‫ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ‪ /‬ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖوﻳﻜﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‪ ،‬ﺑﻬﺎر‪ ،95‬ﭘﻴﺎﭘﻲ‪79‬‬

‫‪ISLAMIC GOVERNMENT 79 / Vol. 21, No.1, Spring 2016‬‬

‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار‬

‫در ﺳﻴﺮه ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪7‬‬
‫**‬
‫رﺿﺎ اﺑﺮوش* و ﻋﻠﻲ ﺟﺎﺑﺮي‬ ‫ﺗﺄﻳﻴﺪ‪95/5/16 :‬‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ‪94/10/28 :‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار ﻳﻜﻲ از دﻏﺪﻏﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ در ﺣﻮزه اﻗﺘﺼﺎد در ﻫﺮ ﻛﺸﻮر و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﻮاﻣـﻊ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺎم ارزﺷﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﻛﻪ دارﻧﺪ از ﺳـﺎزوﻛﺎرﻫﺎ و راﻫﺒﺮدﻫـﺎي ﻛﻨﺘﺮﻟـﻲ ﺧﺎﺻـﻲ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ در ﺳﻴﺮة ﻋﻠﻮي ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﺪ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار در‬
‫ﺳﻴﺮه اﻳﺸﺎن را ﻛﺸﻒ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎ ﻃﺮح اﻳﻦ ﺳﺆال ﻛﻪ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘـﺮل ﺑـﺎزار در ﺳـﻴﺮه‬
‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻨﻜﺎش در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ را آﻏﺎز و ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از روش ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧـﻪاي‪،‬‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز را ﮔﺮدآوري ﻧﻤﻮده ﺳﭙﺲ ﺑﺎ روش ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ـ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﻣﺪل ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ ‪ 2×2‬ﺗـﺪوﻳﻦ ﺷـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ از ﺗـﺪوﻳﻦ ﻣـﺪل‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ و ﺑﺮرﺳﻲ در ﺳﻴﺮه ﻋﻠﻮي‪ ،‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار در ﺳﻴﺮه اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬در ﭼﻬـﺎر ﻧـﻮع‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ و ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎزار و ﺑﺮاﺳﺎس روﻳﻜﺮد ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﻣﻄﺮح و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ راﻫﺒﺮدﻫـﺎي‬
‫ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬راﻫﺒﺮد ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺤﺪﻳﺪي‪ ،‬راﻫﺒﺮد ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ‪ ،‬راﻫﺒﺮد ﻛﻨﺘﺮل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫و راﻫﺒﺮد ﻛﻨﺘﺮل دروﻧﻲ‪.‬‬

‫واژﮔﺎن ﻛﻠﻴﺪي‬
‫ﺳﻴﺮه ﻋﻠﻮي‪ ،‬راﻫﺒﺮد‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺤﺪﻳﺪي‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل دروﻧﻲ‬

‫* داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘﺮي رﺷﺘﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ رﻓﺘﺎري و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻟﻤﺼﻄﻔﻲ‪.9‬‬
‫** ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺄت ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺆﺳﺴﻪ آﻣﻮزﺷﻲ و ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ‪.1‬‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﻧﻈـﺎم اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ؛ اﻋـﻢ از ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬اداري و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ آن ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﻴﻦ ﺑـﺎزار ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ ﺑﺨـﺶ و‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻴﺰ ﺑﻲﻧﻴﺎز از اﻳﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬اﺳـﺘﻔﺎده از ﺳـﺎزوﻛﺎرﻫﺎي‬
‫ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از دﻏﺪﻏﻪﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮان در ﺣﻮزة ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑـﺎزار‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻔﺎوتﻫـﺎي ﻣﻮﺟـﻮد در ﺑﺎزارﻫـﺎي ﺟﻮاﻣـﻊ ﻧﻤـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ‬
‫اﻟﮕﻮﺑﺮداري از ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻮاﻣﻊ و ﻛﺸﻮرﻫﺎ اﻛﺘﻔﺎء ﻧﻤﻮد؛ زﻳﺮا ﻣﺪلﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺪام ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑـﺮ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻫﻤﺎن ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬ازاﻳﻦرو‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﺎﻗﺪ ﻛﺎراﻳﻲﻫﺎي ﻻزم‬
‫در ﺑﺎزار اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ درﺻﺪد اﺳﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻴﺮة ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ‬
‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬در دوران زﻣﺎﻣﺪاري اﻳﺸﺎن و ﺑﺮرﺳﻲ آن‪ ،‬راﻫﺒـﺮد ﻣﻨﺎﺳـﺒﻲ ﺑـﺮاي ﻛﻨﺘـﺮل ﺑـﺎزار‬
‫اﺣﺼﺎء و اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺳﺆاﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻮر اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫راﻫﺒﺮد ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار در ﺳﻴﺮة اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ ﻃﺮح اﻳﻦ ﺳـﺆال‬
‫درﺻﺪد ﻫﺴﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬در دوراﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و زﻣـﺎم‬
‫اﻣﻮر ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﭼﻪ روش و ﺷﻴﻮهاي ﺑﺎزار را ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻓﺮﺿـﻴﻪاي‬
‫ﻛﻪ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺆال اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺮح ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻇـﺎﻫﺮاً اﻣـﺎم ﻋﻠـﻲ‪7‬‬
‫ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ ﻧﻮع راﻫﺒﺮد ﺧﺎص و ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻌﻄﻒ اﻛﺘﻔﺎء ﻧﻤﻲﻛـﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ اﻳﺸـﺎن‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺷﻴﻮهﻫﺎ و راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻬﺮه ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي اﺳﻼم و ﺗﻔﻜﺮ ﺷﻴﻌﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺿﺮورﺗﻲ اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ را ﺑﺮاي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﺎزار ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورد‪.‬‬
‫ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖوﻳﻜﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎرة اول‪ /‬ﭘﻴﺎﭘﻲ‪79‬‬

‫اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم را ﮔﺮدآوري ﻧﻤـﻮده و ﺳـﭙﺲ ﺑـﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ـ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮرﺳﻲ دادهﻫﺎ و اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮمﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻄﻠﻮب‬
‫‪144‬‬
 ‫و اﻧﺠﺎم اﻗـﺪاﻣﺎت اﺻـﻼﺣﻲ در ﺻـﻮرت ﺑـﺮوز اﻧﺤـﺮاف از اﻫـﺪاف را ﻛﻨﺘـﺮل ﮔﻮﻳﻨـﺪ‬
‫)‪ .(1Lewis, 2001, P.40‬در واﻗﻊ ﻛﻨﺘـﺮل‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨـﺪي اﺳـﺖ ﻛـﻪ از ﻃﺮﻳـﻖ آن‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴـﺎت‬
‫اﻧﺠﺎمﺷﺪه ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰيﺷﺪه ﺗﻄﺒﻴﻖ داده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﺎزار‬
‫ﺑﺎزار ﺑﻪ ﻣﻜﺎن و ﻳﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در آن ﺧﺮﻳﺪاران و ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻛﺎﻻﻫﺎ‬
‫و ﺧﺪﻣﺎت را ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﺎﻻ ﺧﺪﻣﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﺒﻌﻲ ﻛﻪ در اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺮﻳﺪ‬
‫و ﻓﺮوش ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎزاري وﺟﻮد دارد )ﺳﺎﻟﻮاﺗﻮره‪ ،1372 ،‬ص‪.(10‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ دو وﻳﮋﮔﻲ دارد‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﺑﺎزار را ﺑﻪ ﻣﻜﺎن ﻳﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬ﻫﻢ ﺑـﺎ ﺑﺎزارﻫـﺎي‬
‫اﻣﺮوزي ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺑﺎ ﺑﺎزارﻫﺎي اوﻟﻴﻪ در زﻣﺎنﻫﺎي ﻗﺪﻳﻢ ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺴـﻴﺎر ﺳـﺎده‬
‫ﺑﻮد و ﻣﺮدم ﺑﺮاي ﻣﺒﺎدﻟﺔ ﻛﺎﻻﻫﺎ در ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ ﮔﺮد ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ب( وﻳﮋﮔﻲ دوم اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺎم اﺳﺖ و ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺎزار ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧـﺪﻣﺎت‬
‫و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺗﻌﺮﻳﻒ دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﺑﺎزار ﺑﻪ ﺷﺒﻜﺔ رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﻣﺒﺎدﻟﻪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻳﺎ ﺗﻤﺮﻛـﺰ ﺳـﺎزﻣﺎنﻳﺎﻓﺘـﺔ‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار در ﺳﻴﺮه ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ / 7‬رﺿﺎ اﺑﺮوش و ﻋﻠﻲ ﺟﺎﺑﺮي‬

‫ﺑﺮﺧﻮرد ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻌﻴ‪‬ﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد )ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻇﻬـﻮر‪،‬‬
‫‪ ،1369‬ص‪.(129‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬ﺑﺎزار را ﺑﻪ ﻣﻜﺎن و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻧﻜﺮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﻋﻴﻦ اﻳﻦﻛـﻪ ﺷـﺎﻣﻞ‬
‫ﺑﺎزارﻫﺎ در زﻣﺎنﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش اﻣﻜﺎﻧﺎت ارﺗﺒـﺎﻃﻲ‪،‬‬
‫ﻣﺒﺎدﻻت از ﻣﻜﺎن و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﺎص ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪ .‬وﻳﮋﮔﻲ دوم اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺎزار ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎزار‪ 2‬از ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ در ﺣـﻮزة ﺗﺠـﺎرت و ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﺴـﺐ و ﻛـﺎر‪ ،‬ﻛـﺎرﺑﺮد‬
‫ﮔﺴﺘﺮدهاي دارد و ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻳﻜﻲ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺳﺎﺳﻲ در اﻳـﻦ ﺣـﻮزه‪ ،‬ﻣﻔﻬـﻮم ﺑـﺎزار و‬
‫ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎزار در ﺣﻮزة ﻛﺴـﺐ و ﻛـﺎر و ﺗﺠـﺎرت‪ ،‬ﺑﻴـﺎﻧﮕﺮ‬
‫ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺑﻴﻦ ﺧﺮﻳﺪار و ﻓﺮوﺷﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻔﻬـﻮم ﺑـﺎزار ﻛـﺎرﺑﺮد ﮔﺴـﺘﺮدهﺗـﺮي دارد؛ اﮔﺮﭼـﻪ‬

‫‪145‬‬
‫ﻣﺎﻫﻴﺖ آن ﺑﺮ ﻣﺒﺎدﻟﻪ و ﻣﻌﺎوﺿﻪ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻔﻬﻮم وﺳﻴﻌﺘﺮي را از آن ﺑﺮداﺷـﺖ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻐﺖ »وﺑﺴﺘﺮ« در ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﭼﻨـﻴﻦ ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪» :‬ﺑـﺎزار ﻳـﻚ‬
‫ﻓﺮﺻﺖ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﭼﻴﺰﻫﺎ« و ﻳﺎ »ﺑـﺎزار ﻗﻠﻤﺮوﻳـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در آن ﻛـﺎﻻ و‬
‫ﺧﺪﻣﺎت را اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« )‪.(http://www.webster-dictionary.org/definition/market‬‬

‫ﻣﺮوري ﺑﺮ ادﺑﻴﺎت ﻣﻮﺿﻮع‬

‫ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از وﻇﺎﻳﻒ اﺻﻠﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ در ﺣـﻮزه ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻘـﺶ‬
‫ﻣﻬﻤﻲ در ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاف ﺳﺎزﻣﺎن اﻳﻔﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻓﺰاﻳﺶ اﺛﺮﺑﺨﺸـﻲ‬
‫و ﻛﺎرآﻣﺪي آن‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺴﻴﺎري در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛـﺪام در ﺟـﺎي‬
‫ﺧﻮد از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺧﺎص و درﺧﻮر ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﻣﻮرد اﺷﺎره ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪:‬‬

‫‪3‬‬
‫‪ .1‬ﺷﻜﻞﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﻣﺪﻳﺮان ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻ و ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﺳﻪ ﻧﻮع راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﻳﻜـﻲ را اﻧﺘﺨـﺎب‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﻧﻮع راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ »وﻳﻠﻴﺎم اوﺷﻲ«‪ 4‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷـﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‪:‬‬
‫ﻛﻨﺘﺮل دﻳﻮانﺳﺎﻻر‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار و ﻛﻨﺘﺮل ﻗﻮﻣﻲ ﻳﺎ ارزﺷﻲ‪ .‬در ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺳـﻪ ﻧـﻮع ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﺷﺪه از اﻃﻼﻋﺎت ﺧﺎﺻﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﻲ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻫﻢزﻣـﺎن‬
‫از ﻫﺮ ﺳﻪ ﻧﻮع راﻫﺒﺮد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ )‪.(Daft, 2010, P.353‬‬

‫‪ .1-1‬ﻛﻨﺘﺮل دﻳﻮانﺳﺎﻻر‬
‫در ﻛﻨﺘﺮل دﻳﻮانﺳﺎﻻر‪ ،‬ﻧﻈﺎرت و ﻛﻨﺘﺮل ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺑـﺎ ﺑﻜـﺎرﮔﻴﺮي ﺣـﺪاﻛﺜﺮي از ﻗـﻮاﻧﻴﻦ‪،‬‬
‫ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖوﻳﻜﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎرة اول‪ /‬ﭘﻴﺎﭘﻲ‪79‬‬

‫ﺳﻠﺴﻠﻪﻣﺮاﺗﺐ اﺧﺘﻴﺎرات‪ ،‬اﺳﻨﺎد ﻧﻮﺷﺘﺎري‪ ،‬ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﭘﺎداش و ﺳـﺎﻳﺮ ﻣﻜـﺎﻧﻴﺰمﻫـﺎي رﺳـﻤﻲ‬

‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﻨﺘﺮل دﻳﻮانﺳﺎﻻر‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ آﺷﻜﺎر‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖﻫـﺎ و روﻳـﻪﻫـﺎ را ﺑـﺮاي رﻓﺘـﺎر‬
‫ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺮ ﺗﻤﺮﻛﺰ اﺧﺘﻴﺎر‪ ،‬ﺳﻠﺴﻠﻪﻣﺮاﺗﺐ رﺳﻤﻲ و ﻧﻈﺎرت ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﻜﻴـﻪ‬
‫دارد )‪ .(Daft and Marcic, 2009, P.571‬ازاﻳﻦرو‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮان و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎن ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻴـﺰان‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ )‪.(5Hatch, 1997, P.339‬‬

‫‪146‬‬
 ‫‪ .2-1‬ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار زﻣﺎﻧﻲ اﺟﺮاء ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ و ﺑﺎزدﻫﻲ ﺳـﺎزﻣﺎن‬
‫از ﭘﺪﻳﺪة رﻗﺎﺑﺖ ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ .‬ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار رﻳﺸـﻪ در ﻧﻈـﺎمﻫـﺎي اﻗﺘﺼـﺎدي دارد‪.‬‬
‫ﻗﻴﻤﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺷﻜﻞﻫﺎي ﻣﺆﺛﺮ در ﻛﻨﺘﺮل اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﻣـﺪﻳﺮان ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﺮاي ارزﻳـﺎﺑﻲ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن و ﻛﺎرآﻳﻲ آن‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ و ﺳﻮدﻫﺎ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺪﻳﺮان رده ﺑـﺎﻻي‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ روش ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖ را ﺑﻜـﺎر ﻣـﻲﺑﺮﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻮرﺗﺤﺴﺎب ﺳﻮد و زﻳﺎن‪ ،‬ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة ﻓﺮوش و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖ اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮان اﻳـﻦ‬
‫ارﻗﺎم را ﺑﺎ ارﻗﺎم ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﻳﺎ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ .3-1‬ﻛﻨﺘﺮل ﻗﻮﻣﻲ)ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ(‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﻗﻮﻣﻲ‪) 6‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ( از وﻳﮋﮔﻲﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ارزشﻫـﺎي‬
‫ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪ‪ ،‬ﺳﻨﺖ و ﺑﺎورﻫﺎي اﻓﺮاد ﻧُﻀﺞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در اﻳﻦ روش‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮان ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻳـﻚ‬
‫ﻣﺮﺑﻲ و ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ارزشﻫﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ )‪ .(Daft, 2010, P.355‬ﺑـﻪ اﻋﺘﻘـﺎد »اوﭼـﻲ«‬
‫ﻣﺪﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻪ از ﻛﻨﺘﺮل ﻗﻮﻣﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ارزﺷﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪﻳﺎﻓﺘـﻪاي‬
‫ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ارزشﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ و اﻧﺘﻈﺎرات‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺎزوﻛﺎر ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار در ﺳﻴﺮه ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ / 7‬رﺿﺎ اﺑﺮوش و ﻋﻠﻲ ﺟﺎﺑﺮي‬

‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ از ﻛﻨﺘﺮل ﻗﻮﻣﻲ )ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ( اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ )‪.(Hatch, 1997, P.339‬‬

‫‪ .2‬ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬
‫»ﺳﺎﻳﻤﻮﻧﺰ« ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ را ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﺑﻬﺘﺮ و اﺛﺮﺑﺨﺶ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻄـﺮح‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬وي ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ را ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻃﻼﻋـﺎت و ﺷـﻴﻮهﻫـﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺪﻳﺮان ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﻆ ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻟﮕﻮﻫﺎ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫـﺎي ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑـﻪ ﻛـﺎر‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ )‪ .(Simons, 1995, P.5‬ﻛﻨﺘﺮل ﺳﺎزﻣﺎن و راﻫﺒﺮدﻫـﺎي آن ﺑـﺎ اﻧﺴـﺠﺎم ﭼﻬـﺎر‬
‫اﻫﺮم ﻧﻈﺎمﻫـﺎي ﻛﻨﺘـﺮل ارزﺷـﻲ‪ ،‬ﺗﺤﺪﻳـﺪي‪ ،‬ﺗﺸﺨﻴﺼـﻲ و ﺗﻌـﺎﻣﻠﻲ ﻣﺤﻘـﻖ ﻣـﻲﮔـﺮدد‬
‫)‪.(Simons, 1995, P.301‬‬

