Câu 10. Trình bày khái niệm con người
Trình bày quan điểm của triết
và bản chất con người theo quan điểm
của triết học Mác - Lênin.
Bài làm:
● Khái niệm con người
1. Của các nhà triết học trước Mác:
Xem xét con người một cách trừu
tượng, có xu hướng tuyệt đối hóa mặt
tinh thần, chưa thấy được mặt xã hội
trong bản chất của con người.
2. Theo C.Mác
– Con người là một thực thể tự nhiên
mang đặc tính xã hội ở trình độ phát
triển cao nhất của giới tự nhiên và của
lịch sử xã hội,là chủ thể của lịch sử,
sáng tạo nên tất cả các thành tựu của
văn minh và văn hóa, có sự thống nhất
biện chứng giữa hai phương diện tự
nhiên và xã hội.
– Con người vừa là chủ thể vừa là sản
phẩm của lịch sử, của sự tiến hóa lâu
dài của thế giới hữu sinh. Trong quá
trình lịch sử, con người tác động vào tự
nhiên, cải biến tự nhiên thúc đẩy sự
phát triển của lịch sử xã hội. Con người
là sản phẩm của lịch sử, đồng thời là
chủ thể sáng tạo ra lịch sử của chính
bản thân con người.
– Bản tính tự nhiên
+ Thứ nhất: con người là kết quả của
quá trình tiến hóa lâu dài của thế giới
tự nhiên. Con người giống như mọi
động vật khác, phải tìm kiếm thức ăn,
nước uống, phải “đấu tranh sinh tồn”
để ăn uống, sinh con đẻ cái, tồn tại và
phát triển. Con người phải phục tùng
các quy luật của tự nhiên, các quy luật
sinh học như di truyền, tiến hóa sinh
học.
+ Thứ hai: Con người là bộ phận của
thế giới tự nhiên, đồng thời tự nhiên
cũng là thân thể vô cơ của con người.
Con người phải dựa vào giới tự nhiên,
gắn với tự nhiên, hòa nhập với tự nhiên
mới có thể tồn tại và phát triển.
– Bản tính xã hội
+ Một là: Xét từ nguồn gốc hình
thành, loài người không chỉ có nguồn
gốc tiến hóa, mà còn có nguồn gốc xã
hội, mà trước hết và cơ bản nhất là
nhân tố lao động. Nhờ có lao động mà
con người vượt qua các loài vật khác
để tiến hóa và phát triển. Lao động đã
góp phần cải tạo bản năng sinh học
của con người, làm cho con người trở
thành con người đúng nghĩa của nó.
Lao động là điều kiện kiên quyết, cần
thiết và chủ yếu quyết định sự hình
Câu 6.
học Mác - Lênin về vai trò của thực tiễn
đối với nhận thức, từ đó rút ra ý nghĩa
phương pháp luận của quan điểm này.
Bài làm:
● Khái niệm thực tiễn và các đặc
trưng của thực tiễn
– Khái niệm:Thực tiễn là toàn bộ
những hoạt động vật chất – cảm tính,
mang tính lịch sử - xã hội của con
người nhằm cải biến tự nhiên và xã hội.
– Các đặc trưng của thực tiễn:
+ Thứ nhất, thực tiễn không phải toàn
bộ hoạt động của con người mà chỉ là
những hoạt động vật chất – cảm tính.
+ Thứ hai, hoạt động thực tiễn là những
hoạt động mang tính lịch sử - xã hội
của con người.
+ Thứ ba, thực tiễn là hoạt động có tính
mục đích nhằm cải tạo tự nhiên và xã
hội phục vụ con người.
● Khái niệm nhận thức, các nguyên
tắc lý của lý luận nhận thức DVBC và
bản chất của nhận thức
– Khái niệm: Nhận thức là quá
trình phản ánh hiện thực khách quan
vào bộ óc người, là quá trình tạo thành
tri thức về thế giới khách quan trong bộ
óc con người.
– Các nguyên tắc của lý luận nhận
thức DVBC:
+ Một là, thừa nhận thế giới vật chất
tồn tại khách quan bên ngoài và độc lập
với ý thức con người.
