Δημήτρης

Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Δημήτρης Τσαλκάνης

Το κτηριακό συγκρότημα
του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα
(1850-1970)
Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Αθήνα, 2017

1
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

2
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλουν να αποδοθούν στον Πρόεδρο της Ένωσης

Αποφοίτων Λεοντείου Λυκείου κ. Παναγιώτη Μαμαλή, την υπεύθυνη
Μουσειολόγο κα Λουίζα Καραπιδάκη για τη βοήθεια και την εμπιστοσύνη τους,
στον Ιστορικό Χρήστο Τριανταφύλλου για τη συμμετοχή του στην οργάνωση,
ταυτοποίηση και ταξινόμηση του αρχειακού υλικού των Frères Maristes και
τέλος στον Γενικό Διευθυντή Λεοντείου Λυκείου Πατησίων κ. Δημήτριο Κώστα,
καθώς και τους Frères του Λεοντείου Λυκείου για τη συνδρομή και την
προσφορά τους.

3
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

4
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Περιεχόμενα
Εισαγωγή ...................................................................................................................... 7

Μέρος Α΄- Το Λεόντειο Λύκειο της οδού Σίνα ........................................................... 8

Σύντομο ιστορικό του Λεοντείου Λυκείου ............................................................9
Ιστορικό των εγκαταστάσεων της οδού Σίνα ...................................................10

Μέρος Β΄ - Η ψηφιακή αναπαράσταση .................................................................. 22

Το 3D ....................................................................................................................22
Το βίντεο ..............................................................................................................23
Μεθοδολογία δημιουργίας της αναπαράστασης ...........................................25
Δημιουργώντας το τρισδιάστατο μοντέλο ........................................................29
Δημιουργώντας το βίντεο...................................................................................37

Συμπεράσματα ........................................................................................................... 40

Παράρτημα................................................................................................................. 42

Πηγές εικόνων ............................................................................................................ 46

Βιβλιογραφία .............................................................................................................. 47

5
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

6
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Εισαγωγή

Στις 25 Ιουνίου 2014 εγκαινιάστηκε το «Μουσείο των Μαριανών Αδελφών και

του Λεοντείου Λυκείου» (Musée des Frères Maristes & du Lycée Léonin) στο
κτήριο του Λεοντείου Λυκείου Πατησίων1.

Βασική πτυχή των στόχων του μουσείου, όπως αυτοί τέθηκαν από την
υπεύθυνη μουσειολόγο, ήταν η σύνδεση των εκθεμάτων και των
εγκαταστάσεων, αφενός με τον ίδιο τον μικρόκοσμο του σχολείου και
αφετέρου με την ιστορία και την εξέλιξη της αστικής -και όχι μόνο- Αθήνας2.

Στο πλαίσιο της κατασκευής του μουσείου προτάθηκε από τον γράφοντα η
προσθήκη στο οπτικό υλικό, τριών βίντεο με αναπαραστάσεις των
εγκαταστάσεων των τριών κτηριακών συγκροτημάτων που στέγασαν και
στεγάζουν το Λεόντειο Λύκειο. Αυτό κρίθηκε απαραίτητο, καθώς η ιστορία ενός
σχολείου συνδέεται άρρηκτα με τις εγκαταστάσεις και τα βιώματα των μαθητών
μέσα σε αυτά.

Σε αυτό εδώ το κείμενο θα ασχοληθούμε με ένα από τα τρία βίντεο, το σχετικό

με την αναπαράσταση του Λεοντείου Λυκείου «Άγιος Διονύσιος» της οδού
Σίνα, το οποίο, σε αντίθεση με τα άλλα δύο συγκροτήματα, δεν υφίσταται
πλέον, καθώς κατεδαφίστηκε τη δεκαετία του 1970.

Στις επόμενες παραγράφους θα αναλυθούν οι τρόποι και η μεθοδολογία που

ακολουθήθηκε για την πραγματοποίηση μιας ψηφιακής αναπαράστασης ενός
κτηρίου που δεν έχει αφήσει κανένα φυσικό κατάλοιπο ή ίχνος, με τη χρήση
αρχειακού υλικού.

Επιπροσθέτως, με την ευκαιρία δημοσίευσης αυτού του έργου, θα γίνει μία

παράθεση νέων ιστορικών στοιχείων για το σχολικό αυτό συγκρότημα, τα
οποία ήρθαν στο φως κατά τη διάρκεια της έρευνας για τη δημιουργία της
αναπαράστασης.

1 Το μουσείο επιμελήθηκε η μουσειολόγος Λουίζα Καραπιδάκη και ο αρχιτεκτονικός

σχεδιασμός πραγματοποιήθηκε από το γραφείο «Αρχιτεκτονοφιλία» του Νίκου Μίχου
και της Μαρίας Γεωργιάδη.
2 Όπως αναφέρει η μουσειολόγος Λουίζα Καραπιδάκη στον επίσημο οδηγό του

μουσείου (2014): «(...)ένα Μουσείο, μέσα στο ιστορικό κτήριο του 1924, θα αποτελέσει
ένα εργαλείο γνώσης, αποκαλύπτοντας διάφορες πλευρές της αστικής Αθήνας και της
ιστορίας του εκπαιδευτικού συστήματος στην Ελλάδα. Επίσης, μέσω του πλούσιου
εκθεσιακού υλικού, είτε εν είδει εκθέματος, είτε σε ψηφιακή μορφή, θα δοθεί η
δυνατότητα σε μικρούς και μεγάλους να καταλάβουν ότι πίσω από κάθε τεκμήριο
κρύβεται μία κοινωνική δομή και γενικότερα το κοινονικοπολιτισμικό περιβάλλον μιας
κοινωνίας».

7
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Μέρος Α΄
Το Λεόντειο Λύκειο της οδού Σίνα

Πριν προχωρήσουμε στην ανάλυση για τη δημιουργία του βίντεο, θα

αναφερθούμε συνοπτικά στην ιστορία του Λεοντείου Λυκείου και συγκεκριμένα
στο συγκρότημα της οδού Σίνα, καθώς έτσι, αφενός θα υπάρξει μια μικρή
συμβολή στην ιστορία δύο αξιόλογων και σημαντικών κτηρίων της Αθήνας
που δεν υφίστανται πλέον και αφετέρου θα καταστούν σαφείς και οι λόγοι για
τους οποίους τα κτήρια αυτά επιλέχθηκαν και απεικονίζονται σε ένα βίντεο
ενταγμένο στο μουσειογραφικό πρόγραμμα μουσείου.

Εικόνα 1: Το Λεόντειο Λύκειο «Άγιος Διονύσιος» της οδού Σίνα αρ. 4. Φωτογραφία από την επετηρίδα του
Σχολείου.

8
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Σύντομο ιστορικό του Λεοντείου Λυκείου

Αφετηρία της ιστορίας του Λεοντείου Λυκείου θεωρείται το 1838, όταν με

Βασιλικό Διάταγμα του Όθωνα ιδρύθηκε ενοριακό σχολείο στοιχειώδους
εκπαίδευσης (μετέπειτα με την ονομασία «Άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης»)
υπό την προστασία και διεύθυνση της «Καθολικής Ιεραποστολής στην
ηπειρωτική Ελλάδα»3.

