ALPHA SERIES 10: All For Love

"To burn with desire and keep quiet about it is the greatest punishment we can
bring on ourselves." 

- Garcia Lorca, Blood Wedding and Yerma

xxxx

No parts of this book shall be reproduced or copied without the knowledge of the
author.

xxxx

Series Started: 02. 02. 2020

Series Ended: 03. 24. 2020

PROLOGUE
All for love

Alpha Series # 10

A novel by:

xxakanexx

Surpresa

"Nadia, alam mong nagkasundo na ang mga magulang ninyo ni Paeng, diba? Kayong
dalawa ang ikakasal, bakit mo hinahayaang makipagkaibigan siya kay Luisa Tejada?"

Nakatingin ang kaibigan kong si Celeste sa may kabilang mesa kung nasaan si Raphael
Arandia – ang lalaking ipinagkasundo sa akin ng aking mga magulang -habang kausap
niya si Luisa Tejada – ang bagong estudyante sa aming paaralan. Akala ko ako lang
ang nakapapansin na nagkakalapit silang dalawa, hindi ko alam kung may karapatan ba
akong magselos sa kanya. Mayroon nga ba?

Alam ni Paeng na siya ang gusto ko. One of the reasons why we got engage is because
I told my dad that I love him -iyon naman ang totoo. Mahal ko si Paeng. Mga bata pa
lang kami ay minahal ko na siya kaya nang sabihin sa amin ng aming mga magulang na
kami ang ipinagkasundo ay masayang – masaya ako. Wala na siyang ibang choice kundi
ang piliin ako dahil siya ay ang itinakda para sa akin ngunit baka parang nag -iiba
na ang ihip ng hangin?

"Kung ako sa'yo, Nadia, rendahan mo na si Paeng kaysa naman sa huli ay ikaw ang
luluha ng dugo."
"Wala naman siguro akong dapat ipag – alala, Celeste. Ako ang natatangi para kay
Paeng. Kahit saan siya pumunta, sa akin pa rin naman siya babagsak."

"Jusmio! H'wag kang pakasiguro! Kakaiba si Luisa Tejada. Kapansin -pansin talaga
siya no! Nakikita mo ba kung paano siya tingnan ng mga kalalakihan sa room? Are you
sure you shouldn't be threatened by her?"

Pilit kong binale-wala ang sinasabi sa akin ni Celeste. May tiwala ako kay Paeng.
Susunod siya sa kanyang mga magulang at isa pa, alam kong espesyal ako para sa
kanya, kung hindi ba naman, bakit palagi niya akong inihahatid sa bahay kung wala
lang pala?
Pero... mukhang tama si Celeste, talagang ako ang luluha ng dugo sa aming dalawa ni
Luisa.

Nang hapong iyon ay magkasabay kaming umuwi ni Paeng. Pinaghandaan ko pa nga iyong
pagsasabay naming dalawa dahil talagang natuwa ako nabg lapitan niya ako kanina.
Gustong -gusto kong magkasabay kaming dalawa lalo na ngayon. Ang paglalakad kasama
si Paeng pag -uwi ay isang bagay na pinakhihintay ko palagi. Sa school kasi ay
hindi niya ako palaging pinapansin dahil kasama niya palagi ang mga barkada niya o
kaya man si Luisa.

Inayos ko pa nga ang buhok ko ay naglagay ng pulang laso para mas maganda ako sa
paningin niya.Ayon kay Paeng, may sasabihin raw siya sa akin kaya heto naman ako,
sabik na sabik. Alam na niyang gusto ko siya, minsan ay nasabi ko na iyon sa kanya
pero hindi siya sumagot at hanggang ngayon ay hinhintay ko ang sasabihin niya sa
akin. Matyaga akong maghihintay dahil gusto ko talaga si Paeng. Bata pa lang kami
noon, alam kong siya na ang gusto kong makasama.

"Paeng, ano bang sasabihin mo sa akin?" Hindi na ako nakatiis na magtanong sa

kanya. Malapit na kasi kami sa bahay ko. Gusto ko nang marinig ang sasabihin niya
dahil baka mamaya magbago pa ang isipan niya.

Ang lakas – lakas ng tibok ng puso ko. Humarap si Paeng sa akin. Mas matangkad siya
nang hindi hamak at dahil roon ay tinitingala ko siya. Napakagwapo talaga niya,
napakatangos ng ilong. Apat silang magkakapatid na lalaki pero para sa akin, litaw
na litaw ang kagwapuhan ni Raphael.

"Nadia, kakausapin ko ang Papa. Hihilingin ko sa kanyang iurong ang kasal natin."

Napalitan ng sakit ang nararamdaman ko. Nakatitig lamang ako kay Paeng. Nanginig
ang buong katawan ko. Hindi ko alam kung ano bang nararapat kong isagot sa kanya,
bakit niya ginagawa sa akin ito?

"Dahil ba kay Luisa?" Hindi ko napigilang itanong sa kanya. Nag-iwas pa siya ng

tingin sa akin ngunit sa huli ay hinarap niya pa rin ang aking mga mata.

"Ayoko sanang masaktan ka, Nadia, pero mahal ko si Luisa. Alam kong maaga pa para
sabihin ito, pero siya ang gusto kong makasama sa habambuhay."

Pakiramdam ko ay kinuha ni Paeng ang puso ko, inapakan nang maraming beses at
ipinakain sa aso. How can he do this to me? Why is he doing this to me? Wala akong
ipinakita sa kanya kundi kabutihan. Patag ang mundo naming dalawa pero bakit
nagkaganito?

"Hindi ba talaga ako kamahal – mahal, Celeste?" Tanong ko sa pinakamatalik kong

kaibigan. Naroon si Celeste sa aking silid habang kasalukuyan akong umiiyak. Paulit
– ulit naman niyang hinahaplos ang aking likod para patahanin ako. "Ano bang mali
sa akin? Anong nakita ni Juan kay Luisa na wala sa akin?"

"Hindi ko rin alam, Nadia. Tumahan ka na. Kung ayaw ni Paeng sa'yo, wala naman
tayong magagawa." She said. "You just need to try and move on."
"Hindi ko kaya." I said.

"Hindi ko rin yata kaya." Wika niya. "na pati si Juan ay nagugustuhan na rin siya.
Gusto ko si Juan, Nadia. Dapat tayong apat lang ang magkakasama pero dahil sa Luisa
na iyan, nagbago ang lahat."

"Siya kasi ang bago, Celeste." Mahinang wika ko. "Kaya lahat ng atensyon ay nasa
kanya."
Nagsimulang mabuo ang galit ko sa babaeng iyon. Hindi nila itinago ni Paeng ang
relasyon nila. Hindi nagtagal ay kumalat sa buong campus na nobyo na ni Luisa si
Raphael, madalas silang nakikitang kumakain nang sabay sa canteen habang ako,
ginagawa ko ang lahat para umiwas sa kanila. Nasasaktan ako, hindi ko pa rin kasi
maintindihan hanggang ngayon kung bakit hindi ako ang pinili ni Paeng.

Bakit nga ba?

"Naisipin mo ba kung magmamahal ka muli, Nadia?" Ikinabigla ko ang tanong na iyon

sa akin ni Jose Birada – ang nakababatang kapatid ni Juan Birada na matalik na
kaibigan ni Paeng Arandia. Nilapitan niya ako habang nakaupo ako sa isa sa mga
benches sa campus habang hinhintay ko ang aking sundo. Mas bata si Jose sa akin ng
dalawang taon, nasa third year high school na siya, ako naman ay fourth year na,
pero mas matangkad siya sa akin.

"Sino bang mahal ko?" Hindi ko alam kung bakit niya tinatanong sa akin iyon.

"Baka si Julio." Nagbibirong wika niya. Umingos ako. "Siyempre si Paeng. Mahal mo
siya at ngayon ay nasasaktan ka dahil si Luisa ang pinili niya. Kalat na kalat sa
lahat ng sulok ng bayan na ikaw ang nakatakdang ipakasal sa kanya pero mas kalat na
nagkasundo raw ang mga magulang ninyong hindi na ito ituloy."
"Wala naman akong magagawa kung iba ang mahal niya." Mahinang wika ko. "Kaya ko
lang magalit pero hindi ko kayang ipagsiksikan ang sarili ko."

"Tama. Masyado kang maganda para roon." Ngumisi siya sa akin sabay alis.

Tumagal ang panahon. Nagkolehiyo ako at sa Maynila nag-aral. Ang alam ko, sa
Maynila rin mag-aaral si Luisa at Paeng. Si Juan ay natanggap sa PMA kaya proud na
proud sa kanya ang kanyang mga magulang. Ako ay sa Ateneo De Manila mag-aaral
samantalang si Paeng at Luisa raw ay sa Unibersidad ng Pilipinas.

"Going strong sila, Nadia!" Wika ni Celeste sa akin.

"Okay."

"Sus! Mabuti at nalayo na si Juan. Makakalimutan niya si Luisa. Sana pagbalik niya
maging akin na siya. Palagi ko siyang susulatan sa PMA."

"Kapag umasa ka, masasaktan ka." Ganoon ang nangyari sa akin kay Paeng kaya hindi
ko na iyon uulitin kahit na kalian o kahit na kanino.

Lumipas ang mga taon, wala na akong direktang balita kay Paeng, Juan at Luisa. Kami
ni Celeste ang magkasama. She's taking medicine in UST habang ako
nagpapakadalubhasa sa negosyo sa ADMU. Masaya ang buhay ko, marami akong kaibigang
nakikilala, may mga manliligaw pero hindi ko sila kayang sagutin...

Alam kong sa puso ko, si Paeng pa rin at wala na yatang makapapalit sa kanya sa
akin.

"Kamusta, Nadia?" Gulat na gulat ako nang minsang pauwi ako ay nasalubong ko si
Jose sa labas ng gate ng Admu. Bihis na bihis ang mokong. Tuwang – tuwa naman ako
sa kanya.
"Ayos lang ako! Ikaw ba?! Ang gwapo mo ngayon, Jose! Dito ka rin ba mag-aaral?"

"Ku, hindi, PUP ako pero dumaan ako para sa pagbabakasakaling makita ka."

"Ha? Bakit naman ako?"

"Hindi mo naitatanong, Nadia, gusto kasi kita, liligawan kita ngayong kolehiyo na
ako."

Hindi ko alam ang isasagot sa kanya ganoon naman kasi silang lahat. Tahimik lang
akong ngumiti. Hindi ako nagbigay ng kasagutan kay Jose pero tinuloy niya ang
panliligaw niya sa akin. Tumagal iyon ng dalawang taon – sa huli, naisip kong
kailangan ko palang sumugal kung sakaling gusto kong sumaya.

Naging nobyo ko si Jose Birada. Masaya siyang kasama. Inaamin ko sa sarili kong may
nararamdaman ako para sa kanya pero hindi ganoon tulad nang kay Paeng. Paeng ruined
all the men for me. He ruined everything for me. Wala akong gustong makasama kundi
siya lang talaga.

Naiinis ako sa aking sarili dahil nakikita ko naman kung paano ako tinatrato ni
Jose. Ipinararamdaman niya sa akin kung paano ako dapat mahalin, pero hindi pa rin
iyon sapat.

Apat na taon kaming magkarelasyon, pero ako na rin mismo ang tumapos nito.

"Ganoon?" He asked me one afternoon after breaking up with him inside my

University's cafeteria. Napapailing siya habang natatawa, para bang hindi niya ako
naririnig. "Mahal kita, Nadia, pero binibitiwan moa ko dahil kay Paeng?" Tanong sa
akin ni Jose. "Ni hindi ka niya kayang tratuhin ng tama. I care for you, I love you
and you are throwing me away for him. Handa akong ibigay ang buong mundo sa'yo pero
heto ka, ginagawang mundo ang taong may iba nang mundo. Nalulungkot ako para sa'yo
pero hindi ko ipipilit ang aking sarili."

Iniwanan ako noon ni Jose sa cafeteria. Naiiyak ako pero ipinangako kong hindi ako
luluha ng kahit na ano para sa kanya. Pagod na kasi ako.

Nang linggong iyon ay umuwi ako ng Paombong dahil gusto raw akong makita ng Lola
ko. Laking gulat ko na ang sumalubong balita sa akin ay ang pagkakasakit ng Padre
de Pamilya ng mga Arandia – kinailangang magpunta ng buong pamilya nila sa Amerika
– hindi lang iyon, sinalubong rin ako ng balitang hiwalay na si Paeng at Luisa sa
di malamang dahilan.

"Nadia!" Sigaw ni Celeste sa akin pagpasok niya pa lang ng aking silid. She hugged
me. Mukhang masayang – masaya ang kabigan ko.

"Anong meron?" Tanong ko.

"Maliban sa nakita kita, break na si Luisa at Paeng. Sinigurado ko iyon bago

makaalis si Paeng ay hinding – hindi na siya lalapitan ni Luisa o aalalahanin man
lang."

"Bakit?" Takang – taka ako.

"Hinalikan ko si Paeng – walang malisya at pinalabas kong may nangyari sa amin,

nakita kami ni Luisa. Walang kalam – alam si Paeng, Nadia. Pagkakataon mo na ito.
Magpunta ka ng Amerika, sundan mo si Paeng! Ikaw ang kailangan niya ngayon!"

Siguro nga tanga ako – sumunod ako sa payo ni Celeste. Nagpunta ako ng Amerika –
doon ko ipinagpatuloy ang pag -aaral ko. Muli kong inalapit ang sarili ko kay
Paeng.

"Paeng, what's wrong?" I asked him. We were in their home in LA that night. Hawak
niya ang malaking receiver ng phone at ang maraming sulat na nasa kanyang
kandungan. Alam ko na ang nangyayari. I looked at him. "Paeng?"
"Hindi ko maintindihan. Malinaw naman ang usapan namin noon ni Luisa, Nadia.
Maghihintay siya sa akin, dalawang taon lang naman pero heto siya, ni walang sagot
sa kahit anong sulat ko. Ano bang nangyayari? Gusto ko nang umuwi ng Pilipinas."
Malungkot na malungkot si Paeng noon. Wala akong nasabi.

Hinagkan ko siya – nang gawin ko iyon ay saka ko naamoy ang alak sa kanyang hininga
at sinamantala ko iyon – sinamantala ko ang kahinaan ni Paeng, ibinigay ko sa kanya
ang aking sarili nang gabing iyon kahit na alam kong pagsisihan niya iyon
kinabukasan at hindi naman ako nagkamali.

May naganap sa aming dalawa, pero pinagsisihan niya. Tatlong buwan ang matuling
lumipas na hindi kami nag-uusap ni Paeng nabalitaan kong uuwi siya ng Pilipinas.
Umuwi rin ako, magkakasabay kami nila Emmanuel at Lemuel kasama si Raphael sa
eroplano.

Pagkauwi sa Paombong ay agad na pinuntahan ni Raphael ang bahay ni Luisa. Doon niya
pinadiretso ang sasakyang sumundo sa amin.

"Nasaan po si Luisa?" Tanong niya sa isang nakasalubong.

"Ah! Baka nasa lupain ng mga Birada." Wika noong isa. Kitang – kita kong napakunot
ang noo ni Paeng. Sinarado niya ang bintana at pinapunta ang driver sa lupain ng
mga Birada. Bumaba siya roon, hindi kami umalis – lahat kami sa sasakyan ay
naghihintay ng susunod na mangyayari.

Napakalakas ng tibok ng aking puso. Hindi ako makahinga.

Akmang papasok si Paeng sa kanilang bakuran nang bumukas ang pinto ng bahay ng mga
Birada – mula roon ay lumabas si Juan, ngiting – ngiti siya pero hindi siya nag-
iisa. Lumabas rin si Luisa at ang pinakamalaking surpresa ay ang maliit na umbok sa
kanyang tyan.

Inaalalayan ni Juan si Luisa. Masayang – masaya silang dalawa.

Hindi ko itatanggi pero napakasaya ko rin.

CHAPTER 1
Nandiandra Azalea Guevarra's

"ANONG nangyari, Celeste? Hindi ko inaasahan iyon!"

Natagpuan kong nag-aabang na sa akin si Celeste sa bahay ng mga magulangn ko. Isa
siya sa punong – abala sa pagbabalik ko. Mama did everything for my coming home.
Nag-organize sila ng maliit na party para sa pag – uwi ko. Sa pag-uwi kong ito,
tinanggap ko at inihanda ko ang sarili kong masasaktan ako pero hindi nangyari
dahil para bang nag – iba ang ikot ng mundo ko.

Si Juan at Luisa. Hindi ako makapaniwala. Buntis si Luisa at si Juan ang ama!

"Hindi ko rin alam. Abala ako sa pag -aaral no. Tapos noong umuwi ako noong
nakaraang pasko, nakita ko silang dalawang nagsimba ng magkasama. Ang usap –
usapan, niligawan raw ni Juan si Luisa kaya ayon. Hindi rin ako makapaniwala dahil
alam ko kung gaano kamahal ni Luisa si Paeng at kung gaano katapat na kaibigan si
Juan kay Paeng pero, grabe! They needed a push – I was that push and looked it all
worked out. Mukhang sa huli, ikaw pa rin ang ihaharap ni Raphael sa altar."

Hindi ko mapigilang ngumiti. Masaya talaga ako ngayon. Kitang – kita ko kung paano
nanlumo si Paeng kanina. Inutusan niya agad ang driver na umalis sa lupain ng mga
Birada. Hindi na nila ako hinatid na magkakapatid dahil mainit ang ulo ni Paeng.
Agad siyang bumaba ng kotse at naglakad palayo. Ang hula ko ay pupunta siya sa
kamalig. Siguro ay maglalabas siya ng sama ng loob.
"Hindi natin sigurado iyon, Celeste."

"At ano? Makikipagbalikan pa si Paeng kay Luisa samantalang buntis na ito? Ang usap
– usapan sa bayan, ikakasal na raw ang dalawa pero sa huwes muna dahil nga buntis
si Luisa. Si Juan naman ay babalik sa barracks nila."

"Basta. Basta." Hindi ako mapakali. Tumayo ako at nagpalakad – lakad pa. Anong
gagawin ko? Gusto kong malaman ang nangyayari. Gusto kong puntahan si Paeng. Gusto
kong malaman kung ayos ba siya, siyempre hindi siya ayos.

"Kakain na." Sumilip si Mama sa pinto. "Celeste, tawagan mo ang Mama mo para
magkausap kami nang amiga kong iyon. Nariyan na rin si Lemuel at Emmannuel."

"Si Paeng po, Ma?"

"Wala. Wala siya."

Tama ako. Hindi talaga siya pupunta ngayon dahil sa nangyari. Siguro wasak na wasak
ang kanyang puso niya ngayon. Alam ko kung gaano niya kamahal si Luisa. Saksi ako
sa pagmamahal niya sa huli kaya lang palagi kong naiisip na parang napaka-unfair
niyon sa akin.

Una kong nakilala si Paeng. Magkababata kaming dalawa. Mula five years old ako,
kilala ko na si Paeng. Sabay kaming lumaki, nagdalaga at nagbinata. Alam ko noong
una palang na gusto ko siya kaya noong sinabi ng aming mga magulang na kami ang
nakatakdang ipakasal sa isa't isa ay tuwang – tuwa ako. Ang akala ko kasi tinanggap
ni Paeng ang tadhana naming dalawa, kaya lang, nagbago ang lahat nang iyon dahil
kay Luisa Tejada.

Bumaba ako ng sala. Nakita kong naroon ang mga kapatid ni Paeng – si Lemuel at
Emmanuel, kakuwentuhan nila ang Papa. Naupo ako at sumama sa kanilang kuwentuhan.
Masaya ang Papa na makita ang magkakapatid na Arandia. Tahimik lamang ako ngunit sa
isipan ko ayt hindi mawala-wala si Paeng, kamusta na kaya siya?
Napabuntong – hininga ako. Niyakag kami ng Mama na kumain na sa hapag pero hindi
ako sumunod. Hinintay kong mauna si Papa sa dining area saka ko hinarap ang
magkapatid na Arandia.

"Nasaan si Paeng?" Tanong ko kay Lemuel. Nagkatinginan sila ni Emmanuel.

"Hindi siya umuwi kagabi. Iniisip naming baka hinihintay niya si Luisa. He wanted
to talk to her. He has too many questions."

"Pero buntis na si Luisa, ano pang sagot ang gusto niya? She clearly chose Juan." I
hissed. Tinaas ni Lemuel ang kamay niya na para bang sumusuko siya sa akin.

"Wala kaming alam, Nandia."

"Lagi namang wala!" Tinalikuran ko sila. Hahanapin ko si Paeng. Wala nang ibang
nasa isipan ko kundi si Paeng. Nakalaimutan ko nang nasa silid ko ng apala si
Celeste. Kinuha ko ang kotse ni Mama at nagmanehi ako patungo sa lupain ng mga
Birada. Ayokong tumama ang hinala kong baka naroon siya, hindi ko alam kung anong
gagawin ko kapag naroon si Raphael.

Mabilis lang akong nakarating. Unang beses kong mag-drive nang ganoon kabilis na
para bang hinahabol ko ang ambulansya. Kailangan ko kasing makita si Paeng. Pumasok
ako sa gate ng mga Birada. Napakalakas ng kabog ng dibdib ko. Walang pamilyar na
sasakyan roon. Ang tanging sasakyan ay ang lumang pick – up ni Juan. Naglakas loob
lang akong kumatok sa pinto ng bahay na iyon.
Sana... sana ibang tao ang magbukas, sana hindi si Luisa, sana si Juan – mas madali
para sa akin ang kausapin si Juan dahil siya ang kaibigan ko. Bumukas ang pinto,
inaasahan kong isa kina Juan at Luisa ang saslaubong sa akin dahil balitang –
balita sa buong bayan na nagsasama na sila sa bahay na ito, pero ganoon na lang ang
pagkagulat ko nang makita ko si Jose Birada.
Napaawang pa ang mga labi ko. Kunot na kunot ang noo niya habang tinitingnan ako
mula ulo hanggang paa.

"Mukhang mali ang lupaing pinapasok mo, Nandia."

"Narito ba si Juan?"

"Wala. Umalis sila ni Luisa, magpapa-check up sila. Buntis na si Luisa, Nandia."

"Alam ko. Nakita ko sila kahapon." Mahinang wika ko. Napalunok ako. "Wala... wala
ba rito si Paeng?" Hindi sumagot si Jose. Nakatitig lang siya sa akin na para bang
hindi siya makapaniwalng tinatanong ko sa kanya ang bagay na ito. Wala namang mali
sa sinabi ko. Nagtatanong lang naman ako dahil nag-aalala ako para kay Raphael.
Baka kasi kung anong nangyari sa kanya.

"I guess you got what you wanted." May diin ang mga salitang binitiwan niya. "Wala
na si Luisa sa landa ninyong dalawa kaya kayo na talaga ang para sa isa't isa. Wala
si Paeng rito. Hindi ko alam kung saan siya nagpunta matapos niyang magsisigaw rito
kagabi. Kung wala ka nang sasbaihin, makakaalis ka na."

"Jose—" Isinara ni Jose sa mukha ko ang pinto ng kanilang bahay. Hindi ko rin naman
alam ang sasabihin ko sa oras na tumigil siya at tingnan ako. Aminado akong
nasaktan ko siya. Noong mga panahing magkasama kami ay wala akong naramdaman kundi
ang kung gaano niya ako kamahal.

Jose Birada treated me well, but Celeste is right, that will never me enough. Sa
puso ko, si Raphael pa rin ang minamahal ko kaya nga heto ako ngayon, nagpapa-ikot
– ikot, hinahanap siya. Nakarating pa ako sa lupain ng mga Navarro pero wala rin
silang nakita. Hindi ko na alam kung nasaan si Paeng.

Siguro ay kalunos – lunos ang hitsura niya ngayon. Baka naglasing iyon. I know how
broken he is right now, because that is exactly what I am feeling.
Muntik na akong mawalan ng pag-asa kundi ko lang naalala ang lumang kamalig na
malapit sa may sapa. Naaalala kong madalas nagpupunta roon si Paeng. Doon siya
namamahinga, doon niya rin dinadala kung minsan si Luisa, siguro naroon siya,
siguro inaalala niya ang mga pagkakataong magkasama silang dalawa.

Doon ko dinala ang kotse. I parked the car in front of the tall acacia tree. May
nakita akong kulay itim na kabayo. Halos mapaiyak ako nang malakas nang makilala ko
si Agape – ang kabayo ni Paeng.

Halos takbuhin ko ang pagitan ng kotse at ang pinto ng kamalig. Padaskol kong
binuksan iyon, nakita ko si Paeng, nakaupo siya sa ibabaw ng mga sako ng dayami
habang may hawak na bote ng alak. Hindi ko alam kung paano ko siya aakyatin roon.
Tumingin siya sa direksyon ko at pigil na pigil ang paghagulgol ko dahil nakikita
ko kung gaano siya kawasak ngayon.

Walang buhay ang kanyang mga mata.

"Nadia..." Halatang nagulat siya nang makita ako.

"Paeng, hindi ka raw umuwi. Umuwi ka muna, nag-aalala ako para sa'yo." Mahinang
wika ko. Nais kong iparamdam s akanya na hindi siya nag – iisa. Narito ako at handa
akong damayan siya kahit na kapalit noon ay sakit rin para sa akin. I sighed.
Lumapit ako sa kanya – kahit na hindi ako marunong ay inakyat ko ang mga sako, hind
inga stable iyon, magaan ang mga dayamin, amoy lupa ang mga ito, pero hindi ko na
inalintana dahil kailangan kong malapitan si Paeng.

Finally, I reached him. I sat beside him.

"Ang akala ko maayos ang usapan naming dalawa. Ang akala ko maghihintay siya. Hindi
ko alam kung paano ako nagawang traydurin ni Juan, Nadia. Alam niyang mahal na
mahal ko si Luisa. Si Luisa ang buhay at kamatayan ko."
Pinigilan ko siya nang aktong iinumin na naman niya ang natitirang laman ng boteng
hawak niya.

"Tama na iyan." Sabi ko sa kanya. "Magdamag ka raw na hindi umuwi. Walang laman ang
sikmura mo, baka magkasakit ka. Tama na."

"Luisa is mine from the start. I saw her first, I loved her first – I was her
first."

Parang pinipilas ang puso ko. We had the same sentiments. He was my first love –
and I want him to be my first everything.

"Doesn't that count, Nadia?"

"It doesn't, Paeng." I said. Kinuha ko sa kanya ang bote at mismong doon ako
uminom. Nandito ako para iuwi siya pero heto ako, gumagaya sa kanya na nilulunod
ang sarili sa alak dahil sa hapding nararamdaman ko. "Apparently, in love, being
one's first doesn't count."

"It's kind of unfair, don't you think?" He looked at me. Nagsasalo na kami sa bote
ng alak niya.

"It is... but everyone is willing to do everything to love and to be loved back. As
they say it's all for love, Paeng, even if it's unfair, we cannot do anything about
it."

We both sighed.

"Cheers, Nandia."

"Cheers."

xxxx

I'M so drunk. I keep on giggling on everything Raphael Arandia says. Hindi ko na

nga alintana kung nag-snort para ako sa kakatawa sa mga sinasabi niya. Kinukuwento
niya sa akin noong mga bata pa sila nila Lemuel at nahulog raw sa kabayo ang huli.
Sa apat na magkakapatid na Arandia si Lemuel lang ang hindi sumasakay sa kabayo,
may trauma raw kasi ito.

"He looked stupid dragging the horse to the stables while crying. Damn, I cannot
forget that memory." Wika niya. Naluluha na ako. Nakababa na kami sa mga sako ng
dayami at nakaupo na sa tinipon naming sako habang nag-iinom. Maraming dalang alak
si Raphael, hindi na malamig ang mga iyon pero ayos lang. Ito na yata ang
pinakamatagal na pagkakataong kausap ko siya.

"Nakakatawa nga iyon." I giggled again. Bigla ay natahimik kaming dalawa. May
dumaan yatang anghel. Tahimik kaming umiinom. Hindi ko na alam kung anong oras na,
pero matagal – tagal na kaming naroon, wala na nga akong nakikitang liwanag sa
labas, dahan – dahan na ring dumidilim ang loob ng kamalig ngunit parang wala pang
balak umuwi si Paeng.

"Hindi... hindi ka pa ba uuwi?"

"Umaasa akon pupunta si Luisa rito at kakausapin ako." Mahinang wika niya. Sandali
lang pala iyong masayang tawanan naming dahil bumalik na naman kami rito. Natahimik
na naman siya, tila ba nag-iisip.

"Pero, Raphael, buntis na si Luisa, naniniwala ka bang pupuntahan ka pa rin niya?"

"Gusto ko lang na makausap siya, kahit sandal. Kung buntis man siya, kaya kong
tanggapin iyon, kaya kong intindihin na sila ni Juan, pero ang nais ko lang malaman
ay kung bakit at paano nangyari. Gusto kong maniwalang hindi ako pinagtaksilan ng
pinakamatalik kong kaibigan."

Gusto kong sabihin kay Raphael ang totoo. Sinabi naman ni Celeste sa akin ang
lahat, alam na alam ko ito, ngunit may takot sa puso ko na kapag ikinuwento ko sa
kanya ay magagalit rin siya sa akin, lalo akong mawawalan ng pagkakataong makasama
siya. Wala naman akong ibang gusting gawin sa ngayon kundi ang samahan siya.

Mahal ko si Raphael. Gusto kong ako naman ang piliin niya.

Maybe I can take this thing as my advantage. Mukhang masaya naman si Luisa sa
nagging desisyon niya. Sana... sana matanggap ni Paeng ang kinalabasan ng lahat ng
ito.

"Alam na alam kong wala akong pagkukulang kay Luisa, Nandia. Binigay ko lahat ng
kaya kong pagmamahal, mas mahal ko pa siya kaysa sa sarili ko—"

Mas mahal rin kita kaysa sa sarili ko...

"Pero bakit?"

"Baka... baka hindi ka nagging sapat..." Wala sa loob na wika ko. "Ganoon naman,
diba? Kahit mahal natin ang tao, darating ang panahon, they will realize that we
are never enough for them. Maybe she found that missing piece on Juan. Maybe they
completed each other."

"Nandia, high school pa lang kami na."

"Wala naman sa tagal iyan. Kahit sampung taon pa kayo, kung hindi ka sapat para kay
Luisa, hindi rin kayo magiging masaya. I saw her yesterday, I saw the way she
looked at Juan, Paeng, and I'm sorry to tell you but she never looked at you like
that."

Masaktan na siya kung masasaktan – gagawin ko ang lahat para sa akin siya bumagsak.

"Hindi totoo iyan."

"Kung ayaw mong maniwala, sige. Ganyan naman, we keep on denying. We are blinded by
the love we have for the person, kahit nasasaktan tayo, pinaniniwalaan natin ang
gusto natin para mabawasan ang sakit. It's always like that, Paeng, but you have to
face your new reality, wala na si Luisa, kay Juan na siya uuwi at ikaw, nandito ka
lang, araw at gabi ka mang maglasing, hindi na babalik sa'yo si Luisa Tejada."

Tumayo ako.

"Umuwi na tayo." Sabi ko sa kanya. Kinuha ko ang braso niya at pilit siyang
itinatayo ngunit di hamak na mas malakas siya kaysa sa akin kaya nang hatakin niya
ako ay mabilis akong natumba sa kanya. I fell on top of him. Nakahiga na siya
ngayon sa tinipon naming dayami kanina. Nagkatinginan kaming dalawa ni Paeng at
wala akong ibang maisip kundi ang tambalang nakikita ko sa pinilakang tabing.

Iyong mga lalaking kay gwapo na tinitigan nang ganito ang kay gagandang mga dalaga
– ngunit sa pagkakataong ito, ako ang tumitingin kay Paeng at ako rin ang nagbaba
ng labi ko sa kanyang labi upang makamit ang unang halik naming dalawa.

He was my first kiss. I kissed him way before – he didn't know because he was
asleep. It was just a prank Celeste and I tried. Pumasok kami sa classroom noong
elementarya pa lang kami. Naroon si Paeng at tulog, hinagkan ko siya – matagal pero
hindi siya nagising, tumakbo kami ni Celeste. Ang saya – saya ko noong araw na
iyon. Itinago ko sa aking puso ang alaalang iyon.

Hindi sumagot sa mga halik ko si Paeng. Inilayo ko ang aking sarili at tumayo ako.
Inayos ko ang aking buhok, ang damit ko at tiningnan siya. Hindi ko napansing
bumangon siya at tumayo na rin sa harapan ko.

"Kung ayaw mong umuwi, mauuna na ako." Tinalikuran ko siya pero pinigilan ni Paeng
ang braso ko. I looked at him, he crashed his lips on mine and automatically my
tears fell. He wrapped my arms around his neck and kept on kissing me. I kissed him
back. Ito na yata ang pinakamasayang pagkakataon sa buhay ko.

Ang inakala kong halik ay lumalim nang lumalim hanggang sa naramdaman kong isa –
isa nang humihiwalay sa katawan ko ang mga saplot ko. Paeng undressed me, and I let
him. Halik lang siya nang halik – sinusundan ng mga labi niya ang mga haplos ng
mainit niyang palad. Wala naman akong ibang maisip kundi ang kung gaano ko siya
kamahal at baka sakaling heto na ang pagkakataon ko, ang pagkakataong ako naman ang
pipiliin niya.

Nang gabing iyon sa loob ng kamalig, buong puso kong ibinigay kay Paeng ang sarili
ko. Sinubukan kong ipadama sa kanya kung gaano ko siya kamahal, mahal na mahal ko
si Paeng – wala na yata akong ibang mamahal pang tulad ng sa kanya. Alam kong para
sa akin ay walang makahihigit sa kanya.

Bawat pag – ulos niya sa loob ko ay nagdadala ng hapdi ngunit unti – unti iyong
napalitan ng glorya. Ang sumunod na lumabas sa bibig ko ay ang malalanding
halinghing na tila parang lalong nagpapatibay sa nararamdaman naming init.

Matapos iyon ay wala na naman kaming kibuan. Niyakap ako ni Paeng – napakasaya ng
aking puso. Ilang ulit kong sinasabi sa sarili ko na baka ito na iyon – ito na nga
ba? Ako na ba ang pinipili niya?

Nakuha ko ang sagot na iyon, kinabukasan, matapos naming magbihis na dalawa,

matapos niyang sabihing ihahatid niya ako sa bahay.

"Nandia, sorry, hindi ko sinasadya ang nangyari sa atin kagabi."

Kulang ang sabihing binagyo ang buong pagkatao ko ngunit nagawa kong ngumiti sa
kanya.

"Ayos lang. Maraming Salamat, Paeng," Bumaba ako ng kotse ko at tumakbo papasok sa
mansion paakyat sa aking silid kung saan pinakawalan ko ang masasakit na
paghagulgol na may kakambal na mga luhang kanina ko pa pinipiglan.

Hindi talaga ako kahit kalian magiging sapat para sa taong minamahal ko. 

CHAPTER 2
Tunaw

Raphael Arandia's

HINDI ko maintindihan ang mga bagay – bagay sa lugar na binalikan ko. Kahit saan
ako magpunta, naririnig ako ang balitang magpapakasal na si Luisa kay Juan, buntis
si Luisa, malaki na ang kanyang tyan, si Juan ang ama ng batang nasa sinapupunan
niya at alam kong napakasaya nilang dalawa. Hindi ko magawang magalit dahil sa
kabila ng nangyari, ramdam ko pa rin ang pagmamahal ko para kay Luisa Tejada, gusto
kong ipaalala sa kanya lahat ng naging usapan naming noon bago ako umali patungong
Amerika, pero mukhang nalimot na niya iyon.

Araw – araw ay nagbabaka sakali akong kakausapin na niya ako. Araw – araw akong
naghihintay sa kamalig, baka pumunta siya, alam ko alam niya kung saan ako
pupuntahan pero nabigo ako dahil hindi talaga ako pinuntahan ni Luisa, at hindi rin
ako kinakausap ni Juan. Nagkikita kaming dalawa sa bayan, sa palengke, kahit sa
burol ay namamataan ko siya ngunit tila wala talaga siyang balak na puntahan ako
para pag – usapan ang lahat ng ito.

"Paeng, ayos ka lang?" Tanong sa akin ni Lemuel habang pinaliluguan niya ang mga
kabaya. Nasa kwadra kaming magkakapatid, naglalagay ako ng pagkain ng kabayo, si
Lemuel ay nagpapalago habang si Emmanuel ay tinuturukan ng bitamina ang mga ito.
Tango lang ang ibinigay ko sa kanila. Wala naman akong masasabi, dama ko ang
lungkot ko.

"Mga sir." Natigilan kami nang magsalita ang isa sa mga tauhan – si Arturo.
Tinanguan ko siya. "Mauuna na po kami."
"Maaga pa Mang Turo, mag-inom muna tayo." Biro ni Lemuel sa kanya.

"Ay naku, Sir Lemuel, imbitado kasi ako sa reception ng kasal ni Juan." Napuno ng
katahimikan ang buong kwadra. Natagpuan ko ang mga kapatid kong nakatitig sa akin.

"Ngayon ba ang kasal nila?" Wala sa loob na wika ko.

"Oo. Sa huwes raw muna. Kapag nakapanganak na si Luisa, magpapakasal sila sa

simbahan. Ang usapan nga ay darating raw ang ama ni Luisa kaya excited na excited
si Juan." Napansin kong sinesenyasan ni Manuel si Turo na tumahimik na. Huli nang
makita iyon ni Turo. Napakamot siya ng ulo. "Pasensya na mga Sir. Nalimutan ko.
Mauuna na po ako."

"Paeng, ayos ka lang?"

"Oo." Walang emosyong wika ko. Natagpuan ko ang sarili kong binibilisan ang mga
gawain ko. Hindi na nga ako nagpaalam sa mga kapatid ko. Basta na lang ako umalis.
Pinalipad ko ang sasakyan, sa Huwes ikakasal sina Luisa, anong gagawin ko? Hindi ko
na ba talaga siya mababawi? Paano kung pigilan ko iyon? Paano kung sabihin kong
tatanggapin ko ang lahat sa kanya, maski ang anak nila ni Juan? Hindi ko kayang
mawala siya, hindi ko kayang mabuhay ng wala si Luisa.

Tinakbo ko ang hagdanan paakyat sa Mayor's office. Wala akong pakialam sa mga
nababangga ko kahit pa sa mga nakakasalubong ko. Narating ko ang opisina at
padaskol na binuksan ang pinto – handa na akong sumigaw ng itigil ang kasal pero
ang naabutan ko ay ang paghalik ni Juan kay Luisa. Nakapikit siya at nakahawak sa
braso ni Juan. Gusto kong paniwalaang kaya lang niya ginagawa ito dahil napipilitan
siya. Buntis siya, kailangan ng ama ng anak niya, kahit hindi akin ang bata ay
tatanggapin ko h'wag lang siyang mawala sa aking buhay.

Tinapos ni Juan ang halik. Ngumiti sila sa isa't isa. Pakiramdam ko papel ang puso
ko at paulit – ulit iyong nagulanit dahil sa pangyayaring ito. Humarap ang bagong
kasal sa direksyon ko. Natigilan si Juan nang makita ako.

"Paeng..." Wika niya. I looked at him. "Paeng, ano..."

"Luisa." Tinawag ko siya. "Luisa... mahal kita... mahal na mahal kita." Mahina
ngunit puno ng konbiksyon kong binitiwan ang mga salitang iyon. Luisa just looked
at me. Humawak siya sa kamay ni Juan.

"Asawa ko na si Juan, Paeng." Binigyang – diin niya ang salitang asawa. "Imbitado
ka sa reception. Sa lupain ng mga Birada. Nagpa-lechon kami." Ngiting – ngiti siya
nang sabihin niya iyon sa akin. Hinatak niya si Juan patungo sa mga magulang nito
at sabay silang nagmano. Wala akong nagawa. Bakit parang galit na galit sa akin si
Luisa? Wala akong ginawang masama sa kanya. Huminga ako nang malalim. Wala akong
magagawa. Hindi ko man lang naibigay sa sarili ko ang karapatan para ipaglaban ang
babaeng mahal ko.

Umuwi akong lulugo – lugo. Nakaupo ako sa top deck ng mansion. Kitang – kita mula
roon ang lupain ng mga Birada – nagkakasiyahan sila habang ako nagdurusa. Bakit ba
hindi ako naging sapat para kay Luisa? Saana ko nagkulang? Ano ang hindi ko
naibigay?

xxxx

Nadia's

IMBITADO ang mga magulang ko sa maliit
was sitting quietly at our table while
seemed to be happy as a clam while her
mapaghiwalay ni Juan. Nakikipagtawanan
bisita, masayang – masaya sila.
na reception party para kay Juan at Luisa. I
looking at the newly – wed couples. Luisa
arm was around his man. Hindi sila
sila sa mga tao, nakikipag-usap sa mga

Kamusta na kaya si Paeng?

Napabuntong – hininga na naman ako. Heto nga ako, hanggang ngayon tinatanong ko sa
sarili ko kung anong nangyayari sa akin, ako na iyong sinaktan, ako na iyong
agrabyado – nilagnat pa ako noong araw na iyon dahil nakuha niya ako – and at the
same day – he broke my heart and yet here I am, still thinking about him.

Bakit ba nagtatanga-tangahan ako? Bakit pagdating kay Paeng, nawawala ang katinuan
ko.

"Nadia, bakit nagmumukmok ka riyan? Sumayaw ka."

"Wala po akong kasayaw, Ma." Naiinis na wika ko. Napansin kong may kinawayan si
Mama. Napatuwid ako ng upon ang makita kong pinalalapit niya sa amin si Jose – ang
nakababatang kapatid ni Juan. He was wearing a white collared shirt – kanina ay
nakalong -sleeves siyang parang tulad kay Juan pero ngayon ay kaswal na lang ang
suot niya.

"Jose, hijo, would you be a sweetheart and dance with my Nandiandra here? She
looked so bored."

"Walang problema, Senyora Vida." Tumapat sa akin si Jose at kinuha ang kamay ko.
Sinenyasan ako ni Mama na sumama kaya wala akong nagawa. Wala naman kaming pormal
na usapan ni Jose, palagay ko nga ay galit siya sa akin hanggang ngayon. Mabilis
ang tugtugin nang pumunta kami sa gitna ng dance floor pero biglang naging mabagal
ang tugtog. The live band is now playing Earth Angel.

Natigilan pa ako. Jose was offering his hand to me. I am reluctant to take it, but
I did. He put his hand on my waist. Hinapit niya ako at nagsimula kaming mag-sway
na dalawa. Sobrang lapit naming sa isa't isa, na para bang naririnig ko na ang
tibok ng kanyang puso. Hindi ako makahinga – bakit ganito?

"Kamusta ka, Jose?" Tanong ko sa kanya.

"Hindi ako miserable, Nadia." Napatitig ako sa kanya. "Clearly, you are the
miserable one here, Nandiandra. Luisa married my brother, but still, you cannot
have Paeng's love."
"Hindi ko hangad ang pagmamahal ni Paeng."

"Pero mahal mo siya at mas pinili mo siya kaysa sa akin na handing ilagay ang buong
mundo sa paanan mo. Hindi ka mahihirapan sa akin, Nadia, mamahalin kita nang buong
puso, isama mo ang lahat ng mayroon ako. You are the love of my life, Nadia, why
can't you see that?"

Bumitiw ako sa kanya at tumalikod. Hindi ko alam kung bakit ako ganito. Tama naman
si Jose, heto siya at kaya akong mahalin nang higit pa sa dapat pero pinili ko pa
rin si Paeng. Ano bang magagawa ko kung siya ang gusto ko? Kasalanan ito ng puso
kong matigas ang ulo. Natagpuan ko ang sarili kong umiiyak habang naglalakad
papasok sa lupain ng mga Arandia.

"Nadia, sandali." Hindi ko alam na sinundan ako ni Jose. He grabbed my arm. "Nadia,
mahal kita."

"Pero hindi ikaw ang mahal ko, Jose. Sana maintindihan mo iyon." Binawi ko ang
braso ko at nagpatuloy sa paglalakad. Pinapahid ko ang aking mga luha. Humihikbi
ako, hindi ko namalayang nakarating na ako sa harapan ng bahay. Sinalubong ako ng
mga kasama nila sa bahay.

"Manang si Paeng po?"

"Ah, baka nasa top deck, Senorita. Pakipuntahan mo na lang." Tumango ako. Umakyat
ako para makita si Paeng. Tama ang maids, narito siya sa top deck, nakatayo at
marahil ay pilit niyang sinisilip ang pangyayari sa kabilang lupain.

"Paeng..." Huling – huli ko siyang nagpapahid ng kanyang mga luha. Simisinghot pa

siya.

"Nadia, nandito ka pala. Kamusta?"

Wala akong masabi. Hindi ko siya sinagot, sa halip ay tinawid ko ng mabibilis na

hakbang ang pagitan naming dalawa upang yakapin siya nang mahigpit. Alam kong
nasasaktan siya ngayon, alam kong kailangan niya ng masasandalan. Ako ang narito
para kay Paeng. Alam kong marami siyang hindi naiintindihan at handa akong hintayin
ang oras na siya naman ang handing buksan ang puso niya para sa akin. Iyak rin ako
nang iyak dahil nasasaktan siya.

"Mahal kita, Paeng." Wika ko. I cupped his face. "Hindi ko alam kung paano
nagsimula ang lahat pero mahal na mahal kita, Paeng. Sana ako na lang ang mahalin
mo, handa akong maghintay, hindi ako mapapagod, Paeng, mahalin mo ako, mamahalin
kita ng buong puso at hinding – hindi kita iiwanan." Humikbi ako. Napansin kong
nakaawang ang kanyang mga labi. Hindi ko naman inaasahan ang pagsagot niya sa
ngayon, walang halaga para sa akin kung sasagot siya o hindi, basta ang mahalaga ay
malaman niyang mahal ko siya at uulit – ulitin ko iyon sa kanya.

Hinayaan niya akong umiyak nang umiyak at nang kalmado na ako ay humiwalay ako sa
kanya.
"Babalik na ako sa mga Birada. Naroon kasi ang Mama at Papa." Mahinang wika ko.
"Bye, Paeng."

Pero... hinawakan ni Paeng ang kanang braso ko. "Nadia, dito ka lang. H'wag mo
akong iiwan."

Sunod – sunod ang pagpatak ng mga luha ko habang tinatanguan ko siya. Sa

pagkakataong iyon, siya na mismo ang yumakap sa akin. Hindi ko siya iiwanan, kahit
anong mangyari ay dito lamang ako.

xxxx

"HINDI kaya ako mapagalitan ni Papa dahil umalis ako sa party?"

Nakahiga kami ni Paeng sa kanyang kama – may damit kami pareho, wala kaming
ginawang kung ano. We're just lying beside each other. Nakapalupot sa baywang ko
ang mga braso niya. Malapit na malapit kami sa isa't isa – sobrang lapit na halos
marinig ko na ang tibok ng puso niya.

"Hindi. Akong bahala. Ihahatid kita bukas." Mahinahong wika niya.

"Okay." Humawak ako sa mga kamay niya. Gusto ko itong ganito. Para bang nagkakaroon
ako ng pag-asa na maaaring malapit na ang panahong ako naman ang pipiliin niya.
Gusto kong ako ang piliin niya, naniniwala akong dapat pinaghihirapan ang lahat ng
bagay - ganoon rin si Paeng. I know at the end, susuko ako ng rainbows and
butterflies dahil sa pagmamahal niya sa akin. Naniniwala akong mamahalin rin niya
ako.

"Nadia, bakit ka nagpasalamat sa akin nang umagang iyon? Dapat magalit ka sa akin
dahil may nangyari sa atin pagkatapos ay sinabihan kita ng ganoon."

"Ewan ko." Humarap ako sa kanya. "Masama ang loob ko sa'yo dahil pakiramdam ko
hindi mo ako pinahalagahan, Paeng. Ikaw... ikaw ang una sa akin, dapat may halaga
iyon."

"Kabado ako noon."

"Luh, bakit? Hindi mo naman first time ha!"

"Kasi ikaw iyan, Nadia. Kababata kita, dapat sa'yo iniingatan. Hindi ko nagawa
iyon, sorry." But why is he able to melt my heart like this? Alam kong baka naaawa
lang siya sa akin kaya ganito ang daloy ng usapan naming dalawa pero nang sabihin
niya iyon ay nanlambot na naman ang puso ko. Grabe! Sobrang tanga ko talaga. I
smiled at him. He touched my face.

"Inaantok na ako, Paeng."

"Sige, matulog ka na." I buried my face on his chest and closed my eyes. I had a
very nice dream. In my dream, Paeng and I were together and we already have a baby
girl. He was teaching her to ride a horse. He calls her Papa and she calls me Mama.
Napakasaya ng panaginip na iyon. I wanted it to come true that when I woke up that
morning, I prayed hard to God to make that dream my reality.

"Good morning." Nagulat ako nang batiin niya ako. Gising na pala siya at nakahiga
pa rin siya sa aking tabi. He gave me his signature slow smile. He even kissed my
forehead. "Did you sleep well, Nadia?"

"I did. Ikaw?"

"Surprisingly, I slept well. Thank you, Nadia. Pero tumawag na kanina ang Mama mo,
pinauuwi ka na niya. Kumain muna tayo tapos ihahatid na kita." Nagtitigan kaming
dalawa. Nahihiya naman ako kasi ang baho ng hininga ko – siyempre kagigising ko
lang. Nanlaki ang mga mata ko nang bumaba ang mukha niya sa mukha ko para halikan
ako – hindi ako nakaiwas. Siyempre hindi rin ako umalis kasi gusto ko – wala na
akong pakialam sa hininga ko. He doesn't seem to mind it.

Alam kong pulam – pula ang pisngi ko. "Grabe ka. Hindi pa ako nagtu-tooth brush."
He just winked at me.

"Bangon na. Kakain na tayo." Nauna siyang lumabas ng silid na iyon ako naman ay
muling nahiga sa kama. Jusko, tunaw na tunaw na ang puso ko. 

CHAPTER 3
Sabi mo

Nadia's

ARAW-ARAW ay magkasama kami ni Celeste. Naikuwento ko na sa kanya minsan ang

nangyari sa amin ni Paeng noong araw ng party ng kasal ni Luisa. Kinikilig raw siya
para sa akin pero malungkot siya dahil hindi niya nakuha si Juan.

"Dalawa tayong inagawan ni Luisa. Parang sumugal siya at hindi siya natalo. Jusko,
Nadia, napakayaman rin ng mga Birada. Saan man siya mapunta, hihiga siya sa pera.
Tingin ko talaga pera lang ang habol niya kay Juan. Donya pa rin siya, walang
talo."

"Huy, h'wag kang magsalita ng ganyan, diba nga ikaw ang dahilan ng break up nila."

"Paeng and Luisa needed some push, I pushed them away. Saka dapat thankful ka sa
akin kasi dahil sa akin nasira iyong dalawa. Jusko, Nadia, kung nakita mo lang
iyong iyak ni Luisa noon."

Tumawa si Celeste. Ako naman ay nakakunot ang noo. Kung umiyak si Luisa, ang ibig
sabihin ay talagang mahal niya si Paeng. Kunsabagay, alam ko naman na totoo ang
nararamdaman ni Paeng para kay Luisa – siguro talagang mahal ni Luisa si Paeng noon
kaya lang nakalipas na dalawang taong nasa America, marahil nabaling ang atensyon
ni Luisa kay Paeng. Sometimes, fate makes a way for two lonely hearts to meet.

"Sinabi mo ba kay Paeng ang totoo?"

