YTÜ İnşaat Müh. Böl. Çelik Yapılar I Ders Notları Yrd. Doç. Dr.

Devrim ÖZHENDEKCİ
ÇEKME ÇUBUKLARI
Kesit zoru olarak yalnızca eksenel doğrultuda çekmeye maruz kalan elemanlara çekme çubukları denir;
kafes sistemlerin çekme çubukları, gergiler, askılar, vb. bu tür taşıyıcı elemanlara örnek gösterilebilir.
Çekme çubukları tek ya da çok parçalı olarak düzenlenebilirler, yalnız kesitlerin en az bir simetri ekseni
olmasına ve kafes sistemlerde bu eksenin kafes düzleminde bulunmasına özen gösterilir.
Çekme çubuklarında, çubuğun bağlanma ya da eklenme biçimi eğer enkesit alanında azalmaya neden
oluyorsa bu durum hesaplar sırasında mutlaka dikkate alınmalıdır. Kesitteki kaybın düşülmesi yoluyla elde
edilen enkesit alanına faydalı alan ya da net alan denir:
An = A − ΔA
Bir çekme çubuğunun emniyetle aktarabileceği en büyük yük şöyle hesaplanır:
Pmax = An × σ em
Mevcut bir yükleme etkisinde çubuğun kontrolü ise şu şekilde yapılır:
P
σ= ≤ σ em
An

Çekme çubuklarının perçinli veya bulonlu bağlantılarında meydana gelen kayıplar (DIN
1050):
Çekme çubuğunun bağlantısında uygulanan perçin ya da bulon için açılan deliklerin çapları hizasındaki
enkesit en büyük alan kaybının meydana geldiği enkesittir.
t tlev

a
ΔA = d1 × t
d1 An = A − ΔA = b × t − d1 × t

a
Çubukta açılan a-a kesiti
delikler

Öte yandan aşağıdaki gibi şaşırtmalı perçin sıraları ile gerçekleştirilen çekme çubuğu bağlantılarında
muhtemel yırtılma çizgileri de dikkate alınarak faydalı alan hesabı yapılmalıdır.

1 2 3

a
e e
b
e
a

c d d c t

1 2 3

An,1−1 = (a + b + a ) × t − 2 × d1 × t
An, 2−2 = (a + e + e + a) × t − 3 × d1 × t Hesaplanan bu üç alandan en küçüğü
net (faydalı) alan olarak seçilir.
b
An,3−3 = (a + e + + a ) × t − 2 × d1 × t
2
Çekme çubuğunun faydalı alanı elde edilen alanlardan en küçüğüdür.
YTÜ İnşaat Müh. Böl. Çelik Yapılar I Ders Notları Yrd. Doç. Dr. Devrim ÖZHENDEKCİ
Aynı şaşırtmalı perçin yerleşiminin, hadde ürünü bir çekme çubuğuna uygulanması durumu için de
aşağıda bir örnek verilmiştir:

1 2 3

a
e e
b
e
a

c d d c s
1 2 3

An,1−1 = A pr − 2 × d1 × s
An, 2−2 = A pr − (b × s ) + [(e + e) × s ] − 3 × d1 × s Hesaplanan bu üç alandan en küçüğü
net (faydalı) alan olarak seçilir.
b
An,3−3 = Apr − ( × s ) + (e × s ) − 2 × d1 × s
2

Çekme çubuklarının kaynaklı bağlantılarında meydana gelen kayıplar (DIN 1050):

Genellikle kaynaklı birleşimlerde kesit kaybı oluşmamakla birlikte; bazı birleşim tiplerinde kayıp söz
konusu olabilir. Aşağıda kesit kaybı oluşan birleşim tiplerine örnekler verilmiştir.

