ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΔΙΑΡΚΕΙΑ (κατά προσέγγιση) ΣΤΑΘΜΟΙ

……………………………ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ…………………………...

Ι. εποχή του Λίθου

ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 2.600.000-10.000 π.Χ. Εμφάνιση ανθρώπου
ΜΕΣΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 10.000-6.500 π.Χ.
ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 6.500-3.000 π.Χ. Ανάπτυξη γεωργίας
και κτηνοτροφίας
Μόνιμη εγκατάσταση
ΙΙ. Εποχή του Χαλκού
ΠΡΩΙΜΗ ΕΠΟΧΗ ΧΑΛΚΟΥ 3000-2000 π.Χ. Ανάπτυξη Κυκλαδικού
πολιτισμού (ΠΚ)

Πρώιμη εμφάνιση Μινωικού

Ανάπτυξη πολιτισμού
Βορειοανατολικού Αιγαίου

ΜΕΣΗ ΕΠΟΧΗ ΧΑΛΚΟΥ 2000-1600 π.Χ. Εμφάνιση μινωικών

ανακτόρων (1900π.Χ.)
παλαιονακτορική περίοδος
-Γραμμική Α’
-μέγιστη οικονομία
-θρησκευτικές εκδηλώσεις
-κοινωνία

ΥΣΤΕΡΗ ΕΠΟΧΗ ΧΑΛΚΟΥ 1600-1050 π.Χ. 1700-1450Î

Νεοανακτορική περίοδος
Απόγειο μινωικού πολιτισμού
ΚορύφωσηÆ1600-1500

οι Μυκηναίοι στην Κνωσό

(1450 π.Χ.)

καταστροφή Ακρωτηρίου
Θήρας (1500π.ΧÆτέλος
ΥΚ)

Ανάπτυξη Μυκηναϊκού
πολιτισμού 1400-1200
-εμφάνιση μυκηναϊκών ανακτόρων
- Γραμμική Β’
-απόγειο μυκηναϊκού
πολιτισμού

1400-1050 π.Χ. Î
Υστεροελλαδική ΙΙΙ
περίοδος

«ΣΚΟΤΕΙΝΟΙ ΧΡΟΝΟΙ»
ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ
[αρχαϊκά έργαÆ
που προηγούνται της
κλασικής περιόδουÆ
πρώιμο στάδιο]
ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ:
κατ’ ενώπιον (πρόσωπο με
πρόσωπο «μετωπικός ρυθμός»
Æ βλ. κούροι)
σε κατατομή (ανφάς τεχνική)
ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
[αξεπέραστη διαχρονικά]
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
1050 – 900 π.Χ.
Παγίωση φυλετικών χώρων
900 – 700 π.Χ. Εντατικοποίηση μετακινήσεων και
ανταλλαγών
Εμφάνιση γραφής
Γεωμετρική τέχνη Εμφάνιση
αφηγηματικής τέχνης (730 π.Χ.,
Í================== Υστερογεωμετρική περίοδος)Î υπάρχει
μικρογλυπτική, κεραμική και κατά τη μυκηναϊκή περίοδο (14ος αι.) ως
κ.ά. (μαίανδρος)Æ τάση για «εικονιστικός ρυθμός»Î έκτοτε παραμένει ως
κύριο χαρακτηριστικό της τέχνης [βλ. αμφορείς,
γεωμετρική οργάνωση των κρατήρεςÆ εμφάνιση σκηνών π.χ. ταφικών
μορφών (τετραγωνισμένη, σκηνών]
χωρίς πλαστικότητα και
ρευστότητα)
Δημιουργία πόλεων – κρατών
700 – 480 π.Χ. Αποικιακή εξάπλωση
Πολιτικές και κοινωνικές
ανακατατάξεις
Περσικοί Πόλεμοι
Ανατολίζουσα περίοδος τέχνης (7ος
π. Χ. αιώνας)
Εμφάνιση μνημειακής γλυπτικής
(2 μισό 7ου αι.)
ο
Εμφάνιση μνημειακής
αρχιτεκτονικής
Αττικός μελανόμορφος ρυθμός
κεραμικής (τέλη 7ου αι.)
Ερυθρόμορφος ρυθμός κεραμικής
(γύρω στο 530 π.Χ.Æπιο κοντά στη
ζωγραφική, απ’ ότι ο μελανόμορφος ρυθμός)
Αθηναϊκή Ηγεμονία
480 – 323 π.Χ. Απόγειο λειτουργίας αθηναϊκής
δημοκρατίας
Πελοποννησιακός πόλεμος (431 –
404 π.Χ.)
Ανταγωνισμοί πόλεων – κρατών (4ος
π.Χ. αιώνας)
Εκστρατεία
Μεγ. Αλεξάνδρου
Αυστηρός ρυθμός (480-460 π.Χ.)
Κλασικός ρυθμός στη (γλυπτική,
αγγειογραφία, μεταλλοτεχνία)
 ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 323 – 31 π.Χ. Ίδρυση ελληνιστικών
βασιλείων

Παρακμή πόλεων-
κρατών

Ίδρυση συμπολιτειών

Η Ελλάδα υπό ρωμαϊκή

κυριαρχία (146 π.Χ.)

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗÎ επηρεάζει και επηρεάζεται από άλλους πολιτισμούς

δραματικότητα – τραγικότητα στα έργα, τις μορφές και τις εκφράσειςÆ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟ
ΜΠΑΡΟΚ

κατάκτηση του 3ου χώρουÆ μορφές που συναντώνται και περιπλέκονται

ολοκληρώνεται το περίοπτοÆ έμφαση σε όλες τις πλευρές

σκηνές από καθημερινότηταÆ προσδίδουν μια ελαφρότηταÆ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟ ΡΟΚΟΚΟ

εμφάνιση πορτραίτων
 ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ 3000 π.Χ. – 1050 π.Χ.

ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (γύρω από το ιερό νησί της Δήλου)

ΑΝΑΠΤΥΞΗÎύπαρξη μολύβδου, αργυρού, χρυσού, χαλκού και οψιανού (ηφαιστειακό υλικό σαν γυαλί /
ΜήλοςÆεμπορεύσιμο υλικό, δημιουργία κοφτερών εργαλείων)
ΚΥΚΛΑΔΕΣÆφυσική γέφυρα μεταξύ Κρήτης-Ηπειρωτικής ΕλλάδαςÆεξέλιξη Μυκηναϊκού πολιτισμού

Πρώιμη Εποχή του Χαλκού

ΠΡΩΤΟΚΥΚΛΑΔΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 3000-2000 π.Χ. περίπου

ΠΚ Ι, ΠΚ ΙΙ, ΠΚ ΙΙΙ Î αυτόνομο πολιτιστικό κέντρο

ΠΚ Ι και ΠΚ ΙΙÎ-οικισμοί (Αγία Ειρήνη-Κέα, Φυλακωπή-Μήλος, Ακρωτήρι-Θήρα)

-κιβωτιόσχημοι τάφοιÆορθογώνιοι / χτισμένοι με ορθογώνιες πλάκες
Æευρήματα: μαρμάρινα αγγεία, κυκλαδικά ειδώλια

ΚΥΚΛΑΔΙΚΑ ΕΙΔΩΛΙΑ Î ταφικό έθιμο ή δοξασία:

-υπηρεσία ή προστασία στη μετά θάνατο ζωή
-προσφορά στους θεούς για εξευμενισμό
-γονιμότητα (εμφάνιση γυναικείων γενν. οργάνων ή εγκυμοσύνης σε ειδώλια)

Μέση Εποχή Χαλκού

ΜΕΣΟΚΥΚΛΑΔΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 2000-1550 π.Χ

ΜΚ πρώιμη, ΜΚ ύστερη Î-στενή εμπορική σχέση με Κρήτη

-εξαγωγή αγγείων με πουλιά σε Κνωσό, Μυκήνες
και Μίλητο.

Ύστερη Εποχή Χαλκού

ΥΣΤΕΡΟΚΥΚΛΑΔΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1550-1100 π.Χ.

ΥΚ ΙÎ εκμινωισμός (μινωική γραφή Α’, εισαγωγή αρχιτεκτονικών μινωικών

στοιχείων: άδυτοÆχώρος περιορισμένης πρόσβασης/θρησκ. χρήση, φωταγωγόςÆκενός χώρος στο
εσωτερικό των διαμερισμάτων για φωτισμό, πολύθυροÆσειρά από ανοίγματα για ενοποίηση 2 χώρων,
κέρατα καθοσιώσεωςÆομοίωμα κεράτων ταύρου (λατρευτικός συμβολισμός)ÎPAX MINOICA
(έντονη πολιτιστική επίδραση)
1500 π.Χ. Î ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΑΚΡΩΤΗΡΙΟΥ ΘΗΡΑΣ

ΥΚ ΙΙÎ ελλαδικές επιδράσεις

ΥΚ ΙΙΙÎ κατάκτηση από ΜυκηναίουςÆ -εξαφάνιση μινωικής κεραμικής,

-αποκλειστικά μυκηναϊκά αγγεία.
ΚΕΡΑΜΙΚΗ "ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑΣ"
Κεραμική = Αγγεία (ολόκληρα ή όστρακα)Î σε οικίσκους ή νεκροταφεία

ΥΛΙΚΟ: χώμα - νερό - αέρας - φωτιά (Ίωνες φιλόσοφοι)

κατηγορίες Αγγείων:
ΧΡΗΣΤΙΚΑ ΣΚΕΥΗÎ οικιακές ανάγκες
ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΑ ΣΚΕΥΗÎ θρησκευτικές τελετές
ΠΟΛΥΤΕΛΗ ΣΚΕΥΗÎ δημόσιες συγκεντρώσεις

ΧΡΗΣΗ (ανάλογα με το σχήμα χωρίζονται σε:)

ΑΠΟΘΗΚΕΥΤΙΚΑ (πιο χοντρός πυλός + τοιχώματα)Î πίθοι, αμφορείς, στάμνοι, υδρίες κ.ά.
ΠΡΟΧΥΤΙΚΑ (η "πρόχους"/κανάτα έχει προχοή/μύτη)Î διάφορες κανάτες: ραμφόστομες, ευρύστομες, οφθαλμωτές κ.ά.
ΑΓΓΕΙΑ ΠΟΣΗΣÎ κύπελλα (κωνικά, κεφτιού, ημισφαιρικά), κύλικες, σκύφοι, φυάλες κ.ά.
ΡΥΤΑÎ συνήθως κωνικά αλλά και σφαιρικά και ζωόμορφα (π.χ. ταύρου) με οπή στον πυθμέναÎ χρηστικά και τελετουργικά

ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ (ανάλογη χρονολογίας οικισμού):

• γραπτή
• εγχάρακτη
• με επίχρισμα (ολόκληρη η επιφάνεια από βαφή "επίχρισμα")
• με στίλβωση (καλύπτεται από βαφή+ μετά στίλβωση για στιλπνότητα)
• εμπίεστη (διακόσμηση με σφραγίδες ή άλλο αντικείμενο, όσο ο πυλός είναι νωπός)

ΠΡΩΙΜΗ ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑÎ αγγεία χειροποίητα: ΚΥΚΛΑΔΕΣ (ιδιαίτερα σχήματα, π.χ. τηγανόσχημα)

ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ (στιλπνά ή γραμμικά μοτίβα)

ΜΕΣΗ ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑÎ αγγεία τροχήλατα: ΚΥΚΛΑΔΕΣ (κυκλαδικά λευκά + στιλβωμένα ολόβαφα μελανά ή ερυθρά)
ΚΡΗΤΗ ("καμαραϊκά", στιλπνά σκουρόχρωμα με πολύχρωμη
διακόσμηση)
ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ (μινυακά + αμαυρόχρωμα)

ΥΣΤΕΡΗ ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑÎ καταργείται το σκοτεινό φόντο, επικρατεί στιλπνή διακόσμηση

(ΚΡΗΤΗÎ "σκοτεινό επί ανοιχτού"Î φυτικά κοσμήματα, ζώνες, καλαμοειδή, σπείρες, χελώνιο, ΚΥΚΛΑΔΕΣÎ μιμούνται μινωικούς ρυθμούς)

ΥΕΧ Ι και ΥΕΧ ΙΙÎ πρωτοπορία ΚΡΗΤΗΣ: φυτικός ρυθμός

θαλάσσιος ρυθμός (χταπόδια, ναυτίλος, τοπίο με φύκια)
ανακτορικός ρυθμός (τρίωτοι πίθοι με 3 κάθετες λαβέςÆ γεωμετρικά μοτίβα)
[κρητικά μοτίβαÎ φυσιοκρατικός χαρακτήρας και κίνηση]

στη συνέχεια πρωτοπορία ΗΠΕΙΡ. ΕΛΛΑΔΑΣ: Αγγεία Μυκηναϊκής Κοινής (μονότονη διακόσμησηÆ 1 ζώνη στο σώμα των
αγγείων με επάλληλες ταινίες πάνω και κάτω από αυτή // ενώ κύλικες στο μοτίβο
της πορφύραςÆβασικός τύπος μυκηναϊκού ποτηριού 14ος-13ος αι.)
[μοτίβα ηπειρωτικής ΕλλάδαςÎ συμμετρία και στατικότητα]

ΥΕΧ ΙΙΙ Α’ (14ος αι.- τέλος μυκηναϊκής περιόδου)Î εικονιστικός ρυθμός (αφηγηματική τέχνη)Æ χαρακτηριστικό σχήμα
αμφοροειδής κρατήρας (σκηνές με άρματα και πολεμιστές , βλ. ΚΡΑΤΗΡΑΣ ΜΕ ΑΡΜΑΤΑ, ΚΡΑΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΔΙΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΓΚΩΜΗ)

ΥΕΧ ΙΙΙ Γ’Î αρχικά γραμμικά μοτίβα και στα μέσα της περιόδου:
• Πυκνός ρυθμός (ασφυκτικά μοτίβα με πουλιά, γεωμετρικά σχέδια, άνθη και γραμμοσκιάσεις)
• Ρυθμός πολύποδος (χταπόδια)
• Κροσσωτός ρυθμός (πυκνές καλλιγραφικές γραμμές)
• Ρυθμός Σιτοβολώνα (παράλληλες οριζόντιες ή κυματιστές γραμμές)
 ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (τέλος7ης χιλιετίας)Î ανθρώπινη εγκατάσταση

ΠΡΩΤΟΜΙΝΩΙΚΗ Ι (3000-2000): διείσδυση νέων πληθυσμών στο νησί (εξοικειωμένοι μεταλλουργοί)

• μικρές κοινότητες (πυρήνας-- οικογένεια)== ασχολία με γεωργία
• μεγάλες κοινότητες (κοντά στη θάλασσα, πυκνοκατοικημένες με σπίτια που ενώνονται) Î
Μόχλος, Ψείρα, Γουρνιά, Παλαιόκαστρο, Ζάκρος, Μύρτος

ΠΜ ΙΙÎ οικισμός "Βασιλικής" (ανατολική Κρήτη-Ιεράπετρα)Î κεραμικός ρυθμός σπιτιών (πολύχρωμη

διακόσμηση, ορθογώνια κάτοψη, κανονική διάταξηÆ διακρίνονται οι οικισμοί)
περιοχή Μεσάρα (ΝΑ Φαιστού)Î Κυκλικοί Τάφοι (κτερίσματα πλούσια σε πήλινα-λίθινα αγγεία,
σφραγίδες, εγχειρίδια, μαρμάρινα ειδώλια)

ΜΕΣΟΜΙΝΩΪΚΗ (Παλαιονακτορική Περίοδος) 2000-1700

ΜΜ ΙÎ εμφάνιση πρώτων ανακτόρων (Κνωσός, Φαιστός, Μάλλια)
• βγαίνει από εσωστρέφεια
• παγίωση διοικητικής - κοινωνικής οργάνωσης
• ευμάρεια οικισμών
• καλλιτεχνική παραγωγή (τεχνογνωσία)Æ εμπόριο με Κυκλάδες
• εξέλιξη τεχνών Î τοιχογραφίεςÆ από απλές ζώνεςÆ σε εξιστορήσεις λατρευτικών σκηνών
κεραμικήÆ από γεωμετρικά, καμπυλόγραμμα μοτίβαÆ σε εικονιστικές παραστάσεις

σχέσεις με Μεσοποταμία - ΑίγυπτοÎ είχαν αποτέλεσμα: -εξέλιξη ανακτορικού συστήματος Κρήτης,

-ιερογλυφική γραφή Γραμμική Α',
-εισαγωγή υλών (ελεφαντόδοντο, χρυσός, αβγά
στρουθοκαμήλου κ.ά.)
ΜΜ ΙΙΙ - ΥΜ Ι Î PAX MINOICA Î Μίνωας / Κνωσός Î ναυτική δύναμη, πάταξη πειρατείας
ΤΕΧΝΕΣÎ τροφοδότησαν εμπόριο, ανταλλαγή καλλιτεχνών (μεταξύ Κρήτης-Μυκηνών-Αιγύπτου), υπόβαθρο για
Μυκηναϊκό πολιτισμό
ΚΕΡΑΜΙΚΗÎθέματα: γεωμετρικά, φυτικά, θαλασσινά
ΕΙΔΩΛΟΠΛΑΣΤΙΚΗÎ πήλινα ειδώλια λατρευτών και ζωόμορφα
ΜΕΤΑΛΛΟΤΕΧΝΙΑÎ ξίφη, εγχειρίδια, δόρατα, αγγεία, σκεύη
ΛΙΘΟΤΕΧΝΙΑÎ αγγεία ΦΩΛΕΟΣΧΗΜΑ (φωλιά πουλιού) ή ΚΑΛΥΚΟΣΧΗΜΑ (κάλυκας λουλουδιού)
ΖΩΓΡΑΦΙΚΗÎ εξαιρετικές τοιχογραφίες
ΚΟΣΜΗΜΑΤΟΠΟΙΪΑÎ κοκκίδωση και συρματοτεχνική (επικόλληση χρυσών κοκκίδων + σύρματος πάνω σε
κοσμήματα)
ΣΦΡΑΓΙΔΟΓΛΥΦΙΑ, ΕΛΕΦΑΝΤΟΥΡΓΙΑ

ΥΣΤΕΡΟΜΙΝΩΙΚΗ (Νεονακτορική Περίοδος)

ΜΜ ΙΙΙ – ΥΜ Ι Î ΜΕΓΙΣΤΗ ΑΚΜΗÎ - εμφάνιση νέων ανακτόρων

- ανάπτυξη Μινωικών θαλάσσιων επικοινωνιών:
1] από Κνωσός για Î Κυκλάδες, Μήλο, Νάξο, ΚέαÎ εκμινωισμός κυκλαδικού πολιτισμού
2] από Δυτική ΚρήτηÎ για Νότια Πελοπόννησο (Æ εισαγωγή κεραμικής απομίμηση μινωικών ρυθμών)
3] απευθείας σε Κάσο, Κάρπαθο, Ρόδο, Κω (αποικίες Κύπρο, Μικρά Ασία, Μίλητο, Κνίδο, Συρία, Παλαιστίνη)
4] μεσολάβηση κυκλαδιτών ναυτικών για Î Αργολικό Κόλπο, Αττική, Θεσσαλία

ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ το 1450 π.Χ. (όχι από ηφαίστειο Σαντορίνης-1500 π.Χ., μάλλον από σεισμό) Î
ΕΞΑΣΘΕΝΗΣΗ ΜινωιτώνÎ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ από Μυκηναίους (έδρα ΚνωσόςÆ αντίστοιχη διακόσμηση σε ανάκτορα
Πύλου)Î ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ μινωικής κεραμικής από ΚυκλάδεςÎ Κύθηρα, Δωδεκάνησα, ΚυκλάδεςÎ
θέση Μινωιτών οι Μυκηναίοι
ΕΛΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (ηπειρωτική Ελλάδα)

ΠΡΩΤΟΕΛΛΑΔΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 3000-2000

ΠΕ Ι Î πιο γνωστός οικισμός στη ΛΕΡΝΑ (Αργολικός Κόλπος)Æ με περίκεντρα σπίτια γύρω από 1 αυλήÆ αμυντικό περίβολο,
ΟΙΚΙΑ ΤΩΝ ΚΕΡΑΜΩΝ (μνημειακό κτήριο στο κέντρο του οικισμού με πολλά κεραμίδια+στέγηÆ χώρος κεντρικής εξουσίας?)