"Hindi. Hindi ko kasi alam kung anong magiging reaksyon niya." Mahina ang boses ko.
Nasa pampublikong lugar kami ni Celeste. Nasa may Plaza kami. Kumakain si Celeste
ng dirty ice cream habang ako ay nakaupo lamang sa tabi niya.

"H'wag mo nang sabihin." Sabi niya sa akin. "Ang mahalaga, mas malapit ka na kay
Paeng ngayon." Bigla siyang napabuntong – hininga. "Sa susunod na linggo ay aalis
ako, Nadia, sasama ako kay Papa sa La Union. May mga aasikasuhin siya roon at gusto
niya akong ipakilala sa mga kasosyo niya." Malungkot ang boses niya habang sinasabi
iyon. Alam ko kung anong mangyayari sa pagpapakilala kay Celeste sa mga kasosyo ni
Tito Arnold. Mayaman rin ang pamilya nila, sigurado akong hahanapan na ni Tito ng
mapapangasawa ang best friend ko. Doctor si Celeste, gusto niyang matupad ang lahat
ng pangarap niya kaya lang bilang anak, may kanya – kanya kaming tungkulin sa aming
mga pamilya.

"Okay lang iyan. Sana maging okay iyong makikilala mo sa La Union." She rolled her
eyes at me.

"Si Juan lang ang gusto ko---ay shit!" Napatayo si Celeste nang bigla siyang tamaan
ng bola mula sa mga naglalaro ng basketball sa gilid.
"Bakit ba kasi diyan kayo nagchichismisan, laruan ito." Napalingon ako agad nang
marinig ko ang pamilyar na boses ni Jose Birada. Tumayo rin ako. Basta nandiyan si
Jose, nagiging alerto ako. Kinuha niya ang bolang tumama kay Celeste tapos ay
tinapunan ako ng tingin.

"Kamusta, Nadia? Miss na kita."

"Jose, ano ba?!" Biglang namula ang mukha ko.

"Tara na, Jose!" Biglang lumabas si Julio Cervantes. Ngumiti rin siya sa akin.
"Kamusta, Nandiandra, ang ganda mo pa rin."

"Salamat, Julio."

"Tang ina mo, Julio, maliit naman iyang titi mo! Umayos ka!" Siga ni Jose sa
kaibigan. Tumawa si Celeste, ako naman ay napapailing. Biglang ibinigay ni Jose ang
bola kay Julio at saka pinaalis ang huli. "Ayoko nang maglaro, uuwi na ako at baka
hinahanap na ako ni Kuya. Magsasaing pa raw ako."

"Like duh?" Wika ng kaibigan ko. "May Luisa na sa bahay ninyo, bakit ikaw pa ang
nagsasaing?"

"Celeste, kaming mga Birada, ginagawa naming reyna ang mga babaeng mahal naming.
Parang si Tatay kay Nanay at sigurado akong ganoon rin si Kuya Juan kay Luisa –
lalong ako rin. Kaya lang, minsan ang tao, nakapulot nang ginto, pinagpalit pa sa
tanso, hindi nga ba, Nadia?" Hindi ako sumagot, tinaasan ko na lang siya ng kilay.

"Uuwi ka na? Sabay na kami sa'yo, pupunta kami kina Paeng, idaan mo kami roon, ha?
Jose, sige na..."

At tulad ng inaasahan, pumayag si Jose. Pinauna niya si Celeste, sumabay siya sa

aking maglakad, hinawakan niya ang kamay ko na para bang hanggang ngayon ay kami pa
rin. Hindi niya iyon binibitiwan kahit anong pumiglas ko. Bago pa nga ako sumakay
sa pick up niya ay hinalikan niya pa mismo ang palad ko – tulad ng palagi niyang
ginagawa noon. Abala si Celeste sa paghahanap ng station sa fm radio kaya hindi
niya napansin ang kapangahasan ni Jose Birada. Ngumisi siya sa akin.

"Mali si Julio, Nadia, hindi ka maganda."

"Ha?"

"Napakaganda mo, Nadia, pwede bang akin ka na lang?" May kasama na namang kindat
iyon. Hinampas ko siya sa dibdib. Bigla siyang umaray nang malakas saka tumawa pero
nagulat ako nang hapitin niya ako palapit sa kanya – ang buong akala ko ay
hahalikan niya ako kaya nagpupumiglas ako, palapit nang palapit ang mukha niya sa
akin hanggang sa tumigil iyon nang ilang inches na lang ang layo sa mukha ko.
"Mahal na mahal kita..."
"Hoy, ano bang ginagawa ninyo riyan? Lika na! Jose, ihatid mo na kami!"

Agad akong kumawala sa mga bisig ni Jose. Sumakay ako sa pick up. Ako ang nasa
likuran, si Celeste ang nasa harap. Tahimik lang ako habang nagmamaneho si Jose.
Napapansin kong tinitingnan niya ako pero nag-iiwas naman ako. Nakarating kami agad
sa lupain ng mga Birada. Hindi ko inaasahan dito niya kami daldalhin. Kabang – kaba
ako.

"Kumain na muna tayo. Saka ko kayo ihahatid sa bahay nila Nadia."

"H'wag na. Kina Paeng mo kami ihatid."

"Ano ako, bale?" Jose even made a face. Inirapan ko si Celeste, kung hindi siya
nagpumilit na iahatid kami ni Jose, sana ay nakauwi na ako ngayon sa mansion namin.
Napapailing ako. Atubili akong sumunod sa kanila papasok sa bahay ng mga Birada.
Hindi kalakihan ang bahay na iyon ng mga Birada. Simpleng buhay lang sila. Ang
kuwento ng Papa, mula pa raw sa nuno ni Don Juan ay talagang simple na silang
mamuhay pero kung tutuusin ay kayang – kayang makipagsabayan ng mga Birasa sa mga
Arandia pagdationg sa yaman. Sobrang baba raw lang talaga ng loob ng mag – asawa.

"Nasaan ang Nanay at Tatay mo, Jose?"

"Ah, umuwi muna sila ng probinsya. Dinalaw ni Nanay iyong Lola naming. May sakit
raw kasi."

Binuksan ni Jose ang front door. Ayokong pumasok, pero narito na rin naman ako.

"Oh, kasama mo pala si Nadia at Celeste, Jose." Si Juan ay natigilan sa pagbaba ng

hagdanan nang makita kami. Biglang nag-transform ang kaibigan ko.

"Hi, Juan. Kamusta?" Ang landi ng boses ni Celeste.

"Heto, kasal na." Napansin kong sumimangot si Celeste. Gusto kong matawa pero
pinigilan ko lang.

"Uhm nasaan si Luisa?"

"Nagluluto siya sa kusina. Dito na kayo kumain, nilagang baboy na may kalabasa ang
ulam namin."

"Yuck." Siniko ko si Celeste dahil sa sinabi niyang iyon. Mukhang hindi naman
napansin ng magkapatid ang sinabi niya.

"Paborito ko iyon." Wika pa ni Juan.

"Ay, sure akong sobrang sarap noon!" Sabi pa ni Celeste. Tumawa ako, hindi ko na
kasi napigilan.

"Ang plastic mo." Bulong ko sa kanya.

"Kumain na tayo. Tara."

"Oh, nakasaing na si Ate Isay?" Tanong ni Jose.

"Oo. Ang tagal mo, nagsaing na ako bawal magutom ang buntis, ayoko ng ana paglutuin
pero matigas ang ulo. Mahal ko, may bisita tayo."

We found Luisa in the kitchen. May apron siyang suot tapos nakataas ang buhok niya.
Kunot na kunot ang noo niya nang makita kaming dalawa ni Celeste.

"Kamusta, Luisa, ang taba mo ngayon." Wika ni Celeste. Halatang nang-aasar siya.

"Mataba ako kasi buntis ako at si Juan ang ama. Kamusta ka Celeste?" Ngumiti nang
pagkatamis – tamis si Luisa sa kaibigan ko. "Nadia, Salamat sa pagpunta sa kasal
naming. Pakisabi sa mga magulang mo, nagapapasalamat rin ako sa regalo nila."
"I'll tell them. You look good. Siguro babae ang anak ninyo."

"Sana. Sana. Gusto ko babae. Wala kaming babae sa pamilya." Si Juan ang nagsalita.
Lumapit siya kay Luisa at kinuha sa kamay nito ang sandok. I sighed – they looked
so in love – naisip kong darating kaya kami ni Paeng sa ganito? And speaking of
Paeng, kamusta na kaya siya? Apat na araw ko na siyang hindi nakikita. Nasa Metro
siya, kasama si Lemuel, alam ko may aasikasuhin silang kung ano para kay Lemuel.
Hindi ko nga siya matawagan dahil wala naman siyang iniwang numero ng telepono kung
saan pwede ko siyang makausap.

Kumain kami ng pananghalian. Hindi ko masyadong nagalaw ang pagkain ko dahil nadi-
distract ako sa kung paano alagaan ni Luisa si Juan sa hapag. Siya pa mismo ang
nagghihimay ng karne ng baboy at nilalagay ito sa plato nito. Nagtitinginan sila
tapos ay biglang ngingiti sa isa't isa.

"Tama na iyan, ikaw ang kumain."

"Mamaya na ako. Aasikasuhin muna kita."

"We can be like them." Singit na naman ni Jose. I just made a face.

"Stop it already." I cleared my throat. "So, may gender na ba ang baby ninyo?" Pag-
iiba ko ng usapan. Napansin kong umiling si Jose.

"Oo. Lalaki ang panganay namin." Wika ni Juan. "May naisip nan gang pangalan si
Luisa, diba mahal?"

"Oo, mahal. Juan Francisco. Ipinangalan kay Juan tapos kay Tatay." Iyong tatay ni
Juan ang sinasabi nila.

"Ang ganda diba? Mana sa akin iyan, gwapo."

"Lahat ng magiging anak nating lalaki ay lalagyan ko ng Juan sa pangalan, Mahal,

kapag babae naman, Joana o kaya man Juana. Diba ang cute?"
I sighed. I want a life like this.

Natapos ang pananghalian. Si Celeste ay mainit na mainit ang ulo, nagyaya na siyang
umuwi. Inihatid na kami ni Jose kahit na umaayaw ako. Makikigamit na nga lang sana
ako ng phone nila para tumawag sa landline sa bahay naming pero mapilit si Jose na
ihatid kami. Wala akong nagawa. Kahit na mas malapit ang bahay ko, mas inuna niyang
ihatid si Celeste.

"Mainit na ang ulo ni Celeste, ano?" Napansin niya pala iyon. Tumango ako. "Ikaw
naman, naiinggit ka sa dalawa. Masaya sila. Mukhang mahal naman nila ang isa't
isa."

"Sana. Kaibigan ko si Juan, ayokong malaman na sa bandang huli, ginamit lang ni

Luisa si Juan para makalimutan si Paeng."

"Hindi naman siguro sila aabot sa magkakabuntisan sila kung hindi nila mahal ang
isa't isa. Ano, Nadia, hindi ka na ba talaga babalik sa akin?" Inihinto ni Jose ang
kotse. Hindi ko napansin kung nasaan na kami dahil titig na titig ako sa kanya.
"Just say the word, I will jump back in out ship again, so it could sail again."

"Ayokong maging unfair sa'yo, Jose. Si Paeng ang mahal ko."

"Pero mahal ka ba niya?" Heto na naman siya, unti – unti na naman niyang nilalapit
ang mukha niya sa akin. Sigurado akong sa pagkakataong ito ay gagawin na niya.
Mapaglaro si Jose, madalas niyang ginagawa sa akin ito at alam kong ngayon si
desidido siya. Iiwas ako, ayoko ng komplikasyon, ayoko ng ganito. Si Paeng ang
mahal ko. Sinabi ko na sa kanya noon na ginawa ko lang ang tama – tama lang na
hiwalayan ko siya dahil magiging unfair ako kapag pinagpatuloy ko ang relasyon
naming dalawa tapos ang tinittibok ng puso ko ay si Raphael Arandia.

"Nadia, tingnan mo ako at sabihin mo sa aking wala kang—"

"Ay, ay, ay!" Halos mapugto ang hininga ko nang biglang may humatak sa braso ko
pababa ng sasakyang iyon ni Jose. Hindi ko alam na hindi ko pala naisara nang
maayos ang pinto ng sasakyan. Kabang – kaba ako dahil hinatak ako nang kung sino –
nang tumingin ako, nakita ko ang kunot na kunot na noo ni Paeng Arandia, madilim na
madilim rin ang mukha niya habang nakatunghay kay Jose na halatang nabigla sa
nagaganap.

"Anong ginagawa mo rito, Birada?" Tanong ni Paeng sa kanya. "Maling lupain ang
pinaghintuan mo ng kotse."

"Kung nasa maling lupain ako, aalis ako, pero ibalik mom una ang babae sa akin."

"Jose!" Namumula ang buong mukha ko hanggang sa leeg.

"Bakit ko naman gagawin iyon?" Napatitig ako kay Paeng. "Ang tanging pag-aari mol
ang na maaari mong dalhin sa pag-alis mo rito ay ang sasakyan mo. Lahat ng narito
ay pag-aari ko na."

Napaawang ang labi ko. Heto na naman ang puso kong kay bilis ng tibok. Anong ibig
sabihin noon? Anong gusting iparating ni Paeng? Pagkarupok – rupok ko talaga
pagdating sa kanya. Anong ibig niyang sabihin?

"Umalis ka na, Jose, bago pa kita ipahabol sa mga aso."

Ngumisi si Jose. Hindi na siya nagsalita, basta na lang siya umayos ng upo. Isinara
ni Paeng ang pick up at umalis nga ang bisita. Ang buong akala ko ay sa bahay niya
ako ihahatid. Bakit niya ako dinala rito sa Hacienda Asuncion?

Binalingan ako ni Paeng. "Ang buong akala ko, ako ang mahal mo, bakit
nakikipagyakapan ka kay Jose sa plaza?"

Huli ako... pero hindi naman kulong.

CHAPTER 4
Secrets out

Nadia's

Nagtampo yata sa akin si Paeng. Hindi niya ako masyadong pinapansin nitong mga
nakalipas na araw. Palagi pa naman kami ng Mama sa hacienda nila dahil dumating ang
nanay nila. My mom is friends with his mom kaya halos araw – araw sa loob ng
dalawang linggo ay nasa Hacienda Asuncion kami kaya lang dinededma niya ako. Palagi
siya sa stables, nagtatrabaho siya kasama ang mga kapatid niya. Si Emmanuel nga ay
parang nakakalahata na sa aming dalawa kaya minsan tinanong niya ako kung ano raw
ang ginawa ko kay Paeng, jusko wala naman akong ginagawa, hindi ko naman kasalanan
na biglang susulpot si Jose sa lakad naming ni Celeste. Hindi ko rin naman masisisi
kung gusto ako ni Jose – naging mag-nobyo kami.

Pinanonood ko lang siya habang pinakakain niya ang mga kabayo. Kailan niya kaya ako
kakausapin?

"Nagkakamabutihan na ba kayo ni Paeng, Nandiandra?" Nabigla ako sa tanong ng Mama.

Napatingin ako sa Mama ni Paeng na nakangiti habang naghihintay ng sagot ko. "Ang
alam ko kasi nakiusap si Paeng sa Papa niya noon na hindi na raw ituloy ang kasal
ninyong dalawa sapagkat si Luisa Tejada ang mahal niya. Ngayon, balitang – balita
sa bayan na si Luisa ay nagpakasal na kay Juan at buntis na siya ngayon. Balita rin
sa bayan na palagi kayong magkasama ni Paeng, nagkakamabutihan na ba muli kayo?"
"Ma, please lang. H'wag nating pag-usapan." Bigla akong kinabahan dahil nakita kong
palapit si Paeng at Emman sa amin. Mukhang tapos na sila sa ginagawa at mukhang
kaya dito sila tutungo ay iinom ang magkapatid ng tubig. Gusto kong ako ang
magbigay sa kanya ng baso pero kasabay ng pagatpat ni Raphael sa kinauupuan naming
nila Mama ay nagsalita muli ang huli.

"Paano si Jose Birada? Ang alam ko nililigawan ka noon."

"Ma!" Nanlalaki ang mga mata ko. Napatingin ako kay Paeng na umiinom ng tubig at
noong matapos siya ay napatingin siya sa direksyon ko. Tiim ang mga bagang niya
habang napapailing.

"Sa sapa lang ako, Ma." Pagpapaalam niya sabay talikod. Gusto kong pagsabihan ang
sarili kong nanay na itikom ang kanyang bibig lalo na kapag hindi naman maganda ang
lalabas mula rito. Tinanaw ko si Paeng, hindi ako nakatiis kaya sumunod ako sa
kanya. Medyo malayo na ang kanyang nalalakad, ayoko naman siyang tawagin kasi baka
hindi niya ako pansinin, pero kailangan ko nang magsalita kasi pupunta na siya sa
tubig.

"Pae---" Hindi niya ako narinig. He went under the water. I kept on walking.
Tumuloy rin ako sa tubig. Inalis ko ang sapatos ko tapos naupo ako sa isa sa mga
bato roon. Hihintayin ko siya, kailangan ko siyang kausapin. Hindi naman nagtagal
at nakita kong umahon siya. Nasa may harap ko lang siya. I smiled at him. Ilang
beses muna niyang ipinikit at idinilat ang mga mata niya at saka siya huminga nang
malalim.

"Bakit nandito ka?" He asked me.

"Kailangan nating mag-usap kasi. Akala mo ba hindi ko napapansing iniiwasan mo

ako?" Niyakap ko ang mga tuhod ko. "Dapat mag-usap tayo. Ganoon naman dapat kapag
may relasyon." Malaki ang posibilidad na mapahiya ako sa sinasabi ko dahil wala
naman talaga kaming relasyon kahit na may nangyari na sa amin sa kamalig na iyon,
kahit naghalikan na kami at kahit hinalikan niya ako habang hindi pa ako nagse-
sepilyo noong umagang iyon. I wanted to make things clear between us but I guess I
have no confidence to do that.
"Kung may relasyon tayo, bakit nakikipaghalikan ka kay Jose sa loob ng sasakyan
niya. Dito pa talaga sa loob ng lupain ng pamilya ko."

"Hindi naman kami naghalikan."

"Anong ginagawa ninyo roon? Nagsa-sawsaw suka?" Kunot na kunot ang noo niya.

"Nag-uusap lang naman kami."

"Ganoon kalapit ang mukha ninyo tapos nag-uusap lang kayo? Tungkol saan? Sa kung
anong gamit ninyomg toothpaste kaya halos magka-amuyan na kayo ng hininga?" Tumaas
na ang boses niya. Nagtataka ako sa kanya pero hindi maitatanggi ng puso kong
nagsasayaw siya ngayon dahil mukhang nagseselos si Paeng kay Jose. "Sabihin mo nga,
Nandiandra, gaano kayo kalapit ni Jose Birada?"

"Ano..." I bit my lower lip. "Dati ko siyang nobyo." Hindi ko iniwasan ang mga mata
ni Raphael Arandia. Titig na titig siya sa akin na para bang hindi siya
makapaniwala sa mga narinig niya. Nanlalaki pa ang mga mata niya kasabay noon ang
butas ng ilong niya. Bigla akong napangiti – kung sakali kaya magiging kamukha kaya
ni Paeng ang magiging mga anak naming?

"Ang akala ko baa ko ang mahal mo bakti naging nobyo mo si Jose?!" Sa pagkakataong
iyon ay sumisigaw na siya. Umahon siya mula sa tubig. Nakita ko na naman ang
magandang katawan ni Paeng. Banat siguro talaga siya sa work out at sa trabaho. Ang
ganda ng abs niya – anim yata iyon tapos may v-line siya na kita sa kanyang hapit
na pantalon.

Napalunok ako.

"Niligawan niya ako, nagustuhan ko siya kaya sinagot ko siya noon pero..." Pero
naisip kong hindi ikaw siya kaya hiniwalayan ko siya. Gusto kong idagdag iyon pero
baka naman lalo niyang mahalatang gusto ko siya. Bumalik si Paeng sa tubig, pero sa
ngayon ay lumapit siya sa akin. Iyong dalawang kamay niya ay inihawak niya sa
magkabilang gilid ng bato kung saan ako nakaupo, saka niya ako tiningnan nang mata
sa mata.

Nakakulong ako ngayon sa pagitan ng dalawang bisig ni Raphael at hindi ako

makahinga.

"Pero ano, Nandiandra?" He asked. "Pero ano?"

"Pero, naghiwalay rin kami kaya ayun..."

"At nakikipagbalikan siya?" Ang lapit – lapit ni Raphael sa akin. O ako lang ba?
Para kasing nilalapit niya ang mukha niya. Napanguso pa ako. Umungol naman siya –
iyong ungol na hmmm... Kinilabutan ako – pero iyong masarap na pagkakilabot.

"Sabi niya.... Ano..." Bigla niya akong hinalikan. Hindi ako makahinga. Kabang –
kaba ako. "Sabi niya kasi...." Hinalikan na naman niya ako, mas matagal ngayon.
Nanlalaki ang mga mata ko habang si Paeng naman ay napansin kong nakapikit.
Ninamnam niya ang ibabang labi ko saka niya kinuha nang buo iyon para ikulong sa
isang mainit na halik. Nadadarang na ako. Ako yata talaga ang pinaka-marupok na
babae sa buong Pilipinas.

"Nakikinig ako, Nadia." He said in between our kisses. "Tell me, what dis he say?"
I opened my mouth but he only darted his tongue. Lalo akong hindi nakapagsalita.

"Hmmm.... Hmmm..." Iyon lang ang lumalabas sa bibig ko. Ipinalupot ko pa nga sa mga
braso ko sa batok niya. Wala na akong maisip na paliwanag. Ganito na lang ang gusto
kong gawin. Ang sarap – sarap pa.

xxxx

Masaya... masaya ako dahil nabibigyang pansin ako ni Raphael. Nasa akin ang buong
atensyon niya. Halos araw – araw kaming magkasama. Dumadalaw siya sa bahay, madalas
siyang naghahapunan sa amin, madalas rin akong nasa kanila tapos madalas kaming
natutulog nang magkatabi sa silid niya. Wala naman kaming ibang ginagawang dalawa,
minsan nagkukwentuhan kami hanggang sa makatulog na ako, o kaya man ay manonood
kami ng mga pelikula sa VHS niya. Nakakatuwa, para talaga kaming magnobyo na.

Ilang beses ko nang sinusulatan si Celeste at walang humpay ang pagpapasalamat ko

sa kanya. Totoo naman kasi nga kung hindi naman niya ginawa ang bagay na iyon ay
hindi ibibigay ni Paeng sa akin ang oras niya. Alam kong kailangan kong sabihin sa
kanya ang totoo kaya lang, anong mangyayari kung sasabihin ko? What he doesn't know
won't kill him.

Kaya lang naiisip kong parang hinahayaan ko si Paeng na maniwalang sinaktan siya ni
Luisa nang ganoon na lang. I knew how much they love each other. Nakita ko silang
magkasama, nakita ko kung paano mahalin ni Paeng si Luisa nang buo at inggit na
inggit ako noon kay Luisa. Paanong napunta sa kanya ang kaisa – isang pangarap ko.

Linggo nang araw na iyon at nagsimba kami ng Mama. Ipinakikilala niya ako sa mga
kaibigan niyang nakasabay naming na para bang hindi pa nila ako kilala. Natatawa na
lang ako. My mother loves me so much – she's always proud of me and I am always
thankful for her and my dad. Iisang anak lang ako at ginagawa nila ang lahat para
sa akin.

Hindi nagtagal ay dumating na ang mga Arandia. Kasama ni Tita si Paeng, Lemuel,
Emmanuel at Miguel. Tulad nang dati ay pinagtitinginan na naman sila – gwapo kasi
talaga silang magkakapatid. Hindi ako nagsasalita, hindi rin ako lumapit kay Paeng,
medyo nahihiya kasi ako kapag maraming taong nakakakita sa amin. Ilang buwan nang
nakalipas mula nang mabaling sa akin ang atensyon niya. Hindi ko lang sigurado kung
ano ba talagang mayroon kaming dalawa. Madalas nga kaming magkasama, madalas naming
ginagawa para sa magnobyo lang. Tinuturuan nga ako ni Paeng na mangabayo – talagang
napakagaling niya sa ganoong mga bagay – bagay.

"Narito na pala ang mga Birada." Biglang wika ni Mama. Napalingon ako. Nakita ko si
Don Juancho kasama si Donya Norma kasunod si Jose, sa likod ni Jose ay naroon si
Juan na may kargang bata. Kasabay niya si Luisa na naglalakad. They looked happy –
tulad ng tinatanong ko noon sa aking sarili, paano nakuha ni Luisa ang mga bagay na
gusto naming dalawa ni Celeste. We both wanted a simple family with the people we
love who both love Luisa. Nakakalungkot – she has everything and all I have is
something uncertain with the man I love.

Buong duration ng misa ay nakatingin lang ako sa mag-asawa. Luisa loos at Juan like
he is the most important thing in the world. Nakakatuwa – sa kahit anopamang
sitwasyon ay talagang masaya ako para sa kanila. Sa kabila ng katotohanang alam mo
kung anong totoong nangyari sa kanila ni Paeng noon ay masaya ako para kay Luisa.
She looks genuinely happy at bagay sa kanya ang pagiging ina.

Natapos ang misa. Lumapit yata si Mama sa mga Arandia pero ako ay lumapit kay Juan
at Luisa. Nagtatawanan sila habang nakatingin sa batang lalaki pala.

"Kumusta?" I greeted them. Luisa looked at me. Hindi naman nawala ang ngiti niya.
Si Juan ay parang nagulat pa.

"Okay naman. Happy Sunday." Bati rin ni Luisa sa akin. "Anak naming, si Jufran –
short for Juan Francisco. Ang cute no?"

"Oo. Ang bilog – bilog niya." Napangiti ako nang malawak. "Ilang buwan na siya?"

"Ah, mag-aapat. Sa susunod na linggo ang binyag niya. Imbitado ka ha." Wika ni Juan
sa akin. Ngumiti ako. Magaan sa loob na isipin na ayos kaming dalawa ni Juan – siya
kasi ang talagang kaibigan ko. Civil lang ako kay Luisa pero totoo ang kasiyahan ko
para sa kanya.

"May mga ninong at ninang na ba?" Bigla kong tanong.

"Si Jose – naisip kong siya ang mag-nininong sa lahat ng anak naming, tapos si Jo,
iyong kapatid ni Isay ang ninang."

"Ng lahat? Aren't you going to ask Paeng to be his godfather? He is your best
friend." I don't know how I sound at that moment. Sana hindi ko sila na-offend.
Hinayaan ni Luisa na magsalita si Juan. Kinuha niya ang anak nila tapos ay nagpunta
siya sa mga magulang ni Juan.

"Hindi pa kami nagkakausap nang maayos. Noong sinubukan ko, sinapak niya ako. Galit
si Paeng sa akin, Nanadiandra." Mahinahon ngunit mariing wika niya. I felt guilty
again... "Hindi ko sinulot si Isay, Nadia." Wika pa niya. "Lahat ng ito ay isang
nagkataon lang. Mahal ko si Luisa, alam kong mahal rin niya ako---"

"Cellie kissed Paeng that night before he left for the States. Luisa confronted
Cellie and she made it seem like they have been screwing around all this time."
Matagal akong tiningnan ni Juan. "Walang kasalanan si Raphael, Juan. Lahat ng ito
ay ginawa ni Cellie para sa akin. She's doing me a favor and—"

"What they don't know won't kill them, Nadia." Wika ni Juan na talagang ikinabigla
ko. "Alam kong mahal mo si Paeng. Pagkakataon mon ang makuha ang pag-ibig niya,
Nadia."

Hinagkan ni Juan ang noo ko saka siya umalis para iwanan na ako. Hindi ko alam kung
anong gagawin ko. Hindi ko inaasahang ganoon ang sasabihin niya sa akin. Kilala ko
si Juan, sundalo siya and he always justify the things around him. He's fair and
just – this isn't him.

Pero... ganoon nga yata ang nagmamahal at umiibig. Tatlo na kaming nakakaalam ng
sikretong iyon. Ngunit tama si Juan, kailangan kong samantalahin ang pagkakataong
ito.

Mabilis na lumipas ang dalawang taon kasama si Raphael Arandia. Walang nagbago sa
pakikitungo niya sa akin. Inaalagaan niya nga ako ngunit sa kabila noon ay
gwardiyado ko ang puso ko. Ayokong ganoong masaktan pero napakarupok ko talaga.

Maraming beses kong ibinigay muli kay Paeng ang aking sarili. Masaya ako tuwing
ginagawa naming iyon. Pakiramdam ko ay iisa kaming dalawa at walang imposible sa
mundong ito.

Naisip kong baka kailangan ko nang ibigay nang buo sa kanya ang aking sarili. Baka
kailangan ko nang alisin lahat ng inhibitions ko. Nang gabing iyon, sa bahay ng mga
Arandia ako tumuloy para matulog. Naglambing si Paeng, sinasabi niyang ilang gabi
na raw siyang hindi nakakatulog nang maayos dahil wala ako sa tabi niya. I was in
the Metro for a month. Inaasikaso ko kasi ang mga requirements ko para sa Grad
School. Na-miss ko rin naman siya kaya sumama ako sa kanya.

I watched him sleep. Sobrang gwapo niya talaga. Napakatangos ng ilong niya.
Isiniksik ko ang sarili ko sa kanya. I like his warmth. Natulog lang kaming dalawa
– wala kaming ginawang kung ano. He said he just like to hug me. Kinikilig ako.

In the middle of the night, I woke up without him
pinto na bumukas. Sigurado akong si Raphael iyon.
balabal at lumabas rin ng silid. Naglakad lang si
iyon. Patungo siya sa may Timog – aano siya roon?
Navarro?
beside me. Naulinigan ko ang
Sumunod ako. Kinuha ko ang
Paeng pero matagal na lakaran
Kakausapin niya ba si Matias

Pero hindi siya lumagpas ng bangad. Huminto siya sa may kamalig. Kinabahan ako.
Tumayo ako sa likod ng puno ng acacia at saka hinintay ang mangyayari. Nakatayo
lamang siya roon, anong nangyayari? Bakit siya narito?

Pagkatapos ng ilang minutong paghihintay ay may natanaw akong ilaw ng sasakyan.

Mula iyon sa hilaga – sa lupain ng mga Birada. Narito na ba si Juan? Ang huling
balita ko ay nasa Mindanao siya. Doon siya nadestino at halos magdadalawang taon na
silyang hindi umuuwi.
My mouth parted and my tears fell when I recognize the person Raphael is meeting.
Si Luisa Tejada. Lumakad siya patungo kay Paeng, tumayo siya sa harap nito, si
Paeng ay hinawakan ang kamay ni Luisa at inilagay iyon sa dibdib niya. He does this
to her – sa kanya lang, madalas kong napapanood ito noon at isa ito sa ikinaiinggit
ko kay Luisa.

Mukhang nag-uusap silang dalawa hanggang sa bigla na lang hinalikan ni Paeng ang
labi ni Luisa. Matagal. Iyak ako nang iyak. Galit na galit ako. What did I do to
deserve this?
They went inside the kamalig. I stayed out for hours, crying silently until dawn.
Hindi ko na nga alam kung anong nangyayari o kung nakaalis na ba sila. Basta
umiiyak akong lumakad pabalik sa mansion ng mga Arandia.

Ang sakit – sakit.

Walang nagbago kay Raphael. Ganoon pa rin siya sa akin. Ilang linggo na ang
nakalipas mula nang makita ko siya. Hindi na naulit iyon – pero napakasakit pa rin
ng lahat ng ito para sa akin.

Hinihintay ko kung anong mangyayari, kung sasabihin niya bang ayaw niya na niya o
tapos na kaming dalawa... pero wala siyang ginagawa. Hanggang sa ako na ang hindi
nakatiis.

"You cheated on me with Luisa." Walang abog na wika ko. Natigilan si Paeng sa
pagkain. Nakaupo kaming dalawa sa hapag sa loob ng bahay ko nang hapong iyon.
Tiningnan niya ako. Pigil na pigil ang luha ko pero hindi ko maitatanggi ang
panginginig ng buong katawan ko.

"Nadia..."

"You did. I saw you with her."

"I did." Pag-amin niya. "I'm sorry, Nadia."

"Hindi mo sinadya?" I asked again.

"Hindi ko sinadya, Nadia, pero ginusto ko." Malinaw na wika niya. Napatango ako.
Raphael maybe a lot of things in my mind right now, but he's not a liar.

"Raphael, kahit anong gawin mo, hindi mababago noon ang katotohanan na kasal si
Luisa kay Juan. Gusto mo bang makasira ng pamilya?" Matapos iyon ay tumayo ako
upang magkulong sa aking silid. Iyak ako nang iyak. Hindi niya talaga ako mamahalin
kahit anong gawin ko. Mabait lang siya sa akin dahil nakukuha niya ako nang ganoon
na lang. Bakit kasi naging napakahina ko pagdating kay Paeng?

Nagdesisyon akong umalis ng Bulacan at umuwi sa bahay naming sa Quezon City.

Nagsimula na rin naman ang klase sa Graduate School. I will make myself busy and I
will make sure that I will forget about Raphael and Luisa. Baka sila talaga ang
para sa isa't isa.

Pero, halos apat na buwan ang lumipas - ginabi ako ng uwi noon dahil sumama ako sa
mga kaklase kong pumunta sa isang disco bar para maglibang – natagpuan ko si Paeng
at ang mga magulang niya sa living area ng bahay naming iyon.

"Narito ka na pala, Nadia!" Wika ni Mama. She was all smiles. I was looking at him
and my tear fell because I realize that no matter how much he had hurt me, I am
still in love with him.

"Nadia, handa ka na ba? Tuloy na ang pagpapakasal ninyo ni Raphael." Wika ng Papa
sa akin. Napaawang ang mga labi ko. Raphael stood up, walked to me and kneeled on
his one knee, he showed me a blue velvet box.

"Pakasalan mo ako, Nadia." Wika niya sabay bukas ng kahita. Nakita ko ang isang
diamond ring roon. Nanginginig ang mga kamay kong kinuha iyon at tiningnan. Inside
were the words Semper Fidelis.

Kalokohan.
Pero natagpuan ko ang sarili kong tumatango sa kanya. I never realized that night
will be the start of my hell. 
CHAPTER 5
Quits

Lahat ng kakilala ng pamilya ko at ng mga Arandia ay naroon nang gabing iyon. Tuloy
na tuloy na ang kasal naming ni Raphael at ngayong gabi ang engagement party
naming, Umuwi si Celeste para sa akin. Tumulong siya sa paghahanda ng party na ito.
Si Tita Alyana – ang Mama ni Paeng ay tuwang – tuwa sa mga pangyayari. Kung mayroon
man masaya sa nangyayaring ito sa amin ay ang mga magulang lang namin iyon.
Clearly, Raphael isn't thrilled with the approaching wedding, lalo na ang party na
ito. Ipapaalam sa buong Pilipinas na ikakasal ako, si Nandiandra Azalea Guevarra –
ang nag-iisang anak nina Natividad at Vito Guevarra ay ikakasal sa ikalawang anak
ni Alyana at Ignacio Arandia sa darating na ikalabing – walo ng Mayo nang taong
iyon.

I memorized the announcement, but it didn't bring joy to my heart or my thoughts. I

sighed. Kanina ko pa tinitingnan ang sarili ko sa malaking salamin sa guest room ng
silid na iyon sa loob ng mansion ng mga Arandia. Hindi ako mapakali – dapat masaya
ako dahil ikakasal ako sa lalaking pinakamamahal ko – oo, mahal ko si Paeng pero
kasabay ng pagtibok ng puso ko para sa pagmamahal na iyon ay ang pagsakit nito.
Napakasakit. I couldn't even take the image of him and Luisa away from my mind. I
kept seeing them kissing. I kept seeing them entering that old barnyard. Alam ko
naman kung anong nangyari nang gabing iyon. Hindi ko talaga matanggap na sa lugar
kung saan ko unang inalay ang sarili ko sa kanya ay mismong doon niya rin ginawa
ang pagtagaksil niya sa akin.

Iyak lang ako nang iyak. It's been three months since he quasi – proposed to me –
and it still hurts so bad.
"Anak..." Pumasok ang Mama sa silid na iyon. I wiped my tears. "Bakit ka umiiyak?!"
She exclaimed. "Ilamg minuto na lang ay bababa ka na. Magsisimula na ang party
tapos nag-iiyak ka pa riyan?" She wiped my tears. Kinuha niya ang make – up at
sinimulang i-retouch ang ayos ko. She kept on asking me why am I crying but I
didn't say anything. Sa totoo lang, ramdam na ramdam kong ang disgusto sa
pagpapaksal kay Raphael. Ayoko na talaga, but as I am this miserable, magsama na
lang kaming dalawa. Kung hindi ako magiging masaya dahil mahal niya hanggang ngayon
si Luisa, hindi rin siya magiging masaya dahil ako ang kasama niya.

"Magpapahangin lang ako, Ma." Pagpapaalam ko sa kanya. Lumabas ako ng guest room at
bumaba ng hagdanan. Nanginginig ang tuhod ko habang pababa. Walang ampat ang mga
luha ko. Gusto kong gumanto kay Paeng. Gusto ko siyang saktan – hindi ko man
masaktan ang damdamin niya, kahit man lang sana ang pagkalalaki niya ay masaktan
ko.

Ang buong akala ko noon ay nagseselos siya kay Jose pero ngayon ko nakita kong kaya
ganoon siya ay dahil ego niya ang nasasaktan. Kahit man lang sana doon ay makaganti
ako sa kanya.

The announcements were made. Nagpalakpakan ang mga tao. Nasa harap kami ng lahat,
hawak ni Paeng ang kamay ko, ngiting – ngiti siya pero kahit anong pilit ko ay
hindi ko magawang ngumiti. Matapos ang palakpakan ay bumitaw ako kay Paeng at
tumalikod. Umalis akon sa sarili kong engagement party. Hindi ko kaya, nasasakal
ako.

Naglakad ako palayo ng mansyong iyon. Wala namang maghahanap sa akin. Everyone is
just as busy as a bee. They are entertaining the guests. Hindi nila ako hahanapin.
Palayo ako nang palayo, palakas naman nang paghagulgol ko. Ang sakit – sakit naman
nito.

Napahinto ako kung saan. Dahan – dahan akong napaupo. Para akong nauupos na
kandila. Nawawalan ako nang lakas. Iyak ako nang iyak. Hindi ko gusting gawin ito.
Hindi ako magiging masaya. Hindi niya ako mahal. Si Luisa ang mahal niya.

"Nandia, halika, sumakay ka na." Natigil ako sa pag – iyak nang marinig ko ang
boses ni Jose. Hindi ko napansing huminto sa harap ko ang pick up niya. Hinawakan
niya ang braso ko at dahan – dahan akong itinayo roon. Iyak pa rin ako nang iyak.
He hugged me. Para akong batang humahagulgol. Kahit anong pilit ko ay hindi ko
mapigilan ang mga luha ko.

Hinayaan kong isakay niya ako sa kotse. Walang tigil ang luha ko at hagulgol.

"Iuuwi kita."

"Ayoko." Humagulgol na wika ko. "H'wag mo akong iuuwi." Umaalog pa ang mga balikat
ko habang sinasabi iyon. Hindi ko makita ang hitsura ni Jose dahil hilam na hilam
na ng mga luha ang mga mata ko.

"Okay, okay... Kung ayaw mo, sige hindi kita pipilitin." He said. He drove away.
Hindi ko alam kung saan niya ako dadalhin, siguro kahit saan ay sasama ako makalayo
lang ako sa lahat ng ito.

Paunti – unti ay kumakalma ako. Hindi nagtagal ay natagpuan ko ang sarili kong
nakatingin na lang sa bintana at tahimik na lumuluha. Bigla ay huminto si Jose.
Nasa tapat kami ng isang bahay sa Malolos.

"Jo...Jose, nasaan tayo?"

"Bahay ito ni Kuya Juan. Ipinagawa niya para sa kanila ni Ate Isay." Wika niya.
"Surpresa niya ito para sa birthday ng hipag ko. Dito muna tayo. Dito hindi ka nila
basta – basta makikita." Sabi niya. Tumango ako. Sabay kaming bumaba. Sabay rin
kaming pumasok. Hindi kami nagkikibuan. Umakyat kaming dalawa ni Jose sa itaas.
Hindi pa tapos ang ibang kwarto. Doon kami tumuloy sa silid na may dalawang kama.
May litrato ni Luisa at ni Juan Francisco – ang anak nil ani Juan – sa may bed
table na nasa gitna ng dalawang kama. I sat on the bed near the window. Si Jose ay
sa kabilang side. Binuksan niya ang aircon tapos ay naupo na rin. I embraced
myself. Napatitig ako sa engagement ring na bigay ni Paeng sa akin.

"The ring isn't even mine."

"What?" Jose asked me. I looked at him. Iwinagayway ko ang kamay ko sa kanya.

"This is for her." Tinuro ko ang litrato ni Luisa. "Semper Fidelis. Madalas niyang
sabihin iyon kay Luisa noon." I wiped my tears. "Hahawakan niya iyong kamay ni
Luisa tapos, ilalagay niya sa dibdib niya, iyong malapit sa puso, tapos titingnan
niya si Luisa sa mga mata sabay sasabihing, Semper Fidelis, Mi Corazon. And... and
the way he looked at her, Jose... ang sakit – sakit."

Lumipat siya sa kinauupuan kong kama at hinatak ako palapit sa kanya. Niyakap niya
ako. Hinayaan niya akong umiyak nang umiyak. Ang higpit ng hawak ko sa balikat
niya.

"Jose, ayoko nito, pero hindi ko kayang bumitiw. Gusto ko siyang saktan..." Habang
umiiyak ay napatigil ako. Gaganti ako kay Paeng. I looked at Jose, I cupped his
face and kissed him. Noong una naman hindi niya ako hinahalikan pero sumagot siya.
Naging marahas ang paghahalikan naming dalawa. Gagawin ko ito, walang mamawala sa
akin, nakuha na ni Paeng ang lahat sa akin.

I started unbuttoning Jose's shirt and jeans. Mabilis ang paggalaw ko. Maghuhubad
na rin sana ako nang hawakan ni Jose ang braso ko.
"Nadia, this isn't you." He said. Noon lang ako natigilan. Bumukal na naman ang mga
luha ko.

"Hindi ko na alam, Jose..." Hinang – hina ako.

"This isn't you, Nadia." Pinahid niya ang mga luha ko. "Get yourself together. This
isn't you."

Napatango ako. Iyak lang ako nang iyak. Yumakap ako kay Jose tapos ay umiyak na
naman ako.
"Mahal na mahal ko siya Jose. Mahal na mahal ko Paeng pero bakit nasasaktan ako
nang ganito! Mahal na mahal ko siya!"

Buong magdamag ay umiiyak lang ako sa bisig ni Jose Birada. Paulit – ulit kong
sinasambit kay Jose kung gaano ko kamahal si Raphael. Magkatabi kaming dalawa sa
kama, yakap niya ako habang paulit – ulit niyang hinahaplos ang likod ko.

"Sana man lang, ibinili niya ako ng bagong singsing."

The next morning, I woke up and my eyes hurt a lot. Dahan – dahan akong tumayo at
tiningnan ang natutulog na si Jose sa tabi ko. I touched his face. I am always
grateful for him. Alam ko kung gaano ko siya nasasaktan pero hindi niya ako
iniiwanan. I slowly climbed down the bed. Ipagluluto ko siya ng almusal, iyon man
lang ay magawa ko para sa kanya.

Mabuti at may laman ang ref kahit paano. Nagluto ako ng itlog at ham. Nagsaing rin
ako para sa kanya. Hindi ko alam kung anong oras siya gigising pero kahit
tanghaliin siya ay ayos lamang sa akin, wala naman kasi akong balak umuwi ng
Paombong. Gusto kong makalayo muna sa mga bagay na nakakasakal para sa akin.

Hindi nagtagal ay nakita ko na si Jose na pababa ng hagdanan. Wala pa rin siyang

suot na pang – itaas. I smiled at him. He smiled back, went to me and kissed my
forehead. Pinigilan ko ang sarili kong mapaiyak.

"Kumain ka na." Wika ko.

"Sana hindi ka na nag-abala pa. Ihahatid na kita sa Paombong." Umiling ako. "Nadia,
baka pagalita ka n ani Don Vito." Pinanood ko lamang siya habang kumakain. Nahalat
siguro ni Jose na ayokong pag-usapan ang nangyari kagabi pero hindi pwedeng hindi
ako magpasalamat sa kanya.

"Thank you, Jose."

"Nandito lang ako." Sabi niya sa akin. Nang matapos siyang kumain ay pinahiram niya
ako ng damit. Basang – basa na kasi ang damit ko, medyo malagkit na rin ang
pakiramdam ko kaya nakiligo na ako sa kanila. Ang suot ko ay isang simpleng putting
t-shirt lamang na nang suot ko na ay nagmukhang bestida sa akin. I found a pair of
new under wears. Ginamit ko na rin iyon.

"Kanino iyong panty at bra?" Tanong ko kay Jose nang makababa ako.

"Kay Isay. Disposable naman iyon, itapon mo na pagkatapos mong gamitin. Ang ganda
mo. Bagay sa'yo. Mukha kang Mrs. Jose Birada." Nagbibiro si Jose pero alam kong
half – truth iyon. "Iuuwi na kita." Pumayag ako. Lulan kami ng sasakyan niya ay
wala kaming kibuan. Nakatanaw ako sa labas ng bintana. Habang palapit kami ay
nararamdaman ko na naman ang pagkasakal ko.

"Saan kita ihahatid?"

"Sa amin, Jose."

"Okay." Sabi niya. Dumating kami sa tapat ng aming bahay. Hindi ako makababa dahil
sa kaba. Baka magalit ang mama at papa dahil sa pag – alis ko pero kung hindi ako
umalis kagabi ay siguro nabaliw na ako.

"Sige, Jose... Salamat."

"Nadia." Hinawakan niya ang braso ko kaya napalingon pa ako sa kanya. Hindi ko
naisara muli ang pinto ng kanyang kotse. Napansin kong may inaabot siya sa akin na
isang maliit na kahita. "Matigas ang ulo mo. Alam kong kahit ikamatay mo ay
itutuloy mo ito, pero gusto ko lang malaman mo... I had always imagined us married
with kids."

My tears fell.

"Hindi ko pwedeng ipilit ang sarili ko sa'yo. Handa akong masaktan nang paulit –
ulit para sa'yo Nadia, pero dahil matigas ang ulo mo, hanggang dito na lang talaga
tayo." He said. I took the velvte box from him. "Paeng didn't even bothered buying
you a ring, I did. It's only for you. Mahal kita, Nadia, pero hindi na ako
maghihintay."

Naiintindihan ko siya. Sa pagkakataong iyon ay hinagkan kong tunay si Jose. He

kissed me back. Ako ang kumalas sa kanya at bumaba ng kotse. Pinanood ko siya
habang papalayo. Kung masama ang ugali ko, sasama ako sa kanya. Hahayaan kong
mahalin niya ako kahit hindi ko siya mahal, but I never wanted to hurt anyone, I'd
rather die, hurting then marry Jose who clearly deserves a woman who will love him
with all her heart.

I looked at the box, inside was a diamond ring, inside the ring were the words:
IKAW LANG. I held it close to my heart. I wiped my tears. Mamaya na ako iiyak,
kailangan ko munang harapin ang iniwanan ko kagabi.

Pagharap ko sa bahay ay nakita ko si Raphael. Nakatayo siya ilang dipa lang ang
layo sa akin. I put on a brave face. Nilagpasan ko siya pero kinuha niya ang braso
ko.

"Kasama mo siya buong magdamag?" He hissed. "Nandiandra, it was our party and yet
you---"

Taas no ko siyang tiningnan.

"Slept with him..." Tiningnan niya ako mula ulo hanggang paa. Nagawa ko siyang
ngisihan. Pinalis ko ang kamay niya.

"I did. Did it hurt you, Paeng? Two can play this fucking game." 

CHAPTER 6
Heirloom 

Nadia's

Lahat sa kasal na ito ay pinagsisihan ko. Lahat sa pagsasama namin ni Paeng ay

inaayawan ko – lahat. Ngunit nagbago ang lahat ng iyon nang dumating ang dalawang
pinakamagandang regaling ipinagkaloob sa akin ng kalangitan – si Rosauro at si
Sabello. Kambal ang naging panganay naming ni Paeng. Ang saya- saya ko noong una ko
silang makitang dalawa. When Raphael placed the twins in my arms, I cried like a
baby. Naisip kong sa wakas, may magmamahal na sa akin sa bahay na ito. That was
also the first time Raphael held my hand and put it closely to his heart. Gulat na
gulat ako. Nakita ko sa kanyang mga mata kung gaano kasuyu ang pagtitig niya sa
akin.

"Maraming Salamat, Nandiandra." Sinabayan niya iyon ng paghalik sa aking labi.

Napaawang ang mga labi kong iyon. Hindi niya binitiwan ang kamay kong nakalapat sa
dibdib niya. Hindi ko naiintindihan ang mga nangyayari, maybe I was groggy. Maybe I
was tired. Maybe I am dreaming because Paeng just held my hand closely to his heart
and it's giving me false hope again.

Nitong nakaraang mga buwan ay maalaga si Paeng sa akin. Nagsimula iyon nang malaman
niyang nagdadalang – tao ako. He had a funny way of finding it out. Hindi ko kasi
sinabi sa kanya. Ayokong sabihin. Ayoko kasing bumait siya sa akin dahil lang sa
mga bata. Nalaman ni Raphael ang pagbubuntis ko dalawang buwan pagkatapos kong
makumpirma ito. I kept quiet. Ayoko talagang sabihin sa kanya. Tuwing nasa mansion
ay pigil na pigil ang pagkain ko kahit na palagi akong nagugutom at naghahanap ng
maasim. Maraming puno ng manga sa hacienda, kapag nasa kapihan siya ay saka ako
nag-uutos sa mga kasama sa bahay na ipitas ako. Gustong – gusto ko ang lasa ng
manga na isasawsaw sa asin na may sili. Napakasarap noon para sa akin.

Isang araw, nasa silid namin ako at nagbabasa. Si Paeng ay pumasok. Tinanguan ko
lamang siya habang siya ay kunot na kunot ang noo sa akin. Hindi ko siya pinansin.
Pumasok siya sa bathroom, pero mayamya ay lumabas rin.

"Buntis ka." Walang abog na wika niya. I made a face.

"Sa imagination mo?" Sarcastic na wika ko. Nagulat ako nang makita kong hawak niya
ang mga sanitary napkins kong hanggang ngayon ay stock pa rin at walang bawas.
Hindi ako nakakibo. "Buntis ka, Nadia, akala mo ba hindi ko napapansin? Bakit hindi
mo sinasabi sa akin?"

I shrugged. "I just thought you didn't care enough. Hindi naman kasi big deal." May
bumikig sa lalamunan ko pero hindi ko pinahalata. Ayokong sabihin sa kanya kasi
baka wala naman siyang pakialam. I saw him shaking his head. Iniwanan niya ako
noon. Iyak na naman ako. Nagtanong lang siya pero wala naman siyang sinasabi.
Bahala na siya... pero, makalipas ang tatlumpung minuto, pumasok ang ilang mga
kasama sa bahay sa silid naming dalawa at may dala silang isang tray ng manga na
may kasamang asin at sili tapos bagoong. Napatingin ako sa kanila.

"Tinanong po ni Senyor kung ano raw pong madalas ninyong hiningi. Nasa labas pa po
siya at nagpapapitas ng mga manga. Nakakatatlong kain na po sila, Senyora."
Napatayo ako at lumabas ng balkonahe. Nakita ko si Paeng na minamanduhan ang mga
tao niya. Napahawak ako sa dibdib ko. Ayoko man pero sobrang touched ako.