ΔA1

l /g

l /g
ΔA2
t
tlev

t
tlev
ΔA3
Küt dikiş
r
Köşe dikiş
t
tlev

ΔA1 ≅ 2 × c × t lev
ΔA2 ≅ c × t lev
⎛ 3 t lev 1 2 t lev
2 ⎞
2 ⎜
ΔA3 ≅ 2a + t lev × 2t + r − − r − ⎟
⎜ 4 4 3 4 ⎟
⎝ ⎠
YTÜ İnşaat Müh. Böl. Çelik Yapılar I Ders Notları Yrd. Doç. Dr. Devrim ÖZHENDEKCİ
TS 648’ e göre hesapta, şaşırtmalı perçin veya bulon uygulaması nedeniyle dikkate alınan yırtılma
çizgileri ve bunlara ait faydalı genişliklerin eldesi biraz farklıdır. Bir de TS 648’ e göre ; delikler göz önüne
alınarak elde edilen faydalı genişlik hiçbir zaman toplam genişliğin %85’ini geçemez.

Çekme Çubuklarının Ekleri

Profil boyları standart (~12 m) olduğundan sınırlıdır. Özellikle kafes kirişler büyük açıklıklı olduklarından;
alt başlık çubuklarını eklemeden tek bir profil kullanarak teşkil etmek çoğu zaman mümkün
olmamaktadır. Kimi zaman ekonomik nedenlerle toplam zaiyatı azaltmak amacıyla da ek
yapılabilmektedir. Çekme çubuklarının ekleri üç türlüdür:
1- Lamalı ek ( perçin, bulon, kaynak)
2- Enleme levhalı ek (kaynak)
3- Küt ek (kaynak)

1- Lamalı ek:
● Ek elemanlarının faydalı alanı, çekme çubuğunun faydalı alanından küçük olmamalıdır. (Kaynaklı ekte
kayıp olmadığı için doğrudan kesit alanlarına bakılır.)
Aşağıda gövde ve başlık perçinleri aynı enkesitte uygulanmış bir ek detayı örneği görülmektedir.

a
Profilde Ek elemanlarında
kayıp kayıp

a-a kesiti
a

Başlık ve gövde perçinleri aynı enkesitte olduğu için, tüm kayıplar aynı anda meydana gelir. Dolayısıyla
kıyaslama sırasında yalnızca a-a kesitini dikkate almak yeterlidir:
a-a kesitinde An,ek ≥ An, pr

Çekme çubuğunun taşıyabileceği maksimum kuvvet ya da mevcut kuvvet etkisinde oluşacak gerilmeyi
hesaplarken de yine a-a enkesitindeki faydalı profil alanı kullanılır.

Aşağıda gövde ve başlıkta şaşırtmalı perçin uygulanmış laşeli bir ek detayı örneği görülmektedir.
3 2 1
Profilde Ek elemanlarında Profilde Ek elemanlarında
kayıp kayıp kayıp kayıp

1-1 kesiti 2-2 kesiti

3 2 1

Bu tip bir ekte; 1-1 ve 2-2 enkesitlerinde profilin ve ek elemanlarının faydalı alanları ayrı ayrı
hesaplanarak birbirleriyle kıyaslanmalıdır:
1-1 kesitinde An ,ek 1−1 ≥ An , pr
1−1

2-2 kesitinde An,ek 2−2 ≥ An, pr

2− 2
YTÜ İnşaat Müh. Böl. Çelik Yapılar I Ders Notları Yrd. Doç. Dr. Devrim ÖZHENDEKCİ
Çekme çubuğunun taşıyabileceği maksimum kuvvet veya mevcut bir kuvvet etkisinde oluşan çekme
gerilmesi belirlenirken ise 3-3 yırtılma çizgisi de mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır:
An, pr = min( An, pr 1−1 , An, pr 2−2 , An, pr 3−3 )

Pmax,ç = An, pr × σ em
P
σ= ≤ σ em
An, pr

● Çekme çubuğu kesitini oluşturan kısımların ayrı ayrı eklenmesi gerekmektedir.

Yukarıdaki örnekler incelendiğinde, profil başlıklarının ve gövdesinin ayrı ayrı eklendiği görülebilir.

