Μοριακό hacking | Πώς ο κορωνοϊός

καταστρατηγεί το ανθρώπινο
κύτταρο!

Το 2020 βρήκε την ανθρωπότητα αντιμέτωπη με μια αναπάντεχη πανδημία. Η εμφάνιση του
SARS-Cov-2 οδήγησε σε έξαρση κρουσμάτων της ασθένειας COVID-19, η οποία οδήγησε στον
σχεδιασμό κοινωνικών μέτρων προστασίας και την εγκαθίδρυση μιας τροποιημένης
καθημερινότητας.
Τι είναι όμως ένας ιός και πώς μπορεί να επιβληθεί στα ανθρώπινα κύτταρα;
Θα ξεκινήσω αναλύοντας περιληπτικά τι είναι ένας ιός. Υπάρχουν πολλές οικογένειες ιών, οι
οποίες προκαλούν πληθώρα ασθενειών, κυμαινόμενες από ήπιες μέχρι θανατηφόρες για τον
άνθρωπο. Ιοί προσβάλλουν επίσης άλλα είδη ζώων αλλά και φυτών, μυκήτων και βακτηρίων,
προκαλώντας εξίσου ασθένειες σε αυτά ή προσδίδοντας νέες ιδιότητες. Παρ’ όλα αυτά, η
μετάδοση ιού από μια ομάδα οργανισμών σε άλλη (π.χ. από φυτά σε ζώα) είναι εξαιρετικά
σπάνια, οπότε μπορούμε να πούμε ότι οι ιοί δείχνουν μια ειδική προτίμηση στους οργανισμούς
που προσβάλλουν.
Εδώ θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στο γεγονός ότι ένας ιός δεν αποτελεί ζωντανό
οργανισμό. Ένας ζωντανός οργανισμός, όπως ο άνθρωπος, είναι ικανός να τροποποιεί το
περιβάλλον του ώστε να παράγει ενέργεια για τον ίδιο (πιο απλουστευμένα, να λαμβάνει και να
επεξεργάζεται την τροφή ώστε να μένει ζωντανός) και, ταυτόχρονα, να μεταφέρει την
πληροφορία αυτή στις επόμενες γενιές, μέσω της δημιουργίας απογόνων. Ένας ιός δεν είναι
ικανός για τις παραπάνω λειτουργίες, όταν βρίσκεται εκτός των ανθρώπινων κυττάρων, δηλαδή
στον αέρα ή σε επιφάνειες. Αντιθέτως, αποτελεί απλώς ένα μοριακό όχημα το οποίο μεταφέρει
την γενετική του πληροφορία, δηλαδή την πληροφορία για δημιουργία νέων ιών, χωρίς όμως να
είναι ικανός να «διαβάσει» και να «χρησιμοποιήσει» αυτή την πληροφορία από μόνος του.
Επομένως, ένας ιός χαρακτηρίζεται ως ένα υποχρεωτικά ενδοκυτταρικό παράσιτο, καθώς για την
μολυσματική του λειτουργία απαιτείται η είσοδος του σε ανθρώπινο κύτταρο.
Προκειμένου να σας δώσω να καταλάβετε πώς ένας ιός προσβάλλει το κύτταρο, μπορείτε να
φανταστείτε τον ιό σαν μια σφαίρα (η οποία αποτελεί το περίβλημα μέσω του οποίου θα μπει στο
κύτταρο) και στο εσωτερικό της σφαίρας ένα γραμμικό μόριο με τη μορφή μοριακών λέξεων, το
οποίο περιέχει την γενετική πληροφορία και, όταν «διαβαστεί», μπορεί να δημιουργήσει νέους
ιούς(Eικ. 1). Όταν ένας ιός εισέρχεται στο ανθρώπινο σώμα, έρχεται σε επαφή με την επιφάνεια
των ανθρώπινων κυττάρων [1]. Το περίβλημα του ιού αναγνωρίζει κάποια επιφανειακά μόρια του
κυττάρου, οδηγώντας στην εισαγωγή του ιού μέσα στο κύτταρο(Eικ. 1). Εκεί, το περίβλημα
διαλύεται και το γενετικό υλικό του ιού διασκορπίζεται στο κύτταρο, ξεκινώντας το μοριακό
hacking: «καθοδηγεί» το κύτταρο να σταματήσει τις δικές του λειτουργίες και να χρησιμοποιήσει
όλη του την ενέργεια για να «διαβάσει» τις πληροφορίες του ιού για να δημιουργήσει νέους ιούς.
Ταυτόχρονα, το γενετικό υλικό πολλαπλασιάζεται ώστε να ενσωματωθεί στους νέους ιούς(Eικ. 1).