‫‪ .1-2‬ﻧﻈﺎم ﻛﻨﺘﺮل ارزﺷﻲ‬

‫ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ارزﺷﻲ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي روﺷﻦ از ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣـﺪﻳﺮان‬
‫‪147‬‬
‫ارﺷﺪ‪ ،‬آن را ﺑﺮاي ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺮﺗـﺐ ﻣﺒـﺎﻧﻲ ارزﺷـﻲ‪ ،‬اﻫـﺪاف و ﻣﺴـﻴﺮِ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈﺎم ﻛﻨﺘﺮل ارزﺷﻲ از ارزشﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﻛﻪ در ﺳـﻄﺢ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﻳﺎ ﺳﺎزﻣﺎن رواج دارد ﻧﺸﺄت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ارزشﻫﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪﺷﺪن در اﻓﺮاد ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺒﺪأ‬
‫ﺑﺮوز و ﭘﻴﺪاﻳﺶ رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي ﻣﻄﻠﻮب و ﻣﺎﻧﻊ ﺑـﺮوز رﻓﺘـﺎر و ﻋﻤﻠﻜـﺮد ﻧـﺎﻣﻄﻠﻮب‬
‫ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎزوﻛﺎر ﺧﻮدﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﻧﻴﺰ از ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪﺷﺪن ارزشﻫﺎ در اﻓﺮاد ﻧﺸﺄت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪ .2-2‬ﻧﻈﺎم ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺤﺪﻳﺪي‬

‫ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺗﺤﺪﻳﺪي‪ 7‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دوﻣﻴﻦ اﻫﺮم ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﻗﻠﻤـﺮو و ﻣﺤـﺪودهاي ﻗﺎﺑـﻞ ﻗﺒـﻮل‬
‫ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﻋﻀﺎي ﺳﺎزﻣﺎن را ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ و در راﺳـﺘﺎي ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ﻣﺨـﺎﻃﺮات و‬
‫ﺟﺴﺖوﺟﻮي ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎﻳﻲ را اﻳﺠﺎد ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ )‪.(Simons, 1995, PP.39-38‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻛـﻪ ﺳـﺎزﻣﺎن ﺑـﺎ ﻋـﺪم اﻃﻤﻴﻨـﺎن ﻣﻮاﺟـﻪ ﻣـﻲﮔـﺮدد‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺷـﺎﺧﺺﻫـﺎ و‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻣﻌﻴﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎ را ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬در ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫وﺿﻌﻴﺘﻲ اﻓﺮاد ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮرداري از اﺧﺘﻴﺎرات ﻻزم ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮان ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ و‬
‫ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮاي ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﭘﻴﺶ روي را داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈـﺎم ﻛﻨﺘـﺮل ﺗﺤﺪﻳـﺪي ﺑـﺎ ﺗﻔـﻮﻳﺾ‬
‫اﺧﺘﻴﺎرات ﻻزم ﺑﻪ اﻓﺮاد از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺤﺪودة رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت ﻛﻨﺘﺮﻟـﻲ ﻻزم‬
‫و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻨﻌﻄﻒ را در ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻲﮔﺴﺘﺮاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .3-2‬ﻧﻈﺎم ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ‬

‫ﻧﻈﺎم ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ‪ 8‬ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺑﺎزﺧﻮري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺳـﺘﻮن ﻛﻨﺘـﺮل در‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﺣﺼـﻮل اﻃﻤﻴﻨـﺎن از ﺗﺤﻘـﻖ اﻫـﺪاف‬
‫ازﭘﻴﺶﺗﻌﻴﻴﻦﺷﺪه ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ )‪ .(Ibid, P.59‬ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ ﺑـﻪ ﻣـﺪﻳﺮان‬
‫ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖوﻳﻜﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎرة اول‪ /‬ﭘﻴﺎﭘﻲ‪79‬‬

‫اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ را اﻧﺪازه ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ازﭘﻴﺶﺗﻌﻴﻴﻦﺷﺪه و اﻫﺪاف‬

‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .4-2‬ﻧﻈﺎم ﻛﻨﺘﺮل ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ‬

‫ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ‪ 9‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻈﺎم اﻃﻼﻋﺎت رﺳﻤﻲ ﻣﺪﻳﺮان ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﻣﺪﻳﺮان ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ و ﺷﺨﺼﻲ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي زﻳﺮدﺳﺘﺎنﺷـﺎن‬
‫‪148‬‬
 ‫ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺪﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎ ﺷﺒﻜﻪاي را ﺑﺮاي ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزﻧﺪ ﺗﺎ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺮوﻧﻲ را ﺟﻤﻊآوري ﻛﻨﻨـﺪ )‪ .(Harlez and Ronge, 2008, P.6‬ﻧﻈـﺎم ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻧﻮع ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮدي از ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮد؛ در واﻗـﻊ ﻣـﺪﻳﺮان‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻫﺮ ﻧﻈﺎم ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻴﺎزﻫﺎ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﺗﻌـﺎﻣﻠﻲ اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﻛﻨﻨﺪ )‪ .(Simons, 2000, P.216‬ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺎﺳﻲ در ﻧﻈﺎم ﻛﻨﺘﺮل ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬اﻃﻼﻋـﺎﺗﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ در ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮان ﻳﺎري ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺎزار در ﺗﻤﺪ‪‬ن اﺳﻼﻣﻲ‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﺑﺎزار ﻳﺎ ﺳﻮق‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺗﻤﺪ‪‬ن دورة اﺳـﻼﻣﻲ اﺳـﺖ؛‬
‫ﻧﻪ در ﻣﺸﺮقزﻣﻴﻦ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻧﻈﻴﺮي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ در ﻳﻮﻧﺎن و روم ﻗـﺪﻳﻢ و ﻧـﻪ در اروﭘـﺎي‬
‫ﻗﺮون وﺳﻄﺎ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم ﺑﺮ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از ﺟﻬﺎن ﺣﺎﻛﻢ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑـﺎزار ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻳﻜﻲ از وﺟﻮه اﺷﺘﺮاك ﺷـﻬﺮﻫﺎي ﺗﺤـﺖ ﻗﻠﻤـﺮو آن ﮔﺴـﺘﺮش ﻳﺎﻓـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻜـﻲ از‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﺷﻬﺮ در دورة اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ آن اﺳﺖ ﻛـﻪ در ﻓﻀـﺎﻳﻲ‬
‫ﻓﺸﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي ﻳـﻚدﺳـﺖ و ﺑـﻪﻫـﻢﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ‪ ،‬در ﻣﻴـﺎن ﺷـﻬﺮ ﺟـﺎي دارد‬
‫)ﭘﺮوﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻲﺗﺎ‪ ،‬ص‪ .(183‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،9‬ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ اﻣﻴﻦ و درﺳﺘﻜﺎر ﺑﻮده‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار در ﺳﻴﺮه ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ / 7‬رﺿﺎ اﺑﺮوش و ﻋﻠﻲ ﺟﺎﺑﺮي‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻲ در ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬از ﻫﻤﺎن روزﻫـﺎي ﻧﺨﺴـﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺧـﺪا‪9‬‬
‫وارد ﺑﺎزار »ﻧﺒﻴﻂ« ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎزار ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺑﺎزار دﻳﮕﺮي رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﭘﺲ از‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﺎزار ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم وارد ﺑﺎزار دﻳﮕﺮي‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﺲ از ارزﻳﺎﺑﻲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﺎزار ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺷﻤﺎﺳﺖ؛ از آن ﻛﻢ ﻧﻜـﺮده‬
‫و ﺧﺮاﺟﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد )رﺑﻌﻲ ﻗﺰوﻳﻨﻲ‪1419 ،‬ق‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪.(751‬‬

‫رﻫﻴﺎﻓﺖ ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ ﺑﻪ ﺑﺎزار‬

‫ﺑﺎزار ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺑﺎز اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺪف آن اﻧﺠﺎم ﻣﺒﺎدﻻت و ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺳـﻮدﻣﻨﺪ و‬
‫رﺿﺎﻳﺖﺑﺨﺶ و اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت و ﺗﺴﻬﻴﻼت ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻧﻘـﺶ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎزار و ﻧﻈﺎم ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ آﻧﻬـﺎ از ﻗﺒﻴـﻞ ﺑﺨـﺶﻫـﺎي‬
‫‪149‬‬
‫ﺧﺮدهﻓﺮوﺷﻲ ﺛﺎﺑﺖ و ﺳﻴ‪‬ﺎر‪ ،‬ﻋﻤﺪهﻓﺮوﺷﻲ و ﺑﻨﻜﺪاري‪ ،‬ﺗﺠﺎرت ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت ﺧﺼﻮﺻـﻲ‬
‫و ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬اﻣﻮر اﻋﺘﺒﺎري و ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﭘﻴﺸﻪوري در ﻳﻚ ﺑﺎﻓﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و ﻣﺎﻟﻲ ﮔﺮد ﻫـﻢ‬
‫ﺟﻤﻊ و ﺑﻪ ﻫﻢ واﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﺮ ﻫﻢ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ دارﻧﺪ )ﭘﺮوﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑـﻲﺗـﺎ‪ ،‬ص‪ .(185‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬
‫ﺑﺎزار ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ داراي اﺟﺰاء و ارﻛﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑـﺎزار ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻫﺪف‪ ،‬اﺟﺰاء‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺎزار راﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺗﻐﻴﻴـﺮ و‬
‫ﺗﺤﻮل در ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ اﺑﻌﺎد و ارﻛﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز ﺗﺤﻮل و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﺰاﻳﻨـﺪهاي در‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎزار ﺷﻮد )روﺳﺘﺎ و ‪ ،1389 ، ...‬ص‪ .(34‬روﻳﻜﺮد ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ ﺑﻪ ﺑﺎزار از اﻗﺘﻀـﺎﺋﺎت و‬
‫اﻟﺰاﻣﺎت ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ و درك ﺑﺎزار ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در واﻗﻊ ﻻزﻣﺔ ﻓﻬﻢ و درك ﻋﻤﻴﻖ‬
‫از ﺑﺎزار و ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﺳﻴﺴـﺘﻤﻲ‪ ،‬ﺑـﺎزار را ﻣـﻮرد ﺗﺤﻠﻴـﻞ و‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار داد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺎزار ﺑﺎ رﻫﻴﺎﻓﺖ ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳـﻲ ﻗـﺮار ﮔﻴـﺮد‪ ،‬ﺑﻬﺘـﺮ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲﻫﺎ و ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه و درك ﻛﺮد‪ .‬درك اﻳـﻦ ﭘﻴﭽﻴـﺪﮔﻲﻫـﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ راﻫﺒﺮد ﻣﻘﺘﻀﻲ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل آن اﺗﺨﺎذ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺎزار ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬

‫ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺎ ﺛﺎﺑﺖ و ﺑﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑـﻪ ﻃـﺮق ﭘﻴﭽﻴـﺪهاي در ﺣـﺎل ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﺰﺋﻲ در ﺧﺮدهﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻛﻞ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻳﻚ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪،‬‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪهﺷﺪن ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮرﺳﻲﻫـﺎي اﻗﺘﺼـﺎدي را ﭘﻴﭽﻴـﺪهﺗـﺮ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫)زاﻫﺪي وﻓﺎ و ﻧﺎﺳﺨﻴﺎن‪ ،1391 ،‬ص‪ .(94‬ﻟﺬا ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴـﺮ در اﺟـﺰاء و ارﻛـﺎن ﺳﻴﺴـﺘﻢ‬
‫ﺑﺎزار‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﻮﻇﻬﻮر و ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺮاي ﺑﺎزار و ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي آن ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬در‬
‫ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖوﻳﻜﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎرة اول‪ /‬ﭘﻴﺎﭘﻲ‪79‬‬

‫اﻳﻦﺻﻮرت ﺑﺎزار ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﻄﺮح و ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴـﺮد‪.‬‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه داراي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ و ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫وﺟﻮد دارد )ﺳﺎرﮔﻮت و ﻣﻚﮔﺮاث‪ ،2011 ،‬ص‪ .(70‬وﺟﻮد ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔـﺬار ﻣﺘﻨـﻮع و‬
‫واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎزار ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑـﺎزار ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ ﺳﻴﺴـﺘﻢ‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺎزارﻫﺎ ﻫﻤﻮاره ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﻧﻴـﺎز اﻧﺴـﺎنﻫـﺎ ﺷـﻜﻞ‬

‫‪150‬‬
 ‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ )آرﺳﺎﻻﻣﻮن و دﻳﮕﺮان‪ ،1389 ،‬ص‪ ،(17‬ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع اﻧﺴﺎن زﻣﻴﻨﻪﺳﺎز اﻳﺠﺎد و‬
‫ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﺑﺎزارﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ و ﺗﻨﻮع از ﻋـﻮاﻣﻠﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺑﺎزار ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻣﺮوزه ﺑﺎزارﻫﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻨـﻮع ﻧﻴﺎزﻫـﺎي اﻧﺴـﺎن‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻤـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻮﺟﻮد اﻛﺘﻔﺎء ﻧﻤﻮد؛ زﻳﺮا ﻛﻨﺘﺮل و ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫ﺑﺎزار ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ از ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن و ﭘﻴﭽﻴـﺪﮔﻲﻫـﺎي ﻣﺤﻴﻄـﻲ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ازاﻳﻦرو‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮان ذﻳﺮﺑﻂ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻮع‬
‫ﺧﺎﺻﻲ از ﻛﻨﺘﺮل را در ﺑﺎزار اﻳﺠﺎد و اﺟﺮاء ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺪل ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﭘﮋوﻫﺶ‬

‫اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎمﺷﺪه در ﺣﻮزه ﻛﻨﺘﺮل و ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﻴﭽﻴﺪهاي ﻛﻪ‬
‫ﻣﻤﻠﻮ از رﻗﺎﺑﺖ و ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن در ﺑﺎزار اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺪﻟﻲ را ﺑﺮاي ﭘﻴﮕﻴـﺮي و اﻧﺠـﺎم ﭘـﮋوﻫﺶ‬
‫ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺪل ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﻳﺠﺎدﺷﺪه ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺧﻮد را دﻧﺒـﺎل ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ ﻣﺪل ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ‪ ،‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار ﺑﺮاﺳﺎس دو ﻣﺘﻐﻴﺮ »روﻳﻜﺮد ﺑـﻪ ﻛﻨﺘـﺮل« و‬
‫»ﻣﻴﺰان ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺑﺎزار« ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار در ﺳﻴﺮه ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ / 7‬رﺿﺎ اﺑﺮوش و ﻋﻠﻲ ﺟﺎﺑﺮي‬

‫ﻣﺘﻐﻴﺮ روﻳﻜﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮل اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار ﻣﻲﺗﻮان دو روﻳﻜﺮد ﻋﻤﺪه‬
‫را ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮد‪ .‬روﻳﻜﺮد ﻧﺨﺴﺖ ﻛﻪ روﻳﻜﺮد ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﻛﻨﺘـﺮل اﻧﺤﺮاﻓـﺎت و اﻗـﺪاﻣﺎت اﺻـﻼﺣﻲ در ﺑـﺎزار ﺑﺎﻳـﺪ از ﻃﺮﻳـﻖ‬
‫ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﻗﺪام ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻋﻤﺎل ﻛﻨﺘﺮلﻫﺎي ﻻزم ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫در ﭼﺎرﭼﻮب روﻳﻪﻫﺎي رﺳﻤﻲ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ اﺻﻼح اﻧﺤﺮاف و اﻋﻤﺎل ﻛﻨﺘﺮل در ﺑﺎزار‬
‫اﻗﺪام ﻛﺮد‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬روﻳﻜﺮد زﻣﻴﻨﻪاي ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد ﻛـﻪ ﺑـﺮاي اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻨﺘﺮل و اﻗﺪاﻣﺎت اﺻﻼﺣﻲ در ﺑﺎزار ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺴﺘﺮﻫﺎ و زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻻزم را اﻳﺠﺎد ﻛﺮد و‬
‫از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ زﻣﻴﻨﺔ ﺑﺮوز و وﻗﻮع ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻧﺤﺮاف را ﺧﺸﻜﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻴﺰان ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺑﺎزار ﻧﻴﺰ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار اﻳﻔﺎء ﻣـﻲﻛﻨـﺪ؛‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ اﮔﺮ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺑﺎزار ﻛﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﻛﻨﺘﺮل و اﺻﻼح اﻧﺤﺮاﻓﺎت ﺗـﺎ ﺣـﺪودي‬

‫‪151‬‬
 ‫ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺑﺎزار ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮان ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎزار‬
‫را ﻣﻮرد ﻛﻨﺘﺮل ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻴﺰاﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺎزار ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار ﺑﺎ ﻣﻌﻀﻼت و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻏﻴـﺮ ﻣﺘﺮﻗﺒـﻪاي ﻣﻮاﺟـﻪ ﺷـﻮد‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠـﻪ در‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻌﻀﻞ ﻣﻄﺮح ﺷـﻮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺘﺼـﺪﻳﺎن‬
‫در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻨﺘﺮل رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫـﺎي اﻧﺤﺮاﻓـﻲ در ﺑـﺎزار‪ ،‬ﻧـﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑـﻪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ وﻳﮋهاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار ﺑﻪ دو ﻣﺘﻐﻴﺮ »ﻣﻴـﺰان ﭘﻴﭽﻴـﺪﮔﻲ ﺑـﺎزار« و »روﻳﻜـﺮد ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻨﺘﺮل« ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ روﻳﻜﺮد ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷـﺪ و ﻣﻴـﺰان ﭘﻴﭽﻴـﺪﮔﻲ‬
‫ﺑﺎزار ﻧﻴﺰ زﻳﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬راﻫﺒﺮد ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺤﺪﻳﺪي‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺑﺰار ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﺑـﺎزار‪ ،‬ﻣـﻮرد‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ روﻳﻜﺮد ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻴﺰان ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺑﺎزار ﻛـﻢ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ راﻫﺒﺮد ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ روﻳﻜﺮد ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮل زﻣﻴﻨﻪاي اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﮔﺮ ﻣﻴﺰان ﭘﻴﭽﻴـﺪﮔﻲ‬
‫ﻛﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﻨﺘﺮل دروﻧﻲ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬راﻫﺒـﺮد ﺧـﻮدﻛﻨﺘﺮﻟﻲ و ﺗﻘﻮﻳـﺖ آن‬
‫ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻴﺰان ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ زﻳﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت راﻫﺒـﺮد ﻛﻨﺘـﺮلﻫـﺎي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮﻳﻦ راﻫﺒﺮد ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺷﻜﻞ ذﻳـﻞ‪ ،‬ﭼﻬـﺎر‬
‫ﻧﻮع راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار را ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ‬
‫ﻛﻢ‬ ‫زﻳﺎد‬

‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻨﺘﺮل از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺸﺨﻴﺺ و ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫ﻛﻨﺘﺮل از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪود و ﻛﺮاﻧﺔ‬
‫ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖوﻳﻜﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎرة اول‪ /‬ﭘﻴﺎﭘﻲ‪79‬‬

‫ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي رﻓﺘﺎر و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﻄﻠﻮب‬ ‫رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي ﻣﻄﻠﻮب‬

‫روﻳﻜﺮد ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮل‬

‫»ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ«‬ ‫»ﺗﺤﺪﻳﺪي«‬

‫ﻛﻨﺘﺮل از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻴﺮوي ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪة دروﻧﻲ‬ ‫ﻛﻨﺘﺮل از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺪاﺧﻠﺔ ﻋﺎﻣﺔ ﻣﺮدم‬
‫»ﺧﻮد ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ«‬ ‫»اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ«‬
‫ﻏﻴﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬

‫‪152‬‬
 ‫ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ‬

‫‪ .1‬ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺤﺪﻳﺪي‬
‫راﻫﺒﺮد ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺤﺪﻳﺪي ﺑﺎ ﺗﺮﺳﻴﻢ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺤﺪوده رﻓﺘﺎر و ﻋﻤﻠﻜﺮد‪ ،‬ﺳﻌﻲ دارد ﺗﺎ رﻓﺘـﺎر‬
‫و ﻋﻤﻠﻜﺮد را ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﺪ‪ .‬ازاﻳﻦرو‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺧﻄﻮط ﻗﺮﻣﺰ و ﻣﺤﺪوده اﻧﺤﺮاف‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﻜـﺎن را‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزد ﺗﺎ رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎ در ﻫﻤﺎن ﺣﻴﻄﺔ ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﺑﺎزار اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺤﺪﻳﺪي در ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸـﺘﺮ از ﺳـﺎﻳﺮ ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖﻫـﺎ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ و اﺟﺰاي ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎزار ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺘﻨـﻮع ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ و‬
‫ﻣﻴﺰان ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ آﻧﻬﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺗﺪوﻳﻦ ﻳﻚ راﻫﺒﺮد ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﺑـﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﺎ‬
‫اﻧﺤﺮاﻓﺎت ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؛ در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮارو ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﻧﻴﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻧﻈﺎم ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺤﺪﻳﺪي ﺑﺎ واﮔﺬاري اﺧﺘﻴﺎرات ﻻزم‬
‫ﺑﻪ اﻓﺮاد‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزد ﺗﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫـﺎي ﭘﻴﭽﻴـﺪه ﻛـﻪ داراي‬
‫ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺎﻻﻳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﻣﻨﺎﺳـﺐ و ﻣﻘﺘﻀـﻲ را ﺗـﺪوﻳﻦ و ﺑـﻪ اﺟـﺮاء‬
‫ﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن ﺑﺎزار در ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر واﮔﺬاري اﺧﺘﻴﺎر ﺑﻪ ﺗﺠﺎر و اﻓﺮاد ﻣﺮﺗﺒﻂ‬
‫ﺑﺎ ﺣﻮزه ﺑﺎزار ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺤﺪودهﻫﺎي اﻧﺤﺮاف را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺗﺮﺳـﻴﻢ و ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ ﺗـﺎ ﻣﻄﻤـﺌﻦ‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار در ﺳﻴﺮه ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ / 7‬رﺿﺎ اﺑﺮوش و ﻋﻠﻲ ﺟﺎﺑﺮي‬

‫ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﺣﺪود ﺗﻌﻴﻴﻦﺷﺪه و اﺟﺘﻨـﺎب از اﻧﺤﺮاﻓـﺎت در ﻣﺴـﻴﺮ ﺻـﺤﻴﺢ ﮔـﺎم‬
‫ﺑﺮﻣﻲدارﻧﺪ‪ .‬در ﻗﺮآن ﻧﻴﺰ آﻳﺎﺗﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﻪ ﺣﺪود و ﻣﺮزﻫﺎي رﻓﺘﺎري‪ ،‬از آن ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺣﺪود اﻟﻬﻲ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ آﻳـﺔ »ﺗ‪‬ﻠْـﻚ‪ ‬ﺣ‪‬ـﺪ‪‬ود‪ ‬اﻟﻠّـﻪ‪) «‬ﺑﻘـﺮه)‪ .(187 :(2‬ﺑﺮﺧـﻲ از‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺤﺪﻳﺪي در ﻋﺮﺻﺔ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و ﺑﺎزار ﻛـﻪ از ﺳـﻴﺮة‬
‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬اﺳﺘﻨﺒﺎط ﺷﺪه در ذﻳﻞ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ .1-1‬رﻋﺎﻳﺖ ﻣﺴﺎوات و ﺑﺮاﺑﺮي‬

‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬در راﺳﺘﺎي اﻗﺪاﻣﺎت ﻋﺪاﻟﺖورزاﻧﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﺴـﺎوات‬
‫و ﺑﺮاﺑﺮي ﺑﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺒﻌﻴﺾ‪ ،‬اﻧﺤﺼﺎرﻃﻠﺒﻲ‪ ،‬راﻧﺖﺧﻮاري و ﻧﺎدﻳﺪهﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﻘـﻮق دﻳﮕـﺮان‬
‫ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﺮﺧﻮرد ﻣـﻲﻛـﺮد‪ .‬در راﺳـﺘﺎي ﻫﻤـﻴﻦ ﻣﻮﺿـﻮع در آﻏـﺎزﻳﻦروزﻫـﺎي ﭘـﺬﻳﺮش‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﺔ ﻣﺴﺎوات و ﺑﺮاﺑﺮي را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫‪153‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﺗﺎراجﺷﺪه را ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﺑﻢ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن اﺻﻠﻰ آن‬
‫ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺮداﻧﻢ؛ ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ آن ازدواج ﻛﺮده ﻳﺎ ﻛﻨﻴﺰاﻧـﻰ ﺧﺮﻳـﺪه ﺑﺎﺷـﻨﺪ؛ زﻳـﺮا در‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﮔﺸﺎﻳﺶ ﺑﺮاى ﻋﻤﻮم اﺳﺖ و آن ﻛﺲ ﻛـﻪ ﻋـﺪاﻟﺖ ﺑـﺮ او ﮔـﺮان آﻳـﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺤﻤ‪‬ﻞ ﺳﺘﻢ ﺑﺮاى او ﺳﺨﺖﺗﺮ اﺳﺖ )ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺧﻄﺒﺔ‪.(15‬‬
‫اﻳﺸﺎن در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﻪ »ﻣﺎﻟﻚ اﺷﺘﺮ« ﺳﻔﺎرش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻴﭻﻛﺪام از اﻃﺮاﻓﻴﺎن و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاﻧﺖ زﻣﻴﻦ را واﮔﺬار ﻣﻜﻦ و ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاى ﺑﺎ آﻧـﺎن‬
‫رﻓﺘﺎر ﻛﻦ ﻛﻪ ﻗﺮاردادى ﺑﻪ ﺳﻮدﺷﺎن ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﮕﺮدد ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻣـﺮدم زﻳـﺎن رﺳـﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫آﺑﻴﺎرى ﻣﺰارع ﻳﺎ زراﻋﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎى آن را ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در آن‬
‫ﺻﻮرت ﺳﻮدش ﺑﺮاى آﻧﺎن و ﻋﻴﺐ و ﻧﻨﮕﺶ در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت ﺑﺮاى ﺗﻮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻖ را ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﻳﺎ دور‪ ،‬ﺑﭙﺮداز )ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ‪.(53‬‬
‫واﮔﺬاري زﻣﻴﻦ در ﺳﺨﻨﺎن اﻳﺸﺎن ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳﻜـﻲ از ﻣﺼـﺎدﻳﻖ واﮔـﺬاري اﻣﺘﻴـﺎز ﺑـﻪ‬
‫اﻃﺮاﻓﻴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺒﻌﻴﺾ و ﻋﺪم ﺗﺤﻘﻖ ﻣﺴﺎوات و ﺑﺮاﺑﺮي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺣﻮزهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ واﮔﺬاري اﻣﺘﻴـﺎزات وﻳـﮋه در آن ﻳﺎﻓـﺖ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﻮزة ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺎﻟﻲ؛ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎزار ﻣﻬﻤﺘـﺮﻳﻦ‬
‫ﻋﺮﺻﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﺗﺤﻘﻖ ﺗﺒﻌﻴﺾ و ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي در آن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺮﺧـﻲ از ﺳـﺨﻨﺎن‬
‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬در ﻣﺬﻣﺖ ﺑﺎزار ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ اﻳـﻦ دﻟﻴـﻞ اﺳـﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﺑـﻪ »ﺣـﺎرث ﻫﻤـﺪاﻧﻲ«‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﺎزار ﺟﺎي ﺣﺎﺿﺮﺷﺪن ﺷﻴﻄﺎن و ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪﺷﺪن ﻓﺘﻨﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ« )ﻧﻬـﺞ اﻟﺒﻼﻏـﻪ‪،‬‬
‫ﻧﺎﻣﺔ‪ .(69‬ﺑﺎزار ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻈﻬﺮ و ﻧﻤﻮد روﺷﻨﻲ از ﻣﻈﺎﻫﺮ دﻧﻴﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮﻳﺒﺎ ﺑﺎﺷـﺪ و‬
‫اﻧﺴﺎن را از رﻋﺎﻳﺖ ﻋﺪاﻟﺖ و ﻣﺴﺎوات ﺑﺎزدارد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﺴـﺎوات و‬
‫ﺑﺮاﺑﺮي و ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺒﻌﻴﺾ و ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي‪ ،‬ﺣﻴﻄـﺔ رﻓﺘـﺎر ﺑـﺮاي ﺗﻤـﺎم ﻣﺘﺼـﺪﻳﺎن و‬
‫ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖوﻳﻜﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎرة اول‪ /‬ﭘﻴﺎﭘﻲ‪79‬‬

‫زﻣﺎﻣﺪاران را ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻣﺬﻣﺖ اﻳﺸﺎن در ﺧﺼﻮص ﺑﺎزار ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿـﻮع اﺷـﺎره‬
‫دارد ﻛﻪ در ﺑﺎزار و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي و ﻧﺎدﻳﺪهﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴـﺎوات‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺎوات و ﺑﺮاﺑـﺮي در آن ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﻗﺮار ﺑﮕﻴـﺮد‪ ،‬ﺑـﺎزار و ﺣـﻮزهﻫـﺎي ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ آن ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ازاﻳـﻦرو‪ ،‬اﻳﺸـﺎن از ﻃﺮﻳـﻖ‬
‫ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي رﺳﻤﻲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺣﻴﻄﻪﻫﺎي رﻓﺘﺎر در ﻋﺮﺻﺔ ﺑﺎزار و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن‬
‫‪154‬‬
 ‫را رﻋﺎﻳﺖ ﻣﺴﺎوات و ﺑﺮاﺑﺮي ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن و ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن ﺑﺎزار را ﻣﻠﺰم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗـﺎ‬
‫در ﻣﻌﺎﻣﻼت و رواﺑﻂ اﻗﺘﺼﺎدي از اﻳﻦ ﺣﻴﻄﻪ ﻋﺪول ﻧﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .1-2‬ﻋﺪم اﺣﺘﻜﺎر‬
‫اﺣﺘﻜﺎر ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﮕﻬﺪاري ﻃﻌﺎم و ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﮔﺮانﺷﺪن آن اﺳﺖ )ﺟـﻮﻫﺮي‪1407 ،‬ق‪،‬‬
‫ج‪ ،2‬ص‪ .(635‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻟﻐﺖ اﺻﻠﻲ و ﻣﻌﺘﺒﺮ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ ﻧﻴﺰ اﺣﺘﻜﺎر‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ )اﺑﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪1414 ،‬ق‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪128‬؛ ﺣﺴﻴﻨﻲزﺑﻴﺪي‪1414 ،‬ق‪ ،‬ج‪،6‬‬
‫ص‪ 300‬ﻣﺎده ﺣﻜﺮ(‪ .‬در اﺻﻄﻼح ﻧﻴﺰ اﺣﺘﻜﺎر ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﺣﺒﺲ ﮔﻨـﺪم‪ ،‬ﺟـﻮ‪ ،‬ﺧﺮﻣـﺎ‪،‬‬
‫ﻛﺸﻤﺶ و روﻏﻦ ﺣﻴﻮاﻧﻲ و ﺧﻮدداري از ﻓﺮوش آﻧﻬـﺎ )ﻃﻮﺳـﻲ‪1400 ،‬ق‪ ،‬ص‪374‬؛ اﻣـﺎم‬
‫ﺧﻤﻴﻨﻲ‪1415 ،‬ق‪ ،‬ج‪ ،3‬ص‪ .(410‬اﺣﺘﻜﺎر ﻣﻮﺟـﺐ ﺑـﺮوز ﻓﺴـﺎد در ﺑـﺎزار و ﻣـﺎﻧﻊ ﺗﻮﺳـﻌﻪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ و ﭼﻮن اﮔﺮ ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن و ﺑﺎزارﻳﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ارﻛﺎن اﺟﺮاﻳﻲ ﻧﻈـﺎم اﻗﺘﺼـﺎدي‬
‫ﻛﻪ در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺸﻮﻧﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ دﺳﺖ ﺑـﻪ اﺣﺘﻜـﺎر زده و‬
‫ﺑﺎزار اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﻣﻮاﺟﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ و زﻧﺪﮔﻲ و ﻣﻌﺎش ﻣﺮدم را ﺑـﺎ ﺗﻬﺪﻳـﺪات ﺟـﺪي‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ازاﻳﻦرو‪ ،‬اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار‪ ،‬ﻳﻜـﻲ از وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي ﺑـﺎزار‬
‫ﻣﻄﻠﻮب و اﻗﺘﺼﺎد ﺳﺎﻟﻢ را ﻓﻘﺪان ﭘﺪﻳﺪه اﺣﺘﻜﺎر در ﺑﺎزار ﺑﺮﻣﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ و ﻫﻤـﻮاره ﺗﺠ‪‬ـﺎر و‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار در ﺳﻴﺮه ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ / 7‬رﺿﺎ اﺑﺮوش و ﻋﻠﻲ ﺟﺎﺑﺮي‬

‫ﻛﺴﺒﺔ ﺑﺎزار را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺑﺮﺣـﺬر ﻣـﻲدارﻧـﺪ‪ .‬اﻳﺸـﺎن در ﻧﺎﻣـﻪاي ﻛـﻪ در ﻗﺎﻟـﺐ ﻓﺮﻣـﺎن‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﺮاي ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاري ﻣﺼﺮ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪ‪ ،‬در آن ﻳﺎدآور اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‬
‫و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫اﻳﻦ را ﻫﻢ ﺑﺪان ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺑﺎزرﮔﺎﻧـﺎن‪ ،‬ﻛﺴـﺎﻧﻰ ﻫـﻢ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺗﻨـﮓﻧﻈـﺮ و‬
‫ﺑﺪﻣﻌﺎﻣﻠﻪ و ﺑﺨﻴﻞ و اﺣﺘﻜﺎر ﻛﻨﻨﺪهاﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﺎ زورﮔـﻮﻳﻰ ﺑـﻪ ﺳـﻮد ﺧـﻮد‬
‫ﻣﻰاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ و ﻛﺎﻻ را ﺑـﻪ ﻫـﺮ ﻗﻴﻤﺘـﻰ ﻛـﻪ ﻣـﻰﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﻣـﻰﻓﺮوﺷـﻨﺪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺳﻮدﺟﻮﻳﻰ و ﮔﺮانﻓﺮوﺷﻰ ﺑﺮاى ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ زﻳﺎﻧﺒﺎر و ﻋﻴـﺐ ﺑﺰرﮔـﻰ ﺑـﺮ‬
‫زﻣﺎﻣﺪار اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬از اﺣﺘﻜﺎر ﻛﺎﻻ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى ﻛﻦ ﻛﻪ رﺳـﻮل ﺧـﺪا‪ 9‬از آن‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى ﻣﻰﻛﺮد‪..... ،‬ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﻨﻊ ﺗﻮ اﺣﺘﻜﺎر ﻛﻨـﺪ‪ ،‬او را ﻛﻴﻔـﺮ ده ﺗـﺎ‬
‫ﻋﺒﺮت دﻳﮕﺮان ﺷﻮد )ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﺔ‪.(53‬‬