Doğru Yanlış

● Ek elemanlarının ağırlık merkezi, olanaklar ölçüsünde çekme çubuğunun ağırlık merkezi ile üst üste
düşmelidir. Eğer ek elemanları ile çubuğun ağırlık merkezleri ± 5 mm tolerans ile çakışıyor ise çubuk
kuvveti ek elemanlarına alanları ile orantılı olarak dağıtılır. (Eğer çekme çubuğu enkesiti, yukarıdaki
örneklerde olduğu gibi her iki asal eksenine göre simetrikse, ek elemanları da simetrik seçildiğinden
ağırlık merkezleri üst üste düşer.)

Gövde eki

y g , pr y g ,ek Referans
eksen

Başlık eki

y g , pr − y g ,ek ≤ ± 5 mm ise,
Ag ,ek
Gövde ekinin payına düşen kuvvet: Pg ,ek = ×P
Aek
Ab,ek
Başlık ekinin payına düşen kuvvet: Pb,ek = × P olur.
Aek
Bu denklemlerdeki; Ag ,ek gövde ekinin kayıpsız enkesit alanı, Ab,ek başlık ekinin kayıpsız enkesit alanıdır.
Aek ise ek elemanlarının toplam en kesit alanına eşittir.
Perçinli ve bulonlu eklerde ek elemanlarında meydana gelen kayıplar kuvvetin elemanlara dağıtılması
aşamasında dikkate alınmadığından, ek elemanlarının hisselerine düşen kuvvetler belirlendikten sonra
aşağıdaki kontroller ayrıca yapılmalıdır (Kaynaklı ekte kayıp olmadığından böyle bir kontrole gerek
yoktur):
Pg ,ek Pb,ek
σ g ,ek = ≤ σ em σ b,ek = ≤ σ em
Ang ,ek Anb,ek

Bu denklemlerde Ang ,ek ve Anb ,ek sırasıyla gövde ve başlık ek elemanlarının faydalı alanlarıdır.
YTÜ İnşaat Müh. Böl. Çelik Yapılar I Ders Notları Yrd. Doç. Dr. Devrim ÖZHENDEKCİ
● Ek elemanlarının ağırlık merkezi ile çubuk ağırlık merkezi çakışmıyor ise kuvvet ek elemanlarına
moment dengesi ile dağıtılır.

Pg,ek Pg,ek
P P
Pb,ek Pb,ek

● Her bir ek elemanının hissesine düşen kuvvet bulunduktan sonra, o elemanda kullanılacak birleşim
araçları en az bu kuvveti aktarabilecek nitelikte teşkil edilmelidir.
Perçinli veya bulonlu eklerde gerekli perçin ya da bulon sayısı, gövde ve başlık için ayrı ayrı hesaplanır:
n g × P1g ,em ≥ Pg ,ek
nb × P1b,em ≥ Pb,ek
Bu denklemlerde n g ve nb sırasıyla gövde ek elemanında ve başlık ek elemanındaki perçin (veya bulon)
sayısıdır. Gövde ve başlık perçinleri farklı kalınlıkta ve sayıda elemanları bağladıklarına göre bir perçinin
emniyetle taşıyabileceği kuvvet gövdede ( P1g ,em ) ve başlıkta ( P1b,em ) ayrı ayrı hesaplanmalıdır.

Kaynaklı ek uygulamalarında ise başlık ek elemanlarını ve gövde ek elemanlarını bağlamak için gerekli
kaynak alanları ayrı ayrı hesaplanır:
Ak , g × τ k ,em ≥ Pg ,ek
Ak ,b ×τ k ,em ≥ Pb,ek
Bu denklemlerdeki Ak , g ve Ak ,b sırasıyla gövde ve başlık ek elemanlarındaki kaynak alanlarıdır. τ k ,em ise
kaynakta emniyet gerilmesidir.