Στο τέλος αυτής της διαδικασίας, η επιφάνεια του κυττάρου καταστρέφεται και οι νέοι ιοί
διασκορπίζονται σε γειτονικά κύτταρα, επαναλαμβάνοντας τον ίδιο κύκλο(Eικ. 1) [1].

Εικόνα 1. Μοριακά συμβάντα κατά την είσοδο ιού σε ανθρώπινο κύτταρο. Ο κύκλος ζωής του ιού
περιλαμβάνει είσοδο στο κύτταρο, αντιγραφή του γενετικού υλικού και σύνθεση ιικών πρωτεϊνών
και, τέλος, σχηματισμός και απελευθέρωση νέων ιών.
Ποια είναι όμως η λειτουργία που χακάρεται και με ποιον τρόπο συμβαίνει αυτό;
Πρόσφατα, η παγκόσμια ερευνητική κοινότητα έχει επικεντρωθεί στον κορωνοϊό SARS-CoV-2, ο
οποίος είναι υπεύθυνος για να την αναπτυσσόμενη πανδημία COVID-19. Oιός αυτός στοχεύει την
πιο σημαντική λειτουργία κάθε κυττάρου στο ανθρώπινο σώμα: την σύνθεση πρωτεϊνών. Οι
πρωτεΐνες αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα μόρια κάθε ζωντανού οργανισμού. Παίρνουν
μέρος στη δομή του σώματος και στον μεταβολισμό και περιέχονται επίσης στο περίβλημα του
ιού, που περιγράψαμε πριν. Επομένως, νέοι ιοί χρειάζονται νέες ιικές πρωτεΐνες ώστε να
δημιουργηθούν. Σε όλα τα κύτταρα όλων των οργανισμών που εποικούν τον πλανήτη, η σύνθεση
των πρωτεϊνών γίνεται από το ριβόσωμα, μια μοριακή βιολογική μηχανή ικανή να «διαβάζει» τα
ανθρώπινα γονίδια και να συνθέτει τις πρωτεΐνες που του υπαγορεύουν αυτά. Μέσω αυτής της
εξελικτικά αρχαίας διαδικασίας, εκατομμύρια πρωτεΐνες συντίθενται κάθε στιγμή, επιτελώντας
όλες τις φυσιολογικές λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος. Μπορείτε να καταλάβετε λοιπόν τη
σημασία του ριβοσώματος για τη σωστή λειτουργία του κυττάρου και επιπλέον να φανταστείτε
ότι η πλειονότητα της ενέργειας που παράγετε από την τροφή καταναλώνεται από το ριβόσωμα.
Οποιαδήποτε κατάσταση που μπορεί να μπλοκάρει την λειτουργία του ριβοσώματος είναι
αυτομάτως θανάσιμη για το κύτταρο.
Επομένως, είναι ιδιαίτερα ελκυστικό, αν είσαι ένας επιτυχημένος ιός, να στρέψεις το ριβόσωμα στη
σύνθεση των δικών σου πρωτεϊνών ώστε να σχηματιστούν νέοι ιοί. Και αυτό ακριβώς κάνει ο
κορωνοϊός!
Για να καταλάβουμε πώς επιτυγχάνεται αυτό, θα πρέπει να ρίξουμε μια ματιά στη μοριακή δομή
του ριβοσώματος. Η δομή ενός μορίου ή συμπλόκου δίνει συχνά πολύ χρήσιμες και λεπτομερείς
πληροροφίες για την λειτουργία τους στο κύτταρο. Φανταστείτε το ριβόσωμα λοιπόν σαν μια
σφαίρα κομμένη στα δυο. Το κάτω μέρος ονομάζεται μικρή υπομονάδα και το επάνω μέρος,
μεγάλη υπομονάδα(Εικ. 2). Οι δυο αυτές υπομονάδες έχουν διακριτούς αλλά συμπληρωματικούς
ρόλους. Ο ρόλος της μικρής υπομονάδας είναι να προσδένεται σε αντίγραφα των ανθρώπινων
γονιδίων για να τα διαβάσει. Τα αντίγραφα των γονιδίων αποτελούν γραμμικές αλληλουχίες
μορίων που δίνουν πληροφορίες για μια πρωτεΐνη, όπως τα γράμματα σχηματίζουν λέξεις.
