişan e ttik le r i b ir sa v a şta n
son ra, d ü şm an k u v v e tle rin in son m odel s i
la h la rı, ta n k ve u ç a k la rıy la d ü zen led ikleri
elem v e rici b ir sa ld ırıs ın a u ğ ra y a n m ü cah id
le r b ü y ü k k a y ıp la r v e rirle r. B u zu lü m lerin
ve b ü y ü k ç a p ta k i k a tlia m la rın g e rç e k te n in
sa n la rı g ittik ç e te le f e ttiğ in i g ören b a z ı k a
b ile le rin re isle ri, İta ly a n la r ın b u şid detli s a l
d ırıla rın a k a r ş ı d a y a n a m ıy a c a k la n n ı ifa d e
115
e tm ey e b a şla m ışla rd ı. B u re isle r, Ö m er M uh-

t a r ’a İta ly a n la r a te slim o lm ay ı v e y a b ölg e
lerin d en c e p h e le rin i çek ip g itm esin i söyle
yip b u n a u y m ad ığ ı tak d ird e k en d isiy le s a
v a şa c a k la rın ı b ild irirle r. B u n d an b a ş k a ç a
re le ri olm ad ığ ın ı söy ley en bu in s a n la r ı su s
tu rm a k v e o n la n n c ih a d a d ev am e tm e le rin i
s a ğ la m a k gerek iy ord u .
B u teslim te k lifin i ve teh d id i a la n Ö m er
M u h tar, h e m en k a b ile re isle riy le g e n iş ça p
t a b ir to p la n tı d üzenler. K a s r el-M eceh ır'd e
akd ed ilen b u to p la n tı so n d ere ce e le k trik li
b ir h a v a ile b a şla y ıp şid detli m ü n a k a şa la rla
s ü re r. B u to p la n tıy a katm an lard an bazılan,
İta ly a n la r a teslim olm uş v e ta m a m e n o n la n n
h a k im iy e ti a ltın a g irm iş b ö lg elerd e k e sin lik
le s a v a şılm a m a sın ı iste rle r. B a z ıla n ise m ü
c a h id le rin ta m a m e n L ib y a ’d an çek ilip M ı
sır’a g itm e le rin i ve b ö y lelik le d e h a lk ın İta l
y a n zulüm ve b a sk ısın d a n k u rtu la c a ğ ın ı b e
lir tirle r. T a rtış m a la r b ir h a y li d evam eder.
N ih a y e t bıı ta r tış m a la r a ve cih ad h a re k e tin i
a k a m e te u ğ ra ta c a k te k lifle re d a y a n a m a y a n
b ü y ü k m ü cah id Ö m er M u h ta r h e r z a m an k i
ra d ik a l v e so n d ere ce îsla m i o la n ta v rın ı o r
ta y a k o y a ra k s ü re k li ceb in d e taşıd ığ ı k ü çü k
b ir cep K u r’a n -ı K e rim ’in i ç ık a r a r a k elin i
m u sh a fa b a s a r v e şöy le d e r :
116
Ömer Muhtar
A «V allah i, y a z a fe r y a şeh ad ete er-

I m ed en b u d a ğ la n te rk e tm iy e ce ğ im ve
( îta ly a n la r a k a r ş ı d evam eden bu sav aşı
\ a s la d u rd u rm ay acağ ım . M ıs ır'a g itm e k
\ istiy e n le r b u y u ru p g itsin le r, îta ly a n la ra
/ d a teslim olup ölüm d en k u rtu lm a k isti-
/ y e n le r de bu y u ru p teslim o lsu n la r, h iç
\ k im se o n la n tu tm u ş değildir.»
^ L id e rle rin in b u k e sin ta v rın ı ve b ü y ü k

s a v a ş azm in i g ö r e n m ü ca h id le r o ç a rp ık ve
y a n lış g ö rü şlerin d en h e m en v azgeçip onu
d este k le d ik le rin i ila n ed erler. B ö y lece bu
to p la n tı d a b ü y ü k b ir b irlik ve v ah d et için
d e s o n a erer.
B u olayı, Ö m e r M u h ta r’m o g ü n ü silah
a r k a d a ş la n n d a n h â lâ h a y a tta olup «Süse»
ş eh rin d e y a ş a m a k ta o la n m ü cah id Ş a ’b atı
e l-M ism arî a n la tm a k ta d ır. O nu n b u h a tır a
sın ı a y n e n a r a ş tır m a la r a g eçm iştir.
Y e n i te k lifle r ve Ö m er M u h ta r’ın ta v n :
İtaly a, Y e şild a ğ ’d a k i m ü cah id k u v v e tle
rin e k a r ş ı g iriştiğ i sin d irm e h a re k e tle rin d e
ve sa v a ş m ey d an ın d a ta m b ir b a ş a n s a ğ la
y a m a y ın c a e m p e ry a listle rin m e ş h u r s iy a se t
le ri o la n « p arçala v e yut» p o litik a sın a sığ ın
d ılar. M a a le s e f b u p o litik a la n T ra b lu s ’ta
117
g e rç e k le şe re k o ra d a k i m ü cah id g ru p la r a r a
sın d a b ir sü rü a n la ş m a z lık la rın ç ık m a sın a
n e d en o ld u lar. H a tta g ru p la r a ra s ın d a k i bu
a n la ş m a z lık la r y e r y e r ç a tışm a y a b ile dönü
şü r. D iğ er ta r a fta n İta ly a , a n la şm a y o lla rı
n ın a ç ılm a sı b a h a n e s i ile Ö m e r M u h ta r’a g ö
rü şm e te k lifin d e b u lu n u r. İta ly a n la r ın buğ
r a d a u y g u lam ak iste d ik le ri a s ıl p o litikan ın ,
Ö m e r M u h ta r ile m ü ca h id le r a ra s ın d a b ir
a n la şm a z lığ a ze m in h a z ırla m a k tı. B u a ra d a
İta ly a n c a s u s la r d a b ir ço k k im se lerle g ö r ü
şere k b a z ı v aad lerd e bu lu nu p o n la n kendi
ta r a fla r ın a çek m e k istiy o rlard ı. B u te k lif ve
v aad le re y a n a şm a y a n la rı d a h ep tehdid edip
d u rm ak tay d ılar.
B u b a n ş g ö rü şm eleri için y a p ıla n g iri
şim lerin b irin d e de y in e İta ly a hü kü m eti,
ken d i g ö rev lile rin in en ü s t d e re ce v e m a k a
m ın d a b u lu n a n la ra v erd iğ i a y lık e lli b in
İta ly a n lir e tlik b ir m a a ş ı ve b ir sü rü m ü k a
f a t ve şirin g ib i g ö rü n e n v a a d le ri Ö m er
M u h ta r’a te k lif eder.
Ö m er M u h ta r b u te k life k a rşı şu n la rı
s ö y le r :
«B en b u re z ilc e te k lif v e a p ta lc a söz-
/ le ri işitm em ek için b u gö rü şm e to p lan tı-
j sin i h e m en te rk e ttim . B en im İta ly a ile
/ sa v a şm a k ta k i g ay e m b ö y le b a s it b i r h e-
Ömer Muhtar
-d efe u la şm a k iç in değild ir. M ü slü m an

m ü ca h id le rin ta v r ı v e g ay esi, b ö y le b ir
te k lif v e r a h a ta k a v u şm a k değild ir. O n
l a r sü re k li b ir sa v a ş için d e o lm ay ı te r
c ih e d erler. M ü cah id b ir in s a n iç in sü
re k li sa v a ş h a lin d e o lm ak , d ü şm an ile
b a z ı d ünyevi m e n fa a tle r u ğ ru n a a n la ş
m a k ta n ço k d a h a ü stü n d ü r. B u olay, b ü
tü n ü y le b ir ü m m eti ilg ilen d iren b ir
o layd ır. B u üm m et, e m p e ry a listle re k a r
ş ı sa v a şıp ö zgü rlü ğ ü n e k a v u şm a k için
in s a n la rın ın y a rıs ın ı sa v a ş a la n ın d a
, k a y b e tti. Ü lk e sin in b ü y ü k b ir k ısm ı iş-
1 g a le u ğ ray an , d in i h a k a r e tle r e d ü ç a r
o la n bu ü m m et, so n u n a k a d a r s a v a ş
m a k zo ru nd ad ır. Ş a y e t o n la rla b ir g ö
rü şm e m a s a s ın a o tu ra c a k sa k ö n celik le
v a ta n ım ız ı te rk e tm e le ri m eselesin i gö
rü şm em iz g e rek ir. Y o k b u n u n d ışın d a
b ir ta k ım ş e y le r g ö rü şec e k se k bizim
böyle b ir görü şm eye ih tiy acım ız y ok tu r.
B e n b u to p la n tın ın söy led iğim yön de
o la ca ğ ın ı düşünm üştüm .»
-1 9 H aziran 1929 ta rih in d e S iy d i A rh u m a

d en ilen yerd e b ir İta ly a n casu su , Ö m er
M u h ta r'ı ken d i a k lın c a k a n d ırm a k için ona,
‘b ir k ah v e p a ra s ı’ d iye p a r a d olu su b ir z a rf
119
tak d im eder. B u z a r fı g ö ren Ö m e r M u h tar