● Lamalı ek uygulamalarında dikkat edilmesi gereken konstrüktif kurallar mevcuttur. Bu kurallara bazı
örnekler aşağıda gösterilmiştir:

tlev

ag ag ≥3ag ag ag
t
ag ag
r
≥ 3ag ab Ayrıca yandaki ve aşağıdaki tür için
ab ab Kaynaklı ek durumunda:

≥ 3ab ≥ 3ab tlev ≥ 2 2 × a g

şartı sağlanmalıdır.
PERÇİNLİ EK KAYNAKLI EK

ab ab
ab ab
ag ag
≥ 3ag
ag ag
ab ab
ab ab

≥ 3ab ≥ 3ab
YTÜ İnşaat Müh. Böl. Çelik Yapılar I Ders Notları Yrd. Doç. Dr. Devrim ÖZHENDEKCİ

ag ag
≥3ag

≥c
ag ag
≥c+1,5ag ab
ab ab

PERÇİNLİ EK ≥ 3ab
≥ 3ab
KAYNAKLI EK

Perçinli (veya bulonlu) eklerde, profil gövdelerine birleşen ek lamalarının yüksekliği en fazla profil
gövdelerinin düz kısmı kadar olabilir. Genellikle perçinli eklerde levha kenarları ile profil kenarları yaklaşık
aynı hizada bitirilir. Levha genişlikleri veya yüksekliklerinin sonu 0 veya 5 ile biten mm cinsinden tam
sayılar olarak seçilmesi uygun olur.

2- Enleme Levhalı Ek
Ucuca eklenecek çekme çubuklarının aralarına konan enleme levhaya köşe kaynak dikişleriyle
bağlanmaları sonucunda oluşturulan ek çeşididir.
Profili enleme levhasına bağlayan toplam köşe dikiş alanı mevcut kuvvete bölünmek suretiyle kaynak
dikişlerinin kontrolü yapılır. Enine levha kalınlığı en az profil başlık kalınlığı kadar alınır. Köşe kaynak dikiş
kalınlıkları maksimum seçilmelidir.
P
σk = ≤ σ k ,em
Ak

≥3ag
ag

ab
≥ 3ab

≥ 3ab

2- Küt Ek ( Üniversal Ek)

Çekme çubuklarının doğrudan doğruya ucuca küt kaynakla bağlanması ile elde edilir. TS 3357’ ye göre
böyle bir ek yapmaktan mümkün olduğunca kaçınmak gereklidir. Gövdede küt dikiş yapmadan önce
profillerin boyun bölgeleri mutlaka oyulmalıdır. Ayrıca şartname uyarınca bu tip eklerde küt dikişlerin
σ k ,em 11
emniyet gerilmesi %50 azaltılır; = = 5,5 kN / cm 2 . Bu durumda küt dikiş alanı yaklaşık çekme
2 2
çubuğunun net enkesit alanına eşit kabul edilirse, ekin taşıyabileceği maksimum kuvvet çubuğun
taşıyabileceği en büyük kuvvetin ancak %39’u olabilir. Bu tarz ekte kaynak dikişlerinin hesabı şöyle
yapılabilir:

Ak ≅ An, pr
P σ k ,em
σ= ≤ = 5,5 kN / cm 2
Ak 2
YTÜ İnşaat Müh. Böl. Çelik Yapılar I Ders Notları Yrd. Doç. Dr. Devrim ÖZHENDEKCİ
Faydalanılan Kaynaklardan Bazıları:
1. Prof. Dr. Tevfik Seno ARDA, “Çelik Yapılar I Ders Notları”, İTÜ, İnşaat Mühendisliği Bölümü.
2. Prof.Dr. Hilmi DEREN, Prof.Dr. Erdoğan UZGİDER, Doç.Dr. Filiz PİROĞLU, YRD.Doç.Dr. Özden
ÇAĞLAYAN, “Çelik Yapılar”, Çağlayan Kitabevi, İstanbul, 2008.
3. Prof.A. Zafer ÖZTÜRK, “Çelik Yapılar- Kısa Bilgi ve Çözülmüş Problemler”, Birsen Yayınevi 5.Baskı.
4. Prof. Dr. Necati ERŞEN, “Çelik Yapılar ve Çözümlenmiş Problemler”, Birsen Yayınevi.
5. Prof. Dr. Yalman ODABAŞI, “Ahşap ve Çelik Yapı Elemanları”, BETA, Basım Yayım Dağıtım, 1992.
6. TS 3357/ Nisan 1979
7. TS 648/Aralık 1980

NOT: Eksantrik Çekme Varsa ;