FAKULTET POLITEHNIČKIH NAUKA

TRAVNIK

SEMINARSKI RAD
Tema: Statika i dinamika fluida

Predmet: Hidromehanika

Mentor: doc.dr. Enes Šeperović Student: Mufid Koluh

Broj indexa: PT-77/18

Travnik Januar 2020.

 SADRŽAJ

UVOD.....................................................................................................1
1. STATIKA FLUIDA..........................................................................1
1.1. SLOBODNA POVRŠINA TEČNOSTI..............................................................................2
1.2. HIDROSTATIKA...........................................................................................................3
1.2.1. DJELOVANJE SILA NA FLUID................................................................................3
1.2.2. PRITISAK (TLAK)..................................................................................................4
1.2.3. HIDROSTATIČKI PRITISAK....................................................................................5
1.2.4. ATMOSFERSKI PRITISAK......................................................................................6
1.2.5. ARHIMEDOV ZAKON.....................................................................................6

2. DINAMIKA FLUIDA.......................................................................7
2.1. STRUJANJE IDEALNOG FLUIDA...................................................................................7
2.2. JEDNAČINA KONTINUITETA.......................................................................................8
2.3. BERNULLIJEVA JEDNAČINA........................................................................................8
2.4. PASCALOV ZAKON...................................................................................................11
2.4.1. DERIVACIJA.......................................................................................................11
2.4.2. PRIMJENA.......................................................................................................12

3. OSOBINE FLUIDA.......................................................................12
3.1. GUSTOĆA.................................................................................................................12
3.2. POVRŠINSKI NAPON.................................................................................................13

4. ZAKLJUČAK................................................................................14
5. LITERATURA...............................................................................15
 UVOD

U ovom seminarskom radu govorit ću o statici i dinamici fluida.

Fluidima nazivamo tečnosti i gasove (plinove): to su supstance koje lahko mijenjaju
oblik, odnosno koje mogu teći.
Mehanika fluida ili hidromehanika je dio mehanike u kojoj se proučavaju zakoni
ravnoteže i kretanja tečnosti i gasova. U mehanici fluida zanemaruju se strukturna svojstva
tečnosti i gasova i smatraju se kao neprekidne sredine, neprekidno raspoređene u prostoru.
Mehanika tečnosti se naziva hidromehanika; ona se dijeli na hidrostatiku koja opisuje
tečnosti u miru i hidrodinamiku koja proučava tečnosti u kretanju. Slično, gasove proučava
aerostatika i aerodinamika.
Zakoni po kojima se vladaju tečni i gasoviti fluidi u statičnom režimu u polju
zemljine teže reflektuju razlike između ova dva agregatna stanja. Tečno, kao poluuređeno
stanje ametrije, odlikuje se većom gustinom i manjom stišljivošću, što ima za posljedicu
izrazit uticaj dubine zavisnošću pritiska od visinske kote. Gasovi ispunjavaju prostor i
odlikuju se znatno manjom zavisošću pritiska od visinske kote. Imajući u vidu neuređenost
materije u gasovitom agregatnom stanju, to se statika gasovite materije mora uzeti relativno i
analizirati imajući u vidu pomenuta ograničenja.

1. STATIKA FLUIDA

Pošto su fluidi neprekidne sredine onda se misaono mogu podijeliti na elementarne

zapremine čije su dimenzije dovoljno velike da ne zalaze u strukturu fluida i dovoljno male da
se sile koje djeluju na njih mogu smatrati konstantnim. Dio fluida misaono se može zamijeniti
čvrstim tijelom ili njegovim dijelom iste zapremine, oblika i gustine kao i razmatrani dio
fluida. Ovakav način razmatranja fluida naziva se principom očvršćivanja pomoću kojeg se na
fluide mogu primjeniti zakoni čvrstog tijela.
Neka je na slici br.1. izdvojen jedan dio fluida. Na njega mogu djelovati spoljašnje i
unutrašnje sile. Unutrašnje sile se međusobno uravnotežavaju pa ih nećemo dalje razmatrati.