ad am a şöyle d e r :
«Ey ü lk e sin in d ü şm an ı a k ılsız ad am ,
k a h v e p a ra s ı b ir k a ç k u ru şlu k b ir şey d ir, bu
p a ra dolusu z a r f d eğ il...»
F a k a t m a a le s e f İta ly a n la r, bu h u su sta
k i g a y re tle rin i b ir h a y li a rtırıp Y e şild ağ ’d a
b ir gru p m ü cah id in Ö m e r M u h ta r'a te rs
d ü şm esine y o l a ç a r la r . O n la rın d a g a y e si ve
g e rçe k le şm e sin i iste d ik le ri h u su s buydu.
M ü cah id c ep h e le rin in g e n e l m ü fe ttişi olan
H aşan R ız a ile g izli b ir gö rü şm e y a p a n bir
İta ly a n a ja n ı, onu gö rü şm e m a s a s ın a o tu rt
m a n ın fa y d a s ın a in an d ırm ıştı. Ö m e r M uh-
t a r ’m b aşın d a n b e ri k a r ş ı olduğu hı^sus da,
y u k a n d a görd ü ğü m ü z gibi, İta ly a ’n ın ta r a f
k a b u l edilip b a rış g ö rü şm e leri m a sa sın a
o tu rm a m eselesiy d i. A n c a k g e n e l m ü fettiş
H a şa n R ız a d a a z e tk isi o la n b i r a d a m d e
ğildi. B ir h a y li d este k le y icisi o ld u ğu için b a
r ış g ö rü şm elerin e o tu rm a iste ğ i m ücahid]^.'
a ra s ın d a b ir ih tila fın o rta y a ç ık m a s ın a se
bep olur. B öy lece o rta y a ik i gru p ç ık a r. H a
ş a n R ız a ’n ın b a ş ın ı ç e k tiğ i gru p , Ita ly a n la r-
d an h ed iy e ism i a ltm d a b ir m ik ta r yard ım
a la r a k o n la rla b a rış ın y a p ılm a sın d a n y a n a
o la n gru p tu . İk in ci g ru p ise Ö m e r M u h ta r’m
lid erliğ in d ek i ra d ik a l İslâ m î d ü şü n cey e sa~
120
Ömer Muhtar
h ip o la n la rd a n m e y d a n a geliyord u. B u ik in
c i g ru p m ü cah id le r, İta ly a 'y ı a s la t a r a f k a -
b u l e tm e y e n v e b u d ü şm an ile g ö rü şm eleri
b a ş la tm a n ın aley h in d e o la n gru p tu . B u n u n
için d e b u n la r , h a n g i ş a r tla r d a o lu rs a o lsu n ,
h a n g i z o rlu k v e m e ş a k k a tle re k a tla n ılırs a
k a tla n ıls ın k e sin lik le teslim o lm ay ı red e t
m e k te idiler.
İş te b öy le b ir a y rılığ ın o rta y a çık m a s ı

Ü zerine E k im 1929 ta rih in d e Ö m er M u h ta r
m e şh u r b e y a n a tın ı y a y ın la r.
B u b e y a n a tm d a b ü y ü k im a n ve azim s a
h ib i g e r ç e k m ü cah id Ö m e r M u h ta r ş u n la n
sö y lü y o rd u :
« . .. Ş u h u su s iy ice b ilin sin k i, h e r

h a n g i b ir m ü cah id fe rd , İta ly a ’y a b o
y u n eğip de o n u n la a n la ş m a y ı k ab u l
ed erse, böyle b ir k iş i b u d av ran ışıy la,
a ra m ız d a fitn e to h u m la rın ı sa çm ış ve
s a fla rım ız ı d a ğ ıtm ış v e b irliğ im izi
s a rsm ış o lu r. O 7-a.Tn«n d a İta ly a r a h a t
lık la b ize galip g e le re k b ü tü n m eşru
h a k la rım ız ı elim izd en a la c a k tır. Bu,
d a h a ev v el g iriş ile n b a n ş s ıra sın d a g ö
rü le n b ir te c r ü b e idi. A m a A lla h ’a b in
le rce ş ü k ü rle r olsu n k i, İta ly a bu k o
n u d a h e rh a n g i b i r şey elde ed em em iş
121
Dr. Ahmed Ağrn&ça
tir. B izim y e g a n e h ed efim iz v e g a y e

m iz sa d e c e ö zg ü rlü k o lm alıd ır. H alb u
k i İta ly a ’n ın g a y e si ise , k en d isin e k a r
ş ı d iren e n b u L ib y a cih ad h a re k e tin i
a k a m e te u ğ ra tıp ta m a m e n sin d irm ek
tir. A m a b iz im cih a d h e y e c a n ıy la ç a r
p a n y ü re k le rim iz y a şa d ığ ı m ü d d etçe
İta ly a av u c u n u y a la y a c a k tır. O nu n için
d e özg ü rlü ğ ü m ü z u ğ ru n a h e r tü rlü im
k a n la rım ız ı s e fe rb e r etm eliy iz. B u n a g ö
r e d e İta ly a ile gizli g iz li a n la ş m a la ra
g irm e k iste y e n le r b ize k a r ş ı ta v ırla rın ı
iy ice o rta y a k o y su n la r k i, a n la y a lım ve
ne y a p m a k iste d ik le rin i bilelim . H ile v e
tu z a k lı y o lla ra b a şv u rm a n ın a n la m ı
yoktur.»
ita ly a n la r, ç e v ird ik le ri e n trik a , h ile ve
tu z a k la rın o rta y a çık m a sı ü zerin e h ın ç la rı
n ı s ila h la a lm a y a b a şla d ıla r. H em en H aşan
R ız a ’m n k o m u tasın d a b u lu n a n cep h eye b ü
y ü k b ir s a ld ırı d ü zen ley erek d eh şet v e ric i b ir
k a tlia m a g iriş tile r. B u cep h ed e b u lu n a n m ü
ca h id le rin b ü y ü k b i r k ısm ı t e le f edildi. H at
t a k u m a n d a n la rı H a şa n R ız a d a e s ir a lın a
r a k İta ly a ’y a g ö tü rü ld ü v e o ra d a öldü.
İta ly a n z a lim le rin in g iriş tik le ri b u elim
c e sa ld ırı b ü tü n m ü cah id le ri m a te m e boğdu.
122
Ömer Muhtar
Z ira h em s a fla rın ın ik iy e bö lü n m esin e hem

de b irç o k m ü slü m a n m ü cah id k a rd e şle rin in
şeh id ed ilm esin e h a y li ü zü lm üşlerdi. İta ly a n
a ja n la rın ın h a z ır la d ık la rı b u tu z a k v e h ile
le re ü zü len m ü ca h id le rin b a z ıla rı Ö m e r
M u h ta r’ın önü nd e h ü n g ü r h ü n g ü r a ğ la m ış
la rd ı. A m a O, lid e re y a k ış ır b i r ta v ır la için
d eki a c ıy ı v e ız d ıra b ı g iz le y e re k s a b ır v e m e
ta n e tle o n la rı te se lli ediyordu. G e rçe k te n y ir
m i y ıllık c ih a d h a y a tı b o y u n ca g eçird iğ i b ü
y ü k s ık ın tıla r k a rşıs ın d a sa n k i b ir s a b ır t a
ş ı idi. H a şa n R ız a v e cep h esin in y a n lış ta v ır
la r ın a ra ğ m e n d ü ç a r o ld u k la rı b u m u sib e t
te n e lem d u y an Ö m er M u h ta r b u fe la k e tte n
s o n ra h â lâ b u g ü n n esild e n n e sile a k ta r ıla n
m e ş h u r sözü n ü söylem işti.
«V a ta n ın a sa d ık o la n la rın en fa z iie tli-
^ le ri a t _ sırtın d a n inm ev ip c ih a da dava m
edenlerd ir.»
123
CİH ADD AN SA FH A L A R
Ö m e r M u h ta r’ın. k u m an d an lığ ın d a Ce-

b e lü ’l-a h d a r’d a y irm i y ıl süren, cih ad h a r e
k eti- sü re sin ce İta ly a n la r la say ısız m u h a re
b e le r y ap ılm ıştır.
İta ly a n la r ın L ib y a işg a l k u v v e tle ri k u
m an d an ı G r a z ia n i’n in y azd ığ ı m e şh u r h a tı
ra tın d a k a y d e ttiğ i b ilg ile re d a y a n a n b a z ı
a r a ş tırm a la rd a Ö m e r M u h ta r ile İta ly a n la r
a ra s ın d a cih a d sü re s in in sad e ce y irm i a y lık
b ir d ilim ind e 263 d efa ç a rp ış tık la rı ifad e
ed ilm ekted ir. Y a k la ş ık a ltıy ü z gü nd e 263 d e
f a d ü şm a n la s a v a ş a n b u m ü cah id in y irm i y ıl
125
b o y u n ca sü rd ü rd ü ğ ü c ih a d h a rek e tin d e ise

kim b ilir k a ç d efa d ü şm a n ile k a r ş ı k a rşıy a
gelm iştir.
Ö m er M u h ta r’ın b u d önem d e g e rçe k le ş
tird iğ i en b ü y ü k o p e ra sy o n la rd a n b iris i de
8 K asım 1929 g ü n ü B in g a z i'd e k i İta ly a n k a
r a r g a h ın a y a p ıla n hü cu m d u r. B u hü cu m d a
m ü cah id le r, g e rç e k te n d e s ta n la r yazd ıran
bü y ü k k a h ra m a n lık la r g ö s te re re k b ir İta l
y a n b irliğ in i ta m a m e n y o k e tm iş v e k a r a r
g a h ı h a v a y a u çu rm u şlard ı.
B u tü r b a s k ın la r b irb irin i kovalıyord u.
Y in e Ö m e r M u h ta r e tra fın d a k i m ü cah id ler-
l e b irlik te 11 N isa n 1930 ta rih in d e el-F âid iy-
y e ü z e rin e b ü y ü k b ir t e s k in d ü zen ley erek
İta ly a n la r ı u n u ta m a y a c a k la rı b ir h ezim ete
u ğ ratm ıştı.
H a tta İta ly a n g e n el k u m a n d a n ı G razia-
n i h a tır a la rın d a b u o la y a b ir h a y li y e r v e re
r e k bu h u su sta ş u n la n k a y d e d e r :
«... B u h e z im e t bizim m o ralim izi b ir
h a y li bozup k a lb le rim iz e b ü y ü k b ir sık ın tı
verdi. B u n a k a r ş ılık b u y en ilg im iz, m ü cah id
le re b ü y ü k b ir m o ra l v erip m a n e v iy â tla rım
b ir h a y li k u v v etlen d irm işti. B u n u n ü zerin e
Ö m er M u h ta r m ü ca h id le re h ita b e n şöyle
s e s le n m iş ti: Ş a v e t B in g a z i'd e n Y e sild a e 'a
doğru g ü rle y e n b ir a s la n sesi işitirse n iz s a
126
Ömer Muhtar
kın k ork m ay m _ Z ira o la y la r ve z a fe r dolu