• εμφάνιση οικισμών σε λόφους κοντά στη θάλασσα

• εκμετάλλευση μετάλλωνÎ εργαλεία, όπλα, κοσμήματα
• εμπόριο αγαθών (π.χ. οψιανός από Μήλο)

ΠΕ ΙΙÎ Λέρνα και άλλοι οικισμοί υπέκυψαν σε καταστροφές και πυρκαγιές (περ. 2300 π.Χ.)

ΜΕΣΟΕΛΛΑΔΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (2000-1500)

περισσότερο γνωστή από ευρήματα γύρω από τάφους // σε αντίθεση με ΚρήτηÆ ήταν σε περίοδο ανάπτυξης

• Μινυακή κεραμική (ΜινύαςÆ βασιλιάς Ορχομενού)

• κιβωτιόσχημος τάφος (νεκροί σε συνεσταλμένη στάση, θάβονται σε πίθους (εγχυτρισμοί), πιο σπάνια σε τύμβους,
φτωχικά κτερίσματα, εξαίρεση οι λακκοειδείς των Μυκηνών)
• τεχνολογικές καινοτομίες (κεραμικός τροχός, διάτρηση λίθου, μεταλλευτικός κλίβανοςÎ πρόδρομος του μυκηναϊκού
πολιτισμού)

ΥΣΤΕΡΟΕΛΛΑΔΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1550-1100 π.Χ.

ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

• εξέλιξη οικισμών από γεωκτηνοτροφικές κοινότητεςÎ ανακτορικά κέντρα

• Γραμμική Β' Î 1η εμφάνιση ελληνικής γλώσσας σε κείμενο
• πολιτιστική ενοποίηση Αιγαιακού χώρου (κοινό παρελθόν για Έλληνες)

ΠΡΟΣΟΧΗ ΑΥΤΟ ΕΠΕΣΕ 2007 + ΧΡΥΣΗ ΜΑΣΚΑ+ΤΙ ΣΥΜΠΕΡΑΙΝΟΥΜΕ ΓΙΑ ΜΥΚΗΝΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

ΛΑΚΚΟΕΙΔΕΙΣ ΤΑΦΟΙ (εκτός ΜυκηνώνÆ σποραδικοί // εντός Μυκηνών σε περίβολο)

• μεγάλο μέγεθος + βάθος
• στρωμένοι με χαλίκι
• χτιστές πλευρές με λίθους
• στέγη από σχιστόλιθες πλάκες
• επιτύμβια στήλη
• πολλαπλές ταφές

ΤΑΦΙΚΟΣ Α'Î από Σλήμαν (1876)Î αρχικά χωρίς περίβολο + ακροπόλειςÎ τελική μορφή με περίβολο + επιτύμβιες στήλες,
περ. 1300 π.Χ. (ΝΔ προέκταση τείχους ακρόπολης + Πύλης Λεόντων)Î ευρήματα πολυπληθή (χρυσά εγχειρίδια, αργυρά
αγγεία, προσωπίδες, κοσμήματα κ.ά. Î συνδυάζουν στοιχεία γέννησης μυκηναϊκή τέχνης Î προορισμός: βασιλικές ταφές)
ΤΑΦΙΚΟΣ Β' Î Παπαδημητρίου (1952) προηγείται του Α', φτωχότερος με 24 τάφους + περ. 40 ταφές, με ευρήματα Μινυακής +
Αμαυρόχρωμης τεχνικής (θαμπά μαύρα μοτίβα), μινωικά + κυκλαδίτικα αγγεία κ.ά.

Μνημειακή Μυκηναϊκή ΑρχιτεκτονικήÎ ανάπτυξη στα τέλη της ΥΕ περιόδου

Θολωτοί Τάφοι (αποτελούνται από διάδρομο + ταφικό θάλαμο "θολό", έχουν 6-10 μ. διάμετρο +εκφορικό τρόπο)Î
Μυκήνες, Ορχομενός, Μεσσηνία, Βαφειό, Ακαρνανία
Ακροπόλεις: 3 τύποι οχύρωσηςÎ - μόνο σπίτια ευγενών
- οχύρωσηÆ καταφύγιο όλου του πληθυσμού
- τειχισμένα ανάκτορα (Μυκήνες, Τίρυνθα, Πύλος)
 ΤΟΜΟΣ Β
χαρακτηριστικά ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
Κυρίες τεχνοτροπικές τάσεις:
Αφαίρεση ( Εξέφραζε το χριστιανικό πνεύμα και τον υπερβατικό κόσμου του θείου) Απομάκρυνση από πιστή
αναπαράσταση και σχηματοποιημένη απόδοση.
Νατουραλισμός Απεικόνιση πραγματικότητας με όσο το δυνατόν πιστότερο τρόπο.

Χρονικές περίοδοι:

324 (ίδρυση) - 726 (εικονομαχία). Πρωτοβυζαντινή Τέχνη

726 - 843 Τέχνη της εικονομαχίας

843 - 1204 (κατάληψη Πόλης, Δ' Σταυροφορία) Μεσοβυζαντινή Τέχνη

1204 - 1261 (ανάκτηση Πόλης) Η Τέχνη στην εποχή της Φραγκοκρατίας

1261 - 1453 Υστεροβυζαντινή Τέχνη (Παλαιολόγεια εποχήÆ

ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ επιστροφή στην αρχαία κληρονομιά ελληνορωμαϊκού κόσμου)

Σχέση βυζαντινής τέχνης και χριστιανικής θρησκείας

• -Έντονος θρησκευτικός χαρακτήρας καλλιτεχνημάτων: - ο ρόλος της Εκκλησίας στη βυζαντινή κοινωνία
- η θρησκευτικότητά του ανθρώπου
• -Η τέχνη μιλούσε για τα δόγματα του χριστιανισμού και αφηγούνταν το θείο δράμα
• -Παραγγελίες έργων τέχνης (εικόνες, σμάλτα, χειρόγραφα κ.α.) ως δώρο Θεού προστασία και ευνοϊκή
κρίση κατά τη Δευτέρα παρουσία (έφερνε κοντά ανθρώπους με αγίους)

• έως 4ο αι. ÎΑντίθεση τέχνης στην αναπαράσταση του θείου με υλικά μέσα
• 4ος-5ος αι. (σταδιακή υποχώρηση)Î κλασική παιδεία ως παιδαγωγικό μέσο στο κατηχητικό
έργο της Εκκλησίας Æ ο Θεός πήρε ανθρώπινη μορφή μπορεί να αναπαρασταθεί με ύλη σε ένα
μεταφυσικό όμως χώρο, όχι σε πραγματικό.

ΔΕΝ ΕΜΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΘΕΑΤΗ ΜΕ ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΤΙΚΟ ΤΡΟΠΟÎ

ΣΧΕΔΙΟ ΘΕΟΥ (σωτηρία ανθρώπου) ΑΛΛΑ ΩΣ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΥΠΕΡΒΑΤΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
(χωρίς βάρος ή σκιά, αλλά με πολλές φωτιστικές πηγές)Î
ΕΝΣΑΡΚΩΣΗ ΧΡΙΣΤΟΥ
ο θεατής βλέπει με τα ΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ
ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΟΥΡΑΝΩΝ ένα αόρατο κόσμο πέρα από ανθρώπινες αισθήσεις
ΜΕΣΙΤΕΙΑ ΑΓΙΩΝ
ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΕΠΑΡΧΙΩΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (1ος-2ος έως 4ος αι.)Î

Τεχνοτροπική τάσηÎ απώλεια διάστασης, αδιαφορία για κλίμακα, ακαμψία, ακινησία,
μετωπικότηταÎ ευνοήθηκε από αυτοκρατορική εξουσία (οι απλοϊκές ευανάγνωστες συνθέσεις της,
τόνιζαν την υπερχρονική υπεράνθρωπη διάσταση της αυτοκρατορικής εξουσίας)

ΥΨΗΛΗ ΧΟΡΗΓΙΑ + ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑÎ Εξάρτηση από εύρωστες οικονομικά τάξεις με κλασικές

αισθητικές προτιμήσεις

ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣÎ Οι καλλιτέχνες δεν αποδίδουν πιστά το πρότυπο αλλά το βαθύτερο

πνευματικό του περιεχομένου (ενδιαφέρον όχι για μορφή αλλά για ιδέα)

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣÎ στηρίχθηκε στην αντικλασική τάξη απέδιδε καλύτερα την κοσμοθεωρία της νέας
θρησκείας (πιο προσιτή στο λαό)

ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ:

1]Ειδωλολατρία τάση Νατουραλισμού

(ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ) (ΦΥΣΙΟΚΡΑΤΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ)

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ

2]Χριστιανισμός τάση Αφαίρεσης

(ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ)
καθαρή Βυζαντινή Τέχνη

3]Νεοπλατωνισμός τάση Αντικλασική

(ΕΠΑΡΧΙΩΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΥΣΤΕΡΗΣ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜ. ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ)
υπερβατική ιδέα για ανώτατο, άχρονο ον

ΣΥΝΟΨΗ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ ÎΑΝΤΙΚΛΑΣΙΚΗ ΤΑΣΗ

• Απεικόνιση θείου και υπερβατικού με: ακινησία-μετωπικότητα-λιτότητα
• Απόδοση πνευματικότητας ατόμου (κυρίως στα μάτια) με: αδιαφορία για οργανική απόδοση
ανθρώπινης μορφής (απομάκρυνση από κλασικό ιδεώδες)
• Απόδοση βάθους (της ελληνορωμαϊκής τέχνης) στα βυζαντινά έργα με: ελεύθερο χώρο, άπειρο,
μεταφυσικό και τα σχηματοποιημένα στοιχεία χωρίς κανόνες
(σε περίοδο Αναγέννησης δηλώνοντας με διαφορά μεγέθους)
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΘΑΡΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

[1] ΣΥΝΘΕΣΗ (ΤΡΟΠΟΣ ΔΟΜΗΣΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ)

Α)ΣΥΜΜΕΤΡΙΑ κεντρικός άξονας (κύριο θέμα π.χ. μια μορφή) γύρω από το οποίο δομείται η παράσταση:
ισοβαρώς (δε γέρνει το βάρος σε κάποια πλευρά)
και ισομερώς (παράπλευρα οι υπόλοιπες μορφές)
Β)ΡΥΘΜΙΚΗ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ επανάληψη μορφών χωρίς μεταξύ τους διαφοροποίηση
Γ)ΙΕΡΑΤΙΚΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ η σημαντικότερη μορφή αποδίδεται με μεγαλύτερη διάσταση (π.χ. Ιησούς)
ισοκεφαλία των υπολοίπων μορφών (π.χ. Απόστολοι)

• Συνολικά ευανάγνωστες παραστάσεις λόγω κατηχητικού ρόλου (βλέπω-κατανοώ-διδάσκομαι)

• Οι μορφές δεν αποδίδονται σε κάποιο χώρο
• Ο ελεύθερος χώρος αποδίδεται σε χρυσό ή μπλε φόντοÎτονίζει τον υπερβατικό χώρο

ΣΕ ΓΕΜΑΤΟ ΧΩΡΟ:
αντιφατική προοπτικήÎ συνδυάζει πολλές διαφορετικές οπτικές γωνίες (δεν λαμβάνεται υπ όψιν για
απόδοση το ύψος των ματιών) δεν ενδιαφέρεται για ρεαλιστική απόδοση, αναφέρεται στον υπερβατικό
κόσμο
αντίστροφη προοπτικήÎ παρουσιάζονται τα μακρινάÆ μεγάλα
τα κοντινάÆ μικρά
(διαταράσσεται ο φυσιολογικός χώρος παραπέμπει σε ένα άλλο χώρο τον υπερβατικό)

[2] ΑΠΟΔΟΣΗ ΜΟΡΦΩΝ

Α) επίπεδες μορφές, χωρίς όγκο (3η διάσταση)Îφυσιοκρατική τάση
Β) δεν αποδίδονται με οργανικό τρόπο (φυσικό ενιαίο σύνολο)
Γ) ακινησία, στατικότητα (συμβατικός τρόπος απόδοσης κίνησης)
Δ) μετωπικότητα
Ε) πνευματικότητα (κυρίως από ανοιχτά μάτια μορφώνÆκοιτάνε τον θεατήÆτον οδηγούν στο υπερβατικό)

[3] ΧΡΩΜΑ ΚΑΙ ΦΩΣ

Συμμετρία
χρώμαÎ εξισορροπητικός ρόλος, εξυπηρετεί:
Αντίστιξη (έντονη αντίθεση, για να τονίσει περισσότερο
μια μορφή -βλ. σελ. 107, εικ.30- τα ρούχα του Χριστού
μέσα στα ρούχα της Παναγίας)
ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΕΙΣ (επιθυμία για ένδοξο παρελθόν ρωμαϊκής αρχαιότητας)Î
Γενικότερα πνευματικά κινήματα με θαυμασμό σε: γλώσσα, λογοτεχνία, επιστήμη, τέχνη αρχαιότητας

ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝÎ τέλη 9ου – αρχές 11ου (Κων/νος Ζ’ Πορφυρογέννητος) Î

Ζωγραφική χειρογράφων + μικροτεχνία (ελεφαντοστό)
ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ + ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ = ΚΑΙΝΟΥΡΙΑ ΣΥΝΘΕΣΗÎ Υπηρετούσε υπερβατικό κόσμο Ορθοδοξίας

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗÎ μέσα 13ου – αρχές 14ου αι. Î Αυτοκρατορία αποδυναμωμένη

οικονομικά, εξωτερικός κίνδυνος από εχθρούςÎ αναζήτηση προτύπων από ένδοξο παρελθόνÎ ΜΝΗΜΕΙΑΚΗ
ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ (μορφές με κλασικές αναλογίες, επιβλητικότητα, ψευδαίσθηση τρισδιάστατου χώρου)

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ:
4ος – 6ος αι.: Ρώμη, Κων/πολη, Έφεσος, Αφροδισιάδα, Αντιόχεια, Αλεξάνδρεια, Μιλάνο, Ραβέννα, Θεσσ/νίκη,
Κόρινθος, Φθιώτιδες Θήβες, Νικόπολη
7ος – 9ος αι.(Ιουστινιανός) : Κων/πολη και Θεσσαλονίκη (2η πόλη Βυζαντίου)
13ος αι.: (λατινική κατοχή) Άρτα και Νίκαια
14ος αι.: (Παλαιολόγεια Αναγέννηση) Κων/πολη, Θεσσαλονίκη και Μυστράς

ΛΑΟΙ ΑΠΟΔΕΚΤΕΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ:

Ρώσοι, Βούλγαροι, Σέρβοι και Αρμένιοι, Γεωργιανοί

ΘΕΟΦΑΝΗΣ: σημαντικός Έλληνας ζωγράφοςÎεργάστηκε έξω από σύνορα βυζαντινής επικράτειας

ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΒΥΖΑΝ. ΤΕΧΝΗΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

Βυζαντινή ΤέχνηÎ - Τέχνη του Μεσαιωνικού Ελληνισμού (πολιτιστική μας κληρονομιά)
- Επιβίωση εικονιστικής Τέχνης Αρχαιότητας
- ΤΕΧΝΗ ΚΑΡΟΛΙΔΩΝ (Καρλομάγνος)Î ανταγωνισμός με βυζαντινούς αυτοκράτορες
κι όμως αναζήτηση προτύπων σε δυτικορωμαϊκά και όχι ανατολικορωμαϊκά έργα
 ΤΟ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ - 3 ο κεφάλαιο-

ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΕΡΓΟ κατά την ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ (324-726)

ΓΛΥΠΤΙΚΗ

Περίοπτη Γλυπτική: (ισχυρός δεσμός με ειδωλολατρικό κόσμο)Î Ανδριάντες, προτομές αυτοκρατόρων

- υψηλών αξιωματούχωνÎ μάρμαρο+χαλκόςÎ λιγότερα θρησκευτικά θέματα (π.χ. "Καλός Ποιμήν" +
"Ορφέας"
Ανάγλυφο: αντικατέστησε την περίοπτη γλυπτική (5ος αι.) Χρήση τρυπανιούÎ ελαφρύνει μάρμαροÎ
δημιουργεί φωτοσκίαση

Διακόσμηση Γλυπτών
α) Αρχιτεκτονικά μέλη (κιονόκρανο, επιθήματα, θωράκια, θυρώματα, επιστύλια, τόξα κ.α.)Î γεωμετρικά και
φυτικά θέματα, σταυροί, χριστόγραμμα

β)Εκκλησιαστικά έπιπλα (Αγία Τράπεζα, επισκοπικός θρόνος, άμβωνες)Î ανεικονικός διάκοσμος, σπανιότερα
εικονικός (π.χ. άγιοι)

γ)Σαρκοφάγοι, επιτύμβιες στήλεςÎ διακόσμηση Æ ειδωλολατρικό έθιμο (3ος-6ος αι.), υλικόÆ

μάρμαρο+πορφυρίτης για αυτοκρατορική οικογένειαÎ διακοσμητικά θέματαÎ
• από Π+Κ Διαθήκη (π.χ. ανάσταση Λαζάρου, παίδες εν καμίνω, θαύματα Χριστού, Μωυσή, Πέτρου
κ.α.)Î αναστάσιμο+σωτηριολογικό μήνυμα
• Χριστιανικά σύμβολα (σταυρός, χριστόγραμμα, αμνός)
• Ειδωλολατρικά θέματα που απέκτησαν χριστιανικό συμβολισμό (π.χ. ο "Καλός Ποιμήν" ή παγώνια,
φοίνικεςÆ σύμβολαΠαραδείσου)
• Θέματα θεολογικού χαρακτήρα (π.χ. παράδοση Νόμου από Χριστό σε μαθητέςÆ δηλ. ίδρυση
Εκκλησίας)Î σωτηριολογικό έργο Εκκλησίας (υπακοή κανόνωνÆ αιώνια ζωή)

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

Α) ΕΠΙΔΑΠΕΔΙΟ ΨΗΦΙΔΩΤΟ (υλικά: πέτρα-κεραμίδι) Î

μορφή μνημειακής ζωγραφικής (σε πολυτελή κτίρια κοσμικού + θρησκευτικού χαρακτήρα)
αποφυγή θεμάτων από Βίβλο (λόγω χρήσης)Î θέματα αλληγορικά (π.χ.σκηνή κυνηγιούÆ μάχη καλού+κακού,
συνύπαρξη άγριων+ήμερων ζώωνÆ ειρήνη στη γη δια μέσου ενσάρκωσης) και ειδωλολατρικής τέχνης (π.χ.
ζωδιακός κύκλος, προσωποποιήσεις εποχών, μηνών, γης, θάλασσας κ.α.) με χριστιανικό συμβολισμό

Β)ΕΝΤΟΙΧΙΟ ΨΗΦΙΔΩΤΟ (από 4ο αι.)Î (υλικά: πέτρα, κεραμίδι, χρωματιστή υαλόμαζα, φύλλο χρυσού+αργύρου)
ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ : στα ανώτερα τμήματα τοίχων και στους θόλους :
1) Στεγανοποίηση του τοίχου (πίσσα ή ρητίνη), 2) Επίστρωση με σοβά (τρία στρώματα), 3) Στερέωση Ψηφίδων
Ρώμη, Ραβέννα, Θεσσαλονίκη
ΘΕΜΑΤΑ : "εικονογραφικοί κύκλοι" (εικαστικές ενότητες αφηγηματικού χαρακτήρα) από Βίβλο+βίο Αγίων (π.χ.
Χριστός = Θεοφάνια, σταυρός, βρεφοκρατούσα Παναγία = ενσάρκωση)
• τοίχοι φωταγωγού μεσαίου κλίτουςÆ 1 ή 2 οριζόντιες σειρές με εικαστικές ενότητες
• ορθογώνια διάχωρα μεταξύ παραθύρωνÆ ολόσωμες μορφές
• τριγωνικές επιφάνειες ανάμεσα σε τόξαÆ στηθάρια (προτομή Αγίου σε κύκλο)
• κόγχη + θριαμβευτικό τόξο (αψίδα ιερού)Æ θέματα συμβολικού χαρακτήρα για θρίαμβο Εκκλησίας
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΚΤΙΡΙΑ ΜΕ ΤΡΟΥΛΟ (βαπτιστήρια, μαυσωλεία κ.α.)Î
κεντρική θέση διακόσμου ο τρούλος (=ουρανός)
ΘΕΜΑΤΑÎ σταυρός, φυτικός διάκοσμος, Βάπτιση (= νίκη Χριστού πάνω στο θάνατο), παράδοση Νόμου, εν Κανά
θαύμα, Θαυμαστή Αλιεία, Σαμαρείτιδα, προσφορά στεφάνων στο Χριστό από Αποστόλους (= ρωμαϊκή
σύγκλητος στον αυτοκράτοραÆ τιμή και αναγνώριση)