Το 1888 το σχολείο αναβάθμισε το

προσωπικό και τις εγκαταστάσεις του,
ύστερα από τις προσπάθειες του
Καθολικού Αρχιεπισκόπου Αθηνών
Ιωάννη Μαραγκού να το
αναδιαμορφώσει, έχοντας εξασφαλίσει
την οικονομική συνδρομή του πάπα
Λέοντος ΙΓ΄. Προς τιμήν του πάπα το
σχολείο μετονομάστηκε σε «Λεόντειο
Λύκειο Άγιος Διονύσιος» και
μεταφέρθηκε σε κτήριο επί της οδού
Σίνα, σε οικόπεδο της παραπλήσιας
αρχιεπισκοπής και αμέσως
βορειοανατολικά του καθολικού ναού
του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτη.

Το 1897 οικοδομήθηκε το νέο κτήριο της

Εικόνα 2: Εξώφυλλο τετραδίου του Λεοντείου
οδού Σίνα αρ.4 και το 1907 ανέλαβε τη
Λυκείου Άγιος Διονύσιος της οδού Σίνα 4 (αρχείο
Λεοντείου Λυκείου Πατησίων - Αρχείο f.Brunon)
λειτουργία της σχολής το τάγμα των
Μαριανών Αδελφών (Frères Maristes), ύστερα από πρόσκληση του διευθυντή
ιερέα Λουδοβίκου Labelle, με τη συγκατάθεση του τότε καθολικού
Αρχιεπισκόπου Αθηνών Αντωνίου Δελένδα4.

Υπό τη διεύθυνση του τάγματος των Μαριανών Αδελφών το Λεόντειο Λύκειο

αναπτύχθηκε ραγδαία, αυξάνοντας τους μαθητές βελτιώνοντας παράλληλα
και το πρόγραμμα των σπουδών5. Πολύ σύντομα ο χώρος του
συγκροτήματος της οδού Σίνα αποδείχθηκε ανεπαρκής και οι Frères
αναζήτησαν λύσεις μεταστέγασης6, που τελικά οδήγησαν στην κατασκευή του
συγκροτήματος του Λεοντείου Λυκείου Πατησίων το 1924, στη συνέχεια του
Λεοντείου Λυκείου Νέας Σμύρνης το 1962 και εν τέλει στην εγκατάλειψη -την ίδια
χρονιά- των κτηρίων της οδού Σίνα.

3 Μάρκος Ν. Ρούσσος-Μηλιδώνης, «Οι Μαριανοί Αδελφοί και το παιδαγωγικό τους

έργο», Μαριανοί Αδελφοί Ελλάδας, 2007, σελ.122 (διάταγμα υπ’ αριθμόν 15/27, 22
Μαΐου 1838).
4 βλ. Ανωνύμου Frère, «Annales du Lycée Léonin 1907-1917», σελ. 15 και Μάρκος Ν.

Ρούσσος-Μηλιδώνης, ό.π. σελ.139

5 βλ αναλυτικά: Ανωνύμου Frère, «Annales du Lycée Léonin 1907-1917», σελ. 47-56
6 ό.π. σελ. 36

9
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Ιστορικό των εγκαταστάσεων της οδού Σίνα

Το Λεόντειο Λύκειο Άγιος Διονύσιος (Lycée Léonin Saint-Denis) στεγαζόταν

από το 1888 μέχρι το 1962 στην οδό Σίνα. Η τοποθεσία ήταν ιδιαίτερα
προνομιακή καθώς βρισκόταν στην καρδιά της Αθήνας, πλάι σε σημαντικές
οδούς και δημόσια κτήρια.

Το συγκρότημα του σχολείου αποτελούνταν στην πραγματικότητα από δύο

διαφορετικά κτήρια που ενοποιήθηκαν από τα πρώτα χρόνια της δράσης των
Μαριανών Αδελφών, και τα οποία οικοδομήθηκαν, όπως θα δούμε
παρακάτω, σε διαφορετικές εποχές. Η εικόνα της προς την Σίνα πρόσοψής
τους, μετά τις τελικές σημαντικές οικοδομικές δραστηριότητες που άρχισαν το
1897, ήταν παρόλα αυτά ενός -εκ πρώτης όψεως- ενιαίου κτηρίου με
μορφολογικά στοιχεία σε απόλυτη συνοχή. Η διάταξη των ανοιγμάτων όμως
πρόδιδε τη διαφορετική προέλευση των δύο αυτών κτισμάτων, παρά τις όποιες
αλλοιώσεις επί του αρχικού τους σχεδίου.

Για τη λεπτομερέστερη μελέτη του συγκροτήματος, θα αναλύσουμε τα κτήρια

χωριστά δίνοντας τις συμβατικές ονομασίες «Κτήριο Α΄» για το παλαιότερο και
νοτιότερο, και «Κτήριο Β’» για το νεότερο και κατεξοχήν κτήριο του Λεοντείου
Λυκείου, αυτό με τον αριθμό 4 της οδού Σίνα (εικ. 3)7 .

Εικόνα 3: αριστερά: άποψη του συγκροτήματος της οδού Σίνα. Δεξιά: χρωματικός διαχωρισμός των δύο
διαφορετικών κτηρίων. Με κόκκινο το «Α΄», με πράσινο το «Β΄» (φωτογραφικό αρχείο Λεοντείου Λυκείου
Πατησίων)

7 «Le Lycée Léonin proprement dit, n’est autre que la maison de gauche (ou est
restée l’entrée principale) de forme carrée, ayant environ 17 mètres de façade et de
profondeur et suivie d’une cour ou plutôt d’une courette de près de 200 m2.
Ανωνύμου Frère, «Annales du Lycée Léonin 1907-1917», σελ. 64

10
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Κτήριο Α΄
Το κτήριο Α΄ είναι το παλαιότερο από τα δύο του συγκροτήματος. Η αρχική του
μορφή πριν την μεγάλη ανακαίνιση του 1897 ήταν αρκετά διαφορετική. Το
κτήριο, όπως μαρτυρούν παλιές φωτογραφικές απεικονίσεις (βλ. εικ. 6-8),
κατασκευάστηκε περίπου στο δεύτερο μισό της
δεκαετίας του 18508. Διέθετε τρία επίπεδα -
ημιυπόγειο, ισόγειο και όροφο- (βλ. εικ. 11) και
μορφολογικά ανήκε στον πρώιμο οθωνικό
νεοκλασικισμό, με ιδιαίτερα λιτά
διακοσμημένες, συμμετρικές προσόψεις. Η
κάτοψή του είχε σχήμα «Τ» (βλ. εικ. 9) και η
πτέρυγα της νοτιοανατολικής πλευράς (προς
τον Άγιο Διονύσιο) είχε αετωματική επίστεψη.
Χαρακτηριστικοί ήταν οι φεγγίτες στη στέγη,
εκατέρωθεν του αετώματος και στη νότια στενή
πλευρά. Οι όψεις αρχικά ήταν ανοιχτόχρωμες
(εικ. 8, 16) ενώ αργότερα χρωματίστηκαν
πιθανότατα με ώχρα ή με κάποια απόχρωση
Εικόνα 4: Το κτήριο Α΄ σε φωτογραφία
του διαστήματος περίπου 1865-1868.
του κόκκινου9 (εικ. 5, 9, 11). Στο κέντρο του
Στο βάθος το καμπαναριό του ορόφου προεξείχε μικρός εξώστης ο οποίος
νεοανεγερθέντος Ι.Ν. Αγίου Διονυσίου διατηρήθηκε και μετά τις μετατροπές.
του Αρεοπαγίτου, ενώ μπροστά το
οικόπεδο όπου πραγματοποιούνται
εργασίες για την κατασκευή της Μεγάλες αλλαγές πραγματοποιήθηκαν στο
Ακαδημίας κτήριο Α΄ μετά την οικοδόμηση του διπλανού
τριώροφου κτηρίου (κτήριο Β΄) του Λεοντείου
Λυκείου το έτος 1897. Είναι σίγουρο ότι τότε το κτήριο ήταν ήδη στην ιδιοκτησία
της Καθολικής Αρχιεπισκοπής και αποφασίστηκε τα δύο κτήρια να
αποκτήσουν κοινη πρόσοψη. Οι εργασίες ξεκίνησαν μετά το 189810 και
περιελάμβαναν την προσθήκη ενός επιπλέον ορόφου ώστε το κτήριο Α΄ να
μετατραπεί και αυτό σε τριώροφο και η στέγη του να ευθυγραμμιστεί
υψομετρικά με του νέου κτηρίου Β’ (εικ.16).

