GIAI NGO TRAM, GAI TAM THUONG Biéu dién cia thanh pho Ha Néi ngay nay da thay d6i khac xua nhiéu. Nhung cing cén may noi, cai ban lai dién muc van phang phat 6 trudée mat moi ngudi, ding nhu tén goi cua né: phé Ngé Tram va ngé Tam Thuong. Ngo Tram tite 1a pho Ha Trung vi theo ban dé Ha N6i ngay xua, phd Ha Trung 6 vao chinh gifia - bon, nam mudi nam vé trudc chi 1A mét cai ngd hep. Ngudi ta dung lam 16i tat cho cae nga vao thanh va ti trong thanh di ra bén ngoai. Ngo ay cé mét cai nha tram, nhan céc cong van 6 trong tinh chuyén dé di c4c nai. Cai nha ay 6 vao gitta phé. Ching bén mudi nam trude tu phia Hang Da di xuéng, ai qua pho dy, thudng van thay vé bén tay phai, mét c4i nha mét tang chat hep va lup xup, bén ngoai che manh manh. Do tic 14 nha tram, téi nay vi ngudi d dng, ngudi ta da thay déi mat han cai di chi cha nha ay réi. Tai nha tram dy cé mét vién dich thita tréng nom, duéi quyén cé nhig linh tram dé sai phai. Nhiing linh tram dy h4u thanh mét hang ngudi dac biét trong x4 héi, do ngudi ta da lay nhiing ké téo ton, 56phi phang sung vao. Ching 4 rai rac kh4p trong ngé, hang ngay dén nha tram mt lan dé ché c6 viée sai phai. Ké nao dude viéc ra di, trén dau cé déi mot chiéc non dau son, chép nén thudng cAm léng dudi ga, quan 4o thudng mac nhu linh 1é, ngdn dén dau géi. Con nhiing ké khong 6 viée sai di, thi lai quan tam tu ngii 4 c4c nha chuyén viée cd bac boc 16t nhau, hay thudéc xai hut xéch cing ban tan nhiing chuyén nham nhi. Vi céng viée hang ngay Ay d& gay cho chting mét cai huy hiéu chung 1a “giai Ngo Tram” khién cho nhiing ngudi lugng thién ban dém qua lai ng6 ay thuéng phailwu y dé phong. * * # Doi lai vdi “giai Ngo Tram”, mét su phéi ngdu tu nhién dudng nhu xép san “gai Tam Thuong”. Bay gid ngudi ta con nhin thay 6 trong nhiing cAu ca dao cai tinh than ngé ay, dai dé nhu cau nay: Em la con gai Tam Thuong, Dit khong cay cay, luong vang ciing co mot d6i quay. Ghét cho miéng thé dat bay, Moi gan méc ruét khéo lua diéu nay tiéng kia. D6 1a Wi céc c6 g4i Tam Thuong muén minh oan vi ngudi ta da buéc cho nhiing tiéng 4c, dé chute kiém lay tim chéng ddy. Nhung thé gian chang ft thi nhiéu, khéng dung ai cé dat diéu cho ai. Bai vay, cdc cé du muén cai thé nao, két cuc cai dite éng chéng cua cac cé, 57ngoai “cAc giai Ngd Tram” ra, it c6 ngudi dude vita déi phai lua. Thi day, ta hay nghe cAu ca dao nay: Anh giai Ngé Tram phdi hén, Phung trén ngo dudi biét tén nhitng ngay, Duyén lanh chap méi ddy day, Tam Thuong cé Chodt mét tay chang vita Som cung phan dep duyén va Ong To ba Nguyét dat dita nén gan. “Giai Ngd Tram” 6 trén da néi ré. Con gai Tam Thuong 1a hang ngudi thé nao? Trude hét, t6i hay xin gidi thiéu vé nai dat quy da sinh ra hang “gai quy” Ay. Cac ban da biét, vé phia dauphd Hang Bong bay gid, c6 mét cai ngo hep thong sang pho Hang Manh, ngudi ta van goi lA ngod Tam Thugng. Do chi 1A mét cdi ngd hep, nhung cdi tén goi cua nd rt c6 gid tri vé quéc cd. Tam Thuong nghia 1A mét kho tam. Nguyén chinh phu ngay xua, hang