Γ) ΕΙΚΟΝΑ Îαπεικονίσεις θείων προσώπων (ΧΡΙΣΤΟΣ, ΠΑΝΑΓΙΑ, ΑΓΙΟΙ, ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ)

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ: λατρευτικός – διδακτικός – λειτουργικός
ΤΕΧΝΙΚΗ: εγκαυστική
ΘΕΜΑΤΑ: πορτρέτα αγίων προσώπων με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και σύμβολα το καθένα
(σύνδεση με πορτρέτα νεκρών σε ξύλο «Φαγιούμ»Æ εκφραστικά μάτια, επιμήκη μύτη, μικρό στόμα, εντυπωσιακά χρώματα)

Δ) ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ
ΜικρογραφίεςÆ παριστάνουν επεισόδιαÆ ΣΤΕΝΗ ΣΧΕΣΗ ΛΟΓΟΥ + ΕΙΚΟΝΑΣ
ο
ΕΙΛΗΤΑΡΙΑ: (επιμήκης λωρίδες πάπυρου γύρω από κύλινδρο, έως 2 αι.)Îδύσχρηστα
νέος τύπος χειρ/φουÆ ΚΩΔΙΚΑΣ: σελίδες από περγαμηνή (δέρμα ζώου)Æ συγκροτημένες σε βιβλίο
ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΩΔΙΚΑ:
• Επεξεργασία Δέρματος
• Κοπή + Σχηματισμός ΤετραδίωνÎ δέσιμο σε τόμο και Στάχωση (= δημιουργία εξώφυλλου από δέρμα
+ ξύλο, διακόσμηση με χρυσό, πολύτιμες πέτρες κ.α.)
• Γραφέας Î ορισμός γραμμών με στύλο, Μικρογράφος Îεικονογράφηση

ΜΙΚΡΟΤΕΧΝΙΑ
(έργα χρυσοχοΐας, αργυροχοΐας, ελεφαντοστά κ.α.) Î αντικείμενα πολυτελείας (για αυτοκράτορα, Εκκλησία,
αριστοκρατία, αξιωματούχους)
ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ:δώρα αναμνηστικά, σε πλαίσια διπλωματίας ή με θρησκευτικό κίνητρο (πολυτιμότερο έργο ανήκει στο Θεό)
Α)ΕΛΕΦΑΝΤΟΣΤΕΪΝΑ ΕΡΓΑÎ εργαστήρια Ρώμη, Κωνσταντινούπολη, Ραβέννα, Μεδιόλανα, Αντιόχεια, Αλεξάνδρεια.
μεγάλη κατηγορία αντικειμένων από ελεφαντοστόÆ ΔΙΠΤΥΧΑ: 2 ανάγλυφα πλακίδια συνδεδεμένα σαν εξώφυλλο
(εσωτερική πλευρά υποδοχές για κερίÆέγραφαν με στύλο)
ΧΡΗΣΗ: δώρα, διακοσμητικά αντικείμενα και θρησκευτικός χαρακτήρας
(τέλεση θείας λειτουργίαςÆ αναγραφή ονομάτων για μνημόνευση)

Β) ΜΕΤΑΛΛΟΤΕΧΝΙΑ:
i) εκκλησιαστικά σκεύη (π.χ. δίσκοι, λειψανοθήκες, σταυροί λιτανείας κ.α.)
ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ: απλή (με σταυρό, χριστόγραμμα), μορφές Χριστού, Παναγίας, αγίων, Βιβλικές σκηνές και όνομα δωρητή
ii) κοσμικού χαρακτήρα (π.χ. δίσκοι, υδρίες κ.α. ως δώρα, κυρίως γάμου)
ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ: φυσιοκρατική (κλασική παράδοση)
 ΤΟ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ (726-843)
Îπερίοδος διωγμών+απαγορεύσεων, αυστηρότερη θρησκευτική τέχνη (λιγότερο στην περιφέρεια)

• ΑπαγόρευσηÎ παραγωγή εικόνων

• Παραστάσεις ναώνÎ δέντρα, ζώα, φυτά κ.α. (ορισμένα θέματα επηρεασμένα από ισλαμική τέχνη
π.χ. Αγία Κυριακή- Νάξος: σε πτηνά και διακοσμητική
• Κυρίαρχο θέμαÎ Σταυρός (σύμβολο νικηφόρου χριστιανισμού, π.χ. Αγία Σοφία - Θεσσαλονίκη)
• Παραγωγή εικονογραφημένων χειρόγραφων

ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗΝ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ (843 – 1204)

Τέλος εικονομαχίαςÎ επίσημη λατρεία εικόνων, διάκοσμος ναώνÆ ζωή του Χριστού
ΤΑΣΗÎ Αφαιρετική
ΤΑΣΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΧΕΙΡ/ΦΩΝ + ΜΙΚΡΟΤΕΧΝΙΑΣ (ελεφαντοστά)Î Νατουραλισμός (στροφή αρχαιότητα-Αναγένν. Μακεδόνων 9-11ος)

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΝΑΩΝ
ναόςÎ επίγεια εικόνα βασιλείας του Θεού
ιεράρχηση θεμάτωνÎ από πάνω προς τα κάτω (ουρανός προς γη)

™ Προτομή ΠαντοκράτοραÎ Τρούλος (κλειδί)

™ Αγγελικές Δυνάμεις (αρχάγγελοι, χερουβείμ, σεραφείμ, τετράμορφα)Î ζώνη γύρω από τρούλο
™ Προφήτες Π.Δ.Î τύμπανο τρούλου
™ 4 ΕυαγγελιστέςÎ σφαιρικά τρίγωνα τρούλου
™ ΘεοτόκοςÎ αψίδα ιερού
™ Ανάληψη ΚυρίουÎ καμάρα ιερού
™ Κοινωνία ΑποστόλωνÎ πλάγιοι τοίχοι ιερού
™ ΕυαγγελισμόςÎ μέτωπο τόξου αψίδας
™ ΙεράρχεςÎ χαμηλότερη ζώνη αψίδας ιερού
™ ΔωδεκάορτοÎ καμάρες, θόλοι, τύμπανα καμάρων
™ Ολόσωμοι ΆγιοιÎ χαμηλότερη ζώνη τοίχων
™ Εορτή ή ο Άγιος του ναούÎ δίπλα στο τέμπλο
™ Δευτέρα ΠαρουσίαÎ νάρθηκας (στεγασμένοι δυτική πλευρά)

Κοιμητηριακός Τύπος ΝαούÆ σωτηριολογικό περιεχόμενο

Μοναστηριακός Τύπος ΝαούÆ πλειοψηφία αγιογραφικών πορτρέτων

Α)ΕΝΤΟΙΧΙΟ ΨΗΦΙΔΩΤΟÎ διακόσμηση ναών (εποχή οικονομικής ευμάρειας)

Αντικατάσταση επιδαπέδιων ψηφιδωτών με μαρμάρινες πλάκες (γεωμετρικά διακοσμητικά θέματα)
Σημαντικά ψηφιδωτά ελλαδικού χώρου:
Μονή Οσίου Λουκά, Βοιωτία (5η δεκαετία 11ου αι. με πρωτοβουλία ηγουμένου Θεόδωρου Λεοβάχου)
ΤεχνοτροπίαÆ απομακρυσμένη από φυσιοκρατική ελληνορωμαϊκής παράδοσης (μορφές επίπεδες, εξαϋλωμένες,
άκομψες με σοβαρή έκφρασηÆ υψηλό θρησκευτικό ήθους)
Νέα Μονή, Χίος (αρχές 11ου αι. Χορηγία του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Θ' του Μονομάχου )
Τεχνοτροπία: όμοια με Οσίου Λουκά (ωστόσο έντονα λαμπερά χρώματαÆ τολμηρές αντιπαράθεσης)
Μονή Δαφνίου, Αθήνα "Κοίμηση της Θεοτόκου" (περ. 1100)
Επιστροφή στην κλασική αρχαιότητα (γαλήνη, ηρεμία, σκεπτικισμός, μορφές πιο φυσικές - ελεύθερες στο χώρο)

Β)ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ (ΤεχνικήÆ νωπογραφία)

ΨηφιδωτόÎ τεχνική δύσκολη και δαπανηρή / ΤοιχογραφίαÎ κυρίαρχο μέσο διακοσμήσεις Βυζαντινών ναών
Γ) ΕΙΚΟΝΑ τεχνικήÆ Αυγοτέμπερα:
i)προετοιμασία ξύλου, ii) σχεδίαση "ανθιβόλου" (προσχέδιο με τρυπημένα τα περιγράμματα)/ ρίψη κάρβουνου/
αποτύπωση σε γύψο/ χάραγμα με αιχμηρό εργαλείο, iii) Ζωγραφική: κάλυψη φόντου με φύλλο χρυσού/ πρόσθεση χρωμάτων
("προπλασμοί"Æ σκοτεινά, "φώτα"Æ ανοιχτότερα)/ και βερνίκι
ΘΕΜΑΤΑ: Χριστός, Παναγία, Άγιοι, επεισόδια από Π+Κ Διαθήκη, απόκρυφα Ευαγγέλια, βίους και μαρτύρια Αγίων
ΤΥΠΟΙ ΕΙΚΟΝΩΝ: αμφιπρόσωπες (και στις 2 όψεις) + εικόνες λιτανείας

Δ)ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ
πνεύμα Αναγέννησης (δυναστεία ΜακεδόνωνÆ Λέοντας ΣΤ' και Κωνσταντίνος Ζ' Πορφυρογέννητος)
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ: μεγάλη ποικιλία (ιατρικά, αστρονομικά, θεολογικά, λειτουργικά, ιστορικά, λογοτεχνικά, νομικά,
φιλοσοφικά, αρχαία ελληνικά κείμενα, ωροσκόπια κ.α.)Î
καλλιτεχνική σημασία + μεταφορά αρχαίας ελληνικής σκέψης σε επόμενες γενιές

ΨΑΛΤΗΡΙΟ: ομάδα χειρογράφωνÎ ΒΙΒΛΙΟ ΨΑΛΜΩΝ (λειτουργικό βιβλίοÆ ιερές ακολουθίες Εκκλησίας)
150 ψαλμοί Δαβίδ + άλλων εβραίων ποιητών
- Chludov, περίπου 850 (Ιστορικό Μουσείο Μόσχας)
- κωδ. 61 (μονή Παντοκράτορα Αγίου Όρους)
- Bristol, 11ος (Bρετανικό Μουσείο)
παρασελίδια εικονογράφηση + κοινά τεχνοτροπικά χαρακτηριστικάÎαντιγράφουν κάποιο κοινό χειρόγραφο

Αριστοκρατικά ψαλτήριαÎΦυσιοκρατικές+αρχαιοπρεπείς αισθητικές αντιλήψεις Αναγέννησης ΜακεδόνωνÎ

εικονογράφηση ενταγμένη στη σελίδα ή ολοσέλιδη μικρογραφία (Ψαλτήριο Εθνικής βιβλιοθήκης στο Παρίσι)

ΜΙΚΡΟΤΕΧΝΙΑ
Α)ΕΡΓΟ ΔΙΑΚΟΣΜΗΜΕΝΟ ΑΠΟ ΣΜΑΛΤΟ: αντικείμενα πολυτελείαςÎ τέχνη συνδεδεμένη με παλάτι
(περιφερειακά εργαστήρια Γεωργία, Βενετία, Θεσσαλονίκη κ.α. Æ περιορισμένα)
ΤΕΧΝΙΚΕΣ:
• ΕπιπεδόγλυφηÎ αποτύπωση σχεδίου, χάραξη κοιλοτήτων, γέμισμα με σμάλτο
• ΠερίκλειστηÎ αποτύπωση σχεδίου / περίγραμμα με συρμάτινο σκελετό /
στερέωση χωρισμάτων / άπλωμα σμάλτου
• Τεχνική του ανάγλυφουÎ (σπανιότερη) "Αρχάγγελος Μιχαήλ", Άγιος Μάρκος - Βενετία.

Β) ΕΛΕΦΑΝΤΟΣΤΕΪΝΟ ΕΡΓΟ: αντικείμενα πολυτελείας (γαμήλια δώρα, κοσμηματοθήκες, εικόνες Αγίων κ.α.)
ΤΕΧΝΙΚΗÎ κοπή πλάκας (κάθετα, πλάγια ή σκαλιστά)/ σχεδιασμός θέματος
/ χάραξη περιγράμματος / προβολή θέματος.
Κοκάλινο κιβωτίδιο (πιο δυσεύρετο, μικρότερης αντοχής, πιο φτηνό)
 ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗΝ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑ (1204-1261)
(Σημαντική τέχνη λόγο μετακίνησης πληθυσμών + διάδοση καλλιτεχνικών παραδόσεων)

Α) (Δ’ Σταυροφορία)ÎΖωγραφικήÆπροσηλωμένη σε βυζαντινά πρότυπα του 12ου αι.

ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ
ΣΕΡΒΙΑ (πολιτιστική+θρησκευτική εξάρτηση από Βυζάντιο)ÎΒυζαντινοί καλλιτέχνεςÎ παραγγελίες
ηγεμόνωνÎ κορυφαία έργα μνημειακής ζωγραφικής (Ναός Παναγίας Ευεργέτιδας, μόνη Στουντένιτσα)

Β) ΕΙΚΟΝΑ: (ανάλογο παράδειγμα+στις φορητές εικόνες) π.χ. Αγία Αικατερίνη (Σινά)Î πλουσιότατη συλλογή

Καλλιτεχνική επίδραση Δύσης σε τέχνη ΒυζαντίουÎπροβληματικήÎ λόγω Σχίσματος (1054)

ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ (1261-1453)

(Ενδιαφέρον για φυσιοκρατική τέχνη της αρχαιότητας)

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗÎ ΑΝΘΗΣΗ, ΕΞΑΠΛΩΣΗ και ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ (ΣΕΡΒΙΑ, ΡΩΣΙΑ, ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ)
Ζωγραφική δυναστείας ΠαλαιολόγωνÎ εικονογραφικός πλούτος
• Νέες συνθέσεις + εμπλουτισμός παλαιοτέρων με: εικονογραφικά στοιχεία, αρχαίες προσωποποιήσεις,
συμβολικά στοιχείαÆ με εκκλησιαστική ερμηνεία κ.α.
• Έντονη επίδραση της Υμνολογίας και Θείας Λειτουργίας
• Ρεαλιστικότερη απόδοση των παραστάσεωνÎ σκηνές πολυπρόσωπες, μορφές με έντονη σωματική
παρουσία- κίνηση- έκφραση συναισθημάτων
• Τοπίο και αρχιτεκτονήματαÎ πλούσιο σκηνικό βάθος (προσπάθεια κατάκτησης 3ης διάστασης)
ΘΕΜΑΤΑ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ:
(εικονογραφικοί κύκλοι)

™ ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΠΑΘΟΥΣ (οι φάσεις θείου δράματοςÎ μεγάλη διάδοση): Ο

Μυστικός Δείπνος, ο Νιπτήρ, η Προσευχή
στο Όρος των Ελαιών, η προδοσία του Ιούδα, η Κρίση των Αρχιερέων+του Πιλάτου,
η Μαστίγωση, ο Δρόμος προς τον Γολγοθά, η Ανάβαση στον Σταυρό, η Σταύρωση,
η Αποκαθήλωση, ο Θρήνος.
™ ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ: η Εις Άδου Κάθοδος (Ανάσταση), οι Μυροφόρες στο Μνήμα, το "Χαίρεται" των
Μυροφόρων, η Ψηλάφηση, το Δείπνο στους Εμμαούς, η Θαυμαστή Αλιεία.
™ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ: Νεανική ηλικία Θεοτόκου (π.χ. σύλληψη, γέννηση της κ.α.)
™ ΚΥΚΛΟΣ ΠΡΟΕΙΚΟΝΙΣΕΩΝ ΠΑΝΑΓΙΑΣ: συμβολισμός Παναγίας + άμωμου σύλληψης
™ ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ: Ύμνος Ρωμανού Μελωδού προς τιμή της Θεοτόκου
(έξαρση λατρείας τηςÎ προστάτιδα Κων/πολης από πολιορκία Αβάρων, 626)
™ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΑΓΙΩΝ: Νικολάου, Προδρόμου, Γεωργίου κ.α.
™ ΜΗΝΟΛΟΓΙΑ: μαρτύρια αγίων κατά ημερολογιακή σειρά
™ ΟΥΡΑΝΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ: Θεία Λειτουργία Ουρανών (ΧριστόςÆ Αρχιερέας, ΆγγελοιÆ ιερείς, διάκονοι)

Α) ΨΗΦΙΔΩΤΟÎ παραμερίστηκε από την τοιχογραφία (οικονομικές δυσκολίες κράτους)

Β) ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑÎ εξαιρετική ανάπτυξη (Θεσσαλονίκη, Άγιον Όρος, Μυστράς κ.α. )
Γ) ΕΙΚΟΝΑÎ άνθηση ζωγραφικής φορητών εικόνων, διάδοση ψηφιδωτών εικόνων
Δ) ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟÎ πλούσια καλλιτεχνική δραστηριότητα ζωγραφικής χειρογράφων
 Σύνοψη 3ου κεφαλαίου

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ
Αφετηρία: δοκιμασμένες τεχνικές, εικονογραφημένα θέματα + τεχνοτροπίες ειδωλολατρικής τέχνηςÎ
μετασχηματισμός σε χριστιανική τέχνη (νέο ιδεολογικό περιεχόμενο)

ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ
ΓλυπτικήÎανάγλυφο, ΖωγραφικήÎψηφιδωτό (επιδαπέδιο+εντοίχιο), Αφηγηματικοί Κύκλοι
- πρώιμες φορητές εικόνες (εγκαυστικής τεχνική)Î μορφές Αγίων / εικονομαχία
- αντικατάσταση κυλίνδρου από πάπυρο μεÆ φύλλα περγαμηνής "κώδικας"
- ανάπτυξη Μικροτεχνίας

ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ
μέσα 9ου - 1204Î "Τρουλαίος" Ναός (επικρατέστερος τύπος ναοδομίας)
ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝÎ άνθηση ψηφιδωτού + εικονογραφημένου χειρόγραφου
-φορητές εικόνες (τεχνική αυγοτέμπερας)
-μικροτεχνία (ελεφαντοστό, σμάλτο, έργα μεταλλοτεχνίας)

ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ
Αναγέννηση ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝÎ τοιχογραφία
-άνθηση ζωγραφικής φορητών εικόνων
-χειρόγραφα

2ο και 4ο κεφ.

ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ: 1453 (Άλωση Κων/πολης) – 1830 (Ίδρυση Ελλην. Κράτους)

ΧΡΟΝΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ:
α) 1453-1527, περίοδος διαμόρφωσης Κρητικής Σχολή
β) 1527-1700, περίοδος εξάπλωσης Κρητικής Σχολής κ’ Σχολής Βορειοδυτικής Ελλάδας
γ) 1700-1830, περίοδος ανάπτυξης και εξάπλωσης των ζωγράφων της βόρειας Ελλάδας

ΣΧΕΣΗ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΜΕ ΔΥΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ

ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣÎεσωστρέφεια, συντηρητισμός και απόρριψη πνευματικής ζωής Δυτικής
Ευρώπης, λόγω στάσης Εκκλησίας (ακολουθούσε με φανατισμό θρησκευτική πολιτική Βυζαν. Αυτοκρατορίας)
ΒΕΝΕΤΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ( εμπορικές σχέσεις, επαφή με πνευματικά και καλλιτεχνικά
κινήματα Δύσης(σύζευξη βυζαντινών +δυτικών παραδόσεων(ανανέωση εκφρ. μέσων βυζαντινής
τέχνης (Κρήτη, Κύπρος)
 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΕΞΑΠΛΩΣΗΣ( ΒΑΛΚΑΝΙΚΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ: Βουλγαρία, Ρουμανία,
Σερβία, Αλβανία
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΡΩΣΙΑ και ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗ: Αίγυπτο, Συρία, Παλαιστίνη

ΚΡΗΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Άλωση ΚωνσταντινούποληςÎ οπισθοδρόμηση καλλιτεχνικού τομέα

(15ος αι.) Βενετοκρατούμενη Κρήτη (Χάνδακας, Ηράκλειο)Î
καταφύγιο Κωνσταντινοπολιτών καλλιτεχνώνÎ"Κρητική Σχολή" (σημαντικό μεταβυζαντινό καλλιτεχνικό κέντρο)

ΑΝΘΗΣΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΦΟΡΗΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ (εύπορη αστική τάξη βενετική + ελληνικήÎ άφθονες παραγγελίεςÎ
αίτιο για πτώση αριθμού μνημειακών διακοσμήσεων
ΚΡΗΤΙΚΟΙ ΖΩΓΡΑΦΟΙÎ εναρμόνιση παλαιολόγειας τέχνης με δυτική καλλιτεχνική παράδοση
(λόγω μεικτού πελατείας:βυζαντινά πρότυπα+υστερογοτθική παράδοση)
ΟΜΩΣÎ έργα πιστά σε βυζαντινή παράδοση
(τεχνική: αυγοτέμπερα, τεχνοτροπία + εικονογραφικοί κύκλοι / δευτερεύοντα στοιχεία από ιταλική ζωγραφική)

ΑΓΓΕΛΟΣ ΑΚΟΤΑΝΤΟΣ "Μπάθας", (Χάνδακας)Î Παλαιολόγεια παράδοση / δευτερεύουσα ιταλική

"Ο Χριστός κ’ η Άμπελος", (μονή Οδηγήτριας στο Καινούριο της Κρήτης)
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΤΖΑΦΟΥΡΗΣÎ εξοικείωση με ιταλική ζωγραφική (π.χ. "Βρεφοκρατούσα Παναγία" στο πρότυπο της
Madre della Consolazione κ' Αγ. Φραγκίσκου ΑσίζηςÎ σε φυσιογνωμία μορφών, μαφόριο -εξωτερικό ένδυμα-
Παναγίας με χρυσή ταινία και σε χιτώνα Χριστού)

ΜΝΗΜΕΙΑΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ (16Ος αι.)

Ελλαδικός ΧώροςÎ τουρκοκρατούμενοςÎ κοινωνικοπολιτική αναστάτωση +καλλιτεχνική οπισθοδρόμηση

οικονομική ευρωστία Μοναστηριών (λόγω διατήρησης ακίνητης περιουσίας+ δωρεές παραδουνάβιων ηγεμόνων)
Îκαλλιτεχνικές πρωτοβουλίες (προσκλήσεις Κρητικών Ζωγράφων)ÎΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑΣ

ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΣΤΡΕΛΙΤΖΑΣ(Κρητικός μοναχός)Îτοιχογραφικά σύνολα (Άγ.Όρος + Μετέωρα -Άγ. Νικόλας, Αναπαυσά-)

ος
ΜΙΧΑΗΛ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ (16 αι.)Î Σπουδαίος Ζωγράφος φορητών εικόνωνÎ άψογη βυζαντινή τεχνοτροπία,
όμως περισσότερο πνεύμα ιταλικής Αναγέννησης (Άγιος Γεώργιος- Βενετία, Άγιος Μηνάς- Ηράκλειο "Μυστικός
Δείπνος")

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ (τέλη 15ου, αρχές 16ου)

Άλωση Ελλαδικού Χώρου, ωστόσο καλλιτεχνική ανάκαμψη (από μετακίνηση καλλιτεχνικού εργαστηρίου)
αφετηρία ΚαστοριάÎ διακόσμηση ναών (τοιχογραφίες) Βόρεια +Κεντρική Ελλάδα, Σερβία, Μολδαβία (εγκατάσταση)
Συνθέσεις πολυπρόσωπες (προσπάθεια για 3η διάσταση), λεπτομερή εικονογραφικά στοιχεία, λαμπερά χρώματα
 Η ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗδιατήρησε ηγετικό ρόλο στον ορθόδοξο κόσμο (Βαλκάνια, Ρωσία, Εγγύς Ανατολή).
• Μεταβυζαντινά φορητά έργα σε Ανατολή και Δύση
• Έλληνες καλλιτέχνες δέχονταν παραγγελίες και σε άλλες βαλκανικές χώρες.
Μέγιστη προσφοράÎ στην διατήρηση της εθνικής ταυτότητας του ελληνικού έθνους

ΣΧΟΛΗ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΑΣ (16ος αι.)Î 2η μεγάλη σχολή ζωγραφικής μεταβυζαντινής περιόδου
Γιάννενα, Ήπειρος, Μακεδονία, Θεσσαλία, Βοιωτία, Εύβοια
Δυναμισμός, Πυκνότητα στη σύνθεση, Τόλμη στο χρώμα (τάση προς μπαρόκ)

ΦΡΑΓΓΟΣ ΚΑΤΕΛΑΝΟΣ (μετά Θεοφάνη, Τοιχογραφίες σε μονές Αγ.Νικολάου+Μεγίστης Λαύρας σε Άγιο Όρος, Μετέωρα)
Συνθέσεις πληθωρικές (κίνηση, ρεαλισμός, ζωντάνια) Μορφές δυναμικές, ευλύγιστες (όχι ήρεμες όπως σε ζωγραφική
Κρητών) Χρώματα τολμηρά (κόκκινα φωτιάς, μπλε, κίτρινο, βιολετί)
ΖΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΡΙΖΕΣ ΣΕ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ ΕΡΓΑ + ΙΤΑΛΙΚΗ ΕΠΙΡΡΟΗ
ΓΕΩΡΓΙΟΣ + ΦΡΑΓΓΟΣ ΚΟΝΤΑΡΗΣ (επιρροές από Κατελάνο)

Η ΤΕΧΝΗ κατά τον 18ο αι.

Μετά την Άλωση της Κρήτης κανένα καλλιτεχνικό κέντρο δεν ανέλαβε ηγετικό ρόλο

ΖΩΓΡΑΦΟΙ (τουρκοκρατούμενων περιοχών)Î κυρίως αγρότεςÎ

η ΤΕΧΝΗ παρουσίασε:
• απλή σχεδιαστική ποιότητα,
• λαϊκότερο χαρακτήρα,
• επιπτώσεις στη θεματολογία (θέματα με στοιχεία καθημερινής ζωής)
• ανάπτυξη ζωγραφικής κοσμικού χαρακτήρα (π.χ. θαλασσογραφίες)

ΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ
Αποστασιοποίηση από Βυζαντινή καλλιτεχνική παράδοση + στροφή προς αισθητικές αντιλήψεις ΔύσηςÎ
δημιουργία τοπικής σχολής "Επτανησιακή Σχολή"Î πραγματοποίησε το ρήγμα με την τέχνη του Βυζαντίου
οδηγώντας προς τη Νεοελληνική Τέχνη
1.1 ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
Ορίζονται σε σχέση με ιστορικές συνθήκες περιόδου + τύπους δραστηριότητας καλλιτεχνών

ΑΦΕΤΗΡΙΑÎ εκκοσμίκευση (εγκατάλειψη μεταβυζαντινών επιδράσεων + θρησκευτικών θεμάτων)

18ος αι. Î τα πρώτα σπέρματα στα Ενετοκρατούμενα Επτάνησα (ανάπτυξη αστικής τάξης)Î
ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΣΧΟΛΗ
19ος αι. Î σε υπόλοιπη απελευθερωμένη ΕλλάδαÎ στροφή προς τα δυτικά πρότυπαÎ υιοθέτηση
Ακαδημαϊσμού (=καλλιτεχνική αντίληψη Ακαδημίας ΜονάχουÆ τόπος εκπαίδευσης Ελλήνων
καλλιτεχνών)

ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΣΧΟΛΗ
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΠΤΑΝΗΣΩΝ:
-δεν γνώρισαν Τουρκοκρατία (εξαίρεση η Λευκάδα)
-από 17ο αι. Î ΕνετοκρατίαÎ συναλλαγές με Βενετία (μεγάλη εμπορική δύναμη)Î συνέπειες σε
εξέλιξη κοινωνική + καλλιτεχνική εξέλιξη ΕπτανήσωνÎ εμφάνιση κοινωνικής τάξης με εκλατινισμένα
στοιχεία

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ: (κυρίως στη ζωγραφική)Î

-ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΑΠΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΣΕ ΔΥΤΙΚΟΤΡΟΠΗ
-ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΙΣΧΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ/ΤΕΧΝΗ ΔΥΣΗΣ ΕΝΤΟΝΟΤΕΡΗ (στροφή προς νατουραλισμό)
1)Προσωπογραφία (πρωταγωνιστές κοινωνικής ανόδου)
2) Νεκρή Φύση (σημασία υλικών αγαθών)
3) Τοπιογραφία (ομορφιά φυσικού κόσμου)

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ από Κρήτες (κατέφυγαν σε Επτάνησα μετά από Άλωση Χάνδακα):
Θεοδόσης Πουλάκης, Εμμανουήλ Τζάνες
ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΡΗΤΙΚΗ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΠΤΑΝΗΣΩΝ: πιο ελεύθερη από αυστηρή βυζαντινή Ορθοδοξία,
με δυτικότροπα στοιχεία (σύντηξη Ανατολής - Δύσης)
Ανδρέας Ρίτζος, Ανδρέας Παβίας + Μιχαήλ Δαμασκηνός (με πελάτες καθολικού δόγματος)

ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΥΛΙΚΩΝ Ελαιογραφία Î ταύτιση με δυτικό (φράγκικο) τρόπο ζωγραφικής + μη

θρησκευτικά θέματα (το λάδιÆ προσδίδει βαθιά επιφάνεια, πυκνή χρωματική τονικότητα + απόδοση
λεπτομερειών θέματος (υλικός κόσμος)

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ Î Ανάλογη με το πλαίσιο της κοινωνίας τους ζουν και εργάζονται.
-Σε αριστοκρατική κοινωνία Æ δίνονται παραγγελίες για προσωπογραφίες ή μυθολογικά θέματαÎ
η τιμή του έργου αναλογεί με γενναιοδωρία αριστοκράτη (π.χ. ο Ρούμπενς, στη Φλάνδρα –εξάρτηση από
ισπανικό θρόνο- πέθανε πάμπλουτος)
-Σε αστική οικονομία Æ η αμοιβή του καλλιτέχνη εξαρτάται από "συνθήκες αγοράς" + εμπορικότητα
των έργων του (π.χ. ο Ρέμπραντ, έζησε τη μετάβαση από αριστοκρατική σε αστική οικονομία και υπέστη πλήρη οικονομική
καταστροφή)

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗÎ Υπέστη τεχνοτροπική μεταβολή "εις το νατουράλε" (λόγω Ενετοκρατίας

και ανόδου αστικής τάξης)
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΔΟΞΑΡΑΣÎ προσωπογραφίες + αγιογραφίες στο νέο ύφος.

ΜΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ÎΚυρίως προσωπογραφίεςÎ επιδιώκουν ν' αποδώσουν ακριβώς την

εμφάνιση του προσώπου, με την ψυχολογική διάσταση, τον καλλιεργημένο χαρακτήρα + την
κοινωνική καταξίωση του
(π.χ. "Κυρία με διάδημα", ΚουτούζηςÎ τονίζεται φιλαρέσκεια με βεντάλια, κόμμωση, ένδυμα + μόρφωση με βιβλίο)

Η ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΣΧΟΛΗ:
Παναγιώτης Δοξαράς, Γιαννάκης Κοραής ή Καστρινός, Νικόλαος Κουτούζης,

Νικόλαος Καντούνης, Διονύσης Καλλυβωκάς, Απόστολος Λάτσης.

Η Επτανησιακή Σχολή ολοκληρώνει την εκκοσμικευτική διαδικασία.

Οι καλλιτέχνες της απελευθερωμένης Ελλάδας θα ενστερνιστούν αυτό το πρότυπο και
παράλληλα θα στρέψουν την προσοχή τους προς νέες κατευθύνσεις
 1.2 Η ΣΧΟΛΗ ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ KAI Ο ΑΚΑΔΗΜΑΪΣΜΟΣ

ΑΚΑΔΗΜΑΪΣΜΟΣÎ προσκόλληση σε μία σειρά κανόνων οι οποίοι αντλούνται από τη μελέτη έργων
ιστορικών τεχνοτροπιών (από Αρχαιότητα, Αναγέννηση κλπ.) και συνδέονται με σπουδαίες
προσωπικότητες (Φειδίας, Μιχαήλ Άγγελος κ.α.)

-Υποστηρίζεται από επίσημους φορείς + προωθεί συγκεκριμένες αντιλήψεις (π.χ. προσωπογραφία εύπορης
αστής γυναίκαςÆ αποκρύπτει πραγματικές συνθήκες ύπαρξης περισσότερων Ελληνίδων που ήταν
αγρότισσες)
-Στην απελευθερωμένη Ελλάδα (υποτελή στη βαυαροκρατία) ο ΑΚΑΔΗΜΑΪΣΜΟΣÎ συσχετίζεται με τη
στροφή της ελληνικής κοινωνίας προς τη Δύση (αίτημα Νεοελληνικού Διαφωτισμού: θρίαμβος Δυτικής
αντίληψης περί Λογικής, η οποία θα διασκορπίσει το πυκνό σκοτάδι της Ανατολής / Βυζάντιο)

ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ (ιδρ. 1808) Î πόλος έλξης Ελλήνων καλλιτεχνώνÎ επάνδρωσαν Σχολείο των
Τεχνών στην Αθήνα (εγκαινιάστηκε από βασιλικό διάταγμα Όθωνα 1836)
Επιλογή ΜονάχουÎ λόγω δεσμού Ελλάδας - Βαυαρίας (βασιλική εξουσία στον ελληνικό θρόνο)
Ακαδημία Μονάχου (επίκεντρο συντηρητικού κλασικισμού)Î είχε ως αποτέλεσμα να μείνει
αποκομμένη από τα πρωτοποριακά καλλιτεχνικά ρεύματα της Ευρώπης (ενώ στη Γαλλία παρατηρούνται
επαναστατικά καινοτόμα ρεύματα στη ζωγραφική (Σεζάν - Γαλλία κ.α.), η Ελλάδα έμεινε εκτός αυτής της
εξέλιξης καθώς η Σχολή Καλών Τεχνών ακολούθησε το συντηρητισμό του ακαδημαϊσμού)

ΗΘΟΓΡΑΦΙΑ ÎΗ ανάπτυξη των αστικών κέντρων της Γερμανίας Î οδήγησε στην καλλιέργεια ηθογραφίας
από Ακαδημία του Μονάχου
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑ: εξιδανικευμένη αναπαράσταση καθημερινών ασχολιών μιας κλειστής κοινωνικής
ομάδαςÎ υιοθετήθηκε από Έλληνες καλλιτέχνες επειδή απηχούσε τις ανάλογες συνθήκες της αστικής
κοινωνίας στην απελευθερωμένη ΕλλάδαÎ εδραίωση νεοελληνικού κράτους

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ (διαφορετικός καλλιτεχνικός λόγος)

- δεν αποστρέφεται τη Δύση καλλιτεχνικά ή πολιτικά ωστόσο αρνείται να δώσει ένα καλλιτεχνικό
δυτικό πρότυπο στη λεπτομερή απόδοση του αγώνα καθώς η τέχνη που διαλέγει για την
απεικόνιση των γεγονότων δεν έχει ακαδημαϊκή παιδεία, αντίθετα θυμίζει περσικές και τουρκικές
μινιατούρες (μείγμα βυζαντινής παράδοσης, λαϊκής και αφελούς τέχνης).

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΒΡΥΖΑΚΗΣ, ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΥΖΗΣ:

-Υποταγμένοι στον Ακαδημαϊσμό του Μονάχου και την υπεροπτική ευρωπαϊκή αντίληψη του 19ου
αιώνα σε σχέση με την Ανατολή.
-Ο συντηρητισμός που επικρατεί στη βαυαρική πρωτεύουσα προβάλλεται ως μεγίστη αρετή

ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ

Ο Ακαδημαϊσμός του ΜονάχουÎ συνεχίζει ως η επίσημη καλλιτεχνική εκδοχή της Ελλάδας και
μετά την έξωση του Όθωνα
Σχέσεις εξάρτησης Ελλάδας - ΔύσηςÎ έντονες

Όμως τη δεκ. ‘30Î ο Ακαδημαϊσμός του Μονάχου θα αντιμετωπιστεί από ορισμένους ως εθνική
προδοσία (Άγγ. Προκοπίου) και άλλοι θα τον αποδώσουν σε «λάθος επιλογές» (Α. Ξύδης). Το
βέβαιο είναι πως ο καλλιτεχνικός προσανατολισμός προς το Μόναχο, ήταν μια επιλογή που
σχετιζόταν με συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες (η ιστορία της νεοελληνικής τέχνης, ταυτίστηκε
χρονικά με την ιστορία του ελεύθερου ελληνικού κράτους)
1.3 Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΤΕΡΙΚΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ:

Ευρώπη (τέλη 19ου αι.)Î καλλιτεχνικοί κλυδωνισμοί.