8 Η αρχική του χρήση και ιδιοκτησία δεν κατέστη δυνατό να ταυτοποιηθεί στο πλαίσιο
της παρούσας έρευνας καθώς δεν υπήρξε τέτοιος σκοπός. Σίγουρα όμως ήταν ένα
από τα τρία παλαιότερα κτίσματα του οικοδομικού τετραγώνου Πανεπιστημίου-Σίνα-
Βησσαρίωνος-Ομήρου, μαζί με το Οφθαλμιατρείο και τμήμα του κτηρίου της
Καθολικής Αρχιεπισκοπής (βλ. εικόνα 7). Από χάρτες, μακέτες και λοιπό υλικό είναι
μάλλον αδύνατο να κατασκευάστηκε πριν το 1845.
9 Αυτό μπορούμε να το υποθέσουμε με μια σχετική ασφάλεια από τις φωτογραφίες της

εποχής, οι οποίες, παρότι ασπρόμαυρες, κάνουν αισθητή τη διαφορά των

αποχρώσεων. Η βαφή των όψεων με αποχρώσεις του κόκκινου ήταν αρκετά
διαδεδομένη την εποχή εκείνη (βλ. περίπτωση κτηρίου Ελληνικού Εκπαιδευτηρίου στην
οδό Ακαδημίας: http://www.eie.gr/archaeologia/gr/arxeio_more.aspx?id=82 -
ανάκτηση 29 Δεκ. 2016)
10 Βλ. εικ. 18

11
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Επιπλέον, την ίδια εποχή, η κάτοψη του κτηρίου από κάτοψη σχήματος «Τ»
μετατράπηκε σε ορθογώνια, κλείνοντας τις εσοχές στη νοτιοδυτική και
νοτιοανατολική γωνία. Αυτό σε συνδυασμό με την προσθήκη του επιπλέον
ορόφου αύξησε σημαντικά τη χωρητικότητα. Η αλλαγή αυτή οδήγησε και στη
μεταφορά της κυρίας εισόδου στην πλευρά της οδού Σίνα, αντικαθιστώντας το
βορειοανατολικό παράθυρο του ισογείου11.

Τέλος, σημαντική ήταν η συνολική αισθητική επέμβαση στην κύρια πρόσοψη

της οδού Σίνα. Στα τέλη του 19ου αιώνα ο νεοκλασικισμός στην αρχιτεκτονική
της Αθήνας είχε λάβει την πλέον όψιμη αστική μορφή του. Η εικόνα του
οθωνικού κτηρίου Α΄ θα ερχόταν σαφώς σε αντίθεση με τη νέα οικοδομή του
κτηρίου Β΄ και κατά συνέπεια ο αρχιτεκτονικός διάκοσμος σχεδιάστηκε εξαρχής
και σε πλήρη σύνοχή με του νέου κτηρίου, χωρίς όμως να υπάρξουν αλλαγές
στα ανοίγματα της όψης. Το αποτέλεσμα είναι δύο διαφορετικά κτήρια με ενιαία
όμως πρόσοψη και ακριβώς τις ίδιες διακοσμητικές λεπτομέρειες.

Εικόνα 5: Λεπτομέρεια φωτογραφίας του 1880.
Στο κόκκινο πλαίσιο διακρίνεται το κτήριο Α΄
(όψη Σίνα) με εμφανή τη χρωματική διαφορά.
Δίπλα του βρίσκεται το οφθαλμιατρείο και σε
πρώτο πλάνο η Ακαδημία υπό κατασκευή.
Εικόνα 6: Λεπτομέρεια φωτογραφίας (περ. 1863). Στα
αριστερά η βορειοανατολική (μετέπειτα τυφλή) όψη του
κτηρίου Α' που εφάπτεται στο οικόπεδο όπου αργότερα
κτίστηκε το κτήριο Β'. Το οικόπεδο στα δεξιά κατέλαβε
αργότερα το κτήριο της Ακαδημίας.

Η οριστικά πλέον διαμορφωμένη εικόνα αποτελούσε ένα εξαιρετικό δείγμα

όψιμου νεοκλασικισμού που περιελάμβανε όλα τα σημαντικά χαρακτηριστικά
του: Τα παράθυρα πλαισιώθηκαν από πεσσούς με ιωνικού τύπου επίκρανα
στο ισόγειο και στον πρώτο όροφο, ενώ στον δεύτερο και νεότερο όροφο
επιλέγησαν επίκρανα του πιο σπάνιου, περγαμηνού τύπου. Το ανώφλι των
παραθύρων καθώς και τα γείσα των ορόφων και της στέγης περιέτρεχε ιωνική
ζωφόρος, το γείσο της οποίας στον πρώτο και δεύτερο όροφο διέθετε σειρά
από οδόντες.

11Η αρχική είσοδος θα πρέπει μάλλον να αναζητηθεί στην πλευρά προς τον Άγιο
Διονύσιο, στην πτέρυγα με το αέτωμα

12
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Το κτήριο Α΄ χρησιμοποιήθηκε (τουλάχιστον από ένα σημείο και μετά) για τους
σκοπούς της Καθολικής Αρχιεπισκοπής και βέβαιο είναι ότι μέχρι και το 191212
στέγαζε το Σεμινάριο (Séminaire) της Αρχιεπισκοπής13. Έκτοτε, ο χώρος
παραχωρήθηκε στους Μαριανούς Αδελφούς για επέκταση των χώρων του
Λεοντείου Λυκείου και ενώθηκε εσωτερικά με το κτήριο Β΄.

Εικόνα 7: Άποψη της Αθήνας γύρω στο 1859 - λεπτομέρεια φωτογραφίας του Gabriel de Rumine. Στο 1 με
κόκκινο το κτήριο Α΄ πίσω από το οφθαλμιατρείο (2), πιο δεξιά το κτήριο που στεγάζει σήμερα την Καθολική
Αρχιεπισκοπή (3), με το οικόπεδο όπου λίγο αργότερα χτίστηκε ο καθολικός ναός του Αγίου Διονυσίου του
Αρεοπαγίτου (4)

Εικόνα 8: Το κτήριο Α΄. Λεπτομέρεια φωτογραφίας Εικόνα 9: Προσπάθεια αναπαράστασης της αρχικής
του 1862 περίπου μορφής του κτηρίου Α΄

12 Ανωνύμου Frère, «Annales du Lycée Léonin 1907-1917», σελ. 65

13ό.π. σελ. 64: «A côté de ce bâtiment principal, une 2 maison, de dimensions
moindres, faisait suite, sur la rue Sina, il était occupé par le Séminaire
diocésain dont la Propagande assure l’existence et qui comprend une
douzaine d’élèves en moyenne ».