g ü n le r size a s la n 'k ü r k ü için de y a ta n __ bir
e şe k ’in oldu ğunu gösterm iştir.»
u m e r M u h ta r’m "B u rad ak i A slan ’d an
k asd ı İta ly a n g e n el k u m an d an ı G ra z ia n i idi.
K en d isin e b ir h a k a r e t m ah iy e tin d e o la n bu
a ç ık la m a y ı h a tır a tın a a lm a k ta n çek in m ey en
İta ly a n g e n e ra l G ra z ia n i g e rç e k te n Ö m er
M u h ta r’m b ü y ü k d eh a sın a h a y ra n kalm ıştı.
Y in e Ö m er M u h ta r’m b ü y ü k d e h â ve
ü s tü n şa h siy etin e d e la le t eden b ir b a ş k a h u
su s G ra z ia n i’n in h a tır a t k ita b ın d a y a y ın la
d ığı ş u k a n a a tle r iy d i:
«Ö m er M u h tar, in a n c ın a , ak id esin e son
i e r e c e b a ğ lı b ir ad am d ı. O nu n b u in a n c ın a
sa ld ırm a y a k a lk ış a n a k im o lu rsa o lsu n, b ü
yü k b ir h e y eca n v e azim le k a r ş ı k oy ard ı. O,
) v a ta n m a s a ld ıra n la ra k a r ş ı da k o rk u su zca
savaşıyord u . V a ta n m a y a p ıla c a k h e r h an g i
b ir sa ld ırıy ı k a rşü ık sız b ıra k m a y ı k a b u lle
n e c e k b ir ş a h siy e t değildi.» G ra z ia n i b a şk a
' b ir m ü n a se b etle ş u n la rı y a z a r :
-O , k a rşısın d a k in e an ın d a c e v a p v e rs
e k ü s tü n b ir ze k a y a sah ip ti A y n ı zam an d a
h n e r M u h tar, ile ri sev iyed e d en e b ile ce k çok
en iş b ir ilm i v e d in i k ü ltü re sah ip ti. O nun
:esin ta v ırlı b ir h u y u v ard ı. O, d in in e a i t hiç
»ir şey i ih m a l e tm iy e ce k ve d in in i h e rh a n -
* 127
’g i b ir m ad d i m e n fa a t k a rşılığ ın d a s a tm a y a
c a k ü stü n b ir k işiliğ e sah ip ti. D ü nyevi h iç
b ir ç ık a r p eşin d e o lm ay an b ir kişiydi. Ü ste
lik h a y li f a k ir b ir ad am d ı. D in v e v a ta n sev
gisin d en b a ş k a h iç b ir d ünyevi şey e d e m a
lik değildi.»
Y irm i y ıl m ü d d etle sü re n b u k esin tisiz
''sa v a şın e tk isin d e n b ira z cık k u rtu lm a k için
b ir a r a M ısır’a v e o ra d a n d a M ek k e ve M e
d in e’ye b ir s e y a h a t y a p a ra k h a c c fa riz a sın ı
y erin e g e tirm esin i, a z d a o lsa d in len m esin i
te k lif ed e n b a z ı m ü ca h id le re şu n la rı söy le
m işti.
«V a lla h i v e y in e de v a lla h i bu to p ra k
pa rç a sın ı a s la te rk e tm iy e ce ğ im ... Ö lüm m e
leği g elip de ru h u m u a la n a k a d a r bu hftlge-
d en a y rılm a y a ca ğ ım . B ir h a c c se v a b ı h içb ir
z a m a n d in, ak id e v e va t a n m ü d a fa a sın ın k a
z a n d ıra c a ğ ı sev a p ta n d a h a çok o lam az »
Ö m e r M u h tar, k e n d isin e b ir k a ç kez
«M ısır’a g id e re k b u s a v a ş la rd a n u z a k d u r
m a sın ı ve o ra d a d in lenm esini» tav siy e eden
id ris e s-S e n û si’n in te k lifle rin i red etm işti.
İd ris es-S en û sı, Ö m e r M u h ta r’a ş u n la rı söy
lüyordu :
«A llah koru su n, sizin ken d in izi böyle
te h lik e y e a tm a n ız ölüm ü nü ze sebep o labilir.
Z ira siz in g ib i b ü y ü k b ir k u m an d an h e r z a
128
Ömer Muhtar
m a n gelm ez. O nu n için g e le n e k le re a y k ın

d avranıyorsu nu z.»
F a k a t şu n u r a h a tlık la söy liy elim k i Ö-
m e r M u h tar, g e le n e k le ri d e Islâm h ü k ü m le
r in i de ç o k k im sed en d a h a iyi biliyordu.
B u ra d a a n la tm a k y e r i değild ir. A m a şu
n u ço k iy i b iliy o ru z k i, Islâm ta rih in d e b ir
ç o k ö rn e ğ in e ra stla y a b ile c e ğ im iz son d ere
c e ö n em li b i r h u su s da. k u m a n d a n ın a s k e r
le rin in b a ş ın d a v e y a n ın d a y e r a lm a sı h u su
sudur. G e rçe k te n k u m an d an a s k e r a ra sın d a
b u lu n u p d a b iz z a t ç a rp ış tığ ı z a m a n s a v a ş ta
k i b a ş a n k a t k a t a rta r. K u m an d an , cep he
g erisin d en a s k e rle rin i yön etip de o n la ra
u z a k la rd a n e m ir y a ğ d ırırs a b a ş a rıla rın ın
a z a la c a ğ ı şüphesizdir.
iş te b u n u n için Ö m e r M u h ta r cepheden,
s ila h ve sa v a ş m ey d an ın d an a y rılm a y ı iste
m iyordu. O, d aim a d e ğ e rli a rk a d a ş la rıy la
b ir a ra d a y a şa m a y ı ve o n la rla om uz om uza
d ü şm an a k a r ş ı sav a şm a y ı te rc ih etm işti. O,
Y e şild a ğ ’m ıssız v a d i v e tep elerin d e b in b ir
tü rlü z o rlu k ve y o k lu k k a rşıs ın d a geceley ip
s a b a h la m a y ı ço k zev kli b ir ib a d e t te la k k i
ediyordu.
Ö m e r M u h tar, şeh id o lu n c a y a k ad ar,
d ü şm an a a tıla n b i r te k k u rşu n u n b ile b u iş
g a lci k u v v e tle ri ü lk ele rin d e n k o v m ay a y a k
la ş tır a c a k b i r ad ım o la r a k görm ekteyd i.
129
M U H A M M ED E SE D , Ö M E R M U H TA R’I
A N LA TIY O R :
Sey y id A h m ed e ş -Ş e rif .1930 'yılı so n la

rın d a M ed in e’de M u h am m ed E sed ’le g ö rü
şü r. M u h am m ed E sed b u g ü n k ü m ü slü m an -
la n n ço k iyi b ild iğ i g e r ç e k b ir m ü hted i. S e y
yid A h m ed e ş -Ş e rif ile M u h am m ed Esed,
L ib y a cih a d h a re k e tin in içind e bulu nd u ğu
elim v e ızd ırap v e ric i h a li h a k k ın d a h ay li
d e rtle ştik te n so n ra, M u h am m ed Esed,
— A c a b a n a s ıl y a rd ım cı o la b iliriz ? diye
Sey y id A h m ed ’e ız d ıra b m ı b e lirtir.
131
Y ü r e k le r i g e r ç e k t e n Is lâ m iç in ç a r p a n
b u ik i m ü s lü m a n ın b e r a b e r c e k a r a r l a ş t ır
d ık la r ı b i r h a r e k e t s t r a t e jis i o r ta y a k o n u r.
E I-K u fr a b ö lg e s i m e r k e z s e ç ile r e k İta l
y a n la r a k a r ş ı y e n i b i r s a ld ır ın ın b a ş la tılm a
s ın a k a r a r v e r ilir . B u n u n iç in M u h a m m e d
E se d « M e k k e ’y e G id e n Y o l» isim li o to b iy o
g r a fis in d e ş u n la r ı a n l a t ı r :
« S e y y id A h m e d e s - Ş e r if b e n im S e n û s i
d a v a s ıy la ilg ili h is le r im i v e d ü ş ü n c e le r im i
b ild iğ i iç in d ir k i b u g ö rü ş m e m iz d e k r it ik b i r
a n d a b a n a d ö n e r e k g ö z le rim in iç in e iy ic e
b a k ıp s o r d u :
— M ü c a h id le r iç in n e l e r y a p ıla b ile c e ğ i
n i y e r in d e te s b it e tm e k ü z e re , b iz im a d ım ı
z a C e b e lü 'l-a h d a r ’a g id e r m iy d in , M u h a m
m e d ? O lu r k i o r a d a o lu p b it e n le r i b iz im k i
le rd e n d a h a iy i g ö r e b ilir s in ...
O n a b a k t ım v e h i ç b ir ş e y d e m e d e n b u
te k lifi k a b u l e ttim .»
G ü ç lü b i r g a z e te c i o ld u ğ u n d a n ç ö k d a
h a f a z l a iy i v e m ü k e m m e l b i r m ü s lü m a n d i
y e b ile c e ğ im iz M u h a m m e d E se d , K ız ıld e n iz -
d e n b i r y e lk e n li ile M ıs ır ’a v e o r a d a n d a L ib
y a ’y a , C e b e lü ’l-A h d a r’a b ü y ü k s ık ın t ı v e m a
c e r a la r d a n s o n r a v a r ır .
Ö m e r M u h t a r ’l a g ö r ü ş ü p O 'n a S e y y id
A h m ed e s - $ e r i f ’d e n g e tir d iğ i m e k tu b u v e r
132
Öıner Muhtar
m e k ü z e r e C e b e lü ’l A h d a r 'a v a r d ık ta n s o n
r a b i r v a d i k e n a r ın d a b ü y ü k m ü c a h id in g e
liş in i b e k le m e y e b a ş la r . M u h a m m e d E se d
Ö m e r M u h t a r ’l a o la n b u lu ş m a v e g ö r ü ş m e
le r in i v e c ih a d h a r e k e t in in o g ü n iç in d e b u
lu n d u ğ u e lim s a h n e le r i ş ö y le a n l a t ı r :
« ... B i r s a a t s o n r a a r d ıç a ğ a ç la r ın ın a r a
s ın d a ç ıt ır t ıl a r işitild i. B ir in in a y a ğ ı b i r k a
y a y a h a f if ç e ç a r p m ış tı. A y n ı a n d a a r k a d a
şım , e ld e s ila h d o ğ ru lu p d ik k a t k e s ild i... B i
r a z s o n r a k a r a n lık t a ik i in s a n k a r a lt ıs ı b e
lird i. A y a k la n ç ıp la k tı, e lle rin d e d e tü fe k
v a rd ı. B iz e iy ic e y a k la ş t ık l a n n d a o n la rd a n
b irisi,
— « A lla h ’ın yolu » d ed i. A r k a d a ş ım A b-
d u rra h m a n is e b u n a :
« O n d a n b a ş k a k u d r e t v e ir a d e s a h ib i
y o k tu r» d iy e k a r ş ıl ık v e rd i. B u s ö z le rin p a
r o la o ld u ğ u b e lliy d i.
B ir a z s o n r a Ö m e r M u h t a r ’m g e le c e ğ in i
h a b e r v e rd ile r. B e k liy o r d u k ... O n d a k ik a
s o n r a a rd ıç k o r u s u n d a y e n id e n ç a tır d ı s e s
le r i iş itild i v e k a r a n l ık t a ü ç a y n yerd en , ü ç
a d a m ç ık ıv e rd i. E lle r in d e a te ş le m e y e h a z ır
t ü f e k le r v ard ı. B iz im g e r ç e k t e n b e k le n e n m i
s a f ir le r o ld u ğ u m u z a iy ic e k a n a a t g e tir d ik
te n s o n r a h e m e n g e r i d ö n d ü le r. B ü tü n b u
te m k in li h a r e k e t le r o n la r ın lid e r le r in in g ü
133
v en liğ in i n a s ıl titizlik le k o ru d u k la rın ı gös

