Câu 1. Làm rõ vai trò của triết học Câu 2.
Câu 2. Phân tích nội dung định nghĩa
Mác - Lênin trong đời sống xã hội và
trong sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam
hiện nay.
Bài làm:
I. Sự ra đời của triết học Mác – Lê
nin
Triết học Mác – Lê nin ra đời dựa
trên những điều kiện lịch sử cụ thể nhất
định
● Điều kiện kinh tế - xã hội:
– Sự củng cố và phát triển của phương
thức sản xuất tư bản chủ nghĩa trong
điều kiện cách mạng công nghiệp.
+ Chủ nghĩa Mác ra đời vào những
năm 40 của thế kỷ XIX. Đây là thời kỳ
phương thức sản xuất TBCN ở các
nước Tây Âu đã phát triển mạnh mẽ
nhờ cuộc cách mạng công nghiệp ở
nước Anh. Cuộc CMCN ở nước Anh:
►Diễn ra cuối thế kỷ XVII đầu thế kỷ
XIX, lúc đầu ở Anh sau đó lan rộng đến
các nước Tây Âu.
►Cuộc CMCN Anh đã làm thay đổi
bộ mặt của các nước tư bản, tạo ra sự
phát triển mạnh mẽ của lực lượng sản
xuất ở các nước này.
– Sự xuất hiện của giai cấp vô sản trên
vũ đài lịch sử với tư cách là một lực
lượng chính trị - xã hội độc lập.
+ Mâu thuẫn ngày càng gay gắt giữa
LLSX mang tính xã hội hóa với QHSX
mang tính tư nhân TBCN biểu hiện về
mặt xã hội thành mâu thuẫn giữa giai
cấp vô sản và giai cấp tư sản.
+ Có các phong trào đấu tranh tiêu biểu
như:
► Cuộc đấu tranh của công nhân dệt
thành phố Lyong (Pháp) từ 1831 –
1834
► Cuộc đấu tranh của công nhân dệt
Siledi năm 1844
► Phong trào hiến chương ở Anh 1836
– 1847
– Các cuộc đấu tranh của giai cấp vô
sản đặt ra nhu cầu khách quan đó là
phải có lí luận cách mạng soi đường.
● Tiền đề về mặt lý luận:
– Triết học Mác ra đời dựa trên việc kế
thừa toàn bộ giá trị tư tưởng của nhân
loại.
+ Triết học cổ điển Đức:
► L.phoiơbắc và Hêghen có sự ảnh
hưởng sâu sắc đến sự ra đời của triết
học Mác.
► Đặc biệt là phép biện chứng duy tâm
của Hêghen và chủ nghĩa duy vật vô
thần của Phoiơbắc được xem là tiền đề
lí luận trực tiếp cho sự ra đời của triết
học Mác.
Câu 3. Trình bày nội dung nguyên lý
vật chất của V.I. Lênin, từ đó rút ra ý
nghĩa phương pháp luận của định
nghĩa này.
Bài làm:
Vật chất là một phạm trù nền tảng
của chủ nghĩa duy vật triết học. Trong
lịch sử nhân loại, xung quanh vấn đề
này luôn diễn ra cuộc đấu tranh không
khoan nhượng giữa chủ nghĩa duy vật
và chủ nghĩa duy tâm.
● Quan điểm trước Mác về vật chất:
– Chủ nghĩa duy tâm:
+ Thừa nhận sự tồn tại của sự vật, hiện
tượng trong thế giới.
+ Phủ nhận đặc trưng “tự thân tồn tại”
của sự vật, hiện tượng.
+ CNDT khách quan thừa nhận sự tồn
tại hiện thực của giới tự nhiên, nhưng
lại cho rằng nguồn gốc của nó là do “sự
tha hóa” của “tinh thần thế giới”.
+ CNDT chủ quan cho rằng đặc trưng
cơ bản nhất của mọi SV,HT là sự tồn
tại lệ thuộc vào chủ quan, tức là một
hình thức tồn tại khác của ý thức.
– Chủ nghĩa duy vật:
+ Thừa nhận sự tồn tại khách quan của
thế giới vật chất, lấy bản thân thế giới
tự nhiên giải thích cho thế giới tự
nhiên.