Pero... hanggang doon lang iyon. Inalagaan naman niya ako habang buntis ako – lalo
nang malaman naming kambal ang pinagbubuntis ko. Halos hindi na siya umaalis ng
bahay. Pati sa pag – ihi at pagligo ko ay kasama siya. Noong sobrang laki nang tyan
ko ay hindi na ako makagalaw, siya pa ang nagbibihis sa akin...
Again, no matter how much I hated him for not loving me – I fell in love again with
Raphael Victor Arandia and I realized again how stupid I can be.

Sa mga liham ko kay Celeste ay madalas kong tawaging bullshit ang pagsasama naming
dalawa. Kapag sa labas ng apat na sulok ng mansyong ito ay masaya kaming dalawa –
kailangan makita ng mga tao na maayos ang pagsasama naming dahil ayoko rin naman ng
eskandalo. Sa simbahan ay darating kaming magkahawak kamay. Uupo kaming dalawa sa
pinakaharap tapos ay babatiin kami isa – isa ng mga tao sa paligid – pero saglit
lang iyon. Darating ang mga Birada, mawawala ang atensyon ni Paeng sa akin dahil
gagawa at gagawa siya ng paraan para tingnan si Luisa. Dalawa na ang anak nila ni
Juan. Isang taon na iyong isa. Si Jufran naman ay sobrang cute dahil sa pintog ng
mga pisngi nito. Naiinggit pa rin ako – ngunit hindi kay Luisa, galit ako sa kanya,
naiinggit ako sa aking kababata dahil masaya siya.

I wanted to tell him about Luisa and Paeng but I didn't have the heart to break
him. Gusto ko namang kahit isa sa aming dalawa ay masaya.

Matapos ang misa ay nakipagkamay si Paeng sa pari. Nakasabay naming dalawa si Juan.
The two men looked at each other and nodded pero walang namutawi sa kanilang mga
salita. Binalingan ako ni Juan at saka ngumiti sa akin.

"Nabalitaan kong nakapanganak ka na, Nandiandra. Lalaki tama?"

"Oo, Juan. Dalawa. Si Rosauro at Sabello."

"Ang ganda ng mga pangalan. Ang akin dalawa na rin, si Juan Francisco at si Juan
Alfonso. Kaarawan ni Alfonso sa Linggo, magpunta ka, isama mo ang mga anak mo."

"Bibinyagan rin ang mga anak ko sa Linggo, Juan. Baka ikaw ang gusting bumisita sa
amin, isama mo ang mga anak mo." Biglang nagsalita si Raphael. Napatingin ako sa
kanya.
"Isama mo na rin si Luisa, Juan." Sarkastikong wika ko. "Mas sasaya si Paeng kapag
isinama mo ang asawa mo." Biningyang – diin ko ang salitang asawa mo. Halatang
nagulat si Paeng sa sinabi ko. Binitiwan ko ang kamay niya at saka ako umalis.
Nakita ko si Luisa na nakatayo sa gilid habang tila hinehele ang isang taon niyang
anak. God, I hate her.

Lumabas ako ng simbahan para sumakay sa kotse. I can't stand the fact that we are
all in the same place, but as I walked, dahan – dahan akong natigil dahil namataan
ko sa may pinto ng simbahan si Jose. Nakatayo siya nang tuwid, ngiting – ngiti sa
akin na tila ba naghihintay.

"I imagined this scene in my head to be on the other side. Kamusta, Nadia?" Right
there and then, I wanted to cry all the pain out of my chest.

"Nakabalik ka na pala." Wika ko. He nodded. "Kamusta ang Europe? Sa London ba?"
Tanong ko.

"Oo. Ayon, marami akong na-experience, pero sabi nga, iba rito. Home is where the
heart is at hanggang ngayon, narito sa Paombong ang puso ko."

"Jose..." Hindi ko alam ang sasabihin ko.

"Alam ko." He smiled. Nagulat ako nang biglang may humatak sa braso ko. Napatingin
ako kay Raphael. Ni hindi niya binati si Jose. Sapilitan niya akong isinakay sa
kotse at pinasibad iyon nang napakabilis. Nang makarating kami sa bahay ay ganoon
na lang ang paninigaw sa akin ni Raphael. Ni hindi niya pinaabot iyon sa silid
naming dalawa.

"Dalawa nang anak natin, pero hanggang ngayon, nakikipag-usap ka pa rin kay Jose!"

"Anong masama? Kaibigan ko siya!"

"Dati mo siyang nobyo at...at..." Natahimik siya. He seemed so frustrated. Ngumisi
ako.

"Bakit, Paeng? Akala mo ba kayo lang ni Luisa ang
sasampalin niya ako – I closed my eyes and waited
bagkus ay tinalikuran niya ako at umalis na naman
ko ang mga maids. "Anong tinitingin-tingin ninyo?
na kayo sa trabaho!"
may kayang gawin iyon?" Akmang
for it pero hindi niya tinuloy,
siya. I composed myself. Nakita
Tapos na ang shooting. Magsibalik
Makalipas ang ilang araw ay nakita kong pinaglalagyan ni Paeng ng bakod ang lupain
ng dalawang pamilya. Mahaba ang bakod na iyon, mula sa silangan hanggang sa bandang
kanluran malapit sa may sapa. Ilang buwan na naman kaming hindi nag-usap dahil sa
pag-aaway naming kay Jose.

I was so sure that Paeng was still screwing Luisa behind my back – actually, hindi
na behind my back, alam ko naman kasi. Hindi na ako natutulog sa silid naming, sa
guest room ako natutulog, kasama ko ang mga anak ko. Silang dalawa ang nagbibigay
sa akin ng kasiyahan at ng katahimikan. Oh! they're just adorable.

Si Sab, kapag katabi si Ross ay palaging hinahatak ang kamay ng kakambal niya.
Kapag naman tulog si Ross, at naunang nagising si Sab ay pipilitin niyang gisingin
ang kapatid niya. They make me laugh. Ross was always crying, lagi kasing hinahatak
ni Sabello ang kakaunti nitong buhok.

"Don't, Sabi, don't do that to your brother. Kawawa naman siya." Kinuha ko si
Sabello at inilagay ko sa bisig ko. Naiwan si Ross sa crib, he cried. "You got
lonely there huh?" I smiled and tried to take him too. Tinulungan ako ng maid na
ilagay sa bising ko ang dalawang bata. I looked at them lovingly – oh they're just
too much. I love them so much! Mag-iisang taon na ang kambal. Excited ako sa first
birthday nila. Hindi pwedeng hindi ito paghandaan!

"Senyora! Senyora!" Pumasok sa guest room ang isa sa mga maids namin. Humihingal pa
siya. "Dumating po si Senyor Paeng! Si Senyor Paeng po!"

Kahit madalas akong inis kay Paeng dahil sa kagaguhan niya sa akin ay hindi ko
maiwasang mag-aalala. Baka kung napaano na siya.

"Anong nangyari?" Agad kong inilapag ang kambal sa crib. "Napano si Paeng? Nasaan
ang asawa ko?"

"Dumating siya, Senyora, na may dalang batang babae."

"Ha?" Hindi ako makapagsalita. Lumabas ako ng silid. Sa hallway ay nakita kong
paakyat si Paeng na may kargang sanggol sa kanyang mga bisig. Ngiting – ngiti siya
sa akin. Dumiretso siya sa akin at ipinakita ang batang babaeng siguro ay iilang
araw pa lamang.

"Her name is Mona Liza, Nadia and she's our baby daughter."

Baby daughter – our baby daughter... Habang nakatingin ako kay Paeng at sa bata ay
isa lang ang naiisip ko. Nagbunga ang kataksilan nila ni Luisa – at heto ang
resultang iyon.

xxxx

Ross and Sabello were sleeping soundly in their respective cribs. I was watching my
sons and although I feel the pain of having to face this new reality in my life –
having to live with the fact that Luisa and Paeng's love child is under my roof – I
feel content. Mga anak ko lang talaga ang nakakagawa niyon sa akin. Ang gwapo ng
mga anak ko. Madalas kong ipinananalangin na lumaki silang kaiba kay Paeng. I
sighed. Pagdating sa pagiging ama ay wala akong mairereklamo sa kanya. Tinutulungan
niya akong alagaan ang kambal. Madalas kapag gabi ay narito siya sa silid naming
mag-iina, binabasahan niya ng kuwento ang mga bata. Kilala na siya ng mga ito,
kahit paano ay nakakapagsabi na sila ng Ma at Pa.

Inayos ko ang kumot ng kambal. I made sure that they are safe before I left the
room to get something to eat and drink. Alas ocho pa lang ng gabi, mamayamaya ay
gigising ang isa sa dalawa para dumede sa akin. Kailangan kong kumain para naman
may lumabas pang gatas sa akin. Kumuha ako ng tubig at dalawang pirasong sagin.
Mabilis akong umakyat dahil baka magising ang kambal, baka mahulog sa crib iyon –
lalo na si Sabello, napakalikot ng batang iyon, si Ross naman ay palagi lang
nakaupo sa crib o kaya man ay nakahiga at naglalaro.

Habang naglalakad sa hallway ay narinig ko ang malakas na pag – iyak ni Mona Liza –
ang anak ni Paeng. Hindi ako nakatiis, sumilip ako at nakita kong isinasayaw –
sayaw si Mona Liza ng maid. She was trying to feed her but she's rejecting the
feeding bottle. Pumasok ako.

"Senyora, nangigitim na po siya kakaiyak. Nagugutom po pero ayaw namang inumin ang
gatas." Napabuntong – hininga ako. Inilapag ko ang saging at tubig kung saan.
Kinuha ko si Mona at inilabas ko ang dibdib ko. Tiningnan ko ang maid.

"Paki naman iyong kambal. Walang kasama roon." Tumango siya at lumabas. Itinapat ko
sa maliit na bibig ni Mona ang nipple ko. Umiiyak pa rin siya pero nang makakuha
siguro ng gatas ay bigla siyang natahimik. I was only looking at her. Naupo ako sa
tugya – tugya habang tinitingnan siya. Maganda ang bata pero payat siya. Hindi ko
alam kung ilang araw na siya pero palagi siyang umiiyak. Dalawang araw na siya rito
sa bahay, hindi ko siya masyadong nilalapitan kasi parang sobra naman kung ako pa
ang mag -aalaga sa anak ni Paeng sa kataksilan niya sa akin.

"Ang ganda – ganda mo..." Hindi ko mapigilang sabi. I touched her little cheek. I
found myself tearing up. "Sino kayang kamukha mo paglaki? Ang Nanay mo o ang Papa
mo?" I was only whispering. The baby made a little cute sound. I wiped my tears.
Ang tanga – tanga ko talaga. Ilang beses kong gusting murahin ang sarili ko,
sobrang tanga ko.

Tumayo akong dala si Mona. Ipinasok ko siya sa guest room. Tulog pa rin ang kambal.
Naupo ako sa bed at pinagmasdan siya habang dumedede pa rin sa akin. Unti – unti ay
natutunaw ang galit na mayroon ako – wala siyang kasalanan. She's an innocent child
and she's beautiful.

Matapos ang gabing iyon ay sa akin na natutulog si Mona Liza. Siya ang katabi ko sa
kama. Palagi kasi siyang gutom. Mas malakas pa siyang magdede kaysa sa mga kapatid
niya, but it's okay. I like the fact that she has a very big appetite.

"Hi. Kamusta ang mga anak ko?" Isang gabi ay pumasok si Paeng sa silid na iyon.
Hindi ako nakasagot agad. Tulog na si Mona sa kama, si Ross naman ay nagdedede sa
akin. Kinuha niya si Sab at kinarga. Ngiting – ngiti siya. "Ang laki nang kambal,
si Mona rin lumalaki na." He cleared his throat. "Siya nga pala, Nadia, nakausap ko
ang abogada, maaari nating ampunin si Mona, nagkaroon nang go signal mula sa DSWD,
may mga aayusin na lang na dokumento para sa gaganaping hearing but the lawyer told
me we have a big chance on adopting her."

Napangiti ako. "Totoo ba, Paeng?" He nodded at me. Laking pasasalamat ko.

"You need to sign some papers. Tayo na kasi ang magiging magulang niya."

"Okay..." Natapos kong padedehin si Ross. Nakatulog na rin siya. Inilagay ko siya
sa crib matapos noon ay ipinasok kong muli ang dibdib ko sa loob ng damit ko.
Huling – huli ko si Paeng na nakatingin sa akin. "What? Dumede na si Sab kanina
kaya okay na. Tulog na iyan, ibaba mo na. Matutulog na rin ako. Lumabas ka na."
Tinalikuran ko siya. Mona was sleeping soundly on the bed. She looked like an
angel.

Nagulat ako nang yakapin ako ni Paeng mula sa likod. He even kissed my cheek.

"Thank you, Nandiandra... for all of this."

Pinilit kong h'wag umiyak pero hindi ko nagawa. Hinarap niya ako sa kanya at
pinahid ang mga luha ko. Sa ikalawang pagkakataon sa pagsasama naming iyon,
inilagay ni Paeng ang kamay ko sa dibdib niya. He smiled at me.

"Don't cry..." He smiled. Napansin niya ang kamay ko. "Wala iyong singsing mo."
Binawi ko iyon.

"Hindi ko naman talaga sinusuot."

"Dahil ba kay Jose? Alam mo bang ikakasal na siya sa isang taga -Metro?"

"Alam ko." Kahit hindi ko alam.

"Okay..." He said. Kinuha niya muli ang kamay ko. Nagulat na naman ako nang suotan
niya iyon ng diamond ring. Napaawang ang labi ko. Iba iyong singsing na iyon –
hindi ko pa iyon nakikita kahit kailan.

"Ano iyan?" Mahinang wika ko. He shrugged.

"Nakalimutan mo yata kasi, Nadia. Anniversary natin ngayon. I don't blame you.
Pagod ka sa pag -aalaga sa mga anak natin."

"Para saan ito?" Matigas na wika ko.

"Regalo ko. It's an heirloom. Sabi ng Mama, ibinigay iyan sa kanya ng Papa noong
inaya siya nitong magpakasal. The ring belongs to Asuncion Arandia." Nakangiti
siya. He took my hand again and put it on his chest – near his heart. "Happy
anniversary, Nadia. Thank you for everything."

Hinagkan niya ako. Pagkatapos ay umalis na siya. I found my tears falling again.
Tinanggal ko ang singsing at tinitigan iyon. It's an heirloom. I got an heirloom.
It's an engagement ring. I looked at the words engraved inside: Mi Verdad. 

CHAPTER 7
Lahat ba?

Nadia's

"Anong ginagawa mo rito?"

Gulat na gulat ako nang matagpuan si Paeng sa kama sa guest room. Nasa gitna ng
kama ang tatlong bata habang tawa siya nang tawa. He was looking at our children
with such love in his eyes. Napatingin siya sa akin. Kaliligo ko lang, ang alam ko
ay iniwanan ko ang maid para bantayan muna iyong tatlo, pero wala na iyong yaya
nila. Si Paeng na ang nandito.

"Wala namang masama kung titingnan ko ang mga anak natin, diba?" Ngumisi pa siya. I
made a face. Mabuti at lumabas akong naka-robe pa. Hindi ko na pinansin si Paeng.
Pumasok akong muli sa bathroom para magpalit ng mas maayos na pantulog. Balak ko pa
namang magsuot lang ng nighties pero dahil nandito siya, magteterno akong pajama.
Jusko. Ayokong nakikita niya ang katawan ko. Hindi ako magiging marupok sa mga
haplos niya – madalas niya akong nadadaan sa ganoon. Sabagay, kung hindi naman
walang Ross at Sab ngayon, pero kahit na. I wanna do it because of love, not
because he is a man that has needs.

Muli akong lumabas ng silid. Naroon pa rin siya. Si Mona ay nasa dibdib niya at
pilit na inaangat ang ulo. Nanlaki ang mga mata ko. She's just a month old, baka
mabali ang leeg ng anak ko!
"Raphael! Hindi laruan ang mga bata!" Wika ko sabay dahan-dahang kinuha si Mona
Liza. She cooed. I couldn't help but smile because of that sound. Nakalimutan kong
nagagalit ako, pero noong maalala ko ay binalingan ko siya. "Hindi pa dapat
inaangat masyado ni Mona ang ulo niya. Baka mabali, okay? Saka hindi siya laruan.
Iyang kambal mo pwede mon ang kasatin, ito hindi pa." I tried to be as calm as I
can be. Nakatitig lang siya sa akin. Mayamaya ay napansin kong ngiting – ngiti
siya. "Oh, ano na namang problema mo?" Inis na wika ko.

"Ang ganda mo kapag nagagalit ka." Biglang sabi niya sa akin. Hindi ko alam kung
anong isasagot ko sa kanya mabuti na lang at umiyak si Mona Liza, may dahilan akong
tumalikod. Inilabas ko ang dibdib ko para ibigay sa kanya. Ginagalaw – galaw niya
ang ulo niya hanggang sa mahanap niya ang nipple ko. Tumahimik agad siya.

"Ang lakas niyang kumain no."

"Ano ba?!" Nagulat ako nang makita kong nasa gilid ko si Paeng at ganoon na lamang
kalapit ang mukha niya sa mukha ni Mona – malapit rin siya sa dibdib ko. Lumayo
tuloy ako at umupo sa rocking chair. I noticed him sighing. Bumalik siya sa kama
para sa kambal. Masigla sina Ross at Sab tuwing nasa paligid si Paeng. Ngayon ay
nakikipaglaro sila. They were laughing so loud because Paeng was making faces.
Tahimik akong napapangiti habang pinagmamasdan sila. Hindi man ako mahal ni
Raphael, mahal na mahal naman niya ang mga bata.

Natapos na si Mona sa pagdede pero hindi siya natutulog. She was smiling, naglungad
pa nga siya. Pinahid ko ang gilid ng bibig niya saka siya sinimulang patulugin. Her
wide eyes were open, and she was giving me that oh so innocent smile. I felt the
weight of Paeng's stare, I looked at him, nakatagilid siya at sana may baywang niya
si Sabello, sinasalo niya ang likod nito habang si Ross ay nakahiga sa tabi niya,
he was looking at me. I looked away. Ayoko ng ganito. Masyadong bumibilis ang tibok
ng puso ko.

Minsan ay naiisip kong baka sakaling nahulog na siya sa akin, pero nagdesisyon
akong h'wag nang paasahin ang sarili ko. Before, I was staying because I didn't
want him to be happy, now I'm staying because the kids need a father. He is a good
father. Iyon na lang ang consolation ko.
Nang makatulog si Mona ay inilapag ko siya sa crib. May tatlong crib sa loob ng
guest roo, na iyon. Kinumutan ko siya at siniguro kong hindi siya mahuhulog.

"Diyan ka muna." Wika ko kay Paeng. "H'wag mong iwanan ang mga bata." Lumabas ako
ng silid at nagtungo sa kusina. Palagi kasi akong nagugutom dahil tatlong bata ang
sumususo sa akin. I was eating quietly. Paulit – ulit kong nakikita sa isipan ko
ang titig ni Paeng sa akin, ayokong isipin iyon, ayokong umasa. Ayokong masaktan.
Ayokong isipin ang posibilidad na pwede o baka mayroon siyang damdamin para sa
akin. Kay tagal ko nang tinanggap na para siya kay Luisa at baka naghihintay lang
ang pagkakataong ibalik sila sa isa't isa. Hindi ko alam kung anong gagawin ko
kapag nangyari iyon...

Habang kumakain ay naalala ko ang liham na natanggap ko mula kay Celeste kaninang
umaga. Hindi ko pa iyon nababasa. Hinanap ko ang sulat, alam kong inilapag ko iyon
kanina sa dresser ko kaya agad rin akong bumalik sa itaas. Nakita kong inilalapag
ni Paeng si Ross sa crib, tulog na rin ito ngayon. He smiled at me. Tinanguan ko
lang siya. Lumabas na siya ng silid, ako naman ay kinuha ang sulat ni Cellie.
Masaya ako tuwing may sulat akong natatanggap mula sa kanya.

Mahal kong Nandiandra,

Pasensya ka na kung ngayon lang ako nakasagot sa mga liham mo sa akin. Nawa ay nasa
mabuti kang kalagayan sa oras na buksan mo ang sulat ko, Nadia. Nitong nakalipas na
mga buwan ay talagang masaya ako. Binigyan ako ng tadhana ng isang napakagandang
regalo at ginamit na instrumento ang lalaking mahal ko para sa regalong iyon,
ngunit kung gaano man kabilis ang mga pangyayari ay ganoon rin kabilis ang
pagkawala nito sa akin.

Nadia, nagkita kami ni Juan dito sa Mindanao. Isa ako sa mga doctor na nadestino
rito. Nagkausap kami ni Juan, Nadia, kinumpirma niya sa aking may anak si Luisa at
Paeng. Kaibigan kita at hinding – hindi kita lolokohin, hindi ako magsisinungaling
sa'yo. May anak si Luisa at Paeng...
Nagmamahal,

Celeste

Hindi agada ko nakahuma. Ang liham ay isang kumpirmasyon ng hinala ko. Napatingin
ako sa crib kung nasaan si Mona Liza. Hindi ko alam kung paano naitago ni Luisa ang
pagbubuntis niya, pero talagang napakagaling nila ni Paeng. Hindi talaga sila
tumitigil. Asawa ako pero wala akong magawa. Sabagay, hindi naman ako ang mahal.
Kunsabagay, baka ito ang karma sa akin ng panahon dahil kahit alam ko ang tunay na
nangyari ay hindi ko sinabi kay Paeng ang totoo. I lied too, I let him believe that
Luisa cheated on him with his best friend. I am not a better person for it.

Nilukot ko ang sulat ni Celeste at nagpasyang hindi muna siya sagutin. Tumayo ako
para i-check kung sarado ang bintana dahil bubuksan ko na ang aircon pero sa
pagdungaw kong iyon ay nakita ko si Paeng sa labas at nakatayo. Naglalakad na naman
siya, siguro ay pupunta siya sa kamalig para kitain si Luisa. Ipinagsa-walang
bahala ko na lamang. Itinabi ko sa may kama ang crib ni Mona. Nagigising kasi siya
kapag gutom. Mas madalas siyang gutom kaysa sa kambal kaya naisip kong mas magiging
mapintog siya kaysa sa dalawa niyang kapatid.

I was half-asleep when I felt the bed moved. Ang sumunod ay ang pagpalupot ng braso
sa baywang ko. Nagising ang diwa ko. Lumingon ako at nakita si Raphael sa likuran
ko. Bagong ligo, napakabango at hinatahak ako palapit sa kanya.

Ah... marahil ay hindi sila natuloy ni Luisa...

xxxx

Hindi na yata siya umaalis kapag hatinggabi. Palagi kong nagigisnan siyang nasa
tabi ko tuwing magigising ako nang alanganing oras. Halos hindi na rin siya
natutulog sa silid naming dalawa. Parang nalipat nga rito sa guest room ang
master's bedroom dahil nandito na si Paeng. Nang gabing iyon ay hindi ako makabalik
sa pagtulog dahil nakatitig lang ako sa kanya. Nakapatong sa balikat ko ang baba
niya tapos dalawang kamay pa niya ang nakayakap sa akin. Hindi ko alam kung dapat
ba akong maging masaya. Magta-talong buwan nang palagi siyang nandito, ibig bang
sabihin noon ay tapos na sila ni Luisa? Nasa akin na naman ba ang kanyang atensyon?
He stirred and sighed. Bahagya siyang ngumiti tapos ay lalo akong hinatak palapit
sa kanya. Nasisikipan ako, pero hindi ko rin maitatangging nagugustuhan ko ang
paraan ng paghawak niya sa akin.

I touched his face... Mahal ko pa rin siya.

"Hmmm... bakit?" Nagulat ako nang dahan – dahan siyang magmulat ng mga mata matapos
kong haplusin ang mukha niya. "Hindi ka ba makatulog?"

"Masikip. Hindi ako makahinga." Walang emosyong wika ko. Akala ko ay aalis na siya
o lalayo pero tiningnan niya lang ako.

"Nadia, ayaw mo ba sa akin?" He asked me. "Miss na miss na kita." Nanlalaki ang mga
mata ko. Paano niya ako mamimiss samantalang magkasama kaming dalawa.
"Ayokong makipag-sex sayo, kung iyan ang ibig mong sabihin."

"Hindi naman iyon ang ibig kong sabihin. Talaga bang mas nais mong si Jose ang
kasama kaysa sa akin?"

"Matulog ka na." Tumalikod ako sa kanya. Naramdaman kong napabuntong – hininga

siya.

"Birada ang kalaban ko kay Luisa noon, hanggang sa pagdating sa'yo, Birada pa rin."
Ang lakas – lakas ng tibok ng puso ko. Bigla akong tumayo ay saka siya sinampal.

"Stop giving me false hope, Paeng. Babae ako at marupok ako pagdating sa'yo! Ganyan
ka kasi alam mong hindi kita kayang tiisin! Alam mong mahal kit pero palagi mo
akong sinasaktan! I am guarding my heart!"

"What if you don't need to guard your heart anymore? I am trying my best, Nadia, to
make this work. Paano ko gagawin iyon kung palagi mo akong tinatanggihan? Ikaw na
ang kasama ko ngayon, ikaw ang ina ng mga anak ko. Oo, hindi tayo nagpakasal dahil
mahal natin ang isa't isa. In my head, I am settling for convenience with you. But
with you, Nadia, I found solace. Ayokong saktan ka, hindi ko sinadya ang nangyari
dati, alam kong hanggang ngayon nasasaktan ka, pero hayaan mong ipakita ko sa'yo na
kaya kitang alagaan."

He took my hand and put it in his chest – near his heart.

"Let me take care of you, Nandiandra..."

Nang gabing iyon ay umiyak ako nang umiyak pero isinuko ko na naman ang puso ko kay
Raphael. Umaasa akong sa pagkakataong ito ay hindi na niya ako sasaktan, umaasa
akong sa pagkakataong ito ay baka pwede talaga, baka pwedeng ako naman talaga ang
pinipili niya.

Matuling lumipas ang mga taon. Ramdam ko namang inaalagaan niya ako. Lumalaki ang
mga bata at masaya akong nakagisnan nilang tatlo ang isang masayang pamilya.
Sabello grew up to be a naughty and cheeky boy, si Rosauro ay tahimik at mabait –
kabaligtaran silang dalawa ng kakambal niya at si Mona, lumaking napakaganda.
Malapit siya kay Paeng – natutuwa ako sa ipinakikitang pagmamahal ni Mona sa
kanyang ama. She's a Papa's girl. Kahit na alam ko ang totoo tungkol kay Mona ay
hindi ko naman nakikitang mas pinahahalagahan ni Paeng ito kaysa sa kambal. Pantay
ang pagtingin niya sa mga bata and I admire him more for that.

"Ma... Mama..." Lumapit si Mona sa akin. She's almost six years old. Ang Kamba; ay
pitong taong gulang na. Lahat sila ay nag-aaral na sa isang private school sa
Malolos. Araw – araw ay hinahatid – sundo sila ng driver sa eskwela. She was all
smiled when she climbed my lap. Nagbabasa ako ng magazine nang hapong iyon habang
naghihintay sa kanilang tatlo.
"Yes, Mona?" I smiled at her. "Ang gulo – gulo ng buhok mo, anak. Ano na namang
laro ang ginawa mo?"

"Ma, may star ako." Ipinakita niya ang braso niya sa akin. Pumalakpak naman ako.

"Ang galing – galing naman ng baby ko! Kiss mo nga si Mama, dali!" She did.

"I love you, Mama!" Sabi niya sabay yakap sa akin. I was teary eyed. I calmed
myself. Nakita ko ang mag -aama kong pumasok sa pinto.

"Mona! Mona! Dali may surprise si Papa sa'yo!" Sigaw ni Ross. Hindi bumitiw si Mona
sa leeg ko. "Halika!"
"Ayaw. Mama lang muna ako." Tumawa si Paeng.

"Isama na si Mama para pati si Mama makita ang surprise ni Papa, diba Mama?" I
rolled my eyes. Karga ko si Mona, nagpunta kami sa kwadra. Alam ko na agad kung
anong regalo ni Paeng kay Mona Liza.

"Surprise, baby girl!" Sabi ni Paeng. Hinatak ni Tonyo ang kabayong itim na itim.

"Wow!" Sabi ni Mona. "Mama, may horse ako!"

"Yes, anak. Anong name ng horse ni Mona, Papa?" I asked Paeng.

"Bliss. Ang ganda – ganda!"

"Thank you po!" We were all in the stables and I was happy. This is the simple joy
that I wouldn't want to trade for anything. Sumakay si Paeng sa kabayo niyang si
Agape, si Ross ay Sab ay inalalayan ng mga tao ni Paeng, kami ni Mona ay naglakad
at sumunod sa kanila.

Nakarating kami sa may silangan – malapit sa mahabang bakod na pinalagay ni Paeang.

He was chasing the kids with his horse. He was laughing. Ang gwapo ng asawa ko Sa
nakalipas na taon ay hindi ko na muling naramdamang nakikipagkompetensya ako sa
alaala ni Luisa, hindi na siya umaalis ng hatinggabi – kaya lang, ako pa rin ang
problema, I am still guarding my heart. Bobo siguro ako pero hindi pa ako handing
sumugal.

"Halika rito, Nadia." Wika ni Paeng sa akin. "Naglalaro naman na si Mona, lika,
mangabayo tayo." Bumaba siya para alalayan akong sumakay kay Agape saka siya
sumunod. We circled the land. The kids loved it so much, nang makabalik kami ay
agad kong hinanap si Mona Liza, natagpuan ko siya sa may bakod at nakikipag-usap
kay Luisa.

Sumikdo ang puso ko. Agad kong tinakbo si Mona Liza at kinarga. Nabigla rin ako sa
ginawa ko pero damang -dama ko iyong takot. Ang bilis – bilis ng tibok ng puso ko
at naluluha pa ako. Luisa Birada looked at me.

"Kumusta, Nadia. Ang ganda ng anak mo." She was smiling.

"May bakod ang hacienda, Luisa, h'wag na h'wag kang lalapit sa anak ko."

"Anong nangyayari." Dumating si Juan. He smiled at me, and then his eyes were fixed
at Mona.

"Napakaganda naman ni Mona Liza." He said. Akmang hahaplusin niya ang mukha ng anak
ko kaya agad akong tumalikod. Ang higpit – higpit ng yakap ko sa kanya. Tahimik
akong umiiyak. Lahat ba talaga ng mahal ko ay kukuhanin sa akin ni Luisa? 

CHAPTER 8
I'm sorry

Nadia's

Hindi ko na namalayan ang oras. Tulog na tulog si Mona sa kanyang kama, ako naman
ay nakahiga sa kanyang tabi at walang sawa siyang pinagmamasdan. Paulit – ulit sa
isipan ko ang nangyari kanina. Hinawakan ni Luisa si Mona Liza. Parang nadurog ang
puso ko. Hindi ko kayang mawala si Mona Liza. Hindi man siya sa akin galing pero
mahal ko siya. Natatakot akong masaktan na naman muli kapag kinuha ni Luisa ang
anak nila ni Paeng sa akin.
Parang mangyayari na naman sa akin ang naganap noon. Ako ang unang nakilala ni
Paeng, ako ang unang nagmahal sa kanya, ako ang palagi niyang kasama noon, kay
tagal naming magkakilala pero nang dumating si Luisa ay bigla na lang siyang
nawala. Baka ganoon rin ang mangyari kay Mona. Ako ang nagpalaki sa kanya, ako ang
nagmahal nang buo, inalagaan ko siya, then one day, Luisa will come and take her
away from me. Ayoko. Masasaktan na naman ako. Lahat na lang ng minamahal at
hinahawakan ko nakukuha niya sa akin, pati ba naman ang sarili kong anak?

I sobbed. I held her closer. Palagi na lang akong umiiyak kapag naiisip ko si Luisa
at ang posibilidad na maagaw niya ang lahat sa akin. Tanggap kong hindi ako kayang
mahalin ni Paeng, pero sana naman h'wag ang mga anak ko – h'wag si Mona.

"Ma..." Mabilis kong pinahid ang luha ko at ngumit sa kanya. "Ma, hindi ko ba
pwedeng itabi si Bliss dito sa room ko?" Namimilog ang mga mata niya. Agad namang
gumuhit ang ngiti sa aking labi.
"She's too big, anak. Saka isa pa, paano kapag nagpupu iyong horse? Sinong
maglilinis. You can always see her every morning before you go to school." I said.
She nodded. Lumapit siya sa akin at isiniksik ang sarili niya sa dibdib ko.

I went under the covers and closed my eyes. I saw Luisa's face grinning at me.
Hindi pa man ay napakasakit na para sa akin ng maaaring mangyari. Nang malalim na
ang tulog ni Mona ay iniwanan ko na siya sa silid niya. I checked on Sabello and
Ross. They share the same room. Kinabahan pa nga ako dahil pagdating ko sa silid ay
wala si Sabello sa kama niya. I found him on Ross' bed, asleep. I kissed both on
the forehead and left the room.

Habang naglalakad sa hallway papasok sa silid namin ni Paeng – we share the same
room again. I don't see the reason not to. Ang akin, hangga't mabait siya, hangga't
hindi ko nararamdamang nakikiamot na naman ako ng pagmamahal ay walang kaso sa
akin. Hindi ako makapasok sa silid kasi naiiyak ako. Hindi ko makalma ang sarili
ko. Hindi maalis sa isipan ko na kukuhanin si Mona sa akin. Tahimik akong
nakasandal sa pader. Nasa bibig ko ang kamay ko. Saganang – sagana ang mata ko sa
luha. Ang sakit – sakit. I wish I can just freeze time and make it still. I don't
want the kids to grow up. It will be more complicated than this.

"Nadia..." Natigil ako sa pagluha nang makita kong nakatayo si Paeng sa may gilid
ko. Hindi ko narinig ang pagbukas ng pinto ng silid. Inayos ko ang aking sarili at
pinahid nang mabilis ang aking mga luha.

"O, bakit gising ka pa?" Walang kaemo-emosyong tanong ko.

"Hinihintay kita. Bakit ka umiiyak?" Hinawakan agad niya ang kamay ko. Binawi ko
naman iyon.

"Hindi ako umiiyak. Excuse me. Matutulog na ako." Sabi ko na lang at nilagpasan ko
siya. I went inside the bathroom to take a quick bath - hindi quick dahil umiiyak
ako. Ang sakit – sakit. I couldn't take away that image. Hindi ako naniniwalang
hindi niya alam na hindi niya anak si Mona Liza. She was pregnant. Iniisip ko si
Juan. Alam niya ba? Bakit hindi niya gawan ng paraan? Asawa niya si Luisa, bakit
hindi niya rendahan?

Lumabas ako ng silid. Nakita ko si Paeng na palakad – lakad sa tapat ng kama.

Tumigil siya nang mapatingin sa akin. Kunot na kunot ang kanyang noo. Lumapit siya
sa akin. Hinawakan niya ang magkabilang balikat ko.

"Sabihin mo sa akin kung anong nagawa ko?" Tanong niya. Malumanay ang pagtatanong
niya.
"Bakit, nag-aalala ka ba?" Tudyo ko sa kanya sa kabila ng pagpigil ko ng pag-iyak.

"Oo." Titig na titig siya sa akin. Naghihintay ako ng kasunod niyang sasabihin pero
wala akong narinig na kahit ano. Pinipilit ni Paeng na hulihin ang mga mata ko pero
umiwas ako at kumawala ako sa kanyang hawak. "Nadia, anong problema?"

"Wala, Paeng. Pagod lang ako." Wika ko pa.

"Hindi ka iiyak kung pagod ka lang. Dahil ba kay Jose?" Napatitig ako sa kanya.
"Nabalitaan mo bang dalawa na rin ang anak niya? Nasasaktan ka na naman ba?"

"Ayokong pag-usapan." Sa totoo lang wala akong balita kay Jose. Kay Paeng lang ako
nakakarinig ng updates tungkol sa kanya at masaya ako dahil dalawa na ang anak
niya, at masaya siya sa babaeng napakasalan niya. I could imagine him smiling
sheepishly while looking at his wife. Napakalambing ni Jose.

"Nadia..."

"Paeng, please lang." I said. Humiga na ako at nagkumot. I closed my eyes. Hindi
nagtagal ay lumundo ang kama at yumakap na siya sa akin. Napaluha na naman ako. I
sighed. Humarap ako sa kanya. "What if Mona's mother takes her back, Paeng, anong
gagawin mo?"
"Wala siyang karapatan kay Mona Liza. Ikaw ang legal na nanay ng anak natin. Kahit
na magwala siya sa harapan ng hacienda ay hinding – hindi niya makukuha sa atin ang
bata." Masuyong – masuyong pagkakawika niya. Gusto kong maniwalang hindi niya
ibibigay si Mona kay Luisa kahit anong mangyari pero malabong mangyari iyon, puso
nga ni Paeng, hindi niya mabawi – bawi kay Luisa, iyong karapatan pa kaya?

Buong gabi akong hindi nakatulog nang gabing iyon. Bandang madaling – araw ay
bumangon ako at nagsuot ng makapal na pangginaw. Lumabas ako ng silid namin at
mulinh sinilip ang mga bata. Wala si Mona sa silid niya at napuno ng takot ang
buong pagkatao ko. Agad akong tumakbo papasok sa silid naming dalawa ni Raphael at
ginising siya.

"Paeng, nawawala si Mona!" Iyak na ako nang iyak. Mabilis siyang bumangon. Tumakbo
kaming dalawa. Ginising ni Paeng ang mga tao niya para hanapin ang bata. Kabang –
kaba ako. Paano kung hindi na siya makabalik? Paano kung nakuha na siya ng ina
niya? Pero imposible ang huli kong iniisip. Hindi basta makakapasok si Luisa sa
lupain ng mga Arandia.

Nagkalat ang mga tauhan sa buong hacienda. Iyak ako nang iyak. Sumama ako kay
Paeng. Hawak niya ang kamay ko.

"Paeng, baka nasa sapa ang bata. Baka nalunod na siya..." Humahagulgol na ako.
"Paeng..."

"Shhh... May tao na roon."

"Pumunta tayo roon!" Wika ko. "Kung ayaw mo ako ang pupunta roon mag-isa!"

"Kukuhanin ko lang si Agape." Wika niya. Sumama na ako sa kanya. Hindi ako
matahimik sa pag-iyak. Nakarating kami sa kwadra, pumasok kaming dalawa. Dumiretso
si Paeng sa dulo para kuhanin ang kanyang kabayo, ako naman ay nasa may bungad lang
– sa kwadra ng mga batang kabayo. Umikot ang mga mata ko at nakaramdam ako ng
pagtataka nang may makita akong kung anong makulay na tela sa kulungan ng isang
kabayo. Si Bliss.

Lumakas ang iyak ko at tumakbo ako nang mabilis nang makilala ko ang quilt ni Mona
Liza. Iyak tawa ako habang binubuksan ang pinto ng kwadra. I saw her sleeping
beside her horse. Kayakap niya pa ang manika niya. Lumuhod ako. I felt silly and
amused. I touched her face.

"Paeng, nandito siya..." Pinahid ko ang mga luha ko. Hinaplos – haplos ko ang mukha
ni Mona. "Paeng..." Tumatawa ako habang umiiyak. He was standing behind me. Lumuhod
na rin siya.

"Katigas ng ulo." Sabi ni Paeng. Napapailing siya. Kinuha niya si Mona. Kinuha ko
naman ang manika at quilt ng bata. Okay na ako. Hindi siya nawala. Okay siya.
Sinabihan ni Paeng ang mga taong umuwi na dahil narito na si Mona. Umuwi na rin
kaming dalawa. Ipapasok sana ni Paeng si Mona sa silid nito pero sinabi kong sa
silid namin ilagay ang bata. Inayos ko siya sa gitna ng kama at kinumutan.

"Gaano na kaya siya katagal roon?" I asked him. "Magkatabi lang kami noong
pinatutulog ko. She asked me if she can take Bliss inside her room. She loves that
horse so much... Nakakatuwa, pero sobrang kinabahan ako. Akala ko kasi... buti
hindi siya nagpunta sa sapa. Baka malunod siya roon---" Natigilan ako dahil bigla
akong hinalikan ni Raphael sa labi. "Paeng ano ba—" Pero hinagkan niya akong muli.
Niyakap niya ako nang sobrang higpit.

"Masaya ako, Nadia. Maraming Salamat."

Kung para saan ay hindi ko alam pero niyakap ko rin siya pabalik.

xxxx

Hindi ako nagtutungo sa kamalig na iyon dahil alam kong doon ang tagpuan ni Luisa
at Paeng. Ayokong makita ang lugar kung saan nila ginagawa ang pagkakasala nila sa
amin ng kaibigan kong si Juan ngunit nang umagang iyon ay natagpuan ko ang sarili
kong nakatayo sa loob ng lugar na iyon. Siguro nga ay masokista ako, gustong –
gusto kong sinasaktan ang sarili ko. Hindi tulad noon na puro dayami na lang ang
laman ng kamalig, may kama na roon ngayon – isang lumang kamang saksi sa kataksilan
ni Raphael sa akin ngunit matatawag nga bang kataksilan kung ginagawa niya ito
kasama ng tong tunay niyang minamahal? Wala akong laban roon, even having kids with
him won't do anything because the moment he decided to take her back, wala akong
laban roon.

Walang araw o gabing hindi ako umiiyak dahil sa nasasaktan ako. I took in a deep
breath. Paano kung sunugin ko ang kamalig? But then he could easily rebuild it.
Kapag gusto maraming paraan.

"Nadia, anong ginagawa mo rito?" Nagulat ako nang magsalita si Paeng. Bumaba siya
kay Agape at itinali ang kabayo sa may puno. Lumakad siya patungo sa akin. Isinara
ko ang pinto ng kamalig at humarap sa kanya. "Nakaalis na ba ang mga bata?" Tahimik
akong tumango. "Anong ginagawa mo? Nakita kitang naglalakad, ang akala ko sa sapa
ka pupunta. Bakit ka narito?" Ang persistent niya. Tiningnan ko siya sa mata.

"Naisip kong baka rito naman matulog si Mona kasama ang kabayo niya. Dapat yatang
ipasara muna ito."

"Alam mo naisip ko na rin iyan. Sinabihan ko na si Tiago na h'wag na munang

gamiting pahingahan itong kamalig." Humawak siya sa balikat ko. "Akala ko kung saan
ka pupunta."

"Saan naman ako pupunta? Para itong tanga." Sabi ko na lang sa kanya. Kumawala ako
sa pagkakahawak niya at nagsimulang maglakad palayo pero gago si Paeng, kinuha niya
ang kamay ko at hinatak ako papunta sa kanya, nauntog ako sa dibdib niya. "Paeng,
ano ba? H'wag mo akong yakapin, mainit." Nagkunwari akong naiinis.
"Palagi ka na lang iretable sa akin, buntis ka na ba?" He asked me. My cheeks
turned red.
"Hindi! Ano ka ba?!"

"Baka lang kasi. Hindi mo naman kasi sinabi sa akin noong ipinagbubuntis mo ang
kambal. Sabagay, baka hindi pa, hindi ka pa naghahanap ng mangga."

"Paeng, ano ba?" Inis na inis na talaga ako. Kaunti na lang ay matutunaw na naman
ang defenses ko.

"Ang taray – taray mo naman, Nadia, nami-miss lang naman kita."

Napakalandi ng taong ito. Pinugpog niya ng halik ang pisngi ko.

"Paeng... ano ba?" Wala na. Tunaw na naman ako. Bigla akong natawa nang malakas and
he took that as a sign of me loosening up. Hinuli niya ang labi ko. Sa pagkakataong
iyon ay hinayaan ko munang nmalunod ang sarili ko. I kissed him back. Lumalalim
nang lumalim ang halik na iyon hanggang sa natagpuan ko ang sarili kong nasa loob
ng kamalig na iyon, walang saplot habang pinagsasaluhan naming dalawa ang
makamundong init na tila hindi basta mapapawi ng simpleng haplos at halik lamang.
Hindi ko maitatanggi sa aking sarili ang katotohanang mahal na mahal ko si Raphael
at kahit paulit – ulit kong itanggi iyon sa aking sarili ay hindi ko magawa. Mahal
ko siya, sobrang mahal ko siya. Alam kong kailangan kong piliin ang aking sarili sa
lahat ng pagkakataon, pero heto na naman ako at pinipili ko na naman siya.

Nang matapos iyon ay saka ko lang na-realize kung nasaan kaming dalawa. Sa kama ng
kamalig kung saan madalas niyang gawin ito kasama si Luisa. Huminga ako nang
malalim at nagbihis kagaad. Napabalikwas ng bangon si Paeng.

"Nadia..." Tinawag niya ako pero lumabas na ako ng kamalig. Umiiyak na naman ako.
Lahat na lang ay kinukuha sa akin ni Luisa – pati ang karapatan kong maging masaya
sa piling ng aking asawa ay nakuha na niya.

xxxx
"Mama, gaano kalaki ang baby?"

Ngumiti ako kay Mona Liza habang hinahaplos niya ang umbok ng tyan ko. Tatlong
buwan na akong buntis at palagi na namang nagpapapitas si Paeng ng mangga dahil
iyon ang hinahanap ko. He's very hands on now that he knew that I am pregnant with
our fourth child.

"Siguro ganito." Pinakita ko kay Mona ang maliit na throw pillow sa kami namin ni
Paeng. She beamed with happiness when she saw the pillow. "Excited ka ba?"

"Opo. Mama di na ako papasok sa school, aalagaan na lang kita."

"Hay naku, Mona, hindi nga pwede iyon, saka nandyan naman sila Ate Cora, sila ang
nag-aalaga sa akin." Sumimangot siya at muling hinaplos ang tyan ko. I caressed her
hair. Lumalaki na si Mona at napakaganda niya. Inaaninag kong maigi ang hitsura
niya, alam kong kaunting oras na lang ay lalabas nang kamukha niya kundi man si
Paeng ay si Luisa. Nalulungkot ako kapag ganoon. I sighed and kissed her temple.
Hanggang kailan ko kaya pwedeng mahalin si Mona Liza?

"Oh, saan ka pupunta?"

"Ikukuha kita, Mama ng water. Wait lang po." Ngumiti siya kaya nakita ko ang bungi
niya. Tumatakbong lumabas siya ng silid ko. I followed her. Hanggang kailan ko siya
pwedeng tawaging anak?
Mahal ko si Mona. Hindi mahirap mahalin ang batang tulad niyang napakalambing at
napakabait pero kasabay ng pagmamahal kong iyon ay ang takot na isang araw ay
babawiin siya sa akin. Hindi ko pwedeng ibigay ang lahat ng pagmamahal ko sa kanya
dahil ayokong masaktan pero paano ko gagawin iyon? Paano ko siya hindi mamahalin
gayong umiikot ang mundo ko sa kanya? Loving her is like loving Paeng – it scares
me.
Nawawala ang agam – agam ko tuwing nakikita ko si Mona Liza. Palagi siyang
nakangiti sa akin, palagi niya akong sinasabihan na mahal niya ako. Palagi niya
akong niyayakap, hinahagkan at pinararamdam niya sa akin kung paanong ako ang
kailangan niya. It's hard not to love her.

"Mama, pupunta na raw tayo sa church, sabi ni Papa." Heto na naman siya. Nakangiti
na naman siyang bumungad sa akin. She was wearing a white dress. Magsisimba kami.
Limang buwan na ang bata sa sinapupunan ko. Malaki ang tyan ko, siguro malaki rin
ang batang lalabas. Excited si Mona, ipinagdadasal niyang sana raw ay babae ang
maging kapatid niya. Humawak siya sa kamay ko at naglakad na kami palabas ng silid.
Sa hallway ay sinalubong ako ni Ross, sa kabilang kamay ko siya humawak. Pagbaba
naming sa sala ay naroon na si Sabello kasama ang kanyang ama. I noticed that Paeng
was holding a bouquet of flowers. He gave that to me.

"Happy anniversary, Nadia." Wika niya sa akin. Tulad ng palaging nangyayari taon –
taon ay nakakalimutan ko iyon. Hindi ko naman kasi inaasahan palagi niyang maalala.
We didn't get married in a traditional way – ako lang ang nagmamahal sa kanya kaya
nagugulat ako sa tuwing maaalala niyang anniversary naming dalawa.

"Kiss." Sabi ni Mona. She giggled. Paeng kissed me in front of the kids. Ngumiti
lang ako. Sabay – sabay na kaming sumakay ng kotse noon papunta ng simbahan. The
whole mass, Paeng's attention were on me and the kids. Nakita kong pumasok si Luisa
at si Juan sa simbahan kasama ang apat nilang anak – ang bunso ay baby pa at karga
ng nanay – inaasahan kong hindi mapapakali si Paeng pero nakikipag-usap siya kay
Sabello na kung ano – anong tinatanong and it gave me relief.

Matapos ang misa ay biglang nawala si Paeng at Mona. Sabi sa akin ni Ross ay
sinamahan raw ni Paeng ang kapatid niyang umihi kaya maghintay lang raw kami sa
loob ng simbahan. I watched Ross and Sab play with Jufran and Alfonso. Nakakatuwang
makitang magkakaibigan sila. Nagulat ako nang maupo si Juan sa tabi ko.
"Kamusta, Nadia?" He smiled. "Ang laki ng tyan mo, ilang buwan na iyan?"

"Lima na. Sana babae ulit." I said. He nodded.

"Kami rin. Sana pagkatapos ni Juan Pedro, babae na ang bunso naming. Gusto kong
magkaroon ng anak na babae kay Luisa."

"Bakit, magkakaroon ka pa ba ng anak na babae sa iba?" Biniro ko siya. Juan just

smiled.

"Ang ganda ni Mona Liza, Nadia. Palaging tinatanaw ni Luisa ang bata sa may bakod."
Lumundo ang puso ko. Tinatanaw ni Luisa si Mona Liza... Tumayo ako. Ayoko nang
makipag – usap kay Juan. Ayoko ng nangyayari. Lumabas ako para hanapin si Paeng,
gusto ko nang umuwi. Sa paghahanap ko ay natagpuan ko naman siya. Naroon siya sa
may ilalim ng puno ng acacia, kasama si Mona, na karga ni Luisa. She was smiling
while talking to Mona. Mona was looking at her and my heart broke for the nth time.

"Mama, andyan na po iyong kotse." Wika ni Ross sa akin. Sumakay ako. Naghintay
kami. Si Mona ang unang pumasok. She smiled at me.

"Mama!" Sabi niya sabay yakap. My tears fell. Ayoko siyang mahalin nang higit pa sa
kahit ano. Mona like her father will never stay with me, so even if it hurts so
bad, I pushed her away. Nagtatakang tumingin siya sa akin. I looked away... I don't
want to love her. Kukuhanin rin siya sa akin.

Doon nagsimula ang paglayo ko ng aking sarili kay Mona. May mga iba akong anak.
Kailangan kong maging matatag para sa kanila. Lahat ng ito ay paghahanda sa araw na
iiwanan ako ni Paeng. Isasama niya si Mona Liza, maiiwan kami ng mga anak kong sina
Ross, Sabello at si Crisanto.

Alam kong nasasaktan si Mona sa pagtrato ko sa kanya, alam kong mali ko, pero mas
masakit sa akin ang lahat ng ito dahil parang kay Paeng, kahit gaano ko ilayo ang
sarili ko ay mahal na mahal ko siya.

Isang araw, naringgan kong umiiyak si Mona Liza. Grade four na siya noon, nine
years old na siya. Yakap – yakap siya ni Raphael.