+ Hai là, công nhận cảm giác, tri
giác, ý thức nói chung là hình ảnh chủ
quan của thế giới khách quan.
+ Ba là, lấy thực tiễn làm tiêu
chuẩn để kiểm tra hình ảnh đúng, hình
ảnh sai của cảm giác, ý thức nói chung.
– Bản chất của nhận thức:
+ Nhận thức là một quá trình biện
chứng có vận động và phát triển.
+ Nhận thức là quá trình tác động
biện chứng giữa chủ thể nhận thức và
khách thể nhận thức trên cơ sở hoạt
động thực tiễn của con người.
+ Nhận thức là quá trình phản ánh
hiện thực khách quan một cách tích
cực, chủ động sáng tạo bởi con người
trên cơ sở thực tiễn mang tính lịch sử
cụ thể.
● Vai trò của nhận thức đối với thực
tiễn
Thực tiễn có vai trò rất quan trọng
đối với hoạt động nhận thức của con
người
– Thực tiễn là cơ sở nhận thức
+ Thực tiễn là điểm xuất phát trực tiếp
của nhận thức, nó đề ra nhu cầu, nhiệm
 thành và phát triển của con người cả
về phương diện tự nhiên lẫn xã hội.
+ Hai là: xét từ góc độ tồn tại và phát
triển, sự tồn tại của con người luôn chịu
chi phối bởi các nhân tố xã hội và các
quy luật xã hội. Tính xã hội của con
người chỉ có trong “xã hội loài người”,
con người không thể tách khỏi xã hội
và đó là điểm cơ bản làm cho con người
khác con vật.
→ Hai phương diện tự nhiên và xã hội
mang tính thống nhất, quy định, tác
động lẫn nhau, làm biến đổi lẫn nhau,
nhờ đó tạo nên khả năng hoạt động,
sáng tạo của con người trong quá trình
làm ra lịch sử.
● Bản chất của con người
– C.Mác khằng định: “Bản chất con
người không phải là một cái trừu tượng
cố hữu của cá nhân riêng biệt. Trong
tính hiện thực của nó, bản chất con
người là tổng hòa các quan hệ xã hội”
– Phân tích:
+ Thứ nhất: Luận đề trên đã chỉ rõ
không có con người trừu tượng thoát ly
mọi điều kiện hoàn cảnh. Con người
luôn cụ thể, xác định, sống trong một
điều kiện cụ thể xác định, một thời đại
nhất định.
+ Thứ hai: Trong điều kiện lịch sử đó,
bằng hoạt động thực tiễn của mình, con
người tạo ra các giá trị vật chất và tinh
thần để tồn tại và phát triển cả về thể
lực và tư duy trí tuệ, đồng thời con
người tạo ra các mối quan hệ xã hội
góp phần hình thành lên bản chất của
con người, Các quan hệ xã hội thay đổi
thì ít hoặc nhiều, sớm hoặc muộn, bản
chất con người cũng sẽ thay đổi theo.
Chỉ có trong toàn bộ các mối quan hệ
xã hội (gia đình, giai cấp, dân tộc, kinh
tế, chính trị,…) con người mới bộc lộ
toàn bộ bản chất xã hội của mình, và
cũng trong những quan hệ xã hội đó,
con người mới được phát triển. Như
vậy con người đã tạo ra lịch sử của
chính mình, thúc đẩy sự phát triển của
lịch sử.
+ Thứ ba: Luận điểm trên nhằm phân
biệt sự khác nhau giữa con người và thế
giới động vật là ở bản chất xã hội, đồng
thời khắc phục những hạn chế của các
nhà triết học trước Mác.
● Ý nghĩa phương pháp luận
– Một là, để lý giải một cách khoa học
những vấn đề về con người thì không
chỉ từ bản tính tự nhiên mà còn phải từ
bản tính xã hội từ những quan hệ kinh
tế - xã hội.
vụ, cách thức, và khuynh hướng vận
động, phát triển của nhận thức.
+ Thông qua hoạt động thực tiễn, con
người sử dụng công cụ lao động tác
động, chinh phục và cải biến tự nhiên
và xã hội, những thuộc tính, đặc điểm,
mối liên hệ,… giữa các sự vật hiện
tượng dần được bộc lộ.