‫‪155‬‬
‫در ﻧﺎﻣﻪاي ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ رﻓﺎﻋﻪ ﻣﻲﻧﮕﺎرﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺪﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻪ در ﻋﺮﺻﻪ ﺑـﺎزار‬
‫و اﻗﺘﺼﺎد اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز ﻧﺎﻫﻨﺠﺎري و اﺣﺘﻜﺎر ﺷﺪهاﻧﺪ را ﻣﻮرد ﻛﻨﺘـﺮل ﺷـﺪﻳﺪ ﻗـﺮار‬
‫داده و ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﺪ )اﺑﻦﺣﻴﻮن‪1385 ،‬ق‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪.(36‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻣﺎم‪ 7‬ﺑﺎ ارﺳﺎل ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮان و ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺤﺪودهﻫﺎي رﻓﺘﺎر در ﻋﺮﺻﺔ‬
‫ﺑﺎزار و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي را اﺣﺘﻜﺎرﻧﻜﺮدن و ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻼن اﺣﺘﻜﺎر ﺑﺮﻣﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ و از‬
‫اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ‪ ،‬ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ رﻓﺘﺎرﻫﺎي آﻧﻬﺎ را ﻣﻮرد ﻫﺪاﻳﺖ و ﻛﻨﺘﺮل ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .1-3‬ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﺗﻮﺳﻌﻪ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﻚ ﻛﺸﻮر دارﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ و اﻋﻤﺎل ﻣﺪﻳﺮﻳﺖﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺨﺮﻳﺐ و اﺿﻤﺤﻼل ﺑﺮﺧﻲ از‬
‫اﻳﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﻫﺎ و ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻗﺘﺼـﺎدي ﺷـﻮد‪ .‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺑﺮﺧـﻲ از ﻣﺴـﺆوﻟﻴﻦ و زﻣﺎﻣـﺪاران در‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻤﺎﺗﻲ ﻛﻪ اﺧﺬ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ از اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﻫﺎ ﻏﻔﻠﺖ ﻧﻤﻮده ﻳﺎ آن را ﻛﻢ اﻫﻤﻴﺖ ﻗﻠﻤﺪاد‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎ ﻧﺎدﻳﺪهاﻧﮕﺎﺷﺘﻦ آن‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت و ﻣﻌﻀﻼﺗﻲ را ﺑﺮاي ﻣـﺮدم و ﺟﺎﻣﻌـﻪ اﻳﺠـﺎد‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬در ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻚ اﺷﺘﺮ ﺳﻔﺎرش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻼش ﺗﻮ در آﺑﺎداﻧﻲ زﻣﻴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺟﻤﻊآوري ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺎﺷﺪ؛ زﻳﺮا ﻣﺎﻟﻴـﺎت‬
‫ﺟﺰ ﺑﺎ آﺑﺎداﻧﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻟﻴﺎت را ﺑـﺪون آﺑـﺎداﻧﻲ‬
‫ﻣﺰارع ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ ،‬ﺷﻬﺮﻫﺎ را ﺧـﺮاب و ﺑﻨـﺪﮔﺎن ﺧـﺪا را ﻧـﺎﺑﻮد ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ وي دوام ﻧﺪارد )ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﺔ‪.(53‬‬
‫آﺑﺎداﻧﻲ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﻫـﺎي اﻗﺘﺼـﺎدي ﻛـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ رﺷـﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲﺷﻮد از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﺰاﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ازاﻳﻦرو‪ ،‬در ﺳﻴﺮة ﻋﻠﻮي ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖوﻳﻜﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎرة اول‪ /‬ﭘﻴﺎﭘﻲ‪79‬‬

‫آن ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺪه و اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ را در ﺣﻴﻄﻪ و ﭼﺎرﭼﻮب آن ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ وﻗﺘﻲ ﺧﺒـﺮدار ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ ﻛـﻪ »ﻗـﺮﻇـﺔﺑـﻦﻛﻌـﺐ اﻧﺼـﺎري« زﻣﺎﻣـﺪار‬
‫»ﺑِﻬﻘُﺒﺎذات«‪ 10‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ و اﺣﻴﺎي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻧﻬـﺮ آب‪ ،‬ﺑـﻲﺗـﻮﺟﻬﻲ ﻧﻤـﻮده‬
‫ﺳﺮﻳﻌﺎً ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﺮاي وي ارﺳﺎل و در آن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﮕﺎرﻧﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺲ از ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺮداﻧﻲ از اﻫﻞ ذﻣ‪‬ـﻪ‪ ،‬در ﻗﻠﻤـﺮوِ‬

‫‪156‬‬
 ‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻲات ﮔﺰارش دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻬﺮي در ﺳﺮزﻣﻴﻦ آﻧﺎن‪ ،‬از ﻣﻴﺎن رﻓﺘـﻪ و ﻧـﺎﺑﻮد‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و آﻧﺎن‪ ،‬داراي ﺣﻖ آﺑﺎداﻧﻲ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦﺑﺎره‪ ،‬ﺗﻮ و آﻧﺎن‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﻬﺮ را آﺑﺎد ﻛـﺮده و آن را ﻣﺠـﺪداً اﺣﻴـﺎء ﻧﻤﺎﻳﻴـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺟـﺎﻧﻢ‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ! آﺑﺎدﻛﺮدن آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ دﻟﭙﺬﻳﺮﺗﺮ اﺳﺖ از آﻧﻜﻪ ﺑﻴﺮون روﻧﺪ ﻳﺎ ﺗﻬﻲدﺳـﺖ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ از وﻇﻴﻔﺔ آﺑﺎدي ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻗﺼﻮر ورزﻧﺪ )ﻳﻌﻘﻮﺑﻲ‪ ،‬ﺑﻲﺗﺎ‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪.(203‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺣﻴﺎء و راهاﻧﺪازي ﻧﻬﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻴﺶ ﭘﺎ اﻓﺘـﺎدهاي ﻗﻠﻤـﺪاد ﮔـﺮدد‪،‬‬
‫وﻟﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ و روﻧﻖ ﺑـﺎزار و رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎد ﻳـﻚ ﻛﺸـﻮر ﺣـﺎﺋﺰ‬
‫اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ازاﻳﻦرو‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻣﻨﻈﺮ و ﻧﮕـﺎه ﻣـﺪﻳﺮان و ﻣﺴـﺆوﻟﻴﻦ ﭘﻮﺷـﻴﺪه ﺑﻤﺎﻧـﺪ و ﻳـﺎ‬
‫اﺟﺮاي دﻳﮕﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز آﺳﻴﺐ در اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﺣﻔﻆ و اﺣﻴﺎي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻛﺸـﺎورزي‪ ،‬ﻧﻬـﺮ آب‪ ،‬دام و‬
‫ﻏﻴﺮه را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داده و ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از راﻫﺒـﺮد ﻛﻨﺘـﺮل ﺗﺤﺪﻳـﺪي ﺑـﻪ اﻫﻤﻴـﺖ آن‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬اﻳﺸﺎن ﺑﺎ اﻟﺘﻔﺎت ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻗﺘﺼﺎدي و اﻟﺰاﻣﺎت آن ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﺑﺴـﺘﺮ رﺷـﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻛﺎرﮔﺰاران و زﻣﺎﻣﺪاران را ﺑـﻪ رﻋﺎﻳـﺖ آن ﻣﻠـﺰم ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ و ﻋـﻼوه ﺑـﺮ‬
‫اﺧﺘﻴﺎراﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ و ﻛﺎرﮔﺰاران ﺧﻮﻳﺶ واﮔﺬار ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻔﻆ و ﺣﺮاﺳﺖ از اﻳـﻦ‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار در ﺳﻴﺮه ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ / 7‬رﺿﺎ اﺑﺮوش و ﻋﻠﻲ ﺟﺎﺑﺮي‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ را از آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﺎرﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮان؛ اﻋﻢ از ﻣﺪﻳﺮان ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ و‬
‫اداري ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﻴﻤﺎت و اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﻛـﻪ در راﺳـﺘﺎي ﭘﻴﺸـﺒﺮد اﻫـﺪاف ﻧﻈـﺎم اﺳـﻼﻣﻲ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬در ﭼﺎرﭼﻮب ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸـﻮر ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﺎﻳـﺪ از ﻫـﺮ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاري و اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﺗﻼف ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻲﮔﺮدد اﺟﺘﻨﺎب ورزﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﺑﺎ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺤﺪﻳﺪي‪ ،‬اﻳـﻦ اﻣﻜـﺎن را ﺑـﻪ ﻣﺘﺼـﺪﻳﺎن‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﺑﺎزاريﻫﺎ ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ در ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي رﻓﺘـﺎري‬
‫و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺰﺋﻲ و ﻣﺸﺨﺺ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از اﺧﺘﻴـﺎرات ﺧـﻮد در‬
‫ﺣﻴﻄﻪﻫﺎي ازﭘﻴﺶﺗﻌﻴﻴﻦﺷﺪه ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ آﻳﺎت ﻓﺮاواﻧﻲ در ﻗﺮآن وﺟـﻮد‬
‫دارد ﻛﻪ اﺣﻜﺎم ﻓﻘﻬﻲ و ﺣﻘﻮﻗﻲ اﺷﻴﺎء‪ ،‬اﻣـﻮال و ﺣﻘـﻮق اﺷـﺨﺎص را ﺗﺤﺪﻳـﺪ ﻛـﺮده و از‬
‫ﺗﻌﺮض ﺑﻪ آن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺮاي ﻣﺘﻌـﺪ‪‬ﻳﺎن آن ﻛﻴﻔـﺮ ﻗﻀـﺎﻳﻲ و دوزخ ﻗﻴﺎﻣـﺖ را‬
‫ﻣﻘﺮر ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻳﺎت ﺗﺤﺮﻳﻢ رﺑﺎ‪ ،‬ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺳﺮﻗﺖ‪ ،‬ﺗﺤـﺮﻳﻢ ﺗﻐﻴﻴـﺮ وﺻـﻴ‪‬ﺖ‪ ،‬ﺗﺤـﺮﻳﻢ‬
‫‪157‬‬
‫ﺗﺼﺮف در اﻣﻮال اﻳﺘﺎم و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن )ﺟـﻮادي آﻣﻠـﻲ‪)1389 ،‬ب(‪ ،‬ص‪ .(621‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻣـﺎم‬
‫ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﺴﺎوات و ﺑﺮاﺑﺮي‪ ،‬ﻋﺪم اﺣﺘﻜﺎر و ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﻫﺎي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي در ﺣﻮزه ﺑﺎزار و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻛﺮاﻧﻪ و ﺣﺪود رﻓﺘﺎر و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺑﺎزاريﻫـﺎ‬
‫و ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻣﻮرد ﻛﻨﺘﺮل ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺗـﺪوﻳﻦ ﻳـﻚﺳـﺮي ﺷـﺎﺧﺺ و ﻣﻌﻴﺎرﻫـﺎي رﻓﺘـﺎري و‬
‫ﻋﻤﻠﻜﺮدي ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ اﻓﺮاد ﺑﺎ درك آن‪ ،‬رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﻄﺒـﻖ ﺳـﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب و ﺗﺪوﻳﻦ ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻌﻴﺎر و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻣﻨﺴﺠﻢ و روﺷـﻦ‪ ،‬ﻧﻘـﺶ ﺣﻴـﺎﺗﻲ در‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﻨﺘﺮل اﻳﻔﺎء ﻣﻲﻛﻨـﺪ؛ زﻳـﺮا اﺳـﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜـﺮد ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻧﺸـﺎﻧﮕﺮ روشﻫـﺎ و‬
‫راﻫﻨﻤﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل را ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ؛ ﭼﻮن اﺳـﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻌﻴـﺎر و ﺿـﺎﺑﻄﻪاي ﺑـﺮاي‬
‫ارزﻳــﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜــﺮد ﻣﺤﺴــﻮب ﻣــﻲﺷــﻮﻧﺪ )‪ .(Koontz and Weihrich, 2006, P.480‬در‬
‫ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ و روﻳﻜﺮد ﺑـﻪ ﻛﻨﺘـﺮل ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻛﻨﺘـﺮل از ﻃﺮﻳـﻖ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي رﻓﺘﺎري و ﻋﻤﻠﻜﺮد‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .1-2‬ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻛﻢﻓﺮوﺷﻲ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از آﻣﻮزهﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي رﻓﺘﺎر در ﺑﺎزار را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺮآن در ﺣﻮزة ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺎزار ﻣﻄﺮح ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻛﻢﻓﺮوﺷﻲ اﺳﺖ و در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬و‪‬ﻳ‪‬ﻞٌ ﻟﱢﻠْﻤ‪‬ﻄَﻔﱢﻔ‪‬ﻴﻦَ اﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦَ إِذَا اﻛْﺘَـﺎﻟُﻮاْ‬
‫ﻋ‪‬ﻠَﻰ اﻟﻨﱠﺎسِ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘَﻮ‪‬ﻓُﻮنَ و‪‬إِذَا ﻛَﺎﻟُﻮﻫ‪‬ﻢ‪ ‬أَو و‪‬ز‪‬ﻧُـﻮﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺨْﺴ‪‬ـﺮُونَ« )ﻣﻄﻔﻴـﻴﻦ)‪(1-3 :(83‬؛ واى ﺑـﺮ‬
‫ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖوﻳﻜﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎرة اول‪ /‬ﭘﻴﺎﭘﻲ‪79‬‬

‫ﻛﻢﻓﺮوﺷﺎن؛ آﻧﺎن ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﺮاى ﺧﻮد ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﺧﻮد را ﺑﻄﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻣـﻰﮔﻴﺮﻧـﺪ‪،‬‬
‫اﻣ‪‬ﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮاى دﻳﮕﺮان ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻳﺎ وزن ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻢ ﻣﻰﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﻔﻔﻴﻦ اﺳـﻢ‬
‫ﻓﺎﻋﻞ از رﻳﺸﻪ »ﻃﻒ‪ «‬اﺳﺖ و »راﻏﺐ« در »ﻣﻔﺮدات« آﻳﺎت ﻗﺮآن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻃَﻔﱠـﻒ‪‬‬
‫اﻟﻜﻴﻞَ‪ :‬ﻗﻠّﻞ ﻧﺼﻴﺐ اﻟﻤﻜﻴﻞ ﻟﻪ ﻓﻲ إﻳﻔﺎﺋﻪ و اﺳﺘﻴﻔﺎﺋﻪ‪ .‬ﻃﻔّﻒ اﻟﻜﻴﻞ؛ از ﭘﺮداﺧـﺖ و اداى وزن‬
‫و ﭘﻴﻤﺎﻧﻪاى ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪﻫﺪ ﻗﺴﻤﺘﻰ را ﻛﻢﮔﺰاردن« )راﻏﺐ اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪1412 ،‬ق‪ ،‬ص‪.(521‬‬
‫‪158‬‬
 ‫ﻛﻢﻓﺮوﺷﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺮﻳﺢ در آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻣﻮرد ﻧﻬﻲ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻳﺔ ﺷـﺮﻳﻔﻪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬و‪‬إِﻟَﻰ ﻣ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻦَ أَﺧَﺎﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺷُﻌ‪‬ﻴ‪‬ﺒ‪‬ﺎ ﻗَﺎلَ ﻳ‪‬ﺎ ﻗَﻮ‪‬مِ اﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬واْ اﻟﻠّﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﻟَﻜُـﻢ ﻣ‪‬ـﻦْ إِﻟَـﻪ‪ ‬ﻏَﻴ‪‬ـﺮُه‪ ‬و‪‬ﻻَ‬
‫ﺗَﻨﻘُﺼ‪‬ــﻮاْ اﻟْﻤ‪‬ﻜْﻴ‪‬ــﺎلَ و‪‬اﻟْﻤ‪‬ﻴ ـﺰَانَ« )ﻫــﻮد)‪(84 :(11‬؛ و ﺑﺴــﻮى »ﻣــﺪﻳﻦ« ﺑﺮادرﺷــﺎن ﺷــﻌﻴﺐ را‬
‫)ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ( ﮔﻔﺖ‪ :‬اى ﻗﻮم ﻣﻦ! ﺧﺪا را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﻣﻌﺒﻮد دﻳﮕﺮى ﺑـﺮاى ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ! ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ و وزن را ﻛﻢ ﻧﻜﻨﻴﺪ )ﻛﻢﻓﺮوﺷﻰ ﻧﻜﻨﻴﺪ(‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ از ﺑـﻴﻦ ﻫﻤـﺔ ﮔﻨﺎﻫـﺎن ﻣـﺮدم‬
‫ﻣ‪‬ﺪﻳ‪‬ﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻢﻓﺮوﺷﻲ و ﻧﻘﺺ در ﻣﻜﻴﺎل و ﻣﻴﺰان اﺷﺎره ﺷﺪه‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﻳـﻦ دارد ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﮔﻨﺎه در ﺑﻴﻦ آﻧﺎن ﺷﻴﻮع ﺑﻴﺸﺘﺮى داﺷﺘﻪ و در آن اﻓﺮاط ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﺣﺪى ﻛـﻪ ﻓﺴـﺎد آن‬
‫ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ و آﺛﺎر ﺳﻮء آن روﺷﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻻزم ﺑﻮد ﻛﻪ داﻋﻰ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺣﻖ‪ ،‬ﻗﺒـﻞ از ﻫـﺮ‬
‫دﻋﻮﺗﻰ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺗﺮك اﻳﻦ ﮔﻨﺎه و اﻧﺤـﺮاف دﻋـﻮت ﻛﻨـﺪ و از ﻣﻴـﺎن ﻫﻤـﻪ ﮔﻨﺎﻫـﺎﻧﻰ ﻛـﻪ‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ اﻧﮕﺸﺖ روى اﻳﻦ ﻳﻚ ﮔﻨﺎه ﻣﻰﮔﺬارد )ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ‪1417 ،‬ق‪ ،‬ج‪ ،10‬ص‪.(361‬‬
‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺮﻋﻬـﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ در راﺳـﺘﺎي رﺳـﺎﻟﺖ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺮآن‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺﺷﺪه در ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ وﺣﻴﺎﻧﻲ را ﺳﺮﻟﻮﺣﻪ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ و ﻗﺮآﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﻨﺘـﺮل اوﺿـﺎع و اﺣـﻮال‬
‫اﻗﺘﺼﺎد و ﺑﺎزار اﺳﻼﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار در ﺳﻴﺮه ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ / 7‬رﺿﺎ اﺑﺮوش و ﻋﻠﻲ ﺟﺎﺑﺮي‬