teriyord u.
N ih ay et Ö m e r M u h ta r’ın ken d isi de bi
raz s o n ra çıkıp geldi. S ağ ın d a solu n d a ve
a rk a sın d a m ü ca h id le r y e r alm ıştı. A d am la
rın d a n b irisin in y ard ım ıy la b ira z d a zorlu k
la a tta n indi. O n g ü n k a d a r ön ce m ey d an a
g e le n ç a rp ışm a n ın b irin d e y a ra la n d ığ ın ı öğ
re n d im ... G e c e le y in a y ışığ ın d a O ’n u iyice
sezdim . İr i k e m ik li o rta b o y lu b ir adam dı. K ı
rışık ve v a k u r yü zü n ü kısa, k a rb e y a z b ir sa
k a l çev reliyo rd u . Göz o y u k la n d e rin d i... göz
lerin d en hü zü n ve c e s a re t okunuyordu.
O nu k a rşıla m a k için yü rü d ü m ve uzat
tığı n a sırlı eli sıktım .
«H oşgeldin, oğlum ,» dedi ve b u n u söy
le rk e n k e sk in b a k ış la n y la , h e r g ü n teh lik ey
le b u ru n b u ru n a y a ş a y a n b ir in sa n ın a ra ş
tırıc ı b a k ış la n y la yü züm e b aktı.
A d am ların d an b iri y e re b ir şilte serdi.
Ş ey d i Ö m er b u şilte n in ü zerin e u su lca otur
du. A b d u rra h m a n d av ran ıp O 'n u n e lin i öptü,
O ’n d an izin a ld ık ta n s o n ra b ir k a y a n ın ku y
tu su n d a k ü çü k b ir a te ş yak tı. Ş ey d i Ö m er,
ken d isine S e y y id A h m ed ’den g etird iğ im m ek
tu b u b u a te şin ölgü n ışığ ın d a o k u m ay a baş
ladı. O nu d ik k atle o k u d u k tan so n ra k atlad ı
ve g e le n e ğ e u y a ra k saygısın ı b e lirtm e k üze-
134
Ömer Muhtar
r e b a şın a koydu. S o n ra g ü lü m se y e re k b a n a
dönüp:
«A llah uzu n ö m ü rle r v e rsin o n a, Seyyid
A hm ed h ak k ın ızd a iy i şe y le r yazıyor. Bize
y ard ım a hazırm ışsın ız. F a k a t bilm iy o ru m ki,
bize k e re m sa h ib i o k u d re tli A lla h ’ta n b a ş
k a k im sen in yard ım ı u la ş a b ilir m i bu n d an
böyle? G e rçe k te n b iz a r tık bize v e rile n v ad e
n in so n u n a geld ik g ib i...»
«F ak at, y in e de S e y y id A hm ed 'in d üşün
d üğü bu p lan m ü ca d e le için yen i b ir b a şla n
gıç o lam az m ı?» d iye söze k arıştım , «eğer
y e te rli d estek s a ğ la n ır ve K u fra b u n d an son
r a h a r e k â tın m e rk e z i o la ra k k u lla n ılırsa Îta î-
y a n la r d u rd u ru lab ilir b e lk i de.»
Sey d î Ö m er, şim d iye k a d a r h iç kim sede
rastlam ad ığ ım a c ı ve üm itsiz b ir teb essü m
l e : «K u fra ...?» dedi, «K u fra, ik i h a fta önce
İta ly a n la rın e lin e g e çti...»
Donup kalm ıştım . Seyyid A hm ed ile üze
rin d e a y la rc a durduğum uz p lan , K u fr a ’n ın
m ü cad elen in y e n i atılım ı iç in em in b ir üs
o lab ileceğ i fik rin e d ayanıyord u oysa. K u f
r a d a eld en ç ık tık ta n s o n ra m ü cah id lerin
elind e k a la k a la k o ru n m asız C eb el A h d ar
k alıy ord u k i, b u r a sı d a İta ly a n la r ın g ittik çe
sık la şa n k o n tro l ve g ö zetim leri altm d a, h e r
g ü n adım adım eld en çıkıyor, y a v a ş y a v a ş
135
f a k a t g e ri dönülm ez b ir biçim d e çem b e r g i

d ere k d aralıyord u.
«K u fra n a s ıl düştü?»
S ey d î Ö m e r y o rg u n b ir h a r e k e tle ad am
la rın d a n b irin i y a n ın a çağırd ı. «H ikâyeyi o
a n la tsın s iz e ... K u fr a k a tlia m ın d a n k u rtu la n
b ir k a ç k işid e n b irid ir ken d isi. D a h a , dün
geldi b en im yanım a.»
K u fr a ’d a n g e le n ad am , b o rnozu nu n e te k
le rin i to p la y a ra k önüm d e b ağ d aş ku ru p
oturdu . A ğ ır a ğ ır kon uşuyordu , sesin d e en
u fa k b ir h e y eca n b e lirtisi yoktu. Zayıf, k a v
ru k yü zü ş a h it olduğu v a h şetin a y n ası g i
biydi.
-Ü ç a y n yönden, ü ç a y rı b irlik le ü r e ri
m ize sald ırd ılar, ta n k la r v e a ğ ır to p la rla ...
U ç a k la r a lç a k ta n uçu y or, e v leri, cam ileri,
h u rm a lık la n bom b alıyo rlard ı. E li s ila h tu
ta n sad e ce b ir k a ç yü z k işiy d ik biz. G e ri k a
la n kad ın, ço cu k ve y aşlı in san lard ı. Ş e h ri
e v ev, so k a k so k ak sav u n m ay a çalıştık; am a
o n la r o k a d a r g ü çlü y d ü ler k i, son u n d a El-
H av ari köyünd e kısılıp k ald ık . T ü fek lerim iz
ta n k la ra , zırh lı k a m y o n la ra k â r etm iyordu.
O n u n için bizi ezip g eçm eleri fa z la v a k it a l
m adı, a n c a k b ir kaçım ız k u rtu lab iîd ik . B en
ken d im i h u rm a lık la ra atıp, İta ly a n h a tla n -
n m a şm a k için fır s a t kollad ım . O ra d a yü
136
Ömer Muhtar
zü k o y u n u zan m ış y a ta r k e n Ita ly a n a s k e r
le rin in k irle ttiğ i k a d ın la rın ç ığ lık la rın ı duy
m a m a k için k u la k la rım ı kap atıyo rd u m . E rte
s i sa b a h y a şlı b ir k ad ın b a n a e k m e k v e su
getird i. A y n ı k ad ın b a n a , İta ly a n g e n e ra li
n in s a ğ k a la n h a lk ı v e o n la rın gözleri ön ü n
de K u r’a n ’ı K e rim ’i p a ra m p a rç a edip a y a k
la rın ın altın d a ç iğ n e y e r e k : «Haydi, çağ ırın
d a bedevi P ey g am b erin iz y ard ım ın ıza gel
sin !» diye bağırd ığ ın ı a n la ttı. S o n ra ay n ı ge
n e ra l v a h a d a k i b ü tü n h u rm a a ğ a ç la rın ın k e
silm esin i, k u y u la rın d old uru lm asını ve S e y
yid A hm ed k ü tü p h an e sin in y ak ılm asın ı em
re tm iş. E rte si g ü n de ş e h rin ile ri g e le n â lim
lerin d en b ir k a ç ım b ir u ç a ğ a b in d irm işle r ve
u ç a k h a v a la n d ık ta n so n ra a şa ğ ı atm ışlar,
ik in c i g e ce sa k la n d ığ ım y erd en y in e k ad ın
ç ığ lık la rı ve a s k e rle rin k a h k a h a la rı a ra s ın
d a tü fe k p a tla m a la rı işittim . G e ce y a n s ın a
k a d a r sü rd ü bu, k irle ttik le ri k a d ın la rı k a tle
d iyorlardı, g e ce k a ra n lığ ın d a sü rü n e re k s a k
lan d ığ ım y erd en çık tım ve çölü n yolunu tu t
tum ; b ir sü re g ittik te n s o n ra yold a başıboş
b ir d eve b uld um v e o n a b in ip b u r a y a g e l
d im ...»
K u fra lı a d a m k o rk u n ç h ik â y e sin i b iti
rin c e Ş eyd i Ö m e r n e z a k etle b e n i ken d isine
d oğru ç e k ti ve t e k r a r la d ı: «S en de g ö rü y o r
137
su n ya, e v lât, g e rçe k te n biz a r tık bize ta n ı