nam lay thué cia dan ca tién lan théc. Dan dem tién va théc lén tinh nop, goi 14 “dang trudng”. Viée nép ay rat phién phiic. Nhat 1a théc hia, cén phai do vién giam ty, tute goi la vién thi kho, xem xét ky cang théc tét hay xdu. Théc cla dan xa nao chua dude dang trudng ngay, phai dem quyén tri vao céc tam thuong trong it ngay. Vi nai dy cé may cai tam thudng, nén mdi xuat san mét hang gai dac biét. Nguyén céng viée xtic théc, dé théc trong cdc tam thuong ay, phan nhiéu 14 dan ba, con gi lam ca. Chung 58nhén viéc Ay ma sinh méi tac té dé cau loi riéng. Chting thi nhau cdp nay, bét x6 sé thée cia c4e lang. Cé khi chung lay cép qua nhiéu, lai dem trau tron vao nia. Vi su lam bay Ay tdi ngay dem thée dang truéng, khong may lang cén giti dude nguyén sé nhu khi mang ky tam. Cac ly dich phai voi vang di vay théc ngoai dé ba cho du. Goi la théc ngoai, phan nhiéu lai 1A thée cha ching da lay cdp duge dem ra. Trong lic khan cap, bi ching bat chet, 14 14i nang dén thé nao ciing phai cdn rang ma chiu. Cén dan x4 nao bi ching lam bay ma thée cé nhiéu trau lan vao thi bj qué phat, danh dAp rat khé sd. Réi lai phai vay cia chting dé ba vao sé thiéu, sau khi vién giam thi da sai dem quat sach nhitng trau lan trong dé di. Bon gai lami @ cdc tam thuong Ay, c6 tiéng nanh noc nhat 1a thi Chodt, khéng ai dam day. Ngoai céng viéc Jam 6 c&c tam thuong ching cdn lam nhiing viéc oai om nhu danh nhau, chiii nhau thué nita. Déi dich duge vdi chung, chi c6 giai “Ngd Tram”.m6 CHO PHAN Hé Hoan Kiém, chang nhitng ngay nay mdi tré nén mét thang canh do stte diém xuyét cha nhan cong. Ti khi cdc triéu vua dong dé 6-day, vi cd cdi vé dep thién nhién, tu né da cé mét vi trf rat quan trong vé quéc cO va ton gido. Vé quéc cé thi trudée kia, né da dude cai tén r&t anh ding la Thiy quan hé (cdc ddi chia Trinh thudng ding lam noi luyén tap quan). Cén vé tén gido, ngoai ngéi dén thd VansXuong dé quan 6 ngay hon Ngoc Son chinh gitta-hé,-truée-day, ti phia trén di xudéng, vé bén ta ngan hé, hai téa danh lam rat dé s6 nguy nga, chiém mét pham vi rat rong 1am cho hé thém vé my quan. Hai téa danh lam ay tie 1A chdja Tau va chia Quan Thugng, di chi cua hai chia ay ngay nay di mat han khéng con gi nia. Chua Tau 1a mét ngéi chia cla cdc Hoa kiéu lap ra, 6 vao khu téa Déc ly va sd Kho bac trung uong bay gid. Khi chinh phi bao hé méi bat dau té chite co quan quan tri thanh phé, lap ra toa Nam chinh, co cl mét vién nam quan goi la Hiép ly. Toa Hiép ly, lic Ay chua c6 nai riéng, 60tam dat échiia Tau. Vién Hiép ly dau tién 1A éng ho Boi. Ong nay cé tinh gan va hAch vat, thudng lam lim su ngang chudng. Mot hém, cé vién thién hé Dé Xuan M6 dén khai trinh viée gi dé, khong chiu trit bé giay dé ngoai, cit tu do lep kep di vao. Quan Hiép ly Bui lién néi tran Idi dinh, qué trach la v6 1é véi thugng quan, sai inh noc danh ba mudi roi, réi con de cdch chitc niva. Vién thién hé, diing trude céi oai quyén 4p ché cia ké lam trén minh, danh chiu cui ddu do dat, sau vé phat don kién mai. Va