+ Vật chất là một hay một số chất tự có,
đầu tiên, sản sinh ra toàn bộ thế giới
như: nước, lửa, nguyên tử,..
+ CNDV thời Cổ đại:
►Trung Quốc: vật chất là ngũ hành.
►Ấn Độ: vật chất là đất, nước, lửa,
gió.
► Hy Lạp: vật chất là nước (Thales),
lửa (Heraolitus), không khí
(Anaximenes), nguyên tử (Đemocrit –
người sáng lập ra thuyết nguyên tử)
+ CNDV thế kỷ XV – XVIII:
► Quan điểm của các nhà triết học cận
đại Tây Âu (Galile, Bêcơn, Điroxo …)
cơ bản không có gì khác tuy hình thức
diễn đạt có thể khác đi ít nhiều. Họ tiếp
tục tìm hiểu cấu trúc vật chất của giới
tự nhiên trong biểu hiện cảm tính của
nó.
► Riêng nhà vật lý học Niu tơn đã cho
rằng vật chất chính là khối lượng
nhưng quan điểm của ông lại cho rằng
vật chất, không gian và thời gian luôn
tách rời nhau.
→ Chủ nghĩa duy vật trước Mác đã
đúng khi xuất phát từ TGVC để giải
thích về TGVC là tiền đề cho
CNDVBC sau này kế thừa và phát
triển. Tuy nhiên, CNDV trước Mác có
hạn chế là đồng nhất vật chất với vật
Câu 4. Trình bày nội dung cặp phạm
về sự phát triển, từ đó rút ra và ý nghĩa
phương pháp luận của nguyên lý này.
Bài làm:
● Định nghĩa
– Quan điểm siêu hình: phát triển chỉ là
sự tăng giảm thuần túy về số lượng
không có sự thay đổi về chất của
SVHT, là một quá trình tiến lên liên
tục, không có khó khăn phức tạp.
– Quan điểm biện chứng: phát triển là
quá trình vận động của sự vật hiện
tượng theo khuynh hướng đi lên, từ
thấp đến cao, từ kém hoàn thiện đến
hoàn thiện hơn, là sự biến đổi về chất
có sự kế thừa.
► Như vậy quan điểm biện chứng đối
lập với quan điểm siêu hình về sự phát
triển ở chỗ: nó coi sự phát triển là sự
vận động đi lên, là quá trình tiến lên
thông qua bước nhảy, SVHT cũ mất đi,
SVHT mới ra đời thay thế, nó chỉ ra
nguồn gốc bên trong của sự vận động,
phát triển là đấu tranh giữa các mặt đối
lập bên trong SVHT.
● Nội dung
– Theo quan điểm của phép BCDV sự
phát triển không diễn ra giống như một
đường thẳng đi lên liên tục mà nó là
một quá trình quanh co phức tạp, bao
hàm cả những bước thụt lùi đi xuống
tạm thời do sự vận động chệch hướng
của sự vật gây ra.
– Trong quá trình phát trình phát triển
ở bất kỳ thời điểm nào cũng luôn bao
hàm hai mặt đi xuống và đi lên, trong
đó mặt đi xuống là tiền đề tất yếu cho
sự phát triển đi lên.
● Tính chất của sự phát triển:
+ Tính khách quan: thể hiện ở chỗ
nguồn gốc của nó nằm trong chính bản
thân sự vật, hiện tượng, không do tác
động từ bên ngoài, không phụ thuộc
vào ý muốn chủ quan của con người.
+ Tính phổ biến: sự phát triển có
mặt ở khắp mọi nơi trong các lĩnh vực
tự nhiên, xã hội và tư duy.
+ Tính kế thừa: sự vật, hiện tượng
mới ra đời không phủ định tuyệt đối,
đoạn tuyệt một cách siêu hình đối với
sự vật hiện tượng cũ.
+ Tính đa dạng, phong phú: mỗi sự
vật, hiện tượng có quá trình phát triển
không giống nhau
● Ý nghĩa phương pháp luận
– Nghiên cứu Nguyên lý về sự phát
triển giúp cho chúng ta nắm bắt được
khuynh hướng phát triển của SVHT.
nguyên nhân và kết quả, từ đó rút ra và
ý nghĩa phương pháp luận của cặp
phạm trù này.