n a n v ad e n in so n u n a gelm işiz.» V e g ö zleri
m e b a k a r a k içim d en g e çe n le ri o k u rm u şça
sın a e k le d i: «Savaşıy oru z, çü n k ü düşm anı
bu to p ra k la rd a n söküp a tın ca y a , y a d a bu
u ğ u rd a ö lü n ceye k a d a r im anım ız v e özgü r
lüğüm ü z iç in s a v a ş m a k zorundayız. B a şk a
yolu yok. A lla h 'a a itiz v e o n a döneceğiz. K a
dınlarım ızı, ço cu k larım ızı M ısır’a gönderdik
ki, C e n ab ı A lla h bizi ö lü m e çağırd ığı zam an
a rk a m ız a dönüp b akm ayalım .»
K a ra n lık göğ ü n b ir y e rin d e n boğu k b ir

m o to r sesi işitild i. S ey d î Ö m er’in a d a m la rın
d an b iri h e m en d av ran ıp a te şin ü zerin e ku m
attı. A yışığıy la h a fifç e a ğ a r a n b u lu tla rın
o rad a belli b e lirsiz b ir u ç a k k a r a r tıs ı g ö rü n
dü ve g ittik ç e a lç a la n b ir u ç u ş la üzerim iz
d en g e ç e re k d o ğu y a doğru u zak laştı.
«A m a h enü z im k â n v arken ,» diye atü-

dım, «sen v e m ü cah id le r M ısır’a geçsen iz
d a h a iy i olm az m ı? Ç ü nk ü M ısır’d a k i S ire-
n e y k a lı m ü lte c ile ri b ir a r a y a toplayıp d ah a
e tk ili b ir k u v v e t o lu ştu rm an ız d a p e k â la
m ü m kün. B u m ü cad eley e h a lk ın k en d in i to
p a rla m a sı için b ir sü re a r a v e rile b ilir ve ve
rilm e lid ir d e.. V e em in im k i M ısır’d a Ingi-
lizler, İta ly a n la rın b öy le k o ltu k la rın ın d ib in
138
Ömer Muhtar
de g ü çlü b ir d u ru m d a o lm alarım istem ezler,

v e A lla h b ilir y a, o n la n d ü şm an o la ra k g ö r
m ed iğinize inand ırd ığın ız tak d ird e b elk i M ı
sır’d a yap acağ ın ız h a z ırlık ç a lışm a la rın a d a
göz y u m ab ilirler.»
«Yo, e v lât, yo, b u n u n için a r tık çok geç.

İn g ilizle re g elin ce, o n la r M ısır h a lk ın a d a
ışık tu ta b ile c e k b ir bağım sızlık k a v g a sın ın
L iby a’d a z a fe rle b itm e sin e a s la göz yu m m ak
istem ezler. B izim için p a rm a k la rım o yn at
m a z în g ü izler. İta ly a n la r ise a rtık b u işi b i
tirm e y e v e g e le ce k te k i b ü tü n m u k av em et
im k â n la rım şim did en yo k e tm ey e k a ra rlıla r.
B en v e ad a m la rım tu tu p M ısır’a g id ecek o l
sa k b ir d a h a b u r a la r a dönem eyiz, ö y le y s e ,
h a lk ım ı n a sıl terk ed erim , A lla h ’ın d ü şm an
la rı o n la rın ca n ın a o k u rk e n n a s ıl başsız bı
ra k ırım o n lan ?»
S o n ra b ira z so h b e t edip b ir a z d a d e rt

le ş tik ...
S e y y id Ö m er e l-M u h ta r’m ad am ların d an
b ir i b e ze s a n lı b ir to m a r b u r m a ko y d u önü
m ü ze ve bizi bu b a s it s o fr a y a d av e t e tti, y e
d ik ... S o n r a b ü y ü k m ü ca h id d o ğ ru la r a k :
— «A rtık g itm e v a k ti geldi k ard eşler..
E bu S a fa y y a ’d aki İta ly a n k a r a k o lu n a h a y
li y ak ın b ir yerdeyiz.
139
K ısa b ir k o n a k la m a d a n s o n ra Ö m er
M u h ta r’m. a r k a s ın a ta k ıla r a k yola koyulduk.
M ü cah id ler İta ly a n sald ırıların ın o acım asız
zu lm ü n ü çok iy i b ild ik leri için son d erece
te m k in li b ir şek ild e yü rü yo rlard ı.
S a b a h a d oğru Ö m e r M u h ta r’m k a r a r g a
h ın a vard ık. B u a s k e ri k a m p ta ik iy ü ze ■ya
k ın m ü cah id v ard ı. K am p , d ağ ın d a ra cık b ir
v ad isin d e ku ru lm u ştu . M ü cah id lerd en b ir
k ısm ı h â lâ uyuyor, b ir k ısm ı a te ş yakm ış,
b a z ıla rı ab d est alıy o r, su ta ş ıy o r v e y em ek
hazırlıy o rlard ı. B a z ıla rı d a a t la n n bakım ı
ile u ğ raşıyord u . H epsinin ü zerin d e son de
re c e e sk i p ü sk ü e lb ise le r vard ı. Y a m a sız ve
y a y ırtık o lm ay an b ir elbise g iy e n te k b ir
m ü cah id e rastlam ad ım .
K a m p ta b e n i en ço k şa şırta n şey ik i k a
d ının v a rlığ ı oldu. B u n la rd a n b iri yaşlı, b i
r i de g en ç idiler. A teşin b a şm d a o tu rm u ş b ir
e y e r h e y b esin i ta m ir ediyorlardı.
B u ik i k a d ın a o la n h a y re tim i fa rk e d e n
Ö m e r M u h ta r :
— «Bu ik i b acım ız b iz n e re y e g itsek pe
şim izd en g e lirle r. A na-kız, ö tek i k a d ın la rla
M ısır’a göç edip c a n la rın ı k u rta rm a y ı te rc ih
etm ed iler. A ilelerin d e e rk e k k alm ad ı, hepsi
şeh id oldu.»
140
Ömer Muhtar
Ö m e r M ü h ta r’la ik i g e ce b ir gündüz
kald ık. B u m ü d det için d e m ü ca h id le re n a sıl
yard ım u la ş tırıla b ilir h u su su n d a görü şm e
le r yap tık.»
K ısa b ir m ü d det s o n ra M uham m ed Esed

ay n ı z o rlu k la ra k a tla n a r a k M edine’y e g eri
döner.
141
ÖMER MUHTAR’IN ESİR EDİLMESİ
VE İDAMI
1929 yılından, s o n ra b i r h a y li şiddetle*

n e n b a s k ıla r h a lk ü zerin d e to p lan m ış v e si
v il hedefim * y o k ed ilerek h e r tü r lü m a lla rı
n a e l ko n m u ştu . H a lk b elli b ö lg elerd e hap
sed ile re k e tr a fla r ın a d ik en li te lle rle ih a ta
d u v a rla rı çek ilip a ç lığ a ve e s a r e te m a h k u m
ed ilm işlerd i a d etâ . B ü tü n m ed reselerin m a l
la r ın a e l k o n m u ş ve h e rşe y le ri m ü sad ere
ed ilm işti. îta ly a n la r b ü tü n g ü çle riy le Y e şil-
d ağ’a ve Ö m e r M u h ta r’m bu lu n d u ğu cep h e
y e yön elm işlerd i. B ir ta r a fta n top, ta n k ve
143
u ç a k la r la sa ld ıra n gü çlü b ir em p ery alist