13
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Κτήριο Β΄
Αναφορικά με το κτήριο Β΄ εντοπίζονται δύο οικοδομικές φάσεις. Το οικόπεδο
στον αριθμό 4 της οδού Σίνα χτίστηκε για πρώτη φορά μάλλον στο δεύτερο
μισό της δεκαετίας του 1860. Το κτίσμα αυτό ήταν λιτό και ισόγειο με τρία
ανοίγματα προς την οδό Σίνα (είσοδος και δύο παράθυρα) και μία μεγάλη
αυλόπορτα προς βορράν (εικ.17).

Μορφολογικά ήταν νεοκλασικού ρυθμού, αρκετά πιο όψιμου από αυτόν του
γειτονικού του κτηρίου Α΄ και χαρακτηριζόταν από είσοδο με καλοδουλεμένο
και μεγαλοπρεπές υπέρθυρο, μάλλον ιωνικού ρυθμού.

Από την ιστορία της χρήσης και ιδιοκτησίας του εντοπίστηκε πως από τα τέλη
του 1891 στέγαζε τα γραφεία και το τυπογραφείο της εφημερίδας «Το Άστυ»14,
γεγονός που υποδηλώνει μία κάποια ευρυχωρία, μάλλον σε βάθος του
οικοπέδου.

Το 1897 το κτήριο αυτό κατεδαφίστηκε από τον τότε Αρχιεπίσκοπο Καθολικών

Γαϊτάνο Δεάγγελη (Caietanus De Angelis) ο οποίος αποφάσισε να αξιοποιήσει
πλήρως, ύστερα από καθυστέρηση χρόνων, την οικονομική ενίσχυση του
πάπα Λέοντος ΙΓ΄15. Στη θέση του κτηρίου Β’ ανεγέρθηκε τον ίδιο χρόνο, το νέο
τριώροφο σχολείο (εικ.16).

Το νέο αυτό κτήριο, όπως προαναφέρθηκε, ήταν νεοκλασικού ρυθμού και

διέθετε απόλυτα συμμετρικά χαρακτηριστικά με άξονα το κέντρο της
πρόσοψης, στην οποία δέσποζε η πολύ μεγάλων διαστάσεων κύρια είσοδος
με το τοξωτό υπέρθυρο16 (εικ. 12-13).

Πάνω από την είσοδο, στην ιωνική ζωφόρο της επίστεψής της, ήταν
χαραγμένο το όνομα του σχολείου, ενώ στη στέγη του (επίσης στο κέντρο)
βρισκόταν ο μαρμάρινος θυρεός του πάπα Λέοντος ΙΓ΄17 (εικ. 14-15).

14 «Το γραφείο του Άστεως (...) μεταφέρθηκε στην οδό Σίνα αριθμός 4 όπου ιδρύθηκε
τυπογραφείο ειδικώς κατηρτισμένον». Ιστοσελίδα Μουσείου Γ. Δροσίνη,
http://www.drossinismuseum.gr/el/content/%CF%84%CE%BF-
%CE%B1%CF%83%CF%84%CF%85 ανακτήθηκε 30 Δεκ. 2016
15 Ανωνύμου Frère, χειρόγραφο «Collèges des Frères Maristes en Orient», σελ. 26
16 Διαστάσεις ανοίγματος κατά προσέγγιση: 2,3μ πλάτος και 4,6μ ύψος.
17 Ο θυρεός βρίσκεται ακόμη στον προαύλιο χώρο της Αρχιεπισκοπής.

14
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Εικόνα 10: Το κτήριο Β΄ (σε κόκκινο πλαίσιο) δίπλα στο κτήριο Α΄ σε φωτογραφία του διαστήματος περίπου
1865-1868. Στο βάθος ο Ι.Ν. Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου και στα δεξιά το οφθαλμιατρείο.

Εικόνα 11: Τα δύο κτήρια της οδού Σίνα σε λεπτομέρεια φωτογραφίας του 1890

15
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Εικόνα 12: Η κεντρική είσοδος του Λεοντείου Εικόνα 13: Άποψη της εισόδου από το εσωτερικό
Λυκείου με την επιγραφή

Εικόνα 14: Ο θυρεός στη στέγη του Λεοντείου Εικόνα 8: Ο θυρεός σήμερα στον χώρο της Αρχιεπισκοπής
Λυκείου

16
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Εικόνα 16: Η εξέλιξη των κτηρίων του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα (σχέδιο Δημήτρης Τσαλκάνης)

17
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Η τρίτη πτέρυγα
Εκτός των δύο κτηρίων που προαναφέραμε, στο συγκρότημα ανήκε και μία
τρίτη πτέρυγα, η οποία ξεκινούσε εγκάρσια στο κέντρο των δύο κτηρίων, από
την πίσω όψη τους, και συνεχιζόταν ως «Τ» παράλληλα με την εκκλησία του
Αγίου Διονυσίου προς
νοτιοδυτικά και
ενσωματωνόταν στο κτήριο της
Αρχιεπισκοπής προς
βορειοανατολικά.

Αυτή η πτέρυγα
κατασκευάστηκε κατά ένα
μέρος τη δεκαετία του 1865-75,
ενώ στις εργασίες
ανακατασκευής των κτηρίων Α΄
και Β΄ έγινε τριώροφη (μετά το
1898) και ενώθηκε μαζί τους.
Από ένα σημείο και ύστερα
στέγαζε υπηρεσίες της
Αρχιεπισκοπής,
Εικόνα 17: Αεροφωτογραφία του 1962 συμπεριλαμβανομένου του
Διακρίνεται το συγκρότημα της οδού Σίνα και γύρω του η
Ακαδημία, το οφθαλμιατρείο και ο ναός του Αγίου Σεμιναρίου, του παρεκκλησίου
Διονυσίου και του εστιατορίου.

Η ενοποίηση των δύο κτηρίων

Όπως είδαμε νωρίτερα, από τα πρώτα κιόλας χρόνια της διεύθυνσης του
σχολείου από τους Μαριανούς Αδελφούς (1907) ο αριθμός των μαθητών
αυξήθηκε με μεγάλη ταχύτητα καθιστώντας τους χώρους του Λεοντείου
Λυκείου (κτήριο Β΄) ανεπαρκείς. Οι Frères αμέσως αναζήτησαν λύσεις
επέκτασης18.