1
Na osnovu principa očvršćavanja posmatrani element fluida biće u ravnoteži ako je zbir svih
spoljašnjih sila koje djeluju na njega jednak nuli. U posmatranom slučaju gornji uslov je
ispunjen za inercijalni koordinatni sistem, ako je:
mg + Fp = 0
gdje je:
 mg – sila teže elementa
 FP – površinske sile.

Slika 1. Dio Fluida

Pod dejstvom gornjih sila fluid će biti u stanju mirovanja kad brzina svakog njegovog
elementa bude jednaka nuli.

1.1. SLOBODNA POVRŠ INA TEČNOSTI

Ukoliko na tečnost djeluje samo sila teže, onda će površina tečnosti u svakoj tački biti
normalna na pravac sile teže.
U slučaju da na tečnost pored sile teže djeluje i neka druga spoljašnja sila, slobodna
površina tečnosti će se postaviti normalno na pravac rezultante svih spoljašnjih sila. Na slici
2. prikazan je primjer slobodne površine tečnosti u sudu koji se obrće ugaonom brzinom . U
ovom slučaju na uočeni element tečnosti pored sile teže mg djeluje i centrifugalna sila:
Fcf = man = m2 x i

2
 Slika 2.Primjer slobodne površine tečnosti u sudu koji se obrće ugaonom brzinom 

Iz uslova ravnoteže posmatranog elementa dobijemo:

mg + m2 x i + R = 0

1.2. HIDROSTATIKA

Hidrostatika izučava stanje mirovanja tečnosti, odnosno međusobne odnose pritiska, sile koja
izaziva pritisak na različite površine i uslova plivanja i tonjenja materije.

1.2.1. DJELOVANJE SILA NA FLUID

Na fluidnu masu u nekoj zapremini napadaju razne zapremine. To su prije svega sile
koje djeluju u mehanici na čvrsta tijela. Sile u fluidima napadaju svaki djelić u posmatranoj
zapremini, te se nazivaju zapreminske ili spoljašnje sile. One se uvijek odnose na jedinicu
mase.
Kada je u pitanju površina, racionalno je površinske sile iskazivati prema jedinici
površine koju napadaju:

3
 Slika 3.

∆N ∆T
lim
∆A
=P, odnosno lim
∆A
=τ
∆ A →0 ∆ A →0

1.2.2. PRITISAK (TLAK)

Tečnost ili plin djeluju određenom silom na svaki djelić zida posude u kojoj se nalaze,
odnosno na svaku površinu tijela koje se nalazi u fluidu.
Sila koja djeluje okomito na jedinicu površine zove se pritisak ili tlak.

F
p= S

Ako sila nije konstantna po cijeloj površini, pritisak je:

dF
p= dS
Pritisak je skalarna veličina. Jedinica za pritisak je paskal.

4
 [ p ] =1 N2 =1 paskal=1 Pa
m
Paskalov zakon: pritisak u cijelom mirnom fluidu je konstantan.1

1.2.3. HIDROSTATIČKI PRITISAK

Pritisak uzrokovan samom težinom fluida nazivamo hidrostatički pritisak. Da bismo

dobili zakon za hidrostatički pritisak, zamislimo tekućinu u posudi (Slika 4.) i izračunajmo
koliki pritisak djeluje na djelić površine S na dubini h.

Slika 4. Hidrostatički pritisak

Sila na površinu S prouzrokovana je težinom stupca tekućine nad tom površinom tj:

G = mg = Vg =  g h S

Pa je pritisak (sila na jedininu površine)  = G / S, odnosno:

p=gh

1
Pascal 1650. godina

5
 1.2.4. ATMOSFERSKI PRITISAK

Zemlja svojom privlačnom silom drži oko sebe vazdušni omotač, tzv. Zemljinu
atmosferu. Atmosferski pritisak nastaje zbog vlastite težine zraka.
Pritisak zraka možemo izmjeriti pomoću Torricelijeve cijevi. Standardni atmosferski
pritisak je pritisak stuba žive visine 760 mm pri temperaturi od 0 C, odnosno 760 Torr ili
jedna fizikalna atmosfera. Primjenom formule dobivamo vrijednost za normalni atmosferski
pritisak u jedinicama SI