d evlet, d iğ er t a r a f ta n sad e ce k e n d i im k an
la rıy la b ir e r tü fe k v e a tla rın d a n b a ş k a b ir
şeye sah ip o lm ay an m ü cah id ler.
M ü slü m an h a lk ta m a m e n d ik e n li te lle r
a ra s m d a b ö lg e b ö lg e hap sed ild iğ i için mü-
ca h id îe re h iç b ir şek ild e y ard ım cı o lam ıyo r
b ir k u ru e k m e k d a h i u laştıram ıy o rlard ı. B u
n a ra ğ m e n A lla h y o lu n d a cih a d ve ölüm ,
e m e lle rin e n g ü zeli olduğu iç in m ü slü m an
m ü cah id le r y ılm ad an s a v a ş la rın a d ev am ed i
yorlard ı.
İşte bu s a v a ş la rm b irin d e b ü y ü k b ir
azim le d ü şm a n a k a r ş ı k o y a n v e b izzat s a
v a şa n Ö m e r M u h ta r e lli k iş ilik b ir m ü cah id
g u ru b u y la am an sız ve z a lim d ü şm a n a k a r
şı koyuyordu . «Sılan ta» d en ilen y e rd e s ü r-
m e k te o la n b u ç a tışm a sıra sın d a Ö m e r M u h
t a r v e y an ın d ak f l m i c a h i cHeF d ü şm an t a r a
fın d an ta m a m e n sarılır. 11 E y lü l 1931 ta r i
hind e d ü şm an ç em b e rin e d ü şen m ü slü m an -
la r y ılm ad an ve k o rk m a d a n b ü y ü k b ir e k
s e riy e ti şeh id o lu n ca y a k a d a r s a v a şırla r. B ir
çoğ u d a y a ra la n ıp y e rin d e k a lır. Ö m er M u h
t a r b ir a n d a k e n disini y aln ız b a ş ın a kalm ış
v e k a la b a lık b ir d ü şm an g u ru b u ta r a fın d an
k u şatılm ış o la ra k g ö rü r, p n u e s ir a lırla r,
f a k a t Ö m e r M u h ta r oldu ğunu a n la y a m a z
144
Ömer Muhtar
la r. A n c a k k im liğ in i a ç ık la y ın ca tu tu k lan a-
’ra JT 'S u se 'y e g ö tü rü lü r. B in g a z i "şehrine 60
km . m e şa le d e e s :S ü lu It 'genefr ~yerde~hâpse
a tılır. F a k a t b u h ap is h a y a tı h iç de uzu n sür
m ez. D ö rt g ü n s o n ra S u r e ta y a r g ıla n a c a ğı
m a h k e m ey e ç ık a rılır
Ö m e r M u h tar, e sir edildiği b ö lged en S ü
se ş e h rin e g ö tü rü lü rk e n Y e şild a ğ ’d a k i İta l
y a n k u v v e tle rin in k u m a n d a n ı o la n su b ay
O’n a y o ld a r e f a k a t ed er. D avid ism in d ek i bu
su bay, Ö m e r 'M u h tar’a b a z ı n a s ih a tla rd a bu
lu n m a k iste r. O na, B in g a z i’d eki k u m an d an
lık s a ra y ın a y ap ılan b a sk ım in k â r etm esi
ni, b u n d a n h a b e rd a r olm ad ığım v e b ilg isi dı
şın d a c e re y a n ed e n b ir b a sk ın oldu ğunu söy
lem esin i tav siy e eder. F a k a t b ü y ü k k u m a n
dan, a s il m ü câh id , sam im i m ü slü m an Ö m er
M u h tar, k en d isin e a k lın c a n a s ih a t e tm e k is
te y e n bu İta ly a n su b a y ın a ş u n la n s ö y le r :
«Şayet bu b a sk ın h a k k ın d a b e n i so rg u
y a çe k e ce k o lu rla rsa , b u h u su sta ilk soru m
lu n u n ken d im oldu ğum u v e b a sk ın iç in h e r
tü rlü e m ir ve k o m u tay ı v erd iğ im i a ç ık ç a
söy liy eceğim . Ş a y e t m ah k e m e h u zu ru n d a
b u n la r b a n a so ru la c a k o lu rs a o lay ı te fe rru
a tla rıy la d a a n la ta ca ğ ım ı ifa d e edeyim ».
İşte b u ra d a h a r e k e tin tü m soru m lu lu ğu
n u ü stlen e n b ir k u m a n d a n o la ra k Ö m er
145
Dr, Ahmed Ağırakça
M u h ta r’m sınırsız c e s a re ti k en d in i o rtay a

k o y m ak tad ır. O, ken d i h a y a tın ı k u rta rm a k
için z o rlu k an ın d a soru m lu lu k tan k a ç a c a k
z a y ıf b ir ş a h siy e t değildi.
A y n c a Ö m e r M u h ta r bu İta ly a n s u b a
y ın a k e n d isin in e s ir ed ilm esiy le cih a d h a r e
k e tin in a s îa d u rm a y a ca ğ ın ı ve on u n e sa re
tin in b u h a r e k e ti y a v a ş la tm a y a c a ğ ın ı a ç ık
lık la sö y ley erek İta ly a n la r ın bu n d an fa z la
ü m id len m em elerin i ifa d e ed er. Ş u n u d a ila
v e e d erek k en d isin in İta ly a n h a lk ın a b ir düş
m an lığ ı olm ad ığını, sad e ce f a ş is t İta ly a n h ü
k ü m e tin e v e ord u su n a k a r ş ı d ini ve v a ta n ı
için sav aştığ ın ı söyler.
Ö m e r M u h ta r B in g a z i y ak ın ların d ak i
h a p ish a n e d e n d ört g ü n so n ra sözde y a rg ı
la n a c a ğ ı İta ly a n sıkıy ön etim m ah k em esin e
çık a rılm a d a n k ıs a b ir s ü re ön ce İta ly a n g e
n e l k u m an d an ı G ra z ia n i ile g ö rü ştü rü lm ek
ü z e re o d asına götü rü lü r.
İta ly a n işg a l k u v v e tle ri g e n el k u m a n d a
n ı o la n b u z a lim -g e n e ra le k a r ş ı b ü y ü k b ir
c e s a re tle k a r ş ı d u ru r v e on u n so ru la rım İs
lâm î cih a d a y a k ışır b ir v a k a r la cev ap lan d ı
r ır :
— N eden b ö y le şid d etle fa ş is t İta ly a n h ü
k ü m eti v e ord u su n a k a r ş ı d u rm ad an s a v a ş
tın ?
146
Ömer Muhtar
— D in im v e v a ta n ım için,
— P ek i v a rm a k isted iğ in h e d ef n e idi?
— H iç b ir ş e y ... S a d e c e sizi ülk em d en
v e .to p rak larım d an k o v m ak tı hed efim . Zira
siz g âsb e d ici b ir ku v vetsin iz. S a v a ş a g e lin
ce, b u bizim iç in fa rz d ır. Z a fe r ise A llah 'ın
e lin d e o la n b ir şey ...
— S e n S e n û silik için m i sav aşıy o rsu n ?
B u soru y u o n a y ö n elttiğin d e G ra z ia n i’-

ye so n d ere ce s e r t b ir b a k ış la b a k a r a k şu n
la r ı söylem işti.
— B u söy led iklerin d e yan ılıyo rsu n ! F a
k a t sen b ö y le d üşü n ebilirsin . A n c a k ö rtü l
m esi ve gizlen m esi a s la m ü m k ü n o lm ay an
b ir g e rçe k v a rd ır k i, o d a b en im siz îta ly a n -
la r a k a r ş ı sad ece d in im v e v a ta n ım için sa-
vaştığ ım d ır. Y o k s a m esele z a n n ettiğ in gibi
b a s it d eğ il...
— B izim ik i k u m a n d a n ve pilotum uzun
öld ü rü lm esi için s e n m i e m ir v erdin?
— E v et! S a v a ş ta k i b ü tü n soru m lu lu k ve
ith a m la r k u m an d an ın d ır. S a v a ş ın g ereğ i bu-
dur. Z ira sav aş, ism i ü zerin d e, sav aştır.
— S e n k a ç g ü n için d e m ü ca h id le re s e s
len ip d e s a v a ş ta n v a z g e çere k s ila h la rım te s
lim edip bize bo y u n eğ m elerin i sağ lıy ab ilir-
sin ?
147
— B u h u su sta h iç b ir şey y a p m a m a im -
k an y ok tu r. S o n r a b iz m ü ca h id le r d a h a ev - ’
v el k an ım ızın son d a m la sm a k a d a r s a v a ş a
cağ ım ıza ve so n ferd im ize k a d a r s ila h ı e l
d en b ıra k m ıy a ca ğ ım ız a y em in ettik . S iz de
ç o k iy i biliyorsu n u z k i, ben size e sir d ü şer
ken sila h ım ı b ır a k a r a k te slim olm uş d eği
lim . B en i siz z o rla y a k a la y ıp e s ir ettinfz.
Ö m e r M u h ta r’m b ir n u m a ra lı azılı düş
m an ı o la n k u m a n d a n G razian i şu n la rı sö y
le r :
S «O dam a g ird iğ i a n d a n çıkıp g ittiğ i a n a
k a d a r o n u n v a k a r ve h a y siy e tin e son d ere
c e h a y ra n lık la b a k ıp durdum . O n u n ta v ır ve
ı d a v ra n ış la rın ı ç o k b eğen d im ve h a y ra n kal-
\ dım.»
^ B u a r a d a İta ly a n la rın nezd inde ve on
la r la işb irliğ i y a p a ra k ç a lış a n e ş-Ş e rif el-
G iry a n ı’y i Ö m e r M u h ta r’l a g ö rü ştü rm ek için
b ir p la n h a z ırla n ır. İta ly a n k u m a n d a n la r
ŞĞrif e l-G iry a n i’ye Ö m e r M u h ta r’m k en d i
siy le g ö rü şm ek isted iğ in i ve b u gö rü şm e için
d e İta ly a n y ö n etim in in izin v erd iğ in i sö y ler
le r. H em en sen ary o h a z ırla n ır v e Ö m e r M u h
t a r e l v e a y a k la rın d a k i p ra n g a la rla el-G ir-
y a n i'n in o d asın a sok u lu r. Ö m e r M u h ta r’m
h iç b ir şey d en h a b e ri yok. G iry a n i is e g ö rü ş
m e ta le b in in Ö m e r M u h ta r’d an geld iğ in i b i
148
Ömer Muhlur
lir. B u n u n için G iry a n i, o d asın a g e tirile n