Το 1912 ο τότε Αρχιεπίσκοπος Καθολικών Petit παραχώρησε το κτήριο του

Σεμιναρίου (κτήριο Α΄) στους Μαριανούς αδερφούς οι οποίοι «βρέθηκαν σε
δύο κτήρια χωρίς καμία επικοινωνία»19. Αμέσως ξεκίνησαν εργασίες

18 Τον Οκτώβριο του 1909 έγινε μία προσπάθεια αγοράς του γειτονικού –προς
βορειοανατολικά- κτηρίου της οδού Σίνα αρ. 6. Λόγω όμως καθυστέρησης της
επικοινωνίας με το κεντρικό συμβούλιο των Μαριανών Αδελφών στη Γαλλία, το ακίνητο
αγοράστηκε από τον Κ. Ν. Λούρο και μετατράπηκε στη γνωστή γυναικολογική κλινική.
Τον Αύγουστο του 1915 ενοικιάστηκε το κτήριο της οδού Ομήρου (Ste Pulchérie) το
οποίο όμως σύντομα εγκατέλειψαν, καθώς ύστερα από δέκα μήνες ο ιδιοκτήτης το
πούλησε (βλ. ανωνύμου Frère, «Annales du Lycée Léonin 1907-1917», σελ. 4 και 13)
19 ό.π. σελ. 60

18
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

ενοποίησης, που σε αυτήν την πρώτη φάση περιορίστηκαν στην εσωτερική

σύνδεση των δύο κτηρίων, ανοίγοντας περάσματα (ένα σε κάθε όροφο) σε
βολικά σημεία και χρησιμοποιώντας ξύλινες κατασκευές σαν γέφυρες20.
Ταυτόχρονα, πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες αλλαγές και στο εσωτερικό, ώστε
οι χώροι να ανταποκριθούν στον μεγάλο αριθμό των μαθητών αλλά και των
διαφορετικών χρήσεων.

Βλέποντας τους μαθητές να συνεχίζουν να αυξάνονται και κατανοώντας την

κατάσταση, ο Αρχιεπίσκοπος Petit παραχώρησε το 1917 την τρίτη πτέρυγα
(όπου είχε μεταφερθεί το Σεμινάριο) στους Μαριανούς Αδελφούς21, οι οποίοι
αμέσως ανέλαβαν μεγάλου εύρους εργασίες ώστε να γίνει η οριστική
ενοποίηση και σωστή διαρρύθμιση των χώρων.

Έκτοτε, το συγκρότημα των κτηρίων λειτούργησε ως ενιαίο, διατηρώντας

πάντα ως κύρια είσοδο, αυτή του αρχικού κτηρίου του Λεοντείου Λυκείου
(κτήριο Β΄). Οι επισκευές και οι εσωτερικές μετατροπές συνεχίστηκαν καθόλη τη
διάρκεια της παραμονής του σχολείου σε αυτές τις εγκαταστάσεις, ήταν όμως
μικρότερης έκτασης σε σύγκριση με αυτές που προαναφέρθηκαν.

Εικόνα 18: Το κτήριο του Λεοντείου Λυκείου Άγιος Διονύσιος (κτήριο Β΄) λίγο μετά την αποπεράτωσή του το
1898. Το κτήριο Α΄ δεν φαίνεται να έχει ολοκληρωθεί πίσω του καθώς και η τρίτη πτέρυγα δεν έχει αποκτήσει
τον 3ο όροφο.

20 ό.π.
21 ό.π. σελ. 17

19
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Ο επίλογος των κτηρίων της Σίνα

Η ακατάπαυστη αύξηση των μαθητών οδήγησε όπως είδαμε σε αναζήτηση
άλλων χώρων από πολύ νωρίς. Τον Απρίλιο του 191422 αγοράστηκε το
οικόπεδο στα Άνω Πατήσια όπου το 1924 κτίστηκε το Λεόντειο Λύκειο
Πατησίων «Sacré-Cœur». Παρότι η κατασκευή του ανακούφισε για αρκετά
χρόνια τις εγκαταστάσεις της οδού Σίνα, το 1960 το Λεόντειο Λύκειο Άγιος
Διονύσιος έφτασε να στεγάζει 600 μαθητές και παράλληλα τα κτήρια είχαν ήδη
αρχίσει να δείχνουν τα προβλήματά τους λόγω της ηλικίας τους, ενώ
αδυνατούσαν να καλύψουν τις σύγχρονες ανάγκες της εκπαίδευσης. Έτσι, η
απόφαση της οριστικής εγκατάλειψης της οδού Σίνα και η μεταφορά των
λειτουργιών σε νέα κτήρια, οδήγησε στην κατασκευή του Λεοντείου Λυκείου
Νέας Σμύρνης, το οποίο λειτούργησε για πρώτη φορά πλήρως το σχολικό έτος
1962-196323. Το αμέσως επόμενο διάστημα τα κτήρια της οδού Σίνα
παραχωρήθηκαν σε διάφορους ιδιώτες. Χαρακτηριστικά, μέρος των
εγκαταστάσεων μετατράπηκαν από τους ηθοποιούς Διονύση Παγουλάτο και
Ελεάνα Απέργη στο θέατρο «Γιώργος Παππάς»24 το οποίο λειτούργησε μέχρι το
1973-74. Ταυτόχρονα το κτήριο Β χρησιμοποιήθηκε ως φροντιστήριο από τον
Ν. Τζουγανάτο (εικ. 19) 25

Τελικώς, τα κτήρια κατεδαφίστηκαν στο σύνολό τους στο διάστημα περίπου

1977-78 για να αντικατασταθούν, το μεν κτήριο Α΄ με ισόγειο κατάστημα, το δε
κτήριο Β΄ με οκταώροφη οικοδομή γραφείων (εικ. 21).

22 ό.π. σελ. 11 και 80-87

23 «Λεύκωμα 1907-2007, Μαριανοί Αδελφοί Λεόντειο Λύκειο, 100 χρόνια κοινωνικής και
εκπαιδευτικής προσφοράς στην Ελλάδα», Μαριανοί Αδελφοί Αθήνα 2008, σελ 130
24 Δημήτρης Κραουνάκης «Ελεάνα Απέργη, η γνωριμία μου με την “άγνωστη”

πρωταγωνίστρια», http://tilevoaskefalonias.blogspot.gr/2011/11/blog-post_570.html
(ανακτήθηκε 7/1/2017)
25 «Από τη δεκαετία του ΄ 60 και για πολλά χρόνια μετά, μεγάλα θεωρητικά

φροντιστήρια ήταν του Ν. Τζουγανάτου στην οδό Σίνα και του Α. Μπελεζίνη στην οδό
Κωλέττη. » https://homo-naturalis.gr/διαρροεσ-και-αγοραπωλησιεσ-θεματων-σ/
(ανακτήθηκε 19/5/2019)

20
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Εικόνα 19: Το Κτήριο Β’ στα δεξιά ύστερα Εικόνα 20: Η πίσω όψη των κτηρίων της Σίνα λίγο πριν την
από τη μεταφορά των σχολικών κατεδάφισή τους. Οι κεραμοσκεπές από το Κτήριο Α’ και την
εγκαταστάσεων στη Νέα Σμύρνη. Τρίτη Πτέρυγα αφαιρέθηκαν αρκετά χρόνια νωρίτερα.
Διακρίνεται η πινακίδα «Φροντιστήρια Ν. Λεπτομέρεια από παλιά ταχυδρομική κάρτα
Τζουγανάτου» καθώς και πλήθος
εμπορικών πινακίδων στην πρόσοψη.
Λεπτομέρεια από παλιά ταχυδρομική
κάρτα

Εικόνα 21: Σημερινή φωτογραφία της οδού Σίνα από την Πανεπιστημίου. Η θέση του Λεοντείου Λυκείου ήταν
ακριβώς πίσω από το οφθαλμιατρείο, στο ισόγειο κτήριο (η θέση του κτηρίου Α’) και στο λευκό πολυώροφο
(η θέση του κτηρίου Β’)

21
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Μέρος Β΄
Η ψηφιακή αναπαράσταση

Όπως προαναφέρθηκε, η προβολή της ιστορίας των εγκαταστάσεων του

σχολείου δεν θα μπορούσε να παραλειφθεί, ιδίως όταν το ίδιο το μουσείο
στεγάζεται μέσα στο ιστορικό κτήριο του Λεοντείου Λυκείου Πατησίων.