Pa =  g h = 101325 Pa

Atmosferski pritisak se vrlo često izražava u barima, gdje je 1 bar = 10 5 Pa. U

atmosferi gustina zraka se mijenja (opada) sa visinom pa se i atmosferski pritisak mijenja sa
visinom po tzv. barometarskoj formuli:
−❑0 gh
p = p0 e p0 ❑❑

gdje je p0 i 0 pritisak i gustoća na visini h = 0.

1.2.5. ARHIMEDOV ZAKON

Kada je tijelo uronjeno u fluid, javlja se rezultantna sila prema gore kao posljedica
hidrostatičkog pritiska. Tu silu nazivamo potiskom (uzgonom).
Da bismo izveli formulu za potisak zamislimo tijelo volumena V uronjeno u fluid
gustine f (Slika 5.). Radi jednostavnosti pretpostavimo da je tijelo u obliku kocke ili valjka.

Slika 5.

6
 Sile koje djeluju na bočne strane kocke poništavaju se. Sila na donju bazu provršine S
je F1= 1S, dok je sila na gornju bazu F2=2S. Sila F1 ima smjer prema gore, a sila F2
usmjerena je prema dolje. Budući da je hidrostatički pritisak na nivou h 1=h2+h veći nego na
nivou h2, sila F1 biće veća od sile F2 i kao rezultat pojavit će se sila prema gore tj. potisak ili
uzgon.

U = F1 – F2 = f g h1S - f g h2S = f g h S
U = f V g = m f g
Gdje je mf masa istisnutog fluida. To je poznati Arhimedov zakon koji glasi: Tijelo
uronjeno u fluid izgubi od svoje težine onoliko koliko je teška njime istisnuta tečnost.
Tijelo lebdi u fluidu ako je težina tijela uravnotežena potiskom ili f = tijela.

2. DINAMIKA FLUIDA

2.1. STRUJANJE IDEALNOG FLUIDA

Kretanje fluida nazivamo strujanjem. Strujanje nastaje zbog vlastite težine fluida ili
zbog razlike u pritiscima. Pri strujanju razni slojevi fluida imaju razne brzine i među tim
slojevima javljaju se sile unutrašnjeg trenja (viskoznost).
Zbog jednostavnosti u početku ćemo zanemariti sva trenja koja se javljaju u fluidu i
smatrat ćemo da se radi o nestišljivim fluidima ( = const.). Takve fluide nazivamo idealnim
fluidima.
Uglavnom ćemo razmatrati stacionarno strujanje: Pri takvom strujanju brzina čestica i
pritisak u fluidu su
samo funkcije
položaja, a ne i
vremena.

7
 Slika 6. Strujna cijev
Strujnica je zamišljena linija čiija tangenta u svakoj tački pokazuje smjer brzine.
Putanja je niz uzastopnih položaja koje čestica fluida zauzima pri kretanju.
Kada je strujanje stacionirano, strujnica i putanja čestice se poklapaju. Dio fluida
omeđen strujnicama nazivamo strujnom cijevi. Pri stacionarnom strujanju strujnice ne ulaze
ni ne izlaze iz strujne cijevi (slika br. 6.)

2.2. JEDNAČINA KONTINUITETA

Posmatrajmo strujanje fluida kroz cijev različitog presjeka (slika br.6.). Za vrijeme t
kroz presjek S prođe volumen fluida Svt.
Volumen fluida koji u jedinici vremena prođe kroz određeni presjek naziva se protok i

iznosi: v = Sv
Ako je gustoća fluida svuda konstantna i ako unutar strujne cijevi nema izvora i
ponora, masa fluida, koja u vremenu t protekne kroz bilo koji presjek, konstantna je:

 S1 v1 t = S2 v2 t = S3 v3 t = const.