‫أَﻧﱠﻪ‪ ‬ﻛَﺎنَ ﻳ‪‬ﻤ‪‬ﺸ‪‬ﻲ ﻓ‪‬ﻲ اﻟْﺄَﺳ‪‬ﻮ‪‬اقِ و‪ ‬ﺑِﻴ‪‬ﺪ‪‬ه‪ ‬د‪‬ر‪‬ةٌ ﻳ‪‬ﻀْﺮِب‪ ‬ﺑِﻬ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﻦْ و‪‬ﺟ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦْ ﻣ‪‬ﻄَﻔﱢـﻒ‪ ‬أَو‪ ‬ﻏَـﺎش‪‬‬
‫ﻓ‪‬ﻲ ﺗ‪‬ﺠ‪‬ﺎر‪‬ةِ اﻟْﻤ‪‬ﺴ‪‬ﻠ‪‬ﻤ‪‬ﻴﻦَ )اﺑﻦﺣﻴﻮن‪1385 ،‬ق‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪(538‬؛ ﺑﻪ درﺳـﺘﻲ ﻛـﻪ اﻣـﺎم‬
‫ﻋﻠﻲ‪ 7‬در ﺑﺎزارﻫﺎ راه ﻣـﻲرﻓـﺖ و ﺗﺎزﻳﺎﻧـﻪاي در دﺳـﺖ داﺷـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ آن‬
‫ﻛﻢﻓﺮوﺷﺎن و ﻧﻴﺮﻧﮓﺑﺎزان در ﺗﺠﺎرت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻳﺸﺎن ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ و ﺷﺎﺧﺺﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در داد و ﺳﺘﺪ ﺑﺮاي ﺑﺎزار ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻛﻢﻓﺮوﺷﻲ اﺳﺖ‪ .‬ازاﻳﻦرو‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﻴـﺎن و ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺷـﺎﺧﺺ ﻣـﺬﻛﻮر در‬
‫ﺑﺎزار ﺑﻪ ﻧﻈﺎرت و ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار و داد و ﺳﺘﺪﻫﺎ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﺸـﺎن در‬
‫ﺑﺎزار اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬راﻫﺒﺮد ﻛﻨﺘـﺮل ﺗﺸﺨﻴﺼـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺑﻴـﺎن و ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻣﻌﻴـﺎر و‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺗﺠﺎرت اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬درﺻﺪد ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎزار ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را از اﻳﻦ ﻋﻴـﻮب‪ ،‬ﭘـﺎك و‬
‫ﻣﻨﺰه ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪159‬‬
 ‫‪ .2-2‬ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺳﻮﮔﻨﺪﺧﻮردن در داد و ﺳﺘﺪﻫﺎ‬
‫در ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ارﻛﺎن و اﺟﺰاي آن ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﻴﻨﺶ ﺗﻮﺣﻴﺪي ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪،‬‬
‫ﻧﺎم ﺧﺪا از ارزش ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴـﻞ‪ ،‬اﻗﺘﺼـﺎدي ﻛـﻪ ﺑـﺮ ﻣﺤﻮرﻳـﺖ‬
‫ﺗﻮﺣﻴﺪ و ارزﺷﻤﻨﺪي ﻧﺎم ﺧﺪا ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺟﺎزه ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻨـﺎﻓﻊ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ و دﻧﻴﻮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣـﻮر ﻗﻀـﺎﻳﻲ‪.‬‬
‫اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺎم ﺧـﺪا دﺳـﺖآوﻳـﺰ ﻋـﺪهاي ﺳـﻮدﺟﻮ ﻗـﺮار ﻧﮕﻴـﺮد و‬
‫ﺳــﻮﮔﻨﺪﺧﻮردن ﺑــﻪ ﻧــﺎم ﺧــﺪا در ﻣﻌــﺎﻣﻼت اﻗﺘﺼــﺎدي ﻣﺮﺳــﻮم ﻧﺸــﻮد‪ ،‬ﻣﺴــﻠﻤﺎﻧﺎن را از‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪﺧﻮردن ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا ﺑﺮﺣﺬر ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪» .‬اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ« در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﻛﺎنَ ﻋﻠﻲ‪ ‬ﻳ‪‬ﺄﺗ‪‬ﻲ اﻟﺴ‪‬ﻮقَ ﻓَﻴ‪‬ﻘُﻮلُ‪ :‬ﻳﺎ أﻫﻞَ اﻟﺴ‪‬ﻮقِ ا‪‬ﺗﱠﻘُﻮا اﻟﻠّﻪ‪ ‬و‪ ‬إﻳ‪‬ﺎﻛُﻢ و‪ ‬اﻟﺤ‪‬ﻠﻒ‪ ،‬ﻓَﺈنّ اﻟﺤ‪‬ﻠﻒ‪‬‬
‫ﻳ‪‬ﻨﻔﻖُ اﻟﺴ‪‬ﻠﻌﺔ و ﻳ‪‬ﻤﺤ‪‬ﻖُ اﻟﺒ‪‬ﺮَﻛﺔ‪ ،‬و‪ ‬إنّ اﻟﺘﺎﺟﺮَ ﻓﺎﺟﺮٌ إﻟّﺎ ﻣ‪‬ﻦ أﺧَﺬَ اﻟﺤ‪‬ﻖﱠ و‪ ‬أﻋﻄـﻰ اﻟﺤ‪‬ـﻖَ‪ ،‬و‬
‫اﻟﺴ‪‬ﻼم‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻴﻜُﻢ« )اﺑﻦ ﻋﺴﺎﻛﺮ‪1415 ،‬ق‪ ،‬ج‪ ،42‬ص‪(409‬؛ اﻣـﺎم ﻋﻠـﻲ‪ 7‬ﺑـﻪ ﺑـﺎزار‬
‫ﻣﻲآﻣﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ و از ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ؛ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﻫﺎ را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد و ﺑﺮﻛﺖ را ﻧـﺎﺑﻮد ﻣـﻲﺳـﺎزد؛ ﺑـﻪ درﺳـﺘﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎن‪ ،‬ﺳﺘﻤﻜﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ و ﺣﻖ را ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در اﻳﻦ رﺧﺪاد ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬آن دﺳﺘﻪ از ﺗﺠﺎري‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻛﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎدي ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪﺧﻮردن ﺑﻪ ﺧـﺪا را دارﻧـﺪ‪ ،‬ﻣـﻮرد ﻣـﺬﻣﺖ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ و آن را ﻣﻮﺟﺐ زوال ﺑﺮﻛﺖ ﺑﺮﻣﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .2-3‬ارزانﻓﺮوﺷﻲ‬
‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ و ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﺑﺎزار اﺳـﻼﻣﻲ را ﻗﻴﻤـﺖ ﻣﻨﺎﺳـﺐ‬
‫ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖوﻳﻜﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎرة اول‪ /‬ﭘﻴﺎﭘﻲ‪79‬‬

‫ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺮﻣﻲﺷﻤﺮﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻣﻮرد اﻳﺸﺎن ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺗﺠﺎر‬
‫و ﺑﺎزارﻳﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬أﺣﺴ‪‬ﻨُﻮا‪ ،‬أرﺧﺼـﻮا ﺑـﻴﻌﻜﻢ ﻋﻠـﻰ اﻟﻤ‪‬ﺴـﻠﻤﻴﻦ ﻓﺈﻧّـﻪ أﻋﻈـﻢ ﻟﻠﺒﺮﻛـﺔ«‬
‫)ﺷﺮﻳﻒ ﻗﺮﻳﺸﻲ‪1423 ،‬ق‪ ،‬ج‪ ،11‬ص‪(44‬؛ ﻧﻴﻜﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻻﻫﺎ را ﺑﻪ ارزاﻧـﻲ ﺑـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﻔﺮوﺷﻴﺪ ﻛﻪ آن ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺮﻛﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﺸﺎن در ﻓﺮﻣﺎن ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻚ اﺷﺘﺮ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن و ﺗﺠﺎر ﻣﻨﻔﻌﺖﻃﻠﺐ ﻛﻪ‬
‫ﮔﺮانﻓﺮوﺷﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ را ﮔﻮﺷﺰد ﻧﻤﻮده و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫‪160‬‬
 ‫»ﺗَﺤ‪‬ﻜﱡﻤﺎً ﻓ‪‬ﻲ اﻟْﺒِﻴ‪‬ﺎﻋ‪‬ﺎت‪ ‬و‪ ‬ذَﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﺑ‪‬ﺎب‪ ‬ﻣ‪‬ﻀَﺮﱠةٍ ﻟ‪‬ﻠْﻌ‪‬ﺎﻣ‪‬ﺔِ و‪ ‬ﻋ‪‬ﻴ‪‬ﺐ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَـﻰ اﻟْﻮ‪‬ﻟَـﺎةِ ‪ ....‬و‪‬ﻟْـﻴ‪‬ﻜُﻦِ‬
‫اﻟْﺒ‪‬ﻴ‪‬ﻊ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻌﺎً ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﺤﺎً ﺑِﻤ‪‬ﻮ‪‬ازِﻳﻦِ ﻋ‪‬ﺪ‪‬لٍ و‪ ‬أَﺳ‪‬ﻌ‪‬ﺎرٍ ﻟَﺎ ﺗُﺠ‪‬ﺤ‪‬ﻒ‪ ‬ﺑِﺎﻟْﻔَﺮِﻳﻘَﻴ‪‬ﻦِ ﻣ‪‬ﻦَ اﻟْﺒ‪‬ﺎﺋ‪‬ﻊِ و‪ ‬اﻟْﻤ‪‬ﺒ‪‬ﺘَـﺎع«‬
‫)ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﺔ‪(53‬؛ ﻛﺎﻻ را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻗﻴﻤﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﻰﻓﺮوﺷﻨﺪ ﻛﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺳﻮدﺟﻮﻳﻰ و ﮔﺮانﻓﺮوﺷﻰ ﺑﺮاى ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ زﻳﺎﻧﺒﺎر و ﻋﻴـﺐ ﺑﺰرﮔـﻰ ﺑـﺮ‬
‫زﻣﺎﻣﺪار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻰ و ﺑﺎ ﻣﻮازﻳﻦ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺮخﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻓﺮوﺷﻨﺪه و ﺧﺮﻳﺪار زﻳﺎﻧﻰ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ‪ ،‬اﻳﺸﺎن وﺟﻮد ﮔﺮانﻓﺮوﺷﻲ در ﺑﺎزار و اﻗﺘﺼﺎد اﺳـﻼﻣﻲ را از‬
‫ﺿﻌﻒ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺑﺎزار ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﻛﻨﺘـﺮل دﻗﻴـﻖ و ﺗﺸـﺨﻴﺺ‬
‫ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ در ﺑﺎزار و ﻋﺮﺻﺔ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻌﺎﻣﻞ و ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻓﺮاد ﻣﻄﻠﻊ و آﮔـﺎه‬
‫درﺻﺪد ﻛﺴﺐ اﻃﻼع از ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ ﺑﺮﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد از »اﺑﻮاﻟﺼﻬﺒﺎء« ﻧﻘـﻞ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬رأﻳﺖ ﻋﻠﻴ‪‬ـﺎ ﺑﺸـﻂّ اﻟﻜـﻼء ﻳﺴـﺄل ﻋـﻦ اﻷﺳـﻌﺎر« )ﺷﻮﺷـﺘﺮي‪،‬‬
‫‪1409‬ق‪ ،‬ج‪ ،8‬ص‪(563‬؛ ﻋﻠﻲ را در ﻛﻨﺎر ﻋﻠﻔﺰاري دﻳﺪم ﻛﻪ از ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ ﺳﺆال ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻗﻴﻤﺖ در ﺑﺎزار از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم و اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ آن ارﺗﺒﺎط‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﻳﻚ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮب و ﻣﻄﻠﻮب را اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻣﺪﻳﺮان‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار در ﺳﻴﺮه ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ / 7‬رﺿﺎ اﺑﺮوش و ﻋﻠﻲ ﺟﺎﺑﺮي‬

‫و دﺳﺖاﻧﺪرﻛﺎران ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي و ﺑﺎزار ﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ ﻧﻈﺎرت ﻛﺎﻣﻞ داﺷﺘﻪ و ﻣـﺎﻧﻊ اﻓـﺰاﻳﺶ‬
‫ﺑﻲروﻳﺔ ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ازاﻳﻦرو‪ ،‬اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬در ﺳﻴﺮة ﻣـﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﺧـﻮﻳﺶ ﺑـﺎ ﻣـﺪ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻗﺮاردادن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﺸﺨﺺﻧﻤﻮدن ﺷﺎﺧﺺِ ﻗﻴﻤﺖ در ﺑﺎزار‪ ،‬آن را در دوره ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ اﺟﺮاء ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﻮاره از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻌﻴﺎر اﺳﻼﻣﻲ و ارزﺷﻤﻨﺪ در ﺑـﺎزار‬
‫و اﻗﺘﺼﺎد اﺳﻼﻣﻲ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻜﻲ از راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ در ﺳﻴﺮة ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬در ﺣﻮزه ﺑﺎ ﺑﺎزار‬
‫ﺗﻮﺟﻪﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت اﺳﺖ و ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن ﺑﺎزار ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ را ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈﺮ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس آن ﺑﺎزار و ﻗﻴﻤﺖ را ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .2-4‬ﻗﺒﻮل اﻗﺎﻟﻪ‬
‫اﻗﺎﻟﻪ در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ و ﻧﺎدﻳﺪهاﻧﮕﺎﺷﺘﻦ اﻣﺮي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و در اﺻﻄﻼح‪ ،‬ﻓﺴـﺦ‬

‫‪161‬‬
‫ﻋﻘﺪ از ﻃﺮف ﻣﻌﺎﻣﻠﻪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ ﻳﻜـﻲ از دو ﻃـﺮف ﻣﻌﺎﻣﻠـﻪ و درﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫ﻓﺴﺦ از ﺟﺎﻧﺐ او و ﻗﺒﻮل اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﮔـﺮ ﻳﻜـﻲ از‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ـ ﻣﺜﻞ ﻣﺸﺘﺮي ـ از ﻣﻌﺎﻣﻠﻪاي ﻛﻪ ﻛﺮده ﭘﺸـﻴﻤﺎن ﺷـﻮد و ﻫـﻴﭻ راﻫـﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﻓﺴﺦ ﻋﻘﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﺑﺎﻳﻊ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻓﺴﺦ ﺷـﻮد و او ﻧﻴـﺰ ﻗﺒـﻮل‬
‫ﻛﻨﺪ و ﺑﻴـﻊ را ﻓﺴـﺦ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻣﻠـﻪ ﻓﺴـﺦ ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻛـﺎر اﻗﺎﻟـﻪ ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‬
‫)‪ .(www.pajoohe.com‬اﻣﺎم ﺻﺎدق‪ 7‬ﻧﻴﺰ در اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣـﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨـﺪ‪» :‬اﻳﻤـﺎ‬
‫رﺟﻞ اﻗﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎً ﻓﻲ ﺑﻴﻊ‪ ،‬اﻗﺎل اﷲ ﻋﺜﺮﺗﻪ ﻳـﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣـﺔ« )ﺣـﺮ ﻋـﺎﻣﻠﻲ‪1409 ،‬ق‪ ،‬ج‪،17‬‬
‫ص‪ 386‬و ج‪ ،18‬ص‪(72‬؛ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ را در ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش اﻗﺎﻟـﻪ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﮔﻨﺎه او را در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﻗﺎﻟﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ازاﻳﻦرو‪ ،‬اﻣﻴﺮﻣﺆﻣﻨﺎن‪ 7‬اﻗﺎﻟﻪ را ﻳﻜﻲ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﻨﺤﺼﺮﺑﻪﻓﺮد در ﺑـﺎزار اﺳـﻼﻣﻲ‬
‫ﺑﺮﺷﻤﺮده و آن را ﻣﻮﺟﺐ رﺿﺎﻳﺘﻤﻨﺪي ﻣﺮدم از ﺑﺎزار و اﻗﺘﺼﺎد اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﻣﻲﺷـﻤﺎرﻧﺪ و در‬
‫اﻳﻦ راﺳﺘﺎ اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ را ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اوﺿﺎع و اﺣـﻮال‬
‫ﺑﺎزار اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫أَﺗَﻰ أَﺻ‪‬ﺤ‪‬ﺎب‪ ‬اﻟﺘﱠﻤ‪‬ﺮِ ﻓَﺈِذَا ﺟﺎرﻳﻪ‪ ‬ﺗَﺒ‪‬ﻜ‪‬ﻲ ﻋﻨﺪ‪ ‬اﻟﺘّﻤ‪‬ﺎرِ ﻓَﻘَﺎلَ‪» :‬ﻣ‪‬ﺎ ﻣـﺎ ﺷـﺄﻧُﻚ‪‬؟ ]ﻓﻘَﺎﻟَـﺖ‪:‬‬
‫ﺑ‪‬ﺎﻋ‪‬ﻨ‪‬ﻲ ﺗَﻤ‪‬ﺮاً ﺑِﺪ‪‬ر‪‬ﻫ‪‬ﻢٍ ﻓَﺮَد‪‬ه‪ ‬ﻣ‪‬ﻮﻻي‪ ‬ﻓَﺄَﺑ‪‬ﻰ أَنْ ﻳ‪‬ﻘْﺒ‪‬ﻠَﻪ‪ ‬ﻓَﻘَﺎلَ‪ [:‬ﻳﺎ ﺻﺎﺣﺐ‪ ‬اﻟﺘّﻤﺮِ ﺧُﺬْ ﺗَﻤ‪‬ﺮَك‪ ‬و‪‬‬
‫أَﻋ‪‬ﻄ‪‬ﻬ‪‬ﺎ د‪‬ر‪‬ﻫ‪‬ﻤﺎً ﻓَﺈِﻧﱠﻬ‪‬ﺎ ﺧَﺎد‪‬م‪ ‬ﻟَﻴ‪‬ﺲ‪ ‬ﻟَﻬ‪‬ﺎ أَﻣ‪‬ﺮ‪] ،‬ﻓﺪ‪‬ﻓَﻊ ﻋﻠﻴﺎً‪ .‬ﻓﻘﺎل‪ :‬اﻟﻤ‪‬ﺴـﻠ‪‬ﻤ‪‬ﻮنَ ﺗَـﺪري ﻣ‪‬ـﻦ‬
‫د‪‬ﻓَﻌﺖ‪‬؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻻ‪ .‬ﻗﺎﻟﻮا أﻣﻴﺮُاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ‪ .‬ﻓَﺼ‪‬ﺐ‪ ‬ﺗَﻤﺮَﻫﺎ و‪ ‬أﻋﻄﺎﻫﺎ د‪‬رﻫ‪‬ﻤ‪‬ﻬﺎ و ﻗﺎل‪ :‬أﺣـﺐ‪‬‬
‫أن ﺗَﺮﺿﻰ ﻋ‪‬ﻨﻲ‪ .‬ﻓﻘﺎل‪ [:‬ﻣﺎ أرﺿﺎﻧﻲ ﻋ‪‬ﻨﻚ‪ ‬إذا أوﻓﻴﺖ‪ ‬اﻟﻨﺎس‪ ‬ﺣ‪‬ﻘﻮﻗَﻬ‪‬ﻢ« )ﺷﻮﺷﺘﺮي‪،‬‬
‫‪1409‬ق‪ ،‬ج‪ ،18‬ص‪ .(67‬اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﻧﺰد ﺧﺮﻣﺎﻓﺮوﺷﺎن آﻣﺪ و دﻳـﺪ ﻛﻨﻴﺰﻛـﻲ‬
‫ﻧﺰد ﺧﺮﻣﺎﻓﺮوش ﻣﻲﮔﺮﻳﺴﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳـﻴﺪ‪ :‬ﺗـﻮ را ﭼـﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ؟ ﻛﻨﻴـﺰ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖوﻳﻜﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎرة اول‪ /‬ﭘﻴﺎﭘﻲ‪79‬‬