"Papa kaya ba hindi na ako mahal ni Mama, kasi ampon ako?"

Automatically, my tears fell. Ang sakit – sakit ng paghikbi ng anak ko. Paano niya
nalaman iyon? Napahawak ako sa dibdib ko.

"Anak, sinong may sabing ampon ka?" Naalarma si Paeng.

"The kids at school are always saying that I am adopted. Nagalit ako, Papa, kaya
inaway ko sila, pero nagalit si Teacher Claire, sabi niya, totoo naman raw na ampon
ako kaya wala raw akong karapatang magalit. Kaya ba hindi na ako mahal ni Mama kasi
nalaman niyang ampon ako?"

Hindi ko kaya ang naririnig ko. Umalis ako sa kinatatayuan ko. Alas tres pa lang ng
hapon. Tinawag ko ang driver at nagpahatid ako sa eskwelahan ni Mona Liza. It is a
private school and Paeng donated a lot of money in this school. May building ng ana
nakapangalan sa Lolo niya – the Pablo Asuncion building of Agriculture.

"Mrs. Arandia." Ngiting – ngiti ang principal sa akin. "Anong maipaglilingkod ko sa

inyo." Nagpatong ako sa mesa niya ng cheke – enough para makapagpatayo muli sila ng
bagong building. I smiled sweetly.

"Gusto ko sanang makausap iyong teacher ni Mona Liza, si Teacher Claire." I smiled
at her.

"Ah, may business po ba tayo sa kanya, Mrs. Arandia?"

"Yes. I need to talk to her in private. May conference room ba kayo rito?" Tumango
ang principal at dinala nga ako sa teacher's conference room. Naupo ako sa
kabisera. Pinagsibilhan pa nila ako ng orange juice. Tuwang – tuwa ang principal
slash may-ari ng school dahil may donation ako para sa bagong building – hindi niya
lang alam, may kapalit iyon.

Dumating ang teacher ni Mona. Bata pa siya, siguro nasa early thirties. Maganda
siya, mahaba ang buhok, planstadong – planstado ang damit na tila hindi nalulukot
sa bawat galaw niya. She smiled at me.

"Pamilyar ka sa akin, Teacher Claire."

"Palagi ko po kayong nakakasabay ni Senyor Paeng sa pagsisimba, Senyora Nadia."

"Mrs. Arandia iyon para sa'yo." Malumanay na wika ko. "Lumapit ka sa akin." She
did. Pinaupo ko siya sa right side ko. Malapit sa babasaging baso at pitsel sa
mesa. I smiled at her sweetly.

"Gusto ninyo raw po akong makausap."

"Oo. Juice?" I asked her. Nagsalin ako. Tumanggi siya pero wala akong pakialam.
Nang mapuno ang baso ay kinuha ko iyon para ibuhos sa ulo niya. Napanganga siya.
"Nakaka-presko ano? Kulang pa yata." Kinuha ko ang pitsel at iyon naman ang
ibinuhos ko sa ulo niya. Matapos iyon ay tinitigan ko siya. "I am going to make
sure you will lose your job. Ipapa-revoke ko rin ang lisensya mo. Wala kang
karapatang sabihin sa anak kong ampon siya. Ang kapal ng mukha mo." Sa lahat ng
iyon ay kalmado lang ako. Nagawa ko pa siyang ngitian.

"Ma'am sorry po, hindi ko iyon sinadya. Hindi ninyo po nakita ang ginawa ni Mona sa
mga kaklse niya. Sinabunutan at sinampal at kinalmot niya po." Umiiyak ang teacher.
I smiled again.

"Mona can do anything she wants because her name is in one of the building here,
Teacher Claire. It is her right – lalo na kung naapi ang anak ko. I didn't raise a
quitter. I raised a fighter and Mona just gave them what is right for them. Kung
may ginawa ang anak ko, tawagan moa ko at ang asawa ko. Kami ang bahalang sumuweto
sa kanya, kami ang bahalang magsabi sa kanya kung ano siya at kung saan siya
galing. Hindi ikaw, hindi ang kahit na sino, naiintindihan mo ba?"

All the poor girl can do is nod. Iniwanan ko siya noon. Umalis ako ng eskwelahan at
umuwi ng masyon. Hindi sumabay si Mona sa hapag, tahimik ang lahat, si Paeng ay
panaka – nakang tumitingin sa akin.

"Nasaan si Mona?" Malamig na wika ko.

"She's not feeling well, Mama." Sagot ni Sabello. "Alagaan mo siya."

"Marami akong gagawin." Mabilis na wika ko. Bumuntong – hininga si Paeng. Inutusan
niya ang maid na dalhan ng pagkain si Mona Liza. Alalang – alala ako. Hindi ko rin
natis na silipin siya nang maghahating – gabi. Gising siya at iyak nang iyak pa
rin. My heart broke. Nang mapansin kong tumayo siya ay umalis ako sa may pinto.
Nagkunwari akong naglalakad sa hallway, napatiguil siya sa paglakad nang makita
ako.

Mugtong – mugto ang mata ni Mona and I almost hugged her.

"Ma..." She said but she cleared her throat. "M-a – Ma'am Nadia..."

Bakit? Bakit hindi niya na ako tinatawag na Mama?

"Salamat po sa lahat. Alam ko na po ang totoo. Maraming Salamat po. Naiintindihan

ko na kung bakit hindi ninyo na ako mahal." I kept my composure.

"Okay. Good. From now on, iyan na nga ang itawag mo sa akin. Ma'am Nadia."
Nilagpasan ko siya. Nagtago ako sa may gilid at saka pinalabas lahat ng luha ko.
It's hard not to love her especially now, but I'd rather keep it to myself, than be
in pain the moment she leaves me.

"I'm so sorry, Mona... oh my god." 

CHAPTER 9

Akin

Nadia's

I needed to drown the pain. I needed to silence the voices in my head. I don't want
to feel guilty anymore and the only thing that calmed me down is those whiskey
bottles inside Paeng's cabinet. Kung noon ay walang araw na hindi ako umiiyak,
ngayon, walang araw na hindi ako umiinom. I became so lonely, and alone, dumodoble
pa ang sakit na nararamdaman ko tuwing nasasaktan ko si Mona. I hurt her –
emotionally and sometimes physically. Lumaki siyang ganoon ang ginagawa ko, hindi
ko alam, hindi ko mapailiwanag, madalas kasi sa kanya ko naibubunton ang
frustrations ko sa buhay. I know how much she hates me and I know that Sabello is
starting to hate me too.

Mahal na mahal ni Sabello ang kapatid niya. Si Ross ay ganoon rin pero sa tingin
ko, pinipilit niya akong intindihin kung bakit ako ganito. Si Santi ay hindi pa
gaanong naiintindihan ang mga nangyayari pero baka kamuhian niya rin ako kapag
nagkataon. I sighed. Nakaupo ako sa may sala at inuubos ang whiskey na kinuha ko sa
cabinet na iyon. I am crying – nasaktan ko na naman si Mona.

Sumama akong sunduin si Ross at Sabello sa school. I wanted to see her too. Halos
hindi kami nagkikita sa bahay dahil umiiwas na rin siya sa akin. I wanted her to be
with us kahit man lang sana sa sasakyan pero nang tatawagin ko na siya ay nakita
kong kausap niya si Luisa Birada. They were eating, Mona was smiling at her. My
heart ached – kahit na pinilit kong ilayo ang sarili ko sa kanya ay nasasaktan pa
rin ako.

Tinawag ni Ross si Mona, pero hindi ko siya pinasakay sa kotse.

Hinayaan ko siyang maglakad. Ang sabi ko ayokong madumihan ang kotse ko dahil
kalilinis lang. I told the driver to leave pero habang palayo ay tinitingnan ko ang
side mirror. Mona was just standing near the gate, tinatanaw niya kami. I looked
away.

Pag-uwi sa hacienda ay hindi naman ako mapakali. Antay ako nang antay sa kanya,
bandang alas singko nang hapon ay may pick – up na dumating. Si Luisa Birada ang
nagmamaneho noon. Bumaba si Mona, nag-usap silang dalawa. My chest heaved with so
much anger. Ang kapal ng mukha ni Luisa! Lumapit si Mona sa akin. Umakma siyang
magmamano pero sa galit at inis ko ay tinulak ko siya sa putikan. Gulat na gulat
siya – gayundin ako. Napaawang ang labi ko.

"Nadia!" Nakita pala kami ni Paeng. "Sumosobra ka na! Anong ginagawa sa'yo ng
bata?!"

"Sige, kampihan mo iyang ampon mo!" I hissed at him. I turned my back. Pumasok ako
sa loob ng guest room. I looked myself in the mirror. Hindi na ako ito. I cannot
even recognize myself. "Oh, Mona..." I cried silently. Hindi ko sinasadya iyon. My
heart ached so much. How can I undo everything? Oh my precious Mona...

That night, while everyone was asleep in their own rooms, pumuslit ako sa silid ni
Mona. She was asleep. I slowly kneeled on her bed and cried while holding her hand.

"I miss you, baby girl... I'm so sorry. I'm just really scared. Sana mapatawad mo
pa ako, anak. I'm so sorry..."

Tuluyang napalayo ang loob ni Mona Liza sa akin. Ni hindi na niya ako tinitingnan,
tuwing darating ako ay tumatahimik siya o kaya man ay umaalis na lang. Hindi ko
siya masisisi. Mas maigi na rin iyon para naman hindi ko siya masyadong masaktan.

Lumipas ang mga taong ganoon ang naging relasyon naming dalawa. Si Raphael ay
talagang tinabangan na rin sa akin, siguro dahil sinasaktan ko si Mona Liza, noon
kasi ay mabait pa siya kahit paano. Alam kong kasalanan ko rin ito. I have a choice
to be a better wife and a mother but I chose my fear. Alam ko naman kasing darating
ang araw na aalis silang dalawa at iiwanan ako, ayoko nang masaktan, napapagod ako,
baka sakaling dumating pagdating ng panahong iyon ay manhid na ako.
And I was right, that day came... Gabi iyon, balita sa buong Paombong na inatake sa
puso si Juan. Hindi naman siya namatay pero nasa kritikal siyang kondisyon. Nag-
aalala si Paeng, gayundin naman ako, kaya nang sabihin niyang pupunta siya kay Juan
sa ospital ay sumama ako. Walang namutawing usapan sa amin habang papunta sa
ospital – takot na takot ako ngayon dahil alam kong naroon si Luisa, magkikita sila
ni Paeng, anong mangyayari?

Dumating kami roon. Nasa ICU raw si Juan. Si Paeng ay punong – puno ng pag-aalala.
Natagpuan naming si Luisa sa labas ng silid, kandong ang bunso niya, si Juan Pedro,
Sa tabi niya ay si Juan Francisco na talagang kay tangkad na ngayon, sa tabi ay si
Juan Antonio at sa bandang likod ni Luisa ay si Juan Alfonso.

"Kamusta si Juan, Luisa?" Ako ang unang nagsalita.

"Humihinga pa. Sinabi ko sa kanya kanina na kapag namatay siya, papatayin ko talaga
siya,"

"Mamang!" Biglang umiyak si Juan Pedro. Hinawakan niya pa ang pisngi ni Luisa.
"Mamang ayoko po. Ayaw ko. Mamang hindi naman mamamatay si Papang." Iyak nang iyak
iyong bata. Naalala ko si Crisanto – halis ka-edad niya si Juan Pedro.

"Jufran, kunin mo muna si Pepe."

"Tara, Pe, bili tayo ng juice." Sabi noong panganay. Napansin kong nakatingin si
Paeng sa bintana kung saan tanaw naman si Juan. Nakakuyom ang mga palad niya habang
medyo umaalog ang balikat. Nakatayo ako sa gilid. Napansin kong umalis ang tatlong
anak ni Luisa pero naiwan si Juan Alfonso. Noon siya tumayo ay lumakad patungo sa
bintana kung saan nakatayo si Paeng. I stood there, trying to catch a glimpse of
Juan pero dahil matangkad si Paeng ay hindi ko makita. Siguro, napansin niya ang
ginagawa ko kaya gumilid rin siya. Nakatayo silang dalawa ngayon ni Alfonso nang
magkatabi. Tumingin ako kay Juan... napaluha ako dahil hindi ako sanay na makita
siyang ganito kahina.

I sighed. Hindi sinasadyang mahagip ng mga mata ko si Luisa. Nakatitig siya kay
Alfonso at kay Paeng – iba ang tingin niya kaya kumunot ang noo ko. Hindi iyon
normal. Napabuntong – hininga siya saka tumayo tinabihan ako sa may glass window,
pero wala na kay Juan ang atensyon ko.

Titig na titig ako ngayon kay Alfonso at kay Paeng na nakatayo side by side.
Matagal ko nang nakikita si Alfonso pero ngayon ko lang siya natitigan nang ganito
katagal. Napahawak ako sa aking dibdib.

"Luisa!" Pero naudlot ang pag-iisip ko nang marinig ko ang boses ni Jose.
Humahangos siya. "Anong nangyari? Kamusta ang Kuya?" Nilagpasan niya ako. Wala
akong pakialam – nakatitig ako kay Alfonso. Naiiyak ako. I walked away. Tam aba?
Tama ba ako?

Hindi ko alam kung gaano katagal akong nakatayo sa may lobby – ang lakas – lakas ng
tibok ng puso ko. Pero paano si Mona? Ano si Mona? Ipinilig ko ang aking ulo at
nagpasyang bumalik sa lugar na iyon. Natigil ako sa paglalakad nang makita kong
hawak ni Paeng ang kamay ni Luisa at nakalagay iyon sa dibdib niya. Alam na alam ko
ang ibig sabihin noon.

"Ikaw pa rin naman, Luisa." He said. Ilang beses akong nagbuntong – hininga. Ilang
beses ko kayang mararamdaman ang sakit na ito. I walked away. Iniwanan ko sila.
Hindi ako dapat nandirito. Binabawi na ni Luisa ang para sa kanya.

"Saan ka pupunta?" Bigla akong napatigil nang salubungin ako ni Jose Birada. Sa
tatlong salitang sinabi niya sa akin ay pumatak na kaagad ang luha kong hindi ko na
mapigilan pa. Yumakap ako sa kanya.

"Ang sakit, Jose. Akala ko manhid na ako." He hugged me back. "Take me away..." I
said. And he did. Gusto kong makalimot kahit isang gabi lang.

Dinala ako ni Jose sa Bangad. Iyong lugar kung saan kita ang tatlong lupain.
Nakaupo ako sa hood ng kotse niya at iniinom ang gin na binili namin kanina bago
umakyat rito. Kung may makakita sa amin, hindi nila maiisip na may kasama akong
kilalang business man sa Metro at ako ay isang Donya ng lupaing ito.

"Malalaki na rin ba ang mga anak mo, Jose?" I asked him. May apat siyang anak na
puro lalaki.

"Oo. Iyong panganay mas bata lang kay Jufran ng dalawang taon. Si Juan rin,
malalaki na ang mga barako niya."

"Oo..." Uminom ako mula sa bote. I looked at Jose. "Pero isa sa mga iyon ay hindi
kay Juan, Jose. Maniwala ka sa akin." Napakunot ang noo niya. Ngayon ko naisip na
hindi ipamimigay ni Luisa ang anak nila ni Paeng, kahit gaano ako kagalit sa kanya
ay nakikita ko kung gaano siya kabuting – ina. May posibilidad na hindi si Mona ang
anak ni Luisa. May posibilidad na anak nga ni Paeng si Mona pero sa ibang babae –
pero kung ganoon nga, bakit ko ilalayo ang sarili ko sa Mona? Nasaktan ko si Mona
dahil sa maling rason.

Umuwi ako nang gabing iyon. Inihatid ako ni Jose. Sinalubong ako ng galit ni Paeng.
Sa unang pagkakataon ay sinaktan niya ako, sinampal at isinandal sa pader. Galit
siya. Sa kadahilanang hindi ko maintindihan. Pagod na akong lumaban, ang galit na
iyon ay nauwi sa halik, isang halik na nauwi sa mas malalim na pagniniig. Nang
gabing iyon ay hinayaan ko siyang parusahan ako – isang makamundong parusang dinama
ng katawan naming naging isa.

Hindi ako napatahimik ng aking isipan. Ginawan ko ng paraan. I took samples of DNA
of Mona and Paeng. I had them secretly tested and after one week, I got the results
and my world crashed realizing that Mona isn't match to Paeng. Hindi anak ni Paeng
si Mona. Totoong ampon si Mona, totoo ang sinabi ni Paeng noon na may nagbigay lang
sa kanya sa bata.

I broke down and cried loudly. Nasaktan ko ang anak ko. Nasaktan ko si Mona Liza.
Oh my poor baby! She grew up believing that I hate her!

Sigaw ako nang sigaw. "NO! OH MY POOR BABY!" Ang sakit – sakit ng puso ko. I don't
deserve her – after all of these, I don't deserve her. Pinagbabato ko ang pabango
sa sink, nabasag ang mga iyon. Iyak pa rin ako nang iyak hanggang sa bumukas ang
pinto ng bathroom. Naroon si Ross at si Mona. Nang makita ko siya ay lalo akong
napaiyak.

"Ma!" Sigaw ni Ross. "Mona, tawagin mo ang Papa."

"Sige." Tumalikod siya pero napansin kong natigilan siya. Naapakan niya ang bubog.
Dumugo ang paa niya. I stood up at nang lalapitan ko siya ay bigla siyang lumayo –
sobrang layo – halos tumalon siya para makalayo lang sa akin. Nagsimula na naman
akong umiyak. Hindi ako makalma. Ang anak ko, takot siya sa akin.

The next days were a blur. I was always drunk. I could remember Mona's face and
Paeng's conversation with Luisa. I kept on drinking – hanggang sa isang gabi,
naglalasing ako sa may hagdanan, umupo si Ross sa tabi ko. He was thirteen, he held
my hand near his heart – just like what his father does whenever he could. Natigil
ako.
"Mama, hindi ko alam kung anong nangyayari, pero mamahalin kita habambuhay." And
those words were enough to melt my heart. Niyakap ko si Rosauro nang napakahigpit.
Kahit lasing na lasing ako ay nawala ang tama ko. Na-realize kong hindi man ako
mahalin ni Paeng, narito si Ross, Sabello at Cristanto – mamahalin nila ako. Si
Mona rin sana... pero kasalanan ko ang lahat.

I decided to get up that moment. I cried all night that night but when the morning
came. I composed myself, I packed all my bags and realized that I had enough.
Panahon na para sarili ko naman ang piliin ko. Hindi nakabubuti para sa mental
health ko ang nangyayari. Kailangan kong maging maayos para maging mabuti ulit
akong ina sa mga anak ko. Babawi ako – susubukan kong bawiin si Mona.
"Nadia..." Nakita ako ni Paeng na dala ang dalawang maleta ko. Sabello was with
him, si Santi ay lumabas ng kanyang silid kasama si Mona, pero nagtago lang si Mona
sa may gilid ng pinto. I wanted to take her, but I needed to find myself – the self
that I lost when I married this man.

"Ayoko na, Paeng." Wika ko sa kanya. "Pagod na ako. You can be with her all you
want. I am leaving."

"Ma!" Sigaw ni Santi. "Mama, sasama ako!"

"Ma..." Tinawag ako ni Ross. I touched her face.

"Look after your sibling, alright? Babalik ako. Babalikan ko kayong lahat." Na that
includes Mona Liza. "I promise. Kapag okay na si Mama, babalik ako." I kissed all
of them. Tiningnan ko si Paeng. "Goodbye, Raphael."

Nilagpasan ko siya. Habang pababa ng hagdanan ay naririnig ko si Santi na tinatawag

ako. Ang bunso ko... Nahinto ako sa tapat ng kotse. I gasped when I felt someone
hugged me from behind.

"Ma'am Nadia, h'wag kang umalis..." It was her. I closed my eyes. "Hindi ko na po
lalapitan si Santi at sila Ross, basta h'wag ninyo lang po kaming iwanan. Hindi na
po ako lalapit kahit kay Papa. Dito na lang po kayo. H'wag ninyo po kaming iwanan."

And I almost didn't leave. But if I really wanted to be the person I was again, I
needed to do that. Inalis ko ang mga kamay ni Mona sa baywang ko at sumakay ng
kotse. Sinenyasan ko ang driver na pasibarin ito. I looked at the side mirror,
napalakas ang pagluha ko nang makita ko si Mona, humahabol siya sa kotse.

"Anak... no... stop..." I whispered. I closed my eyes. Hindi pa ito ang tamang
panahon.

xxxx
"Congratulations, Mrs. Arandia, you are four months pregnant."

Nagkatinginan kaming dalawa ni Jose matapos kong marinig ang findings ng check – up
ko. Buntis ako. Buntis na naman ako. Kaya pala palagi akong nahihilo, pero ang
pagkakaiba ay wala akong kagana -ganang kumain. Hindi ko naiintindihan kung bakit
palagi akong nanlalambot, iyon pala ay buntis ako. Buntis na naman ako – thanks to
Paeng. Jose smiled.

"May mga vitamins po ba para sa kanya?" Tanong ni Jose sa doctor. Niresetahan naman
ako ng bitamina para sa aming dalawa noong bata. Pinayuhan akong mag-bed rest dahil
kailangan ko raw ng tamang pahinga. Mabuti na lang rin at may mga maids sa bahay ko
sa White Plains. Matagal nang patay ang mga magulang ko kaya talagang mag-isa na
lang ako. May tiyahin ako sa Amerika at ngayong alam kong buntis ako ay naiisip
kong lumipad roon.
Umalis kami ni Jose ng ospital. Inihatid niya ako sa bahay. Wala kaming kibuan sa
kotse. Nakahawak lang naman ako sa tyan ko. May laman iyong buhay na galing sa
aming dalawa ni Paeng.

"Kailan ka uuwi ng Bulacan?" Tanong ni Jose sa akin.

"Ha? Bakit ako uuwi? Tinatawagan ko ang mga bata halos araw – araw. Hindi ako
uuwi."

"Kailangan kang alagaan ni Paeng, Nadia. Buntis ka."

"Hindi naman niya kailangan malaman. Hindi ko sasabihin sa kanya – hindi pa." Hindi
na nagtanong si Jose sa akin. Ayoko rin namang pag-usapan ang ama ng anak ko. Basta
ang kailangan ko ay alagaan ang aking sarili para sa pagdating ng bata.

Halos araw – araw akong nahihilo. Kakaiba ang pagbubuntis kong ito. Siguro dahil sa
epekto ng pag-inom – inom ko noon. Kung susumahin kasi, nag-iinom pa rin ako habang
nabubuhay siya sa sinapupunan ko. Mabuti at hindi siya nawalan, baka lalo akong
ikabaliw ang pangyayaring iyon.
Sinusunod ko lahat ng sabihin ng doctor, kung may dapat kainin ay kinakain ko,
umiinom ako ng gatas ng kalabaw, kumakain ako ng maraming prutas at regular ang
pagpunta ko sa ospital. Basta lahat ginagawa ko para maging healthy ang bata.

Halos araw – araw rin akong tinatawagan ni Paeng pero kung siya lang ang kausap ay
hindi ko sinasagot. Tuwing Sabado at Linggo ay hinahatod ni Paeng ang tatlong bata
sa White Plains, pero hindi ko siya hinaharap – hindi ko rin ipinakikita sa mga bat
ana may umbok sa tyan ko. Palaging malalaking damit ang suot ko.

Masaya akong narito sila pero wala si Mona, kaya hindi ko magawang maging masaya
nang lubusan. Nakikibalita na lang ako sa kanya kay Ross at Sabello.

Nang hindi na kayang itago ang tyan ko ay hindi ko na muna pinapupunta rito ang mga
bata. Nagsabi akong pupunta ako ng Amerika, na ginawa ko naman para doon
makapanganak. Tulad kina Sabello, Ross at Santi ay caesarian ako.

I gave birth to a beautiful baby girl. I cried so hard when Jose put her in my arms
for the first time.

"What are you gonna name her?" Tanong ni Jose sa akin. I smiled. One look at the
baby and one name came into my mind.

"Yafa. Short for Rafaella Liza." I almost said Arandia but I looked at Jose and
said. "Guevarra." Si Yafa lang ang matatawag kong akin dahil hindi naman alam ni
Paeng ang tungkol sa kanya at hindi ko alam kung kailan ko sasabihin... 

CHAPTER 10
Raphael Victor Arandia's

Matagal kong hinintay si Luisa sa tagpuan. Dala ko ang sasakyan, ang mga gamit ko
at siya na lamang ang kulang ay makakaalis na kaming dalawa. Plano kong ilayo siya
rito. Alam kong malaking pagkakasala ito, hindi lamang kay Juan na matalik kong
kaibigan kundi pati na rin sa Panginoon dahil pag-aari si Luisa ng iba pero heto
ako, handang sumugal makasama lamang siya.

Alas doce ang usapan naming dalawa pero mag-aalas dos nang umaga na ay wala pa rin
siya. Hindi ko maintindihan kung bakit siya nagtatagal. Nagkaproblema ba? Nagbago
ba ang isip niya? I recalled our conversation and clearly, she agreed with me.

"Hihintayin kita sa tagpuan." Iyon ang wika ko habang hawak ko ang kamay ni Luisa.
She just looked at me and turned away.

Pumayag siya. Iyon ba ang ibig sabihin ng madamdaming titig niyang iyon? Pumayag si
Luisa pero bakit wala pa siya hanggang ngayon? Hindi ako nakatiis. Sumakay ako sa
kotse ko at lumipat sa kabilang lupain. Sa malayo ko inilagak ang sasakyan at
lumakad na lamang ako paputnta sa bahay ng mga Birada pero natigilan ako nang
makita ko si Juan at Luisa sa may porch habang nakaupo. Umiiyak si Luisa,
nagpapaalam na ba siya? Nakita kong hinawakan ni Juan ang kamay ni Luisa tapos ay
humilig ito sa balikat ng matalik kong kaibigan. Matagal sila sa ganoong posisyon
hanggang sa tumayo silang dalawa at pumasok sa loob ng kabahayan. Tangay ni Juan
ang maleta – isa lang ang ibig sabihin noon, hindi sasama si Luisa sa akin.

Bigo akong umuwi ng bahay. Nagmukmok ako sa silid ko ng ilang araw. Hindi ako
lumalabas. Hindi rin ako tumitigil sa pag – inom. Ilang beses kumakatok ang mga
kapatid ko sa aking silid pero wala akong balak na pagbuksan sila. Wala nang
dahilan para mabuhay pa ako – hindi na ako binalikan ng taong mahal ko. Bakit ba?
Saan ba ako nagkulang? Anong mayroon si Juan na hindi nakita ni Luisa sa akin?

"Raphael, tumayo ka rin." Isang raw ay pumasok ang mama sa loob ng silid ko.
"Lemuel, Manuel, help your brother shave. Miguel, tell the drivers that Paeng and I
will leave tonight." Nakatingin ako kay Mama. "Sawa na ako sa ganyan mo. Tumayo ka
riyan, aalis tayo." Literal na hinatak ako ng mga kapatid ko patayo at ipinasok sa
loob ng bathroom. Hindi ko alam kung anong balak ng Mama. Susunod na lang ako
tutal, wala nang kuwenta ang buhay ko.

Pagkatapos akong bihisan at ayusin ay sumakay kami ng Mama sa kotse. Tahimik lang
akong nakatingin sa labas ng bintana. Bakit hindi ako piliin ni Luisa? Mas una ko
siyang nakilala, ako ang una niyang minahal, ako ang una sa kanyang lahat pero
bakit ako ang naiwanan sa ganito?

Napansin kong huminto ang kotse. Nasa tapat kami ng bahay ng mga Guevarra sa Quezon
City. Mama looked at me.

"You will marry Nandiandra, Raphael." She said to me. "Ayokong tumanggi ka. No ifs
and buts. You are going to marry her." Noon ko naalala si Nadia – halos nawala na
siya sa isipan ko lalo noong huli kaming nagkausap na dalawa. Nalaman niya ang
nangyari sa amin ni Luisa – it was only one night – isang gabing napuno ng pag –
asa ang puso ko pero ang kapalit noon ay ang mahahabang gabing hindi ako makatulog
sa kakaisip nab aka may pagkakataon kaming dalawa. I am in love with Luisa Tejada –
always have and always will.

But I needed to do this. I need to obey my mother. Pagod na rin akong magtago. I
this feeling of emptiness and guilt inside of me, so I married Nadia just because
she agreed.

Alam kong hindi siya masaya sa nangyari sa aming dalawa. Ilang beses ko siyang
nahuling umiiyak habang nakaupo mag-isa sa kung saang sulok ng mansion. Every
night, she silently weeps – siguro tulad ko, umiiyak siya dahil sa nawalang pag –
ibig. Alam kong gusto ako ni Nadia, pero alam ko ring mas gusto niya si Jose
Birada. Naaawa ako sa kanya dahil gabi – gabi siyang umiiyak. Kahit sa aming pulo't
gata ay walang humpay pa rin ang pag – iyak niya.

We went to Acapulco on our honeymoon, pero di tulad ng normal na mag – asawa,

walang nangyari sa amin ni Nadia sa halos isang linggo naming pamamalagi sa lugar
na iyon. Sa iisang kama kami natutulog, pero hindi naman kami nagkakadikit, ni
hindi kami madalas mag – usap. Palagi lang siyang tulala habang nakatanaw sa
karagatan.

I sighed. Hindi ko pala dapat ginawa ito. Hindi ko dapat pinakasalan si Nadia dahil
hindi ako sanay na nakikita siyang ganito. Hindi siya ang Nadia na kababata ako.
Wala ang Nadia na masayahin at madaldal, all I have left here is a fragment of what
was once her.

"Nadia, gusto mong mamasyal?" Ikatlong araw naming sa Acapulco nang yayain ko siya
pero hindi siya nagsalita. Tumingin lang siya sa akin.

"Saan naman?"

"Kahit saan. Palagi ka na lang nagmumukmok diyan. Halika na. Magbihis ka." Mukhang
napilitan lang siya pero sumama naman siya sa akin, We went to town and looked
around. Mainit masyado ang panahon at maraming tao pero okay na rin dahil napansin
kong unti – unting bumabalik ang kulay ng pisngi ni Nandiandra, hindi nagtagal ay
tumatawa na siya habang nakatayo sa may sidewalk at pinanood ang mga street
performer.

"Nakita mo ba iyon, Paeng? Ang galing niyang mag unicycle!" Kay ganda ng mga ngiti
ni Nadia kaya lang nawawala iyon kapag humihinto ang mga street performers kaya
tapon lang ako nang tapon ng mga barya.

"Gusto mo ng ice cream?" I asked her while we were walking back to the hotel.
"Uhm, sige..." Ibinili ko siya. She gladly devoured it. Natutuwa lang ako kapag
nakikita siyang masaya. Naging maayos ang sumunod na mga araw naming magkasama.
Napansin kong parang madaldal na muli siya pero habang palapit ang araw ng pag-uwi
namin ay nawawala na iyon. Ayos lang, gagawa na lang muli ako ng paraan para
maibalik sa mukha niya ang mga ngiiting iyon.

Pero hindi pala ganoon kadali. Kahit anong gawin ko ay hindi ako nginingitian ni
Nadia. Natutulog kami sa iisang silid pero ni ayaw niya akong harapin. Bakit ba?
Ano bang problema? I am having trouble sleeping at night, tuwing hatinggabi ay
nagigising ako, makikita ko siyang nakatalikod sa akin, kaya imbes na subukin kong
matulog muli ay bumabangon ako para magpunta sa kuwadra ng mga kabayo para
magtrabaho na lang. Palagi kong ginagawa iyon – madalas ay nadadatnan na ako ng mga
tao roon at nanghihingi sila ng pasensya sa akin, wala namang problema. Dahil pagod
na ako, saka ako matutulog muli, pero wala na si Nadia sa kama namin, nasa ibang
bahagi naman siya ng mansion, buong maghapon ko na naman siyang hindi makikita.
Dalawa na lang kami sa malaking bahay na ito pero hindi pa kami nagkikita.

Gusto kong maging magkasundo kaming dalawa. Isang gabi nakita ko si Nadia na
papasok nan gaming silid. Hindi ko alam kung anong bumalot na katangahan sa akin
pero kumuha ako ng isang bote ng alak sa cabinet, ininom ko ang isang baso, ang iba
ay ipinahid ko sa katawan ko para mag -amoy alak ako, saka ako pumasok sa silid
namin. Nadatnan ko siyang nagbabalik ng alahas sa dresser niya. Our eyes met. I
acted drunk – the only goal is to get her attention and for her to take care of me.
Hinaplos – haplos ko si Nadia sa likod. Kinasat ko siya until she's -laughing with
me.

"Paeng, ano ba, para kang tanga!" Sigaw niya pero bigla siyang tumawa nang malakas
nang hawakan ko siya sa baywang. "Lasing na lasing ka. Bakit ka ba uminom?"

"Hindi mo kasi ako pinapansin." Wika ko. She just looked at me and smiled. There's
that smile. There's my childhood friend with her smile that can light up the room.
"I like you better when you're drunk." She smiled. "Upo ka riyan, lilinisan kita.'
Akmang tatalikod siya nang hatakin ko siya pabalik sa akin. Napaupo si Nadia sa
-kandungan ko, agad kong sinakop ang kanyang labi at pinalalim ang halik na iyon.
She kissed me back – walang halong pagtutol sa parte ni Nadia kaya nang gabing
iyon, buong magdamag naming pinagsaluhan ang init na dala ng aming mga katawan.

Gabi – gabi akong nagpapanggap na lasing dahil nadiskubre kong mas komportable siya
sa akin nang ganoon, gabi – gabi ring may nagaganap sa amin hanggang sa isang araw,
matapos ang ilang buwan ay napansin kong hindi nababawasan ang stock ng sanitary
napkin ni Nadia sa bathroom. Noon ako kinutubang buntis siya. Napapansin ko rin na
magana siyang kumain, palagi rin akong may nakikitang asin na may sili sa kusina.
Napangiti ako. Buntis si Nadia, pero bakit hindi niya sinasabi sa akin?

Madali naman siyang paaminin. Mula nang araw na iyon ay siniguro kong maaalagaan ko
siya. Sinuguro kong nakakain siya nang maayos at madami. Kailangan niyang maging
malusog dahil ayon sa doctor ay kambal ang dinadala nI Nadia. Kambal ang panganay
ko. Sana may babae dahil walang babae sa lahi namin madalang silang dumaing.

Araw – araw ay gumaganda sa paningin ko si Nandiandra. Maybe it's because she's

pregnant with my kids and when she gave birth, ganoon na lang ang tuwa ko. Nabuo na
ang pamilyang matagal ko nang pinapangarap – may Rosauro at Sabello na kami.
Inaasahan kong ganoon ang ipapangalan niya sa mga bata dahil mahilig si Nadia sa
Spanish songs. Alam kong magiging mabuting ina si Nadia. Mabait siya. Halos sabay
kaming lumaki at napatunayan ko kung gaano kabuti ang kanyang puso nang dumating si
Mona Liza sa buhay namin. Wala akong paliwanag na ibinigay sa kanya tungkol sa
katauhan ni Mona. Inaasahan ko ngang mangingilag siya sa bata dahil hindi naman
namin ito kaano – ano pero nagulat ako nang makita ko isang gabi na siya pa mismo
ang nagpapadede sa munting batang iyon.
I knew there and then that I made the right choice of marrying her. She's a great
mother, kitang – kita sa kanya ang pagmamahal para sa mga bata. Masayang – masaya
ako. Dumaan ang mga taon, nakikita kong mahal na mahal niya ang mga anak naming,
pero isang araw napansin kong unti – unti at dahan – dahang nagbabago ang pagtrato
niya kay Mona Liza. Dumating pa sa puntong sinasaktan niya ang bata. Hindi ko iyon
nagustuhan. Apat na ang anak naming, pinakabunso si Crisanto, walang nagbago sa
pagtrato niya sa tatlong lalaki, ngunit kapansin – pansin ang paglayo ng loob niya
kay Mona.

Kinausap ko siya, ngunit sa pagkakataong iyon wala akong nakita kay Nadia kundi
purong galit sa kanyang mga mata. Wala na naman ang mataginting na halakhak ni
Nandiandra, wala na naman ang ngiti niyang nagbibigay liwanag sa buong Hacienda.
Anong nangyari? Hindi ko alam kung saan na naman ako nagkulang. Ibinibigay ko ang
lahat sa kanya, ginagawa ko lahat para ma-please siya. I am trying my best to be a
good husband to her, pero anong kulang pa rin?

I sighed. Isa lang naman ang sagot sa tanong ko. Si Jose Birada. Mula noon hanggang
ngayon ay hindi pa rin niya nakakalimutan ang taong iyon. Lahat naman ay ginawa ko
para sa kanya. Apat na ang anak namin pero hanggang ngayon si Jose pa rin.

Dumaan ang panahon, lalong lumayo ang loob ni Nadia at ni Mona sa isa't isa. Araw –
araw kong pinaaalala kay Mona kung gaano siya kamahal ni Nadia pero hindi na yata
naniniwala si Mona Liza. Madalas kasi ay kung ano – anong naririnig ni Mona sa
kanya. Para bang sapamamagitan ni Mona ay sinasaktan niya ako at nasasaktan ako
tuwing nakikita kong umiiyak ang anak ko. Hindi man galing sa akin si Mona ay mahal
na mahal ko siya.

Lumala ang lahat nang minsang dumalaw kami sa ospital. Inatake si Juan sa puso,
dumating si Jose Birada kaya umalis ang asawa ko. Naiwan kaming dalawa nI Luisa
roon sa labas ng ICU, ako naman ay hinahanap si Nadia dahil hindi ko na siya makita
– kita.

"Hindi ko alam." Nagulat ako nang biglang magsalita si Luisa. "Kung sino ba ang
dapat mag-desisyon sa operasyon ni Juan, Paeng, ako ba o si Jose. Siya ang kapatid.
Mahal ko si Juan, pero ayokong ilagay sa kamay ko ang desisyon sa buhay niya. Paano
kung bigla siyang bumitaw? Sino ba ang dapat magsabi? Mukha lang akong malakas,
Paeang, pero takot na takot ako."
"Ikaw pa rin naman, Luisa." Wika ko. Tiningnan ko si Alfonso na nakaupo na sa
pagkakataong iyon. "Ang magdedesisyon kay Juan. Asawa mo siya. Kapatid lang si
Jose, kayong dalawa ang bumuo ng pamilya, kaya ikaw pa rin ang magdedesisyon
tungkol sa kanya." Totoo naman ang sinabi kong iyon. Hindi ko alam kung nakatulong
ako kay Luisa o kung anuman pero hindi ako mapakali kaya kailangan ko nang umalis
para hanapin si Nandiandra. Nang makalabas ako ng ospital ay saka ko siya nakitang
sumakay sa kotse ni Jose Birada.

Nakuyom ko ang mga palad ko. Magdamag kong hinintay si Nadia sa bahay pero halos
mag-uumaga na siya umuwi. Galit na galit ako – lalo nang makita kong pagbaba niya
ng kotse ay niyakap siya ni Jose Birada. Ang kapal ng mukha! Nasa lupain ko siya
pero kung yakapin niya ang asawa ko ay ganoon na lang! Hindi ako makapapayag.

Kay Nadia ko ibinuhos ang galit ko. Pinarusahan ko siya. Nang gabing iyon ay wala
akong ibang naiisip kundi ang angkinin siya nang paulit para maintindihan niyang
akin siya at kahit kailan ay hindi siya maagaw ni Jose. Ngunit tulad ng mga
nakaraang panahon, tuwing gigising ako ay wala si Nadia sa tabi ko.

Matagal ko nang napapansing palagi siyang umiinom. Kinompronta ko siya tungkol

rito, hindi magandang nakikita ng mga bata ang ginagawa niya ngunit sa tuwing
gagawin ko ay palagi niyang isinusumbat sa akin na alak lang ang nakakasama niya.

"Hindi iyan totoo, Nadia! Ang problema sa'yo, sinara mo ang puso mo sa amin ni Mona
Liza! Paano mo mararamdamang nandito kami para sa'yo kung palagi mo kaming
tinataboy palayo?!"

Sinigaw ko iyon sa mukha niya. She just looked at me and walked away. Matapos ang
away na iyon ay nagdesisyon siyang umalis. Gusto ko siyang pigilan, pero alam kong
buo na ang desisyon niya, isa pa, naisip kong makabubuting umalis muna si Nadia at
hanapin niya ang sarili niyang nawala nang magdesisyon siyang pakasalan ako.
Aminado akong hindi ako naging mabuti sa kanya sa lahat ng pagkakataon, pero alam
ko sa aking sarili na gusto kong alagaan si Nadia, alam kong tumagal kaming dalawa
nang ganito nang malabo ang label naming dalawa, pero alam ko, sa puso ko, naroon
na siya.

Ngunit paano ko siya patuloy na aalagaan kung ako rin mismo ang nagiging dahilan ng
pagkakawasak ng buong pagkatao niya?

Umalis si Nadia sa mansion. Umuwi siya sa White Plains. May isa sa mga maids niya
ang palagiang nagsasabi sa akin ng mga nangyayari sa kanya. Tuwing Sabado at Linggo
ay hinahatid at sinusundo ko roon ang mga bata, doon ko lang siya nakikita, pero
hindi pa siya lumalabas ng bahay, nag-aalala pa nga ako dahil minsang nasabi sa
akin ni Santi na palagi raw nakahiga ang Mama niya.

"Sabi niya, Papa, palagi siya nahihilo, sabi niya po nagpupunta siya palagi sa
ospital."

Alalang – alala ako, pero napawi iyon nang minsang Lunes na pinuntahan ko siya para
sunduin na, nadatnan ko siyang sumasakay sa kotse ni Jose Birada. Sinundan ko
silang dalawa. They went to the hospital after that, they went to the mall. Masaya
silang dalawa. Hawak pa ni Nadia ang kamay ni Jose – ito pala ang gusto niya, kaya
pala nagpumilit siyang umalis.

Hinayaan ko na siya, pero nakikibalita pa rin ako. Isang araw, nanlumo ako nang
malamang umalis si Nadia patungo ng Amerika kasama si Jose. Talagang nagsama na
sila, talagang iniwanan nila ang kanya – kanyang mga pamilya para lang magkasama.

Nabuo ang galit ko kay Nadia. Iniwanan niya ako. Sumama siya kay Jose. Sa ikalawang
pagkakataon, naagaw na naman ng Birada ang babaeng minamahal ko.
Oo. Mahal ko si Nadia pero kailangan kong kalimutan na iyon dahil hindi naman ako
ang pinili niya.
Matagal nawala si Nadia. Halos walong taon. Sa loob ng mga panahong iyon ay
pinagtuunan ko ng pansin ang mga anak naming. Lumaki na si Mona, Sab at Ross pati
si Crisanto. Araw – araw ay kausap ng mga lalaki si Nadia sa telepono. Mona grew
distant from her, naiintindihan ko siya pero sa tuwina ay pinapaalala ko sa kanyang
si Nadia pa rin ang tunay niyang ina.

Umuwi si Nadia nang mamatay si Juan. Biglaan ang lahat kaya nabigla rin ako nang
makita siyang dumarating. Mas maganda siya ngayon, mas malusog siya, mas kaaya-aya
siyang tingnan. Halata sa mukha ni Nadia na masaya siya sa kung nasaan man siya
ngayon. Hindi niya ako kinausap, pero tinanguan niya ako. Inuna niyang kausapin ang
mga bata. Malalaki na sila at kung mayroon tuwang - tuwang narito siya ay si Santi
iyon. Miss na miss niya raw ang Mama niya.

Huling gabi ni Juan, pareho kaming nasa burol. Luisa took home an urn at iyon ang
pinagvi-vigil-an ng lahat. Tahimik akong nakaupo sa isa sa mga pew roon habang
pinagmamasdan ang magkakapatid na mga Birada. Si Pedro – ang pinakabunso ay
nakasandal sa balikat ng panganay, umiiyak siya, si Antonio ay nagse-serve sa mga
tao, si Alfonso ay nakaupo sa tabi ng kanyang ina.

Mga bata pa ang mga anak ni Juan, at naaawa ako – lalo na sa pinabunso na halos
sing edad lamang ni Santi. Iyak ito nang iyak. Mayamaya ay tumayo ito at nagpunta
kay Luisa para yumakap. Si Alfonso ay hinaplos ang likod ng kapatid. Awang – awa
ako sa mga anak ni Juan at inaamin kong hanggang ngayon ay hindi ko pa rin
mapatawad ang aking sarili sa nagawa naming ni Luisa na pagkakasala noon kay Juan.

Kailangan kong lumabas para magpahangin. Sa pagtayo ko ay nakita ko si Nadia na

inaalos si Jose Birada sa likuran, Magkahawak pa silang dalawa ng kamay. Kuyom na
kuyom ang mga palad ko at buong pagmamadaling lumabas na. Sa tagal kong
nagpapakalma roon ay hindi ko napansing naroon na rin si Luisa at kasalukuyang
nagsisindi ng sigarilyo. Ngumisi siya sa akin.
"Gusto mo?" She asked. Umiling ako. We both sighed.

"Anong plano mo ngayon?" Tanong ko sa kanya. Sumandal si Luisa sa pader at nagbuga

ng usok.

"Aalagaan ko ang mga bata. Mabubuhay kaming malakas. Hindi gugustuhin ni Juan na
magmumukmok lang ako sa isang tabi. Naghiwalay nga kaming dalawa pero tuloy pa rin
ang buhay." May kung anong masakit na bumikig sa lalamuna ko.

"Hayaan mo akong tulungan ka, Luisa. Kahit anong kalseng tulong ay ibibigay ko
sa'yo." Wika ko pa. "Pinansyal man o kahit ano, kung may kailangan ka ay ibibigay
ko."

"Hindi na. Tulad ng sinabi ko ay kaya kong buhayin ang mga bata. "

"Hayaan mo akong tumulong." I insisted. "Luisa, hindi ko ito ginagawa para sa'yo,
kung iyan ang iisipin mo, ginagawa ko ito para kay Juan at para sa mga bata.
Hanggang ngayon, dinadala ko pa rin ang sakit nang gabing iyon." I shook my head.
Madamdamin akong tumingin kay Luisa. "Hindi ko dapat sinabi iyon. Hindi ko dapat
sinabing---" Napahinto ako dahil may mga lumapit kay Luisa na mga tao para
makiramay Tinapon niya ang kanyang sigarilyo. Nang makaali ang mga iyon ay bumaling
muli ako sa kanya.

"Pakasalan mo ako Luisa. Wala na si Juan. Pakasalan moa ko, Luisa." Nagkatitigan
kaming dalawa. Ako ay umiiling – iling. "Hindi ko dapat sinabi ang mga salitang
iyon nang gabing iyon, Isay. I deeply regret it. Hindi ako nakahingi ng tawad kay
Juan at hindi ko alam kung mapapatawad niya pa nga ba ako. Iyong gabing iyon ang
isa sa pinakamalaking pagkakamaling ginawa nating dalawa." I said. I guess she
agreed because she nodded.

"Naging masaya kami ni Juan, Paeng. Alam niya ang nangyari noon, tinanggap niya
iyon. Sana ay maging masaya ka na rin." Wika niya sa akin sabay tapik sa aking
balikat. Iniwanan ako ni Luisa roon. I shook my head. Hindi na ako nagpaalam na
uuwi. Habang naglalakad papunta sa kotse ko ay nakita ko si Nadia at Jose,
magkayakap na naman sila. Pikit mata akong nag-iwas ng tingin.

The only consolation now is that she's happier. I can see that in her eyes. She's
smiling again – the smile that can light up the whole room. Iyon si Nadia, nakikita
ko na ang Nadia na kababata ko noon. Hindi ko kahit kailan napangiti siya nang
ganoon.

Maraming panahon na ang lumipas, hinayaan ko si Nadia kay Jose. Doon siya masaya.
Paminsan – minsan ay dinadalaw niya ang mga bata sa hacienda, magtatagal lang siya
ng tatlong araw. Kapag naman kaarawan ni Mona ay nagpapadala siya ng mga alahas na
ibibigay ko naman sa anak namin. Hindi ko alam kung anong klaseng alahas ang
ibinibigay niya, pero sa akin nagpapasalamat ang anak ko.

Sa tingin ko, ang isa sa pinakamalaking dagok sa buhay ko, bilang asawa ni Nadia ay
ang makatanggap ako ng annulment papers mula sa kanya. Halos dekada na rin pero
ngayon niya pa naisip na makipaghiwalay sa akin. Lalo akong nagalit. Talagang
walang kwenta ang lahat ng pinagsamahan naming para sa kanya. Kung inaakala niyang
ibibigay ko ito, nagkakamali siya, hindi siya pwedeng makuha basta – basta ng Jose
na iyon!

Iginagalang ko si Nadia at ang relasyon niya kay Jose, hindi ako nagpapaimbestiga.
Ang katwiran ko ay ibibigay ko sa kanya ang pribado niyang buhay, nagkakasya ako sa
kuwentong naririnig ko mula sa mga anak ko.

Isang raw, dumating si Nadia kasama si Celeste. Galit na galit sa akin si Cellie
dahil itinatago ko raw ang anak naming dalawa. Kunot na kunot ang noo ko, paano
kami magkakaroon ng anak na dalawa ni hindi kami nagkita kahit kailan matapos
niyang umalis rito sa Bulacan. Si Nadia, habang nag-uusap kami ni Cellie ay
nakamasid lang siya sa amin. Kilala ko ang tinging iyon, alam kong may alam siya
ngunit hinayaan niya si Celeste. Hindi ko alam kung anong plano ni Celeste, pero
may plano rin si Nadia. They were persistent, palagi nilang sinasabing may anak
kami ni Cellie. Ang ikinatatakot ko noon ay si Mona Liza. Nangako ako kay Juan na
isasama ko sa libingan ang lihim naming dalawa. Hindi ko alam kung paano nasabi ni
Cellie na lalaki ang anak niya – saka isa pa, bakit sa haba ng panahon, ngayon niya
pa hinahanap ang anak nila ni Juan?

"She came to me." Nagulat ako nang magsalita si Nadia sa likuran ko. Pumasok siya
sa opisina ko. She looked beautiful today. Sabagay ay palagi naman. Nagkakaedad na
kaming dalawa pero hindi iyon halata sa kanya. "Nagpunta siya sa bahay sa QC,
umiiyak, Paeng, hinahanap niya raw ang anak ninyong dalawa. Hindi na ako nagulat."
Naupo si Nadia sa silyang narra sa tabi ng table ko. "Sinamahan ko siya rito dahil
gusto kong malaman kung sino nga ba sa apat na Birada ang anak mo."

"Wala akong anak sa kanila, Nadia. Oo, nagtaksil ako kay Juan noon kasama si Luisa
pero hindi nagbunga ang gabing iyon."

"Kailan mo aamining nagtaksil ka rin sa akin, Paeng? It was almost thirty years ago
and yet you can't even admit it to yourself. You cheated on me with her. Wala man
label ang relasyon natin noon, ako ang kasama mo, kinakama moa ko pero kinama mo
rin si Luisa. Aminin mong niloko mo rin ako."
"Pero... hindi tayo kasal noon."

Biglang humalakhak si Nadia. "Hanggang ngayon, Paeng. Hindi ba talaga counted ang
feelings ko para sa'yo? Mula noon hanggang ngayon, makasarili ka." She walked away.
Hindi ko na siya maintindihan. Kunsabagay, hindi ko na rin maintindihan ang sarili
ko.

Ang sumunod na mga araw ay sadyang nakakagulat. Nag-iiyak si Mona Liza. Halos
ipamukha ni Nadia kung gaano kalandi ang anak ko. Galit na galit ako sa kanya kaya
nang umagang iyon ay kinompronta ko siya.