Και ενώ η μουσειολόγος επέλεξε συνειδητά να αναδείξει στις αίθουσες όλα τα

αυθεντικά διασωθέντα στοιχεία της οικοδομής26, η πιστή και ολοκληρωμένη
ανάδειξη μίας συγκεκριμένης ιστορικής φάσης του χώρου27 ήταν αφενός
πρακτικά αδύνατη και αφετέρου κυρίως θα παρέκκλινε από τις ανάγκες του
μουσείου, του οποίου σκοπός ήταν να αναδείξει πολύπτυχα την ιστορία και τη
λειτουργία του σχολείου και όχι να εστιάσει σε κάτι τόσο συγκεκριμένο όσο λ.χ.
μία αίθουσα.

Για τον λόγο αυτό, και επειδή τα κτήρια έχουν υποστεί εκτεταμένες αλλοιώσεις
και επεκτάσεις –και στην περίπτωση της Σίνα έχουν κατεδαφιστεί- προτάθηκε
από τον γράφοντα ως ιδανικότερη λύση της ανάδειξής τους, η δημιουργία
τρισδιάστατων ψηφιακών αναπαραστάσεων και η παρουσίασή τους μέσω 3d
animation video.

Το 3D

Πολλοί λόγοι οδήγησαν στην χρήση γραφικών τριών διαστάσεων (3d) για την
αναπαράσταση των κτηρίων.

Καταρχάς, όπως θα δούμε στη συνέχεια, υπήρχε το ζητούμενο της περιήγησης

μέσα σε χώρους. Αυτό δεν θα μπορούσε να γίνει με άλλο τρόπο ευκολότερα,
καθώς το τρισδιάστατο μοντέλο δημιουργείται εφάπαξ -με όση ακρίβεια

26 Για τις ανάγκες του μουσείου ειδικά συντηρήθηκαν τα αυθεντικά τσιμεντοπλακάκια,

παρέμειναν τα πρωτότυπα κουφώματα στα παράθυρα, καθώς και τα εναπομείναντα
εσωτερικά ξύλινα χωρίσματα των δωματίων που καθόρισαν εν μέρει τη διάταξη των
εκθεμάτων.
27 Ο χώρος του μουσείου γνώρισε πολλές φάσεις σε διαφορετικές εποχές όπως λ.χ.

κοιτώνας, αίθουσα εκδηλώσεων και βιβλιοθήκη.

22
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

χρειάζεται- και στη συνέχεια για την κίνηση (animation) απαιτείται απλώς η
δημιουργία μιας εικονικής κάμερας με μονοπάτι28.

Επιπλέον, ο φωτορεαλιστικός χαρακτήρας του τρισδιάστατου περιβάλλοντος

αναγιγνώσκεται πολύ ευκολότερα από όλους τους θεατές, σε αντίθεση με τις
παραδοσιακές κατόψεις, τομές και λοιπά αρχιτεκτονικά, μηχανικά ή
αρχαιολογικά σχέδια που συχνά προβληματίζουν τους μη ειδικούς29. Ο ίδιος
αυτός χαρακτήρας καθιστά την αναπαράσταση πιο προσιτή στον θεατή,
ειδικά σε νεότερης ηλικίας άτομα, που έχουν αποκτήσει εξοικείωση με γραφικά
υπολογιστή, κυρίως μέσω των βιντεοπαιχνιδιών30. Αλλά και γενικότερα όμως
είναι αποδεκτό ότι οι νέες τεχνολογίες και τα πολυμέσα επικοινωνούν καλύτερα
με τον οποιονδήποτε θεατή ανεξαρτήτως ηλικίας και κατάρτισης31.

Το βίντεο

Η επιλογή του βίντεο ως μέσου παρουσίασης δεν είναι τυχαία. Το

φωτογραφικό αρχείο του Λεοντείου Λυκείου είναι εξαιρετικά πλούσιο και
πολύτιμο και καλύπτει χρονικό φάσμα πλέον του αιώνα. Σε αυτό το αρχείο,
όπως είναι φυσικό, έχουν απαθανατιστεί όλα τα κτήρια σε πληθώρα ιστορικών
φάσεων και με επαρκή και επιμελή τεκμηρίωση. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι
Frères φρόντισαν να φωτογραφίσουν τόσο τους εξωτερικούς χώρους, όσο και
τους εσωτερικούς, κάτι το οποίο ενισχύει τη σημασία των εγκαταστάσεων για
το σχολείο, όχι μόνο για λόγους αναμνηστικούς ή αρχειακούς, αλλά και για τη
δημόσια επίδειξη του κύρους τους32.

Κατά συνέπεια, έχοντας αυτό το πλούσιο υλικό διαθέσιμο για το μουσείο, η

ψηφιακή αναπαράσταση δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει απλά με την
παράθεση στατικών απεικονίσεων -εν είδει αντιγράφων των πρωτοτύπων
φωτογραφιών- που τίποτα επιπλέον δεν θα προσέφεραν, αλλά αντιθέτως θα

28 Στην περίπτωση του δισδιάστατου (2D) animation (π.χ. cartoons) θα απαιτούνταν

μεγάλος κόπος και χρόνος διότι κάθε καρέ θα ήταν και διαφορετική εικόνα
δημιουργημένη ζωγραφικά από το μηδέν. Συγκεκριμένα, αν υποθέσουμε ότι το
συγκεκριμένο τελικό βίντεο (διάρκειας 3΄33΄΄) είχε γίνει με αυτόν τον τρόπο θα
απαιτούνταν περίπου 5.475 καρέ ζωγραφισμένα ένα προς ένα.
29 Francesco Gabellone, «Ambienti virtuali e fruizione arricchita», Fruizione di contesti

archeologici inaccessibili - Il progetto MARTA Racconta, Edizioni Grifo 2014, σελ.36

30 Μην ξεχνάμε ότι το μουσείο απευθύνεται και στους τωρινούς μαθητές του σχολείου
31 Francesco Gabellone, « Comunicazione dei Beni Culturali» - Il progetto MARTA

Racconta, Edizioni Grifo 2014, σελ. 45

32 Φωτογραφίες των εγκαταστάσεων και αναφορά σε αυτές χρησιμοποιούνταν από τα

πρώτα χρόνια για διαφήμιση στον τύπο, στα τετράδια του σχολείου, όπως και στην
επετηρίδα «Souvenir»

23
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

υποβιβάζονταν μπρος στη σύγκριση με το εξαιρετικής ποιότητας αυθεντικό

υλικό33.

Από την άλλη, η χρήση των πρωτότυπων αυτών φωτογραφιών και του λοιπού
αρχειακού υλικού, καθιστά απόλυτα δυνατή μία αφήγηση της ιστορικής
εξέλιξης των εγκαταστάσεων, κάτι το οποίο πραγματοποιήθηκε στο μουσείο
στην προθήκη υπ’ αριθμόν 3 με τον τίτλο «Χώρος»34 (εικ. 22). Το θέμα όμως
που ενδέχεται να προκύψει σε αυτήν την περίπτωση, είναι ότι η πληροφορία
είναι κατ’ ανάγκη επιλεκτική, περιορισμένη και συνοπτική, κάνοντας δύσκολη
(κυρίως για όσους δεν γνωρίζουν κάποιο από τα κτήρια) την τοποθέτηση των
ιστορικών φάσεων σε μία γραμμική πορεία στον χρόνο και τη σύνδεση μεταξύ
των διαφόρων εσωτερικών και εξωτερικών χώρων.

