BABAN MĠRLĠĞĠNĠN ġAĠRĠ: SALĠM

Occo Mahabad
Baban emirliği döneminin Nali ve Mustafa Bey ile birlikte en önemli Ģairlerinden biridir
Salim. Baban emirliği döneminde yaĢayan Kürt edebiyatçıları Mirler tarafından
korunmuĢ ve desteklenmiĢtir. 1550-1850 yılları arasında hüküm süren Baban emirliği
sembolik olarak Osmanlı Devletine bağlıydı ve Ġran’a karĢı çeĢitli seferlere katılmıĢtı. 1

Osmanlı öncesinde, bölgede kurulmuĢ olan ve Osmanlılar döneminde varlığını

sürdüren önemli Kürt emirlikleri Ģunlardır: Hakkâri Emirliği, Cizre Emirliği, Bitlis
Emirliği, Ġmadiye (Behdinan) Emirliği, Soran Emirliği, Baban Emirliği. Bu emirlikler
varlıklarını 19. yüzyılın ortalarına kadar sürdürebilmiĢtir.2

Baban emirliği döneminde yaĢamıĢ, Kürtlerin egemenlik mücedelelerine, halkın

yoksulluğuna Ģahit olmuĢ Kürtler tarafından yeterince tanınmamıĢ, aile kökleri Ġran
Kürdistanı’na dayanan en önemli klasik Kürt Ģairlerinden biride Salim’dir. Ġran
Kürdistanı’nın bilinen ailelerinden Sahıbqıranlara mensup Salime, iyi bir doktor
olması ve maddi durumu yetersiz birçok hastayı ücretsiz tedavi etmesi nedeniyle halk
tarafından Salim yani ‘’sağlam, iyileĢtiren’’ lakabı takılmıĢtır.3

19. yüzyıl klasik Kürt Ģairlerinden olan Salim kimi kaynaklara göre 1800/1866 4 kimi
kaynaklara göre de 1805/1869 5 yılları arasında yaĢamıĢtır. Gerçek adı Ewrehman
Begê Sahıbqıran olan Ģair Güney Kürdistan'ın Süleymaniye Ģehrinde dünyaya gelir.
Doğduğu zamanlarda Süleymaniye Kürt Baban Beyliğinin baĢkentidir. 1806 yılında
cereyan eden Babanlı Abdurrahman PaĢa isyanı onun çocukluk ve gençlik yıllarına
damgasını vurarak ileriki dönemlerde edebi, siyasi ve toplumsal kiĢiliğinin
Ģekillenmesine neden olur. Baban Emirliğinin ateĢli ve inançlı bir savunucu olması
nedeniyle Baban Emirliği döneminde Salim Baban adıyla anılmıĢtır.

Halfin 1806'daki isyan ile ilgili olarak Ģöyle yazıyor.

"....Bu bağımsızlık savaĢı Kürdistan'ın Güneyindeki aĢiretlerin Baban aĢiretinden

Abdurrahman PaĢa'nın yönetiminde Süleymaniye'de birleĢmesi ile baĢladı.
Osmanlıların sürekli hücumları geri püskürtüldü ve Osmanlılara bir hayli kayıp verildi.
Ama araya sokulan fesat, fitne ve reisler arasındaki kiĢisel rekabet bu hareketin
baĢarıya ulaĢmasına engel oldu."6

1
Martin Van Breinessen, Ağa, Şeyh Devlet, s. 261.
2
Cabir Doğan, XVI. Yüzyıl Osmanlı İdari Yapısı Altında Kürt Emirlikleri ve Statüleri, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi,
Sosyal Bilimler Dergisi Mayıs 2011, S. 23, s. 32, 39.
3
Tarixa Edebyata Kurdî, Qanatê Kurdo, s. 277
4
ihsan Fuad, Şêrên Hacî Qadir Koy, Moskova, 1966.
5
Tarixa Edebyata Kurdî, Qanatê Kurdo, s. 277
6
Halfin 19. yüzyılda Kürdistan Üzerine mücadele, s. 28-29
Salim, Ģair Nali ve amcası oğlu olan Kurdî lakaplı Ģair Mustafa Beyle birlikte Güney
Kürdistan'ın Sorani edebiyatının öncüleri arasındadır. Ġran ve Irak Kürdistanı’nda
yaptığı seyahatler onun dilsel, düĢünsel ve edebi geliĢimine büyük katkılarda bulunur.
Kürdistan'ın yoksul, çaresiz ve zavallı hali onu derinden etkiler. Bu etki vatensever
duyguların yoğun olduğu Ģiirler yazmasına neden olur. Salim'in Kürtçe, Farsça ve
Arapça yazılmıĢ Ģiirlerinin içeriği ağırlıklı olarak aĢk, felsefe, tasavvuf, vatanseverlik
ve tarihi konulardan oluĢmaktadır. Salim'in dört dizeden oluĢan aĢk ve sevda üzerine
yazılmıĢ rubaileri, sayıları beĢ veya beĢ beyitten fazla farklı konularda yazılmıĢ
gazelleri incelendiğinde onun engin duygu ve ruh dünyasının zenginliği daha iyi
anlaĢılmaktadır.