Bài làm:
● Định nghĩa
– Nguyên nhân là PTTH dùng để chỉ sự
tác động lẫn nhau giữa các mặt trong
sự vật hoặc giữa các sự vật với nhau
gây ra 1 biến đổi nhất định nào đó.
– Kết quả là PTTH dùng để chỉ những
biến đổi xuất hiện do tác dộng lẫn nhau
giữa các mặt trong một sự vật hoặc
giữa các sự vật với nhau gây ra.
● Mối quan hệ biện chứng giữa
nguyên nhân và kết quả
► Thứ nhất: Nguyên nhân sản sinh ra
kết quả:
+ Nguyên nhân bao giờ cũng có trước
kết quả.
+ Một nguyên nhân có thể sinh ra nhiều
kết quả.
Ví dụ: Thiên tai gây ra các hậu quả như
gây thiệt hại về môi trường, ảnh hưởng
đến đời sống, sinh hoạt và sản xuất của
con người,…
+ Một kết quả có thể được sinh ra bởi
nhiều nguyên nhân khác nhau do tác
động riêng lẻ hoặc đồng thời.
Ví dụ: Đạt học bổng do nhiều yếu tố
như cần cù siêng năng, nổ lực phấn đấu
trong học tập, yếu tố may mắn, khả
năng thiên phú,….
+ Mối quan hệ nhân quả không chỉ đơn
thuần là sự là sự đi kế tiếp nhau về thời
gian (cái này có trước cái kia mà còn là
mối liên hệ sản sinh: cái này tất yếu
sinh ra cái kia)
+ Nguyên nhân có nhiều loại: nguyên
nhân bên trong và nguyên nhân bên
ngoài… Mỗi loại có vai trò khác nhau
đối với kết quả, cho nên, trong thực tiễn
phải nhận dạng được chúng để có thái
độ ứng xử đúng đắn.
► Thứ hai: Kết quả tác động trở lại
nguyên nhân
+ Kết quả sau khi ra đời nó không thụ
động, trái lại nó tác động trở lại nguyên
nhân đã sinh ra nó.
Ví dụ: nghèo đói, thất học làm gia tăng
dân số, đến lượt nó, gia tăng dân số lại
làm gia tăng nghèo đói, thất học,..
► Thứ ba: Nguyên nhân và kết quả
chuyển hóa lẫn nhau
+ Liên hệ nhân quả là một chuỗi vô tận,
không có nguyên nhân đầu tiên và kết
quả cuối cùng.
+ Nguyên nhân và kết quả luôn thay
đổi vị trí cho nhau.
+ Kinh tế chính trị tư sản cổ điển Anh
► Với các đại biểu tiêu biểu: W.petty,
A.smith, D.Ricardo,…
► Đặc biệt là lí luận giá trị lao động,
nguồn gốc của giá trị, nguồn gốc của
lợi nhuận… là những tiền đề lí luận
quan trọng cho sự ra đời lý luận về kinh
tế chính trị.
+ Chủ nghĩa xã hội không tưởng ở
Pháp:
► Với các đại biểu tiêu biểu: Xanh
ximông, Sacslơ Phuriê
► Mác đã thừa kế tinh thần nhân đạo
sâu sắc, kế thừa sự phê phán CNTB,
tiếp cận quan điểm đúng đắn về quá
trình phát triển của lịch sử và các đặc
trưng cơ bản của xã hội tương lai.
● Tiền đề khoa học tự nhiên:
– Triết học Mác xuất hiện dựa trên
những tiền đề về KHTN.
+ Trong những năm đầu của thế kỷ
XIX, KHTN phát triển mạnh mẽ và đạt
được những thành tựu quan trọng.
+ Những phát minh lớn của KHTN đã
làm bộc lộ rõ hạn chế và sự bất lực của
phương pháp siêu hình trong việc nhận
thức thế giới.
+ Có 3 phát minh lớn tác động đến sự
ra đời của triết học Mác:
► Học thuyết tế bào của Schleiden: cơ
thể thực vật và động vật đều do tế bào
tạo thành.
► Định luật bảo toàn và chuyển hóa
năng lượng của Mayer: năng lượng sẽ
không mất đi mà chỉ có sự chuyển biến
từ dạng này sang dạng khác.