(αρχές 20ου αι.)Î καινοτόμες καλλιτεχνικές εκφράσειςÎ φαινόμενο ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑΣ (Μοντερνισμός)
Æ λόγω εκβιομηχάνισης + αστικοποίησης.
ΝεωτερικότηταÎ νέα θεματολογικά περιεχόμενα καλλιτεχνικών έργων (αστικά τοπία +
μηχανοτεχνολογικά εξαρτήματα)Î εγκατάλειψη παραδοσιακών θρησκευτικών + ηθογραφικών
σκηνών (εμφάνιση ιμπρεσιονισμού και εξπρεσιονισμού)

ΙΜΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΣ:
Ελεύθερος ο Σύνδεσμος καλλιτεχνών με κοινές αντιλήψεις που συνυπήρχαν με σκοπό να εκθέτουν ομαδικά αντέδρασαν
στην ακαδημαϊκή διδασκαλία και τη συμβατικότητα και επαναστάτησαν κατά του ρομαντισμού (έντονα προσωπικά
συναισθήματα). Απέρριπταν τη φαντασία και τα ιστορικά θέματα και ενδιαφερόταν περισσότερο για την υποκειμενική
καταγραφή της σύγχρονης ζωής προσπαθώντας να συλλάβουν μια "εντύπωση" (impression) από ότι καταγράφει το μάτι τη
συγκεκριμένη στιγμή (χαρακτηριστικά τους θέματα: κυρίως τοπία)

ΕΞΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΣ:
Επανάσταση απέναντι στο νατουραλισμό της τέχνης του 19ου αι., ενισχύει το υποκειμενικό συναίσθημα του καλλιτέχνη και
όχι την αντικειμενική παρατήρηση του εξωτερικού κόσμου με ρεαλιστικές μορφές. Εκδηλώνεται με τη χρήση της
παραμόρφωσης και της υπερβολής (βλ. Δομήνικος Θεοτοκόπουλος)

ΠΡΟΣΟΧΗ ΕΔΩ
Ελληνική Τέχνη (τέλη 19ου, αρχές 20ου)Î διαφορετικοί ρυθμοί ανάπτυξης νεωτερικότητας
(δηλ. βιομηχανικής ανάπτυξηςÆ ταύτιση με ανάπτυξη πολιτισμού) ελληνικής κοινωνίας σε σχέση με
δυτικά κράτη λόγω: ήττας 1897 από Τούρκους, Διεθνή οικονομικό Έλεγχο, Βαλκανικούς Πολέμους, Α'
Παγκόσμιο, Διχασμό, Μικρασιατική Καταστροφή.
Συνεχίζεται ο ΑκαδημαϊσμόςÎ παρουσίασε όμως ακαμψίαÎ έτσι εμφανίζονται ανανεωτικά στοιχεία
από κάποιους εκπροσώπους (βλ. ΜΑΛΕΑΣ, ΓΥΖΗΣ, ΤΟΜΠΡΟΣÎ "ΟΜΑΔΑ ΤΕΧΝΗ", 1917)Î προκάλεσε
αντίδραση ακαδημαϊκού κύκλου (ήθελαν να διατηρήσουν την πρωτοκαθεδρία)

Έμφαση σε Χρωματική Διάσταση Έργου: "ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ"Î το χρώμα δεν εκφράζει τις νέες
συνθήκες της τέχνης λόγω βιομηχανικής ανάπτυξης (αντίθετο προς ιμπρεσιονισμό) αλλά εκφράζει
τον μυστικισμό + το απόκρυφο. Το χρώμα + η γραμμή από μόνα τους μπορούν να εκφράσουν
ιδέες. (βλ. Νικόλαος Γύζης, εκπρόσωπος Σχολής Μονάχου (συντηρητισμός)Î φιλοτεχνεί με
τολμηρά χρώματα (βλ. "Ιδού ο Νυμφίος")

ΝΕΩΤΕΡΙΚΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ:

Κωνσταντίνος Μαλέας Νικόλαος Λύτρας Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης

Κωνσταντίνος Παρθένης Μιχάλης Τόμπρος Γιώργος Μπουζιάνης

Î Εστιάζουν περισσότερο σε μορφολογική + όχι σε θεματολογική ανανέωση
 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΑΛΕΑΣ «Χρωματική Εκφραστικότητα»
• Χρησιμοποιεί το θέμα του έργου για να τονίσει τα εκφραστικά χαρακτηριστικά του χρώματος
(αντίθετα με Συμβολιστές)
• θεωρεί την Ανατολή πηγή διδαχής εποικοδομητικών καλλιτεχνικών συμπερασμάτων (αντίθετα με
Ακαδημαϊσμό)
• αντίθετος στην παλαιά θεματολογία + υποστηρικτής της νεωτερικότηταςÎ θεωρεί την
τεχνολογική πρόοδο βάση ενός παγκόσμιου πολιτισμού βασισμένο στην ανθρώπινη ισότητα

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΛΥΤΡΑΣ «Υλικός Χαρακτήρας του Χρώματος»

• αν και σπούδασε στο Μόναχο (ακαδημαϊσμός - συντηρητισμός) + δίδαξε στη Σχολή ΤεχνώνÎ
• δεν έμεινε αδιάφορος στις νεοτερικές τάσεις (επηρεάστηκε από εξπρεσιονιστικές ομάδες Γερμανίας)
• Νεωτερικότητα ΛύτραÎ "χρωματικός υπαιθρισμός" (έργα στην ύπαιθρο+όχι στο εργαστήριο)Î
πρωτοποριακή χρήση χρώματος με φαρδιές+παχιές στρώσεις σε επιφάνεια έργο (βλ. "Ψάθινο
Καπέλο")Î φανερώνει τη βιωματική σχέση του έργου με τον καλλιτέχνη (όχι ως πίστη καταγραφή
της φύσης που συνεχώς αλλάζει, αλλά ως ερμηνεία του αισθητού κόσμου με τους δικούς του
νόμους)

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΘΕΝΗΣ (1878-1967) «Νεωτερικές Καλλιτεχνικές Κατακτήσεις»

• Τάραξε τα νερά της νεοελληνικής τέχνης
• επηρεασμένος από συμβολιστές, ξεκίνησε από ιμπρεσιονισμό + έφτασε ως κυβισμό
• σπούδασε ζωγραφική στη Βιέννη, με βραβεύσεις σε εξωτερικό και Ελλάδα
• υπέβαλε υποψηφιότητα για καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας και την έχασε από Νικόλαο
Γύζη (γιος καθηγητή Σχολής + με σπουδές στο Μόναχο)Î τον διόρισαν παμψηφεί, καθώς ο
Ακαδημαϊσμός (πολιτικός συντηρητισμός)Î συνέχιζε να επικρατεί στη Σχολή (φόβος απώλειας της
κυριαρχίας τους στην αγορά τέχνης εφόσον κύκλος μαθητών του Παρθένη θα μπορούσε να στρέψει το
αγοραστικό κοινό προς διαφορετική κατεύθυνση)
ωστόσο ένα προοδευτικό τμήμα αστικής τάξης (υποστηρικτές βενιζελισμού) είχε κατανοήσει τη σύνδεση της
νεωτερικότητας με τον εκσυγχρονισμό του ελληνικού κράτους + υποστήριζε θερμά τον Παρθένη
• κυβέρνηση Βενιζέλου (1929)Î τον διόρισε καθηγητή στη Σχολή Τεχνών
• συνεχής η υπονόμευση του στη ΣχολήÎ τον οδήγησε σε παραίτηση
ωστόσο 1ος δίδαξε στη συντηρητική Σχολή, έργα νεωτεριστών ζωγράφων (Ντελακρουά, Σεζάν κ.α.)
• μαθητές του: Γιάννης Τσαρούχης, Νίκος Εγγονόπουλος, Διαμαντής Διαμαντόπουλος κ.α.,Î διέπρεψαν
• η υποστήριξη στον Παρθένη από οικονομικά εύρωστους εκπρόσωπος συντηρητικών κύκλων, αποδείκνυε
πωςÎ η νεωτερικότητα συσχετιζόταν άμεσα με την δυτικοευρωπαϊκή προοπτική της Ελλάδας

ΜΙΧΑΛΗΣ ΤΟΜΠΡΟΣ
(καθηγητής γλυπτικής Σχολή Καλών Τεχνών, 1938)
δυσκολία εισαγωγής νεωτερικών στοιχείων σε ΕλλάδαÎ έτσι υιοθέτησε 2πλή τεχνοτροπία:
• δημόσια έργαÎ φιλοτεχνούσε με ακαδημαϊκό ύφος (λόγω επαφής έργου με ευρύτερη αίσθηση
κοινού)
• ιδιωτικά έργαÎ μετακυβιστικές επιδράσεις (εκσυγχρονιστική ανάπτυξη)

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΟΥΖΙΑΝΗΣ
• 24χρονη παραμονή στο ΜόναχοÎ σύνδεσε τη ζωγραφική του με εξπρεσιονιστικές αναζητήσεις
Γερμανών συναδέλφων
• επιστροφή στην ΕλλάδαÎ δυσκολίες επαγγελματικής εξέλιξης (όμως, εκτιμήθηκε από ορισμένους
πολιτικούς και διανοούμενους)
• η ζωγραφική του περιείχεÎ καινοτόμα στοιχεία που χαρακτήρισαν τα τυπικά έργα της δεκαετίας του '50
• (τέλη '40 έκθεση έργων του ματαιώθηκε από αστυνομία ως κίνδυνος για δημόσια ασφάλειαÆ
πραγματοποιήθηκε μετά από παρέμβαση του Υπουργείου Παιδείας)
1.4 Η ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ ’30 ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ

Η ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ '30

Î Σύνολο λογοτεχνών, διανοουμένων + καλλιτεχνών με κεντρικό αίτημα την αναζήτηση της
ελληνικότητας στην τέχνη + τη λογοτεχνία κυρίως λόγω επιπτώσεων Μικρασιατικής καταστροφήςÎ
επιστροφή στις ρίζες

ΟΙ 2 ΣΥΝΙΣΤΩΣΕΣ:
1) Αναζήτηση ελληνικότητας, ιστορικές συγκυρίες Μεσοπολέμου+αντίδραση στην εθνική
καταστροφήÎ 2) στροφή προς το βυζαντινό παρελθόν
(ανάγκη διαφοροποίησης από "πολιτιστικά νεόκοπους" δυτικοευρωπαίους + "απολίτιστους" Οθωμανούς)

εξέχων παράδειγμα η ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΤΡΟΠΟΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ του Φώτη Κόντογλου:

• σπούδασε ζωγραφική στη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας
• έμεινε 4 χρόνια Γαλλία, ταξίδεψε Ευρώπη + ΗΠΑ
• διάβαζε αρχαίους + βυζαντινούς συγγραφείς + εκπροσώπους δυτικής σκέψης
• μεταγενέστεραÎ αποκήρυξε επαφή με Δύση + νεωτερικά καλλιτεχνικά στοιχείαÎ
γενικότερη στάση γενιάς '30 "προσπάθεια επιστροφής στις ρίζες"

στροφή στη λαϊκή τέχνηÎ δύναμη αντίστασης προς ξένους + εξελιγμένους ρυθμούς, μη
οικείους στις πνευματικές δυνάμεις του έθνους (Αγγελική Χατζημιχάλη).
Η ΛΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗÎ διαφορετική από "επίσημη νεοελληνική τέχνη" (γερμανοτραφής ακαδημαϊσμός), τον
δυτικότροπο νεωτερισμό +την τέχνη των εκθέσεων + των σχολώνÎ αποτέλεσε καλλιτεχνικό ρεύμα
που έβρισκε την έκφραση του στην ανώνυμη λαϊκή αρχιτεκτονική (Δημ. Πικιώνης) + ζωγραφική της
περιφέρειαςÎ δεν είχε καμιά καινοτομία + διατηρούσε χαρακτηριστικά παρελθόντος (του βυζαντινού)

Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΘΕΟΦΙΛΟΥ: Χαρακτηριστικό δείγμα λαϊκής ζωγραφικής με υψηλή ποιότητα

(ζωντανή σχέση ελληνικής + βυζαντινής τέχνης)
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ: έμφαση σε λεπτομέρειες, έντονα χρώματα, αυθορμητισμός "αφελές" ύφος,
ανατομικές παραμορφώσεις (Æ όπως ο Κόντογλου από μελέτη όμως βυζαντινών προτύπων, ενώ ο
Θεόφιλος δρα με πηγαίο αυθορμητισμό)

ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΛΑΪΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΑΠΟ ΓΕΝΙΑ '30Î

• Αναθεώρηση παρελθόντος + απόπειρα ανάδειξης πολιτιστικής κληρονομιάς (την θεωρούσαν
ζωντανή + ουδέποτε αγνοημένη)== σκοπός: ανάδειξη ελληνικότητας
• ιδιαίτερη προσοχή σε Μακρυγιάννη + έργο Ζωγράφου (αντικείμενο θαυμασμού)
• προβάλλεται +συζητιέται ελληνολατρικό έργο διανοούμενου Περικλή Γιαννόπουλου (αρχές
20ου αι.)Î έργο με έντονη προβολή «εθνικών» καλλιτεχνικών χαρακτηριστικών +πολιτιστική
υπεροχή έναντι «βαρβάρων»

ΜΕΤΡΙΟΠΑΘΕΣΤΕΡΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ: Θεοτοκάς + Τερζάκης Îπροσπάθησαν να γεφυρώσουν χάσμα

δυτικής νεωτερικότητας + νεοελληνικής ταυτότητας
ΕΠΙΦΥΛΑΚΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ:από λογοτέχνες + διανοούμενους Αριστεράς (λόγω χαρακτήρα
μαρξιστικής τους θεωρίας, αλλά + υπέρ της τεχνολογικής-βιομηχανικής
ανάπτυξης)Î καταγγέλλουν πιθανή συντηρητική διάσταση "ελληνικότητας"

ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ κ' ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ (περίοδος Μεσοπολέμου)

Îίδιες πολιτιστικές εξελίξειςÎ επικρατεί 1 πειραματική καλλιτεχνική πρωτοπορία,
προς αναζήτηση εθνοκεντρικών κριτηρίων:
• ΙταλίαÎ "Noveccento" (ζωγραφική βασισμένη στην ιταλική παράδοση),
• ΡωσίαÎ "Σοσιαλιστικός Ρεαλισμός",
• ΓαλλίαÎ "Γαλλικός Νατουραλισμός" (Ρουσό),
• ακόμη + ΗΠΑ Î "Τοπικισμός" (κίνημα με στόχο την καθιέρωση της αμερικανικής τέχνης /
απόρριψη καλλιτεχνικών καινοτομιών)
 ΝΙΚΟΣ ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΟΣ ΓΚΙΚΑΣ
• μετακυβιστής καλλιτέχνης (έντονες επιδράσεις από κυβιστές Πικάσο + Μπρακ)
• ωστόσο τέλη δεκ. '30Î θεματολογικά εισάγει στοιχεία ("προσχήματα") που παραπέμπουν σε
ελληνικό τοπίο
• η τέχνη του Γκίκα μορφολογικά δεν τηρεί τις αυστηρές προϋποθέσεις της περιόδου, ο
καλλιτέχνης μέσα από αυτά τα "προσχήματα"
- στρατεύεται στην αναζήτηση της ελληνικής ταυτότητας,
- προσφέρει εχέγγυα πίστης στην "εθνική" του κυβέρνηση (δικτατορία Μεταξά) και
- εξυπηρετεί τις προπαγανδιστικές της ανάγκες (Îστήριξη + αναγνώριση από κυβέρνηση)

Η ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ ΔΙΑΤΗΡΕΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΙΔΕΟΛΟΓΗΜΑΤΟΣ

ΚΥΒΙΣΜΟΣÎ βασική πηγή της αφηρημένης τέχνης στη ζωγραφικής + λιγότερο στη γλυπτική, με κύριους εκφραστές: Πικάσο + Μπρακ.
Με τον ΚυβισμόÎ σημειώθηκε ριζοσπαστική αλλαγή στην ιδέα της τέχνης σαν μίμηση της φύσης (που επικρατούσε από την εποχή της
Αναγέννησης). Πικάσο και Μπρακ περιέγραφαν τα αντικείμενα όπως αυτά είναι γνωστά, παρά όπως εμφανίζονταν σε μία συγκεκριμένη
στιγμή και σε ένα συγκεκριμένο χώρο. Για το λόγο αυτό διέλυσαν τις φόρμες σε μία πληθώρα από όψεις, αποφεύγοντας να τις
περιγράψουν από μία συγκεκριμένη γωνίαÎ έτσι πολλές διαφορετικές όψεις του ίδιου αντικειμένου αναπαριστάνονταν ταυτοχρόνως

ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΜΕΤΑΞΑÎ οι προτροπές της προς λογοτέχνες, φανερώνει: λαϊκισμό + επιπολαιότητα

( καθώς διαθέτει ελληνολατρική ρητορεία + ταυτόχρονα εισάγει ευρωπαϊκά πολιτικά πρότυπα)Î
η ελληνικότητα αποκτά περιεχόμενο ανάλογα με τις συνθήκες υπό τις οποίες διαμορφώνεται

ΝΙΚΟΣ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ
αν και οι καλλιτεχνικοί κύκλοι δεν ήταν αποκομμένοι από νεωτερικούς πειραματισμούς Ευρώπης
(αποδοχή μετακυβιστικών καινοτομιών Γκίκα)Î υπήρξε σφοδρότατη εχθρική αντίδραση στις
σουρεαλιστικές αντιλήψεις του Εγγονόπουλου (χλευασμός από φιλελεύθερους διανοούμενους,
κριτικούς της Αριστεράς + θεωρητικούς του μεταξικού καθεστώτος.
Αν και οι πίνακες του Εγγονόπουλου ενσωμάτωναν συμβολικά στοιχεία από Ελλάδα (κίονες, αγάλματα
κ.α., βλ. πίνακα "Δήλος")Î χαρακτηρίστηκαν παρωδίες της ελληνικότηταςÎ απόρριψη έργου
Εγγονόπουλου

ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΜΟΣÎ Γεννήθηκε στη Γαλλία + άνθησε τη δεκ. '20 και '30. Υπήρξε το πιο διαδεδομένο + αμφιλεγόμενο κίνημα της
τέχνης και της λογοτεχνίας, μεταξύ 1ου +2ου Παγκοσμίου Πολέμου. Χαρακτηρίζεται από το θαυμασμό για το παράλογο, το
αταίριαστο, το παράδοξο. Οι καλλιτέχνες του, χρησιμοποιούσαν διάφορες τεχνικές σε μία προσπάθεια να αποδώσουν μια
ψευδαισθησιακή αίσθηση της πραγματικότητας σε σκηνές που δεν έχουν λογική (βλ. Νταλί, Μιρό κ.α.). Μολονότι ως οργανωμένο
κίνημα διαλύθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου, το πνεύμα του Σουρεαλισμού επέζησε, ενώ οι μέθοδοι και η τεχνική του συνέχισαν
να επηρεάζουν καλλιτέχνες σε πολλές χώρες.
 Κεφάλαιο 2ο ΤΟ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗÎ τμήμα της Δυτικής Τέχνης

μετά από Άλωση ΚωνσταντινούποληςÎ οι βυζαντινοί ζωγράφοι μετανάστευσαν σε μη τουρκοκρατούμενες

περιοχές (πρώτα Κρήτη, μετά Επτάνησα)Î επαφή με Δυτική εικονογραφική παράδοσηÎ επιδράσεις
από Δυτική τέχνη και στοιχεία ενσωμάτωσης με λαϊκή τέχνη (την περίοδο της προ-αστικής Ελλάδας)

μπαρόκ, ροκοκό + νεοκλασικισμός (προσαρμοσμένα στις αρχές της επίπεδης απεικόνισης της
βυζαντινής παράδοσης)Îεντοπίζονται στη λαϊκή τέχνη (βλ. έργα Δ. Ζωγράφος για παραγγελίες Μακρυγιάννη).

μετά από Ίδρυση ελληνικού κράτους: κυβέρνηση Όθωνα Î σύγκλιση με Δύση

κοινωνίαÎ απάλειψη οθωμανικού στίγματος

ιδεολογικό υπόβαθρο: ΕΠΑΝΑΣΥΝΔΕΣΗ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΤΗΣ (αρχαιοελληνικός πολιτισμόςÎ λίκνό Ευρωπαϊκού)
Îίδρυση Σχολείου των Τεχνών (μορφολογία + εκφραστική της δυτικής τέχνης σε μαθητέςÎ
επίσημη κρατική επιλογή).

ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1836-1945

Ακαδημαϊσμός 19ου αιώνα Î επίσημη τέχνη της εποχής (αρμονική σύνθεση, προοπτική απόδοση
του χώρου, απαλές φωτοσκιάσεις στα πρόσωπα, ακριβής περιγραφή λεπτομερειών, φυσιοκρατικός
σχεδιασμός, πλαστικότητα στις μορφές).
Μοντερνισμός στην ΕυρώπηÎ
Συγκροτημένος αντίλογος στην ακαδημαϊκή τέχνη / νέες αντιλήψεις για γλυπτική + ζωγραφική
ΕΠΙΔΙΩΞΕΙΣ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ:
ΖωγραφικήÎ
• ανάπτυξη της αυτονομίας της
• αναφορά στον εαυτό της επιτυγχάνεται με την επίπεδη απεικόνιση
(αποσύνδεση από τέχνη Αναγέννησης)

μέσα για επίτευξη:

ƒ ασυμμετρία + ανατροπή σχέσεων κλίμακας ανάμεσα στα στοιχεία του
έργου
ƒ σύνδεση με λαϊκή τέχνη + τέχνη εξωευρωπαϊκών πολιτισμών

μέσα για επίτευξη:

ƒ παραμόρφωση,
ƒ διάσπαση μορφής,
ƒ κατάργηση θέματος
ƒ ανάδειξη ιδιοσυστασίας των υλικών (προβάλλονται δεν σκεπάζονται)

Î ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ / ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΟΥ ΡΟΛΟΥ ΤΗΣ ΜΟΡΦΗΣ

Καινοτόμα Καλλιτεχνικά Ρεύματα Ζωγραφικής (τέλη 19ου-αρχές 20ου)

• ΙΜΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΣ: επίπεδη απεικόνιση

• ΜΕΤΑΪΜΠΡΕΣΣΙΟΝΙΣΜΟΣ: ελεγχόμενη παραμόρφωση
• ΦΩΒΙΣΤΕΣ: έντονη και αντιρεαλιστική χρήση χρώματος
• ΕΞΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΣ: μεγαλύτερη παραμόρφωση γραμμών + χρώματοςÎ σκοπός: έκφραση συναισθημάτων
• ΚΥΒΙΣΤΕΣ: διάσπαση μορφής + αναγωγή τμημάτων της σε γεωμετρικά σχήματα (χωρίς να χάσουν την
αναγνωρισιμότητά τους)
ΤΑΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ 20ου ΑΙΩΝΑ

Α. ΕΛΛΗΝΟΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣÆ μεγαλύτερη απήχηση

(Γιάννης Τσαρούχης, Κων. Παρθένης)
Αναπροσανατολισμός νεοελληνικής τέχνης από ακαδημαϊκήÆ στη μοντέρνα φάση της, με
συμβολική σημασία: σύνδεση ελληνικής τέχνης με ιστορική πορεία ΕλληνισμούÆ ενσωματώνονται
στοιχεία από αρχαιότητα, Βυζάντιο + παραδοσιακή λαϊκή τέχνη (εθνικές σημάνσεις)(βλ. "Ο
Σκεπτόμενος", Γιάννης Τσαρούχης: επίπεδη απεικόνιση, αναντίστοιχη κλίμακα εικονιζόμενου με
περιβάλλον, τονισμός σε περιγράμματα, χωρίς φωτοσκίαση + λεπτομέρεια τα ατομικά
χαρακτηριστικά του εικονιζόμενουÆ θυμίζει φωβιστικά πορτρέτα Ματίς)

Β. ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ Æ μικρότερη αναγνώριση (Ν. Γύζης, Γ. Μπουζιάνης)

θεωρούσαν εξίσου ελληνικό το έργο τους με τους ελληνοκεντρικούς μοντερνιστές, όμωςÎ
συνειδητή η επιλογή τους να μην έχει το ρεπερτόριο τους εθνικές σημάνσειςÎ σκοπός: να
κατευθύνουν την προσοχή του θεατή όχι στο θέμα, αλλά στις εκφραστικές αξίες του έργου (βλ.
"Γυμνό", Μπουζιάνης: οι παραμορφώσεις υπηρετούν τα εσωτερικά συναισθήματα + αναστατώσεις
όπως τα ερμήνευσαν οι εξπρεσιονιστές)

Γ. ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΗ ΤΑΣΗ (Σπ. Βικάτος)

ηθογραφική ζωγραφική στην παράδοση της ακαδημαϊκής διδασκαλίας της Σχολής Καλών Τεχνών
φθίνουσα πορεία μετά τον Β' παγκόσμιο Πόλεμο, λόγω:
i) πλειοψηφία παλαιών καθηγητών Σχολής καλών τεχνών συνταξιοδοτήθηκαν,
ii) διεύρυνση μοντέρνας τέχνης

ακαδημακοποιημένο έργοÎ έχει διαχρονική παρουσία στην ιστορία της τέχνης

όταν μια πρωτοποριακή τάση (π.χ. Μοντερνισμός) περνά στη διδασκαλία μιας Σχολής Καλών
ΤεχνώνÆ θεωρείται ακαδημαϊκή, γιατίÆ συντελεί στον εκσυγχρονισμό της διδασκαλίας
(βλ. Ιμπρεσιονισμός, Κυβισμός, Σουρεαλισμός, Αφηρημένη ΤέχνηÎ πέρασαν στις Σχολές μερικές
δεκαετίες μετά την εμφάνιση τους)

ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΗ (1945 - 1965)

Αφετηρία: 1η Πανελλήνια Έκθεση Ζωγραφικής + Γλυπτικής 1948
(σύνοψη έργων δεκ. ’30 + ‘40Î συντριπτική κυριαρχία ΕΛΛΗΝΟΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ)

Η ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΜΕ ΑΦΕΤΗΡΙΑ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟÎ

1910 ΚΑΝΤΙΝΣΚΥ, ΓΕΡΜΑΝΙΑ + ΡΩΣΟΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ – ξεκίνησαν από παραστατικά θέματα -
(η ζωγραφική δεν έχει ανάγκη από συγκεκριμένα μοτίβα για να έχει περιγραφικότητα, ούτε από
θέματα για να έχει αφηγηματικότητα. Είναι ένα αφηρημένο έργο που διατηρεί δεσμούς με την
παραστατικότητα, μέσα από τον τίτλο, το εικαστικό πεδίο + τα ευδιάκριτα εικονιστικά μοτίβα,
ΚΑΝΤΙΝΣΚΥ)

ΠΑΡΑΣΤΑΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗÎ παριστάνονται αναγνωρίσιμες μορφές ή αντικείμενα

ΜΗ ΠΑΡΑΣΤΑΤΙΚΗ ή ΑΦΗΡΗΜΕΝΗ ΤΕΧΝΗÎ δεν αναπαριστά αναγνωρίσιμες μορφές ή αντικείμενα (1ος ο Καντίνσκυ,
1910), διατηρεί όμως δεσμούς με παραστατική παράδοση
3 ΤΑΣΕΙΣ: -Μετατροπή φυσικής όψης σε απλοποιημένες μορφές
-Κατασκευή αντικειμένων τέχνης από βασικές μορφές μη-παραστατικές
- Αυθόρμητη «ελεύθερη» έκφραση

ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΑΦΑΙΡΕΣΗÎ
Κόβει κάθε δεσμό με αναπαραστάσεις μορφών που υπάρχουν στη φύση
 θέματα έργων της: γεωμετρικά σχέδιαÆπροσεχτικά σχεδιασμένα με κατακόρυφη, οριζόντια, διαγώνια + καμπύλα
στοιχεία.

ΟΙ ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΦΑΙΡΕΣΗΣ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ (Άμορφη Τέχνη , Γαλλία) + ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΑΦΑΙΡΕΣΗ (Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός)
δεκ. '40Î οι Έλληνες καλλιτέχνες δεν είχαν επαφή με διεθνείς εξελίξεις τέχνης, αποτέλεσμαÎ η
ωρίμανση του ελληνοκεντρικού μοντερνισμού // δεκ. '50Î επικοινωνία ελληνικής με διεθνή τέχνηÎ
παρουσία μοντερνισμού ισότιμη με το ελληνοκεντρικό

[Α] ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΑΦΑΙΡΕΣΗ (1945-1960)

η αφηρημένη τέχνη εμφανίζεται στην Ευρωπαϊκή ζωγραφική το 1910 (Καντίνσκυ), όμως οι ΗΠΑ
(λόγω έκβασης πολέμου) είχαν + πολιτιστική ηγεμονία με παγκόσμια επιρροή (συνέβαλε η
μετοίκηση Ευρωπαίων καλλιτεχνών)
αμερικανική εκδοχή αφαίρεσης ΑΦΗΡΗΜΕΝΟΣ ΕΞΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΣÎ συνδυασμός αφηρημένης τέχνης +
εξπρεσιονισμού: επαναστατικό πνεύμα απέναντι στην παράδοση + αναζήτηση για αυθόρμητη
ελευθερία έκφρασης (βλ. Τζάκσον ΠόλοκÎ το χρώμα στάζει, χύνεται + ρίχνεται στον μουσαμά
Æείναι στο πάτωμα + όχι κάθετοςÎΚΥΡΙΑΡΧΟΣ ΡΟΛΟΣ Η ΥΛΙΚΗ ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΩΜΑΤΟΣÎ δίνει
ανάγλυφα αποτελέσματα
αμερικανική εκδοχή της γεωμετρικής αφαίρεσης ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ή ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΗΣ ΣΚΛΗΡΗΣ ΑΚΜΗΣ ή
ΜΕΤΑΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΦΑΙΡΕΣΗ
γαλλική εκδοχή ΑΦΗΡΗΜΕΝΟΥ ΕΞΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΥÎ ΑΜΟΡΦΗ ΤΕΧΝΗ

[Β] Η ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (’50 + ‘60)

πρωτοπόροι
ΖΩΓΡΑΦΟΙ: Αλέκος Κοντόπουλος, Γιάννης Σπυρόπουλος
ΓΛΥΠΤΙΚΗ: Λάζαρος Λαμέρας, Γιώργος Ζογγόπουλος, Κλέαρχος Λουκόπουλος
ΧΑΡΑΚΤΙΚΗ: Νικόλαος Βεντούρας

• αφετηρία τους η φύση + το παραστατικό θέμα

• αφηρημένα έργα με μια δυσδιάκριτη αναπαράσταση
[πλοηγός ο τίτλος του έργου / δεν αναγνωρίζεται η αφήγηση]

ΜΕΓΑΛΟΙ ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΑΦΑΙΡΕΣΗΣ:

Γιάννης Σπυρόπουλος: (βραβείο Ουνέσκο στη Μπιενάλε Βενετίας ’60) σύνθεσηÎ αυστηρά δομημένη,
συνήθως κλειστή, με χρωματική λιτότητα. Μετά το ’60, ενσωματώνει στοιχεία μπαρόκ με φωτισμούς σε
μαύρο πεδίο (βλ. Ρέμπραντ)
Αλέκος Κοντόπουλος: συνθέσειςÆ ανοιχτές, κινημένες + πειθαρχημένες, χρώμαÆ πλούσιο, καθαρό,
ρυθμικό, έχει σημαντικό ρόλο στη σύνθεση
Χρήστος Λεφάκης: ανάδειξη υπόστασης υλικού (αναμιγνύει χρώμα με βαριά υλικά+το απλώνει παχιά)
ελεύθερη σύνθεση χωρίς: α] οργανωμένο πεδίο (βλ. Σπυρόπουλος) + β] παλμό χρώματος (βλ. Κοντόπουλος)

[Γ] Η ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

(ή ΜΕΤΑΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΦΑΙΡΕΣΗ ή ζωγραφική της ΣΚΛΗΡΗΣ ΑΚΜΗΣ)

• πλήρης αποσύνδεση με οπτική πραγματικότητα

• συγκεκριμενοποίηση νοητού με σχήματα που δεν υπακούουν στη φύσηÎ (πρότυπα από
ρωσικά ρεύματα γεωμετρικής αφαίρεσης)
όμως 2 διαφορές από ρωσική πρωτοπορία:
α) το χρώμα τοποθετείται με τέτοιο τρόπο που δεν διακρίνεται η υλική του υπόσταση (όπως στην
παραστατική ζωγραφική) + δίνει γυαλιστερή επιφάνεια (εμποροβιομηχανική χρήση)
β) ο πίνακας ταυτίζεται με το θέμα + παίρνει το σχήμα του(ρόμβος, κύκλος κ.α.)

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ:απάλειψη της διαχωριστικής γραμμής μεταξύ ζωγραφικής + επιτοίχιας (διακοσμητικής) κατασκευής

[η τάση παρουσιάζεται +αργότεραÆδεκ. '60, με έργα των Γιάν. Χαΐνη, Δημ. Κοντού, Γιάν. Σβορώνου]
[Δ] Η ΓΛΥΠΤΙΚΗ 1940-1960
μετά τον πόλεμο, Έλληνες γλύπτες μαθητές του ΖΙΜόΝ (Æ επεξεργαζόταν το γλυπτό με καλή γνώση κυβισμού +
ανθρωποκεντρική αντίληψη)Î αξιοποίησαν τις θεωρίες του προς την αφαίρεση, άλλοι με περισσότερα (βλ. Χρ. Καπράλος +
Αγαμέμνονα Μακρής) + άλλοι με λιγότερα στοιχεία παραστατικότητας (βλ.Γιώργος Ζογγόπουλος Γεράσιμος Σκλάβος κ.α.)

[πριν το '50Î οι γλύπτες διατηρούν σχέσεις με φυσιοκρατική θεματική αφετηρία (βλ. Λαμέρας σε Πανελλήνια έκθεση του
1948), μετά το '50Î, έχουν ελάχιστη έως καμία παραστατική θεματική αφετηρία (βλ. Σκλάβος από '59Æ πέρασε σε
γεωμετρική αφαίρεση -υπήρξε + μαθητής του ΖάντκινÆ Μοντερνιστής-)

ΟΙ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

ΠΑΡΑΣΤΑΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ:
συνδυασμός ευρωπαϊκών + ελληνικών χαρακτηριστικών
2 ομάδες: ΣΤΑΘΜΗÎ Οκτώβρης 1949Î τάση ΕΛΛΗΝΟΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ
[ Χατζηκυριάκος - Γκίκας, Τσαρούχης, Εγγονόπουλος, Μόραλης, Νικολάου κ.α.]
ΑΡΜΟΣÎ1950Î τάση ΣΥΝΕΠΟΥΣ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ (παραμόρφωση εικόνας)
[Μπουζιάνης, Μηταράκης, Μαυροϊδής, Σπυρόπουλος]

[Α] Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ

ΚΟΡΥΦΩΣΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗΣ ΔΙΑΜΑΧΗΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ (1946-1949)

για επόμενες 2 δεκαετίες: - επιβολή νικητών σε ηττημένους,
- δηλητηριασμένο ηθικό κλίμα
καλλιτέχνες ΕΛΛΗΝΟΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ (λόγω διχασμού)Î μετακίνηση προς 1 λεξιλόγιο
λιγότερο εθνοκεντρικό + περισσότερο προσανατολισμένο προς παρελθόν + εξέλιξη δυτικής τέχνηςÎ
δίνουν τα πρώτα έργα της μεταμοντέρνας εποχής

ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ
(περίοδο Μεσοπολέμου) ξεκινά με ελληνοκεντρικό μοντερνισμό (συνεχίζει+μεταπολεμικά),
βλ.: "Η Νύφη της Ελευσίνας", Η Γυναίκα από την Αταλάντη", "Καφενείον Νέον"
παράλληλα προσεγγίζει τρόπους δυτικής ζωγραφικής,
βλ.: "Ξεχασμένη Φρουρά", "Τέσσερις Εποχές", "Δώδεκα Μήνες", "Διόνυσος"
-σταδιακή απάλειψη εθνοκεντρικών στοιχείων ΠΡΟΤΥΠΑ από δυτική τέχνη
-ανάπτυξη με επίκεντρο την ανθρώπινη μορφή (κυρίως νεαρού άνδρα)Î (πομπηϊανή ζωγραφική έως
και μετά την Αναγέννηση).

ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΡΑΛΗΣÎΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΜΟΡΦΗ (κυρίως γυναικεία)

-απλώνει το σχήμα με κλιμακούμενες αφαιρέσεις + γεωμετρικά ισοδύναμα
-διατηρεί σύνδεσμο με αρχετυπικά στοιχεία ζωγραφικής (σε σχέδιο+χρώμα) και κλασικισμού (σε γεωμετρική
οργάνωση του εικαστικού πεδίου) θεωρεί ότι το κλασικό ύφος αποτελεί μία συνέχειαÎ στόχος:
απορροφά τις εντάσεις του πραγματικού χώρου + επιδιώκει την ηρεμία του εναλλακτικού

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΟΥΖΙΑΝΗΣ
κοινός παρονομαστής παραμόρφωση (κυρίως γυναικείων φιγούρων) λόγω υπαρξιακών δοκιμασιών συνειδητού
στόχος: η ανίχνευση του υποσυνειδήτου
• αν + ανθρωποκεντρικό το έργο του, οι εξπρεσιονιστικές του παραμορφώσεις (μετά το '59 χρησιμοποιεί βίαια τη γραμμή ως
δομικό στοιχείο της ανθρώπινης μορφής)Îαντιμετωπίστηκε με αδιαφορία από ελληνικό κοινό
• είχε υποστήριξη από τμήμα ελληνοκεντρικής διανόησης (Πικιώνης), όμως στη Μπιενάλε του '50 είχε μόνο το 15%
της εθνικής εκπροσώπησης (κυριαρχία ελληνοκεντρικού μοντερνισμού) // μόνο το '60 η ελληνοκεντρική τάση
παραχωρεί τη θέση της σε Μοντερνιστές καλλιτέχνες: Κοντόπουλος, Σπυρόπουλος Λαμέρας, Μυλωνάς
 [Β] Η ΕΚΛΑΪΚΕΥΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ

επιτυγχάνεται: ΜΕ ΜΟΤΙΒΑ ΑΠΟ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ, ΧΩΡΙΣ ΕΝΤΟΝΑ ΕΘΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

νέα εκφραστική, πιο οικεία + εκλαϊκευμένη, ταυτόσημη με καθημερινή όψη του ελληνικού
2 ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΣΤΑ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑÎ
ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΝΤΙΛΗΨΗ: Μόραλης, Τσαρούχης, Διαμαντόπουλος, Εγγονόπουλος , Χατζηκυριάκος-Γκίκας
ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ: Βασιλείου, Μανουσάκης, Καραγάτση, Νικολάου, Αστεριάδης
Î
το έργο τους εμπλουτίζει την παράδοση του ελληνικού ιντιμισμού (ζωγραφική ιδιωτικού χώρου)
• έχει ρίζες στους ομότεχνους Βυγιάρ, Μπονάρ και Σερυζιέ
• προσπάθεια απόδοσης βαθύτερης ουσίας ανθρώπινων σχέσεωνÎ εμφανίζεται ένας
«ρεμβαστικός» συναισθηματισμός μέσα από την εμμονή της θεματικής στον κόσμο του
ταπεινού αθηναϊκού σπιτιού

δεκ. ‘50Î τα εικαστικά πεδία των παραστατικών καλλιτεχνών:

«ο μικρόκοσμος στις γειτονιές της Αθήνας που ραγδαία χανόταν» (βλ. Μαρία Πωπ κ.α.)

[Γ] ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΑΡΑΣΤΑΤΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ

Γιώργος Μαυροϊδής, Δημοσθένης Κοκκινίδης, Παναγιώτης Τέτσης, Δημήτρης Μυταράς,

Î η προσωπική τους γραφή με παραστατικά + αφαιρετικά στοιχεία Μοντερνισμού, δίνειÎ
νέα διάσταση στην παραστατική τέχνηÎ επεξεργασία εικαστικού πεδίου στην βάση του σχήματος
«ΘΕΜΑ και ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ»
- δίδαξαν στην ΑΣΚΤÎ ανέδειξαν νέα γενιά καλλιτεχνών που συνδέθηκαν με τη μεγάλη επιστροφή
της τέχνης προς τα συμβατικά μέσα της ζωγραφικής.