Η χρήση λοιπόν του βίντεο ξεπερνά τους

προβληματισμούς αυτούς, καθώς,
εισάγοντας την τέταρτη διάσταση –τον
χρόνο-, ο φακός μπορεί να κινηθεί στους
χώρους ελεύθερα, ταυτίζοντας και
τοποθετώντας σε ένα συνεχές χώρου τις
μεμονωμένες και στατικές φωτογραφικές
λήψεις. Αντιθέτως, η φωτογραφία
χαρακτηρίζεται για την απομόνωση του
θέματός της από οποιονδήποτε χώρο (ή
και οποιαδήποτε σημειολογική συσχέτιση)
εκτός του κάδρου της, έχοντας ως μόνη
βοήθεια για την κάλυψη αυτών των
ελλείψεων τη λεζάντα35.

Επιπροσθέτως, το βίντεο καθιστά δυνατή

την εναλλαγή του χρόνου και την πλήρη
προβολή των φάσεων των
εγκαταστάσεων με μεγάλη ευκολία, μόνο
Εικόνα 22: Η προθήκη «Χώρος» στο Μουσείο
Μαριανών Αδελφών και Λεοντείου Λυκείου
οπτικά και χωρίς καμία επιπλέον κειμενική
πληροφορία, πέραν της χρονολογίας και
–κατά περίπτωση- μιας σύντομης επεξηγηματικής λεζάντας.

Σαφώς, το βίντεο με τον τρόπο που επιλέχθηκε να παρουσιαστεί (δηλαδή χωρίς

ήχο και κείμενο), υστερεί ως προς την τεκμηρίωση και την εις βάθος ανάλυση

33 Δεν έχουμε δηλαδή την περίπτωση ενός κτηρίου χωρίς σωζόμενη απεικόνιση, όπως
για παράδειγμα ενός αρχαίου μνημείου, όπου μία στατική –«φωτογραφική»-
αναπαράσταση θα ήταν ενδεχομένως επαρκής
34 Στον επίσημο οδηγό του μουσείου η μουσειολόγος Λουίζα Καραπιδάκη αναφέρει

σχετικά: «Χώρος: Εξιστορείται η πορεία των σχολικών εγκαταστάσεων των Μαριανών

Σχολείων στην Ελλάδα, από την οδό Σίνα και την Ελληνογαλλική Σχολή της Πάτρας,
μέχρι τα Λεόντεια Λύκεια Πατησίων και Νέας Σμύρνης.
35 βλ. σχετ. Roland Barthes «Ο φωτεινός θάλαμος», εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1983,

σελ. 79-83

24
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

του περιεχομένου, αλλά σε αυτό έρχεται να συμβάλλει η προαναφερθείσα

προθήκη, καθώς και η εμπειρία και γνώση που αποκόμισε ο επισκέπτης σε όλη
του την πορεία στο μουσείο36.

Μεθοδολογία δημιουργίας της αναπαράστασης

Στις επόμενες παραγράφους θα αναλυθεί η μέθοδος που ακολουθήθηκε για

τη συλλογή πληροφοριών, τη δημιουργία και την παρουσίαση της ψηφιακής
αναπαράστασης του Λεοντείου Λυκείου Άγιος Διονύσιος της οδού Σίνα.

Τα δύο πρωταρχικά ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν πριν από το

εγχείρημα της δημιουργίας μιας τέτοιας αναπαράστασης είναι α) ο σκοπός
της και β) το πού θα απευθύνεται (το κοινό). Αυτά τα δύο είναι καθοριστικά για
τον τρόπο που θα κινηθεί ο δημιουργός και στην έρευνα που προηγείται αλλά
και στον τρόπο κατασκευής και παρουσίασης της αναπαράστασης. Αν δεν
καθοριστούν με σαφήνεια οι στόχοι αυτοί, τότε υπάρχει ο κίνδυνος η
αναπαράσταση να αποτύχει, όχι μόνο σε θέματα αισθητικά ή ιστορικής
ακρίβειας, αλλά κυρίως στο να μεταδώσει τη ζητούμενη πληροφορία.

Σκοπός
Γι’ αυτό το βίντεο, ο σκοπός ήταν να παρουσιαστεί μία συγκεκριμένη ιστορική
φάση ενός κατεδαφισμένου πλέον κτηρίου, τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά
και να γίνει σαφής η σύνδεση και η λειτουργία των χώρων του σε
αντιπαραβολή με το αντίστοιχο φωτογραφικό υλικό. Μέσω αυτής της
προσέγγισης θα μπορούσε να καταστεί δυνατή η ανάδειξη της αρχιτεκτονικής
αξίας των κτηρίων αλλά και της λειτουργικότητας και αξιοποίησης της
εσωτερικής τους διαρρύθμισης.

Κοινό
Το βίντεο σχεδιάστηκε ώστε να απευθύνεται στο κοινό, τους επισκέπτες δηλαδή
του μουσείου37. Σε αντίθεση με άλλα μουσεία, το συγκεκριμένο -λόγω της
φύσης του- έχει μια εντονότερα προσωπική και βιωματική σχέση με το κοινό
του, καθώς οι άμεσα ενδιαφερόμενοι είναι κατά βάση οι μαθητές και το
προσωπικό του. Τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης (που και ο ίδιος ο
επισκέπτης-μαθητής έχει ενδεχομένως χρησιμοποιήσει στο παρελθόν) πλέον
νοηματοδοτούνται διαφορετικά στο πλαίσιο της μετατροπής τους ως εκθέματα

36Η προβολή των βίντεο γίνεται στις τελευταίες ενότητες του μουσείου.
37Αν το βίντεο απευθυνόταν σε άλλο κοινο, λ.χ. μελετητές, αρχιτέκτονες, αρχαιολόγους
κτλ, θα έπρεπε να ακολουθηθεί διαφορετική πορεία

25
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

(exhibits) και καλούνται να εξασφαλίσουν την αποδοχή τους από το κοινό ως

τέτοια38.

Το βίντεο που αναλύουμε λοιπόν, στοχεύει στην πληροφόρηση του εκάστοτε

θεατή για την ιστορία του σχολείου, αλλά ταυτόχρονα όμως, απευθύνεται και
σε κοινό που γνώρισε αυτά τα κτήρια. Στη δεύτερη αυτή περίπτωση το βίντεο
στοχεύει επιπλέον στην ανάκληση αναμνήσεων και βιωμάτων του «γνώστη»
θεατή –μέσω της θέασης των αναπαριστώμενων χώρων- και εν τέλει, τη
συναισθηματική σύνδεσή του με τα όποια σημεία αναφοράς εντοπίσει, ώστε
να αισθανθεί αναπόσπαστο κομμάτι του αφηγήματος που παρουσιάζεται στο
μουσείο.

Προσέγγιση

Α. καθορισμός ιστορικής φάσης

Το αμέσως επόμενο βήμα, αφού απαντηθούν τα προηγούμενα δύο ζητήματα,
είναι ο σχεδιασμός της προσέγγισης της αναπαράστασης με βάση αυτά.

