BG2.

SỰ VẬN CHUYỂN VẬT CHẤT TRONG CƠ THỂ SỐNG (2 tiết)

I. Tóm tắt
Mọi cơ thể sống đều gồm những đơn vị cơ bản là tế bào bởi vì nó tự chuyển hóa, tự điều
hòa, tự thích nghi, tự sinh sản … từ đó xây dựng nên các mô, cơ quan và cơ thể sống.
Ở phần nhiệt động học chúng ta đã biết cơ thể sống về phương diện vật lý là một hệ nhiệt
động mở, luôn luôn trao đổi năng lượng và vật chất với môi trường xung quanh. Nhiệm vụ của
quá trình vận chuyển vật chất là mang các chất cần thiết đến tế bào, mô, các cơ quan và đào
thải các chất có hại cho cơ thể. Quá trình vận chuyển vật chất trong cơ thể sống là một quá
trình phức tạp, xảy ra theo nhiều cơ chế khác nhau và phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Tuy nhiên
chúng ta có thể dùng những quy luật vật lý để giải thích những quá trình này.
Trong chương này sẽ đề cập đến các hiện tượng vận chuyển vật chất cơ bản trong cơ thể
sống và vai trò, ý nghĩa của chúng; giải thích sự vận chuyển vật chất qua màng tế bào; sự vận
chuyển máu trong hệ tuần hoàn.
II. Các bước cần chuẩn bị
1. Xem lại các thuật ngữ đã học và tìm hiểu những thuật ngữ mới.
2. Sau đó đọc các câu hỏi chuẩn bị; ghi lại những câu hỏi bạn có thể trả lời dựa trên các
hiểu biết trước đây của bạn.
3. Sau đó làm việc thông qua tài liệu và video đã cho dưới đây và sử dụng thông tin để trả
lời các câu hỏi chuẩn bị.
4. Sau đó trả lời các câu hỏi chuẩn bị.
5. Làm việc thông qua bài tập chuẩn bị cho buổi học trong lớp ở cuối tài liệu này.

III. Tài liệu cần tham khảo

1. Bài giảng Lý sinh, BM Vật lý – lý sinh, Trường ĐH Y Dược Huế: Chương 2: Sự vận
chuyển vật chất trong cơ thể sống
2. Videos:
Video 1: hiện tượng khuếch tán.
Video 2: vận chuyển thụ động.
Video 3: hoạt động bơm Na-K.
Video 4: thực bào và ẩm bào.

IV. Các thuật ngữ cần nắm

- Từ các bài học trước:
Hệ nhiệt động
Hệ mở
Nhiệt độ
Áp suất
- Trong bài học này
Phân tử
Dung dịch
Khuếch tán
Thẩm thấu; áp suất thẩm thấu
Lọc – siêu lọc
Màng bán thấm
 Đẳng trương
Ưu trương
Nhược trương
Vận chuyển thụ động
Vận chuyển tích cực
Bơm Na-K
Thực bào, ẩm bào
Chất lưu
Độ nhớt
Lưu lượng
Hệ tuần hoàn

V. Các câu hỏi tự lượng giá

1. Các hiện tượng vận chuyển vật chất cơ bản trong cơ thể sống là gì? Phân biệt các hiện
tượng đó?
2. Vì sao bệnh nhân bị mất máu nhiều thì không nên cho uống nhiều nước?
3. Sự vận chuyển nước qua thành mao mạch xảy ra theo cơ chế nào?
4. Dựa vào sự khác nhau tương đối về động lực và cơ chế người ta chia vận chuyển vật
chất qua màng tế bào làm mấy loại chính? Nguồn năng lượng sử dụng trong các loại
này được lấy từ đâu?
5. Làm thế nào mà các ion Na+ và K+ có thể vận chuyển qua màng tế bào?
6. So sánh thực bào và ẩm bào?
7. Tại những chỗ có tiết diện bé, chất lưu chảy với vận tốc như thế nào và áp suất tại đó ra
sao?
8. Độ nhớt ảnh hưởng đến sự chuyển động của chất lỏng thực như thế nào?
9. Yếu tố nào giúp máu chảy theo một chiều nhất định?
10. Tác dụng đàn hồi của thành mạch máu đóng vai trò gì?
11. Áp suất và tốc độ chảy của máu trong các đoạn mạch thay đổi như thế nào?