Ταυτόχρονα, η μεγάλη υπομονάδα επικοινωνεί με την μικρή και συνθέτει την πρωτεΐνη που
υπαγορεύει το γονίδιο(Εικ. 2). Μπορείτε να φανταστείτε ότι η αναγνώριση του γονιδίου από τη
μικρή υπομονάδα αποτελεί σημαντικό βήμα στην διαδικασία. Γι’ αυτό το λόγο, η μικρή
υπομονάδα σχηματίζει ένα τούνελ εισόδου μέσω του οποίου εισέρχεται το γονίδιο και διαβάζεται.
Η μικρή υπομονάδα στη συνέχεια μεταφέρει το μήνυμα στη μεγάλη, η οποία συνθέτει την
πρωτεΐνη. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται ξανά και ξάνα για όλα τα γονίδια του ανθρώπου,
δημιουργώντας όλες τις πρωτεΐνες του σώματος(Εικ. 2).
Ένα μεγάλο ερώτημα για τον νέο κορωνοϊό αποτελούσε ο τρόπος με τον οποίο χακάρει το
ριβόσωμα, οδηγώντας σε απόλυτη κατάπαυση της σύνθεσης των ανθρώπινων πρωτεϊνών. Δυο
πρόσφατες επιστημονικές δημοσιεύσεις έριξαν φως σε αυτό το πρόβλημα. Επιστήμονες από
ερευνητικά εργαστήρια στη Γερμανία (Πανεπιστήμια του Μονάχου και της Ουλμ)και την Ελβετία
(ETHZurich και Πανεπιστήμιο της Βέρνης) αποκάλυψαν τη δομή του ριβοσώματος όταν
ανθρώπινα κύτταρα προσβάλλονται από τον κορωνοϊό [2,3]. Έδωσαν ιδιαίτερη προσοχή ότι στο
ριβόσωμα βρέθηκε προσδεδεμένη μια πρωτεΐνη του ιού, η οποία ονομάζεται Nsp1(Εικ. 1). Η
Nsp1 βρίσκεται μέσα στο περίβλημα του ιού και απελευθερώνεται στο κύτταρο όταν ο ιός
εισέρχεται. Η πρωταρχική λειτουργία της είναι να προσδένεται στο τούνελ εισόδου του
ριβοσώματος και να το μπλοκάρει [2,3](Εικ. 2). Αυτό συνεπάγεται ότι το τούνελ δεν είναι
διαθέσιμο για τα ανθρώπινα γονίδια και επομένως η σύνθεση των πρωτεϊνών διακόπτεται(Εικ. 2).
Πολλαπλά αντίγραφα της Nsp1 είναι ικανά να μπλοκάρουν όλα τα ριβοσώματα του κυττάρου. Το
κύτταρο είναι ανίκανο πλέον να παράγει τις δικές του πρωτεΐνες και να προειδοποιήσει τα νέα
κύτταρα για την ύπαρξη ιών. Με αυτόν τον τρόπο, ο ιός είναι ικανός να χακάρει την λειτουργία
του κυττάρου ώστε να στρέψει όλη την ενέργεια προς τη δημιουργία νέων ιών.Συνέπεια αυτού,
είναι το κύτταρο να νεκρώνεται, η επιφάνειά του να διαρρηγνύεται και νέοι ιοί να
απελευθερώνονται (Εικ. 2). Έτσι, συνεχίζεται ο κύκλος ζωής του ιού και η μόλυνση επεκτείνεται.
Οι δυο πρόσφατες αυτές δημοσιεύσεις αποκάλυψαν έναν από τους μηχανισμούς με τους οποίους ο
κορωνοϊός επιτίθεται στα ανθρώπινα κύτταρα, χακάροντας την φυσιολογική λειτουργία τους.
Το ριβόσωμα αποτελεί συχνά στόχο και άλλων ιών, αναδεικνύοντας τον κεντρικό του ρόλο και τη
σημασία του για το κύτταρο. Καθώς νέα στοιχεία βγαίνουν στο φως, περισσότεροι ιικοί
μηχανισμοί παρεμβολής των κυτταρικών λειτουργιών αναδύονται. Αυτό οδηγεί στην δημιουργία
νέων ερωτημάτων και υπογραμμίζει την μοριακή πολυπλοκότητα μιας ιικής μόλυνσης.
Ταυτόχρονα όμως ανοίγει περισσότερες διεξόδους στην επιστημονική κοινότητα όσον αφορά την
εκμετάλλευση αυτών των μηχανισμών για την καταπολέμηση της COVID-19. Πράγματι, η Nsp1
μαζί με άλλες ιικές πρωτεΐνες βρίσκονται στο μικροσκόπιο πολλών ερευνητικών εργαστηρίων
ανά τον κόσμο ως μοριακοί στόχοι αντιικών φαρμάκων και εμβολίων ενάντια στον SARS-CoV-2.