‫ﺧﺮﻣﺎﻳﻲ را ﺑﻪ ﻳـﻚ درﻫـﻢ ﺑـﻪ ﻣـﻦ ﻓﺮوﺧـﺖ‪ ،‬وﻟـﻲ آﻗـﺎﻳﻢ آن را ﺑﺮﮔﺮداﻧـﺪ و‬

‫ﺧﺮﻣﺎﻓﺮوش آن را ﭘﺲ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻣﺎم ﻋﻠـﻲ‪ 7‬ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ :‬اي دارﻧـﺪة ﺧﺮﻣـﺎ‪،‬‬
‫ﺧﺮﻣﺎﻳﺖ را ﺑﺴﺘﺎن و درﻫﻤﺶ را ﺑﺮﮔﺮدان ﻛﻪ او ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري اﺳﺖ و اﺧﺘﻴﺎري‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﺧﺮﻣﺎﻓﺮوش اﻳﺸﺎن را ﻋﻘﺐ راﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨـﺪ ﻣـﻲداﻧـﻲ ﭼـﻪ ﻛﺴـﻲ را‬
‫ﻋﻘﺐ راﻧﺪي؟! ﺧﺮﻣﺎﻓﺮوش ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧـﻪ‪ .‬ﻣـﺮدم ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬او اﻣﻴـﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن اﺳـﺖ‪.‬‬
‫‪162‬‬
 ‫ﺧﺮﻣﺎﻓﺮوش ﺧﺮﻣـﺎي ﻛﻨﻴـﺰ را ﭘـﺲ ﮔﺮﻓـﺖ و درﻫﻤـﺶ را ﺑﺎزﮔﺮداﻧـﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه‬
‫ﺧﺮﻣــﺎﻓﺮوش ﺧــﺪﻣﺖ اﻣــﺎم‪ 7‬رﺳــﻴﺪ و ﻋــﺮض ﻛــﺮد‪ :‬دوﺳــﺖ دارم از ﻣــﻦ‬
‫ﺧﻮﺷﻨﻮد ﺑﺎﺷﻲ‪ .‬اﻣﺎم‪ 7‬در ﭘﺎﺳﺦ وي ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ :‬آﻧﭽـﻪ ﻣـﺮا از ﺗـﻮ ﺧﻮﺷـﻨﻮد‬
‫ﺳﺎزد‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﻛﻨﺘﺮل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﻧﻈﺎم ﻛﻨﺘﺮل در اﺳﻼم‪ ،‬ﻓﻘﻂ در ﭼﺎرﭼﻮب وﻇﺎﻳﻒ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﺪﻳﺮان و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎن ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻤﺎم آﺣﺎد ﻣﺮدم اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ را ﺑﺮﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم در ادﺑﻴﺎت دﻳﻨﻲ‪ ،‬اﻣﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳﻜـﻲ از‬
‫ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﻋﺎﻣﻪ اﺳﺖ )اﺑﺮوش‪ ،1391 ،‬ش‪ ،1‬ص‪ .(121‬اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﻲ از‬
‫ﻣﻨﻜﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮاي اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ اﺧﺘﻴﺎرات رﺳﻤﻲ در ﺑـﺎزار‬
‫و ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ اﻣﻜـﺎن را ﻓـﺮاﻫﻢ ﻣـﻲﺳـﺎزد ﺗـﺎ اﻧﺤﺮاﻓـﺎت رﻓﺘـﺎري و‬
‫ﻋﻤﻠﻜﺮدي ﺑﺎزار و ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن ذﻳﺮﺑﻂ را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ آن را ﻛﻨﺘـﺮل و‬
‫اﺻﻼح ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﻏﻴﺮ رﺳﻤﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن و اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎ ﺑـﺎزار ارﺗﺒـﺎط ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪة آﺳﻴﺐﻫﺎ و اﻧﺤﺮاﻓﺎت ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺎزار‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ راﻫﺒﺮد اﻣﺮ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺮوف‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار در ﺳﻴﺮه ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ / 7‬رﺿﺎ اﺑﺮوش و ﻋﻠﻲ ﺟﺎﺑﺮي‬

‫و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ اﻳﻦ اﻧﺤﺮاﻓﺎت را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ و در ﺟﻬﺖ اﺻـﻼح آن اﻗـﺪاﻣﺎت‬
‫ﻣﻘﺘﻀﻲ را اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮآن در راﺳﺘﺎي اﻫﻤﻴﺖ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬـﻲ از ﻣﻨﻜـﺮ‪ ،‬از آن‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻲ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻛُﻨﺘُﻢ‪ ‬ﺧَﻴ‪‬ـﺮَ أُﻣ‪‬ـﺔٍ أُﺧْﺮِﺟ‪‬ـﺖ‪‬‬
‫ﻟ‪‬ﻠﻨﱠﺎسِ ﺗَﺄْﻣ‪‬ﺮُونَ ﺑِﺎﻟْﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺮُوف‪ ‬و‪‬ﺗَﻨْﻬ‪‬ﻮ‪‬نَ ﻋ‪‬ﻦِ اﻟْﻤ‪‬ﻨﻜَﺮِ« )آل ﻋﻤﺮان)‪(110 :(3‬؛ ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻣﺘﻰ ﺑﻮدﻳﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ؛ )ﭼﻪ اﻳﻨﻜﻪ( اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻰ از ﻣﻨﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﻣـﺎم‬
‫ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﻧﻴﺰ در ﺑﻴﺎن اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻧﺎﻣﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن در واﭘﺴﻴﻦ ﻟﺤﻈـﺎت‬
‫ﻋﻤﺮ ﺷﺮﻳﻒ ﺧﻮد ﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪» :‬اَﻟَﺎ ﺗَﺘْﺮُﻛُﻮا اﻟْﺄَﻣ‪‬ﺮَ ﺑِـﺎﻟْﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺮُوف‪ ‬و‪ ‬اﻟﻨﱠﻬ‪‬ـﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ـﻦِ اﻟْﻤ‪‬ﻨْﻜَـﺮِ‬
‫ﻓَﻴ‪‬ﻮ‪‬ﻟﱠﻰ ﻋ‪‬ﻠَﻴ‪‬ﻜُﻢ‪ ‬ﺷ‪‬ﺮَار‪‬ﻛُﻢ‪ ‬ﺛُﻢ‪ ‬ﺗَﺪ‪‬ﻋ‪‬ﻮنَ ﻓَﻠَﺎ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘَﺠ‪‬ﺎب‪ ‬ﻟَﻜُﻢ« )ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﺔ‪(47‬؛ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌـﺮوف‬
‫و ﻧﻬﻰ از ﻣﻨﻜﺮ را ﺗﺮك ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺪﻫﺎى ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠّﻂ ﻣﻰﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧـﺪا‬
‫را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﺟﻮاب ﻧﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪163‬‬
‫اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬـﻲ از ﻣﻨﻜـﺮ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳﻜـﻲ از ﺑـﺎرزﺗﺮﻳﻦ راﻫﺒﺮدﻫـﺎي ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺑﺎزار‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﻮاﻗﺺ و ﻋﻴﻮب ﻣﻮﺟﻮد در راﻫﺒﺮدﻫـﺎي ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫رﺳﻤﻲ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎزار را ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺷـﻜﻞ ﻛـﻪ اﮔـﺮ اﻧﺤﺮاﻓـﺎﺗﻲ از دﻳـﺪ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل در ﺑﺎزار ﻣﻐﻔﻮل ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻓﺮاد؛ اﻋﻢ از ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن ﺑﺎزار و ﻏﻴﺮه ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫اﻧﺤﺮاﻓﺎت اﻳﺠﺎدﺷﺪه را ﺑﻪ ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن و ﻣﺴﺆوﻻن ﮔﺰارش ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﻴﭽﻴﺪه ارزش‬
‫و اﻫﻤﻴﺖ راﻫﺒﺮد ﻛﻨﺘﺮل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺷﺮاﻳﻂ ﺳـﺎده ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ؛ زﻳـﺮا در‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﻋﻮاﻣﻞ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬارِ ﻣﺘﻨﻮع ﺑﺮ ﻓﺮآﻳﻨﺪ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﺑﺎزار ﺑﻪﻧﺪرت ﻣﻲﺗﻮان از ﻃﺮﻳﻖ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و ﺑﻮروﻛﺮاﺗﻴﻚ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد؛ زﻳـﺮا‬
‫ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ از ﻣﺪلﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺎز ﻫﻢ‬
‫در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ از اﻧﺤﺮاﻓﺎت ﻧﺎﺗﻮان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ و اﻳﺠـﺎد راﻫﺒﺮدﻫـﺎي‬
‫ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻛﻨﺘﺮل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋﺎﻣﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑـﺎزار را در ﺟﻬـﺖ ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫اﻧﺤﺮاﻓﺎت‪ ‬اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ در ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻳﺎري رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪7‬؛ ﮔﺮﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺤﺪﻳﺪي و ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺑﺎزار و ﺑﺎزارﻳﺎن را ﻛﻨﺘـﺮل ﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫وﻟﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻛﺘﻔﺎء ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﺸﺎن ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺳﺘﻔﺎده از دو راﻫﺒﺮد ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﻓﻮق‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻀـﻮر‬
‫در ﺑﺎزار و ﻣﺸﺎﻫﺪة ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي در ﺑﺎزار ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺤﺮاﻓﺎت‪ ،‬ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻧﺸﺎن داده‬
‫و ﺳﻌﻲ در ﻛﺎﻫﺶ و زدودن اﻧﺤﺮاﻓﺎت اﻳﻦ ﺣﻮزه ﺑﻮدﻧﺪ‪» .‬اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ« در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘـﻞ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬ﻛﺎنَ ﻋﻠﻲ‪ ‬ﻳ‪‬ﺄﺗ‪‬ﻲ اﻟﺴ‪‬ﻮقَ ﻓَﻴ‪‬ﻘُﻮلُ‪» :‬ﻳﺎ أﻫﻞَ اﻟﺴ‪‬ﻮقِ ا‪‬ﺗﱠﻘُـﻮا اﻟﻠّـﻪ‪) «...‬اﺑـﻦ ﻋﺴـﺎﻛﺮ‪1415 ،‬ق‪،‬‬
‫ج‪ ،42‬ص‪(409‬؛ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻣﻲآﻣﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺗﺠـﺎر و اﻫـﻞ ﺑـﺎزار از ﺧـﺪا‬
‫ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ‪ .«...‬ﺣﻀﻮر اﻳﺸﺎن در ﺑﺎزار و ﺗﻨﺒﻪ در ﺧﺼﻮص اﻧﺤﺮاﻓﺎت اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ‬
‫در رﻓﺘﺎر و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺑﺎزارﻳﺎن رخ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺆﻳﺪ ﺿﺮورت اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﻲ از ﻣﻨﻜـﺮ در‬
‫ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖوﻳﻜﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎرة اول‪ /‬ﭘﻴﺎﭘﻲ‪79‬‬

‫ﺑﺎزار و ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .4‬ﻛﻨﺘﺮل دروﻧﻲ‬
‫ﻛﻨﺘﺮل دروﻧﻲ‪ 11‬ﻳﻚ راﻫﺒﺮد ﺧﻮدﻛﻨﺘﺮﻟﻲ‪ 12‬اﺳﺖ و ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﺔ ﻣﺮدﻣـﻲ ﻛـﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘـﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ رﻓﺘﺎر ﺧﻮد را در ﻛﺎرﻫﺎ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ‬

‫‪164‬‬
 ‫ﻣﺮدم وﻗﺘﻲ ﻛﻪ در ﺗﺪوﻳﻦ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﻋﻤﻠﻜـﺮد واﻗﻌـﻲ ﻣﺸـﺎرﻛﺖ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪،‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎل ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﻛﻨﺘﺮل دروﻧﻲ وﺟﻮد دارد )‪.(Schermerhorn, 2004, P.114‬‬
‫ﻫﺪﻓﻲ ﻛﻪ در ﻛﻨﺘﺮل دروﻧﻲ دﻧﺒﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﺣﺎﻟﺘﻲ درون ﻓـﺮد اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺪون‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬او را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻔﺶ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬اﮔـﺮ ﻣـﺪﻳﺮان ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫اﻓﺮاد را از ﺟﻬﺖ وﺟﺪاﻧﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻔﺸﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ و ﻣﻠﺰم ﺳـﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺪون آﻧﻜـﻪ‬
‫ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آنﻫﺎ ﺧﻮد را وﺟﺪاﻧﺎً ﻣﻮﻇﻒ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻣـﻮر ﻣﺤﻮﻟـﻪ را‬
‫اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻓﺮاﺗﺮ از ﻣﺴﺄﻟﺔ وﺟﺪان‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي اﻋﺘﻘﺎدي اﻓﺮاد و ﺧﻮدﻛﻨﺘﺮلﺳـﺎﺧﺘﻦ آﻧـﺎن‬
‫از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻈﻮر در اﺳﻼم‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﺴﺘﺮ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﺧﻮدﻛﻨﺘﺮلﺳﺎﺧﺘﻦ اﻓﺮاد ﻓﺮاﻫﻢ اﺳﺖ و اﻋﺘﻘﺎد ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻛﻨﺘﺮلﻛﻨﻨﺪة دروﻧﻲ ﺑﺮاي او ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻣﻌﺎد و روز ﺟﺰا‪،‬‬
‫دﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم آن ﻣﻨﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺨﻮاﻫﺪ زد؛ زﻳﺮا او ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬
‫ﺧﺪاي ﺧﻮد ﻣﺴﺆول ﻣﻲﭘﻨﺪارد؛ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎنِ ﻣﻌﺘﻘﺪ‪ ،‬ﺧﺪا را ﻫﻤﻮاره ﺣﺎﺿﺮ و ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ اﻣﻮر‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ؛ ﭼﻪ ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي رﺳﻤﻲ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎﺷـﺪ و ﭼـﻪ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ ،‬او اﺣﺴـﺎس‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺎﺷﺪ و از ﺟﺎدة ﺻﺤﺖ و درﺳﺘﻲ ﻣﻨﺤﺮف ﻧﺸﻮد‪ .‬ﻓﺮد‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار در ﺳﻴﺮه ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ / 7‬رﺿﺎ اﺑﺮوش و ﻋﻠﻲ ﺟﺎﺑﺮي‬