"Minsan mong tinuring na anak si Mona Liza, Nadia! Baka nakalimutan mo na!"
"Wala akong nakakalimutan, Paeng!" Balik sigaw niya sa akin. "Pero ipinamumukha ko
lang sa kanya na hindi niya kailangang mamalimos ng pagmamahal sa kahit na kanino
because she deserves better! H'wag niyang unahin ang kalandian niya dahil mas dapat
niyang inuuna ang kwenta niya bilang isang babae! She needs to understand that!
Kung hindi madaan si Mona sa pakiusapan mo, pwes didisiplinahin ko siya sa paraan
ko!"

"Nakakasakit ang paraan mo!"

"Pain changes people, Raphael. Mona might change her mind with my harsh words."

Natigil lang kaming dalawa nang makarinig ng sigawan sa labas. Naroon ang mga
Birada at ang mga pamangkin ko, nagpapambuno. Hindi sila nakikinig sa pakiusap ni
Mona na h'wag mag-away. Sisigaw na sana ako nang may magpaputok ng baril – si
Luisa.

Napakainit ng umagang iyon, kay daming sikretong nabunyag. Galit na galit ako kay
Fonso nang sabihin niyang nabuntis niya si Mona. Hindi pwede! Anak ni Juan si Mona,
magkapatid sila!

"Anak mo si Mona, Paeng? Iyon ba? Iyon ba ang lihim ninyo? Anak mong totoo si
Mona?" Hindi ko naiintindihan si Luisa. Hindi ganoon. Hindi ko anak si Mona.
Sigurado akong wala akong anak sa labas. Napatingin ako kay Nadia na nasa gilid ko
sa tabi ni Sabello. Nakatuon ang mata niya kay Luisa, hindi ko maintindihan ang
expression ng mukha niya,

"I was right all along..." I heard her whisper. Hindi ko anak si Mona kay Celeste.
Gusto kong isigaw iyon sa kanya.

"Hindi. I adopted Mona, Luisa." Siniguro kong maririnig iyon ni Nadia.

"Then how the hell are they siblings?! Hindi mo anak si Mona pero magkapatid sila
nio Fonso?" Nadi-distract ako sa reaction ni Nadia – na para bang alam na niya ang
lahat ng ito. Umiiling – iling siya and she kept mumbling the words I was right. I
knew it.
"Anak ni Juan si Mona kay Celeste. Magkapatid sila ni Fonso sa ama." Wika ko. Kung
buhay si Juan, mapapatay niya ako dahil di ako tumupad sa pangako. I saw Nadia. She
was shakig her head.

Nakita ko ang reaksyon ni Luisa. Umiyak siya. Hindi ko alam ang gagawin ko. Umalis
silang mag – anak pero biglang huminto si Luisa at muling humarap sa amin.

"H'wag kang mag – alala, Mona Liza. Wala kang immoral na ginawa. Hindi anak ni Juan
si Fonso. Anak mo siya, Paeng. Siya ang bunga ng gabing iyon at siya rin ang
dahilan kung bakit hindi ko nagawang puntahan ka sa tagpuan."

Umalis ang mga Birada. Naiwan kaming mga Arandia na nakanganga. Isa lang ang hindi
ganoon ang reaksyon – si Nandiandra Arandia. She stood there, crossed arms while
following Luisa as she leaves.

Pumasok siya sa loob ng mansion. Sinundan ko si Nadia. Naabutan ko siya sa may

study kaya hinatak ko siya papasok doon.

"You knew?" I asked her. I was trying to be calm.

"Hindi ako sigurado pero may pakiramdam ako."

"Bakit hindi mo sinabi?"

"Bakit ko sasabihin?" Tiningnan niya ako na para bang naghahamon. I shook my head.

"Wala akong dapat ipaliwanag sa'yo."

Pumasok si Mona kaya natigil ako sa pagsasalita. She must be heart broken. Sa
kakaunting palitan namin ng salita ay alam kong sobra siyang nasaktan

"Juan meant no harm when he gave me you," I touched Mona's face.

"May anak ka kay Luisa, Paeng." Sabi ni Nadia. Nakangisi siya. Nanghahamon talaga
siya,.

"Nangyari sa amin ni Luisa iyon noong hindi pa tayo kasal so you have no rights,
Nadia, to ask me things, now can you please leave me and my daughter alone?!" I
hissed at her. She didn't look offended. Nakasingi lang siya na para bang sinasabi
niyang tama talaga siya.

Matapos ang araw na iyon ay lalong nagbago ang buhay ko. Umalis si Mona, si Nadia
ay hindi na halos nagpupunta sa bahay, kung nagtutungo man siya ay hindi siya
nagtatagal, ni hindi niya ako matingnan.

Kay tagal nang panahon, pero hanggang ngayon ay hindi ko alam kung ano bang tunay
na naradaman niya para sa akin, totoo bang minahal niya ako o sadyang ginamit lang
namin ang isa't isa para sa panandaliang kaligayahan? I tried, God knows I tried to
be good. I fell for her, but she can never love me back, hindi kasi ako si Jose
Birada at kahit kailan, hinding - hindi ako magiging si Jose at hindi ko siya
mahihigitan. 

CHAPTER 11

Hindi na 

Nadia's

Nakatanggap ako ng tawag mula kay Sabello nang umagang iyon. I was quietly
preparing breakfast in my home here in White Plains when the maid gave me the phone
I let her take over so that I can speak with my boy. I was all smiles as I put the
receiver in my ear.

"Ma, kamusta?" My heart warmed, hearing his voice. Tuwang – tuwa talaga ako kapag
nakakausap ko ang mga bata. There seemed to be excitement in Sabello's voice. Hindi
na nga ako nakasagot sa tanong niya kasi nagsalita na naman siya. "Ma, may good
news! Lola ka na!"

"Ha? Nakabuntis ka?" Iyon agad ang lumabas sa bibig ko. Wala akong alam na
girlfriend ni Sabello. Alam ko lang marami siyang babaeng dine-date pero wala
siyang sineseryoso. Minsang tinanong ko siya tungkol rito ay sinabi niya sa akin
nang harapan na natatakot siya sa relasyon dahil sa nakita niyang naging takbo ng
relasyon naming ng ama niya. Nalulungkot ako tuwing naalala ko iyon and I told him
na hindi naman lahat ng kuwento ay magkakapareho, na hindi dahil nangyari sa amin
ng Papa niya ay mangyayari rin sa kanya. He told me that he didn't want to take
chances. I sighed at that thought.

"Hindi ako, Ma! Si Ross! Ma, you have a sixteen year old granddaughter!" Kulang ang
sabihing nagulat ako dahil sa sinabi niyang iyon. Sixteen years old ang apo ko? Na
anak ni Rosauro?! Paano? I shook my head. Ang bilis – bilis ng tibok ng puso ko.
Uuwi ako sa Bulacan. Kailangan kong maitindihan ang mga nangyayari. Matapos naming
mag – usap ni Sabello ay umiral ang isipan ko. Sixteen years ago, ibig sabihin kay
Isabella Navarro ang bata. Ibig sabihin, itinago niya ito kay Ross nang ganoon
katagal. I sighed again. Napahawak ako sa dibdib ko.

"Ma?! Oh my god! Masakit ba ang dibdib mo?!" Frantic na frantic na lumapit sa akin
si Yafa – Rafaella Liza. She's now twenty – three and she's studying Fashion Design
in New York. Aalis nga siya bukas dahil tapos na ang Spring Break niya. Agad niya
akong hinawakan sa braso. "Ma, we should get you to the doctors. Kailangan
matingnan iyan."

"I'm okay, anak. Tumawag si Sabello." Kilala ni Yafa ang mga kapatid niya, alam
niya rin kung sinong tunay niyang ama. Ipinaliwanag ko sa kanya kung bakit hindi ko
masabi sa Papa niya ang tungkol sa kanya, hindi dahil sa ipinagdadamot ko siya,
kundi dahil ayokong masaktan siya. Iba kapag anak na babae ang pinag-uusapan. I
wasn't a good mother to Mona, but I am doing my best to be a good mother to my
bunso. She just made a face.

"Ahh, okay." Natawa naman ako.

"Anak, ano ka ba? You could at least be more enthusiastic." I told her.

"Ma, I know that they are my brothers, but they could at least spend time with you
here, lalo na kapag mag-isa ka. They are both in Bulacan, doing whatever tapos
iyong isa naman, sulpot lang ng sulpot. Ayaw ka nilang alagaan, iisa lang ang mga
Mommy no. Sabi ko naman sa'yo, I can just come home and study here. I will take
care of you, Mama."

"Last year mon a sa University. Pagkatapos mo, you can go to Paris and pursue your
dreams."

"Ma! Feeling ko talaga ayaw mo ako rito sa Pilipinas." She made a face. Hinagkan ko
si Yafa at saka niyakag na siyang mag – almusal. Nagkukuwentuhan kami habang
kumakain, pero naputol iyon nang dumating si Jose at ang anak niyang si Jose Maria.
Yafa was too happy upon seeing her Ninong. Ang tawag niya kay Jose ay Daddy Ninong,
at dahil raw masyadong mahaba ay Dad na lang. She even stood up to hug him.
"Ang aga mo. Mamaya pa naman ang flight ko!" She exclaimed. Yafa faced Joma,
niyakap niya rin ang kanyang kinakapatid. Si Jose naman ay lumapit sa akin para
humalik sa aking pisngi.

"Dad, bakit maaga ka?" Yafa asked again.

"Ah, dinalaw naming si Martha." Wika ni Jose – that's his ex – wife. "Dumating siya
kagabi kasama si Gero."

"Ohh, did he get to see his kid, Ninong? Like OMG, Althea should be really kind to
Gero not because the kid chose her, papahirapan na niya si Gero na makita ang bata.
Dapat ipa- Raffy Tulfo si Althea, Dad." Bigla akong natawa. I cannot believe that
my daughter watches that show. Palagi niyang kinukwento iyon sa akin kapag nasa New
York siya, kagabi nga, naririnig kong iyon na naman ang pinanonood niya habang nasa
kwarto siya.
Nang matapos ang almusal ay tinulungan ko si Yafa na mag – ayos ng gamit niya. She
needs to be at the airport by three pm. Pagkaalis niya ay saka ako babyahe
patungong Bulacan. Si Jose ang maghahatid sa dalaga ko habang ako ay pahahatid sa
driver. Hindi ko na sinabi kay Yafa na aalis ako dahil magtatanong na naman iyon
kung anong gagawin ko sa Bulacan. Ayaw na ayaw niyang nagpupunta ako roon dahil ma-
stress lang raw ako.

"Ma, did you give Mona the dresses I designed for her?"

Napatingin ako kay Yafa habang tinutupi ang isa niyang shawl.

"Ma? Did you give her?"

"Yes. I did." Ngumiti ako. Hindi naman ako ang nagbigay, si Ross. Ipinaabot ko sa
kanya. Ang sabi naman ni Ross ay nag-thank you naman si Mona, pero sa kanya. Hindi
naman kasi alam ni Mona na galing iyon sa akin. Nahihiya akong pakiharapan siya.
Hindi na kami masyadong nag-uusap na dalawa, mas maigi naman iyon para hindi ko na
siya masaktan. I know very well that she is living a good life with Alfonso. Sa
totoo lang, ayoko kay Alfonso para sa kanya, I always remember what he did to Mona
and how much he had hurt her. Ayokong piliin niya ito dahil manang – mana si
Alfonso sa ama nila – pero sa huli, siya pa rin naman ang masusunod, now they have
two kids – Mela and Nala. Masaya naman siya at hangga't masaya siya, hindi ako
makikialam.

"I wanna be close to her. Can I?"

"Soon, anak." I smiled at Yafa. Lumabas ako ng silid niya dahil may naisip akong
gawin. Bumaba ako sa living area kung nasaan si Jose. May binabasa siyang kung ano.
Naupo ako sa isa sa mga couch roon at hinarap siya.

"What?" He asked me. "What's wrong. Nandiandra?"

"I'm going to Bulacan later, Jose. Bibisitahin ko ang apo ko."

"I see. Binubuo mo na pala muli ang relasyon mo kay Mona, maganda iyan." Ngumiti
lalo siya.

"Ross has a daughter." Wika ko. "Although, apo ko rin naman si Mela at Nala, pero
may mas nauna pala akong apo." I smiled widely. Tumawa si Jose. "Pupunta ka ba ulit
ng Batanes?"

"Oo. Bukas ang flight ko." He said. Ang alam ko ay may mga negosyo si Jose sa
Batanes, hindi ko lang alam kung ano pero palagi siyang nagpupunta roon. Bandang
alas una nang hapon ay umalis si Jose, Joma at Yafa para magpunta na sa airport.
Ako naman ay naghanda para makauwi ng Bulacan.

Habang palapit ako ay nakakaramdam ako ng kaba. Hanggang ngayon, kinakabahan pa rin
ako dahil sa presensya ni Paeng pero hindi naman niya napapansin iyon dahil masyado
siyang focused on taking Luisa back. Sumuko na ako sa kakaisip na baka kahit ngayon
ay mag pag – asa kaming dalawa. Tinuldukan ko na iyon, tumahimik na ako noong
napatunayan kong si Alfonso nga ang anak ni Paeng kay Luisa. Tahimik kong tinanggap
iyon pero para sa akin, hanggang ngayon ay mali siya sa pagsasabing wala akong
pakialam sa nangyari sa kanila ni Luisa noon dahil wala raw kaming relasyon. Oh,
that's a long story, bahala siya sa buhay niya.

Bandang alas tres nang hapon nang makarating ako sa tapat ng mansion ng mga
Arandia. Sinalubong ako ng mga maids upang kuhanin ang mga gamit ko. Pumasok ako
agad sa bahay. Naroon si Ross, nag-usap kami sandali hanggang sa dumating si Paeng.
Tinawagan rin niya ako kanina bago ako umalis ng bahay pero hindi naman naging
mahaba ang usapan naming dalawa. Bahala siya sa buhay niya.

Nabubwisit ako sa mga pinagsasabi ng matandang huklubang iyon kaya hindi ko na siya
masyadong pinagpapansin. Dahil rin sa matandang huklubang ito, naudlot ang bonding
namin ng apo ko. Gusto yata niya paghanda ko pa siya ng pagkain dahil nagugutom raw
siya. Galing na siya sa kabilang lupa, hindi pa siya kumain doon. Napailing ako.
Nagkulong na lang ako sa silid at nanood ng mga koreanovela ko.

Kalagitnaan ng gabi ay may kumatok sa pinto ng silid na iyon. Akala ko si Ditas o

kaya man ay isa sa kambal pero nang buksan ko ay nakita ko ang matandang hukluban.
Tinaasan ko siya ng kilay.

"Ano na namang problema mo, Raphael?" Humalukipkip ako sa kanya. He just sighed.

"Baka gusto mong kumain. Kakain kasi ako."

"E di kumain ka. Nagkakaedad na tayo, bawal nang kumain masyado sa gabi." Isasara
ko sana ang pinto nang iharang niya ang kamay niya. Napakunot ang noo ko. "Ano?"

"Wala, ano, kamusta ka naman?"

"Maayos naman ako. Wala naman akong sakit. Kung wala ka nang sasabihin, may
pinanonood ako, pwede ka nang umalis."
"Bahay ko ito, Nadia, wag mo akong utusan."

"Dahil hindi mo ako hiniwalayan, bahay ko rin ito kaya may karapatan akong utusan
ka, Matandang hukluban ka talaga!" I hissed at him. Lalong sumama ang mukha ni
Paeng. "Saka galing ka na sa kabilang lupain, di ka pa kumain doon sa anak mo. Wag
mong sabihing hindi ka inalok ni Mona?"

"Inalok. Pero sabi mo kasi darating ka kaya hindi ako kumain roon." He said to me.
Nabigla ako. Napatitig ako sa kanya. "Anyway, mas mahalaga iyang ginagawa mo kaya
kakain akong mag-isa. Bahala ka sa buhay mo, matandang bitter." Tinalikuran ako ni
Raphael. I rolled my eyes. Bahala siya sa buhay niya. Hindi niya ako madadaan sa
ganoon niya. Bumalik ako sa kama pero muling may kumatok sa pinto ko sigurado akong
si Paeng na naman iyon kaya binuksan ko iyon at sumigaw. "Kung hindi ka makakain
mag-isa, isama mo ang mga kabayo—"

"Ma?" It's Sabello. Takang – taka siya habang nakatingin sa akin. "Ano, pwede bang
dito ako matulog, o baka naman may kaaway ka." Bigla siyang tumawa nang malakas.
Niluwagan ko na lang ang pinto para makapasok siya. Hindi ko talaga gusto kung
paano ako kapag nandito si Paeng. I keep on shaking my head. I should calm down.

xxxx

Ilang araw pa ang nakalipas, masayang – masaya ako habang nandito sa Bulacan kasama
ang apo ko. Mabait si Ditas at isa pa maraming nagsasabi sa akin na kaming dalawa
ni Ditas ang magkamukha talaga. Kamata niya si Isabella, pero sa akin raw nakuha
ang lahat. I am enjoying myself bonding with her, paminsan – minsan ay sumasama sa
amin si Mela at Nala pero minsan lang iyon, hangga't maaari ay hindi pumupunta rito
ang mga bata, siguro, hindi sila pinapayagan ni Mona Liza. Hindi ko rin masyadong
nakikita si Mona, noong pangalawang araw ko rito ay dumating siyang may dalang pan
de sal para sa mga kapatid niya pero hindi naman siya nagtagal dahil nakita niya
ako sa kusina.
I wanted to ask her to breakfast, pero madaling – madali siya. Isa pa, umalis rin
kami nang araw na iyon dahil nagpunta kami ng Metro para ibili ng damit ang apo ko.
Ibinili ko rin siya ng damit, gusto ko kasi, pareho sila ng damit ni Yafa, kung
anong binibili ko kay Yafa ay mayroon rin si Mona. Halos magkasukat silang dalawa
ng damit pati na rin ng shoe size. I want to see them in matching dresses, pero
mukhang malabong mangyari. Mona is more of a pants and shirt girl – siguro dahil
haciendera siya o dahil manang – mana siya kay Raphael.

I remember one time when Cellie slapped me for treating Mona like crap. Sinugod
niya ako sa White Plains noon. Ilang buwan iyon matapos niyang makuha si Mona ay
pinuntahan niya ako and she slapped me because I was awful to her. Hindi ko naman
masisisi ang bata kung sinavu niya iyon – I am awful to her. Pinagsasampal ako ni
Cellie at hinatak ang buhok ko pero kung bitch siya, mas bitch talaga ako. I pushed
her away, iyong napasadlak siya sa lupa tapos ay nadumihan ang damit niya.

Mula noong araw na iyon ay hindi na kami nag-usap ni Celeste. Ayoko na rin naman
siyang kausapin kaya okay na lang.

That morning, I have a visitor. Si Jose. Nakabalik na siya ng Batanes at may

pasalubong akong bato. Tawang – tawa ako habang binibigay niya sa akin iyon. Wala
sila Paeng, tumakbo sila ni Alfonso sa mga Navarro, may emergency na kasi.

"Kamusta ka rito?" He asked me. Naglalakad kami sa may hardin. Nakapalupot ang mga
braso ko sa braso niya at naglalakad kami nang mabagal.

"Everything is fine. I have a sixteen-year-old granddaughter and she's lovely."

"Tumatawag ang anak mo, hindi ka raw sumasagot."

"Oo. Nawala sa loob ko. Mamaya tatawagan ko na siya." I smiled. Napansin kong
nagkakagulo ang mga tao ni Paeng. Sumakay sila sa isa sa mga lumang pick – up kaya
nagtanong ako. I got worried when they told me na may sunog raw sa Timog, naroon si
Paeng at si Fonso, nag-aalala ako, paano kung may mangyari sa kanila? Nagpaalam si
Jose na kukuhanin ang kotse niya pero sumabay na ako sa kanang kamay ni Ross.
Alalang – alala na ako. Paano kung mapahamak ang mag -aama ko? Naroon si Cris,
Fonso at Paeng, sigurado akong susunod na roon si Sabello at si Ross. Hindi ko alam
kung anong nangyayari pero nang dumating ako ay naroon na silang lahat.

"Bella, kamusta ka na?" Mukhang nabigla si Isabella nang makita ako.

"Ma! Hindi ka dapat nandito!"

"Nag-aalala ako para sa nanay ng apo ko!" Hinawakan ko ang kamay ni Isabella.
Nanginginig siya. Oh, it must've been so awful for her. I sighed. Maghapon ay hindi
kami umalis roon. Dumating na nga rin si Jose kasama si Luisa. Ngumiti ako sa kanya
pero hindi ako masyadng lumapit dahil kasama niya si Luisa, isa pa rin siya sa mga
taong pinagkakasamaan ko ng loob.

Bandang hapon ay nagpasya ang lahat na umalis na. I am going to with Jose in his
car. Si Luisa kasi ay kay Fonso sasakyan. Inaya nga ako ni Paeng dahil nasa van raw
ang mga anak namin pero magalang kong tinanggihan ang alok niya. Bago ako sumakay
ng kotse ni Jose ay nilingon ko muna si Isabella, na kasalukuyang tumitingin –
tingin sa paligid. Ngumiti ako, nakikita ko kasi kung paano siya tingnan ni Ross,
Finally, the one he's waiting for came back, at least, kahit matagal naghintay ang
panganay ko ay hindi naman siya nainip – hindi katulad ko.

Pasakay ako, pero hindi natuloy dahil nahagip ng mata ko ang isang pigura sa
bubungan ng bahay ng mga Navarro. May di kilalang lalaking nakaumang ang baril.
Napatingin ako, hindi ko alam kung kay Ross o kay Isabella iyon pero agad akong
tumakbo lalo nang makita kong parang si Bella ang tatamaan, paano na si Ditas?
Hindi pa sila maayos na pamilya! Hindi maaaring malungkot na naman ang Ross ko.
Humarang ako – I was shot and I fell.
Oh, it is painful.

"Nadia!" Kilala ko ang boses na iyon. It was him – Raphael, I saw his face before I
blocked out. He called my name.

xxxx

Raphael's

IYON na yata ang pinakamatagal na dalawang oras ng buhay ko. Lahat nga anak ko ay
naghihintay sa labas ng OR kung nasaan ang ina nila. Si Fonso ay katabi ng Mamang
niya na umuusal naman ng dasal para kay Nandiandra. Ang hindi ko lang gusto ay
naroon si Jose Birada na alalang – alala rin para sa asawa ko. Oo, asawa ko. Alam
kong minsan kong sinabi kay Nandiandra na hiwalay kami, kaya nga binalik niya ang
Guevarra sa apelyido niya, pero sinabi ko lang naman iyon dahil napikon na ako sa
kanya, later on, she found out that I never really signed the annulment papers.
Sobrang galit siya sa akin, pero hindi madali para sa akin ang basta na lang siya
palayain.

"Umalis ka na, Jose." Wika ko. Lahat ay napatingin sa akin. "Hindi ka kailangan
dito."

"Kailangan ako ni Nadia, Rapahel. Siya lang ang makakapagpaalis sa akin dito."

"Wow!" Biglang sabi ni Luisa. "Nasaan ba si Juliocito para naman kumpleto na ang
mga lalaki sa buhay ni Nadia?" Alam kong nagbibiro si Luisa pero hindi ko
nagustuhan ang sinabi niya. Aanhin si Julio? Maliit naman ang titi noon!

"Umalis ka, Jose." Muli kong wika.

"Hindi ako aalis, Raphael." Lalong nag-iinit ang ulo ko. Napansin kong tumayo si
Sabello para kuhanin ako.

"Pa, tayo na lang ang umalis. Halika, Pa. Halika na po," Wala akong nagawa kundi
ang sumunod sa anak ko. Alam kong hindi rin nakakabuti sa akin ang kaalamang narito
si Jose sa OR kung nasaan ang asawa ko. Hindi ko alam na nagkabalikan sila ni
Nadia, hindi ko iyon nabalitaan. Alam kong naging si Nadia at Julio pero bumalik pa
rin siya sa tunay niyang mahal at inis na inis ako, bakit ba hanggang ngayon, si
Jose pa rin? Anong mayroon kay Birada na wala ako?

Dinala ako ni Sabello sa cafeteria, binilhan niya ako ng kape.

"Pa, I don't get why you're mad at Uncle Jose, mabait naman siya,"

"Inaagaw niya ang Mama mo sa atin."

"Wala naman siyang inaagaw dahil wala ka namang pag – aari no. Hindi sa'yo ang
Mama. Hiwalay na kayo, saka you were never faithful to her. Si Mamang pa rin ang
mahal mo."

"Minahal ko si Luisa, oo." Wika ko. Tumango si Sabello. "Pero ang pagmamahal na
iyon ay nakakasira. Love is too much when it becomes destructive." Walang abog na
wika ko. "Nasira ako ng pagmamahal na iyon at ang Mama mo, siya ang bumuo sa akin,
but she never saw that because she was too fixated with the fact that she's in love
with someone else."

"Sa ilang taon ninyong pagsasama ng Mama, hindi mo naisip na baka mahal ka nita
tapos ikaw ang hindi nakakakita kasi fixated ka rin sa pagmamahal mo kay Mamang?"
"Pero anak... matagal na akong walang nararamdaman para kay Isay." Wika ko. At iyon
naman ang totoo.

"But the way you look at Mamang..."

"I know, but I look at her like that because up until now, hindi ako nakahinga ng
tawad kay Juan, at alam kong sa puso ni Luisa, may sama siya ng loob sa akin dahil
sa pangyayaring iyon. What I feel for Luisa is guilt."
Hindi sumagot ang anak ko. Nang masiguro niyang kalmado na ako ay bumalik na kami
sa itaas. Nalaman kong ayos na si Nandiandra at nasa ICU na siya ngayon.
Nagdesisyon akong hindi siya iiwanan, si Jose rin ay hindi uuwi pero nakaramdam
yata si Luisa kaya inaya niyang umuwi ang bayaw niya. Mabuti na lang.

Buong gabi ay si Sabello at Cris ang kasama ko sa labas ng waiting area ng ICU.
Panaka – naka ay sinisilip ko si Nadia. Nakadapa siya, iyon raw kasi ang tamang
posisyon para sa mga taong nabaril sa likod. Sinabi ng nurse na maaari akong
pumasok basta kailangan ko lang mag-disinfect at magsuot ng hospital gown, at
gloves pati na rin mask kaya nang bigyan ako ay agad akong pumasok at naupo sa
isang mono block chair. Nakaharap sa akin ang mukha ni Nadia. Tulog na tulog siya.

Huminga muna ako nang malalim.

"You were very brave today, Mi Amore." Wika ko. "I'm proud of you." Mahinang wika
ko. Ang sabi ng nurses dapat raw kausapin ang mga pasyente kahit tulog para naman
malaman nilang hindi sila nag-iisa. Hindi naman comatose si Nadia, pero napapaluha
ako. "Alam mo masaya ako kapag umuuwi ka sa akin. Kahit na palagi tayong nag-aaway,
masaya ako dahil nandito ka. I'm always looking forward whenever the kids say na
uuwi ka sa amin. Nadia, dito ka na lang." Bahagya kong hinaplos ang mukha niya.
"Come back to me, Mi Amore..." Paulit – ulit kong sinasabi iyon. Paulit – ulit kong
hinahaplos ang mukha niya habang sinasabing bumalik na siya. Gusto kong mabuo kami
kahit na matatanda na ang mga anak namin, kahit na may edad na kaming dalawa, kasi
walang ibang babae para sa akin kung hindi si Nadia lang.

Kinabukasan ay dumating na naman si Jose. Ayoko talaga siya rito, paalisin ko

palang siya ay umalis nga siya para sagutin ang tawag na iyon. Naupo na lang ako sa
tabi ng mga bata. Sa gitna ng katahimikan ng floor na iyon ay nakarinig ako ng
sunod – sunod na pagtunog ng takong. Palapit nang palapit iyon hanggang sa may
magsalita.

"Where is she? The nurses told me she's here. Where is she?!" Isang dalaga ang
dumating. Suot niya ang isang bestidang kulay mint green. May hawak siyang designer
bag at titig na titig sa amin. She has long hair and she is very beautiful. She
reminded me of the young Nandiandra with a smile that can light up a whole room.

"Miss, baka nagkakamali ka. Our mother is inbthe ICU. Baka iba ang hinahanap mo."

Napansin kong naglilipat – lipat ang tingin ni Luisa sa akin at sa dalagang iyon.

"Sino ka ba?" Muling tanong ni Ross.

"May name is Raffie. Raffie Guevarra. I'm Nadia's daughter."

Nanlaki ang mga mata ko. May anak na babae si Nadia. Ano ito? Inampon niya? O baka
naman—"

"Ano kamo hija?!" Napatayo ako.

"Sira ulo ka ba?" Tanong ni Crisanto.

"Wala kaming kapatid na babae!" Sigaw ni Sabello. Gusto kong ipaalalang kapatid
nila si Mona pero natigilan ako nang dumating si Jose Birada and the woman called
him---

"Daddy!" Yumakap ang bata kay Jose.

"Hindi ka dapat nagpunta rito!"

"And what do you expect me to do? Nag-aalala ako kay Mama. I've been calling her
pero lagi siyang walang time. I came here after I read the news about her being
shot. You don't expect me to just sit and wait, Dad!"

Dad... paulit – ulit iyon. Dad. Dad. Dad. May anak si Nadia kay Jose. May anak
silang dalawa. Nanikip ang dibdib ko at napaupo ako sa sahig. Hindi ako makahinga.
May anak si Nadia sa iba...

Hindi ko na talaga siya mababawi pa. 

CHAPTER 12
Late night talks

Nadia's

Sa edad kong itong, hindi ko inasahang mapapatanong pa ako sa sarili ko kung anong
naisip ko sa buhay at kay Luisa ko napagdesisyunang tumuloy. Maaari akong gumawa ng
paraan para mapaayos ang lumang bahay namin dito sa Bulacan but I found myself
saying that I'll stay with Luisa in her house. It is so out of the blue, hindi ko
talaga maipaliwanag. Heto ako ngayon, kasama si Jose at Yafa, nasa loob kami ng
sasakyan at nakasunod sa pick – up ni Alfonso pauwi sa bahay nila. Hindi ako
mapakali – hindi dahil kay Paeng. Alam ko naman na kung ano – ano na namabg iisipin
ng huklubang matandang iyon, pero hindi siya ang primary concern ko kundi si Luisa.
Hindi kami magkaibigan at galit ako sa kanya pero heto ako at pumapasok sa lupain
niya.

Hindi kami sa tapat ng bahay nila Juan huminto kundi sa may bahay sa bandang likod.
Nagulat ako nang makitang may tatlong kabahayan nang nakatayo roon. Ang buong akala
ko si Mona at Fonso lang ang nagpatayo ng bahay sa lupain ng mga Birada, pati pala
si Pedro at Toto. Lahat naman ng anak ni Luisa ay may asawa na pero ang panganay
niya ay nasa Metro at doon nakatira kasama ng asawa nito.

Mula sa bahay na iyon ay lumabas si Toto, kasama niya ang kanyang asawa at ang
dalawa nilang anak. Toto's wife is all smiles habang pababa ako ng sasakyan. Kilala
ko siya – Pan Vejar – Birada. She is a fashion designer and she owns one of the
biggest fashion companies in the Metro. Ang alam ko ay kabilang siya sa Consunji –
Vejar na angkan na halos kamag-anak rin nila Paeng.

"Welcome to our humble, but malaking abode! I'm so masaya like five hahahahaha! Say
welcome to Auntie Donya Nadia, babies!" Nagpunta sa harapan ko ang dalawang batang
babaeng magkaterno ng damit. Magalang silang bumati sa akin tapos at nagmano. Si
Antonio ay ibinaba ang gamit ko at ipinasok na sa loob.

"Nadia, dito ka muna mag-stay kasama ang anak mo. Hindi ka pwede sa bahay ko dahil
doon nag-stay si Jose. Ayokong may masabi sa akin ang asawa mo." Seryosong wika ni
Luisa.

"Pero, Isay, mas maaalagaan ko si Nadia kung magkasama kami."

"Sampalin kaya kita ng bato sa lalamunan, Jose? Alam mong mainit ang dugo sa'yo ng
pangit na iyon tapos aarangkada ka pang ganyan. Andyan, si Yafa o Raffie – basta
iyang batang babaeng anak ni Raphael—"

"You told her!" I exclaimed as I face Jose Birada.

"Hindi. Walang sinasabi sa akin si Jose. Pero Nadia, hindi naman ako bulag. Iyang
anak mong babae, pinahaba lang ang buhok, at pinaliit ang mukha pero siyang – siya
ni Paeng. Kung tutuusin, silang dalawa ni Fonso ang magkamukha." Napaawang ang labi
ko, mabuti na lang at hindi nakikinig si Yafa. She's busy with Antonio's kids.
Hindi ko na pinansin ang sinabing iyon ni Luisa pero alam kong sa puso ko, tama
siya, kahawig na kahawig ni Paeng ang anak naming babae. Si Ross at Sab ay kamukha
rin naman niya pero kahalo ng kambal ang mukha ko, si Cris ay sa akin ang hilatsa
pero si Yafa – dinala ko ng siyam na buwan pero paglabas, si Paeng pa rin.

"Let's go, Auntie Donya Nadia to the loob of the hous. Tohwtohw cooked a really
masarap na adowbong kengkong for all of us, plus he made some ceasar salad, it's so
healthy like his ti-"

"Pan!" Sigaw ni Antonio.

"Fine. I won't make sabi! Like five hahahahaha in the dulo! O to the M to the G!"
Biglang sigaw ng manugang ni Luisa. "You're Raffie Guevarra! I follow you on IG! I
like your feeds and I like you because you always wear my pieces! O to the M to the
G! It's so saya like ten hahahahahahahahahaha in the end! Like hindi ako makahinga
-so much! O to the M to the G!"

"And you're Pan Vejar! I like your style so much! I follow your IG too, and your
sister Dion and the other one, si Alejandros. Nice to meet you! And I heard sister
– in – law mo si Mariake Vejar? She's one of my inspirations."

"Oh we will talk marami later, but now we have to make kain kasi Tohwtohw is so
sarap – I mean his food – Mamang, I didn't say anything bad like you requested ha!"

"Does she always talk like that, Mama?" Yafa asked me. Ngumiti lang ako.

"I don't know anak. But maybe."

We all went inside. Sa dining area kami pumunta. Maganda ang bahay nila Antonio,
may paka- minimalist ang style noon. Mint green ang kulay ng walls ni Pan. It's so
refreshing to the eyes. Naupo ako sa isa sa mga silya. Si Luisa ay kinakausap si
Toto, siguro nagbibigay ng bilin. Si Fonso ay nagpaalam na sa akin.

"Mauna na po ako. Magtatanghalian na po kasi, Ma'am Nadia." Wika niya pa sa akin.

"Nasaan ang mga bata?"

"Sa bahay po. Hinihika si Nala kaya hindi rin naglalabas si Mona ng bahay."

"Ganoon ba?"

"Opo. Sige po. Magpahinga po muna kayo, Ma'am Nadia." Tinanguan ko siya. "Mang,
uuwi na ako. Si Nala hinihika eh."

"Binili mo na ba ng salbutamol iyong bunso mo?"

"Opo, Mang. Hindi naman si Nala ang bunso." Sinabayan ng tawa iyon ni Alfonso.
Nakasunod lang ako ng tingin sa kanya habang palabas siya ng pinto. Dumaan siya sa
gilid, sumakay sa kotse tapos ay nawala na siya. Hindi ko alam kung nasaan ang
bahay nila Mona sa dalawang natitirang bahay na iyon. I sighed. Kamusta kaya ang
mga apo ko kay Mona?
We all ate. Nagbibilin si Luisa kay Toto habang kumakain kami. Sinabing kailangan
ay may bantay ako sa lahat ng oras dahil hindi pa ako masyadong magaling.

"Ma'am Luisa." Wika ni Yafa. "I can take care of my mom. Thank you for all these.
Sabi ni Mama, ipapaayos na raw niya iyong ancestral home niya so she could go
there. She didn't want to be a burden."

"Hindi naman burden ang nanay mo. Hindi mo naitatanong, Raffie, ang Mama mo ang isa
sa pinakaporitong kaibigan ng asawa ko."

"Oh really? It's so sad I didn't get to meet your brother, Dad. Siguro magkasing
bait kayo." Mabait naman talaga si Juan saying at hindi naging mahaba ang buhay
niya. Matapos ang tanghalian ay inihatid ako sa silid na gagamitin ko. There were
six rooms in this house. Sa ibaba lang ang silid ko. Malaki ang silid pati na rin
ang kama. Yafa insisted that she'd stay with me kahit na may inilaan ring silid sa
kanya sina Pan.

"I like it here, Mama. It feels like home." Inaayos niya ang gamit ko. Nakaupo ako
sa harap ng malaking glass door. Sa labas ng pintong iyon ay may porch tapos ay may
tugya – tugya sa labas. Namilog ang mata ko nang makita kong lumabas mula sa tapat
na bahay si Fonso karga ang panganay niya. Naglakad silang dalawa. Napatayo pa nga
ako, sinisilip ko kung lalabas si Mona pero hindi, ang sumunod ay ang pagkatok sa
pinto na binuksan naman ni Yafa. Naroon na si Fonso kasama si Mela.

"Hello po!" Wika ni Mela. Yafa smiled at her.

"Hello, Little girl, what's your name?"

"My name is Plumela Rafaelle."

"Ahh! Magka-name tayo. Nice to meet you!"

"Mela, say hello to Lola." Wika ni Fonso. Ibinaba niya si Mela at naglakad naman
siya papunta sa akin, May dala siyang isang pirasong lollipop.

"Mano po." I gave her my hand. "Welcome home, Lola. Sa'yo na lang iyong lollipop
ko. Sabi ni Mama kapag may sakit raw siya noong bata pa siya binibigyan mo siya ng
lollipop." It took a great effort not to cry in front of everyone. I gladly
accepted the lollipop and hugged Mela. I even kissed her cheeks.

"Thank you, apo."

"Mauna na po ulit kami, Ma'am Nadia." I only nodded at Fonso. Isinara ni Yafa ang
pinto tapos ay humarap sa akin.

"Isn't he my brother?" Sabi niya. "Why does he keep on calling you Ma'am Nadia,
Mama, are you some kind of a big shot here?" Biniro niya pa ako. I sighed again.

xxxx

Hindi ako makatulog nang gabing iyon. Kumikirot ang sugat ko pero hindi ko na
ginising si Yafa. Kaya ko naman ang sarili ko, isa pa, baka pagod na ang anak ko,
maghapon niya akong inaalagaan at inaasikaso habang nagrereklamo sa akin kung bakit
hindi raw ako dinadalaw nila Sabello – I'm sure that they're just busy with all
these Isabella things. And honestly, sanay naman ako. Ang mahalaga naman sa akin,
occasionally, naalala nila ako. I have Yafa and she makes me happy.
Dahan – dahan akong naupo sa may rocking chair at saka ako huminga nang malalim.
Pumikit pa ako. Kumikirot talaga ang sugat ko.
"Nadia, Nadia, napapano ka?" Nagulat ako nang marinig ko ang boses ni Luisa.
Pumasok siya sa gate ng bahay nila Pan at nagpunta sa kinuupuan ko. "Masama ba ang
pakiramdam mo? Teka, gigisingin ko si Antonio. Toto!" Napapikit akong muli nang
sumigaw si Luisa.

"Hindi. Nagpapahangin lang ako."

"Bakit, patay ba ang aircon ninyong mag – ina? Hindi naman nagtitipid sa kuryente
sila Pan dahil naka-solar iyong bubong ng bahay nila." Wika niya pa sa akin.

"Bukas naman. Hindi lang ako makatulog." Wika ko ulit. Medyo naiinis ako kay Luisa.
Hindi naman ako dapat nakikipag-usap sa kanya kaya lang siya itong may -ari ng
lupang kinalalagyan ko kaya kailangan kong maging mabait sa kanya. Napansin kong
matagal siya kung tumitig sa akin. Naupo pa siya sa isa sa mga rattan chairs roon.
She crossed her legs and looked at me with those eyes. Oh. I hate her so much –
pero sa kanilang dalawa ni Celeste, si Luisa ang lesser evil.

"H'wag mo akong tingnan ng ganyan." Inis na wika ko.

"Galit ka sa akin, hindi ba, Nadia?" Walang abog na wika niya. Napatitig lang ako
sa kanya but what the hell? Wala namang dahilan para itago ko sa kanya ang galit
ko. Galit ako kay Luisa.

"Oo." Tumango lang siya. "Hindi mo ba itatanong kung bakit?"

"Hindi naman ako kahapon ipinanganak. Alam ko, Nadia. Ang galit mo ay dahil sa
pang-aagaw ko sa atensyon at pagmamahal ni Paeng." Bakit kailangan niyang ipamukha
sa akin? "Noong high school tayo, asar na asar ako sa'yo kasi ang arte – arte mo.
Para kang iyong mga babae sa dati kong eskwelahan, mga privilege, rich as fuck, mga
insensitive. Kaya noong nakuha ko si Paeng, masaya ako noon, kasi para siyang
trophy, nakuha ko siya mula sa rich spoiled brat at ako lang talaga para sa kanya.
Alam ko namang nagkakamabutihan kayo. Balitang – balita sa buong campus iyon, pero
hindi ko inalintana, ang gusto ko kasi lahat dapat nakukuha ko." Malumanay na wika
niya – lalo naman akong naaasar sa kanya.

"Pero, niloko ako ni Paeng..."

I swallowed. Ito naman iyong pagkakataong ako naman ang naiinis sa sarili ko. I
looked at her. Ilang dekada na iyon. Ibang – iba na ang buhay naming lahat ngayon.
Hindi ko na kaibigan si Celeste, patay na si Juan, at si Paeng, hukluban pa rin...

"Hindi... Hindi ka niloko ni Paeng."

"Nahuli ko silang naghahalikan ni Celeste sa kamalig at siguro alam mo kung anong

nangyayari sa putang inang kamalig na iyon." Nakakalokong wika ni Luisa.

"Celeste kissed Paeng and made it seem like they were screwing behind your back.
Ginawa niya iyon dahil sa akin. Alam ni Cellie kung gaano ko kamahal si Paeng noon
at sinamantala ko ang pagkakataon para makuha ang atensyon niya... para malipat sa
akin ang pagmamahal niya. But it didn't do me any good. Hindi niya ako minahal
kahit man lang katiting, Luisa, kasi mula noon hanggang ngayon, ikaw lang ang mahal
ni Paeng." Ang sama -sama ng loob ko.

"Pero hindi si Paeng ang mahal ko." Wika naman niya sa akin. "Minahal ko naman siya
noon, pero nakuha ni Juan ang lahat sa akin." She smiled oh so sweetly by the mere
mention of Juan's name. Pumatak ang luha ni Luisa. "Alam mo bang sobrang sumama ang
loob ko nang malaman kong nagkaanak si Juan kay Celeste? Pero hindi dahil nagkaroon
siya ng relasyon sa kaibigan mo, kundi dahil hindi niya sa akin iniuwi si Mona Liza
noon."

My tears fell. Sa lahat ng bagay, talo ako ni Luisa. I know that she could've been
a better mother to Mona that I can ever be.

"Naisip kong baka kaya siya umalis noon at iniwan kami dahil hindi niya mapatawad
ang sarili niya. Knowing Juan, he never wanted to hurt me, pero sa relasyon naming
dalawa, siya naman ang palagi kong nasasaktan." She slowly wiped her tears.
"Patawarin moa ko, Nadia."

Napaawang ang labi ko habang nakatingin kay Luisa.

"Alam kong ilang dekada na ang nakalipas, malaki na si Fonso – ang bunga ng
pagkakasala ko kasama si Paeng, pero humihingi ako ng kapatawaran dahil walang sing
sakit ang naramdaman mo noon. I hate the fact that I caused you pain. Hindi dapat
ganoon. Babae tayo, dapat pinatataas natin ang morale ng bawat isa, pero isa ako sa
dahilan ng pagkasira mo. Patawarin mo ako, Nadia. Hindi ko na maibabalik ang oras,
hindi ko na maibabalik si Fonso sa itlong ng ama niya pero nanghihingi ako ng tawad
sa'yo."

Dumaan ang katahimikan sa pagitan naming dalawa. Hindi ko alam ang sasabihin ko sa
kanya. Hindi ko inaasahang hihingi siya ng kapatawaran sa akin. Hindi ko gaanong
kakilala at kasundo si Luisa pero nararamdaman ko ang sinseridad sa mga sinabi
niyang iyon.

"Sorry rin, for not telling you about what Celeste did before." Wika ko sa mababang
tinig. Tumawa naman siya.

"Naniniwala akong may sariling paraan ang tadhana para paglapitin ang mga tao sa
paligid. Siguro, si Celeste ang ginawang paraan para mapalapit ako kay Juan at para
magkaroon kami ng mga barako. Masaya ang buhay kasama si Juan, Nadia. Mahal na
mahal ko siya at hindi ko siya basta isusuko ng ganoon lang."

Hindi ko maintindihan si Luisa.

"What an irony no?" I said. "Celeste loved Juan so much tapos siya pa mismo ang
dahilan kung bakit kayo nagkalapit ni Juan."

"Sana, Nadia, patawarin mo na rin ang sarili mo." Nagulat ako sa muling sinabi ni
Luisa. She stood up. "We both know why you chose to stay here." Buong – buo ang
ngiti ni Luisa. "Pero mali ka ng tinitingnan. Living area nila iyan. Ang silid nila
Mona ay doon, sa pangatlong bintana sa bandang kaliwa. Kausapin mo na. Hindi
nakakalimot ang puso ng isang anak, Nadia." 

CHAPTER 13

It feels nice

Nadia's

Nagising ako dahil naririnig ko ang boses ni Rafaelle. Parang galit siya kaya agad
akong bumangon. Sa boses na iyon ni Yafa, sigurado akong may kaaway siya, sa
background ay naririnig ko rin si Jose na pinipigilan ang inaanak niya. Mabilis
akong tumayo at sumilip sa may glass door, doon ko nakita si Crisanto na may dalang
malaking bouquet ng bulaklak tapos katabi niya si Pedro. Si Yafa ay naka-silk robe
pa, magulo pa ang buhok pero nakahalukipkip at tila galit na galit. Hirap akong
bumangon nang mabilis pero pinilit ko ang aking sarili. Ayokong makitang nag –
aaway ang mga anak ko.
Mabilis akong lumabas ng glass door na iyon. Malapit lang naman sila sa may porch
ng silid kaya sumigaw ako agad.

"Cris, h'wag mong sigawan ang kapatid mo!"

"See! She woke up because of you!"

"Napakamaldita mo! Hindi ka naman namin kapatid!" Cris spat.

"And do you think I want you to be my brother?! Kahapon umuwi si Mama! You were at
the hospital. You are her son pero you chose to take Isabella home first! Dude know
your priorities noh!"

"Yafa, please, nakakahiya kay Toto at Pan. Sige na, bunso ko, papasukin na si
Cris."

"Grabe, hindi ka na bunso, Santi." Wika ni Pepe. "Kung ako hindi ako papayag doon.
Ako ang bunso. Bunso is the best!"

"Ang isip bata mo noh?" Hirit pa ng anak kong babae.

"Raffie, tama na." Wika ni Jose. "Sige na, Santi, pumasok ka na."

"Tiyo Ninong, inaasar ako ng babaeng iyan." Narinig ko si Pedro. Si Jose ay niyaya
si Yafa na maglakad – lakad na muna. Si Crisanto ay lumakad naman papunta sa akin.
He opened that tiny gate to get in the porch area and hugged me. He even kissed my
temple. He smiled after that.

"Sorry, Ma, ihahatid kita dapat kahapon pero hindi nakabalik agad si Ross. Sorry po
talaga. Kagabi dapat pupunta ako rito, pero binantayan namin ang Papa, sumasakit
kasi ang dibdib niya tapos nagmumukmok siya dahil mas pinili mo raw na dito
tumuloy." Santi smiled. "Oh, he also readied a welcome party for you. Galit na
galit nga si Sabello kasi inatake sa puso pero nagpa-lechon pa si Paeng. Bawal sa
kanya iyon!"

"Hayaan mo na ang Papa mo. Maepal talaga iyon." Tumawa ako. Inalalayan akong maupo
ni Santi sa rocking chair. Inilapag niya ang bouquet ng white roses sa maliit na
coffee table. Noon ko napansing may dala rin siyang isang supot ng mangga.

"Galing kay Papa. Nagpapitas siya. May kasama nang bagoong iyan at asin na may
sili."

"Pakisabi, thank you." Labas iyon sa ilong ko. Santi took my hand to put it near
his chest. He even kissed my palms. Nakakatuwa na nakikita ko ngayon ang anak kong
ito. Hindi kasi siya madalas umuwi. He stays in New York para sa trabaho niya. Ang
sabi sa akin ni Yafa, madalas niyang makita si Santi roon pero hindi naman niya
kinakausap. Wala talagang amor ang anak ko sa mga kuya niya. Palagi kasi niyang
sinasabi na hangga't hindi natutuhan ng mga kuya niya na alagaan ako, hindi niya
sila bati.

Oh, my daughter is just too overprotective with me. Naiintindihan ko siya, pero
naiintindihan ko rin ang mga anak kong lalaki. I left them. Maybe deep inside
nagtatampo sila dahil iniwanan ko sila noon. I was never a good mother to any of my
children kaya nga sana, kahit kay Yafa man lang ay makabawi ako.

Santi stayed for breakfast. Sa hapag ay hindi ko maiwasang mapansin kung paano
irapan ni Yafa ang Kuya Santi niya. Si Santi naman ay hindi napapansin kasi
nakikipag-usap siya kay Toto.
"Baby girl, stop making faces." Wika ko kay Yafa.

"God, I hate him." Sabi niya pa. "He had the gall to come here after he chose
Isabella over his own mother, what, mamaya si Sabello naman ang nandito—"

"Good morning sa pinakamagandang Mama sa buong mundo!" Speak of the devil and the
devil will come. Pumasok si Sabello na may dala ring prutas. "Langka, courtesy of
Paeng Hukluban – chos Mama, I miss you!" Pinugpog ng halik ni Sabello ang pisngi
ko. Hindi ko maiwasang matawa nang malakas.

"Oh! It's so malambing to see!" Komento ni Pan. "Like there's five hahahahaha in it
kasi it's so saya to see! Like O to the M to the G! You make upo na Sab, I'll go
get another plato for you!"

"Kain, Sab." Wika ni Toto. "Kamusta nga pala kayo ni Gabi?"

"Pwede ba, Toto, don't say bad words? Aga – aga. Anyway, Ma, sorry, may pinasikaso
si Papa sa akin kahapon kaya hindi ako—"

"What's more important than your mother, Sabello? Humor me."

"Yafa." Pagbabawal ko.

"Ah, pinalinis ni Papa ang mansion ng mga Guevarra para sa Maman NAMIN. He made
sure that it's crystal clear para pag – uwi ng Mama NAMIN sa mansyong iyon, malinis
na malinis na, walang alikabok at dumi. Tapos, pinahanap rin ng Papa NAMIN iyong
dating kasambahan ng MAMA naming, si Manay Chona para may taga-asikaso ang Mama
NAMIN pag – uwi niya roon."

"Sabello, please naman." Kunot na kunot na ang noo ko. Yafa laughed sarcastically.

"Funny how you emphasize the word MAMA NAMIN when you don't even have the time to
visit her in White Plains from time to time."

"Bakit ba ganyan ka sa amin?" Nagsalita si Santi. "Kung tutuusin mas matanda kami
sa'yo, dapat igagalang mo kami."