O Ģiirlerinde daha çok aruz veznini kullanmıĢtır. Rahat kullanılabilmesi için bol
miktarda uzun heceye ihtiyaç olan bu ölçü, aslında Kürtçe dil yapısına pek uygun
olmasada Arap ve Fars Ģiirinin etkisiyle klasik Kürt edebiyatına geçmiĢtir.7

Bu dönemde Kürt coğrafyası, Osmanlılar ve Safeviler tarafından yönetilmiĢtir.

Devletlerin çizdiği sınır, uzun süre doğal sınır olmamıĢtır. Bu siyasi paylaĢıma
rağmen iki imparatorluk arasında ardı arkası kesilmeyen savaĢlar olmuĢ ve özerk
yaĢayan Kürt aĢiretleri nedeniyle sınırlar kesin olarak çizilememiĢtir. 8

Osmanlı Devleti’ndeki sorunların ancak merkezileĢme politikası ile çözüleceğine

inanan padiĢah II. Mahmut, imparatorluk içindeki emir, derebey ve valileri birer birer
ortadan kaldırmıĢ ve Kürdistan’da devlet otoritesini yeniden tesis etmeye çalıĢmıĢtır.
Osmanlı Devleti Irak Kürdistanı’ndaki Kürt emirliklerine yönelerek; Revanduz’da
Soran Emirliğini, Ġmâdiye’de Behdinan Emirliğini ve Süleymaniye’de Baban Emirliğini
ortadan kaldırarak bölgeyi merkezi hükümete bağlamıĢtır.”9 Kürt emirlerinin boĢalttığı
yerleri ise Halidi Ģeyhleri doldurmuĢtur.

Osmanlı ve Safeviler arasındaki egemenlik mücadeleleri arasında gidip gelen Baban

Mirleri hem idareleri altında yaĢayan Kürtlerin sosyal, siyasal ve kültürel
ĢekilleniĢlerinde hem de o dönemin yaĢayan Kürt edebiyatçıları üzerinde büyük
etkilerde bulunmuĢtur.

SavaĢların, iç iktidar mücadelelerinin, ardı arkası kesilmeyen bölgesel sorunların ve

büyük yoksunlukların içinde yaĢayan Salim, eserlerinde Fars Ģairleri Hafız ġirazi,
Kalim Hamedani ve Kürt Ģair Nali'den etkilenmiĢtir.10

Ağırlıklı olarak aĢk ve yurtseverlik temaları içerikli Ģiirlerini kapsayan divanı, ilk defa
1945 yılında Irak'ın Bağdat Ģehrinde yayınlanır. Yazar Refik Hilmi, 1960 yılında

7
Philipe G. Kreyenbroek, https://iranicaonline.org/articles/kurdish-written-literaturee.
8
Ali Rıza Şeyh Attar, Kürtler, s. 67; Bekir Kütükoğlu, Osmanlı – İran Siyasi Münâsebetleri, İstanbul 1993, s. 224;
Melike Sarıkçıoğlu, Osmanlı- İran Hudut Sorunları, Ankara 2013, 33- 55.
9
Sinan Marufoğlu, Osmanlı Döneminde Kuzey Irak, İstanbul 1998, s. 66.
10
Aladdin Seccadi, Kürt Edebiyat Tarihi, Ma'aref Press, Bağdat, (ilk baskı) 1951.
Bağdat’da yayınladığı Kürt Edebiyatı adlı kitabında Salim’in birçok Ģiirine yer
vermiĢtir.11

Salim, kesin olarak bilinmemekle birlikte 1866 12 yada 1869 13 yılında vefat eder.
Mezarı Ģair olan amcasıoğlu Mustafa Bey’in yanındadır 14. Sorani edebiyatının öncü
isimlerinden Salim'in kabri bugün Süleymaniye'nin Gardi Saywan mezarlığındadır.

Klasik Kürt edebiyatının önemli merkezleri arasında bulunan Cizre, Süleymaniye,

Senendec, Hemedan, KirmanĢah, Bitlis, Meyafarkin, Ġmadiye ve Beyazıd gibi
Ģehirlerde yetiĢen yüzlerce yazar, Kürt kültür ve edebiyat yaĢamının geliĢimine büyük
katkılarda bulunmuĢtur. Salim’de hem kiĢisel, duygusal hemde Baban Emirliği
üzerine yazdığı toplumsal ve siyasal Ģiirleriyle bir döneme adını vuran önemli
edebiyatçılardan biri olarak tarihi hafızamızda unutulmayan bir yere sahip olmuĢtur.

Email: occomahabad@gmail.com

Site: https://occomahabad.wordpress.com/

11
Refiq Hilmî, Edebî kurd. Bexdad, 1960.
12
İhsan Fuad, Şêrên Hacî Qadir Koy, Moskova, 1966.
13
Tarixa Edebyata Kurdî, Qanatê Kurdo, s. 277.
14
Tarixa Edebyata Kurdî, Qanatê Kurdo, s. 277