► Học thuyết tiến hóa của Đacuyn: thế
giới thực vật và động vật là kết quả tất
yếu của một quá trình tiến hóa lâu dài,
trong đó các sinh vật phức tạp bậc cao
đã hình thành từ các sinh vật đơn giản
bậc thấp.
● Nhân tố chủ quan trong sự hình
thành triết học Mác:
– Triết học Mác xuất hiện thông qua
vai trò của nhân tố chủ quan.
– Thiên tài và hoạt động thực tiễn của
Mác và Ăng ghen lập trường giai cấp
công nhân, tình cảm của hai ông với
nhân dân lao động đã kết tinh thành
nhân tố chủ quan cho sự ra đời của triết
học Mác.
– Sỡ dĩ hai ông làm nên bước ngoặt
cách mạng trong lí luận và xây dựng
được khoa học triết học mới bởi hai
ông là thiên tài kiệt xuất có sự kết hợp
nhuần nhuyễn và sâu sắc phẩm chất
tinh túy, uyên bác bậc nhất của nhà bác
học và nhà cách mạng.
thể, không hiểu được bản chất của ý
thức cũng như mối quan hệ giữa vật
chất và ý thức, quan sát thế giới bằng
trực quan cảm tính.
● Hoàn cảnh xuất hiện chủ nghĩa
Mác:
– Chủ nghĩa Mác ra đời vào những năm
40 của thế kỷ XIX khi mà CNTB ở
Châu Âu đang trên đà phát triển mạnh
mẽ đã tạo ra những điều kiện KT – CT
– XH thuận lợi cho sự ra đời của chủ
nghĩa Mác. Đặc biệt sự xuất hiện của
giai cấp vô sản trên vũ đài lịch sử và
cuộc đấu tranh mạnh mẽ của giai cấp
này.
● Định nghĩa:
– Vật chất là một phạm trù của triết học
dùng để chỉ thực tại khách quan được
đem lại cho con người trong cảm giác,
được cảm giác của chúng ta chép lại,
chụp lại, phản ánh và tồn tại không lệ
thuộc vào cảm giác.
► Thứ nhất: cần phân biệt vật chất với
tư cách là PTTH với những dạng biểu
hiện cụ thể của vật chất:
+ Vật chất với tư cách là PTTH là kết
quả của sự khái quát hóa, trừu tượng
hóa những thuộc tính, những mối liên
hệ vốn có của các SVHT nên nó phản
ánh cái chung, vô hạn, vô tận, không
sinh ra, không mất đi.
+ Còn tất cả những SVHT chỉ là những
dạng biểu hiện cụ thể của vật chất nên
nó có quá trình phát sinh, phát triển và
chuyển hóa.
► Thứ hai: thuộc tính cơ bản, phổ
biến nhất của mọi dạng vật chất là tồn
tại khách quan với ý thức, tức là tồn tại
độc lập với ý thức, không phụ thuộc
vào ý thức con người dù con người có
nhận thức được nó hay không (giải
quyết mặt thứ nhất trong nội dung vấn
đề cơ bản của triết học).
► Thứ ba: vật chất, dưới những dạng
tồn tại cụ thể của nó là cái có thể gây
nên cảm giác ở con người khi nó trực
tiếp hay gián tiếp tác động đến giác
quan của con người. Hay nói cách
khác, nhờ có thuộc tính phản ánh mà
thông qua các giác quan con người có
thể nhận thức được thế giới vật chất
(giải quyết mặt thứ hai trong nội dung
vấn đề cơ bản của triết học).
● Ý nghĩa phương pháp luận:
– Khắc phục được những hạn chế trong
quan niệm về vật chất của triết học duy
vật trước Mác để đưa ra quan niệm
đúng đắn, khoa học về vật chất (tránh
đồng nhất vật chất với các dạng tồn tại
cụ thể của nó).
– Trong hoạt động thực tiễn, sự vật
hiện tượng muốn phát triển phải tuân
thủ các nguyên tắc:
► Nguyên tắc phát triển:
+ Cần đặt đối tượng vào sự vận động,
phát hiện xu hướng biến đổi của nó để
không chỉ nhận thức nó ở thời điểm
hiện tại mà còn dự báo được xu hướng
phát triển của nó trong tương lai.