"Again, respect begets respect. Excuse me, nawalan ako ng gana." She stood up and
left the dining area. Napabuntong – hininga ako. Hindi pa rin talaga magiging
magkakasundo ang mga anak ko. Kailangan kong pagsabihan lahat sila.

"Santi, Sabello, sana naman maging civil man lang kayo kay Yafa – kahit saglit
lang."

"Bastos siya sa amin, Ma." Sabi ni Sabello sa akin. "Paano naman iyon?"

"Excuse me." Pan said. "You know, Sabello, in our family, we are like that too
sometimes, I mean, it's not always like magkakasundo kami, like so many
hahahahahahahah in the dulo, but we make sigurado naman that despited of all our
bitchiness and kagagaguhan – eherm my brother Kairos is the gago of the dekada
according to Paolo Arandia, you know naman the kwento, kasi diba, like Paolo is the
ex – boyfriend of Iake and Iake used to be Towhtowh's crush, not only that, also,
Fonso, Pepe and Jufran – oh to the M to the G – that's not the point, like three
hahaha, anyways, as I was saying, despite of all our pag-aaway and pagsasabunutan –
especially Dion the pekpek giver because she tried to make agaw Waldo from our Ate
Amal – like three hahaha again – we love each other noh! We always have each
other's back kahit na Kairos is always galit to me – and even galit siya he always
say that he's so calm – like WTF!"
Nakatitig ako sa asawa ni Toto. Si Antonio ay uminom muna ng tubig bago nagsalita.
"Ah, bale ang sinasabi ni Pan, kahit nag-aaway sila ng mga kapatid niya, mahal na
mahal nila ang isa't isa. Marami na kasi silang pinagdaanan pero palagi pa rin
nilang ipinagtatanggol ang isa't isa."

"Yes! That's so tama like Kris Aquino's – MAY TAMA KA!"

"Be civil to her. Mabait si Yafa. She's sweet." Tahimik na tumango ang mga anak ko.
Inabot ko ang mukha ni Sabello. Ngumiti siya pero bigla yata siyang may naalala.

"Nasaan si Ross?" He said.

"Kasama mo ba?"

"Oo. Dalawa kami dito. Isasama nga dapat niya si Ditas pero tulog pa iyong apo
ninyo." As if on cue, mula sa may kitchen dumating si Ross, may dala siyang food
container na may laming bread sa loob. Kasama niya si Mela at si Nala. The two
girls were wearing matching pajamas. Si Nala ay may malaking ribbon sa ulo.

"Hello po, good morning!"

"Oh, magaling ka na ba, Nala?" Toto asked.

"Medyo po, Uncle." Nala answered. She is five years old, si Mela naman ay nine
years old na. Inilapag ni Ross si Nala. Nagpunta sa akin ang bata para magmano.
"Lola, bless po ako." I smiled at her. "Okay ka po? Sabi ni Papa sick ka raw."

"Nasaan si Mona?" Tanong si Santi.

"Inaaya ko rito ayaw naman sumama. O, toasted bread, gawa ni Fonso iyan."

"Ay may cinnamon ito, masarap ito!"

"Daddy Ross nasaan iyong magandang babae na kapangalan ko?" Tanong ni Mela. Si Yafa
ang hinahanap niya. Si Nala ay nasa may binti ko pa rin at tinitingnan ako.

"Lola up." She spread her arms at me.

"No, masakit pa ang sugat ni Lola." Wika naman ni Sabello. "Kay Daddy Sab ka na
lang."

"Ayaw ko sa'yo, amoy horse ka sabi ni Mama."

"Ha! Amoy horse!" Sigaw ni Santi.

"No, it's okay." Inilagay ni Sab si Nala sa tabi ko. "Itong isang ito ang kamukha
ni Mona Liza, iyang panganay hawig ni Fonso eh." Komento ko. "Gusto mo nitong
grapes?"

"Ayaw po. Gusto ko milk." Inabutan ni Sabello ng basong may gatas si Nala.

"Mommy Pan, si Karissa po?"

"Sleep pa siya, Baby Mela. Later you will play ha. She was puyat kasi her teeth is
masakit. She cried all night last night! Later, Uncle Toto will go to the dentist
with her."

"Wawa naman siya." Sabi ni Mela. "Lola, gusto ko ng grape na." Sinubuan ko si Nala.
She smiled at me. Humilig pa siya sa may dibdib ko. And as I look at her I couldn't
help but remember the little Mona Liza who was always circling around me.
The kids stayed until mid – morning. Nakaupo ako sa sala, si Mela ay binabasahan
ako ng fairytale book, si Nala naman ay kinukulit si Pan at si Toto. Sinilip ko
kanina si Yafa pero tulog siya kaya hindi ko na inistorbo. Si Ross, Sab at Crisanto
ay hindi rin umalis, nagluto pa nga si Santi ng tanghalian para sa akin. Ang sweet
lang.
"Mela, nandito na si Papa." Sabi ni Toto. Nakita kong dumating si Alfonso. Tulad ng
palaging nangyayari kapag nakikita ko siya ay nakangiti siya sa akin.

"Good morning po, Ma'am Nadia." Wika niya. "Kukuhanin ko na iyong mga bata,
maliligo na kasi si Mela may piano lessons siya ngayon."

"Papa, ayoko, ang sungit ng teacher ko."

"Pero diba si Mona ang teacher ni Mela sa piano?" Nagtatakang tanong ni Toto.

"Masungit si Mama sa piano lessons. Ayoko naman noon. Gusto ko po horse eh ayaw pa
ni Mama kapag ten years old na lang raw ako tuturuan niya ako mag-horse. Lola gusto
ko iyong lalaban sa Olympics!"

"Oh! My sister – the Pekpek giver is an equestrienne! But she lost her will to
walk, she's now so lumpo and that's so sad like seven huhuhuhuhuhuhu in the end."

Toto cleared his throat. "Ah, dati raw pong equestrienne si Dion pero nagkaroon
kasi ng tumor si Dion sa brain, noong operahan nalumpo siya kaya hindi na siya nag-
ko-compete." Napatango ako. I smiled at Mela.

"You can do anything if you put your heart into it." I told her.

"Bye Lola. Mamaya ulit! Ay, mamaya pala after ng piano kay Lolo ako sabi niya kasi
sad na iyong bird ko roon sa house niya. Papakainin ko po muna pero pupunta ulit
ako, Lola ha!"

"Okay." Sumama na siya kay Fonso.

"Nasaan ba si Mona? Ano hindi siya lalabas ng bahay hangga't nandito si Mama?"
Narinig ko si Sabello. Natahimik ako lalo. Fonso just smiled at him. Lumabas na
silang mag-aama. Hinabol ko sila ng tingin. Napapailing si Sabello.

"Minsan kasi, Ma, dapat maging mabait ka kay Mona."

"Huy!" Siniko siya ni Crisanto.

"What? Totoo naman. Nagka-phobia si Mona sa putik dahil minsan tinulak siya ni Mama
roon. Buti nga nawala na eh. Ma, be civil rin kay Mona. Promise, magpapakabait kami
kay Yafa, basta mabait ka rin kay Mona."

Hindi ako nagsalita.

xxxx

"Nadia, pwede ba tayong mag – usap."

Gabi iyon nang inihandang welcome party ni Luisa para sa akin. Patapos na ang
dinner nang lapitan ako ni Paeng para raw mag usap kaming dalawa. Wala akong
magagawa dahil nandito na rin naman siya. Kanina, napansin kong umalis si Isabella
at si Ross. Umikot ang mga mata ko. Hinahanap ko ang isa sa mga anak ko para sana
hindi ko kailangan makipag – usap kay Paeng ngayon pero mukhang wala akong ibang
choice kundi ang kausapin nga siya.

Nakaupo ako sa may porch. Umalis sandal si Yafa para ikuha ako ng tsaa. Hindi ko
inaasahang lalapit si Paeng sa akin. Inihanda ko ang nayayamot kong expression ng
mukha para sa kanya.

"Tungkol saan?" Tumaas ang isang kilay ko. Sumandal siya sa pasimano at
humalukipkip habang nakatingin sa akin.

"Talaga bang kailangan dito ka tumira habang nagpapagaling ka? Napakalaki ang
mansion sa kabila, o kung hindi ka komportable, malinis na ang luma ninyong bahay,
Nadia, bakit dito mo naisipang tumira?"

"Gusto ko lang." Mabilis na wika ko. Nagbuntong – hininga si Paeng.

"Dahil kay Jose at sa anak mo sa kanya? Ganoon ba? Mas pinili mo sila kaysa sa
amin." Napapailing siya habang nakatingin sa akin. I looked at him. Oh he had the
gall to think that Yafa is Jose's child. Tikom ang bibig ko, ayoko namang itama
siya. "Tatlo ang anak mo sa akin, pero hindi mo sila naisipang uwian, aalagaan ka
nila. Mahal na mahal ka ng mga bata."

"Anong gusto mong gawin ko? Umuwi sa'yo? Ma-stress lang ako sa pagmumukha mo." Inis
na inis na naman ako.

"Ma... oh, you're here." Walang emosyong wika ni Yafa. Inilapag niya ang tsaa na
dala niya. Tinapik ko ang kamay ni Yafa.

"Anak, na-stress ako."

"Okay, Mama, alis na tayo rito..." Inalalayan ako ni Yafa para makalayo kay
Raphael. Habang naglalakad kami palayo kay Raphael ay nasalubong naming si Luisa.
Nakunot ang noo niya sabay tumawa. Pailing – iling siya. Hindi ko alam kung anong
trip niya sa buhay pero naiinis pa rin ako sa kanya pero mga 25 per cent na lang
iyon.

Yafa and I walked side by side to Pan's house. She's smiling at me.

"You know, Mama, growing up, I always pray to God that you end up with Daddy Ninong
because he's always there for the two of us. I wanted you to be happy. I wanted you
to love him, 'cause I know how much he loves us, but tonight, I understand why my
wish never came true..."

"Yafa?"

"The way you looked at him, is just the same way Daddy looks at Ninang Martha when
he thinks that no one's looking. You gaze at him with so much longing and love, and
maybe my imagination is playing me but he looks at you the same way." My mouth
parted. Huminto ako sa paglakad. "But still, I can't stand them, although I know
how much you love all of them, I just wished that one day they realized your worth
and apologize for taking you for granted." Yafa wiped her tears. "I just want you
to be happy, Mama. All my life, I wanted to give you happiness."

"Oh, Yafa, you are my happiness." Hinawakan ko siya sa pisngi.

"I know that, but I am only twenty per cent of that happiness. Siyempre, anak mo
rin sila, you can never be truly happy if I am the only one on your side. God, I
used to be so jealous of Ross, Sab and Cris – they were never with you but you
always worry about them. Now, I understand. Hindi ka masaya kasi hindi mo sila
kasama, and I just wished they realized that too. I love you so much, Mama."
Yumakap si Yafa sa akin. Nasasaktan ako kapag nagkakaganito siya. Yafa completed my
world but she is right, hindi maalis sa isipan ko kung ang mga what ifs lalo na
pagdating sa kanilang magkakapatid, gusto ko silang magkasundo.

"Oh, that's Fonso and Mona Liza!" Kumalas sa akin si Yafa. She waved at the two.
Naglalakad ang dalawa. Magkahawak kamay pa sila. Lumapit si Fonso sa amin. He
smiled at me. Si Mona ay tumango lang. "Saan kayo galing?"

"Ah, naglakad – lakad lang kami. Mela and Nala are going to sleep with Mamang
tonight. Miss na raw niya ang mga apo niya." Si Fonso ang sumagot.

"May sakit si Nala, diba bakit hinayaan mong doon matulog, Mona?" Hindi ko
maiwasang magsalita. Mona looked at me.

"Ah, hinilot kasi ni Mamang si Nala, Ma'am Nadia."

"I don't get it. Why do you call her Ma'am Nadia, she's our mother, duh? You should
call her Mama. Say it with me, Ate Mona. Mama. MA – MA. Not Ma'am. MA-MA. It's just
a two -syllable word. MA- MA. MAMA. MA-MA."

Mona just smiled.

"Mauna na ako sa bahay. Hatid mo sila kina Pan." Bilin ni Mona sa asawa niya. Fonso
smiled.

"Halika na, Ma'am Nadia."

Tinanaw ko si Mona Liza. All I could do is sigh.

Again, I couldn't sleep that night. I keep on thinking about what Yafa told me.
Alam ng bunso kong hindi ako masaya... I've been lonely for a long time and I want
to be happy now... I stood up. Dahan – dahan akong lumabas ng kwarto. Ang buong
akala ko ay tulog na ang mga tao sa bahay nila Pan pero natagpuan ko si Pan, si
Sarah – ang asawa ni Pedro at si Mona sa may sala.

"Oh! Did we make you gising, Auntie Donya Nadia? I'm just making sukat the dress of
Sarah and Mona. My birthday is coming and I'm gonna throw a formal party for myself
and I want us to wear the same dresses cause we're sisters!"

"Good evening of, Ma'am Nadia." Wika ni Sarah.

"Do you need anything?" Pan asked.

"Ah kukuha lang ako ng tubig." Wika ko.

"Ako na lang po, Ma'am Nadia." Tumayo si Mona at nagpunta sa kusina. Sumunod ako.
Mukhang nagulat siya nang makita ako roon, inabot niya sa akin ang baso. Tumaas ang
kilay ko kasi pagkaabot niya ng baso ay tumayo siya nang halos isang dipa ang layo
sa akin.

"Hindi ka nagpunta noong nasa ospital ako." Malamig na wika ko.

"Ah... nagpunta naman ako kay Papa." Talagang maka-Paeng ang batang ito. Hindi ko
rin naman siya masisisi.

"I see. Pahingi pa ng tubig." Inabot ko ang baso na kinuha naman niya. Pagbalik
niya ay inabot niyang muli sa akin. "Kamusta ang Papa mo noon?"

"Okay naman ho siya. Ah, Salamat nga po pala kasi hinahayaan ninyo sina Mela na
lumapit sa inyo. Pasensya na rin kasi kahit anong bawal ko, gusto talaga nilang
dalawin kayo. Sana hindi kayo masyadong ma-stress."

Muli kong inabot ang baso sa kanya.

"May kailangan pa ho pa kayo?"

"Oo. Alalayan mo ako. Nahihirapan akong maglakad." Atubuli si Mona habang

nakatingin siya sa akin. Ako na mismo ang lumapit sa kanya at humawak sa braso
niya. Noon siya naglakad at inalalayan nga ako papunta sa silid. Tulog pa rin si
Yafa. Pagod kasi siya. Inayos ni ako ni Mona sa kama. She even tucked me under the
sheets.

"Okay na ho, Ma'am." She said. I sighed.

"Pwede mo ba akong ikuha ng inumin, Mona?" Mahinahon akong nagsalita. I just

remembered her tiny version. Kahit hindi ako nauuhaw noon ay palagi niya akong
binibigyan ng inumin. She only nodded. Umalis siya sandal at nang bumalik ay may
dalang isang basong tubig na nakalagay sa coaster. Inilapag niya iyon sa bedside
table. Hindi na siya nagsalita, basta na lang siya tumalikod.

"Mona Liza." Tinawag ko siya. Humarap muli siya sa akin.

"Hindi ako makatulog."

"Ano pong gagawin ko?"

"Pull that chair near the bed. Go on, do it." Kahit nagtataka ay ginawa niya. "Sit
there." I said. Nahiga ako habang naupo siya sa silya. Inabot ko sa kanya ang kamay
ko. "Hold my hand. I want to sleep."

Napaawang ang labi niya pero ginawa niya ang utos ko. I smiled when I saw her
engagement ring and wedding rings. Nakatingin ako sa kanya, siya naman ay
nakatingin sa kung saan. I closed my eyes to pull myself together. It feels nice
holding her again after so many years.

I fell asleep, but when I woke up that morning, wala na si Mona sa kinaupuan niya,
si Yafa naman ay nakayakap sa akin nang mahigpit. 

CHAPTER 14
Manang - mana

Paeng's

"Anong sinasabi ninyo, Papa?"

Kaharap ko si Sabello, Ross at Crisanto nang umagang iyon habang hinihintay ko si

Alfonso. Susunduin kasi niya ako dahil mula sa araw na iyon, doon muna ako tityra
sa bahay nila ni Mona.

"This is your home, you should be staying here." Wika ni Ross. Sa mga anak kong
lalaki, siya talaga ang palaging seryoso, si Sabello naman ay may pagka-walang hiya
tapos si Crisanto ang pinaka normal, si Fonso, madalas nakikita ko sa kanya ang
ugali ni Juan, pero may ugali rin siyang sa akin namana – example ang pagiging
mainitin ng ulo, sab inga ni Luisa, akong – ako iyon at alam ko rin dahil si Juan
madalas ay kalmado lang at kahit galit nagagawa niyang ngumiti.

"Plus, we don't want Raffie to think na hinahayaan naming ma-stress si Mama."

"At nakaka-stess ako para sa Mama ninyo?!" Bigla kong sinigawan ang tatlong unggoy
na kaharap ko. Halatang nagulat silang lahat. "Ako pa talaga ang nakaka-stress sa
Mama ninyo! Wala akong ginawa nitong nakalipas na taon kundi ang ibigay sa kanya
ang gusto niya, tapos ako pa ang nakaka-stress sa kanya?! Ni hindi nga niya nasabi
sa atin ang tungkol sa batang iyon! Tapos siya pa ang ma-stress sa akin!"

"Pa, na-stress naman talaga ang Mama." Wika ni Sabello. "Kapag magkasama kayo,
palagi kayong nag-aaway. Kaya ka lang naman titira kina Mona kasi ng gusto mong
makita si Mama araw – araw.

Dude, it's been almost four decades, tanggapin mo na si Jose Birada ang pinili
niya."

"Hindi! Pupunta ako roon para sa apo ko. Saka nananawa na ako sa mga pagmumukha
ninyo! Araw -araw kayo ang nakikita ko ang papanget ninyo naman!" Singhal ko sa
kanila. Napapailing silang lahat.

"Pa, please, tigilan mo na si Mama." Wika na naman ni Sabello. "Ano, sasabihin mong
mahal mo siya? We grew up not seeing you two love each other—"

"Sinabi niyang mahal niya ang Mama?" Tanong ni Santi sa kapatid niya. "Talaga ba?!"

"Pa? After all these years? Tanggap naman naming si Mamang ang mahal mo. Kung
sasaya ka kay Mamang go." Wika pa ni Ross.

"Hindi si Luisa ang mahal ko!"

"But you don't remember that time when we all found out about Fonso, all the things
you said to Mamang it only reflected your feelings for her." Wika ni Sab.

"You also told Fonso that Mamang is your totga." Sabi pa ni Cris. "That's
something."

"Panget kayong lahat!" Sigaw ko. Napagod na akong magpaliwanag sa mga ulol na iyon.
Lumabas ako ng bahay, mabuti sa paglabas kong iyon ay dumating si Alfonso. Bumaba
siya para tulungan ako sa mga gamit ko. Naririnig ko pang tinatawag ako nila Sab
pero hindi ako lumingon. Sumakay na ako sa pick up ng panganay ko at nagmaneho na
siya pauwi sa kanila.

"Pagagalitan na naman ako ni Ross mamaya, Papa." Wika ni Fonso habang iiling –
iling.

"Bakit hinahayaan mong pagalitan ka ng mga kapatid mo? Mas matanda ka naman sa
kanila?" Tanong ko. Nagkibit – balikat siya. "Ikaw ang Kuya, disiplinahin mo ang
mga panget na iyon."

"Pa, hindi naman mababago na kahit ako ang Kuya, ako pa rin ang anak sa labas."
Tumawa si Alfonso. Natahimik naman ako.

"Do you still feel like that? Tanggap ka naman ng mga kapatid mo." Mahinahon ako.

"Alam ko, pero hindi naman ho mababago iyon." Tahimik siyang nagmaneho. Iniisip ko
kung ganoon rin ba ang nararamdaman ni Mona. Napabuntong – hininga ako. Mababait
ang Birada kay Mona Liza. Hindi ko naman nakita na hindi nila pinapaboran ang
kapatid nila. Hindi nagtagal ay dumating kami sa tapat ng bahay nila Fonso. Pagbaba
ko ay tumakbo agad sa akin si Mela.

"Lolo, sabihin mo kay Mama ayoko mag-piano, bad si Mama kapag nagpa-piano kami.
Masungit siya." Kinarga ko si Mela kahit na malaki na siya. Madalas sumakit ang
likod ko kapag ginagawa ko iyon pero I will take them in my arms for as long as I
can.

"Mela, h'wag ka nang papakarga kay Papa. Ikaw talaga." Kinuha ni Fonso ang apo ko
tapos ay ngumiti. "Pumasok ka na, piano time na with Mama."

"Papa naman eh!"

"Sige na, tapos noon pupunta tayo sa 7/11. Bibili kita ng cornetto."

"Sige ha!"

"Malalaki na ang mga anak mo, wala ka pa bang balak sundan iyong dalawa?" Tanong
ko.

"Meron naman, Pa. Baka meron na nga eh." Biro niya pa. "Tara na po. Mainit."

"Pupuntahan ko muna si Nandiandra." Alam kong magrereklamo si Alfonso pero hindi ko

siya pinansin. Nagpunta ako sa bahay nila Antonio, kumatok muna ako, ngiting –
ngiti ako. Ang nagbukas sa akin ng pinto ay si Raffie – ang anak ni Nandiandra.
Nakakunot ang noo niya, tapos humalukipkip pa, tapos tiningnan ako mula ulo
hanggang paa tapos pinaikot niya ang mga itim ng mata niya.

"Ano hong ginagawa ninyo rito?" Walang abog na tanong niya.

"Dadalawin ko ang asawa ko." Matigas na wika ko. She snorted.

"My god, please lang, don't call her that. Thirty plus years na kayong hindi
nagsasama no. God!"

"Ikaw na bata ka medyo matalim iyang dila mo. Ganyan ba ang tinuturo ng ama mo
sa'yo?" Hindi na ako nakatiis. Nakikita ko rin kasi kung paano niya tratuhin ang
mga anak namin ni Nadia. Para bang hindi niya kinikilala ang mga kuya niya.
Namaywang siya sa akin, bigla akong natigilan – ganoon na ganoon si Nadia noong
high school kami, kapag naiinis siya sa akin ay mamamaywang siyang ganoon tapos
titingnan ako mula ulo hanggang paa, saka hahalukipkip – na siyang ginagawa ni
Raffie ngayon.

"Nope. My father taught me nothing because I haven't been with him since birth."
Napakunot ang noo ko. Ibig bang sabihin hindi man lang sinamahan ni Jose si Nadia
sa pagbubuntis nito sa batang ito! Mas mabuti palang inuwi ko na lang siya ng
Bulacan noon! Pero hindi ko nga pala alam na buntis si Nadia kasi wala naman siyang
pinagsabihan. Pero teka, ang alam ko si Jose ang kasama ni Nadia kahit noong
magpunta siya ng Amerika.

Natigil ang pag-iisip ko nang ngisihan ako ng batang ito.

"My god, people here are so clueless." Niluwagan niya ang pinto. "Can you please
not stress my mother? I will only give you ten minutes to talk to her. I am
sketching a dress, and when I am done with it, done ka na ring makipag – usap sa
kanya, alright, Don Paeng?"

"Sino ka para utusan ako?"

"Kung hindi ka papayag, then umuwi ka na." Tinaasan niya ako ng kilay. Grabe! Anak
na anak ni Nadia ito! Ugaling – ugali ng ina! Matigas ang ulo! Pinapasok naman niya
ako. Natagpuan ko si Nadia sa sala na nagugupit ng tela. Naroon pala si Nala.
Napangiti ako nang makita ko ang mag-mamita.
"Ma, nandito iyong ex mo." Wika ni Raffie. Napatingin ako sa kanya.

"Yafa, ano ka ba?" Binawalan ni Nadia ang bata. "Anong ginagawa mo rito, Paeng?"

"Dinadalaw lang kita. Wala namang masama."

"Masama. The doctors said na bawal ma-stress si Mama." Sabi naman ni Raffie. Nainis
na ako.

"Nadia, hindi ko na nagugustuhan ang tabas ng dila ng anak mo. Hindi mo pagsabihan
iyan, Nadia, ang tigas ng ulo. Manang – mana sa ama niya." Biglang tumawa si
Raffie.

"Oh my god, Mama always said na mana nga raw ako sa ama ko kasi sobrang tigas ng
ulo ko at hindi ako basta nakikinig sa opinion ng iba, that's why growing up, I
don't have many friends. Naiinis sila sa akin kasi as Mama said, arrogant ako –
just like my father."

"Anong nakakatawa roon? Pinagmamalaki mo pang matigas ang ulo mo at mana ka nga sa
ama mo?"

"Yafa... anak, please h'wag kang ganyan. Mag-behave ka, baby."

"Fine, Mama, magbe-behave ako. Pero diba, a father should be proud lalo na kapag
mana sa kanya ang anak niya, then you should be proud of me, Don Paeng, kasi mana
ako sa'yo."

Ang tagal – tagal bago nag-landing sa akin ang sinabing iyon ng batang ito. Ngising
– ngisi siya.

"Nadia... ano?"

"Oh this is fun! Mama is right, you are so blinded by yourself, you didn't even
realize. Duh, may name is Raffie – like short for Rafaelle. Ano bang male version
ng name na Rafaelle? Tapos inis na inis ka sa akin kasi akala mo, anak ko ni Daddy
Jose? Pati mga anak mo, inis sa akin kasi I am protecting my mother? If I won't do
that, who will shelter her from the pain you are all causing her?"

"YAFA!!!" Biglang sigaw ni Nadia. "Sumosobra ka na!"

"I know, Mama. I know why you don't want me here. Ayaw mong malaman ni Don Paeng na
anak niya ako, ayaw mong malaman nila ang lahat ng hinanakit mo. Okay ba sayo na
pinaniniwalaan nilang lahat na ikaw ang masama rito, while in fact, ikaw ang pinaka
nasaktan sa lahat?"

"Yafa, madalas talaga iyang bibig mo—sumosobra ka na!" Sigaw ng sigaw si Nadia.
Yafa stood up.

"Fine, I'll shut my mouth. Iyan naman ang gusto mong gawin ko, just to sit and be
pretty. Iyon lang ang gusto mo, Ma, na manahimik ako. Mananahimik ako tutal alam
naman na ni Don Paeng na tatay ko siya. Now, you two guys, talk, cause you needed
it. Let's go Nala."

Kinuha ni Raffie ang apo ko tapos ay umalis siya. Tahimik akong nakasunod ng tingin
sa kanya nang maiwan kaming dalawa ay tiningnan ko si Nadia.

"Anak ko si Raffie?"

"Hindi, Paeng."
"Nadia—"

"Anak ko lang si Yafa. Siya lang ang matatawag kong
pagsasama nating dalawa ay pinagsisihan mo, maliban
Ross, Sab and Santi especially Mona are yours, they
share them with you, and Yafa she is the only thing
mine."
akin. Lahat ng bagay sa
sa mga bata - but those kids,
are down right yours, I have to
I have, she is mine – only

"Ano bang sinasabi mo?" Nakuyom ko ang palad ko.

"Ayokong makipag-usap sa'yo. Please umalis ka na."

"Nadia..."

"Umalis ka na!" Humikbi siya. Ayokong – ayokong nakikitang umiiyak si Nadia pero
heto siya at ako na naman ang dahilan noon. Marami akong hindi naiintindihan,
marami akong katanungan pero nakikita kong hindi pa siya handing sagutin ang kahit
ano. Umalis nga ako. Sa labas ay nakita kong nakaupo si Raffie sa garden set kasama
si Nala. She looked at me.

Ang dami kong gustong sabihin pero wala akong maapuhap na salita...

xxxx

Nadia's

Hindi ko kinakausap si Rafaelle. Galit ako sa ginawa niya kanina. Hindi niya dapat
sinabi iyon sa ama niya. I want Raphael to think whatever he thinks about me and
Yafa's existence. Kasi kahit na gaano katagal ang panahon, gusto ko pa ring saktan
si Paeng dahil sa lahat ng pananakit niya sa akin noon. Sinadya man niya o hindi,
gusto ko siyang masaktan.

"Ah, my god, you are giving me the cold shoulder. Lubusin ko na, Ma, sabihin ko na
rin kay Mona that there's a room built especially for her in White Plains with a
closet full of dresses, bags and shoes. Game?"

"Why are you doing this?!" I hissed at Yafa. "Hindi ba kita mahal?"
"Kasi nakakabwisit na ang mga tao rito. Ang totoxic ninyo! You and Don Paeng are in
the sunset of your life, pero kung umasta kayo, para kayong mga teenagers. Duh,
kung story ito, mabubwisit na sa inyong dalawa ang mga readers ninyo!" She rolled
her eyes. Minsan natutuwa ako sa kanya dahil kaugali ko siyang maldita siya pero
madalas nabubwisit ako dahil kaugali niya ang ama niyang maraming sariling desisyon
sa buhay.

"Ma'am Nadia..." May kumatok sa may pinto ng silid na iyon. Binuksan ni Yafa,
sumilip si Antonio. "Nandito po si Mona, gusto niya kayong makausap."

My heart leaped.

"Oh, I will leave you two alone. Enjoy your sweet torture, Mama." Lumabas nga si
Yafa pero bago iyon ay bineso – beso niya muna si Mona Liza. I am sitting on the
bed, si Mona ay nakatayo sa may pinto. She looked so awkward. She even cleared her
throat.

"Ma... Ma'am... Ano po."

"Pinapunta ka ba ni Raphael dito?"

"Hindi po."

"Anong ginagawa mo rito?"

"Hindi ko rin po alam." Huminga siya nang malalim. "Pero naaawa ako sa Papa.
Umiiyak siyang nagpahatid pabalik sa mansion. Ang sabi niya sa akin, anak raw niya
si Raffie pero hindi ninyo raw sinabi sa kanya. He said that he you stole those
twenty years from him."

"Pumunta ka rito para sabihin sa akin iyan?"

"Hindi. Pero gusto ko lang sabihin na mas naiintindihan na kita ngayon." Natahimik
ako. "Pasensya na po, Ma'am kasi noon, hindi ko maipaliwanag sa sarili ko kung
bakit galit na galit ka sa akin, but now, knowing the truth about Raffie, nakuha ko
iyong paliwanag na matagal ko nang hinahanap." I saw tears falling from her eyes.
"And I'm so sorry. It must've been so hard for you to see how Don Paeng treats me.
Siguro iniisip ninyo noon na dapat si Raffie ang nasa posisyon ko kasi siya naman
iyong tunay na anak, tapos ako iyong ampon, anak ni Juan Birada pero ako iyong
nakaranas ng lahat ng nararanasan ng tunay ninyong anak. Sorry, Ma'm Nadia. Hindi
ko iyon sinasadya. Sana sinabi ninyo kay Papa, sana sinabi ninyo sa amin, kung iyon
lang naman iyong problema, kung nalaman ko noon ---"

"Anong gagawin mo kung nalaman mo noon?" Malamig ang tinig na tanong ko sa kanya.
Iyak nang iyak si Mona. Walang hagulgol pero sagana ang mukha niya sa luha. Paulit
– ulit niyang pinapahid ang pisngi niya.

"Aalis ho ako."

"At saan ka naman pupunta noon?"

"Hindi ko po alam. Sorry po talaga, Ma'am Nadia. Hindi ko po sinadyang kuhanin ang
pwesto para sa anak ninyo ni Don Paeng. Patawarin ninyo na po ang Papa. Promise,
hindi na talaga ako lalapit sa kanya at sa mga anak ninyo. Mananahimik na lang ako
rito kasama si Fonso. Hindi ko na rin po papupuntahin si Fonso sa mansion ng mga
Arandia. Sorry po, talaga. Sorry. Ibabalik ko kay Papa lahat ng bigay niya sa akin
kasi para naman iyon kay Raffie. I'm so sorry, Ma'am Nadia."

Tumalikod si Mona Liza. Kitang – kita ko ang pag-alog ng balikat niya. Ang tahimik
niyang pag-iyak ay nauwi sa hagulgol. Lumabas siya ng silid. Noon naman tumulo ang
mga luha ko. Hindi ko alam ang gagawin ko. Hindi naman ganoon iyon. I stood up.
Nagmamadali akong lumabas para sundan siya. Naabutan ko si Mona sa may pinto ng
bahay nila. Siguro kinakalma niya ang sarili niya.

"Mona..." Tinawag ko siya. Humarap siya sa akin. Nang makita ako ay humagulgol siya
nang malakas. To my dismay, lumuhod siya sa harapan ko, nagyuko ng ulo at saka
nagsalita.

"Patawarin ninyo na po ang Papa, Ma'am Nadia."

"Mona, tumayo ka nga riyan!" Sigaw ko. "Mona!"

"Mona anong nangyayari?!" Lumabas si Alfonso mula sa front door. Itinayo niya ang
asawa niya. Nagtatanong ang mga matang tumingin siya sa akin.

"Sorry po talaga. Sorry po..."

"Anong nangyayari?" Dumating si Jose, tulad ni Fonso ay nagtatanong ang mga mata
niya. Takang – taka sila.
"Hinding – hindi na ako lalapit sa kanila, pangako iyon." She was saying that in
between sobs. Niyayakap na siya ni Alfonso pero talagang nagpupumilit siyang
lumuhod. Naiiyak ako – at nagkatototoo iyon nang mawalan ng malay si Mona.

"Fonso, may dugo." Sabi ni Jose. I looked and I saw blood gushing down her thighs.

"Oh my god! Mona! Mona, anak!" Binuhat siya ni Alfonso at isinakay agad sa kotse.
Naiwan kami ni Jose. I am crying.

"Jose, sundan natin sila, please. Please..."

Walang namutawing salita kay Jose, sumunod nga kami. Kabang – kaba ako. Kailangan
ako ng anak ko ngayon. Kailangan ako ni Mona. 

CHAPTER 15
T.O.T.G.A

Nadia's

"Ma'am Nadia..."

Kulang ang sabihing nagulat ako nang makita ko si Mona Liza sa labas ng bahay ko sa
White Plains. She was soaking wet. It was raining cats and dogs. Halos bumaha na
nga sa mga daan papunta sa mansion ko. Also, it was late. Hindi ko inaasahang
makikita ko siya rito. I just arrived from the airport. Galing ako ng L.A at
dinalaw ko si Yafa. She's staying with my Aunt. Sa LA ko siya pinag-aral, sa totoo
lang kasi ay hindi ako handing ipakilala siya sa ama at mga kapatid niya.

Bumaba ako ng sasakyan. Pinayungan ako ng driver. Si Mona Liza ay nakatayo sa gilid
ng gate. Habag na habag ako sa hitsura niya dahil basing – basa siya at halata ang
pamumugto ng kanyang mga mata. Hawak niya ang isang kulay itim na duffle bag. She
was sobbing.

"A... nong ginagawa mo rito?"

"Pasenya na po. Wala na po kasi akong masakyan pauwi ng Bulacan. Pwede po muna ba
akong tumuloy rito? Kahit sa maid's quarter lang po ako matulog." Napansin kong
nangangatog na ang mga balikat niya. My heart is throbbing with so much pain. Anong
nangyayari, bakit nagkakaganito siya? Tinanguan ko siya. Nauna akong pumasok sa
kanya sa loob ng bahay. She was walking behind me but I am very aware of her
presence. I could hear her sobbing. Pagpasok sa loob ay sinabihan ko ang maid na
ihanda ang isa sa mga guest room para kay Mona. Sinabihan ko ring ihanda ang
pampaligo nito at bigyan ng tuyong mga damit.

Hindi ako mapakali. Sa loob ng silid ko ay palakad – lakad ako. Hindi ako nakatiis
lumabas ako at hinanap ko si Mona Liza. Ang sabi sa akin ng maids ay nasa silid na
siya, nakaligo na ngunit ayaw kumain. I asked for a tray of food, naghanda sila ng
chicken soup at nagpa-toast ako ng garlic bread. She likes that. Nang matapos sila
ay kinuha ko iyon at umakyat muli ako ngunit sa pagkakakataong iyon kay Mona ako
nagpunta. I found her sitting at the edge of the bed, stilln in her robes. Tulala
siya.

"Mona." I called her. Saka lang siya parang bumalik sa reyalidad. She wiped her
tears. Tumayo siya.

"Pasensya na po kayo. Bukas ho, uuwi na rin ako kay Papa." Wika niya. Napaawang ang
labi ko. Inilapag ko sa kama mismo na iyon ang pagkain.
"Kumain ka na." Wika ko. Ayaw niyang gumalaw. Humalukipkip ako at tinaasan siya ng
kilay. "Inuutusan kitang kumain. Ano, gusto mo bang isipin ng Papa mo na hindi na
naman kita inaasikaso?" Walang abog na tanong ko. Kinuha ni Mona ang tray ng
pagkain at inilapag sa may coffee table. Naupo siya sa silyang malapit roon at saka
nagsimulang kumain. I stared at her. Lumapit ako sa kanya. "Anong kaartehan na
naman iyang ginagawa mo?" Tanong ko. She sighed. "Ano, Mona, hindi ka magsasalita?
Sige kimkimin mo. Pasalamat ka tinatanong pa kita at pinag-aaksayahan ng oras."
Tinaasan ko na naman siya ng kilay. Huminto sa pagkain si Mona.

"Naghiwalay po kami ni Fonso." Parang nag-aatubili pa siyang magsabi sa akin.

Bumaba ang kilay ko. Hindi ko alam na may relasyon silang dalawa. Kunsabagay, hindi
naman kasi ako nagtatanong at palagay ko, hindi rin alam ng mga kapatid niya dahil
wala ring nababanggit sa akin ang mga ito.

"Hindi naman katapusan ng mundo, bakit nag-iiyak ka riyan?" Mahinahon naman kasi
ang pagkakasabi ko.
"Ang tagal na po kasi namin. Akala ko kami hanggang sa huli." Nagpahid siya ng
luha. I sighed. "Isa pa po..." She bit her lower lip. "Nakunan ho ako... kaya yata
siya nagalit at nanlamig sa akin dahil roon."

Wala akong masabi. Hindi ko alam iyon. It must've been so awful for her.

"Mahal na mahal ko ho si Fonso. Hindi na nga ako nagtuloy sa med school para sa
kanya kasi gusto kong maalagaan siya tapos ganito..." Umiyak na naman siya.
Nakaramdam ako ng galit para sa anak na iyon ni Luisa. Maliban sa matagal kong
hinala na anak ni Paeng ang batang iyon ay lalo akong nagalit sa kanya. Wala siyang
karapatang saktan si Mona nang ganito.

"Tapusin mo iyang pagkain mo. Magpahinga ka at umuwi ka bukas sa ama mo." Walang
emosyong wika ko. Tumayo ako at lumabas ng silid na iyon. Hindi dapat ganoon si
Mona. Hindi dapat siya magmahal nang buo dahil sa huli masasaktan lang siya. I want
her to know that she deserves better but if I do that, she might think that I care
for her. Mas gusto kong isipin niyang may malaking pader sa pagitan naming dalawa
dahil mas tama iyon. Alam kong hindi si Luisa ang kanyang ina, pero alam kong
darating pa rin ang panahon na hahanapin ni Mona ang tunay niyang magulang and
where would that take me? I am so tired of loving someone and getting hurt. Mas
nararapat na mag-invest ako ng emotions sa mga taong hindi ako iiwanan – katulad ni
Yafa.

The next morning, Mona said goodbye to me. I just nodded at her. Ipinahatid ko
naman siya sa driver ko at sinabihan ko siyang mag – ingat. Sa susunod na umuwi ako
ng Bulacan, makakatikim sa akin ang anak ni Luisa at Paeng.

xxxx

Nauwi pa rin si Mona kay Alfonso. Hindi ko iyon matanggap. I know how much he had
hurt her pero sa huli ay pinili pa rin ni Mona na makasama si Alfonso. Wala akong
magagawa. Iyon ang gusto niya.

Doon siya sasaya at wala naman akong karapatang magkomento sa buhay niyang iyon
dahil tinapos ko na noon pa man ang relasyon naming dalawa bilang mag – ina. But I
couldn't help but be sad. Anong guarantee na hindi sasaktan ni Fonso si Mona
samantalang manang – mana si Fonso kay Raphael? He maybe named after Juancho
Alfonso – Juan's father but he is still Raphael's son.

"Ma, nandito na si Tita Celie." Wika ni Ross sa akin. "Kararating lang nila ng
asawa niya. Mamamanhikan si Alfonso kasama ang ibang Birada mamaya." Pumasok sa
silid na iyon si Ross. Nakaupo ako sa kama ko habang pinaglalaruan sa pagitan ng
mga daliri ko ang isang singsing na kay tagal ko nang tinatago. "Okay ka lang,
Mama?"

"Oo. Si Santi ba uuwi ngayon?"

"Hindi raw. Busy siya pero nandito siya sa kasal ni Mona. Nag-request si Mona kaya
uuwi iyon. Okay ka lang ba talaga?"

"Yes." I smiled. Tumayo ako. Inalalayan naman ako ni Ross. Sabay kaming bumaba ng
living area kung nasana ang mga Gallardo. Si Mona ay niyayakap pa ni Celeste. She
even kissed her forehead. Si Mela ayt nakakandong sa asawa ni Celie. My jaw
clenched. Makapal rin talaga ang mukha ng babaeng ito.

Kung makaasta parang mother of the year pero inabot ng ilang taon bago hanapin ang
nawawalang anak. She even had the audacity to tell me na silang dalawa ni Paeng ang
may anak. She really thinks that she can fool me. She did once, but she can never
fool me twice.

"Nadia." Ngumiti si Celeste sa akin. Para sa akin ay hindi na kami magkaibigan. I

remember one time years ago after Mona moved in with her, sinugod niya ako sa bahay
para sampalin ng paulit – ulit at sabunutan. Halos kaladkarin niya ako palabas ng
garden ng mismong bahay ko dahil sa galit niya sa akin. Hindi ako lumaban, in my
head, I deserved that. Sinaktan ko si Mona. Mona was scarred because of me, but
Celeste has no right, because in my head, I was more of a mother to Mona than she
will ever be! Lahat ng pagpupuyat noon at pag – aalaga kapag may sakit si Mona ay
ako. Walang karapatan si Celeste. Pero hinayaan kong saktan niya ako.

Dinner came, the Biradas arrived. I didn't want Mona to marry Fonso but if that's
what she wants, then it's fine with me. Binilinan ko si Sabello na papuntahin sa
akin si Alfonso sa roof deck bago siya umalis kasama ang nanay at mga kapatid niya.
Naghintay ako roon. Medyo natagalan siya sa pagpunta pero hinarap naman niya ako.

Alfonso was always polite whenever he talks to me. Ma'am Nadia rin ang tawag niya
sa akin. Maybe he got that from Mona Liza.

"Magandang gabi po, Ma'am Nadia. Pinatawag ninyo raw po ako." Sabi niya sa akin. I
just looked at him. Huminga pa ako nang napakalalim bago ako nagsalita.

"May singsing na ba si Mona Liza?" Bigla ay ngumiti si Alfonso sa akin tapos ay

nagkamot ng ulo. I rolled my eyes. Siyang – siya ito ng ama niya.

"Wala pa po. Balak ko po sana, luluwas kaming dalawa tapos siya na lang ang
papipiliin ko ng singsing."

I rolled my eyes at him again. "Siyang – siya ka ng ama mo! Walang effort!" I
hissed. Napapailing ako. "Here. Give it to her." I gave Alfonso a blue velvet box,
inside is Raphael's ring that is supposed to be given to Luisa, na ibinigay niya sa
akin noong gabing nagpunta sila ng mga magulang niya sa bahay naming sa White
Plains para mamanhikan. Ibinabalik ko lang ito sa anak niya. Fonso opened the box.

"Maraming Salamat po, Ma'am Nadia."

"Don't tell her it came from me."

He nodded.

Mona Liza's wedding preparation came. Hindi umaalis si Celeste sa mansion. Abala
silang mag – ina. Ang usapan ay ihahatid siya ni Paeng sa altar. Oh, how I wish I
could participate in her wedding pero nagkasya na lang ako sa pagtingin sa kanya
mula sa malayo...
xxxx

Alfonso was there. He was sitting on the couch inside that hospital suite. Marahil
ay hindi rin siya mapakali dahil hanggang ngayon ay tulog si Mona Liza. Kabang –
kaba ako hanggang ngayon. I am sitting beside her bed, holding her hand while
silently crying. I kept on praying. I need her to wake up. Tapos na akong
manahimik. Ayoko na siyang saktan. Hindi ko dapat siya sinasaktan dahil kahit
baliktarin ang buong mundo, hindi noon mabubura na anak ko si Mona kahit na gaano
ko man siya pagsalitaan at kahit gaano ko man ilayo ang sarili ko, in my heart I
know that I am longing for her.

"Ma'am Nadia, baka kailangan ninyo nang magpahinga." Magalang na pinagsabihan ako
ni Alfonso. I could only look at him. I shook my head.

"Dito lang ako."

"Baka po mabinat kayo. Tatawagan ko po si Pan para papuntahin si Raffie dito."

"Hindi na. Kaya ko."

"Pero—"

"H'wag matigas ang ulo mo! Sinabi kong kaya ko! Kaya ko! Kung gusto mo ikaw ang
umuwi!" Sigaw ko sa kanya. Mukhang nagulat si Alfonso sa ginawa ko. Hindi ako
nagsalita. Muli kong binalik ang tingin ko kay Mona. Hinaplos – haplos ko pa ang
mukha niya.

"Ah... tatawagan ko lang po ang Mamang." Nagpaalam siya sa akin. Lumabas siya.
Hindi ko siya pinansin. I stared at Mona Liza. Kamukha ng batang ito si Celie pero
siya ang mas mabait na version nito. She slowly stirred. She opened her eyes.
Nagkatitigan kaming dalawa. Naramdaman niyang hawak ko ang kanyang kamay, agad
niyang binawi iyon.
"Na—nasan si Fo-fonso?" Her voice was weak. I just looked at her.

"Lumabas siya." I said. I took her hand again and caressed her forehead.
"Magpahinga ka. Your baby is okay."

"Ba-by? Bu-buntis ako?"

"Yes, anak."

Tumitig sa akin si Mona. Noon na bumukal ang luha niya.

"Hwa---"

"Mona! Oh my god!" And Celeste entered the room. Anong ginagawa ng babaeng ito
rito. "Anak! Nagpunta ako para dumalaw sa'yo. Tapos itong balitang ito ang bubungad
sa akin." Halos itulak ako ni Celeste palayo sa kama ni Mona. Mabuti na lang at
naalalayan ako ni Alfonso. Ang sumunod na dumating ay si Paeng kasama si Santi.
Pumasok rin si Pan kasama si Yafa. Tumabi agad sa akin ang anak ko.

"Mama, is she okay?" I held onto her.

"Yes. The baby is fine. Nagkaroon lang siya ng malakas na spotting. Sabi ng doctor
kailangan niya ng bed rest."

"Are you alright?" Tanong sa akin ni Yafa.

"You!" Sigaw bigla ni Celeste. "Bakit ba ang bitter bitter mo, Nadia?! Kailangan mo
bang saktan hanggang ngayon ang anak ko!" Nagulat ako nang sampalin ako ni Celeste.
Nanlalaki ang mga mata ko. "Hanggang ngayon, Nadia—"

Sinampal ni Yafa si Celeste. Hindi lang isa, dalawang beses pa.

"Yafa!" Agad kong pinigilan ang kamay niya.

"Celeste, umalis ka dito!" Sigaw ni Paeng. Lalo akong natigilan. Lalo nang hawakan
ni Paeng si Celie sa braso. "Kung mananakit ka o mangugulo, umalis ka na! Kalalabas
lang ni Nadia ng ospital. Umalis ka! Lubayan mo ang pamilya ko!"

Halos itapon ni Paeng si Celeste palabas ng silid ni Mona. Si Mona ay umiiyak.

Siyempre nasaktan ang nanay niya. I sighed. Niyayakap siya ngayon ni Alfonso. I
wanted to talk to her, pero hindi siguro ngayon.

"Uuwi na muna ako, Mona." I told her. Hindi ko makita ang reaksyon niya dahil
nakasubsob ang dibdib niya kay Fonso.

"Ihahatid ko kayo, Mama." Wika ni Santi.

"Uuwi na rin muna ako, mga anak." Sabi ni Raphael. I looked at Yafa who sat on the
couch and even crossed her legs. She cluelessly looked at me.

"Ay, sasama ba ako? My god. I hope Sarah is already there na with the tela and all.
Bye Mona, I'll come back tomorrow. I won't say sorry for slapping your mom of a
bitch. Ciao, Sissy!"

Nang makalabas kami ay naroon pa rin si Celeste. Hawak – hawak niya ang kanyang
bag. Pinuntahan niya ako upang muling sampalin pero sa pagkakataong iyon ay
inunahan ko siya. Halatang nabigla siya.

"Tumanda na tayo at lahat, epal ka pa rin, Celeste." I gritted my teeth.

"Sinasaktan mo ang anak ko!"

"Anak mo sinabi mong anak ni Paeng. Hindi mo maamin sa akin noon ang kagaguhan
ninyo Juan. Nilapitan moa ko thinking that you would ruin me, but guess what Celie,
I am smarter than you. I have trouble explaining my feelings but I am not as stupid
as you!"

"Hah! Nagsalita!" She said. "You maltreated my daughter."

"Your daughter?" Tanong ko sa kanya. "Oo. Sinaktan ko si Mona, but I am confident

that I am a better mother to her that you will ever be."

"Ang nanay hindi sinasaktan ang anak."

"At ang nanay hindi inaabandona ang anak. O kung di mo man inabandona, you would do
anything and everything just to keep them near you and safe, kahit sa mata nila
ikaw ang masama. Stay away from me and my daughters, Celeste." Nilagpasan ko siya.
Nauna akong lumabas ng ospital. Yafa chased me.

"Mama that was so badass!" She excitedly said. Pan was clapping.

"It was so makalat, but hey, you can be a bitch to, Auntie Donya Nadia. I am so
proud of you." Nakita kong palapit na si Santi at Paeng. Agad akong nilapitan ng
anak ko.
"Ma, okay ka lang? Nabinat ka na yata."

"I'm good. Uuwi na muna kami nila Pan. Nahilo ako." I noticed Paeng was looking at
me. I wanted to tell him that I can surely defend Mona because I was her first
Mother. Ako naman talaga ang unang nangalaga sa kanya. Ako naman talaga ang unang
naging tahanan nita. Hindi nga lang talaga naging mabuti ang ending naming dalawa
but I wanted to tell her.

Sumakay na si Yafa at si Pan sa kotse. Si Santi ay gayundin. He was waiting for his
father who was by that time, standing in front of me. He seemed to have a lot of
things to say.

"Nadia." He said.

"What?" I asked.

"Tanda mo ba iyong unang gabing dumating si Mona sa atin?" He said. "I had this
feeling you didn't like her. I opted to have her stay with me dahil ayokong
obligahin ka noon lalo at kapapanganak mol ang halos."
"Saan ito papunta, Paeng. Napapagod na ako. Ayokong kausap ka."

"Tapos..." Parang hindi niya ako naririnig. Nagpatuloy siya. "That one night when
Mona wouldn't stop crying, I saw you in the room, you started breastfeeding her and
you looked at her like she's one of the most fragile thing in the world, it stuck
in my memory up until now Nadia." Paeng took my hand ang placed it right on his
chest. "That moment is that time, I realized that I am no longer with you for
convenience, Nadia. There, I realized that you are the rightest decision I have
ever made. It maybe because of my mother, it maybe because of my broken heart, but
at that time, it didn't matter, because that night changed everything for me."