Te je konstantan i protok: v = Sv = const.

To je jednačina kontinuiteta. Tamo gdje je cijev uža, brzina je veća i obrnuto. Fluid
se ubrzava tamo gdje se cijev sužava: dakle na čestice fluida djeluje sila usmjerena od šireg
dijela cijevi prema užem. Ta sila dolazi zbog razlike pritisaka: pritisak u širem dijelu cijevi je
veći nego u užem.
2.3. BERNULLIJEVA JEDNAČINA

8
 Danuel
Bernoulli, švicarski
fizičar je 1738.
našao zakon o
raspodjeli pritisaka
unutar strujne
cijevi.

Eksperiment je pokazao da je pritisak na mjestu gdje je brzina veća manji nego tamo gdje je
brzina manja. Pritisak u cijevi se može mjeriti pomoću vertikalne staklene cjevčice ili
vertikalnog otvorenog manometra (Slika br. 7.)

Slika 7. Staklena cjevčica i manometar

Da bismo izveli Berneullijevu jednačinu, posmatramo stacionarno strujanje idealnog

fluida kroz strujnu cijev promjenjivog presjeka. (Slika 8.)

9
 Slika 8. Strujna cijev promjenjivog presjeka

Neka za vrijeme t kroz presjek S1 protekne masa fluida m=S1v1t.

Pri tom je sila pritiska F1 = p1S1 na površini S1 izvršila rad:

W1 = F1S1v1t = p1m / 

Dok je rad sile F2 = p2S2 na površini S2:

W2 = -p2S2v2t = -p2m / 

Gdje smo predznakom minus uzeli u obzir da su smjerovi sile i pomaka suprotni.
Rad W1 izvršen nad sistemom na presjeku S 1 prenosi se preko sistema na presjek S 2
gdje sistem izvrši rad W2 protiv sila vanjskog pritiska p2. Ukupni rad izvršen nad sistemom
je:

W = W1 + W2 = (p1-p2) m / 

Taj rad je jednak promjeni energije čitavog razmatranog volumena fluida. Ta se

promjena može izračunati kao razlika kinetičke i potencijalne energije iscrtkanih malih
volumena V1=S1 i V2 = S2
1 1
E = Ek2 – Ek1 + Ep2 – Ep1 = 2 m v 22- 2 m v12-mgh2 - mgh1

10
 Kad izjednačimo izraze i sredimo, dobivamo:
1 1
p1 + gh1+ 2  v12= p2+gh2+ 2  v 22 ili
1
p + gh + 2  v2 = const.

gdje je:
- p – statički pritisak;
- gh – pritisak zbog težine, razlika visina;
1 2
- v – dinamički pritisak.
2

To je Bernoullijeva jednačina za strujanje idealnog fluida. Ona kaže da je zbir

statičkog, dinamičkog (brzinskog) pritiska i pritiska koji dolazi zbog visinske razlike
pojedinih dijelova fluida uvijek konstantan za određenu strujnicu.
Ako je v1 = v2 = 0, tj. ako fluid miruje (hidrostatika), jednačina prelazi u:

p1 – p2 = g (h2 – h1)
To je već poznati izraz za razliku hidrostatičkih pritisaka u mirnom fluidu.

2.4. PASCALOV ZAKON

U fizikalnoj nauci, Pascalov zakon ili Pascalov princip iskazuje da se "promjena

u pritisku zatvorenog nestišljivog fluida prenosi na svaki dio fluida i na površinu njegovog
spremnika."

2.4.1. DERIVACIJA

Pritisak je rezultat sile koja djeluje na određenu površinu, te se taj pritisak izračunava
preko formule P = F / A ili "pritisak je jednak sila podijeljeno sa površinom". Kada se sila
primijeni na nestišljiv fluid, površina, koja se razmatra, je kontaktna površina između bilo
koje dvije molekule tog fluida. Za površina je ista za svaki par molekula unutar fluida. Zbog

11
toga što nestišljiv fluid prihvata i primjenjuje silu jednako kroz cijelu zapreminu, pritisak će
biti jednak u svim tačkama unutar fluida. Molekule, koje su u kontaktu sa površinom
spremnika, će pritiskati površinu istim pritiskom kao svaka druga molekula bilo gdje u fluidu,
je imaju istu dodirnu površinu sa molekulama spremnika kao što imaju jedna između druge.