cho cai chite Thién hé cing chang vé vang gi, 6ng lién tir bd, quay vé néi lai nghiép nha, quyét dinh tén chiém bang vang roiciing véng long nhu ai cho bé han, néu lai cé phen bdo tht rita nhue dude. Nhung chi éng du to, ma tai éng cé han, két cuc éng chi kiém dude cai “nai dit” d6i dude cai tan dng “Thién” ma thdi. Cang vi su’ lam quyén cia vién Hiép ly kia, sau xét ra chic ay cing khéng bé ich gi cho cuéc hgp tac, chinh phi lién bé di. Dé 1a mot cdu chuyén buén cudi, mdi khi nhdc dén, ngudi ta lai nhé dén tan cuc cla chtia Tau. Tap Long Thanh dét si cha mét cé ldo, lai cé mot thién giai thoai vé ngéi chia dy, ttc 1a “mé chu Phan”. Héi chia ay huong héa con thinh, mdi khi khach thap phuong vao van canh, thudng trong thay 6 géc vuén truéc ctta chia, mét khoang dat réng bang cai nia con, cd moc um tam, giifa cé ném dat d4p cao tén nhu cai dau. Theo 1éi nha chia thi dé 1A mé chi Phan. 61Chu nay ngudi Quang Déng, sang An Nam buon ban ti héi nao khéng ré. Chi biét luc dau, chu lam di cdc viée, dén ca cdi viée nhat phan dé ban cho cae nha Jam rudng, cht cing khong tw. Vi vay, ngudi ta mdi goi tén theo nghé lam: cha Phan. Do su cham chi lam viée ay, chang bao lau cht da tr nén mét tay giau cé bac van. Vé cach lam giau cua cha Phd4n, chi chang hé gidu giém gi. Chu lai thugng ndi su lam nén giau cé tién ngan bac muén, ngudi ddi van cho 1A khé khan, riéng cht coi r&t dé dang, néu ai cing chiu kho lam nhu chu. Co ngudi héi cach lam thé nao. Chang e 1é, ngudng nging, cha dap ngay bang mot giong thu tha: “Cé gi la dau, ett bd phat nhiing céi ma nguw&j ddi van cho 1a nhitng atte tét, tite 1A nhén, nghia, lé, tri, tin mA lam céng viée cua minh, réi gidu co ngay. Vi nhiing cai’ Ay rat tén hai dén déng tién va ngan, trd\cho slam. tién rat 1én. Dd cé bi dai dam tiéu, thoa-ma-cing-khéng-ean, vi muc dich ca minh 1a lay tién chit kh6ng phai lay tiéng”. Theo phuong phap 4y, chi Phin lai diém mét cach ky cang rdng: “NAdén 14 long thugng nguéi. Thugng ngudi tat phai cttu, mA trong addi nay, biét bao nhiéu ngudi cing khé, chi cttu dude mot sé rat it da tén hai mét s6 tién ldn réi. Tdi chAng cAn cai tiéng “nhan” chang hé ctu gitp ai, suét ddi khong mat mét déng xu nho. Nghia 1a su gidp ngudi. Thuéng thay cé ngudi nghia hiép, dm khi dén khuynh gia bai san. Con téi, gap viée gi cét cé Idi da, néu cé Idi thi v6 nghia cing ctt lam. Lé la su vang lai tha ung, dau dao bao ly 1A mét su 62phién. Riéng t6i, c6 ai cho tdi, cht t6i khéng cho ai bao gid ca. Tri la khén ngoan. @ dai, khén ngoan lam phai nghi ngdi nhiéu. Téi chi gap sao lam vay, cu gia ngay gia diéc ma nhiéu khi an ngudi. Tin 14 gitt ldi hita, v6 ich lam. Néu gap viéc gi chac kiém duge Idi thi ett nhan liéu hita hao, cét céu duge déng tién vo boc minh, réi nudt 140i; vé trang khéng nguong ngiing. Bo duge nam cai Ay, réi lai bd ludn ca liém si nifa; cit thé ma lam an buén ban cai giau tram van lam nén thu dé nhu trd ban tay. Néi thé nao, la dude thé. Qua nhién chi Phan cé duge cdi gidu ma ngudi