"Anong sinasabi mo?" Hindi ko siya maintindihan. He is trying to tell me something.

"How old is Ross?" He asked me.

"Thirty – eight." He nodded.

"We had the twins two years after we got married. Raffie is twenty – three. Umalis
ka noong thirteen years old ang kambal. Labing – tatlong taon tayong nagsama, sa
mga taong iyon, pitong taon, Nadia, pitong taon kong sinusubukang iparamdam sa'yo
na wala namang iba. Pero hindi naging sapat. Iniwanan mo pa rin ako, pero hinayaan
kita, dahil iyon ang gusto mo. Lahat ng gusto mo sinusubukan kong ibagay, kahiy
mahirap, kahit minsan hindi ko na maintindihan kung para saan pa."

"I never ask anything of you, Paeng."

"You should. Because you are my wife and I love you."

Napaawang ang mga labi ko. Tinitigan ko si Raphael. Hirap akong maniwala. Sa isip
ko ay ginagawa niya lang ito para saktan ako. Bakit niya ako ginaganito? Napalunok
ako. Hindi ko alam ang sasabihin ko o gagawin ko kaya sa halip na magsalita ay
sinampal ko siya.

"Si Luisa ang mahal mo. You told Fonso that you married me for convenience. You
settled for convenience and that she is you TOTGA." Bakit pagkatapos ng maraming
taon napakasakit pa rin sa akin nito?

"Yes. She is the one that got away. But you are also my TOTGA, Nadia. As I would
always put it, you are the one that God allowed in my life, the on that greatly
affected me – it hurt so much when you left. You are the one that I wanted to stay.
Hindi ka pagkakamali, Nadia, ikaw ang pinakatamang desisyon sa buhay ko."

Sinampal kong muli siya. I kept on shaking my head. What now? Twenty years later,
saka niya lang sasabihin sa akin ito?

I sat beside Yafa. She looked at me.

"Ma, maybe just like him you are too focused on yourself that you didn't see his
efforts."

"I don't know, Yafa. I honestly don't know."

CHAPTER 16
Sides

Nadia's

HINDI ako makatulog nang gabing iyon. Ilan taon na ang nakalipas sa amin ni Paeng
pero nagagawa niya pa ring guluhin ang isipan ko. Malaki pa rin talaga ang epekto
niya sa akin. Pagkalipas ng maraming taong lumipas sa aming dalawa, ngayon niya
sasabihin sa akin ng harapan na mahal niya ako at tanging ako lang? Putang ina
niya! I am so stressed right now. Ang dami – dami kong iniisip dadagdag pa itong si
Raphael! Kahit talaga kailan, gago siya!

Nagtataka ako dahil hindi pa pumapasok si Yafa hanggang ngayon. I stood up to look
for her. Wala siya sa living area pero napansin kong bukas ang ilaw ng work room ni
Pan. Doon ako nagpunta at hindi naman ako nagkamaling naroon silang dalawa.
Nakaawang ang pinto. Humawak ako sa doorknob para buksan iyon at tawagan si Yafa
pero natigil ako dahil narinig ko siyang nagsalita.

"It's kinda sad no, my life."

"Why? You're very maganda and maldita. I'm sure so many people hate you. I mean of
course, like three hahaha in the dulo, the people who likes you matters too, but
it's the haters that marks within our isipan, kasi they are the living proof that
people like us are envied because we have a good life." Tumawa si Pan. I noticed
that Yafa shook her head.

"Maybe for your life. But with mine, Pan, it's different. I grew up in isolation.
Mama made sure I will never cross paths with my father or my siblings. Umuuwi ako
rito sa Pilipinas, but every time I am here, nakakulong ako sa bahay niya, or kung
lalabas man ako, kasama niya ako, and my vacation time here is only limited for a
month or two weeks or even shorter. Basta she doesn't like it when I am here. Sa
States, I am free, I can do whatever I want."

"Oh, that's naman pala. Why are you making reklamo pa? Like I was so hirap before
because my papa doesn't want us to make kain in Jollibee and Mcdo, like the food
there daw is risky as fuck, so almost every day, we kain to these different five
star hotel restaurant but I always cry pa nga kasi I really want to taste the
chicken kasi it's joy raw, so Papa bought a Jollibee store, but when I was sawa na,
he made it benta na lang to one of his not so mayaman friends."

Yafa laughed. "Not so mayaman friends? Anong criteria ng mga not so mayaman friends
ng Papa mo?"

"I don't know. I just feel like they're not that yaman when they only have five
cars. Growing up, we have a lot of cars, like Papa is always buying cars every
fifteen days. Like that's his pay day. Ohhh! When he was still dating Mama, he
bought a plane so he can fly from Paris to the Philippines kasi there's no byahe
na! Oh, I'm so sorry, Towhtowh said that when someone is making kwento, I need to
kinig raw kasi it's rude if I make kwento to the nagkukwento. So, go on, why is
your life so hirap?"

"Well, because I grew up alone. Not alone, but alone – alone. Kasi I have to be
independent kasi palagi kong iniisip na nasasaktan na si Mama. She needs a knight.
I wanted to be a princess. Every little girl wanted to be one, but I needed to be a
knight so that Mama can have someone to take care of her." I saw Yafa's shoulder
moving. "I wanted to meet Don Paeng, he's my father, I wanted to ask Mama about
him, but I chose not to because it will only pain her. I grew up – I was forced to
grow up, Pan. Kailangan ni Mama ng tagapagtanggol. So, I needed to grow up."

Kahit kailan ay hindi sinabi sa akin ni Yafa ang lahat ng ito. Sa isipan ko noon,
nabubuo rin ang ideya na baka kailangan niyang makilala si Paeng at ang mga kapatid
niya, pero mas matimbang sa akin na gusto ko siyang ipagdamot because she is the
only person I love that I am sure will never leave me.

"I envy Mona, you know, because she experienced all of Don Paeng's love. She is
accepted by our siblings. She has the life that I wanted. You know, I love horses
too. Like Mela I want to be an equestrienne too. I am always fascinated by horses.
Si Daddy Jo lang iyong nakakaalam nito. Minsan pag umuuwi ako , pinipilit ko siyang
pumunta rito so I can see my father even from a far." Bigla siyang humikbi, iyong
hikbing nauwi sa paghagulgol. "I know it's bad, but when Mama was shot, I was
worried but a bit happy at the same time, kasi naisip ko makakaharap ko na iyong
tatay ko pero noong nagkaharap kami. I could feel his hatred kasi akala niya anak
ako ni Mama sa ibang lalaki at ang sakit – sakit pala noon, Pan."

Nabasag ang boses ni Yafa. Hilam na hilam naman ang mga mata ko ng luha.

"I needed to be strong, so I built this façade, but you know, I am hurting lalo na
noong isang araw iyong si Sabello, pinamukha niya sa akin na Papa lang nila si Don
Paeng at Mama lang nila si Mama. Nasaan ako? Saana ko lulugar? Wala. Kasi kahit
saan ako magpunta, I am an outsider. I am trying to build a friendship with Mona –
'cause you know, I want a sister, but even she doesn't like me. No one in my family
likes me. And it hurts a lot." Rafaelle cried so hard. Pan was quick to hug her.

"You know, I can intindi you, kasi a long time ago, I was in a ship sabog and I was
trapped in an island in the middle of di ko alam, that's when I kilala Towhtowh,
and no one looked for me agad kasi in my family, they used to not care a lot about
me, but that changed now, they care so much, don't worry, things will be iba. You
just need to be strong."

Umalis ako roon. Bumalik ako sa silid at hinayaan kong lumabas ang mga luha ko.
Hindi ko alam na ganoon ang nararamdaman ni Yafa. I thought wrong. Mga anak ko sila
at mahal na mahal ko sila pero ako pa rin ang dahilan ng sakit na nararamdaman nila
ni Mona. Kahit na sabihin kong buong – buo ang pagmamahal ko para sa kanilang
dalawa, at kaya kong gawin ang kahit ano just to make them safe, hindi pa rin sapat
dahil hangga't nasasaktan sila, ibig sabihin, hindi rin sapat ang pagmamahal ko.

I realized there that I don't know how to love.

I cried until I feel the bed moved. Humalik na sa akin si Yafa at niyakap ako.

"Did you wait for me, Mama? You're still awake." I faced her. She was all smiles.
Wala na iyong Yafa na iyak nang iyak kanina. Umunan siya sa dibdib ko. I enclosed
her in my arms. She was looking at me with that smile. I used to be so happy
whevener I see that smile but now, I know what's behind it, hindi ko mapigilang
hindi masaktan.
"Maybe you're right anak." Sabi ko na lang.

"Huh?"

"I was too focused on myself that I didn't see it."

"Maybe you need to talk to him again. To erase all the what ifs. Diba nga sabi the
hardest questions to answer are those two words. What. If." She kissed me again on
the cheek. "Goodnight, Mama. I love you."

Kinabukasan ay maaga akong gumising. Nag-ayos ako. Pupuntahan ko muna si Mona Liza
sa ospital Matagal ko na siyang dapat kinausap. I kissed her forehead. Naiiyak ako
habang nakatingin sa kanya. Kanina ko pa tinawagan si Santi para sunduin ako, ang
sabi ni Antonio ay kanina pa raw naghihintay sa akin ito. Paglabas ko ay nakit ko
na kaagad siya. Nakangiti siya sa akin at may dalang isang pirasong bulaklak. It
was a rose. He gave it to me.

"Morning, Mama." He even kissed me. "Sure ka bang dadalawin mo si Mona ngayon?
Nandoon si Papa, si Tita Celie saka si Mamang kasama niya kasi iyong dalawang
bata."

"Let's go, anak. I have things to do and wounds to patch."

"Alright."

Hindi nagtagal ay nakarating kami sa ospital kung nasaan si Mona Liza. Wala akong
pakialam noong lumingon ang lahat nang pumasok ako. Celeste was beside Mona's bed,
nagbabalat siya ng mansanas pero tumigil siya. Paeng stood up when he saw me.
Katabi niya si Alfonso sa couch. Si Luisa ay nakatayo sa may bintana habang karga
si Nala.

"Everyone, out." I said. Napatingin sa akin si Fonso. "Hindi ninyo baa ko narinig?
Out!"

"Kung may dapat umalis dito, ikaw iyon, Nadia. You don't belong here." Nakataas ang
kilay ni Celeste sa akin. Hindi ko talaga alam kung paano ko siya naging kaibigan.
She used to be kind pero ngayon wala akong nararamdaman kundi galit sa kanya.

"Luisa." Wika ko. "Alam kong manugang mo si Mona Liza. Pero ipapalalala ko lang
sa'yo, na kinalantari ni Celeste si Juan sa Mindanao kaya siila nagkaroon ng
relasyon."

"Hindi totoo iyan. Si Juan ang lumapit sa akin noon."

"My god..." Wika ni Santi. "Thursday ba? Throwback na naman."

"Pero hindi iyon ang nakalagay sa sulat na ipinadala mo noon. Sabi mo sa akin, and
I quote, hete na ang pagkakataon ko para makuha ang loob ni Juan, Nadia, at tulad
mo, gagawin ko ang lahat mapasakin lang siyan. End of quote."

"Alfonso." Wika ni Luisa. Ilabas mo muna si Mela at Nala, utang na loob. Ilabas mon
a rin iyang ama mo. Dalian mo. Bilis." Agad na sumunod si Fonso. Sinenyasan ko si
Santi na sumunod. I am waiting for Luisa's move.

"Napakawalang utang na loob mo, Nadia! Sinira ko si Paeng at Luisa para sa'yo!"

"I never asked you to do anything, Celeste. Paano ko gagawin iyon? Nasa Amerika rin
ako noon?"
"Sa Amerika pa lang nilalandi mo na rin si Paeng!"

"Wala akong ginawa kay Paeng noong nasa Amerika kami. Galit man ako kay Luisa noon,
iginalang ko ang relasyon nilang dalawa." Na hindi ginawa ni Luisa, pero the fact
the she apologized, mattered to me.

"De puta ka." Wika ni Luisa. "Putang ina mo kang napakalandi mong gaga kang babae
kang puking ina ka!"

Mona's eyes widened.

"Pwede kong ipabura ang apelyido mo sa Pilipinas Celeste!"

"Look who's talking!" Sabi ni Celie. "Nakipagtalik ka kay Paeng kahit kasal ka kay
Juan!"

"At hindi ko iyon tinanggi. Alam kong mali. But I am man enough to face the
consequences of my actions. Ikaw? Noong dumating ka rito para hapanin ang anak mo,
sino bang itinuturo mong ama? Hindi ba si Paeng?!"

"TAMA NA PO!" Sumigaw na si Mona. "Please, tama na! Ang ingay – ingay!"

"Anak, anak sorry." Lumaput na naming si Celeste sa kanya. "Umalis na kayo please
lang."

"Hindi." Sabi ni Mona. "Ikaw muna ang umalis, Ma. Sorry, Mamang pero umalis rin po
muna kayo. Gusto kong makausap si Ma'am Nadia."

Ohh... I wanted to sing so loud. Ang saya ko pero hindi pa naman dito nagtatapos
ito.

Naunang lumabas si Luisa. Si Celeste ay nakipagtitigan pa sa akin pero nang umungot

si Mona ay lumabas siya. I pulled a chair and sat near the bed where I can clearly
see her. She looked at me. Namumutla siya, namumula ang mga mata niya.

"You're pregnant again, will that be the last baby?"

"Gusto pa po namin ni Fonso ng isa. Sana nga po lalaki ito. If ever it's a boy, I'd
name hi Juan Raphael." Napatango ako. Mayamaya ay napansin kong umaalog na ang
balikat ni Mona. She looked at me. "Bakit ninyo po ako tinawag na anak kagabi? Alam
ninyo bang sobrang sakit noon para sa akin?"

Hindi ako agad nakasagot.

"Sanay na akong walang Mama. Na nakiki – mama lang ako. H'wag ninyo pong pilitin
ang sarili ninyong tanggapin pa ako, Ma'am Nadia. Naiintindihan ko naman po.
Kakausapin ko na lang si Papa, lahat ng alahas na regalo niya sa akin, ibabalik ko
po, para po kay Raffie lahat iyon." Pinapahid ni Mona ang luha niya. "Sana po,
Ma'am patawarin ninyo na ang Papa."

"Hindi naman galing sa Papa mo ang mga alahas na iyon, Mona. Do you think your
father has a great taste in picking up jewelries? Kundi heirloom na galing sa Lola
o doon sa mga nakatagong alahas ni Asuncion Arandia, hindi maganda ang ibibigay
niya." I smiled. Takang – taka siya. "Lahat iyon galing sa akin. I'm sorry, I
didn't have the guts to give it to your personally, because you terrify me, Mona
Liza."
"Po?"

"Alam mo kung anong iyong pinakamasakit na alaala mo sa akin?" Huminga ako nang
malalim. "It's that night you found out you're adopted, and you started calling me
Ma'am Nadia. I hated that, Mona. I never wanted you to call me that." Sagana ang
mga luha sa mata ko.

Umaagos iyon sa pisngi ko pero maluwag ang dibdib ko. "I'm sorry that I turned my
back on you, Mona. I never should've done that. I'm sorry I was cruel to you. I'm
sorry I physically hurt you, I'm sorry I called you names and yelled at you – lahat
iyon, anak, pinagsisihan ko."

"B-bakit?" She finally asked. I know she's been wanting to ask me that for a long
time. Musmos pa si Mona nang ilayo ko ang sarili ko sa kanya kaya alam kong
napakarami niyang tanong sa akin.

"Because I love you so much, Mona." Sabi ko.

"Pero diba kapag mahal mo, hindi dapat sinasaktan?" She sobbed.

"Oo, pero makasarili ako, Mona. Mas pinili ko ang sarili ko. Ang akala ko noon,
anak ka ni Luisa, akala ko ikaw ang bunga ng pagkakasala nila ni Paeng, mahal kita,
pero natakot akong darating ang panahon na kukuhanin ka nila sa akin. Pagod na
pagod na akong masaktan, Mona, kaya nagdesisyon akong ilayo ang sarili ko sa'yo,
pero lapit ka nang lapit. Mas lalo akong nahihirapan, kaya pinili kong saktan ka.
Mali iyon, maling – mali dahil hindi ko naisip na mas doble ang sakit, lalo na
kapag nakikita kitang umiiyak. Noong araw na umalis ako sa mansion, muntik na akong
di umalis dahil sa'yo, anak. But I needed to leave because I am not okay."

Humawak ako sa kamay ni Mona. Nangunguha ako ng lakas.

"That was when I found out I was pregnant with Yafa. I went to the states for my
mental health. I was too depressed. Pakiramdam ko palaging may kulang sa akin. Sabi
ko bago ako maging ina muli sa'yo, dapat maayos ako but when I came back, sobrang
huli na, napalapit ka kay Luisa, and one time, I even heard you say that she is the
only mother figure you had growing up. And I deserve to feel that pain, kasi
sinasaktan kita. Anak, I am so sorry. I am the reason for all your scars and fears.
I'm sorry that I ruined your childhood. I'm sorry. Kulang ang salitang iyon para
maibsan lahat ng sakit mo---"

"Ma, miss na miss na kita." Natulala ako sa kanya. "Miss na miss na kita, Mama.
Sorry kasi nagalit ako sa'yo, pero miss na miss na kita, Mama."

"Oh my..." Tumayo ako para yakapin si Mona Liza. Iyak lang ako nang iyak habang
hinahaplos ko ang likod niya.

"Miss na miss kita, Mama. I missed your smell and the warmth of your embrace. Mama
ko si Celeste but I never felt home with her. Mamang ko si Mamang pero hindi ganito
kainit ang yakap niya. Miss na miss na kita, Mama. H'wag mo na akong iiwanan ha?
Promise, Mama... h'wag mo akong iwanan. Magpapakabait po ako."

"I love you, Mona. I really do." I'm very happy now. Nangako ako sa sarili kong
aayusin ko sila ni Yafa, pagkatapos si Yafa naman at ang mga kapatid niya...

"Pa..." Natigil ako sa pagluha nang marinig ko ang sinabi ni Mona. Kumalas ako sa
kanya. Nakita ko si Paeng sa may pinto. Mona stretched out her hand, kinuha iyon ni
Paeng. Ikinulong niya kaming dalawa sa isang yakap. "Sana maging okay na rin kayong
dalawa. I miss having both of you together."
Paeng stared at me. I couldn't bear his gaze. 

CHAPTER 17
Liham 

Nadia's

"Hindi ka ba makatulog, Nadia?"

Nakita ko si Luisa na lumalakad papunta sa porch ng guest room ng bahay ni Antonio.

Kanina ko lang nalaman na sa bahay siya nila Mona Liza natutulog para may kasama
ang dalawang bata. Kasama rin niya si Pepe, Sarah at ang mga anak noong dalawa.
Naupo siya sa silya malapit sa may tugya – tugya. Tumingin lang naman ako sa kanya.
She smiled at me. Kung may nagsabi sa akin noon na iisipin kong mas mabait si Luisa
kaysa kay Celeste, hinding – hindi ako maniniwala, pero sa huli iyon pa rin ang
nangyari.

"Iniisip ko lang si Mona. Bukas pala uuwi na siya. Naisip kong magluto. Paborito pa
rin ba niya ang kare – kare?"

"Hindi ko alam." Sabi ni Luisa. "Hindi naman yata mapili sa pagkain ang batang
iyon. Mula nang tumira iyan dito, wala namang reklamo iyan sa pagkain. Mas mapili
pa nga si Fonso. Si Fonso, hindi nag-uulit ng ulam sa maghapon. Dapat iba ang ulam
niya sa tanghalian at hapunan kundi, di iyon kakain."

"Ah, magluluto na lang ako ng kare – kare." Napangiti ako. Nakita kong ngumiti rin
si Liusa. "Bakit, anong nginingiti – ngiti mo diyan?" Sumimangot naman ako. "Galit
pa rin ako sa'yo. Nagkaanak pa rin kayo ni Paeng habang may relasyon kami."

"Ah... wala naman akong magagawa. Pero napansin ko kasing ang ganda ng ngiti mo
ngayon. Ang gaan ba sa pakiramdam noong nagka-usap kayo ni Mona?" She asked again.
Hindi ko maiwasang mapangiti. Ano pa nga ba? Ayoko pa ngang umalis kanina sa
ospital pero iniisip ko si Yafa, kailangan ko rin siyang kausapin pero hindi ko
siya naabutang walang ginagawa pag – uwi ko sa bahay. She was busy making her
portfolio. Noon ko lang naisip na sa isang linggo ay babalik na si Yafa sa New York
at hindi pa rin sila maayos ng mga kapatid niya.

I need to find a way.

"Mang..." Dumating si Pedro. "Mang nakita kitang umalis eh. Lika na. Good evening
po Ma'am Nadia." Ngumiti si Pepe kahit antok na antok na siya. Nagpaalam na sa akin
si Luisa. Huminga ako nang napakalalim at pumasok na sa silid na ipinahiram sa amin
ni Pan. Sakto namang kapapasok lang rin ni Yafa. She was all smiles again. Tuwing
nakikita ko ang mga ngiting iyon ay nalulungkot ako. I sat on the bed.

"Ma wait, maliligo lang ako tapos mag-sleep na po tayo."

"Yafa, mag-usap muna tayo." Wika ko. Natigil siya. Kinukuha na niya ang robe niya.
Huminto siya at lumapit sa akin. Nag-aalala ang expression ng mukha niya.

"Masakit ba ang opera mo? Shall I drive you to the hospital?" Punong – puno ng pag
– aalala ang tinig niya. I made her seat on the bed. Hinawakan ko nang napakahigpit
ang kamay niya. I smiled at her. Inilagay ko ang kamay niya sa dibdib kong malapit
sa puso. Tila naman nagtataka siya.

"Si Paeng, may ugali siyang ilalagay niya ang kamay ko o ng mga kapatid mo sa
dibdib niya, iyong malapit sa puso. I don't know why, maybe because he wanted them
to feel his heartbeat or whatever, pero alam kong ibig sabihin nito ay espesyal ka
para sa kanya."

"Oh? Pan did something to Karisa earlier, Mama. She played with her daughter's
fingers then she drew circles around the palm. Turo daw iyon ng Tita Yza niya sa
kanya." Natutuwa akong nakahanap ng kaibigan si Yafa kay Pan. Akala ko talaga hindi
sila magkakasundo dahil na rin sa magkaiba sila ng ugali, pero mali ako. They have
similarities and maybe Yafa saw that, kaya sobrang komportable niya kay Pan ngayon.

"I'm glad you're friends with her."

"And I'm friends with Sarah too. Ang babait nila."

"Do you like it here, Yafa?" I asked her.

"No." She even made a face. "I don't like it here. I am only here because you are."
Alam kong kaiba ang sinasabi niya sa nararamdaman niya. I cupped her face. Naiiyak
ako. Naalala ko bigla ang mga sinabi niya kay Pan.

"Yafa, you don't need to hide it anymore. You can tell me anything, Mama will
listen." Sabi ko na lang sa kanya. Ngayon ko nakikita ang naging epekto ng desisyon
ko sa kanya. Ngayon ko naiisip lahat ng sana... sana kahit mahirap ipinakilala ko
si Yafa, sana masaya ang paglaki niya, sana magkakasundo silang lahat, sana hindi
nahirapan ang anak ko. Sobrang selfish ko, kahit pala gaano ako kapagod nang
masaktan, hindi ko pala dapat ginawa iyon dahil kailangan ni Yafa ng buong pamilya.

"Ma, ano bang sinasabi mo? Pagod ka na. Did you drink your meds?" I can see myself
in her. Iyong sobrang nasasaktan pero heto si Yafa, nakangiti pa rin siya. Tumayo
na siya. "Ma, do you need water?" Tumayo na siya. Akmang aalis siya nang hawakan ko
ang kamay niya.

"Yafa, I'm so sorry. Hindi ko naisip na sa lahat ng desisyon ko sa buhay nating

dalawa, nasasaktan ka. Akala ko dahil hindi mo naman kilala si Paeng, hindi mo siya
hahanapin, na baka hindi mo siya kakailanganin. Mali ako, anak. Gusto kong humingi
ng tawad. Sana mapatawad mo ako. Mahal na mahal kita. You completed my life, Yafa.
I didn't mean to hurt you." I noticed that she wiped her cheeks.

"Ma, ano ka ba?" Narinig ko ang marahan niyang pagtawa. "Okay lang ako."

"I heard everything anak." Sabi ko pa. Tumayo na ako para harapin siya. Dalawang
kamay na niya ang hawak ko ngayon. "You are not an outsider. Anak kita, anak ka ng
Papa mo, kapatid mo silang lahat at mamahalin ka nila, siguro mas higit pa kaysa sa
pagmamahal ko when they found out the truth. I'm so sorry, Yafa."

Noon nagsunod – sunod ang pagtulo ng mga luha ni Yafa. Nakikita ko siyang umiiyak
ngayon, sobra akong nasasaktan.

"Sorry, Mama, secret ko iyon eh." Nagawa niya pang ngumiti habang sinasabi iyon.
"Ayokong sabihin at pag-usapan kasi masasaktan ka, but yeah, I feel that I am the
outsider of this family. I mean, Ross, Sab Cris and Mona grew up together, they
know each other, they love one another, tapos sa akin, ilag si Mona, iyong tatlo,
galit sa akin kasi inaagaw kita and si Don Paeng, he hates me... I feel that he
hates me."

"I will fix everything, Yafa. Uuwi ka sa mansyon. Makakasama mo ang Papa mo."

"Pero kung wala ka naman doon, Mama, bakit pa ako uuwi roon? I love you and you are
my number one priority. Ikaw at ikaw ang pipiliin ko kasi Mama kita and I want you
to be happy. Kahit hindi na lang po ako masaya basta okay ka, I can live."
"Oh no..." I said. "But you are my happiness too, paano ako sasaya kung alam ko na
nasasaktan ka, Baby?"

"But, Mama... you've been hurting ever since... I cannot let myself be the reason
of your heartache."

I hugged her. Rafaelle is not my heartache. She is one – fifth of my everything. I

kissed her temple. Sa pagkakataong iyon ay umiyak nang umiyak si Yafa at hinayaan
ko siya. Nahiga na kaming dalawa sa kama. Nakayakap siya sa akin habang umiiyak pa
rin and I hate myself because I've been so blinded by my own pain that I only cared
about myself. Hindi nga talaga ako marunong magmahal.

Nakatulugan ni Yafa ang pag-iyak. Ang higpit – higpit ng yakap niya sa akin. I was
sighing, bago ako matulog ay nag-text ako kay Santi. Nagpapasundo ako bukas. Iuuwi
ko si Yafa sa mansyon. Ihaharap ko na siya sa tatay niya. Aayusin ko na ang lahat
ng ito para sa bunso ko. Bukas rin ang labas ni Mona ng ospital, nag-text rin ako
kay Alfonso na idaan muna si Mona sa mansyon ng mga Arandia bago iuwi. We are all
going to have a family lunch – lahat para kay Yafa, para bunso ko. Paulit – ulit
kong hinahaplos ang mukha niya. Wala akong ibang iniisip kundi kamukhang – kamukha
siya ng kanyang ama tapos medyo slow talaga si Paeng dahil hindi niya agad naisip
iyon, pero.... Pero baka tulad ko si Paeng, baka tulad ko masyado rin siyang
focused sa mga iniisip niya kaya hindi niya masyadong napagtutuunan ng pansin ang
mga bagay – bagay, pero ano nga bang iniisip niya?

Kinabukasan ay maaga akong gumising. Nag – iwan ako ng note sa tabi ni Yafa na
ipapasundo ko siya bago magtanghali kaya kailangan niyang mag – ready. Nagpaalam
ako kay Antonio. Sa bahay na ito, palaging maagang nagigising si Toto, siya ang
naghahanda palagi ng almusal ng asawa at mga anak niya. Natutuwa ako sa munti
nilang pamilya. Paglabas ko ng bahay nila ay naroon si Santi, may dala na naman
siyang bulaklak para sa akin. Hinagkan niya ako sa noo tapos ay sumakay na kaming
dalawa sa kotse niya.

Sa tatlong lalaki, si Santi ang nakamana ng charms ng tatay niyang hukluban.

Ngingiti lang ito sigurado akong magkakandarapa na ang mga babae. Sana lang talaga
hindi siya magmana gaano sa ama, si Sabello kasi, manang – mana.

Pagdating sa mansyon ay inutusan ko agad ang maids na mamalengke para sa kare –

kare na lulutuin ko. Namataan ko agad si Ross na natigilan nang makita ako. He
looks so tired. Humalik lang sa akin tapos ay umalis na.

"Wala na naman si Bella, Mama. Nilayasan na naman siya."

"Ha? Nasaan si Ditas?"

"Sa taas, tulog. Ewan ko. Ang tatanda na naghahabulan pa. Nakaka-stress." Sabi ni
Santi sa akin. Hindi naman na ako nagsalita pa. Nakakapanghinayang pa rin. Akala ko
kasi magiging masaya na ang panganay ko.

Nagpahanda na ako ng almusal para sa mga anak ko. Idinamay ko na rin ang matandang
huklubang iyon na palaging gumugulo sa isipan ko. Hindi ko talaga alam kung saan
niya napulot iyong pinagsasabi niyang dapat akong mag-demand kasi asawa niya ako at
mahal niya ako. Neknek niya! Naalala ko ang mga panahong sinabi niya kay Luisa na
Ikaw pa rin at noong namatay si Juan, inaya niyang magpakasal si Luisa. Hinding –
hindi ko makakalimutan iyon!

"Wow! Ang bango!" Narinig ko na ang boses ni Sabello.

"Mamitaaa!!!" Tumatakbong nagpunta sa akin si Ditas. Ngiting – ngiting yumakap ako

sa kanya. "I miss you. I hope you're okay. Mama left, by the way. Papa is kind of
sad and mad, pero sa akin naman mabait siya. Bakit po ang gulo – gulo ng mga
matatanda? I don't want to grow up."

"Yes, apo, just enjoy your teenage years and be good---Sabello! Mag-tshirt ka nga!
Hindi iyang uupo ka sa hapag ng naka-boxers lang! Mahiya ka sa maids!"

"Ma, gusto nga nilang nakikita ang abs ko, diba?" Kinindatan pa niya ang mga kasama
sa bahay na nagsisilbi. I rolled my eyes.

"Magbihis ka!"

"Magandang umaga, Nandiandra." Hindi ko na kailangan lumingon dahil alam na alam ko

ang boses na iyon. Siyempre, walang iba kundi si Paeng. Humarap ako sa kanya.
Mukhang galing siya sa kwadra, kasunod niya si Ross na kanina ay lumabas rin. Hindi
ko siya pinansin. Nakayakap pa rin sa akin si Ditas.
"Ross, kumain ka na."

"Oohhh, Lolo, who's that for?" Noon ko lang napansin na may dalang bulaklak si
Ross. Lilies. They are my favorite. Kinuha ni Paeng iyon.

"Happy anniversary, Nadia." Wika niya sa akin. Hindi ko alam kung bakit palagi
niyang inaalala ang araw ng kasal naming dalawa. Hindi naman iyon dapat mahalaga
para sa kanya pero sa nakalipas na taon, kahit noong nasa Amerika ako ay hindi
nagmintis si Paeng na padalhan ako ng liham na may kasamang larawan ng mga bata.
Noong nakabalik naman ako mula Amerika ay nakakatanggap pa rin ako ng liham mula sa
kanya na may kasamang lilies tuwing anibersaryo namin.

Palaging siya ang nakakaalala noon. Sa totoo lang, sa pagsasama naming dalawa, wala
akong naibigay na regalo sa kanya kahit isa at hindi ko kahit kailan binasa ang mga
sulat na kalakip ng mga bigay niya

"Aww, that' so sweet, Lolo! Happy anniversary, grandparents." Sabi ni Ditas sabay
halik sa akin.

"Ma, ano, wala kang regalo kay Papa? Ayee, ayaw tanggapin ang bulaklak." Santi
started to tease me.

"Nagpapakipot." Sabi ni Sabello. Nakabalik na siya sa hapag at nakapagpalit ng

damit. Si Ross ay naupo na rin.

"Ma, tanggapin mo na. Si Papa mismo ang nagtanim ng mga Lilies na iyan at siya rin
ang nag-ayos." Wika naman ni Ross. Napilitan lang akong kuhanin iyon dahil nakaka-
pressure na kasi. We all sat down and ate. Maingay ang hapag. Naisip ko kung gising
na si Yafa. Ang alam ko kasi tatapusin niya pa ang sketches niya ngayon.
Tinutulungan siya ni Pan.

Hindi ako umalis pagkatapos ng almusal. Inutusan ko ang mga kasambahay na simulant
na ang paghihiwa ng gabi para sa halya ng mga apo ko kay Mona. Gustong – gusto kasi
ni Mela at Nala ang ube na gawa ko. Nagsimula na rin akong maghiwa ng gulay para sa
kare – kareng seafood na paborito ni Mona. Nagpabili ako ng sugpo, posit, hipon,
alimasag at tahong. Nagpaluto ako ng fried chicken at tilapia para sa mga bata. The
maids did the frying, I did the cooking. Sinisiguro ko lang na ako talaga ang
maghahanda ng lahat para kay Mona.

"Mamita, Plumella Rafaelle and Malia Nala is here!" Narinig ko si Ditas. Lumingon
ako at nakita ko na patakbong lumalapit sa akin ang mga anak ni Mona.

"Kiss po Mamita, bless na din po." Si Mela ang nauna sa akin sumunod si Nala.
Tuwang – tuwa si Ditas sa kanila. Sabi ko ay bantayan muna niya ang mga pinsan
niya. Tinawagan ko si Pan para itanong kung hand ana si Yafa, bago ko nakuha ang
sagot ko ay nagkwento muna siya ng mga labinlimang minuto, saka niya sinabing ready
na raw si Yafa at ihahatid na raw dito ni Pedro. Ipapasundo ko sana si Yafa kay
Sabello pero galing na pala ang anak ko roon at sinundo ang dalawang bata.

Bago mag-alas dose ay handa na ang lahat. Si Mona at Yafa na lang ang hinihintay.
Aaminin ko, nakaka-miss rin na mag-ayos ng hapag dito sa Hacienda Asuncion.

"Ma, andito na si Monay!" Sigaw ni Sabello. Halos madapa siya sa kakatakbo para
salubungin ang kapatid niya. Si Paeng ay pababa ng hagdan, si Santi ay hinawakan
muna ang kamay ko para alalayan maglakad hanggang sa makapunta kami sa front door.
Naroon na si Mela at Nala.

"Mama, miss you!" Sigaw ni Nala. "May baby raw diyan sabi ni Papa. Totoo po?"

"Opo. Ate ka na po." Sumagot si Mona. Natatakpan siya ni Ross.

"Ay nakakainis naman hindi na ako iyong bunso!" Sigaw bigla ni Nala na ikinatawa ng
lahat.

"Nagugutom ka na ba? Nagluto si Mama ng kare -kareng seafood." Sabi ni Ross.

"Nasaan siya?" Narinig ko si Mona. "Hindi niya ako sinundo kanina. Akala ko
susunduin niya ako."

"Ha?" Narinig ko si Sabello. Tinabig ni Mona si Ross. Ngumiti lang ako sa kanya,
siya naman ay agad na lumapit sa akin para yumakap.

"Ma, sabi mo susunduin mo ako. Hinintay kita eh." Nagulat yata si Sabello at Ross.
Si Santo ay hinaplos – haplos ang likod ko. "Ma, sabi mo susunduin mo ako diba?"

"Oo, dapat nga kaya lang pinagluto muna kita. Pasensya ka na, Mona."

"Opo. Okay lang po. Basta dito ka na lang ha? Dito ka na lang ulit."

"Teka... did the earth moved?" I could hear Sab. "Sa kanluran na ba sumisikat ang
araw."

"H'wag kang gago, Sabello." Narinig kong sabi ni Ross. "Kumain na tayo. Tama na
iyan, Mona."

"H'wag ka nang umiyak..." I whispered.

"Hi..." Yafa's voiced popped. Lumayo si Mona sa akin. Nilingon niya si Yafa. She
was standing behind Fonso, agad namang tumabi ito para makapasok si Yafa. Sa akin
siya dumiretso. Habang naglalakad ay nakangisi siya. "Hello, Ma. Hey, Mona, you're
looking a bit under the weather, pero I heard your preg-o, so congrat—" My heart
melted when Mona Liza hugged Yafa. Hindi ko napigilan ang pagpatak ng mga luha ko.
Sunod – sunod iyon.

"Salamat." Wika ni Mona.

"Oh.... Oh.... My..." Yafa mumbled. She hugged her back. Tumingin sa akin ang bunso
ko. She mouthed O M G while she's holding back her tears.

"Feeling ko birthday ko." Sabi ni Mona pagkatapos ng yakap na iyon.

"Mama, birthday mo! Happy Birthday!" Sigaw ni Mela at Nala. "Happy birthday Mama!
We love you!"
"Nak, sa isang taon na ulit ang birthday ni Mama." Sabi ni Alfonso. "H'wag kayong
makulit."

"Opo!"

"Kumain na tayo." Muling wika ni Ross. "Christmas came early to our home. It's a
bit nice."

Nauna ang mga bata. I stayed behind because it was such a nice view for me – Yafa
and Mona holding hands, Santi, Ross and Sab with them and of course, no matter how
much it hurt me in the past – Alfonso is a member of this family and I am glad he's
here too.

"Nadia..." Narinig ko si Paeng.

"Paeng, please lang. Kung sasabihin mong mahal mo ako, h'wag na lang. It didn't
matter. Ngayon mo pa sinabi samantalang ilang taon na iyon."

"Palagi kong sinasabi na mahal kita, Nadia."

"Stop."

"I won't. It's true. This isn't the first time."

"So when was the first time?" I dared him.

"I said it on our fifth anniversary." Napakunot ang noo ko.

"Huh?"

"And after that, every year, I try and tell you, but obviously, hindi mo binabasa
ang mga sulat na ibinibigay ko sa'yo."

Napaawang ang mga labi ko.

"Huh?!" 

CHAPTER 18
Mga Lihim 

Nadia's

Hanggang ngayon, napakasinungaling pa rin ni Raphael Arandia. Ang dapat sana'y

masayang araw ko dahil kasama ko ang lahat ng mga anak ko ay hindi naging masaya
dahil sa mga sinabi niya sa akin. Walang katotohanan ang mga iyon! Wala talaga!
Sobrang hukluban niya!

"Mama, okay ka lang?" Tanong ni Yafa sa akin. Nakabalik na kami sa bahay ni Pan.
Gusto ko pa sanang magtagal dahil na-eenjoy akong nakita si Mona at ang mga kapatid
niyang nagkukuwentuhan. Si Yafa ay hindi pa masyadong sumasama sa kanila.
Nakasiksik lang siya sa akin, at maganda naman iyon dahil hindi ako nilalapitan ni
Paeng basta malapit si Yafa ay hindi siya lalapit. Kung alam ko lang noon ko pa
ginawang panangga si Yafa sa ama niyang nakakainis.

"I'm good." I lied. Of course, hindi ako okay, naiinis ako kay Raphael.

"No, you're not." She sighed. "Anyway, bukas babalik na ako ng Metro. I will be
leaving the day after tomorrow and I'll be staying in New York 'till the classes
are over, it will obly be a few months and I hope you're gonna be okay here."

"I will be. Pero sasama naman ako sa'yo bukas pabalik ng Metro. Siyempre,
aasikasuhin ko muna ikaw, Baby." Yumakap si Yafa sa akin, I caressed her hair.
Sabay kaming napabuntong – hininga. Hindi ko alam kung anong iniisip niya, pero
ako, ang iniisip ko ay si Paeng. Napakasinungaling niya!
Pero nang tumahimik ako ay saka ko naisip na baka nga, baka sinabi niya but I will
never forget the fact that he proposed to Luisa Birada! Kasal pa kami noon! Kahit
hindi na kami nagsasama kasal pa rin kaming dalawa noon! Sinabi niya rin kay Luisa
na ikaw pa rin! Ano iyon? Joke! Nangigigil talaga ako! Sobrang hukluban niya ilang
taon na ang nakalipas nagagawa niya pa rin akong bigyan ng sleepless nights!

Dahil hindi ako makatulog ay nagpasya akong maglakad – lakad hanggang sa marating
ko ang main house ng mga Birada. Nakita ko si Jose at Luisa sa may porch, nakaupo
sa baitang at kung hindi ako nagkakamali, nag-iinuman silang dalawa.

"Anong ginagawa ninyo?" Takang – taking tanong ko. Napatayo pa si Jose nang makita
ako. He tried to hide the bottle but it's too late. Ang taas – taas ng kilay ko.

"Kaunti lang naman. Saka may pinag-uusapan lang kami ni Ate Isay." Paliwanag ni
Jose. He looked at me. Sinenyasan niya rin si Luisa na itago ang bote ng alak. He's
just being considerate. Naging alcoholic kasi ako. Hindi ko naman iyong tinatanggi.
Jose used to call Yafa an alcoholic baby kasi habang uma-attend ako ng AA meetings,
buntis ko kay Yafa, sinabayan pa iyong ng psyche therapy ko. "Pero tapos na."

"Ha? Isang bote lang?" Parang gulat na gulat si Luisa. "Ay, isang bote lang talaga.
Sige na, matutulog na ako. Goodnight!" Tumayo na si Luisa pero hindi ko siya
paalisin. Nandito na lang rin ako, makikipag – usap ako sa kanya.

"Luisa, maiwan ka, mag-usap tayong dalawa." Sabi ko sa kanya. Si Jose ay tumango.
Sininop niya ang bote ng gin at umalis na nga. I sat on the chair where Jose was
sitting. Si Luisa ay bumalik rin sa kinauupuan niya. Nagka-edad na kaming dalawa
pero ngayon pa lang kami magkakaroon nang maayos na pag – uusap.

"Tungkol saan ba ito?"

"H'wag kang magsasalita ha. Kasi noong isang gabi, ikaw na ang gumawa noon, it's
now my turn because I want you to just listen to me." Tumango siya. "I hated you."

"Ay alam ko naman."

"Shh!" I said. "Ikaw ang bangungot ko sa nakalipas na tatlong dekada, Luisa. Ikaw
ang palaging nagpapakaba sa akin. I didn't fell the happiness I deserve because I
hated you. Hindi mo ako masisisi. Nakita ko kayo ni Paeng noon sa kamalig. Buong
magdamag akong naghintay sa inyong dalawa kaya alam ko kung anong ginawa ninyo noon
at ang gabing iyon ay minulto ako hanggang sa ako na lang mismo ang tumanggap na
maaaring hanggang doon na lang talaga. I was never enough because I am always
competing with you, and looked where that got me." Malungkot akong napabuntong –
hininga. "I lost my chance to happiness because I am busy entertaining all my
demons. Pero galit ako, dahil alam kong mahal ka ni Paeng, the way he looks at you,
he even proposed to you---"

"Propose? Matagal na iyon." Sabi ni Luisa. "Nagpropose siya sa akin noong gabing
iyon sa kamalig. Iyong sinasabi mong nakita mo kami. Tinanggihan ko dahil kasal ako
kay Juan."

"No." I said. "Nag-propose siya noong huling gabi ng burol ni Juan. You were
standing right here in this very porch. He said, Luisa pakasalan mo ako." Gulong –
gulo si Luisa. Natahimik siya na para bang nag-iisip siya nang malalim.
"Parang hindi naman. Natatandana ko iyong gabing iyong nag-usap kami at sinasabi
niya na gusto niya akong tulungan sa mga barako. Pero tumanggi ako dahil kaya ko
naman, isa pa nariyan si Jose noon. Pero hindi niya ako inaya ng kasal."

I can sense the sincerity in her voice pero iba ang narinig ko. Siguro tinatanggi
niya lang kasi nahihiya siya sa akin, pero bakit siya mahihiya sa akin? Ayoko
namang ipagpilitan at baka sumama masyado ang loob sa akin ni Luisa. Si Paeng na
lang ang susumbatan ko.
"Pero, ayun nga." Wika ni Luisa. "Gusto ko lang ulit na humingi ng tawad sa'yo.
Alam kong noong mga panahong iyon ay muli kayong nagkakamabutihan ni Paeng at
kasalanan ko kung bakit halos masira kayo noon. Noong panahon na iyon, sarili ko
lang ang inisip ko. Siguro noon, kailangan ko ng pagtatapos sa aming dalawa ni
Paeng, kasi wala namang linaw ang naganap sa amin noon – pero hindi ako dapat
naging marupok sa kanya. Hindi ko na talaga maibabalik ang nakaraan, Nadia, pero
sana maniwala kang pinagsisisihan ko ang gabing iyon..."

I know. "But something beautiful come out of it." Wika ko. "Si Alfonso."

"Iyon nga, si Fonso lang ang hindi ko pinagsisisihan noon. Pero naisip ko baka
nakatakdang mangyari iyon dahil sa ating dalawa magmumula ang dalawang
nagmamahalan, si Fonso na anak namin ni Juan, at si Mona na anak ninyo ni Paeng."

"Anak ni Juan, Luisa."

"Anak rin naman ni Celeste, pero kung ako ang tatanungin, ikaw ang pinaka-ina sa
inyong dalawa." I couldn't help but to smile. "Misan nagkukuwentuhan kami noong
bata, minsang umiyak iyon dahil miss na miss ka raw niya pero ayaw naman niyang
lumapit sa'yo dahil naiinis ka raw. Lalo noong nabaril ka. Nabanggit ni Alfonso na
maghapon, magdamag raw umiiyak si Mona. Alalang – alala siya sa'yo."

"Sometimes, I feel like I don't deserve her love. I have scarred her. Hindi niya
ako dapat mahal. Pakiramdam ko hindi ako marunong magmahal."

"Lahat ng tao marunong magmahal, Nadia. At nakikita kong mahal na mahal mo sila.
Kaya sana sumaya ka na." Napabuntong – hininga akong muli. Ewan ko kung bakit
komportable akong kausapin siya ngayon.

"What if, Luisa, one day you were given a chance to have Juan back in your arms.
What will you tell him?" Malalim ang paghingang binitiwan ni Luisa at saka
nagsalita.

"Na naniniwala akong babalik siya. Na hindi ko siya sinukuan, na tulad niya,
ipinaglaban ko kaming dalawa sa kabila ng lahat..." Biglang nabasag ang boses ni
Luisa. "Na mahal na mahal ko siya." I envy her, ang daming nagmamahal kay Luisa –
pati mga anak ko mahal siya pero hindi naman ako nagtataka. She is a kind person.
She's easy to love and talk to.

"You're too emotional." I commented. Inayos niya muli ang sarili niya.

"Eh, ikaw? Kailan mo ba sasagutin si Paeng? Ang tatanda ninyo na, naghahabulan pa
kayo. May mga apo na kayo!"

"Hindi no! Walang ganoon! Ikaw ang mahal noon!" Tumawa nang malakas si Luisa.

"Hindi. Siguro noon, pero ang sabi niya sa akin minsan, kung sana raw hindi mo
nilalayo ang sarili mo sa kanya, sana raw nasabi niya ng harapan na mahal ka niya."
Natigil talaga ako. Natulala ako. Sinabi ni Paeng iyon?

"Huh? Kailan naman iyan?" Pagak akong tumawa.

"Matagal – tagal na. Bata pa si Mona noon. Iyon yata iyong huling beses kayong
nagsimbang magkakasama." That was also the day I saw Luisa carrying Mona in her
arms. Nag-uusap sila ni Paeng sa may puno ng acacia sa may simbahan noon. It was
the day I decided that I shouldn't love Mona dahil naniniwala pa ako noon na
kukuhanin siya sa akin ni Luisa. "Oh bakit?"

I shook my head. Nagpaalam na ako kay Luisa na babalik sa bahay nila Pan. Hindi
talaga ako nakatulog nang gabing iyon. Coming from Luisa, it sounded so believable,
hindi ko alam kung dahil sa katotohanan na siya ang itinuring kong matalik na
kaaway dahil sa nakaraan nila ni Paeng. Alam kong hindi lang naman si Paeng ang may
kasalanan kung bakit hindi naging masaya ang relasyon naming mag – asawa, may
kasalanan rin ako. At paulit – ulit kong sinasabi iyon, nabulag ako ng sarili kong
kapaitan.

Kinabukasan ay maaga kaming umalis sa bahay nila Pan. Nagpasalamat ako sa mag –
asawa. I am very grateful for Toto and Pan, siyempre kay Luisa rin dahil kundi
naman dahil sa kanya ay hindi kami makakatuloy ni Yafa rito.

"Ma, babalik ka diba?" Mona was holding my hand. Nakatayo kami sa tapat ng kotse
ko. Inayos – ayos ko pa ang nililipad niyang buhok.

"Oo naman, anak."

"Sige. Tatawagan mo ba ako pagdating mo roon? O ako ang tatawag sa'yo?"

"I will call you. You need to rest. Pinapaninom ba ni Fonso ang vitamins mo?"

"Yes po, Ma'am Nadia – ay Mama pala." Sabi ni Mona. Natawa naman ako. "Ma, basta,
bumalik ka."

"Oo. Sige na. Baka ma-traffic na kami." Hinalikan ko muna si Mona sa pisngi bago
ako pumasok. Yafa stuck out her head to say goodbye to her sister.

"Can I call when I am in New York?" She asked Mona.

"Sure. Add mo ako sa Fb para mas madali."

"Ewww. Let's just Facetime. Saka I'll follow you on IG. IG is less toxic. I don't
really like FB. Bye, Mona! Take care!"

Sakay kaming lahat ng kotseng iyon. Si Jose ay sa tabi ng driver. Lumabas na kami
ng lupa ng mga Birada. Nadaanan naming ang Hacienda Asuncion. I sighed again. Hindi
mawala sa isipan ko ang naging takbo ng usapan naming ni Luisa kagabi. Hindi ko
alam kung anong gagawin ko ngayon. Hindi ko na talaga alam!
Para kasing natatakot ako... Paano kung sa huli ganoon pa rin? Paano kung masaktan
na naman ako?

Buong byahe ay iyon ang iniisip ko hanggang sa makarating sa bahay ay dala ko si

Paeng. Hindi ko naman na siya pinag-iisip kas inga ayoko siya sa sistema ko pero
heto na naman ako. Parang bumabalik ako sa dati.

"Ma, pahinga lang ako ha. Call me if you need anything." Naiwan kami ni Jose sa
sala. I looked at him.

"Kailan mo ako hindi minahal?" Tinawanan ni Jose ang tanong ko.

"Seryoso ba ito, Azalea?" Tinatawag niya akong Azalea kapag iniaasar niya ako.
"Oo nga! Kailan?"

"Noong binigyan kita ng singsing, Nadia. Noong araw na iyon, nagpasya akong
palayain ka. Hindi naging madali ang mga panahon, pero kinaya ko. Tapos nakilala ko
pa si Martha, pero naghiwalay kami kasi umalis ako noon papuntang Amerika para sa
inyong dalawa ni Raffie." Napaawang ang labi ko. Hindi ko alam iyon. "But hey, I
lived. Masaya pa rin ako kahit ganoon ang nangyari sa aming dalawa." He chuckled.
"Anyway, uuwi muna ako, nag-text si Gero, nasa bahay raw ang apo ko. Bukas may
byahe ako pa-Batanes pero babalik ako sa gabi para maihatid natin si Raffie sa
airport."

"Paeng, h'wag ka na..." I stopped myself. "Ibig kong sabihin, Jose, h'wag ka nang
magmadali, ako na lang ang bahala kay Yafa. Papatawagan na lang kita kapag nasa New
York na iyang inaanak mo." Jose's reaction was priceless.