→ Từ những tài liệu cảm tính ban đầu,
thông qua quá trình nhận thức (so sánh,
phân tích, tổng hợp, khái quát hóa, trừu
tượng hóa,…) con người từng bước
nắm bắt được bản chất, quy luật vận
động, phát triển của thế giới để hình
thành nên hệ thống tri thức và lí luận
khoa học.
– Thực tiễn là động lực của nhận thức
+ Thực tiễn đặt ra nhiệm vụ cho nhận
thức giải quyết, thông qua việc giải
quyết những nhiệm vụ cho nhận thức
giải quyết, thông qua việc giải những
nhiệm vụ do thực tiễn đặt ra mà nhận
thức không ngừng phát triển.
+ Thực tiễn còn giúp con người hoàn
thiện các giác quan, khí quan, cơ quan
nhận biết, cung cấp cho con người
những phương tiện, công cụ thực
nghiệm để hỗ trợ cho quá trình nhận
thức của con người.
– Thực tiễn là mục đích nhận thức
+ Xét đến cùng thì mục đích mà mọi
quá trình nhận thức hướng tới chính là
thực tiễn.
+ Nhận thức chính là để góp phần làm
cho hoạt động thực tiễn của con người
ngày càng hiệu quả hơn, cuộc sống của
con người ngày càng tốt đẹp hơn.
– Thực tiễn là tiêu chuẩn để kiểm tra
và xác minh tính đúng đắn của chân lí
Mọi sự biến đổi của nhận thức suy
cho cùng không thể vượt ra ngoài sự
kiểm tra của thực tiễn, chịu sự kiểm
nghiệm trực tiếp của thực tiễn. Qua
thực tiễn để bổ sung, điều chỉnh, sửa
chửa, phát triển và hoàn thiện kết quả
của nhận thức.
● Ý nghĩa phương pháp luận
– Từ vai trò của thực tiễn đối với nhận
thức, chúng ta rút ra được nguyên tắc
thực tiễn trong nhận thức và hoạt động.
Nguyên tắc này yêu cầu xem xét sự vật
luôn phải gắn với nhu cầu thực tiễn
tuyệt đối hóa thực tiễn. Coi trọng tổng
kết thực tiễn, để bổ sung, hoàn thiện,
phát triển nhận thức, lí luận cũng như
chủ trương, đường lối, chính sách. Do
vậy, nguyên tắc này có ý nghĩa to lớn
trong việc chống bệnh giáo điều, chủ
quan, duy ý chí. Nếu không quán triệt
tốt nguyên tắc thực tiễn thì dễ mắc phải
– Hai là, động lực cơ bản của sự tiến
bộ và phát triển của xã hội chính là
năng lực sáng tạo lịch sử của con
người.
– Ba là, sự nghiệp giải phóng con
người nhằm phát huy năng lực sáng tạo
lịch sử phải hướng vào sự nghiệp giải
phóng những quan hệ kinh tế - xã hội.
bệnh giáo điều. Bệnh giáo điều là
khuynh hướng tư tưởng và hành động
cường điệu lý luận coi nhẹ thực tiễn,
tách lý luận ra khỏi thực tiễn, thiếu
quan điểm lịch sử - cụ thể. Ở nước ta
có hai loại giáo điều, giáo điều lý luận
và giáo điều kinh nghiệm.
+ Giáo điều lý luận biểu hiện ở việc học
tập lý luận tách rời với thực tiễn, xa rời
cuộc sống, rơi vào bệnh sách vở,…
+ Giáo điều kinh nghiệm biểu hiện ở
việc áp dụng rập khuôn, máy móc kinh
nghiệm của ngành khác vào ngành
mình, của địa phương khác vào địa
phương mình, của nước khác vào nước
mình,… không tính đến những điều
kiện thực tiễn lịch sử - cụ thể.
→ Để khắc phục và ngăn ngừa có hiệu
quả hai loại giáo điều này, chúng ta
phải từng bước quán triệt tốt nguyên
tắc thực tiễn, tăng cường tổng kết thực
tiễn.