déi chang ai lam ndi. Tuy vay, t6i Itc cudi cang 1a hic sap tw gid cdi doi, chu bi vd con ép lam mét viéc trai vdi ¥ nguyén 1A bo mdt mon tién cting vao chia Tau dé ky tang nam Xuong tan, hong nhs Phat 46. Chu Phan cing khong chin, kéu phi qua. Trude khi nham mat, chii-cén lam dude chic thu! Chi mua mét miéng dat vita van vii nam xuong tan. Trén mé khong dude bé dat khéng, phai giéng nhiing thu rau, thi cay gi cé thé hang nam ban dugc tién dé lam hugng dang trong nhiing ngay ky lap chu, chit khéng dugc tiéu lam vao so tién huyét han cua chu da lam. Thé ra chi Phan dinh git cdi gidu tram van do chi da chang quan miéng ddi dam tiéu, thoa ma ma lam nén duge dé va lau dai. Ngd dau né cing chi 1A dam phi van bi tan tac ngay trudc khi ngéi chia Tau va ndm mé cua chi bi dao, bi dé gitta mét cudc dvi dau bé déi thay. 63¢O HANG HUONG TRUGC CHUA QUAN THUONG Cang nhu chia Tau, trén ta ngan Hd Hoan Kiém, chia Quan Thugng nay cling khong con di chi nifa. Bon nim mudi nam vé truée, chia nay tén chi goi 1a chia B4o An, do quan Thugng Giai lam ra, nén goi la chia Quan Thuong. Cu Nguyén Dang Giai lA mét vi dai than vé déi Minh Mang; Thiéw Tri. Khi cén lam quan ngoai, 6 tinh nao cu come cham dung chda chién. Chia Bao An nay lam ra khi cu git chite Tong déc Ha Ndi. Vi sul hay lAm chia, cu da bi si phu héi ay cong kich. Cé ngu@i lam tho ché giéu, téi nay hay con hai edu truyén tung: Phiic dite gi may bé di Giai, Lam cho tén Bée lai hao Dodi. Tuy di chi chta 4y khéng cén, nhung may lai con dude mét dau vét, tic 14 céy thap Héa Phong ma nhiéu ngudi nhan ld4m 1a thap Bao Thién, dtmg chdn gitta hé duéng Francis Garnier, trudc tugng Bon Be bay gid. Vay 64thap dy, ngay xua ttic 14 cy thap lén dig ngay giita 1di di vao chia Quan Thuong. Vi tri chia Sy chiém ca mét khu réng tit nha Day thép 1én lén mai nha Dia 6c ngan hang. Cita gitia 6 ngay ché cay thap lén di vao. Cdn nhd bén musi nam vé trudc, sau khi ton thé ngéi chua da bi pha dé, con tro lai cai cong, bén trén cé bén chi: “Phudng tién phap mén”. Hang nam, dén ngay hdi 14 Juillet, gia tré giai gai van xtim nhau lai dé dé chd xem cudc diém binh. Vé lich sti, chia nay-ciing khéng cé gi dang ké, vi chua phai 1A mét noi cé xvta. Nhung theo tap Long Thanh dat sw, chia d6 cé mét cu chuyén nghe cing hay hay. Vao khoang nién hiéi’ Tu Die thie XXV-XXVI co mot thiéu ni khéng ré qué quam é:dauj nhan sdec rat xinh dep, theo ba me gia dén md mot ngdi hang hang huong trudc ctta chija. Nghe tin cAc vudng tén cong tut nhat 1a hoc tr cde trugng hang ngay li ludt kéo nhau dén, mugn tiéng mua hugng vao 1é Phat, thuc ra dé nhin cho r5 cai vé may ngai mat phudng cla cd. Nhung cé gitt vé rat nghiém nghi khéng hé noi cudi Idi la cling ai. Déi khi cé cu nao muén gid théi bam xom, dén gan lai thay e né ma phai théi. Nhiéu cau con nha quy phai, lay thé cha chu, cay vi tru tri trong chia dy danh tiéng cdu hén, cé déu ti chéi va phat nguyén xin d vay thd me tron ddi, khi nao ba me chau gidi cd sé xudt gia dau Phat. 5 FO071-A 65