[Δ] ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ

Βενετούλιας, ΚοκκινίδηςÎ στην απόφασή τους να ζωγραφίσουν μια καταγγελίαÎ 1ο μέλημα

τους Îτο έργο να υπάρξει ως καλλιτέχνημα με αισθητική αρτιότητα ( σχεδιασμός, σύνθεση,
χρωματικό πρόγραμμα, ιεράρχηση μοτίβων, έκφραση, ρυθμό)Î για να αντέξει στο χρόνο
(βλ. «Κίνδυνος – Αυτοπροσωπογραφία», Κοκκινίδης, 1972
«Φωτογραφική Μηχανή με τοπίο», Βενετούλιας, 1972Î (διάρκεια δικτατορίας) ερημιά στο τοπίο
+ συνωστισμός στο μοτίβο της μηχανής - παρακολούθησης πολιτών από αστυνομικό κράτος//
σύνθεση έργου εκτός από χαρακτήρα καταγγελίας έχει και αισθητική πληρότητα (διαχρονική
εγκυρότητα)

1971Î ίδρυση «Ομάδα Νέων Ρεαλιστών»

Βαλαβανίδης Μπότσογλου Κατζουράκης Ψυχοπαίδης ΔίγκαÎ
εισαγωγή κοινωνικού προβληματισμού
• χρήση φωτογραφίας
• εικονογραφία της Ποπ Αρτ (τα καταναλωτικά έργαÆ 1η ύλη νέας τέχνης)
• επιθετικές κλίμακες
• λεπτομερειακή απόδοση αντικειμένων

πετυχαίνουν τη δημιουργία μιας «φτιαχτής» εικόνας με σκοπό να

υπογραμμίσουν τον κρητικό χαρακτήρα της τέχνης στα κοινωνικά φαινόμενα
 1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ

2 ΥΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ (Επιστήμη Αρχιτεκτονικής + Πολεοδομίας)Î

[1] "Πολιτιστικό φαινόμενο" Æ που συνδέεται άμεσα με την κοινωνία που το παράγει
[2] ΤέχνηÆ ανοιχτή σε όλες τις διαδικασίες που χαρακτηρίζουν αυτά τα φαινόμενα

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Αρχαιοελληνική αρχιτεκτονικήÎ πρωταρχική πηγή έμπνευσης αρχιτεκτόνων μετά την Απελευθέρωση

(κάτω από την ονομασία του νεοκλασικισμού)
ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣÎ σταθερή κυριαρχία (συσχέτιση με βασικές ιδεολογικές κατευθύνσεις ελληνισμού)
κινητήριος μοχλός:
• η πληροφόρηση από την μεθοδική και συστηματική μελέτη μνημείων της αρχαιότητας που σώζονται
στην Ελλάδα και τώρα αποκαλύπτονται και αναστηλώνονται
• η ιδεολογική διαπάλη ανάμεσα σε αντιμαχόμενα ρεύματα που γεννιούνται στην Ευρώπη και φτάνουν
στην Ελλάδα
• ιστορικά γεγονότα που προϋποθέτουν την εμφάνιση και διαιώνιση του κλασικισμού

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ 1750-1850

Σημείο έναρξης το έτος 1830, ταυτόχρονα με τη δημιουργία του ελληνικού κράτους (Îπερίοδος
έντονου εξευρωπαϊσμού)
• Έχουν προηγηθεί Διαφωτισμός + Βιομηχανική επανάσταση
• Η αρχιτεκτονική στην Ευρώπη χαρακτηρίζεται από έναν «ιστορικισμό» (η ιστορία αποκτά
μεγαλύτερο βάρος + καλείται να δώσει κρίσιμες απαντήσεις για το πως πρέπει να διαμορφωθεί
το παρόν και ποια είναι η σωστή αρχιτεκτονική που να ταιριάζει στο πνεύμα της συγκεκριμένης
εποχής )Î Στυλ αναβιώσεων που προωθεί ο ΙστορικισμόςÎ νεο-κλασικό, νεο-
αναγεννησιακό, νέο-γοτθικό, νέο-βυζαντινό, νέο-παραδοσιακό, πιο εξωτικά (π.χ.
Αιγύπτου, Άπω Ανατολής)+ τα μεταξύ τους μείγματα Î φαντασιακές επιστροφές σε
ιδανικές εποχές, καλύτερες από το παρόν + η μίμηση τους (τέλος 19ου, αρχές 20ου)
σημαίνει ταύτιση με την επιλεγμένη ιστορική περίοδο

οι ανασκαφές στην Πομπηία, η ανακάλυψη των ελληνικών ναών της Σικελίας και των αρχαίων μνημείων
της Ελλάδας συνέβαλανÎ στην αναθεώρηση αντιλήψεων για την αρχαία τέχνη
Το ρεύμα αυτό προς την Ελλάδα θα συνεχιστεί και μετά την Απελευθέρωση
 ΥΠΟΔΟΧΗ ΤΟΥ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Εξευρωπαϊσμός και εισαγωγή νεοκλασικισμού στον τόπο που γεννήθηκε η κλασική τέχνηÎ
δημιούργησε κλίμα αρχαϊσμού (ετεροχρονισμένα σεβασμός των αρχαίων προτύπων από πρώτους
αρχιτέκτονες που εργάστηκαν στην ελεύθερη Ελλάδα)

Ο κλασικισμός είχε νωρίτερα εισβάλλει διακριτικά, σε περιοχές που είχαν επαφές με την Δύση (λόγω
Ενετοκρατίας, ή εμπορικών συναλλαγών (18ος αι.)Î η τοπική αρχιτεκτονική παράδοση επηρεάζεται από
την Ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική

Ο ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΓΟΝΩΝ ΚΑΙ Ο ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

ΑΘΗΝΑÎ χωριό ρημαγμένο από πόλεμο ανεξαρτησίαςÎ προκρίνεται για πρωτεύουσα του κράτους
(συμβολικοί λόγοι καθώς ήταν κοιτίδα του αρχαιοελληνικού πολιτισμού)Î
«Καθαρισμός» του βράχου της Ακρόπολης + συμβολική αναστήλωση Παρθενώνα (απόψεις Leo von Klenze)
• κατεδάφιση χωριού της τουρκικής φρουράς πάνω στην Ακρόπολη + τζαμί μέσα στον Παρθενώνα
• ανασύσταση ναού της Απτέρου νίκης (τούρκικο φρούριο Ακρόπολης)
• κατεδάφιση του φράγκικου πύργου στα Προπύλαια

Η ΣΤΑΣΗ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ

ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣÎ Σημαντικότερο+τελειότερο κτήριοÎσυχνή αναφορά για θεμελίωση αλλαγών σε πορεία
αρχιτεκτονικής [από επανάληψη μορφών έως συνθέσεις από σκυρόδεμα ή χάλυβα]
Καυτατζόγλου: « Η φύση και η Ακρόπολη οδηγοί στην τέχνη κάθε καλλιτέχνη»
ΣίνκελÎ οραματίστηκε τα ανάκτορα του βασιλιά Όθωνα πάνω στην Ακρόπολη με φόντο τον Παρθενώνα
(σχέδιο απορρίφθηκε αλλά έμεινε η τόλμη του νεοκλασικισμού)
ιδεολογικές συγκρούσεις σε πράξεις αφοσιώσεως (π.χ διαμαρτυρίες για κατεδάφιση αμυντικού τείχους Î
μνημείο της Επανάστασης Î συνδεδεμένο με Έλληνες αγωνιστές
τέτοιες αντιπαραθέσεις ακόμη ισχυρότερες στην περίπτωση της μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής
ΑΛΛΑΓΕΣ ΑΞΙΩΝ ΚΑΙ Ο ΚΑΝΟΝΑΣ ΓΙΑ ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ

Η εικόνα της αρχαιότητας δεν έμεινε σταθερή και αναλλοίωτη διαχρονικά

(π.χ. πριν από ίδρυση ελληνικού κράτουςÎ ανακάλυψη γλυπτών του ναού της Αφαίας στην ΑίγιναÎ
πρότυπο διαφορετικό από τον ΠαρθενώναÎ δημιούργησαν αίσθηση στη σύγχρονη Ευρώπη)

Ανακαλύψεις έργων τέχνης αρχαιότητας (ρωμαϊκά αντίγραφα) οδήγησαν σε παγίωση ιδανικών πρότυπων
Αρχαϊκές μέθοδοι αρμονίαςÎ ξένιζαν τους Ευρωπαίους επειδή αγνοούσαν τους συνεχείς πειραματισμούς +
αναζητήσεις των αρχαίων για την τέλεια μορφή των έργων τους (οπότε κάθε κτίσμα ήταν μοναδικό στον
τρόπο που εφάρμοζε τους δικούς του κανόνες // π.χ. εξέλιξη δωρικού κίονα από αρχαϊκή έως ελληνιστική
περίοδοÆ αλλάζει σταδιακά αναλογίεςÆ λεπτότερος, ψηλότερος, με μικρότερο κιονόκρανο)

Ευρωπαίοι: έβρισκαν αδιανόητες αυτές τις διαφορές καθώς πίστευαν ότι υπήρχε κάποιος μετρικός κανόνας
αρμονίας στην αρχιτεκτονική («εμβάτης»)Î καθόριζε με απλές αριθμητικές αναλογίες το μέγεθος κάθε
τμήματος ενός ναού // οι παρανοήσεις δημιουργήθηκαν από Αναγέννηση και μετάÎ γιατί η γνώση
στηριζόταν στη μελέτη ρωμαϊκών έργων, ενώ μοναδικό βιβλίο τέτοιων νόμων για αρχιτεκτονικήÎαπό
Ρωμαίο Βιτρούβιο

η ανάλυση των έργων της ελληνικής αρχιτεκτονικήςÎ έδειξε δίψα για πειραματισμό + νεωτερισμούς

ΔΙΑΤΑΞΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΣΕ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΑ

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ+ΣΕ ΤΡΟΠΟ ΔΙΑΤΑΞΗΣ ΚΤΗΡΙΩΝ ΣΕ ΜΝΗΜΕΙΑΚΑ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΑ (στην
Ακρόπολη ή στην Αγορά)
πλάγια τοποθέτηση του Παρθενώνα (να φαίνεται από γωνία) σε όποιον τον βλέπει από τα Προπύλαια
για πρώτη φοράÎ καίριος αισθητικός κανόνας [Κωνσταντίνος ΔοξιάδηςÎ θεωρία ίσων οπτικών γωνιών
Îπαρουσιάστηκε από Δημήτρη Πικιώνη // αντικρούστηκε από Παναγιώτη Μιχελή
η σπουδαιότητα του Παρθενώνα στηρίζεται:
• στην τελειοποίηση των κανόνων σύνθεσης + επεξεργασίας των υλικών (ακρίβεια κατασκευής)
• εφαρμόστηκαν και «τεχνικές οπτικών διορθώσεων» (οπτικές πλάνες)Î σκόπιμη βελτίωση εικόναςÎ
τέλειο αισθητικό αποτέλεσμα στο θεατή
Μιχελής: οι αρχιτέκτονες του νεοκλασικισμού (19ος) δεν μπορούσαν να καταλάβουν τη σημασία των
«οπτικών διορθώσεων», επειδή:
• δεν γνώρισαν την αρχαία αρχιτεκτονική όπως τη κατείχαν οι αρχαίοι
• τα ρωμαϊκά αντίγραφα δεν βοηθούσαν
• οι τεχνίτες ήταν ειδικευμένοι σε άλλες πρακτικές δόμησης + δεν μπορούσαν να εφαρμόσουν
τεχνικές ακριβείας.
 ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
μικρότερη αρχιτεκτονική αξία από κλασική, όμως λόγω εκστρατειών Μ. ΑλεξάνδρουÎ σπουδαία έργα σε
μεγάλα κέντρα Μικράς Ασίας (Έφεσος, Πέργαμος, Μίλητος, Αλικαρνασσός κ.α)

ίδια περίοδο σε ΕλλάδαÎ ναός του Ασκληπιείου + ναός της Αρτέμιδος, θέατρο Επιδαύρου, Μεγαλόπολης
+ Δελφών [αναστήλωση 1956 Στοάς ΑττάλουÆ χρησιμοποιήθηκε ως πρότυπο για το Ωδείο Αθηνών.

ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
Αποσιωπήθηκε κάθε περίοδος υποδούλωσης της ΕλλάδαςÎ τα ρωμαϊκά ευρήματα καταστρεφόταν για να
φανούν τα στρώματα της ελληνικής αρχιτεκτονικής, παρ’ όλα αυτά διασώθηκαν:
ΑΘΗΝΑ: Ρολόι του Κυρρήστου, Ρωμαϊκή Αγορά, μνημείο Φιλοπάππου, ναός του Ολυμπίου Διός, Πύλη Αδριανού,
Βιβλιοθήκη του Αδριανού, Ωδείο Ηρώδου Αττικού.
ΘΕΣ/ΝΙΚΗ: αυτοκρατορικό συγκρότημα Γαλέριου(«Καμάρα»(πρόπυλο), «Ροτόντα»(αυτοκρ. ΜαυσωλείοÆ σήμερα ναός
Αγ. Γεωργίου), ανάκτορο+ιππόδρομος), ΩΔΕΙΟ ΠΑΤΡΩΝ, ΩΔΕΙΟ ΝΙΚΟΠΟΛΕΩΣ, ΜΕΓΑΛΑ ΠΡΟΠΥΛΑΙΑ στην Ελευσίνα.
ρωμαϊκή αρχιτεκτονικήÎ διακρίθηκε για μεγάλου μεγέθους κτίρια με κατασκευαστικές μεθόδους πολύ
κοντά στη σημερινή χρήση του μπετόν
• η ρωμαϊκή βασιλική (μεγάλος επιμήκης χώρος συγκέντρωσης)Î μεταποιείται σε χριστιανικό ναό
• κτήρια Αναγέννησης (π.χ, Πάνθεον στη Ρώμη)Î πηγή έμπνευσης για σύγχρονους αρχιτέκτονες (βλ.
Καυτατζόγλου για σχεδιασμό «Ηρώου της Επανάστασης» (άχτιστο), και Ερνέστος Τσίλλερ δανείστηκε όψη
Βιβλιοθήκης του Αδριανού για σχεδιασμό της πρόσοψης του Εθνικού θεάτρου στην Αθήνα)

ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΣ ΘΕΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Ιδιαίτερη η αξία της τοποθεσίαςÎ σχετίζεται άμεσα με θρησκευτικούς συμβολισμούς

(βλ. Προϊστορική Ακρόπολη ΜυκηνώνÎβρίσκεται ενδιάμεσα δυο ψηλότερων κωνικών λόφωνÎ
θρησκευτική σημασία τόπου (σύνδεση με λατρεία του φεγγαριού)

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ

Προσεκτική επιλογή θέσηςÎεξασφάλιση: ύδρευσης, καλλιεργούμενες εκτάσεις, δίκτυα επικοινωνίας

σε γη + θάλασσα, αμυντική ικανότητα
2 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΟΙΚΙΣΜΩΝ:
[α] ανάπτυξη + σχηματισμός οικισμού με «οργανικό τρόπο» (δηλ. φυσικό)Î ακανόνιστοι δρόμοι
και σχήματα οικοπέδων (όπως σε μεσαιωνικούς οικισμούς ή πιο σύγχρονα παραδοσιακά χωριά)Î
βλ. ΑΘΗΝΑÎ παρ’ όλα τα λαμπρά μνημείαÎ τα σπίτια μικρά, σε πυκνές ομάδες + ακανόνιστους
στενούς δρόμους, χωρίς κάποιο σχέδιο // όμως δεν έλειπαν τα πολυτελή σπίτια με πλούσια
διακόσμηση + μνημειακές απαιτήσεις (βλ. ρωμαϊκές βίλες ανατολικά της πόλης)
[β] οικισμός με ομοιόμορφο γεωμετρικό σχεδίοÎ ευθύγραμμοι δρόμοι + ίσα οικοδομικά
τετράγωνα. Τα δημόσια κτίριαÎ γύρω από την αγορά (τόπος συνάθροισης) + στέγαση σύμφωνα με
οικονομικά κριτήριαÎ αυτό το σύστημα «Ιπποδάμειο» (πρώτα στην Μίλητο, μετά Πειραιά και
σε αποικίες στη Σικελία, σε ελληνιστικές πόλεις Ρόδο + Όλυνθο, και στην Πομπηία)
ΤΥΠΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΣΠΙΤΙΟΥ: διάφορα δωμάτια γύρω από μια κεντρική αυλήÎ η κύρια πηγή φωτός και
αερισμού, ενώ σπίτιÎ εσωστρεφές (προστασία ιδιωτικής ζωής). ΣΧΗΜΑ ΣΠΙΤΙΟΥ: τετράγωνο με δύο
βασικούς τύπους δωματίων με προθάλαμο: ΠΡΟΣΤΑΔΑÆ προθάλαμος που αντιστοιχεί σε ένα μόνο
δωμάτιο, και ΠΑΣΤΑΔΑÆ αντιστοιχεί σε περισσότερα
Εξωτερικά το σπίτι μοιάζει με κύβο χωρίς ανοίγματα (εκτός από την είσοδο) + κάλυψη με κεραμίδια
ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ

την Αναγέννηση (μετά τον Μεσαίωνα)Î το «Ιπποδάμειο Σύστημα» θα υιοθετηθεί με διάφορες

τροποποιήσειςÎ θα φτάσει ως τη νεοκλασική πόλη (μέσα 18ου)
σύγχρονη ΑθήναÆ νέα πρωτεύουσα της ΕλλάδαςÎ οργανώθηκε με βάση το «Σχέδιο Αθηνών»
(από Σταμάτη Κλεάνθη + Εδουάρδο Σάουμπερτ)
ΣΧΕΔΙΟ: ορθογώνιο τρίγωνοÎ με πλατεία Ομονοίας στην κορυφή και πλατείες Συντάγματος -
Κεραμεικό τις δύο άλλες απολήξεις (μακρινός απόγονος ιπποδάμειου συστήματος)
4 κατηγορίες αρχιτεκτονικής:
• τα υποδειγματικά «καλλιμάρμαρα» κτίσματα
• δίπλα τους τα μεγαλοαστικά «μέγαρα» των αυλικών και τον ετεροχθόνων
• μετά τα μικροαστικά της παλιάς πόλης (Πλάκα)
• τα εργατικά + τα αυθαίρετα (περιθωριακά γκέτο στις παρυφές της πόλης)
Μετάβαση από την κορυφή (επίσημη, κρατική + ιδιωτική αρχιτεκτονική) στη βάση (περιθωριακή
αρχιτεκτονική)Î παρατηρείται και αντίστοιχη «απώλεια» νεοκλασικισμούÎτα πολυτελή δομικά
στοιχεία της κατασκευής (μαρμάρινα μέλη) αντικαθιστώνται με πιο ευτελή και φτηνά (επιχρίσματα
τσατμάδες)Î χαμηλή ποιότητα λόγω έλλειψης γνώσεων των συνεργείων, έλλειψη διαθέσιμων
μέσων + παρουσία έντονων κερδοσκοπικών τάσεων

Η γεωμετρική ευκρίνειά του Ιπποδάμειου ΣυστήματοςÎ θα γοητεύσει αρχιτέκτονες μοντέρνου

κινήματος (αρχές 20ου)Î θα εφαρμοστεί σε προτάσεις για μοντέρνες πόλεις

ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ

Δύο θέματα συνδεδεμένα με τον ελληνικό νεοκλασικισμό:

• ιδεολογική προπαγάνδα για εισαγωγή του στην Ελλάδα [ επιστροφή των τεχνών
στην κοιτίδα τουςÎ οι τέχνες που άνθησαν την Αρχαιότητα στην Ελλάδα,
μεταναστεύουν μακριά της όταν εκείνη σκλαβώθηκεÎ εκεί κατόρθωσαν να
επιβιώσουνÎ επέστρεψαν στην πατρίδα τους για να λάμψουν ξανά]
• τρόπος προσαρμογής του στις τοπικές συνθήκες

ο νεοκλασικισμός δεν ήταν κάτι ξένο που επιβλήθηκε στην ελεύθερη ΕλλάδαÎ αλλά ήταν η
αναγέννηση της αληθινής αρχιτεκτονικής (εγγύηση συνέχειας ανάμεσα σε παρόν+παρελθόν)
ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΠΡΟΟΔΟΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ

Έρευνα ΑρχαιότηταςÎ μεγάλη σημασία στην εξέλιξη της Αρχιτεκτονικής (βλ. ανακάλυψη ασύλητων
βασιλικών τάφων Βεργίνας από Μανόλη Ανδρόνικο και "αποκαλύψεις" Μανόλη Κορρέ για τον Προπαρθενώνα στη
βάση του "πρώτου μαρμάρινου" ΠαρθενώναÆ σταμάτησε επειδή πλησίαζε η περσική απειλή)
Οι ανακαλύψεις αυτέςÎ εξάπτουν τη φαντασία + επηρεάζουν πορεία αρχιτεκτονικής, ανάλογα με
προτιμήσεις εποχής (π.χ. επιστροφή σε κάτι ξεχασμένοÎ κλασική τέχνη, ενώ αρχές 20ου τα επαναστατικά
κινήματα Ευρωπαϊκής τέχνηςÎ στροφή προς το πρωτόγονο + το αρχαϊκό // μοντέρνα αρχιτεκτονική στην
ΕλλάδαÎταυτίζεται με τα νησιώτικα σπίτια του Αιγαίου.
οι αισθητικές προτιμήσεις του κοινού Î καλλιεργούνται με πληροφόρηση + εθισμό σε νέες προτάσειςÎ
Ισχύει απόλυτα στην εξέλιξη νεοκλασικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα

δανεισμός στοιχείων + μορφών από ΑκρόποληÎ δίνει αξία στα έργα (βλ. Χριστιανός Χάνσεν: Πανεπιστήμιο
Αθηνών, Εθνική βιβλιοθήκη, Θεόφιλος Χάνσεν: Αστεροσκοπείο, Ακαδημία, Καρυάτιδες: στον εξώστη λαϊκού
σπιτιού της οδού Ασωμάτων)
Î σταδιακά θα ατονήσουνÎ η αρχιτεκτονική προς ελληνιστικά και ρωμαϊκά πρότυπα (έντονες επιδράσεις από
διάφορες εκλεκτιστικές τάσεις Ευρώπης)