Ö m e r M u h ta r'ın k o n u şm a y a b a şlam asın ı
b e k le r. F a k a t Ö m e r M u h tar, e l-G iry an i’yi
g ö rü n ce te k b ir söz söy lem ed en s u s a r du
ru r. G iry a n i ise sözü şu m eald e b i r h a lk de
yim i ile a ç a r.
«Elde edilen, a v kö tü d ü r, a m a av cın ın da

in s a fı yoktur» d iy e sö y ley in ce Ö m e r M u h ta r
son d e re ce k ızg ın b ir ta v ır la :
«N efsin h o ş u n a g itm ey ecek m u si

b e tle rd e n d olay ı y a ln ız c a k en d isin e
ham d ed ilen A lla h ’a b in le rc e ş ü k ü rle r ol
sun. A lla h ’ım , b a n a k a tın d a n b ir r a h
m e t ih s a n e t v e bize bu işim izd en b ir
k u rtu lu ş y o lu hazırla» (e l-K e h f: 10).
B e n , ö ğ ü t v erilm ey e m u h ta ç d eğilim .
B ir te lk in e de ih tiy a cım y ok tu r. B en , A l
la h ’ın ira d e sin e te slim o lm a n ın ve s a b
rın d a fa z ile tin i biliyorum - B en sen in le
h iç d e g ö rü şm eyi istem em iştim . V e h iç
b ir k im se ile d e gö rü şü p b ir y ard ım iş-
tiy e ce k de değilim ».
d iye g a y e t v a k u r b ir m ü cah id e y a k ışır b ir

cev ap v erm işti. B u cev a p y a ln ız el-G iry an i'-
y e değil a y n ı z am an d a İta ly a n la r a d a b ir
cev aptı.
149
İş te Ö m e r M u h t a r h a y a t ı b o y u n c a d in
v e v a ta n ı u ğ r u n d a v e rd iğ i m ü c a d e le d e k im
s e y e b o y u n e ğ m e m iş v e k im s e n in d e m in n e
ti a lt ın a g irm e m iş ti. B u n d a n d o la y ı d a h a
y a t t a ik e n v e ö ld ü k te n s o n r a d a k e n d is in e
b ü y ü k h ü r m e t e d ilm e s in i s a ğ la m ış tı.
İ d a m s e h p a s ın a d o ğ r u :
1 5 E y lü l 19 3 1 g ü n ü İ ta ly a n y ö n e tim i
s ü r 'a t le siK iy o n e tım m a ü K e m e s in i to p la y ıp
Ö m e r M u h t a r ’ı m u h a k e m e e tm e y e b a ş la r .
A slın d a İ t a l y a n y ö n e tim i Ö m e r M u h ta r'-
m id a m ın a tu tu k la n d ığ ı a n d a k a r a r v e rm iş
b u lu n u y o rd u . F a k a t b u n a r a ğ m e n d ü n y a k a
m u o y u n u a ld a tm a k v e y ö n e tim e is y a n e tm iş
b ir in i m u h a k e m e e ttiğ in i g ö s te r m e k iç in b u
n a b a ş v u r a n İ ta ly a n la r , b i r s a a t o n b e ş d a
k i k a s ü r e n t e k c e ls e li b ir m u h a k e m e so n u n
d a Ö m e r M u h t a r ’ın id a m m a k a r a r v e r ir le r .
İ ta ly a n h a k i m :
« İta ly a s ık ıy ö n e tim m a h k e m e s i id a m ın a
k a r a r v e rd i» d iy e Ö m e r M u h t a r 'a h it a p e d in
c e , b ü y ü k m ü c a h id , y a r g ıc ın s u r a t ın a ş u t a
r i h i c e v a b ı y a p ış t ır ı r :
« H ü k ü m v e k a r a r y a ln ız A lla h 'ın
d ır. S iz in b u s a h t e v e u y d u r m a h ü k m ü
n ü z ü n h iç b ir g e ç e r liliğ i y o k t u r ... İ n n a
150
Ömer Muhtar
lilla h ve in n e ile y h i r â c iû n . (B iz A lla h ’

ın ( k u lla n y ) iz v e (so n u n d a ) o n a d ö n ü
c ü le riz .) »
B ü y ü k b i r h a l k to p lu lu ğ u ö n ü n d e k u r u
l a n id a m s e h p a s ın a k o r k u s u z c a v e g a y e t s a
k in o l a r a k ç ık a n Ö m e r M u h ta r , s o n d e fa
K u r ’a n - ı K e r im ’d e n a y e t le r o k u y a r a k s e h p a
y a d o ğ ru ile r le r . B u s ır a d a e t r a f t a k i l e r o n u n
f e c r s u r e s in in s o n u n d a n «E y h u z u r a e r e n
n e f is ! R a z ı e d ic i v e r a z ı e d ilm iş o la r a k r a b -
b in e dön» a y e tin i o k u d u ğ u n u d u y m u şla rd ı.
15 E y lü l 1 9 3 1 ... B i r b ü y ü k İ s la m m ü c a
h id i d a h a İ s la m d ü ş m a n la n b a t ılı e m p e r y a
lis t h a ç l ı l a r t a r a f ın d a n id a m e d i l ir ...
A lla h r a h m e t e y le sin .
151
B E K A N Y A Y I N L A R I
« S E Ç K İN K İT A P L A R » S E R İ S İ
1 — K u r ’an ’a G ö re D ö rt Terim /M evdudi/300 T L .

« K ü çü k K ita p la r» S e r is i
2 — E s a re tin K a ra n lığ ın d a n İs lâ m ’ın Aydınlığına/
A hm ed B in BelIa/200 T L .
3 — D in N ed ir/ Salilı G ü rdal/200 T L .
4 — İslâ m iy e tin D oğnşu/ H aru n Akyaaı/200 T L .
5 — K ü ltü rü m ü z ü n K im liğ i/ İh sa n Işık/200 T L .
6 — E k o n o m ik A d a letin T em elleri/
D r. M u h am m ed Nuveyhi/200 T L .
7 — Ç ağ ım ız ın B â t ıl İn a n çla rı/ Y ü k s e l K anar/
200 T L .
8 — T ev h id v e S irk / S a lih G ürdal/200 T L .
S — Y a ra tılış v e E v rim T eo rileri/
H . M u sta fa Genç/250 T L .
10 — İs lâ m ’ın İ l k D ö nem in d e S iy a sa l K atılm a/
D avu t Dursun/200 T L .
11 — Sö m ü rg eciliğ in Ç a ğ d a ş B oy utları/
İ h s a n Işık/200 T L .
12 — Ç ağım ızd a K a d ın So ru n u
M u sta fa Y ağm urlu / 200 T L .
13 — K u r’an d a Z u lü m K av ram ı/
A h m et Şişm an /200 T L .
14 — Ç ağdaş D iin ya D in leri/ P ro f. A b d ü lkad ir
Şeybe/250 TL.
15 — K u r ’an v e S ü n n e t Ü zerine/A li Bu Iaç/ 200 T L .
16 — Y usuf’un T eslim Oluşu/Cat Stevens
(Y u su f îslâm )/ 20û T L .
17 — İslâ m î T ebliğin M ekke D önemi ve İşkence/
D oç. Dr. İh s a n Sü reyya Sırma/300 T L .
18 — İslâ m î Seçenler/Enver Durmuş/250 T L .
19 — B ilim in Islâ m i Tem elleri/Dr. M uham m ed
Sıddıki/200 TL.
21 — Köklerim iz/M alcom X/250 T L .
23 — B ilim sellik Üzerine/İlhan Kutiuer/200 TL.
23 — Söm ürü A ja n ı İngiliz M isyo n erleri/ '
D oç. D r. İh s a n Sü rey ya Sırm a/200 T L .
24 — B atılılaşm a Üzerine/Alaeddin
Özdenören/200 T L .
25 — Hz. Hüseyin/Bir Uyarı - B ir Sembol/200 T L .
26 — İslâ m ve Ir k Sonam /P rof. Abdülteftdir
Kâmil/250 TL.
27 — İslâ m ve Tarih/Doç, Dr. İh sa n Süreyya
Sırm a/200 T L . „...
28 — Cümleler/Hüseyin K . Ece/200 TL.
29 — M üstehcenlik Sorunu/M ehm et
Erainoğlu/250 TL.
30 — Islâm -Tem el İlkeler/A li Ünal/250 T L .
32 — İslâm iy et ve H ıristiyan lık (T ürlsçejn gillzce-
Fransızca)/250 TL.
32 — Hz. Peygam ber Devrinde Yahudi Meselesi/
Doç. Dr. İh sa n Sü reyya Sırm a/200 T L .
33 — İbadet/Yüksel Kanar/200 T L .
34 — İn sa n ve Islâm /Alaeddin Özdenören/200 T L ,. .
35 — Alm anya'da İslâ m î Seçenler/200 TL.
42 — İn s a n ın Serüveni/Zübeyir Yetilc/250 T L . 'y
44 — Söm ürü Sistem leri ve İslâm /Serap Yavuz/
250 TL.
«BİYO G RA Fİ SE R tS İ»
1 — Hz. M uhammed/M ehmet Cemal/250 T L .