+ Phát triển là một quá trình trải qua
nhiều giai đoạn, một quá trình có đặc
điểm, tính chất hình thức khác nhau
nên cần tìm hình thức và phương thức
tác động phù hợp để thúc đẩy hoặc kìm
hãm sự phát triển đó.
+ Phát hiện sớm và ủng hộ đối tượng
mới hợp quy luật, tạo điểu kiện cho nó
phát triển, chống lại quan điểm bảo thủ,
trì trệ, định kiến.
+ Trong quá trình thay thế đối tượng cũ
bằng đối tượng mới phải biết kế thừa
các yếu tố tích cực từ đối tượng cũ và
phát triển sáng tạo chúng trong điều
kiện mới.
► Nguyên tắc lịch sử cụ thể:
+ Chú ý tính chất đặc thù của SVHT.
+ Tùy hoàn cảnh, điều kiện lịch sử cụ
thể để nhận thức.
+ Đánh giá đúng tiến trình, chất lượng
của sự phát triển.
+ Tránh quan điểm chiết trung, ngụy
biện.
Ví dụ: Con gà (NN) → Qủa trứng(KQ
– NN) → Con gà (KQ)
● Ý nghĩa phương pháp luận
► Thứ nhất:
+ Trong nhận thức và hoạt động thực
tiễn cần tôn trọng tính khách quan của
mối liên hệ nhân quả, không được lấy
ý muốn chủ quan thay cho quan hệ
nhân quả.
► Thứ hai:
+ Muốn cho sự vật, hiện tượng nào đó
xuất hiện cần tạo ra nguyên nhân, cùng
những điều kiện cho nguyên nhân đó
phát huy tác dụng.
+ Ngược lại muốn cho sự vật, hiện
tượng nào đó mất đi thì phải làm mất
nguyên nhân tồn tại của nó, cũng như
những điều kiện để các nguyên nhân ấy
phát huy tác dụng.
► Thứ ba:
+ Phải biết nhận định đúng nguyên
nhân để giải quyết vấn đề nảy sinh vì
các nguyên nhân có vai trò không như
nhau.
+ Trước những thành công hay thất bại,
yêu cầu phải khách quan nhìn vào sự
thật, chỉ rõ nguyên nhân để rút ra bài
học kinh nghiệm, phát huy ưu điểm,
sửa chữa sai lầm có như vậy mới tiến
bộ.
► Thứ tư:
+ Vì một nguyên nhân có thể dẫn đến
nhiều kết quả và ngược lại, một kết quả
có thể cho nhiều nguyên nhân sinh ra
nên trong nhận thức và thực tiễn cần
phải có cách nhìn mang tính toàn diện
và lịch sử - cụ thể trong phân tích, giải
quyết và vận dụng quan hệ nhân quả.

II. Vai trò
– Triết học Mác – Lênin là thế giới
quan, phương pháp luận khoa học và
cách mạng cho con người trong nhận
thức và thực tiễn.
– Triết học Mác – Lênin là cơ sở thế
giới quan và phương pháp luận khoa
học và cách mạng để phân tích xu
hướng phát triển của xã hội trong điều
kiện cuộc cách mạng khoa học và công
nghệ hiện đại phát triển mạnh mẽ.
– Triết học Mác – Lênin là cơ sở lí luận
khoa học của công cuộc xây dựng
CNXH trên thế giới và sự nghiệp đổi
mới theo định hướng XHCN ở Việt
Nam.
– Chỉ ra những thuộc tính cơ bản của
vật chất: tồn tại khách quan và tính
phản ánh, đồng thời giải quyết được cả
hai mặt trong nội dung vấn đề cơ bản
của triết học trên lập trường duy vật
biện chứng.
– Đưa ra chủ nghĩa duy vật và vật lý
học thoát ra khỏi cuộc khủng hoảng về
thế giới quan những năm cuối thế kỷ
XIX, đầu thế kỷ XX, cho phép khắc
phục những cuộc khủng hoảng tương
tự có thể xảy ra trong tương lai, cổ vũ
cho các nhà khoa học tiếp tục đi sâu
nghiên cứu để khám phá ra những cấu
trúc mới của vật chất.
– Đặt cơ sở nền tảng thế giới quan và
phương pháp luận khoa học cho sự
phát triển của các khoa học tự nhiên và
khoa học xã hội, trong đó có quan điểm
duy vật về lịch sử.