ΑΡΧΑΙΑ & ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

19ος αι. αν και ο Καυτατζόγλου εκφωνεί πανηγυρικούς λόγους για "ιδεολόγημα ελληνικής τέχνης" στο
ΠολυτεχνείοÎ Αρσάκειο + Πολυτεχνείο (έργα του)δεν ήταν πιστά στο κλασικό ιδεώδεςÎ άμεσες αναφορές στη
ρωμαϊκή αναγεννησιακή αρχιτεκτονική (λόγω ευρωπαϊκής ακαδημαϊκής του εκπαίδευσης)
Τέτοιες αντιφάσειςÎ πιο έντονες 19ο αι. (κυρίως σε απόπειρες σχεδίασης εκκλησιών)Î παύουν τέλος του
αιώνα, λόγω διείσδυσης νεώτερων τάσεων από Ευρώπη (βλ. Ερνέστος Τσίλλερ: επίβλεψη Ακαδημίας ΑθηνώνÎ
μελετά προσεκτικά τα αρχαία μνημεία + περνά αυτή τη γνώση στην αρχιτεκτονική του ταυτόχρονα θα μεταφέρει
τάσεις νεοκλασικισμού από ΕυρώπηÎ προσφέρει στην αγορά τυποποιημένα διακοσμητικά στοιχεία αρχιτεκτονικής
υψηλής ποιότηταςÎ βλ. Δημοτικό Θέατρο Αθηνών, Βασιλικό (σήμερα Εθνικό) Θέατρο, Ιλίου Μέλαθρον)

ΔΙΑΔΟΣΗ & ΕΠΙΜΕΙΞΙΕΣ ΤΟΥ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΥ

Σε περίοδο θριάμβου νεοκλασικισμού αρχιτεκτονικήÎ πλειοψηφία πληθυσμού υιοθέτησε καλλιμάρμαρα

μνημειακά κτίρια με φθηνότερα υλικάÎ δημιουργία τυποποιημένης αρχιτεκτονικής με μεγάλη οικονομία σε υλικά
+ διακόσμησηÎ "λαϊκός νεοκλασικισμός" (απλοποιούσε + προσάρμοζε μορφές, κατασκευές ώστε να
ταιριάζουν στις ιδιαίτερες (τοπικές) ελληνικές συνθήκεςÎ έμοιαζε με αρχικά σχέδια + διέθετε ελληνική
ταυτότητα.
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΜΕΙΚΤΩΝ ΜΟΡΦΩΝÎ λόγω διείσδυσης νεοκλασικής αρχιτεκτονικής στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική
της τουρκοκρατίας
αν και οι βορινές περιοχές επηρεάστηκαν από Βαλκάνια + κεντρική ΕυρώπηÎ
ο Κλασικισμός αλύτρωτων περιοχών Î συμβόλιζε την Ελλάδα
Μικρότερη επίδραση νεοκλασικισμού σε περιοχές με ισχυρή τοπική παράδοση στην αρχιτεκτονική
(απομονωμένες, δύσβατες, ορεινές)
Μεγαλύτερη επίδραση σε περιοχές με εξωτερικές εμπορικές σχέσεις (λιμάνια Πελοποννήσου, νησιά Αιγαίου)

λαϊκός νεοκλασικισμόςÎ αναζωογόνησε + εξασφάλισε τη συνέχεια της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής επί

τουρκοκρατίαςÎ καθώς η ελεύθερη οργάνωση των χώρων + της μορφής συγγένευε με παλαιότερες μορφές +
τρόπους ζωής (εσωτερικές αυλές + χαγιάτια)
 Η ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΥ ΩΣ ΕΠΙΣΗΜΗ ΤΕΧΝΗ

Νεοκλασικισμός χωρίς προσμείξεις με παραδοσιακές μορφέςÎΕΠΙΣΗΜΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ δημόσιων κτιρίων

Αθήνας + ελληνικής επαρχίαςÎ φαινόμενο οράματος "Μεγάλης Ιδέας" (ανωτερότητα ελληνικού πολιτισμού,
ανασύσταση ελληνικής αυτοκρατορίας με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη)
δεκ. '20Îαρχιτέκτονες εφαρμόζουν πιστά τις μορφές του νεοκλασικισμού
Αναστάσιος Μεταξάς (Μέγαρο Ιονικής Τράπεζας, Μέγαρο Χαροκόπου, έπαυλη Douai του Μέρλιν (σήμ.
Γαλλική Πρεσβεία), Στιούαρτ Τόμσον (Γεννάδειο βιβλιοθήκη)
Βασίλειος Κουρεμένος (πολυκατοικίες Αρεοπαγίτου + Λυκαβηττό), Βασίλειος Τσαγρής (πολυκατοικία
Ακαδημίας)
δεκ. '30Î αν και διάδοση μοντέρνας αρχιτεκτονικήςÎ Νεοκλασικισμός κυριαρχεί στην επίσημη αρχιτεκτονική
με κάποιους συμβιβασμούς και απλοποιήσεις (βλ. Β. Κασσάνδρας, Λ. Μπόνης: "μοντέρνο" κτήριο Μετοχικού
Ταμείου Στρατού== απλοποιημένα κλασικά στοιχεία + διακοσμητικές πλάκες-μοτίβα Αρχαιότητας)
δεκ. '50-'60Î ανάλογες προτιμήσεις σε πλειοψηφία πολυκατοικιών με ανώτερα εισοδήματα (Κολωνάκι)

ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ

Αντιπροσωπεύει την επίσημη ελληνική αρχιτεκτονικήÎ οδηγήθηκε σε μια τυποποίηση (βλ. εξωτερικές
επενδύσεις από λευκό μάρμαρο + κιονοστοιχίες)Î που προσαρμόστηκε σε κάθε κτήριο (κυβερνητικό ή κατοικία)
Î βλ.Υπουργείο Εξωτερικών και κτήριο Αρείου Πάγου. Αμερικανή πρεσβεία + Hilton (εκφράσουν κλασικισμό με
αφαιρετικό τρόπο)
δεκ. '80Î μεταμοντέρνες τάσεις διεθνούς αρχιτεκτονικήςÎ υιοθέτηση αντίστοιχων διακοσμητικών στοιχείων
κλασικιστικών προτύπων από ελληνική αρχιτεκτονική (Î μερικές φορές σκόπιμη παραμόρφωση κλασικισμού ή
αποσπασματική χρήση του*, ΟΜΩΣ και έργα με σοβαρές προθέσεις: ξενοδοχείο Αμαλία - Ναύπλιο, κτήριο Τράπεζας
Πίστεως - Ακαδημίας)
*από δεκ. '70 μεγάλη διάδοση νέο-νεοκλασικής αρχιτεκτονικής σε αθηναϊκά προάστια υψηλών εισοδημάτωνÎ
σταδιακή διείσδυση σε μεσοαστικές ζώνες (επίσημη προστασία και από ελληνικό κράτος, 1975)Î αλλαγή στον
τρόπο αντιμετώπισης της αυθεντικής νεοκλασικής αρχιτεκτονικήςÎ οδήγησε σε απομίμηση (χωρίς ιδιαίτερο
σεβασμό + σωστή εφαρμογή)Î ιδιαίτερα δημοφιλής, διαδόθηκε σε όλα τα κοινωνικά στρώματαÎ μοιραία
απομακρύνθηκε από αυθεντικό νεοκλασικισμό

6ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ (1930-2000)

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ

Μοντέρνα αρχιτεκτονικήÎ
• ρήξη με το παρελθόν (άρα + με ιστορία)
• δεν στηριζόταν σε μορφές από το παρελθόν
• απαλλασσόταν από ιδεοληψίες σχετικά με ελληνικότητα
• προχωρούσε προς μορφές λειτουργικές, σύγχρονες, με άνεσειςÎ σταματά η παρελθοντολογία
και όλες οι αναβιώσεις.
"Μοντέρνο κίνημα" στην αρχιτεκτονικήÎ επαναστατική τροπή των πραγμάτων (πρώτα στην Ευρώπη
αρχές 20ου αι.)Î σημαντικές διαστάσεις το '20 και '30Î τότε πρωτοεμφανίζεται και στην Ελλάδα:
αρνείται την ιστορία // κόβει δεσμούς αρχιτεκτονικής με το παρελθόν// απορρίπτει όλα τα στιλ // αρχίζει
πάλι από το μηδένÎ
όπως έκανε + ο "επαναστατικός νεοκλασικισμός" στα μέσα του 18ου αι. στην Ευρώπη
ΥΠΟΔΟΧΗ ΤΟΥ "ΜΟΝΤΕΡΝΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ" ΑΠΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΤΟΥ '30

Φορείς του μοντέρνου κινήματοςÎ είναι οι νέοι αρχιτέκτονεςÎ εφαρμόζουν με ενθουσιασμό τις αρχές
της νέας αρχιτεκτονικής, ενώ υπάρχουν κι άλλοι που διστάζουν ή φτάνουν μέχρι την απόρριψή της
ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ:βλ. Βάσος Κασσάνδρας (άρθρο 1934)Î
• κάθε νεωτερισμός να υποτάσσεται στις παραδόσεις
• Η παράδοση στην Ελλάδα είναι ο κλασικισμός
• εθνική αντί διεθνής αρχιτεκτονική
(υπάρχει εθνική αρχιτεκτονική, όταν υπάρχει εθνικό πνεύμα και συνείδηση)
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΠΑΝΩ:
• υποδοχή της μοντέρνας αρχιτεκτονικήςÎ επιφυλακτική ίσως + εχθρική
• οι οπαδοί του μοντερνισμούÎ κλειστή κάστα
• η νέα αρχιτεκτονικήÎ περισσότερο μόδα, παρά μεταρρύθμιση ή επανάστασηÎ
όμως το σύνθημα ότι η νέα αρχιτεκτονική είναι διεθνήςÎ ότι χειρότερο εκείνη την περίοδο (ζήτημα
ελληνικότητας)

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟ

Αντιδράσεις από ορισμένους αρχιτέκτονες + την κοινή γνώμη

πολυκατοικίες '30 σε Αθήνα - ΘεσσαλονίκηÎμεγάλη αίσθηση ανάμεσα στα χαμηλά νεοκλασικά
ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΕΣÎ Εκπροσωπούσαν νέο τρόπο ζωής + προφήτευαν τις μεταπολεμικές αλλαγές.

ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΑΣΗ ΓΙΑ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ: Σέμνη Παπασπυρίδη-Καρούζου (βλ.

άρθρο «Ακνίσωτοι Οίκοι»)Î έντονη κριτική για σύγχρονο χτίσιμο περιβάλλοντοςÎ λόγω
συρροής αγροτικού πληθυσμού σε μεγάλα κέντρα + επιπτώσεις αστικοποίησης πάνω σε
οικογενειακούς θεσμούς + τρόπο ζωήςÎ τραγικότητα σε μοντέρνες συνοικίες της Αθήνας.
ΥΠΕΡΜΑΧΟΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ: Ηλίας Ηλιού (βλ. άρθρο "Κουτιών Εγκώμιο")Î δίνει
μικρότερη έμφαση σε κοινωνικές συνθήκες, τον ενδιαφέρει ο άνθρωπος να εξυπηρετείται
σωστά με τα "κουτιά" της μοντέρνας αρχιτεκτονικήςÎ τα νέα υλικά, οι νέες τεχνικές + οι
μορφές τηςÎ δείχνουν σεβασμό στις ανάγκες της κοινωνίαςÎ
θεωρεί: κάθε αναχρονισμό + προσπάθεια απόδοσης παλιών μορφών με νέα υλικάÎτραγέλαφο

Αλλαγές στην ελληνική κοινωνία, λόγω: διεθνούς οικονομικής κρίσης (τέλη ‘20), άνοδο
φασιστικών καθεστώτων στην Ευρώπη + δικτατορία ΜεταξάÎ όμως τα ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΑΙΤΙΟ
διάδοσης του «μοντέρνου κινήματος»: οικονομίαÎ η μοντέρνα αρχιτεκτονικήÎ απλοποίησε
την κατασκευή, κατάργησε δαπανηρές ειδικότητες, μείωσε χρόνο εκτέλεσης και παράδοσης.

Η ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣÎ μέσω της ελληνικής παράδοσης:

η μοντέρνα αρχιτεκτονική υπήρχε ήδη στην Ελλάδα στη μορφή των νησιών του
Αιγαίου (λευκοί όγκοι σπιτιών σε αρμονικά σύνολα)
(βλ. Διεθνές Συνέδριο CIAM Αθήνας, 1933, σχετικός λόγος από κοσμήτορα Αναστ. Ορλάνδο)
ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ
γερμανική κατοχή + ΕμφύλιοςÎ ανέκοψαν προέλαση "μοντέρνου κινήματος" στην ΕλλάδαÆ έτσι ώστε να φτάσει την
προπορευόμενη Ευρώπη.
Μεταπολεμική ανασυγκρότηση ΕλλάδαςÎ η αρχιτεκτονική δεν επιστρέφει ούτε στα νεοκλασικά (ασύμφορα σε κόστος),
ούτε στα μοντέρνα κουτιά του '30.
Καινούργιος μοντερνισμός στην Ελλάδα μετά το '60 με τολμηρές εφαρμογές (γυαλί, μπετόν, αλουμίνιο)
βλ. κτήριο ΔΕΗ στην 3η Σεπτεμβρίου, γυάλινος πύργος, Λεωφόρος Κηφισίας

Κυρίαρχη θέση στις νέες τάσεις ελληνικής αρχιτεκτονικής: ευρωπαϊκές επιδράσεις και αμερικανική αρχιτεκτονικήÎ
Στην Ελλάδα η πρώτη αξιόλογη μοντέρνα μεταπολεμική αρχιτεκτονική από Ο. Δουμάνη.

Πολεοδομική δραστηριότητα του '60Î πρωτοφανής άνθησηÆ έθεσε βάσεις για επόμενες δεκαετίες, λόγω:
• ανάπτυξης του τόπου
• εμφάνιση μαζικού τουρισμού
• γιγαντισμός αστικών κέντρων
• διάδοση πολυκατοικίας-- καθολική στις μεγάλες πόλεις, σε συνδυασμό με κτίρια γραφείων, ξενοδοχειακές μονάδες
στα νησιά + παραθεριστικές κατοικίες στην ύπαιθρο.
Εκπονήθηκαν "ρυθμιστικά σχέδια" δυτικού τύπου, με στόχοÎ βελτίωση συνθηκών διαβίωσής πόλεων (πλειοψηφία
ελλην.πληθυσμού)
Σύνδεση με σύγχρονες εξελίξεις (κέντρων Ευρώπης + Αμερικής)Î η Ελλάδα ανταποκρίνεται στις εξωτερικές εξελίξειςÎ
αυτή τη φορά η εξάρτηση από έξω δεν θα ενοχλούσε αλλά θα θεωρούνταν σημάδι προόδου και εκσυγχρονισμού
Ανάπλαση κάποιων κεντρικών περιοχών (προβληματικές βάση ξένων προτύπων)Î με μελέτη "Παλαιά Πόλη Αθηνών"
1973-1983 και ειδική νομοθεσία πολιτιστική προστασίας* 1975 (ως διατηρητέα)Î βλ. ΠλάκαÎ ακολούθησαν Άνω Πόλη
Θεσσ/νίκης, Παλαιά Πόλη Ρόδου, Ρέθυμνο, Χανιά
*["επανάχρηση" κτηρίων, αντί για κατεδάφισηÎ βλ.Κτηματική Τράπεζα, Πανεπιστημίου + οικοδομικό τετράγωνο ΑρσακείουÆ στέγασε Συμβούλιο
Επικρατείας και Κέντρο Βιβλίου]

Η ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ’30 ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ

ραγδαία εξέλιξη "μοντέρνου κινήματος"Î όπως με διάδοση νεοκλασικισμού (προηγούμενο αιώνα)

Η μοντέρνα αρχιτεκτονικήÎ ονομάστηκε νέα, ή διεθνής, ή επαναστατικήÎ λόγω απορρίψεις ιστορίας και
φθαρμένων "ιστορικών στιλ", εμφανίζεται τέλη '20 και:
• αντικρίζει με θάρρος στις προκλήσεις του παρόντος
• εφαρμόζει σύγχρονη τεχνολογία
• τα κτίρια είναι πιο άνετα, φωτεινά, εξυπηρετικά, χωρίς περιττή διακόσμηση (καταργήθηκαν τα γείσα,
οι κορνίζες, τα αετώματα, οι γύψινες διακοσμήσεις στις οροφές)
οι μορφές που προκύπτουν από εφαρμογή "φονξιοναλισμού" (λειτουργικότητα)Î
βασίζεται σε απλούς γεωμετρικούς όγκους (κουτιά)

Το μοντέρνο κίνημα διαδόθηκε με τη χρήση του σε δημόσια κτίρια (βλ. Πρόγραμμα Ανέγερσης Σχολικών
ΚτηρίωνÆ 400 ανά ΕλλάδαÎ πλειοψηφία σε μοντέρνο ύφος-, όπως: δημοτικό Κολωνού (Νικόλαος
Μητσάκης), συγκρότημα Μιχαήλ Βόδα & Λιοσίων, δημοτικό Φιλολάου (Κυριακούλης Παναγιωτάκος), αλλά
και νοσοκομειακές εγκαταστάσεις "Σωτηρία από Γιάννη Δεσποτόπουλο, Περικλή Γεωργακόπουλου)

παρουσία "μοντέρνου κινήματος"Î αισθητή σε Αθήνα + Θεσσαλονίκη με πολυκατοικίεςÎ σύνθημα

εκσυγχρονισμού + εξευρωπαϊσμούÎ διέθεταν τεχνικό εξοπλισμό + όραμα "φουτουριστικού" μέλλοντος
(βλ. "μπλε" πολυκατοικία στη Στουρνάρη-Ζαΐμη, από Θουκυδίδη Βαλεντή + Πολύβιο Μιχαηλίδη)
Όπως με νεοκλασικισμό, έτσι και η μοντέρνα αρχιτεκτονική δεν περιορίστηκε μόνο στα υψηλά εισοδήματα
αλλά εισχώρησε και στις μικροαστικές γειτονιές της Αθήνας
ΑΥΤΑΡΚΕΙΑ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ

Παρ’ όλη την προσπάθεια εδραίωσης της ελληνικής τέχνης και αποδέσμευσή της από
ΕυρώπηÎ αποδεικνύεται η εξάρτηση της από τα ευρωπαϊκά πνευματικά ρεύματα 19ου
αι.

Αρνητικές επιπτώσειςÎ οδήγησαν σε αποτυχίες του πολεοδομικού σχεδιασμού, λόγω:

• ανεξέλεγκτης αστυφιλίας
• αυθαίρετης δόμησης στην περιφέρεια
• ανεξέλεγκτης βιομηχανική ανάπτυξη
• καταστροφής φυσικού περιβάλλοντος (εμπρησμοί)
• κορεσμός ορισμένων τουριστικών περιοχών

Αρχιτέκτονες του '60Î έκαναν τακτικές αναφορές στον τόπο και την παράδοση (βλ. ιδέες
ΖενέτουÆ για κατασκευές ξενοδοχείων στο όρθιο μέτωπο βράχων -στον Πλακιά Κρήτης- Î
θυμίζουν τα μοναστήρια του Άθω)

Οι αναφορές στην παράδοση δεν υπάρχουν απαραίτητα πάντα.

Οι αρχιτέκτονες δεν δεσμεύονται με μορφές τοπικού χαρακτήραÎ κινούνται γύρω από
διαλεκτική σχέση μεταξύ παλαιού - σύγχρονου, μοντέρνου - παραδοσιακού, επίσημου και
λαϊκούÎ χωρίς να πάψουν να σχεδιάζουν ελληνική αρχιτεκτονική.

Σήμερα επανερχόμαστε και στην αρχιτεκτονική του '50, '60 με πρόθεση την αντιγραφή
λεπτομερειών από Ακρόπολη (το ανυπέρβλητο πρότυπο τέχνης) και είμαστε μάρτυρες μιας
συνύπαρξης διαφορετικών απόψεωνÎμε στόχο την ανάδειξη μιας σύγχρονης πολυφωνίας