"Wow. Ganoon pala iyong pakiramdam na kaharap ako pero si Paeng ang tinawag. I used
to do roleplays with Martha in bed. We used different names sometimes, it's hotter,
Nadia, pero iyong kay Paeng nakakabwisit!"

"Napaka mo ay! Umuwi ka na nga!" He just grinned. Umuwi na nga ang mokong. Ako
naman ay umakyat sa silid ko. I wanted to take a shower but I suddenly remembered
the letters. Tinago ko iyon. I opened one of my closets and took that antique wood
box. Galing iyon sa Mama ko, dating lagayan ng mga alahas, pero doon ko tinatago
ang mga sulat ni Paeng na kahit kailan ay hindi ko binasa.

Those letters were dated from way back. I looked for the fifth anniversary letter.
Dalawang taon pa lang si Ross, Sab at Mona sa mga panahong ito. Hindi ko alam kung
bakit fifth anniversary ang sinabi niya, kapag hindi talaga totoo iyon... But I
realized that this is his first ever letter to me. Nanginginig ang mga kamay kong
binuksan iyon – naninilaw na ang papel pero malinaw pa rin ang mga letrang
nakasulat roon.

My dearest Nandiandra,

Sa pagkakataong ito ay hindi ko na itatanggi sa aking sarili ang tunay kong

damdamin para sa'yo. Batid nating hindi nagsimula ang pagsasama natin sa maayos na
paraan, batid kong may galit ka sa akin, Nadia, sapakat nasaktan kita nang malaman
mo ang tungkol kay Luisa at buong puso at kaluluwa akong nanghihingi ng tawad sa'yo
patungkol roon.

Hindi ko alam kung paano ko sasabihin sa'yo ito nang harapan. Nahihiya ako at
natatakot sapagkat tuwing tatapunan mo ako ng tingin ay naroon ang takot ay
hinanakita sa iyong mga mata. Alam kong labis – labis ang sakit na iyong nadarama,
Nadian, ngunit nais kong iparating sa'yo na mahal kita. Nagkamali ako noon, ang
akala ko ay mahihirapan akong mahalin ka, pero mahal na kita. Hindi ko alam kung
kailan nagsimula ang lahat ng ito, pero mahal kita, Nandiandra. Ikaw at ang mga
anak natin ang buong mundo ko.

Nagmamahal,

Paeng
Sunod – sunod ang pagtulo ng aking mga luha. Muli akong dumampot ng liham. Ang
petsa noon ay ang ika-sampung anibersaryo naming.

Mahal kong Nadia,

Lumipas na naman ang isang taon nating pagsasama na hindi mo binubuksan ang kahit
isang liham na ibinibigay ko sa'yo. Ito ay pang lima na, nasia kong sabihin sa
unang talata pa lamang na hindi nagbabago ang pagmamahal ko para sa'yo, ngunit
patuloy ang hindi natin pag – uusap nang maayos at ang paglayo ng loob mo sa akin.
Hindi ko rin maintindihan, Nandiandra, kung bakit pagdating sa'yo ay natatameme
ako. Tama nga si Emmanuel sa akin, kapag mahal ko ang babae, nauumid ang dila ko.
Nangyari noon, at nangyayari na naman sa'yo ngayon – ngunit mas mahirap sapagkat
kay lapit mo man ay hindi kita maiwasan.

Walang ibang babae, Nadia. Ikaw lang talaga.

Nagtataka ako kung bakit bigla kang nag – iba kay Mona Liza. Iyak nang iyak ang
bata. Mas kailangan ka niya ngayong alam niyang hindi natin siya anak. Siguro
iniisip mong anak namin ni Luisa si Mona. Iyon ba, mahal? Hindi iyon totoo. Anak ni
Paeng at Celeste si Mona Liza. Nangako ako kay Juan na hinding – hindi ko ilalabas
ang sikretong ito ngunit mahal kita at buong puso kong ipinagkakatiwala sa'yo ang
lahat. Nadia, hindi mo kailangan ilayo ang sarili mo sa akin – sa amin ni Mona,
sapagkat mahal ka namin...

Sana makita mo ang lahat ng pagsisikap kong mapanalunan ang puso mo.

Nagmamahal,

Paeng.

I saw his letter while I was in the States with Yafa. Nagmamadali akomg buksan
iyon.
Mahal kong Nandiandra,

Kamusta ka? Sana ay nasa mabuti kang kalagayan sa oras na mabasa mo ang sulat na
ito. Happy Anniversary, Mahal ko. Kalakip ng sulat na ito ay isang tuyong Azalea at
Lily. Alam kong paborito mo ang Lily at Azalea naman ang iyong pangalan kaya
nagtanim ako ng mga ito sa malaking hardin sa mansion.

Napakalungkot ng bahay, Nadia dahil hindi ka pa rin nagbabalik. Iba ang lasa ng
timpla ng lahat ng pagkaing inihahanda ng mga kasambahay natin. Wala ang mahika mo,
wala ang lasang hinahanap ko. Tunay pala ang pangungulilang hindi naiibsan.
Maiibsan lamang ito kung bababalik ka na sa piling ko. Hindi ko na uulitin iyong
sinabi ko sa huling sulat noong nakaraang linggo na nangungulila na ang mga bata
sa'yo, aamin akong, ako mismo ang nangungulila sa'yo.

I miss your scent and the warmth of your embrace. I miss the crisp in your laughter
and the light of your smile. I miss the sound of your voice and the way you call my
name, Nadia, come home to me. I love you so much.

Nagmamahal Paeng.

Buong magdamag kong inisa – isa ang mga sulat na iyon. Tama si Paeng, walang mintis
niyang sinasabi sa kanyang sulat na mahal niya ako. May paliwanag pa roon kung
bakit ganoon ang tingin niya kay Luisa at nagulat akong naiintindihan ko siya.
Mugtong – mugto ang mga mata ko dahil sa mga sinasabi niya rito. May mga sulat
siyang nakapetsa ng halos tatlong araw lang ang pagitan. May sulat siyang nakalagay
lang na Mahal niya ako, na miss na miss na niya ako, na mahal niya ako at
nangungulila siya sa akin.

Hindi ko inaasahan na ang mga letra sa mga lumang liham niya ay tatagos sa puso ko
at magmamarak sa kaluluwa ko.

Nakarating ako sa pinakahuling sulat – ang sulat na ibinigay niya kahapon.

Mahal kong Nadia,

Mahal pa rin kita at maghihintay ako sa'yo hanggang mapatawad mo ako. Hihintayin
kita hanggang sa huling pagsikat ng araw sa aking buhay.

Nagmamahal pa rin hanggang ngayon, makalipas ng ilang dekada,

Paeng. 

CHAPTER 19
Sinabi rin

Raphael's

Tuwing may sasakyang darating sa hacienda ay hindi maiwasang umasa ng puso kong
baka si Nadia ang bababa sa kotseng iyon, pero sa tuwina ay nabibigo ako. Ilang
beses ko naman nang pinagalitan ang sarili ko dahil hindi ako dapat umasang babalik
siya nang ganoon na lang basta, baka dahil hindi niya pa ako napapatawad hanggang
ngayon. Alam kong mahirap para kay Nadia ang patawarin ako gayong kay daming
panahong nasaktan ko siya.

Naisip kong baka makamatayan ko na lang ang galit sa akin ng pinakamamahal kong
asawa.

"Uncle Don Paeng, are you alright?" It was Pan who talked to me. Nasa lupain ko
sila nang araw na iyon kasama ang mga anak niya. It was a Sunday morning and every
one of my children are here, kunsabagay, hindi naman umaalis si Sabello at Ross
dito sa bahay, si Santi lang ang madalas kong hindi nakikita dahil busy siya sa
trabaho niya pero nandito naman si Crisanto ngayon.

"I'm okay, Pan. Thank you for asking. How is your Aunt Yza? Is she well?"

"Yes, she's just busy making alaga her apos, kasi like my mini mes, they are
growing up. And I hope well no, kasi they have this reputations, and Mama Hera
always make this sabi that the Demitris are savage – like o to the m to the g – one
time, Aunt Yza's anak, Hailey, the asawa of Senator Theo Calimbao, once had a
incest relationship with our pinsan, Percy, and like Uncle Helios is so galit,
sobrang galit na galit that he sampal Hailey, but the sampal landed on Mama Hera's
face, si Papa Hades is so much more galet, he sapak, Uncle Helios! Like o to the m
to the g so much! That's why we all wanted the apos to be well and good."

"Ha?" Napatitig ako sa kanya. Nakikipaglaro ang anak ni Pan kay Mela at kay Nala.
They were running around the garden barefooted.

"But all is well naman in that family kasi Uncle Helios is kind of mabait naman
kasi and he regretted that one sin he did, like o to the m to the g, I hope Percy
gets his happiness, you know last month, I saw him and he looks like shit! He's sad
that Tia – his little sister died – but you know Uncle Don Paeng, I have this eerie
feeling that Tia is so buhay pa! Like I have this inside me but no one believes me
naman kasi I'm tsismosa raw, like I'm not tsimosa no! I just happen to know a lot
of things! And oh! Yafa is already in New York! She arrived like kagabi and she
called me and Mona and Sarah and she said she misses us. Like so many hahahahaha! I
like that anak of yours, she's so classy and fun!"

"I like her too, Pan. Pero pakiramdam ko hindi rin naman siya makikipag – usap sa
akin hangga't hindi kami okay ng Mama niya. She's Nadia's little warrior."

"Like we cannot make her sisi Uncle Don Paeng, she grew up with Tita Nadia, and she
saw her sufferings while Mona, Sab, Ross and Santi grew up here with you, hindi
nila na-see iyong mga crying moments ni Tita Nadia. You know she was an alcoholic—"

"It's because of me."

"And she got so depressed, she needed therapy."

"Again, because of me. Naduwag ako noon, hindi ko nasabi nang harapan kay Nadia ang
nararamdaman ko. Mahal na mahal ko siya. Tapos lahat ng anak ko, naniniwalang si
Luisa pa rin ang mahal ko, hindi ko sila masisisi kasi hindi naman ako nagsabi sa
kanila."
"Oh, I know someone like that, Uncle Don Paeng!" She said. "He was so gago raw! But
you know, with a deeper understanding, I get him. He's scared too. He scared that
if he say something, people won't believe him, kasi their story didn't start with
once upon a time. But he loved her in his own way... but he was very gago for
others kasi he hurt two girls, but I guess, gago siya for us kasi he didn't do what
was expected of him... but he was given a chance, you should have yours too, Uncle
Don Paeng." Hinawakan ni Pan ang kamay ko. Ngumiti lang ako sa kanya.

"Salamat, Pan. I'm looking forward on meeting your other siblings."

"Ohhh! That's so masaya! You should meet my former baklang brother and I have a
cousin that's so madaldal that when you ask her how she is she will make kwento all
her history!" Napatango na lang ako. Kakaiba talaga ang asawa ni Toto. Hindi ko nga
inaasahan na siya pa ang makakaintindi sa akin. Hindi ko rin naman kasi sinasabi
ito sa mga anak ko, una dahil buo sa isipan nilang si Luisa ang mahal ko.

Guilt ang nararadaman ko para kay Luisa, sa tingin ko, hindi mawawala iyon dahil
nawalan ako ng pagkakataong kausapin si Juan nang maayos at hindi kami nagkaroon ng
pagkakataong maging magkaibigan muli. Gusto kong malaman noon kung pinatawad niya
ako. We have Mona and Fonso to bind us forever, pero sa tingin ko ay hindi sapat
iyon para sa akin dahil gusto kong marinig mula sa bibig ni Juan na pinatawad niya
ako. Nahuli na lang talaga ang lahat para sa amin.

Iniwanan ko ang mga bata. Lihim akong umalis at nagtungo sa pinaglagakan kay Juan
Birada. Tumayo ako sa harapan ng puntod na iyon at saka huminga nang malalim.

"Maliban kay Celeste, ikaw ang pinakamatalik na kaibigan ni Nandiandra, Juan, at

alam kong alam mo kung gaano katigas ang ulo ng isang iyon." Pagak akong tumawa.
"It's been decades, Juan at hanggang ngayon, hindi niya pa rin ako kayang tingnan
sa mata ng walang halong galit at takot. Natuwa nga ako noong nawala ang takot,
pero andoon naman ang galit. Natatakot akong baka malapit na tayong magkita.
Mawawalan na ako ng pagkakataong bumawi sa lahat ng sakit na ibinigay ko sa kanya.
Naduduwag ako, Juan, dahil kapag lumalapit ako kay Nadia, nakikita kong hanggang
ngayon ay hindi niya iyon gusto..."

Pinahid ko ang mga luhang pumatak sa mga mata ko. Ilang beses akong lumuluwas noon
para sunduin siya pero tuwing makikita ko ang mga matang iyon, tuwing makikita ko
kung paano siya umiiwas sa akin, nawawalan ako ng loob. Hindi ko pwedeng pilitin si
Nadia, isa pa, natatak sa isipan kong hindi siya maniniwala sa mga sasabihin ko
dahil buo sa isipan niya ang isang ideyang hindi naman madaling bawiin.

Nothing can ever erase the truth that I cheated on her with Luisa. Naiintindihan ko
ang lahat ng takot at pangamba niya. Sinubukan kong gawin ang lahat pero sa kabila
noon, nasaksihan ko kung paano unti – unting nawala si Nadia, nasaksihan ko ang
pagbabagong ako naman ang may sala.

"Oh, nandito ka pala." Agad kong pinahid ang mga luhang kanina pa naglalaro sa akng
mga pisngi. Nang lumingon ako ay nakita ko si Jose. May dala siyang bote ng
paboritong alak ni Juan. Pumasok siya at saka inilagay iyon sa ibabaw ng puntod ng
kuya niya.

"Aalis na ako." Wika ko.

"Maayos namang nakarating si Yafa sa New York. Baka lang gusto mong malaman. Kausap
ko siya kanina." Sabi niya sa akin. Tumango na lang ako kay Jose. Noon ay galit na
galit ako sa kanya pero nawala iyon dahil alam ko kung gaano niya inalagaan ang mag
– ina ko. Siya na nga ang gumawa ng mga bagay na dapat ako ang gagawa para kay
Yafa. Lahat ng galit ko sa kanya ay nawala dahil alam kong mahal niya ang aking
anak.

"Maraming Salamat, Jose." Wika ko sa kanya. Mukhang nagulat siya sa sinabi ko.
Nakipagtitigan siya sa akin.

"Para saan?"
"You took care of Nadia and Yafa."

"I did that out of love, Paeng. Hindi mo kailangan magpasalamat sa akin." Ah, oo.
Mahal nga pala niya si Nadia. "Don't get me wrong, Paeng. Nadia and I are just
friends. I loved her, before, nag-alok ako ng kasal, pero tinanggihan niya ako.
Binigyan ko siya ng singsing pero hindi ko mapapantayan ang pagmamahal ni Nadia
para sa'yo. You are her first and probably last love." Tumawa si Jose.

"Mahal niya ako?"

"Siguro, ewan, baka? Hindi ko masasagot iyan, Paeng, pero isa lang ang masisiguro
ko sa'yo, mahal ka ni Yafa. Takot lang iyong bata dahil ayaw niyang masaktan ang
Mama niya." Tinapik ni Jose ang balikat ko. Muli akong nagpasalamat sa kanya at
nagpaalam na rin akong aalis na.

Hindi ko na alam ang gagawin ko. Alam kong dapat kong harapin si Nadia pero wala
namang nangyayaring maganda sa usapan naming dalawa. Baka kailangan ko na lang
tanggapin na hindi na talaga ako mapapatawad ni Nadia. Siguro ito na iyong karma ng
buhay ko. I will never be with the her no matter how much I love her because it
doesn't matter anymore. Dapat ko nang tanggapin... pero hindi pa rin naman mababago
ang nararadaman ko, maghihintay pa rin ako sa kanya kahit anong mangyari.

"Papa, saan ka galing?" Sinalubong ako ni Mona. Yumakap siya sa akin. Nakaakbay
siya nang maglakad kaming dalawa papasok ng mansion.

"Ah, sumilip lang ako kay Juan sandal. Nasaan sina Mela?"

"Iniuwi na po ni Panpan at Toto sa bahay. Hihintay kasi ni Mamang. Mamaya-maya Pa,

uuwi na rin kami ni Alfonso, okay ka lang ba?"

"Ah, nami-miss ko lang ang Mama mo." Wika ko sa kanya. Mona smiled.
"Miss ko na rin siya, Papa, pero sabi niya babalik naman siya dito kasi nami-miss
niya rin ako." Biglang nabasag iyong boses ni Mona. Huminto kami sa may porch.

"Oh dapat masaya ka kasi okay na kayo ng Mama mo."

"Baka po kasi panaginip lang ito." She laughed. Pinahid ko ang luha ni Mona Liza. I
realized something now, Mona is the bridge that connected me to Nadia because of
her, I was able to see Nadia in a different light...

"Pa! Lika dito!" Sigaw ni Crisanto. "Kakanta raw si Sabello!" Tumawa pa siya habang
hinahatak ako. Natagpuan ko ang mga anak kong lalaki sa sala, si Ditas ay nakatabi
sa Papa niya, si Santi ay si Fonso ang katabi, si Sabello ay nasa gitnang couch,
hawak ang isang lumang gitara.

He started playing the guitar as I sat down. Mona sat beside me and held my hand.
Ditas recorded his Uncle. Ngumiti ako habang nakatingin sa anak ko.
Kaya namang makayanan

Kahit pa nahihirapan

Kahit lungkot dumaraan

'Pag natuyo na ang luha

Pang nahipan

Ang iyong kandila

Init ay wala

And while listening to my son, I couldn't help but tear up. Hindi naman ito ang
unang beses na iniyakan ko si Nandiandra pero ito ang unang beses na umiiyak ako sa
harapan ng mga anak ko. I don't know the song, it just makes me so sad.

Hindi ba pangako mo nu'ng una

Tiwala'y iingatan

Baka naman, sa susunod na habang buhay na lang...

"Lolo, are you alright?" Natigil si Sabello at tumingin sa akin. I wiped my tears.
Mona looked surprised.

"Pa, masakit ba ang dibdib mo? Hindi ka ba makahinga?" Tanong agad ni Crisanto.

"Ross, dalhin natin sa ospital." Sabi naman ni Fonso. "Pa, masakit ba ang dibdib
mo?" Napatango ako. It is painful...

"Pa, natatakot ako." Sabi ni Sabello.Napahikbi pa ako.

"Masakit pero hindi ito iyong sakit na magagamot ng doctor."

"Papa,"

"Hindi ko alam kung paano sasabihin pero mahal ko ang Mama ninyo at sat agal ng
panahong paghihintay ko, ngayon ko lang naisip na hindi na talaga siya babalik.
Kasalanan kong lahat ito. Hindi na babalik si Nadia. Mamamatay akong nagsisisi sa
lahat, mamamatay akong hindi ko nasasabi sa kanyang mahal na mahal ko siya, na
bawat pagsikat at paglubog ng araw ay siya ang laman ng isipan ko, ng mga pangarap
at panaginip ko. I was never a good husband, I am not perfect, nor my love for her
is, but I love her and I just want to be with her... Ang dami – daming nasayang na
panahon." Napahagulgol ako.

Si Mona ang yumakap sa akin. Mayamaya ay naramdaman kong yumakap na rin si Santi,
si Ross at si Sabello.
"Pa, nandito naman kami." Wika ni Ross.

"Ligawan mo na lang ulit si Mamang Luisa. Baka kayo ang destined." Sabi naman ni
Sabello na sinundan ng: "Aray naman, Fonso!"

"Fonso, halika dito, group hug tapos andyan ka." Reklamo naman ni Santi. "Si Mona
hindi man lang tinawag iyong asawa niya."

Kahit paano ay gumagaan ang kalooban ko. Siguro nga hanggang dito na lang talaga...
Dito na lang...

xxxx

Nadia's

"Oh, bakit nandito ka?"

Gulat na gulat si Luisa nang mapagbuksan niya ako ng pinto. Hindi ko alam ang
sasabihin ko sa kanya pero pagkabukas niya ng pinto ay tumuloy ako. Nilagpasan ko
siya at nagdiretso ako sa sala nila.

"Ay, welcome, Ma'am Nadia." Parang nakakalokong wika niya. I rolled my eyes at her.
Umupo ako sa isa sa mga silya roon at huminga nang malalim. Hindi kasi ako
mapakali. Kagagaling ko lang sa mansion at nakita ko ang nangyari, ang pag – iyak
ni Paeng, ang lahat ng sinabi niya ay narinig ko, hindi ko alam kung paano ko siya
kakausapin. Tama siya, maraming panahon na ang lumipas.

"Pwede ba, Luisa?" Inis na wika ko sa kanya

"Ay wow, bahay mo?" Tila nang-aasar pa siya. Hindi ko siya sinagot. Humalukipkip
ako at saka muling nagbuntong – hininga.

"Noong kayo ni Paeng, sinong unang nagtapat, siya diba?" Parag nag-isip si Luisa.
She was twitching her lips tapos tumawa siya nang malakas.

"Ako." She giggled. "Jusko, wala kang aasahan kay Paeng, mahiyaing walang – hiya.
Pero kahit ganoon, na-e-express naman niya ang sarili niya sa sulat."

"Fuck!" Bigla akong tumayo. Mukhang nagulat si Luisa sa ginawa ko. Umalis na naman
ako. Hindi na ako nagpaalam sa kanya. Kababata ko si Paeng pero hindi ko alam ang
side na iyon ng buhay niya. Hindi ko alam na mahiyain siya – kasi hindi naman
ganoon ang dating niya sa akin or maybe I just choose not to see it or whatever.

Dumating ako sa mansion ng mga Arandia. Wala na ang mga bata sa sala. Hindi ko
napansin kung naroon pa ang sasakyan nila Fonso at Mona. Hindi ko rin makita si
Sabello o si Ross pati na rin si Santi. Si Paeng, siguro nasa silid niya....
Kakausapin ko na ba siya? Parang... parang nakakahiya...

Magiipon muna ako ng lakas ng loob. Hindi ako tumuloy sa itaas. Lumabas ako ng
mansion at hinahanap ang hardin na sinabi ni Paeng sa isa sa mga sulat niya sa
akin. Hindi naman mahirap hanapin iyon. It was a part of the garden. Nasa may gitna
niyon ang mga azaleas at ang lilies na sinasabi niya. May malaking puno ng Narra
roon, sa ilalim ay may bench, natagpuan ko ang sarili kong umupo roon at inilapag
sa kandungan ko ang bag kong laman ang mga sulat ni Paeng.

Sa loob ng dalawang araw mula nang iwanan ako ni Yafa para magpunta siya ng Amerika
ay wala akong ginawa kundi ang basahin ang sulat na iyon. Parang awiting nasaulo ko
ang bawat letrang iyon na kahit ayoko ay tumatak sa isipan ko.

Mahal kong Nadia,

Mula sa malayo ay tinitingnan kita, hindi maitatangging lalo kang gumaganda. Nais
ko lamang magpasalamat sa pagbibigay mo sa akin ng mga supling na kay lalakas at
kay lulusog. Kahit na makukulit sila ay walang sawang inaalagaan mo silang lahat.
Maraming Salamat sa pagmamahal na ibinibigay mo kay Mona Liza kahit na alam natin
parehong hindi siya galing sa'yo. Maraming Salamat, Nadia. Mahal na mahal kita.
PS. Nabasa mo na kaya ang sulat na ito at ang iba pa?
Mamahalin ka habambuhay,

Paeng

Mahal kong Nadia,

Gusto ko lang sabihin na kung muli mo akong bibigyan ng pagkakataon, ikaw ang
pipiliin ko araw – araw.

Pipiliin ka sa araw – araw.

Paeng

Minamahal kong Nadia,

Ikaw lamang ang katotohanang pinaniniwalaan ko sa aking buhay.

Mamahalin ka nang walang hanggan,

Paeng

Gusto ko siyang murahin bakit ba kasi ganito? Kunsabagay, kung sinabi niya sa akin
ito noon pa man, baka hindi na ako maniwala... Siguro, kung iisipan ko ito ng
brighter side, siguro kinailangan naming mapagdaanan ni Paeng ito, para maging mas
mahalaga para sa amin ang bawat isa? Ahhh... hindi ko alam. Sa ngayon, hindi ko
alam kung kakausapin ko na siya, ano namang sasabihin ko?

Hindi ko alam kung gaano ako katagal nakaupo sa bench na iyon, pero naramdaman kong
biglaang may tumabi sa akin. Alam kong si Paeng iyon. I slowly looked at him. He
was wearing his cowboy hat – iyong paborito niya. Hindi ko magawang bigyan siya ng
ngiti dahil sobrang lakas ng tibok ng puso ko.

"Kumusta, Nadia?" Wika niya sa medyo mababang boses.

"Ayos naman ako." Tumaas ang kilay ko. "Ang siste pala, sa tanda mong iyang,
napakatorpe mo." Hindi ko matiis na hindi sabihin iyon. Tumitig si Paeng sa akin,
tila naguguluhan siya. I took out the letters – nasa one hundred seventy-five
letters iyon. Tinaliian ko ng ribbon sa gitna para hindi magkalat. Inilapag ko iyon
sa binti niya. Humalukipkip ako.

"Nabasa mo na." Parang hindi makapaniwalang wika niya.

"Oo. Gusto ko kasing patunayan na wala ka naman talagang sinabing mahal moa ko.
Grabe!"

"At?" Naghihintay siya. I rolled my eyes again. Umiwas ako ng tingin.

"Sinabi mo nga." Matabang na wika ko. You said it for like 3000 times."

"Three thousand times?"

"Fine, three thousand seven hundred fifty-eight times but who's counting?" Inis na
inis ang pagsasalita ko. Tumahimik lang siya.

"So, that's it?" He said. "I guess that's it."

"Oo naman. Ano bang inaasahan mo?" Hindi siya sumagot. I kept on glaring at him.
"For the record lang ha. Hindi ko mahal si Jose. Walang nangyari sa amin ni Jose.
Magkaibigan lang kami ni Jose."
"Alam ko naman."

"Oh bakit sa sulat twelves times mong sinabing mas mahal ko si Jose kaysa sa'yo?!"

"Because you made it seem that way."

"Ha! Ikaw lang naman ang nagsasabi sa akin ng tungkol kay Jose noon! Puro ka Jose!
Kahit isang beses ba sa pagsasama naming, hindi mo naisip na mahal kita?!"
"Naisip ko. Hindi naman tayo magkakaanak ng apat kung hindi moa ko mahal."
Mahinahong wika niya. "Mahal moa ko, Nadia, and I now you were just waiting for me
to say something."

"I know! God!"

"Nagsabi naman ako, pero hindi mo binasa ang sulat."

"Malay ko ba kung puro ka-bullshit-an ang nakasulat diyan." Huminahon ako. "Saka
bahala ka sa buhay mo, hukluban ka kasi."

"Ah, hindi ka na bitter?"

"Hindi. Bakit ako magiging bitter, ako naman pala ang mahal mo." Pinipigilan kong
ngumiti. Kapag naiisip ko kasi, para bang teenager na kinikilig ako.

"Mahal mo pa ba ako, Nadia?" Walang abog na tanong niya sa akin.

"Bakit, mahal mo ba ako, Paeng?" Nanlaki ang mga mata niya.

"Akala ko ba binasa mo ang sulat? Bakit nagtatanong ka pa?"

"Aba, malay ko ba kung puro kagaguhan lang ang nasa sulat na iyan. Bahala ka na
nga." Akmang tatayo na ako nang magsalita. Ang hina pa nga ng boses niya. Parang
tanga talaga.

"Mahal... mahal kita..."

"Ano? Hindi kita marinig." Wika ko pa. Nagyuko pa siya ng ulo.

"Mahal kita..."

"Ha?" Napapalatak na si Paeng. Hinubad niya ang sombrero niya. Inilagay niya iyon
sa akin tapos ay hinawakan ang dalawang magkabilang palapulsuhan ko at hinatak ako
papunta sa kanya – malapit na malapit na kami sa isa't isa. Jusko, ang gwapo pa rin
ng matandang ito kahit ilang dekada na ang lumipas.

"Mahal kita, Nandiandra Azalea. Hindi ka panakip butas. Hindi ka pamalit sa kahit
sino because you rightly claim your place in my heart, mind and soul. Mahal na
mahal kita."

My tears fell. Agad niyang pinahid iyon.

"Okay. Manligaw ka muna, Raphael. You owe that to me. Hindi moa ko niligawan."

Napaawang pa ang labi niya.

"Bakit, may reklamo ka ba?"

"Sayang ang panahon! Magpakasal na ulit tayo!"

"Walang sayang na panahon lalo na kung tunay ang pagmamahal natin para sa isa't
isa. Those times apart doesn't matter anymore, Raphael. Matanda na tayong dalawa,
we should just look forward to our present and future... Ligawan mo ako ha?"
Nanginginig na ang boses ko. "Uuwi na ako rito, pero liligawan moa ko."

He smiled.

"Kung iyan ang gusto mo, Mi Amore." Napapikit ako. I had a dream when I was in the
hospital that he was beside my bed and he called me Mi Amore. Hindi ko inaasahang
maririnig ko iyon talaga.

"Gusto ko talaga." He nodded.

"Nadia, pwede bang pahalik?"

Namula ang buong mukha ko pero natagpuan ko ang sarili kong tumatango. I waited for
his lips to crush against mine and when it did, I suddenly felt like the missing
part of me have been completed.

Masaya ako. Hindi pa huli ang lahat para sa aming dalawa ni Raphael Arandia. Mali
ako, marunong pala akong magmahal at tulad ng lahat ng tao sa mundong minamahal at
nagmamahal, gagawin ko rin ang lahat para matamo ko ang pagmamahal na iyon. Mabuo
man akong muli o masira man ako, hindi pala ako dapat matakot sumugal sa pag-ibig.

We need to do everything for love so we won't regret anything.

Everything for love... 

All for love. 

EPILOGUE
All for love 

Rafaelle Liza Guevarra's

Seven months later...

New York, USA

The wind decided to blow hard that Tuesday. I was walking down the dirt streets for
New York with a freshly cooked bagel on my right hand and a cup of hot coffee on my
left. I was busy munching. I have my portfolio stuck between my kilikili. I know
that I should be more careful with my portfolio kasi, buong buhay ko ang
nakasalalay roon but I need to eat first. I am famished. From 7 am till 2 pm, I was
inside the work room, working my ass off. Feeling ko nga kasali ako sa Project
Runway sa sobvrang daming pressure sa balikat ko. I need to wok hard because I need
to finish all my requirements before the end of the week. A month from now,
magkakaroon ng Fashion Show sa Uni and as a graduationg student, it is my
requirement to put on a fashion show with sixteen different looks. Nakaka – seven
pa lang ako. I need to work harder.

"Hey, Raffie!" I saw my neighbor getting out of our building. I waved at him. Hindi
ako masyadong nakikipag-usap sa mga kapitbahay ko because I just plainly hate my
neighbors. Some of them are really maingay, The door dude greeted me too. I gave
him my extra bagel and smiled at him. Umakyat na ako ng stairs. I live in an
apartment building in the heart of New York. Ayaw nga ni Mama rito kasi hindi niya
raw feel iyong place, but I fell in love with this place when I first saw it. Ang
ganda kasi ng view saka the building is old, pakiramdam ko sobrang daming history
ang nangyari roon. I love symbolic things.
I was even humming my favorite My Chemical Romance song as I walk up. Busy pa rin
ako sa pagnguya noon. Sa eight floor ako nakatira. There's an elevator downstairs
but it's not working. Hindi pa rin iyon pinagagawa ng may – ari ng building. But
it's okay. I like taking stairs.

When I got to my floor, my bagel is almost finished too. I am still humming happily
when I suddenly felt the need to stop walking, singing and munching because I saw a
man's figure standing right outside my door. I am not expecting company. Daddy Jose
didn't call so why is he here? Pero habang palapit ako, I realized that it's not
him, it's someone else. My heart stopped beating for a while, why is he here?

"Uh, hello?" He looked at me. I was right, hindi nga si Daddy Jose, it's Raphael
Arandia. He looked as if he just arrived.

"Finally! Dumating ka na!" Nagulat ako nang magsalita ang isa pa. Si Crisanto
Arandia. Anong ginagawa nila dito? Tumaas ang kilay ko. I shook my head. Inilabas
ko ang susi ng pinto ko, I opened it tapos pinatuloy ko sila. I live in a two
bedroom apartment with a great view of the city. Crisanto sat on the couch, si Don
Paeng naman ay tila hinhintay na paupuin ko siya.

"Yes, you may sit down." I said. Naupo na rin ako. "Anong ginagawa ninyo dito?
Where is my mother? Is she okay?"

"Of course! I am taking care of her." Wika ni Crisanto.

"If you are then where is she and why are you here?" Mataray na wika ko.

"Aba! Nakakainis ka kamo!"

"God. Too childish." I said. I looked at Don Paeng again. "Anong ginagawa mo rito?"
I know for a fact that mom and him, have worked things out. Araw – araw kaming
magkausap ni Mama kaya hindi naman ako huli sa balita. Ilang beses na niyang
sinasabi sa akin na pupunta sila ni Don Paeng rito para kausapin ako. Pero hindi pa
yata ako handa. I always tell her that I am busy, totoo naming busy ako pero hindi
lang yata talaga ako ready na kausapin si Don Paeng kasi ano ba naming sasabihin ko
sa kanya? If he's making my mother happy, I am okay with it. Si Mama naman ang
dapat masaya sa lahat sa amin dahil siya rin ang may pinakamalaking heartache sa
lahat.

"Gusto sana kitang makausap, Raffie."

"What is it about?" I asked. Kabang – kaba ako but I am keeping my bitch face.
Hindi nila pwedeng malamang natatakot ako.

"Nadia is happy."

"That's good to hear."

"Everyone is happy in the Hacienda, Raffie. Mona and you Mama are making up for the
lost times."

"I know. I talk to the almost every day." I smiled. Pero sa totoo lang naiinggit
ako kay Mona, kasama na niya si Mama. Hindi naman ako galit sa kanya, I miss her
too. She's the sister I have always wanted to have but sometimes, I envy her but I
am sane enough not to blame her for the life she has. She deserves it naman.

"Pa, just get to the point." Sabi ni Crisanto. Don Paeng sighed.
"Mas sasaya sana ang Mama mo kung naroon ka na rin. Raffie. Pwede bang umuwi ka na
sa amin, anak?"

Ang tagal kong tinitigan si Don Paeng. He called me anak and a part of me melted,
iyong isang part kinilig. So, this is how it feels being called anak by my
biological father. I have Daddy Jose all my life, he loved me like his own. I have
the Joses around me and they all treated me like their sister. I love them, but
even though I am loved by them, I know my place.
I sighed. I don't want to cry nor smile. I kept my bitch face on. I waited for him
to say something again.

"Ikaw na lang ang kulang para mabuo tayong pamilya."

Oh fuck, he is going to make me cry. I took a deep breath para hindi ako maiyak.

"Alam mo ang yabang mo." Bilang sabi ni Santi. "Nandito na si Papa o, pinauuwi ka
na kasi anak ka rin pala nila ni Mama tapos ganyan ka pa, ano utang na loob ba
namin kung uuwi ka sa Bulacan?!"

"Santi, shut up!" Sigaw ni Don Paeng. Naiinis na sumadal na lang siya sa couch.
Nagbuga pa siya ng hangin.

"Ako pa ang mali, Pa. Ang yabang eh! Di dahil kapatid ka namin luluhod kami sa'yo.
Masaya naman kami kahit wala ka."

"Crisanto! Lumabas ka nga muna!" Sigaw na naman ni Don Paeng. Nasasaktan ako, of
course, ito nga iyong sinasabi kong outsider ako sa pamilya nila, but her, I can
live. I've been living for a long time na ako lang at si Mama. "Pasensya ka na."
Sabi ni Don Paeng pagkalabas ni Santi. "Medyo mainitin ang ulo ng kapatid mong
iyon." I only nodded at him.

"So, how's mom?" I tried to sound as casual as I could.

"She's missing you."

"Malapit naman na akong matapos, after I graduate, magbabakasyon ako sa kanya tapos
I'll go to Paris for my masters. So, I guess I won't be worrying about her, kasi
aalagaan mo naman ang Mama ko, Don Paeng?" Magaan akong nakikipag – usap sa kanya.
Hindi naman kasi ako bastos. Isa pa, nagpunta siya rito, pinuntahan niya ako,
tinawag niya akong anak and that's enough for me.

"Sa akin ka ba uuwi noon o sa QC?"

Sa inyo... I shrugged. "Siguro sa QC muna. I need to see Dad and the Joses, tapos
after a week, uuwi ako kay Mama sa Bulacan. I'll stay there naman." Napatango siya.

"Okay..."

Oh... Bigla ay may naalala ako. Nilabas ko ang necklace ko tapos inalis ko ang
diamond ring na binigay sa akin ni Mama noong eighteenth birthday ko. I knew that
he was the one who gave it to her. May naka-engrave sa loob ng singsing Mi Verdad.
I don't know what that means to them, but I guess it's time to finally give it back
to Mom.

"She gave that to me when I was eighteen. It's a beautiful ring and I instantly
fell in love with it, but my gut was telling me that it was from you, and now that
you two are in good terms again, she needs to have that back." Inilapag ko iyon sa
coffee table. He took that. Ngiting – ngiti siyang nakatingin roon. My god, ngayon
ko lang napansin kung gaanong nag-uumapaw ang pagmamahal sa kanyang mga mata. Mama
really have it this time and I am so happy for her. Palagi tuloy nakangiti si Mama.
Palagi niyang sinasabi sa aking araw – araw daw siyang pinasasaya ni Don Paeng.
Dapat lang kasi bumabawi si Don Paeng sa kanya. But what I love more is that she's
with Mona, alam ko kung gaano siya nangulila rito.

"Sana, anak, umuwi ka na. You will complete our happiness." He said to me as he out
the ring on his pocket. I just smiled at him.

"We will see, Don Paeng." Tumayo na siya at nagpaalam na umuwi. I thanked the
angels above when he left. I closed the door. Noon ako napaiyak. Masaya ako.
Tinawag akong anak ng Papa ko. Mukhang tanggap niya ako pero iyong mga iba kong
kapatid hindi – but it's okay. Ang mas mahalaga, si Mama at si Papa. All I want is
their happiness and now that they are happy, I am happier.

xxxx

One year and five months later...

Nandiandra Azalea Guevarra – Arandia couldn't be any happier. Habang nakatingin

siya sa salamin ay hindi siya makapaniwala. She was wearing this beautiful of
shoulder white gown – her wedding dress and even though she's seeing this, she
really couldn't believe that this is happening. Sinong mag-aakalang pagkatapos nang
mahabang panahon ay ikakasal siyang muli sa una at nag-iisang lalaking mahal na
mahal niya?

Wala. Tumanda siyang naniniwalang kamamatayan niya ang pag-ibig niyang hindi na
masasagot, pero pinatunayan ng mundong maling – mali pala siya.

"Ma..." Nakita niyang pumasok si Mona sa silid niya. Napakaganda rin ng kanyang
anak. She was wearing a salmon colored dress. Simpleng – simple ang make – up ni
Mona pero lutang na lutang ang kagandahan nito. "Ready ka na?"

"Wait lang kasi, Mona." Boses ni Yafa ang pumaibabaw sa silid niya. Yafa came out
of the walk in closet. "Wala siyang earrings lahat ng ikakasal dapat may earrings.
Here, Mama, ito iyong diamond earring ni Lola. It's an heirloom, it goes with your
heirloom engagement ring. Ohh! You are so pretty!" Pumalakpak pa si Yafa habang
nakatingin sa kanya. Nadia touched Yafa's face. She was standing side by side with
Mona. Sa tuwing nakikita niyang magkasama ang dalawa ay walang pagsidlan ng saya
ang kanyang puso.

Yafa is now studying in Paris. She's reaching for her dreams and she couldn't be
prouder. Kinausap na rin ni Nadia si Mona Liza, she encouraged her to continue her
premed, pero ayaw na ni Mona. Tatlo na kasi ang anak nito, Mela, Nala and she and
Fonso now has Juan Raphael. She's also busy helping Ross manage the Hacienda.

Maayos na rin ang relasyon ni Yafa at ni Raphael. Palaging excited si Paeng tuwing
uuwi ang bunso nila. Masaya ang lahat, ngunit hindi pa rin talaga masyadong
magkasundo si Yafa at Santi but at least, civil ang magkapatid. Lalong nakumpleto
ang kasiyahan ni Nandiandra. She realized that nothing is impossible and that
everything will happen in God's perfect timing.

"You are very beautiful, Mama" Wika ni Yafa sa ina. "Ohh, we should take a selfie."
And they did. After that, Yafa and Mona helped their mother with the gown and the
bouquet of flowers. Gaganapin ang kasal sa hardin ng mga Arandia. Kaunti lamang ang
imbitado, ang kani-kanilang pamilya lamang, at ang mga Birada.

Maliit lamang na seremonya iyon. Nadia didn't mind. She had a great big wedding the
first time. Kahit na sa kamalig lang sila ikasal ni Paeng ay wala siyang pakialam
basta makikita niya sa kabilang dulo ng altar ang lalaking pinakamamahal niya.
"Are you ready? Papa's already at the end of the altar!" Si Yafa ang pinaka-excited
sa lahat. They saw Ross standing near the door, waiting for them. Nadia smiled.

"You are the most beautiful bride, Mama." Wika nito sabay halik sa kanyang ina. Si
Rosauro at Sabello ang maghahatid sa kanya sa altar, habang si Fonso at Santi naman
ang best man ni Raphael. Mona is her bridesmaid and Yafa is her maid of honor.
Everything is perfect.

Sabello Arandia was waiting for his mother and her brother, Ross. He will walk his
mother down the aisle and he couldn't be more excited. Ikakasal na sa pangalawang
pagkakataon ang kanyang mga magulang, tunay siyang masaya para rito, ngunit hindi
niya malaman kung ganoon nga ba ang mararamdaman niya para sa kanyang sarili. Next
year, he will get married. Biniro siya ni Ross na makipag – double wedding sa Papa
nila, nauna na kasing ikasal ang kakambal niya noon nakaraang December, ang Papa
naman niya ngayon at sa susunod na taon ay siya. Huminga siya nang napakalalim at
pinaikot ang mga mata niya sa mga bisitang sasaksi sa pag – iisang dibdib ng
kanyang mga magulang.

He saw the mother of her child sitting on one of the pews. Katabi nito ang asawa ni
Ross na Isabella at ang mga anak ng mga ito na si Ditas na kandong ang kapatid
nitong si Duero na siyang ring bearer. 

Malaki na ang tyan ng ina ng kanyang anak. Hindi niya alam kung ano bang tunay na
madarama niya. Just across that garden, his gaze settled on Gabrielle Aelise, who
was sitting next to the Biradas, Mcbeth, Pia and Leina. Oh, his heart skipped a
beat when she smiled.

"Are you ready?" Tinapik ni Ross Arandia ang balikat ng kakambal niya. Sabello
smiled upon seeing his mother.

"Sure ka ba, Ma? You can still run away." Wika ni Sabello. Nagtawanan silang tatlo.
Molly Consunji – Paolo Arandia's best friend signaled the family. The wedding will
start. The entourage gathered and the wedding march started.

Diego Arandia was the one assigned to play the piano. Don Paeng wanted this small
wedding to be a family affair. He invited all his nephews and brothers to witness
him finally marrying the love of his life. Diego Arandia stood on the sides,
looking around and when he finally caught his wife's gaze -Atlanta Arandia, who was
sitting beside their son. He waved at them. Indeed, for him, Atlanta and their son,
are the most beautiful miracle that ever happened to his life.

On the other side of the garden, stood Luigi Arandia with his father Lemuel, who
was busy talking to his brother Luis, in his arms, naroon ang napakagandang asawa
nitong si Catherine Fe na buntis na naman. He knew that this is a happy day, it is
a wedding – a celebration for love and new beginnings but for Luigi Arandia, a
wedding means the end because it ended his supposed to be new life with the love of
his life.

"Smile." Luis tapped his back. Lemuel Arandia looked at his son.

"Kasal ng Uncle mo, ngumiti ka." Bilin niya.

Luigi didn't say anything. He hates weddings and everything about it.

Diego started singing when it was Nadia's turn to walk. He gave it his all. He
wanted everyone to feel the love the couple has for each other.

Umaga na sa ating duyan

'Wang nang mawawala

Umaga na sa ating duyan

Magmamahal, o mahiwaga.

Nadia took her time walking. She's a bit teary eyed but she cried because she
couldn't believe that the man waiting for her at the altar is Paeng Arandia, the
man she loves and the man who loves her.

Raphael Arandia cried as he stood waiting for the love of his life. Indeed, dreams
to come true. Ilang beses na ba niyang hiniling ang araw na ito? Hindi na niya
matandaan pero ang mahalaga, narito na iyon at heto na si Nandiandra.

Kay tagal ko nang nag-iisa

Andya'n ka lang pala

Mahiwaga, pipiliin ka

Sa araw – araw.

Mahiwaga, ang nadarama sa'yo'y malinaw.

Finally, Nadia is in front of Raphael. Ross gave his mother's hand to his father.
Sabello kiss Nadia, and he hugged his father. Matapos iyon ay bumalik na sila ni
Ross sa kinauupuan. He looked at the other side of the garden, hoping he'd see
Gabrielle Aelise looking at her, but she's not, and he couldn't believe just how
much pain that caused him.

"Nadia, isuot mo ang singsing na ito bilang simbolo ng aking katapatan, at pag-ibig
na ibibigay ko sa'yo hanggang sa huling pagsikat ng araw sa aking buhay. Mula nang
araw na iyon sa hardin na ito, ipinangako ko sa'yong ikaw ang pipiliin ko sa araw –
araw sa nalalabing araw ng ating habambuhay. Ika nga, huli man at magaling, may
kapupuntahan rin. Matagal kong hiniling ang araw na ito at ngayong nandito ka na,
hinding - hindi ka na iiyak, Nadia. Mahal na mahal kita, hanggang sa dulo ng ating
walang hanggang, Nadia. Hanggang sa susunod nating habambuhay..."
"Oh... that's so beautiful." Yafa Arandia wiped her tears. Agad – agad iyon dahil
inaalala niyang masira ang kanyang make up. Mona Liza, who was sitting beside her
gave her a hankie. "Thanks, Ate."

"You're very much welcome, Bunso." Yafa felt too much kilig hearing Mona called her
bunso. Sa lahat ng kapatid niya ay si Mona ang pinakapaborito niya.

"Ate Mona..." Yafa and Mona looked back when someone whispered. There, they found
Pedro Birada. Nakasimangot ito kay Mona Liza. Takang – taka naman si Yafa.

"Ako lang iyong bunso mo diba?"

"Pedro!" Mahinang sigaw ni Sarah. Mona and Yafa laughed.

"Bakit ba? Ako lang naman talaga dapat!"

"Shhh!" She shhhhhed him because it was her mother's turn for the vows.

"Paeng... I was too young when I first dreamed of us getting married. We did get
married, and lived as husband and wife, but for some reasons, pareho tayong hindi
naging masaya noon, but I guess, that needs to happen for us to learn to cherish
time, love and our family. I have let go of all the bad memories and I am excited
to face this new reality with you. Ikaw ang una at huling lalaking mamahalin ko.
Mamahalin kita sa nalalabing araw ng ating habambuhay. And given a chance, kung
muli akong mabubuhay, ikaw at ikaw pa rin ang pipiliin kong mahalin. Thank you, for
being so patient. Thank you for waiting for me. Thank you for loving our children
the way you did. I love you, Raphael, with all my heart."

The priest announced the marriage of Raphael and Nandiandra. Masayang – masaya ang
lahat para sa kanilang dalawa. Natapos ang kay habang panahong pagtataguan ng tunay
na nadarama.

Alfonso Birada faced his mother – who was at that time, wiping her tears. "Mang.
Sorry." He needed to get that out of his system. Nasabi na rin niya iyon sa kanyang
ama, kay Mona Liza ngunit hindi sa pinakamamahal niyang babae. Luisa Birada looked
at his son – ang anak niyang kamukhang – kamukha ng kanilang kapitbahay. "Tama ka.
Walang ginawa ang Papa kahit noong namatay ang Papang. Sorry, Mamang."

"Matagal na kitang pinatawad, Alfonso. Ang mahalaga, natutuhan mo leksyon mo.

Masaya na ang lahat ngayon." Sabi ni Luisa. Tumango si Alfonso.

"Mas masaya kung narito ang Papang, Mamang, pero okay na rin. Sigurado akong
nakangiti siya sa atin ngayon." Luisa just smiled. Posible. Yumakap sa kanya si
Alfonso, sa sinundan ni Toto, na sinundan rin ni Pepe.

"Sana nandito na si Kuya Jufran." Wika ni Toto

"Uuwi rin iyon. Pakitaan natin sa facetime ng tutong." Biro ni Pepe. Napansin ni
Luisa na nakatingin sa kanya ang bayaw, si Jose Birada na kasama rin ang dalawang
anak nito, si Jose Andres at si Jose Maria. Nagkatanguan silang dalawa. Alam ni
Jose ang pinakatatago niyang sikreto – sikretong maaaring magpabago sa relasyon
nilang mag – iina. Ngunit tulad ng palagi niyang ginagawa, haharapin ni Luisa lahat
ng consequences ng kanyang action.

Lahat sa reception ay masaya, nagsasayawan at nagtatawanan. Ross danced with his

wife and daughter. Nakapanganak na si Isabella at lalaki na naman ang anak nila.
Now he has three children, Ditas, Duero Leon and Duvante. Wala na siyang mahihiling
pa.

Ricardo Arandia III sat beside Luigi and he was trying his best to cheer his
cousin, pero paano niya gagawin iyon? Taong bato na yata si Luigi. Mabuti pa si
Luis, masayang – masaya habang nakikipag – sayaw sa asawa nito.

"Sobrang saya ni Luis ano? Mahal na mahal siya ng asawa niya." He was just trying
to make a simple conversation. "Ay, Luigi, papanood ko sa'yo itong bagong video ng
Twice. Crush ko dito si Momo, alam mo bang boyfriend niya iyong sa Super Junior? Si
Heechul! Tingnan mo! Ang gaganda nila!"

"Shut up, R3. Ang ingay mo." Luigi hissed.

"At ang sungit mo naman! Tang inang ito!"

Luigi walked out. He doesn't feel like socializing. Kumuha siya ng isang bote ng
alak saka nagpasyang aalis pero bago siya makalayo ay nabangga niya ang isa sa mga
waitress roon. Natapunan siya ng champagne. Ganoon na lamang ang galit na
naramdaman niya.

"Tanga!" Sigaw niya sa babae.

"Sir, sorry po! Sorry! Sorry talaga!" Abot – abot ang paghingi nito ng tawad sa
kanya.
"Jean! Jusko! Mali – mali ka talaga!" Napatatda si Luigi sa babae sa kanyang
harapan.

"Jean?" Slowly the woman looked at her.

"Sorry po talaga, Sir. Sorry po."

Umiling – iling si Luigi at nagtuloy sa pag – alis.

Lahat ay lunod sa kasiyahan ngunit hindi maitatangging ang ilan sa mga ito ay may
kanya – kanyang pinagdaraanan. Ang ilan ay sinusubukan lamang tapusin ang araw na
ito habang baon ang kalungkutan sa kanilang puso...

Dalawa sa pusong iyon ay walang pagsidlan ng kasiyahan.

Nadia looked at Paeng with so much love in her eyes. Hinawakan ni Raphael ang kamay
ng kanyang pinakamamahal.

"I love you, Nandiandra..."

"I love you too, Paeng."

The newlyweds sealed that day with a kiss.

Oh, it is such a beautiful day – for some of the, it is just a day...

x x A L P H A x x