‫ﻣﺘﻘﻲ در اﺳﻼم‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﻣﺘﺸﻜﻞ از اﺻﻮل اﻋﺘﻘـﺎدي‬
‫ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﻓﻄﺮت‪ ،‬وﺟﺪان و ﺿﻤﻴﺮ روﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺘﻔﺎت و ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﺣـﻼل و ﺣـﺮام‪،‬‬
‫ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﮔﻨﺎﻫﺎن و اﻧﺠﺎم ﺛﻮاب‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮد ﻣﺴـﻠﻤﺎن را ﺧـﻮدﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ارﺷﺎدي ﻣﻲﺗﻮان در ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫زﻣﻴﻨﺔ ﻣﺴﺎﻋﺪي ﺑﺬر ﺧﻮدﻛﻨﺘﺮﻟﻲ را اﻳﺠﺎد و ﺑﺎرور ﺳﺎﺧﺖ؛ اﻟﺒﺘﻪ ذﻛﺮ اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ ﺿـﺮوري‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺪفﻫﺎ و ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖﻫﺎ و ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻛﺎر ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﻋﺘﻘـﺎدات اﻋﻀـﺎي ﺳـﺎزﻣﺎن در‬
‫ﺗﻀﺎد ﺑﺎﺷﻨﺪ )اﻟﻮاﻧﻲ‪ ،1389 ،‬ص‪ .(139‬ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل دروﻧﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﺧـﻮدﺗﻨﻈﻴﻤﻲ‬
‫و ﺧﻮدﻛﻨﺘﺮﻟﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد )‪.(Schermerhorn, 2004. P.107‬‬
‫در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲﻛﻮﺷـﻨﺪ ﺗـﺎ از ﻃـﺮق ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن‪ ،‬ﺧـﻮدﻛﻨﺘﺮﻟﻲ را در‬
‫ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺮ ﺑﻴﺪارﻛﺮدن وﺟﺪان ﻓﺮدي اﻫﺘﻤـﺎم‬
‫ﻣﻲورزﻧﺪ و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ﺗﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻘﻮﻳﺖ اﺣﺴﺎس ﻣﻠﻴﺖﺧﻮاﻫﻲ و ﻣﻴﻬﻦدوﺳﺘﻲ‪،‬‬
‫‪165‬‬
‫اﻓﺮاد را ﺧﻮدﻛﻨﺘﺮل ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ روشﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﺎرﺳـﺎﻳﻲﻫـﺎ و ﻣﺤـﺪودﻳﺖﻫـﺎي‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻲ ﺗﺎم ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ؛ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي اﻋﺘﻘﺎدي اﺳﻼم ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﺴـﺘﺮ‬
‫را ﺑﺮاي ﺧﻮدﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورﻧﺪ و ﻣﺪﻳﺮان ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ و ﻣﻮﻫﺒـﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬
‫ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ )اﻟﻮاﻧﻲ‪ ،1389 ،‬ص‪ .(139‬ﻣﺪﻳﺮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺗﻘﻮﻳﺖ و ارﺗﻘﺎي ﺧﻮدﻛﻨﺘﺮﻟﻲ را در اﻓﺮاد ﻓﻌﺎل در ﺣﻮزة ﺑﺎزار و ﻣﺴـﺎﺋﻞ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮده و ﺑﺴﺘﺮﻫﺎي ﺗﺤﻘﻖ ﻛﻨﺘﺮل دروﻧﻲ در ﺑﺎزار را اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل دروﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﺳـﺎزوﻛﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﻗﻮاﻋـﺪ و روﻳـﻪﻫـﺎي رﺳـﻤﻲ‪ ،‬از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ارزشﻫﺎ ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻮدﺟﻮش و ﻓﻌﺎل‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻛﻨﺘﺮل درﮔﻴﺮ ﻧﻤﻮده و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ زﻣﻴﻨﺔ وﻗﻮع اﻧﺤﺮاﻓﺎت را زدوده و ﻳﺎ اﺻﻼح ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮ ﺗﻘﻮا ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﺻﺮﻳﺢ و روﺷﻦ ﺑـﺮاي ﺗﻘﻮﻳـﺖ راﻫﺒـﺮد ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫دروﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻘﻮا در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﺣﻔـﻆ و ﻧﮕﻬـﺪاري ﭼﻴـﺰي از اﻧﺤـﺮاف و ﮔﻨـﺎه در‬
‫ﺧﺎرج و در ﻣﻘﺎم ﻋﻤﻞ اﺳﺖ )ﻣﺼـﻄﻔﻮي‪ ،1360 ،‬ج‪ ،13‬ص‪ .(183-184‬ﺑﺮﺧـﻲ از ﻣﻨﻈـﺮ‬
‫دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﺗﻘﻮا را ﺑﻪ ﺧﻮدﻧﮕﻬﺪاري از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﮔﻨﺎه و اﻧﺤـﺮاف ﻣـﻲاﻧﺠﺎﻣـﺪ ﺗﻌﺒﻴـﺮ ﻧﻤـﻮدهاﻧـﺪ‬
‫)راﻏﺐ اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪1412 ،‬ق‪ ،‬ص‪ .(881‬ﺗﻘﻮا از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴـﺎن از‬
‫ﺧﻄﺮي ﺑﺘﺮﺳﺪ ﻛﻪ از ﻓﻌﻞ اﺧﺘﻴﺎري ﺧﻮد ﻳﺎ ﺗﺮك آن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﻌﺎدت اﺑﺪي او ﻣﻲﺷﻮد و در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﻛﺎري ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻄﺮي ﻣﺘﻮﺟﻪ او ﻧﺸـﻮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﺗﻘـﻮا ﻫﻤﻴﺸـﻪ‬
‫ﻳﻚ ﺧﻮف ﻗﺒﻠﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﻧﺴﺎن را وادار ﺑﻪ ﺗﺤﻔﱡﻆ ﻣﻲﻛﻨـﺪ و ﭼـﻮن ﻣـﺆﺛﺮ ﺣﻘﻴﻘـﻲ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ آن را در ﻗﺎﻟﺐ اﺳﻼﻣﻲاش ﺑﺮﻳـﺰﻳﻢ ﻣـﻲﺷـﻮد ﺧـﻮف از ﺧـﺪا‬
‫)ﻣﺼﺒﺎح ﻳﺰدي‪ ،1380 ،‬ج‪ ،1‬ص‪.(74-75‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺑﺎ ذﻛﺮ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﻘﻮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻨﺘـﺮلﻛﻨﻨـﺪة دروﻧـﻲ در‬
‫ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖوﻳﻜﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎرة اول‪ /‬ﭘﻴﺎﭘﻲ‪79‬‬

‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺗﺄﻣ‪‬ﻞ و اﻧﺪﻳﺸﻪ در واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻋﺎﻟﻢ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﺘﺤﺮّﻛـﻲ‬
‫در ﻣﺴﻴﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﺧـﻮد در ﻣﻌـﺮض ﺧﻄـﺮ و آﺳـﺘﺎﻧﻪ ﺳـﻘﻮط و ﻫﻼﻛـﺖ ﻗـﺮار‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ازاﻳﻦرو‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮلﻛﻨﻨﺪهاي ﻧﻴﺎز دارد ﺗـﺎ از ﺳـﻘﻮط و اﻧﺤﻄـﺎط‬
‫ﻧﺠﺎت ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟﻮدي ﻣﺘﺤﺮّك اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺣﻴـﺎﺗﺶ ﺣﺮﻛـﺖ وي‬
‫‪166‬‬
 ‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ اﻧﺤﺮاﻓﺎﺗﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ او ﺑﺮاي ﺣﺮﻛﺖ در آن ﻧﺎﭼﺎر ﺑـﻪ‬
‫داﺷﺘﻦ ﻛﻨﺘﺮلﻛﻨﻨﺪه و ﺑﺎزدارﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺮوي ﻧﮕﻪدارﻧﺪه را اﺻـﻄﻼﺣﺎً ﺗﻘـﻮا‬
‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﺖ؛ زﻳـﺮا ﻛﺴـﻲ ﻛـﻪ ﻣـﻲﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺷﻬﺮي را اداره ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻐﺰشﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺧﻄﺮﻧﺎكﺗﺮي دارد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ روﺳﺘﺎ ﻳﺎ ﺧﺎﻧﻪاي را اداره ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﻛﺸﻮري را اداره ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺷﻬﺮ ﻳﺎ اﺳﺘﺎﻧﻲ را اداره‬
‫ﻛﻨﺪ )ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ‪)1389 ،‬اﻟﻒ(‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪.(388-389‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﻧﺪﻳﺸﺔ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺣﺎﻓﻆ و ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪة اﻧﺴﺎن از ﻟﻐﺰش و اﻧﺤﺮاف اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻘﻮا اﺳﺖ و ﻣﺪﻳﺮان ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ آن ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻧﺪ و ﺗﺎ از ﻣﺮﺗﺒـﺔ ﺑـﺎﻻي آن ﺑﺮﺧـﻮردار‬
‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ را ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ )دﻟﺸﺎد ﺗﻬﺮاﻧﻲ‪ ،1379 ،‬ص‪ .(167‬اﻫﻤﻴﺖ ﺗﻘـﻮا در‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺑﻮروﻛﺮاﺗﻴﻚ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ و ﺗﻮان ﻛﻨﺘﺮلﻛﺮدن از ﻃﺮﻳـﻖ روﻳـﻪﻫـﺎي‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را ﻧﺪارﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬در ﭼﻨـﻴﻦ ﺷـﺮاﻳﻄﻲ ﻛـﻪ راﻫﺒﺮدﻫـﺎي ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻲ و‬
‫ﺑﻮروﻛﺮاﺗﻴﻚ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻛﺸﻒ و اﺻﻼح ﻫﻤﺔ اﻧﺤﺮاﻓﺎت ﻣﻮﺟﻮد در ﺑـﺎزار ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺒﻠـﻮر و‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﺗﻘﻮا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل دروﻧﻲ در ﺑﺎزار را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار در ﺳﻴﺮه ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ / 7‬رﺿﺎ اﺑﺮوش و ﻋﻠﻲ ﺟﺎﺑﺮي‬

‫ﺗﻘﻮا ﻫﻤﭽﻮن دژي اﺳﺘﻮار‪ ،‬اﻓﺮاد را از ﻟﻐﺰشﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺼﻮن ﻣـﻲدارد و آﻧـﺎن را‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺤﺮاﻓﺎت ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪» :‬اى ﺑﻨـﺪﮔﺎن‬
‫ﺧﺪا! ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﻮا‪ ،‬دژى ﻣﺤﻜﻢ و ﺷﻜﺴﺖﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ ... ،‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺑـﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛـﺎرى و‬
‫ﺗﻘﻮا‪ ،‬رﻳﺸﻪﻫﺎى ﮔﻨﺎﻫﺎن را ﻣﻰﺗﻮان ﺑﺮﻳﺪ« )ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺧﻄﺒﺔ‪ .(157‬ﺣﻀـﺮت در ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ‬
‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻌﺪ از ﻗﺒﻮل ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬اوﺻﺎف ﻳﻚ ﻣﺴﻠﻤﺎن واﻗﻌـﻲ را ﺑﺮﺷـﻤﺮد و ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻧﻜﺘﺔ ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺰ اﺷﺎره ﻧﻤﻮده و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ و ﺗﻘﻮا ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻨﻴﺪ؛ زﻳﺮا ﺷﻤﺎ در‬
‫ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺆول ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا و ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﺧﺎﻧﻪﻫـﺎ و ﺣﻴﻮاﻧـﺎت ﻫﺴـﺘﻴﺪ« )ﻫﻤـﺎن‪،‬‬
‫ﺧﻄﺒﺔ‪ .(167‬در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ در ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ دﻳﮕﺮي در ﺳﺎل ‪ 35‬ﻫﺠﺮي ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»أَﻟَﺎ و‪ ‬إِنﱠ اﻟْﺨَﻄَﺎﻳ‪‬ﺎ ﺧَﻴ‪‬ﻞٌ ﺷُﻤ‪‬ﺲ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﻞَ ﻋ‪‬ﻠَﻴ‪‬ﻬ‪‬ﺎ أَﻫ‪‬ﻠُﻬ‪‬ﺎ و‪ ‬ﺧُﻠ‪‬ﻌ‪‬ﺖ‪ ‬ﻟُﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﻓَﺘَﻘَﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺖ‪ ‬ﺑِﻬِﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ـﻲ‬
‫اﻟﻨﱠﺎرِ أَﻟَﺎ و‪ ‬إِنﱠ اﻟﺘﱠﻘْﻮ‪‬ى ﻣ‪‬ﻄَﺎﻳ‪‬ﺎ ذُﻟُﻞٌ ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﻞَ ﻋ‪‬ﻠَﻴ‪‬ﻬ‪‬ﺎ أَﻫ‪‬ﻠُﻬ‪‬ـﺎ و‪ ‬أُﻋ‪‬ﻄُـﻮا أَزِﻣ‪‬ﺘَﻬ‪‬ـﺎ ﻓَـﺄَو‪‬ر‪‬د‪‬ﺗْﻬ‪‬ﻢ‪‬‬
‫اﻟْﺠ‪‬ﻨﱠﺔ« )ﻫﻤـﺎن‪ ،‬ﺧﻄﺒـﺔ‪(16‬؛ آﮔـﺎه ﺑﺎﺷـﻴﺪ! ﻫﻤﺎﻧـﺎ ﮔﻨﺎﻫـﺎن ﭼـﻮن ﻣﺮﻛـﺐﻫـﺎى‬
‫‪167‬‬
‫ﺑﺪرﻓﺘﺎرﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻮاران ﺧﻮد )ﮔﻨﺎﻫﻜـﺎران( را ﻋﻨـﺎن رﻫـﺎ ﺷـﺪه در آﺗـﺶ دوزخ‬
‫ﻣﻰاﻧﺪازﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻘﻮا‪ ،‬ﭼﻮﻧﺎن ﻣﺮﻛﺐﻫﺎى ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدارى ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻮاران ﺧﻮد را‬
‫ﻋﻨﺎن ﺑﺮ دﺳﺖ‪ ،‬وارد ﺑﻬﺸﺖ ﺟﺎوﻳﺪان ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻫﺘﻤﺎم اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻘﻮا ﺣﻜﺎﻳﺖ از آن دارد ﻛﻪ ﻫـﺮ ﮔﻮﻧـﻪ اﺻـﻼح و ﻛﻨﺘـﺮل در‬
‫ﺣﻮزﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺘﺮل دروﻧﻲ اﻣﻜﺎنﭘـﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴـﺖ ﻳـﺎ در ﺻـﻮرت اﻣﻜـﺎن‪،‬‬
‫اﻣﺮي ﻣﺸﻜﻞ و ﻃﺎﻗﺖﻓﺮﺳﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺮه ﻋﻠﻮي‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ اﻣﺎم ﻋﻠـﻲ‪ 7‬ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫ﻛﻨﺘﺮل اوﺿﺎع و اﺣﻮال اﻣﻮر‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺮﺻﻪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺑﺎزار‪ ،‬اﻓـﺰون ﺑـﺮ ﺳـﺎزوﻛﺎرﻫﺎي‬
‫رﺳﻤﻲ‪ ،‬راﻫﺒﺮد ﻛﻨﺘﺮل دروﻧﻲ را ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ راﻫﺒﺮد از اﻳـﻦ وﻳﮋﮔـﻲ‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮﺑﻪﻓﺮد ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ و ﺑﺴﺘﺮﻫﺎي وﻗﻮع اﻧﺤﺮاف را از رﻳﺸـﻪ‬
‫ﺧﺸﻜﺎﻧﺪه و ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺮوز و اﻳﺠﺎد اﻧﺤﺮاف ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي اﻧﺠﺎمﺷﺪه‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣـﻲآﻳـﺪ ﻛـﻪ اﻣـﺎم ﻋﻠـﻲ‪ 7‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر اﻋﻤﺎل ﻛﻨﺘﺮل و ﻧﻈﺎرت در ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼـﺎدي ﺑـﻪ وﻳـﮋه ﺑـﺎزار‪ ،‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺷـﺮاﻳﻂ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬از راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻬﺮه ﻣـﻲﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬در ﺷـﺮاﻳﻄﻲ ﻛـﻪ ﭘﻴﭽﻴـﺪﮔﻲ ﺑـﺎزار‬
‫ﺑﺎﻻﺳﺖ و روﻳﻜﺮد ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻲ و از ﻃﺮﻳـﻖ ﺳـﺎزوﻛﺎرﻫﺎي ﺑﻮروﻛﺮاﺗﻴـﻚ و رﺳـﻤﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬راﻫﺒﺮد ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺤﺪﻳﺪي را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ؛ زﻳﺮا در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺧﺮد و رﻳﺰ ﺑﺎزار را ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺣﻴﻄـﺔ ﻋﻤﻠﻜـﺮد ﻣﻄﻠـﻮب‬
‫ﻣﻲﺗﻮان اﻓﺮاد را ﻣﻮرد ﻫﺪاﻳﺖ و ﻛﻨﺘﺮل ﻗﺮار داد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎوات و ﺑﺮاﺑﺮي‪ ،‬اﺣﺘﻜـﺎرﻧﻜﺮدن‬
‫ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖوﻳﻜﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎرة اول‪ /‬ﭘﻴﺎﭘﻲ‪79‬‬

‫و ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮارد و ﻧﻤﻮﻧﻪﻫـﺎﻳﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺤﺪﻳﺪي در ﺳﻴﺮه اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﺑﺎ ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬
‫ﺣﺪود و ﺣﻴﻄﻪﻫﺎي رﻓﺘﺎري در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و ﺑﺎزار‪ ،‬ﻗﺼﺪ داﺷـﺘﻨﺪ ﺑـﺎزار را ﻣـﻮرد‬
‫ﻛﻨﺘﺮل و اﻗﺪاﻣﺎت آن را در راﺳﺘﺎي ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻋﺪاﻟﺖﻣﺤﻮراﻧﻪ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺑﺎزار اﻧﺪك و روﻳﻜﺮد اﻣـﺎم ﻋﻠـﻲ‪ 7‬ﺑـﻪ ﻛﻨﺘـﺮل ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻲ‬

‫‪168‬‬
 ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺮاي ﺑﺎزار و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آن اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪ ،‬ﺗـﻼش‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ و رﻓﺘﺎر ﺑﺎزارﻳﺎن و ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن اﻳﻦ ﺣﻮزه را ﻣﻮرد ﻛﻨﺘﺮل و ﻫﺪاﻳﺖ ﻗﺮار‬
‫دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﺄﻛﻴﺪ اﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻛﻢﻓﺮوﺷﻲ‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺳﻮﮔﻨﺪﺧﻮردن در ﻣﻌـﺎﻣﻼت اﻗﺘﺼـﺎدي‪،‬‬
‫ارزانﻓﺮوﺷﻲ و ﻗﺒﻮل اﻗﺎﻟﻪ از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻻن در ﺑﺎزار و ﻋﺮﺻـﺔ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﺪو‪‬ن ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر واﺿﺢ اﺳﺖ در ﺷـﺮاﻳﻄﻲ ﻛـﻪ ﭘﻴﭽﻴـﺪﮔﻲ ﺑـﺎزار‬
‫زﻳﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر را ﻣﻮرد ﺳﻨﺠﺶ و ﻛﻨﺘﺮل ﻗﺮار داد؛‬
‫در واﻗﻊ ﺷﺎﺧﺺﻧﮕﺎري و ارزﻳﺎﺑﻲ ﺑﺎزار‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎزار ﻏﻴﺮ ﭘﻴﭽﻴـﺪه و‬
‫ﺳﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن ﺑﺎزار زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ ﺑـﺮاي ﺳـﻨﺠﺶ و ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫ﺑﺎزار اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزار‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻴﺰان ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ آن اﻧﺪك ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﺷﺎﺧﺺﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ در ﺑﺎزار ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺎده ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎزار را از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﻦ راﻫﺒﺮد ﻣﻮرد ﻛﻨﺘﺮل ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫در ﺳﻴﺮه اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﻣﻮارد و ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳـﺎزوﻛﺎرﻫﺎي ﻏﻴـﺮ‬
‫رﺳﻤﻲ و ﻏﻴﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي آن ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺑﺎزار از‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﻴﺮ رﺳﻤﻲ و ﻏﻴﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار در ﺳﻴﺮه ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ / 7‬رﺿﺎ اﺑﺮوش و ﻋﻠﻲ ﺟﺎﺑﺮي‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬راﻫﺒﺮد ﻛﻨﺘﺮل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺴﺰاﻳﻲ در ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜـﺎل‪ ،‬وﻗﺘـﻲ ﺑـﺎزار‬
‫ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻲﺷﻮد و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﻌﺪدي در ﺑﺎزار ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻘﻮﻳـﺖ روح ﻧﻈـﺎرت و ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫ﺟﻤﻌﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ از اﻧﺤﺮاﻓﺎت را ﻣﻮرد ﻛﻨﺘﺮل ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬در ﺳﻴﺮه اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﺑﻪ‬
‫ﻛﻨﺘﺮل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮاواﻧﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺸﺎن از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﺎزوﻛﺎر اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬـﻲ از‬
‫ﻣﻨﻜﺮ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ آﺣﺎد اﻓـﺮاد ﺟﺎﻣﻌـﻪ را ﻣﺴـﺆوﻟﻴﺖﭘـﺬﻳﺮ ﻧﻤـﻮده و ﻫـﺮﻛﺲ در ﻗﺒـﺎل‬
‫اﻧﺤﺮاﻓﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺳﻄﺢ ﺟﺎﻣﻌﻪ؛ اﻋﻢ از ﺑﺎزار و ﻏﻴﺮه رخ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ را اﺻـﻼح و ﻛﻨﺘـﺮل ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﻮر اﻳﺸﺎن در ﺑﺎزار و ﺗﺬﻛﺮ ﺑﻪ ﺑﺎزارﻳﺎن ﻣﺆﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﺑﺎ درك اﻫﻤﻴﺖ و ارزش ﺗﻘﻮا و ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻪ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺑـﻪ‬
‫وﻳﮋه ﺑﺎزار اﻳﻔﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬درﺻﺪد ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷـﻴﻮع و ﮔﺴـﺘﺮش آن‪ ،‬ﻛﻨﺘـﺮل دروﻧـﻲ را در‬
‫آﺣﺎد اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺎزارﻳﺎن و ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن ﺑﺎزار ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ و ﺗﺄﻛﻴﺪ اﻳﺸـﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻘﻮا در ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺨﻨﺎن و ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﻳﺸﺎن ﺣﻜﺎﻳﺖ از اﻫﻤﻴﺖ و ارزش ﺗﻘـﻮا‬
‫‪169‬‬
‫و ﻛﺎرﻛﺮد آن در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دارد و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺣﻮزه اﻗﺘﺼـﺎد و ﺑـﺎزار‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻧﺴﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺒﻠﻮر ﺗﻘﻮا در ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﺄﺛﻴﺮاﺗﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬در ﺣﻮزه ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺑﺎزار ﻧﻴﺰ ﺗﺴﺮي ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻘﻮﻳـﺖ و‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﺗﻘﻮا در ﺑﺎزارﻳﺎن‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ اﻳﺠﺎد ﻧﻴﺮوي ﺧﻮدﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﻳﺎ ﻛﻨﺘـﺮل دروﻧـﻲ در آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ زﻣﻴﻨﺔ ﺑﺮوز اﻧﺤﺮاﻓﺎت رﻓﺘﺎري در ﺑﺎزار ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻤﻜﻦ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖﻫـﺎي‬
‫ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎزار ﻛﻪ ﺑﺮآﻳﻨﺪ ﻣﻴﺰان ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ و رﻫﻴﺎﻓﺖ ﻣﺪﻳﺮان ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮل اﺳﺖ‪ ،‬از راﻫﺒﺮدﻫـﺎي‬
‫ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﺔ »ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺤﺪﻳﺪي«‪» ،‬ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ«‪» ،‬ﻛﻨﺘـﺮل اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ« و »ﻛﻨﺘـﺮل دروﻧـﻲ«‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺪاﻳﺖ و ﻛﻨﺘﺮل رﻓﺘﺎر ﺑﺎزارﻳﺎن و ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن ﺑﺎزار ﺑﻬﺮه ﻣﻲﺟﺴﺖ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات‬
‫اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﭘﺲ از اﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﺬﻛﻮر‬
‫را ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ در اﻳﻦ ﺣﻮزه ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ‬
‫در ذﻳﻞ ﻋﻨﻮان ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋهاي ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار در ﺳﻴﺮه اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ 7‬در ﻗﺎﻟﺐ ﻣـﺪلﻫـﺎي ﻣﻔﻬـﻮﻣﻲ ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻬﺘﺮي ﻧﺎﻳﻞ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار در ﺳﻴﺮه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم‪ 9‬ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﭘﮋوﻫﺶ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ ،7‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻧﻴـﺰ ﻣـﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ واﻗﻊ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖوﻳﻜﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎرة اول‪ /‬ﭘﻴﺎﭘﻲ‪79‬‬

‫ﻳﺎدداﺷﺖﻫﺎ‬
‫‪1. Lewis.‬‬
‫‪2. Market.‬‬
‫‪3. Organizational Forms of Control.‬‬
‫‪4. William Ouchi.‬‬
‫‪5. Hatch.‬‬

‫‪170‬‬
 ‫‪6. clan control.‬‬
‫‪7. Boundary System.‬‬
‫‪8. Diagnostic Control System.‬‬
‫‪9. Interactive Control System.‬‬
‫‪ .10‬ﺑِﻬﻘُﺒﺎذات ﻧﺎم ﺳﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺑﻐﺪاد ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪11. internal control.‬‬
‫‪12. self-control.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‬
‫‪ .1‬ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪.‬‬
‫‪ .3‬آرﺳﺎﻻﻣﻮن‪ ،‬ﻣﺎﻳﻜﻞ و اﺳﺘﻮارت‪ ،‬اﻟﻨﻮر دﺑﻠﻴﻮ‪ ،‬ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ )اﻓﺮاد واﻗﻌـﻲ‪ ،‬اﻧﺘﺨـﺎبﻫـﺎي واﻗﻌـﻲ(‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﻬﺮﺑﺎن ﻧﺸﺮ‪.1389 ،‬‬
‫‪ .4‬اﺑﺮوش‪ ،‬رﺿﺎ‪» ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﻛﻨﺘﺮل ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ در ﺳﻴﺮه اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ ،«7‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ اﺳﻼم‬
‫و ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ش‪.1391 ،1‬‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار در ﺳﻴﺮه ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ / 7‬رﺿﺎ اﺑﺮوش و ﻋﻠﻲ ﺟﺎﺑﺮي‬

‫‪ .5‬اﺑﻦ ﺣﻴﻮن‪ ،‬ﻧﻌﻤﺎنﺑﻦﻣﺤﻤﺪﻣﻐﺮﺑﻰ‪ ،‬دﻋﺎﺋﻢ اﻹﺳﻼم و ذﻛﺮ اﻟﺤﻼل و اﻟﺤﺮام و اﻟﻘﻀﺎﻳﺎ و اﻷﺣﻜﺎم‪،‬‬
‫ج‪ ،2‬ﻗﻢ‪ :‬ﻣﺆﺳﺴﺔ آل اﻟﺒﻴﺖ‪ ،:‬چ‪1385 ،2‬ق‪.‬‬
‫‪ .6‬اﺑﻦ ﻋﺴﺎﻛﺮ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢﻋﻠﻰﺑﻦﺣﺴﻦﺑﻦﻫﺒﺔاﻟﻠّﻪ ﺷﺎﻓﻌﻰ دﻣﺸﻘﻰ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺪﻳﻨﺔ دﻣﺸﻖ‪ ،‬ج‪ ،42‬ﺑﻴـﺮوت‪:‬‬
‫دار اﻟﻔﻜﺮ‪1415 ،‬ق‪.‬‬
‫‪ .7‬اﺑﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦﻣﻜﺮم‪ ،‬ﻟﺴﺎن اﻟﻌﺮب‪ ،‬ج‪ ،2‬ﺑﻴﺮوت‪ :‬داراﻟﻔﻜﺮ‪ ،‬چ‪1414 ،3‬ق‪.‬‬
‫‪ .8‬اﻟﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺪﻣﻬﺪي‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻧﻲ‪ ،‬چ‪.1389 ،35‬‬
‫‪ .9‬اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺪروح اﷲ‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﺒﻴﻊ‪ ،‬ج‪ ،3‬ﻗﻢ‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪرﺳﻴﻦ‪ ،‬چ‪1415 ،5‬ق‪.‬‬
‫‪ .10‬ﭘﺮوﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻳﺮج‪» ،‬ﺷﻬﺮ و ﺑﺎزار در دورة اﺳﻼﻣﻲ«‪ ،‬داﻧﺸﻨﺎﻣﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬ﻣﺆﺳﺴـﻪ داﺋـﺮة‬
‫اﻟﻤﻌﺎرف اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻲﺗﺎ‪.‬‬
‫‪ .11‬ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬ادب ﻓﻨﺎي ﻣﻘﺮﺑﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻔﺎﻳﻲ‪ ،‬ج‪ ،1‬ﻗﻢ‪ :‬اﺳﺮاء‪ ،‬چ‪.1389 ،7‬‬
‫‪ ،-------------- .12‬ﺗﺴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ‪ :‬ﻋﻠﻲ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ج‪ ،2‬ﻗﻢ‪ :‬اﺳﺮاء‪ ،‬چ‪.1389 ،6‬‬
‫‪ ،-------------- .13‬ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ‪ :‬ﻋﺒﺎس رﺣﻴﻤﻴﺎن‪ ،‬ﻗﻢ‪ :‬اﺳﺮاء‪ ،‬چ‪.1386 ،5‬‬

‫‪171‬‬
 ‫‪ .14‬ﺟﻮﻫﺮي‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞﺑﻦﺣﻤﺎد‪ ،‬ﺻﺤﺎح اﻟﻠﻐﺔ‪ ،‬ج‪ ،2‬ﺑﻴﺮوت‪ :‬داراﻟﻌﻠﻢ ﻟﻠﻤﻼﻳﻴﻦ‪ ،‬چ‪1407 ،4‬ق‪.‬‬
‫‪ .15‬ﺣﺮ ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦﺣﺴﻦ‪ ،‬وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﻴﻌﺔ اﻟﻲ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻟﺸﺮﻳﻌﺔ‪ ،‬ج‪17‬و‪ ،18‬ﻗﻢ‪ :‬ﻣﺆﺳﺴـﺔ‬
‫آل اﻟﺒﻴﺖ‪1409 ،:‬ق‪.‬‬
‫‪ .16‬ﺣﺴﻴﻨﻲ زﺑﻴﺪي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﻣﺮﺗﻀﻲ‪ ،‬ﺗﺎج اﻟﻌﺮوس ﻣﻦ ﺟﻮاﻫﺮ اﻟﻘﺎﻣﻮس‪ ،‬ج‪ ،6‬ﺑﻴﺮوت‪ :‬داراﻟﻔﻜﺮ‪1414 ،‬ق‪.‬‬
‫‪ .17‬دﻟﺸﺎد ﺗﻬﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﻲ‪ ،‬دوﻟﺖ آﻓﺘﺎب‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات درﻳﺎ‪.1379 ،‬‬
‫‪ .18‬راﻏﺐ اﺻﻔﻬﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦﺑﻦﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻣﻔﺮدات اﻟﻔﺎظ اﻟﻘﺮآن‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ :‬دار اﻟﻘﻠﻢ ـ اﻟﺪار اﻟﺸﺎﻣﻴﺔ‪1412 ،‬ق‪.‬‬
‫‪ .19‬رﺑﻌﻲ ﻗﺰوﻳﻨﻲ)اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ(‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ :‬داراﻟﻤﻌﺮﻓﺔ‪1419 ،‬ق‪.‬‬
‫‪ .20‬روﺳﺘﺎ‪ ،‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬وﻧﻮس‪ ،‬داور و اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﻤﺖ‪.1389 ،‬‬
‫‪ .21‬زاﻫﺪي وﻓﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﻫﺎدي و ﻧﺎﺳﺨﻴﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻲاﻛﺒﺮ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎزار‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه‬
‫اﻣﺎم ﺻﺎدق‪.1391 ،7‬‬
‫‪ .22‬ﺳﺎﻟﻮاﺗﻮره‪ ،‬دوﻣﻴﻨﻴﻚ‪ ،‬ﺗﺌﻮري و ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎد ﺧﺮد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﺣﺴﻦ ﺳـﺒﺤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬ﻧﺸـﺮ ﻧـﻲ‪،‬‬
‫چ‪.1372 ،6‬‬
‫‪ .23‬ﺷﺮﻳﻒﻗﺮﺷﻰ‪ ،‬ﺑـﺎﻗﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻮﻋﺔ اﻹﻣﺎم أﻣﻴﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ أﺑﻰ ﻃﺎﻟـﺐ‪ ،7‬ﺑـﻲﺟـﺎ‪ :‬ﻣـﺆﺳﺴـﺔ‬
‫اﻟﻜﻮﺛﺮ‪1423 ،‬ق‪.‬‬
‫‪ .24‬ﺷﻮﺷﺘﺮي‪ ،‬ﻗﺎﺿﻰﻧﻮراﷲ‪ ،‬إﺣﻘﺎق اﻟﺤﻖ و إزﻫﺎق اﻟﺒﺎﻃﻞ‪ ،‬ج‪ 8‬و‪ ،18‬ﻗـﻢ‪ :‬ﻣﻜﺘﺒـﺔ آﻳـﺔاﷲ اﻟﻤﺮﻋﺸـﻰ‬
‫اﻟﻨﺠﻔﻰ‪1409 ،‬ق‪.‬‬
‫‪ .25‬ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻰ‪ ،‬ﺳﻴﺪﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬اﻟﻤﻴﺰان ﻓﻰ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻘﺮآن‪ ،‬ج‪ ،10‬ﻗﻢ‪ :‬دﻓﺘﺮ اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﻼﻣﻰ ﺟﺎﻣﻌﺔ‬
‫ﻣﺪرﺳﻴﻦ ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻴﻪ ﻗﻢ‪ ،‬چ‪1417 ،5‬ق‪.‬‬
‫‪ .26‬ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬اﺑﻮﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪﺑﻦاﻟﺤﺴﻦﺑﻦﻋﻠﻲ‪ ،‬اﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ :‬داراﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﺮﺑﻲ‪ ،‬چ‪1400 ،2‬ق‪.‬‬
‫‪ ،--------------------------- .27‬ﻣﺼﺒﺎح اﻟﻤﺘﻬﺠ‪‬ﺪ و ﺳﻼح اﻟﻤﺘﻌﺒ‪‬ﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ :‬ﻣﺆﺳﺴـﺔ ﻓﻘـﻪ‬
‫اﻟﺸﻴﻌﻪ‪1411 ،‬ق‪.‬‬
‫ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖوﻳﻜﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎرة اول‪ /‬ﭘﻴﺎﭘﻲ‪79‬‬

‫‪ .28‬ﻣﺼﺒﺎح ﻳﺰدي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﻲ‪ ،‬اﺧﻼق در ﻗﺮآن‪ ،‬ج‪ ،1‬ﻗﻢ‪ :‬ﻣﺆﺳﺴﻪ آﻣﻮزﺷﻲ و ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻣـﺎم ﺧﻤﻴﻨـﻲ;‪،‬‬
‫چ‪.1380 ،8‬‬
‫‪ .29‬ﻣﺼﻄﻔﻮى‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬اﻟﺘﺤﻘﻴﻖ ﻓﻲ ﻛﻠﻤﺎت اﻟﻘﺮآن اﻟﻜـﺮﻳﻢ‪ ،‬ج‪ ،13‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬ﺑﻨﮕـﺎه ﺗﺮﺟﻤـﻪ و ﻧﺸـﺮ‬
‫ﻛﺘﺎب‪.1360 ،‬‬
‫‪ .30‬ﻳﻌﻘﻮﺑﻲ‪ ،‬اﺣﻤﺪﺑﻦأﺑﻰﻳﻌﻘﻮباﺳﺤﺎقﺑﻦﺟﻌﻔﺮﺑﻦوﻫﺐﺑﻦواﺿﺢ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﻌﻘـﻮﺑﻰ‪ ،‬ج‪ ،2‬ﺑﻴـﺮوت‪ :‬دار‬
‫ﺻﺎدر‪ ،‬ﺑﻰﺗﺎ‪.‬‬
‫‪172‬‬
 31. Daft, Richard L, Organization Theory and Design, 10edition ,USA:
copyright by Cengage Learning, 2010.
32. Daft, Richard L & Marcic. Dorothy, Understanding Management,
USA: South-Western Cengage Learning, 2009, 6 edition.
33. Simons, Robert, Levers of Control How Managers Use Innovative
Control Systems to Drive Strategic Renewal, USA, Harvard Business
School,1995.
34. -------------------, Performance Measurement and Control Systems
for Implementing Strategy, USA, Prentice-Hall,2000.
35. Lewis, James.P. Project Planning, Scheduling and Control, New
York: McGraw-Hill, 3edition, 2001.
36. Koontz, Harold and Weihrich, Heinz, Management :A global
perspective, New York: McGraw Hill, 12 Edition, 2006.
37. Hatch, Mary Jo, Organization Theory: Mdern Symbolic and
Postmodern Perspective, New York: Oxford University Press, 1997.
‫ رﺿﺎ اﺑﺮوش و ﻋﻠﻲ ﺟﺎﺑﺮي‬/ 7‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزار در ﺳﻴﺮه ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‬

38. Schermerhorn, John R, Core Concepts of Management, USA: john

Wiley, 2004.

39. Sargut, Gokce and gunter, Rita, learning to live with complexity,
USA: Harvard business review, 2011.
40. Harlez, Yannick de and Rongé, Yves De, Interactive Control Systems:
Review and Discussion of the Empirical Literature, Paper presented at
the Management Accounting Research Conference, Birmingham
Aston Business School, November, 2008.
WWW.Webster-Dictionary.org.
WWW.Pajoohe.com.

173