Ako sve ovo posmatramo tako da je ovaj spremnik i fluid u njemu podrvrgnuti
djelovanju gravitacije kao dodatne sile, tada moramo uzimati u obzir da je
razlika pritiska zbog razlike u izdizanju unutar stupca fluida data sa:

P =g(h)
gdje je:

- P -  hidrostatički pritisak (dat u paskalima u SI sistemu), ili razlika u pritisku u

dvije tačke unutar stupca fluida, zbog težine fluida;
- ρ - gustoća fluida (u kilogramu po metru kubnom u SI sistemu);
- g - gravitaciono ubrzanje (najčešće se koristi Zemljinu gravitaciono ubrzanje na
površini mora u metrima u sekundi na kvadrat);
- h - je visina fluida iznad tačke mjerenja, ili razlika u izdizanju između dvije tačke
unutar stupca fluida (u metrima u SI sistemu).

2.4.2. PRIMJENA

Pascalov zakon se koristi u svrhu glavnog principa kod hidraulične prese.

Također se koristi za pojačavanje sile u vozačevoj papučici kod kočionih sistema
većine auta i kamiona. Koristi se kod Arteških bunara2, vodenih tornjeva i brana.
Ronioci moraju shvatiti ovaj princip. Pri dubini od 10m pod vodom, pritisak je dva
puta veći od atmosferskog na površini vode, te se povećava za oko 105kPa na svakih
dodanih 10m dubine.

2
Arteški bunar (po francuskoj grofoviji Artois) je mjesto gdje podzemna voda, koja se nalazi
pod tlakom, sama izbija na površinu

12
 3. OSOBINE FLUIDA

3.1. GUSTOĆA

Gustoća je masa po jedinici vremena.

m
= V , [ kg /m3 ], ili [ g/cm3 ]
Slika 9. Gustoća fluida
3.2. POVRŠ INSKI NAPON

Površinski napon  ili  površinska napetost  je sklonost sažimanju

površine tečnosti koja dopušta suprotstavljanje vanjskoj sili. Površinski napon je važna
osobina koja značajno utječe na ekosistem.

13
 Slika 10. Površinski napon u raznim tečnostima

4. ZAKLJUČAK

U prirodi ne postoji pojava koja nema svoj uzrok, svaka je uslovljena nekom drugom
pojavom. Voda je najzastupljeniji fluid na planeti Zemlji, koji čini oko 71% ukupne površine
planete Zemlje.

14
 Fluidima nazivamo tečnosti i gasove odnosno plinove: to su supstance koje lahko
mijenjaju oblik, odnosno koje mogu teći.

Mehanika fluida ili hidromehanika je dio mehanike u kojoj se proučavaju zakoni

ravnoteže i kretanja tečnosti i gasova. U mehanici fluida zanemaruju se strukturna svojstva
tečnosti i gasova i smatraju se kao neprekidne sredine, neprekidno raspoređene u prostoru.

Mehanika tečnosti se naziva hidromehanika, ona se dijeli na:

- hidrostatiku – opisuje tečnosti u miru i
- hidrodinamiku – proučava tečnosti u kretanju.

Slično ovom, gasove proučava aerostatika i aerodinamika.

5. LITERATURA

Rudarsko-geološko-naftni fakultet Sveučilište u Zagrebu prof. Željko Andreić.

www.grad.hr/
15
Građevinski fakultet Sveučilišta u Rijeci prof.dr. Nevenka Ožanić,dipl.ing.građ.
mr.sc. BarbaraKarleuša,dipl.ing.građ. Elvis Žic,dipl.ing.građ

16