2 — Hz. E b a b e tir/ Ü s tto Neüh/200 T L .
3 — M o s'a b b . Um eyr/M uharrem Ergül/200 T L .
4 — Hz. Ömer/Dr. Ahm et Ağırakça/250 TL.
5 — A m m ar b . Yasir/M uharrem ErgüI/250 T L .
6 — H *. Osman/Dr. Ahm et Ağırakça/200 TL.
7 — Hz. Ali/M ustafa Yagrnurlu/250 TL.
8 — Hz. Fâüm a/Cihan Aktaş/200 T L .
9 ^ -.E b u ssu n d Efendi/N ecati Gûltepe/200 T L .
10 -— E b u Hanife/M ehmed Cemal/250 T L .
11 — Bulurî/H üseylıı K . Ece/250 TL.
12 — M uham m ed Îkbal/Ram azan Tunç/200 TL.
13 -— tm am Şafii/H asan A li Kastr/200 T L .
14 — Hz. H am za/Şaidr Kurtulmuş/200 TL.
İS — Y unus Em re/M ustafa ÖzçeliK/220 TL.
16 .-^- Ahm ed b. Hanbel/M em het Metiner/250 T L .
t l - — Farabl/ M iraç Serhendli/250 T L .
•'İ8'— Selm ao-ı Farisi/ M u harrem ErgüJ/250 T L .
19 — Ö m er M uhtar/Dr. Ahm ed Ağırakça/300 T L .
•20 — fm ant M alik/ Sait Şimşefc/
Şfedat Y en ifiin R om an Y arışm ası i , Bİ
A levler ve Güller/A. V ahap Akbaş/600 TL.
Savaş Ritim leri/Cahit Zarifoğlu/50û TL.
'Ö m er M u h ta r, y e tm iş küsur y a ş ın a ra ğ m e n , Kalkının
Özgürlüğü i ç i n , y ılla rc a en m o d e m silah larla d o n a tılm ış,
m ek an ize b irlik le r, u ç a k la r ve to p ç u b a ta ry a la rıy la ta k
v iy e e d ilm iş, işg a lci Ita ly a n ku v vetlerine k a r ş ı, halkın ın
u m u tsu z d iren işin e b a y ra k o ld u . T a m a m e n e sir kam p ına
ç e v rile n ülkesind e, p iy ad e tü fe k le ri ve a tta n b a ş k a sila h '
l a n b u lu n m ay an y a n to k m ü caiü dlerinin b a ş ın d a , k e n
d ilerin d en e n az o n kat d ah a k a la b a lık d üşm ana k arşı
s o n k u rşu n u n a kad ar d estan i b ir m ücadele verdi.
3
BEYAN YAYINLARI

Ahmed Ağırakça - Ömer Muhtar

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Ahmed Ağırakça - Ömer Muhtar

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ahmed Ağırakça - Ömer Muhtar

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ZAFER MATBAASI

1911 y ılı s o n b a h a r ın d a e m p e r y a lis t b i r

y ılla n h a k k m d a e sa s lı b ir bilg iy e sah ip o l­

Ö m e r M u h tar, ü stü n zekası, b ü y ü k ce ­

Y irm in c i a s ır k u rtu lu ş h a r e k e tle ri h a k ­

Gayet tabii olarak kişi, içinde yetiştiği

ş ı koyup d iren m e sin e b ir h a y li y a rd ım cı ol­

DOĞUMUNDAN CİHAD HAREKETİ

Ö m e r M u h tar, B u tn a n b ö lg esinde «Def-,

o n u n la b irlik te o la n a rk a d a ş ı Sey y id e l-G ir-

tin© v e rir. H ü seyin e l-G iry a n ı b u gö rev i se ­

peryalist İtalyanlara karşı savaşırken at sır­

Onun bu vakarlı şahsiyetine ciddiyet ve­

ileri gelenlerinden birisi, Ömer Muhtar hak­

Je ri h a b e r ve r iv a y e tle r e göre O, c e sa re tin ,

iftihar vesilesi olsun da «Ömer bir arslan

lan n d a bile nam azlarını tam vaktinde kıl­

içinde sivrilip liderliğe doğru yükeslmesine

ö nem li v e e tk ili ş a h siy etle ri, a lim le ri, şey h ­

Hz. Ömer devrinden başlıyarak yavaş

te re 1896 y ılın d a S u d a n ’a d oğru uzan ır. D i­

lu iş g a l e d ilen L ib y a b ö lg esin in de n a sıl ol­

lunan cephane ve mühimmatın büyüle bir

k a r ş ı T ra b lu s ve B in g a z i’d e sa v a ş ila n etm iş

1882 M ısır işg a lin d e n 1911 L ib y a işg a li­

1895 y ılı d o lay ların d a, C eb elü ’l-A h d ar

O sıralarda doğu ve orta Sudan’ın Fran­

A n c a k ku zeyd e d a h a önem li g ö rev ler

Ömer Muhtar, bu el-Kusur’daki görevi

İta ly a n d o n an m ası 1 E k im 1911'de s a h il

rin c e s ila h b u lu n m ad ığ ın ı v e b ö y le g ü çlü b ir

Ianmışlardı. Enver Paşa hatıratında şıınlan

n e k u m a n d a n o la r a k d a A ziz A li el-M ısrî v e i

lunan Enver Paşa sürekli olarak mücahid-

medresesi şeyhi Ahmed el-İsâvî ile yapmış

Ö m er M u h ta r s ila h a rk a d a ş la rıy la b ir­

lara karşı savunurken, diğer taraftan da fır­

sağlarken İslâm ümmetinin topraklarından

İtalyanlar, güçlü ve teçhizattı ordularla

Ömer Muhtar’ı bu zalim İtalyanlara

gürlüğüne kavuşturacaktı. Vatanı ve dini

D in i a z iz k ılıp y a y a n A lla h ’ın R e -

İşte İta ly a n e m p e ry a listle rin in L ib y a'y ı

Ö m e r M u h tar, e tra fın d a k i m ü ca h id le rle

T ra b lu s’u n ile r i g e le n le ri A ziziy e’d e a k ­

e d ilm esin i savu nu yord u . B ir in c i g ru p O u chy

şı şid d etle çarp ışm ış, o n la n s a h il şerid in d en

A y n ı şek ild e 28 N isa n 1915’te y a p ıla n di­

devam e d e b ilece k le ri k e sin lik le isp atlan m ış

S e y y id A h m ed e ş-Ş e rif, b u cih ad h a r e k e ­

Ö m e r M u h tar, C a ğ b û b b ö lg e si ile C ebe-

G e r e k T ra b lu s ve g e rek se C eb elü ’l-ah-

d ü şm ü ştü . Sözde b ö lg e y i e k o n o m ik yönden

.1915 y ılın d a ittif a k d ev le tle ri ile birlen erek

S e y y id A hm ed ’in L ib y a cih ad k o m u tan ­

y e t a s ilc e o rta y a ç ık ıp İslâ m î b irlik iç in ç a ­

b a rış ta n sö z ed iy or ve sa v a ş ı b itirm e k isti­

tu tm a y a çalışıyord u . B u d a F izan , T rab lu s,

B u a r a d a b a n ş y a n lısı o la n İd ris es-Se-

y ılla n h a k k m d a e sa s lı b ir bilg iy e sah ip o l

Ö m e r M u h tar, ü stü n zekası, b ü y ü k ce

Y irm in c i a s ır k u rtu lu ş h a r e k e tle ri h a k

ş ı koyup d iren m e sin e b ir h a y li y a rd ım cı ol

tin© v e rir. H ü seyin e l-G iry a n ı b u gö rev i se

peryalist İtalyanlara karşı savaşırken at sır

Onun bu vakarlı şahsiyetine ciddiyet ve

ileri gelenlerinden birisi, Ömer Muhtar hak

lan n d a bile nam azlarını tam vaktinde kıl

ö nem li v e e tk ili ş a h siy etle ri, a lim le ri, şey h

te re 1896 y ılın d a S u d a n ’a d oğru uzan ır. D i

lu iş g a l e d ilen L ib y a b ö lg esin in de n a sıl ol

1882 M ısır işg a lin d e n 1911 L ib y a işg a li

O sıralarda doğu ve orta Sudan’ın Fran

Ö m er M u h ta r s ila h a rk a d a ş la rıy la b ir

lara karşı savunurken, diğer taraftan da fır

T ra b lu s’u n ile r i g e le n le ri A ziziy e’d e a k

A y n ı şek ild e 28 N isa n 1915’te y a p ıla n di

S e y y id A h m ed e ş-Ş e rif, b u cih ad h a r e k e

S e y y id A hm ed ’in L ib y a cih ad k o m u tan

y e t a s ilc e o rta y a ç ık ıp İslâ m î b irlik iç in ç a

b a rış ta n sö z ed iy or ve sa v a ş ı b itirm e k isti

gü v en liğ in i sağ lam ak tay d ı. B u ra la rın d ağ ı

İş te 1917 y ılın d a n 1922 y ılın a k a d a r s ü

A m a İdris, İta ly a n la r la y a p tığ ı b a rış g ö

h a r e k e tin i sü rd ü rm e k te n y a n a oldu ğunu a n

1923 y ılın d a n so n ra L ib y a cih ad h a r e k e

İşte b u ta r ih te n s o n ra y u k a rıd a görd ü

le r i tü m ü y le m a h a lli sayılırd ı. Ç ü n k ü d ah il

ü zerin e m ü slü m a n la r z e k a t ve ö şü rle ri doğ

Ö m e r M u h ta r’ın M ıs ır’d an y ard ım a l

G e n e llik le b u z e k a t v e ö şü rle r İta ly a n

z ia n i h a tır a la r ın d a 1929 Ş u b a t a y ın d a 47 sı

yazd ığ ı m e k tu p la rd a s ık sık y ard ım isten d i

Ö m e r M u h ta r lid e rliğ in d e k i m ü cah id

tin in b ü tçe sin i h a y li s a rsm ış v e h a tta h â z i

İ d il y ılın ın Ekim ayın d a b aşlay an İta l

İd ris e s-S e n û si’n in ü lk ey i te r k e ttiğ i a n a k a

İta ly a n la r T ra b lu s ve B in g a z i’y i ve d o la

-Biram, Allah ve vatanımızın düşmanla

Ö m e r M u h tar, İd ris e s-S e n ü sî ile y a p tı

y a p tık la rı sey a h a ti, İd ris ile olan g ö rü şm e le

k a rşılığ ın d a m ü m in le rin c a n la rın ı ve m a lla

« . .. Ş u h u su s iy ice b ilin sin k i, h e r

tir. B izim y e g a n e h ed efim iz v e g a y e

Sey y id A h m ed e ş -Ş e rif .1930 'yılı so n la

v en liğ in i n a s ıl titizlik le k o ru d u k la rın ı gös

f a k a t g e ri dönülm ez b ir biçim d e çem b e r g i

su n ya, e v lât, g e rçe k te n biz a r tık bize ta n ı

S o n ra b ira z so h b e t edip b ir a z d a d e rt

«N efsin h o ş u n a g itm ey ecek m u si

lilla h ve in n e ile y h i r â c iû n . (B iz A lla h ’