Όπως είδαμε στο Α’ μέρος, τα κτήρια της οδού Σίνα υπέστησαν πολλές και
σημαντικές μεταβολές κατά τη διάρκεια της υπεραιωνόβιας ύπαρξής τους.
Κρίθηκε απαραίτητο λοιπόν, να καθοριστεί εξαρχής μία πολύ συγκεκριμένη
ιστορική φάση τους ως βάση για την αναπαράσταση39.

Σε αντίθεση με τα άλλα δύο βίντεο των λοιπών σχολικών συγκροτημάτων που

ακόμη υφίστανται, δεν ήταν δυνατό (στο πλαίσιο των εργασιών αλλά και λόγω
ελλείψεων στα αρχεία) να αναπαρασταθεί η εξέλιξη των κτηρίων της Σίνα στον
χρόνο. Κάτι τέτοιο θα ήταν ιδιαίτερα δύσκολο, χρονοβόρο και αρκετά επίφοβο
για σειρά σφαλμάτων ιστορικής ακρίβειας.

Έτσι, από όλες τις φάσεις του σχολικού συγκροτήματος, επιλέχθηκε να

αναπαρασταθεί κατά τις αρχές της δεκαετίας του 1920. Αυτό έγινε για τους
παρακάτω λόγους:

α) το σχολείο είχε περάσει πλήρως στα χέρια των Μαριανών Αδελφών

και είχε ήδη λάβει τον χαρακτήρα του
β) τα κτήρια είχαν ήδη διαμορφωθεί σε μεγάλο βαθμό εσωτερικά και
εξωτερικά

38 βλ. André Desvallées και François Mairesse «Βασικές Έννοιες της Mουσειολογίας»,
ICOM, Armand Colin, 2010, σελ. 23-29 (περί αντικειμένου) και 33-36 (περί
διαμεσολάβησης)
39 Για τους προβληματισμούς σχετικά με την επιλογή συγκεκριμένης ιστορικής φάσης

βλ.: Dominik Maschek, Michael Schneyder και Marcel Tschannerl, «Virtual 3D

reconstructions – benefit or danger for modern archaeology?» σελ. 5

26
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

γ) την εποχή εκείνη δεν είχε ακόμη κατασκευαστεί το Λεόντειο Λύκειο

Πατησίων και όλες οι λειτουργίες και οι εγκαταστάσεις του σχολείου
βρίσκονταν στη Σίνα
δ) αναπαρίσταται μια εποχή αρκετά πίσω στο χρόνο με εικόνες
διαφορετικές ακόμη και για τους γηραιότερους εν ζωή αποφοίτους που
πέρασαν από το σχολείο, διατηρώντας παράλληλα αρκετά σημεία
αναφοράς και γι’ αυτούς

Β. Τρόπος αναπαράστασης - αισθητική

Επόμενο ζήτημα που προέκυψε ήταν να βρεθεί ο τρόπος αναπαράστασης των
κτηρίων. Η επιλογή ήταν η φωτορεαλιστική απεικόνιση την οποία προσφέρει εκ
των πραγμάτων η τεχνολογία 3d.

Αυτό έγινε για να δοθεί μια αίσθηση ρεαλισμού που ξεφεύγει από τα
αρχιτεκτονικά σχέδια, και που να μπορεί να συνυπάρξει και να
αλληλοσυμπληρωθεί με τα υπόλοιπα εκθέματα του μουσείου και τις
γραφιστικές συνθέσεις40.

Η δημιουργία μιας οποιασδήποτε αναπαράστασης (όχι μόνο ψηφιακής)

κτηρίου που δεν υφίσταται, έχει υποστεί μετατροπές ή βρίσκεται σε ερειπιώδη
κατάσταση, προσκρούει πάντοτε στο ιδιαίτερα σημαντικό εξής ερώτημα: πώς
θα αναπαρασταθούν σημεία για τα οποία δεν διαθέτουμε καθόλου (ή
ελάχιστα) στοιχεία; Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση είναι πολύ σύνθετη και
εξαρτάται από πολλούς παράγοντες.

Σύμφωνα με τις «Αρχές της Σεβίλλης»41, ένα κείμενο που έρχεται να δώσει
προτάσεις σε τέτοιου είδους θέματα που θίγονται στη «Χάρτα του Λονδίνου»42,
σε μία ψηφιακή αναπαράσταση πρέπει να καθίσταται σαφές ποιο μέρος «είναι
πραγματικό, γνήσιο και αυθεντικό και ποιο όχι»43. Σε αυτό το σημείο εγείρονται
πολλά ζητήματα σχετικά με το πώς το κάθε στοιχείο από τα παραπάνω θα
αναπαρασταθεί, καθώς υπάρχουν πολλοί τρόποι γι’ αυτό. Άλλωστε, λόγω της
ποικιλίας και της ιδιομορφίας των περιπτώσεων, οι «Αρχές της Σεβίλλης» απλά

40 Μια ανάλυση για την έννοια του ρεαλισμού στις τρισδιάστατες αναπαραστάσεις,
καθώς και για τη σχέση του με την ιστορικότητα και την ακρίβεια, βλ. Mathieu
Rocheleau, «La modélisation 3D comme méthode de recherche
en sciences historiques» στο Actes du 10e colloque international étudiant du
département d’histoire, σελ.252
41 The Seville Principles, international principles of virtual archaeology, 2011

(http://smartheritage.com/seville-principles/seville-principles ανακτήθηκε 11 Ιαν. 2017)

42 The London Charter for the Computer-based Visualisation of Cultural Heritage,

King’s College London, 7 February 2009 (www.londoncharter.org ανακτήθηκε 11 Ιαν.

2017)
43 The Seville Principles, international principles of virtual archaeology, Principle 4:

Authenticity

27
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

προτείνουν μία κατεύθυνση χωρίς να έχουν τον χαρακτήρα κανόνα44.

Προϋπόθεση όμως αυτών των κατευθύνσεων είναι να υπάρχουν φυσικά
κατάλοιπα45, τα οποία θα ξεχωρίζουν σαφώς από τις αναπαραστάσεις
(φανταστικές ή εμπεριστατωμένες).

Στη δική μας περίπτωση, όπως έχουμε προαναφέρει, δεν υφίστανται φυσικά
κατάλοιπα ώστε να διαχωριστούν σαφώς. Τα μόνα που θα μπορούσαμε να
θεωρήσουμε, ίσως, ως οιονεί φυσικά κατάλοιπα είναι οι φωτογραφικές
απεικονίσεις. Η δύναμη της φωτογραφίας να μπορεί να αναπαραγάγει την
«πραγματικότητα»46 είναι μοναδική σε σημείο που θα μπορούσαμε να
θεωρήσουμε το «αποτύπωμα» που άφησε το κτήριο στο φιλμ, με τη βοήθεια
του φωτός, ως το μόνο αυθεντικό «κατάλοιπό» του.

Μέσα από τις φωτογραφίες οι μορφολογικές πληροφορίες που μας

παρέχονται είναι πολύ πλούσιες47 και σε συνδυασμό με τα αρχιτεκτονικά σχέδια
που χρησιμοποιήθηκαν (κατά ένα τρόπο επίσης «πρωτογενές» υλικό, καθώς
εκπονήθηκαν όσο τα κτήρια έστεκαν), είναι τα μόνα «πραγματικά» κατάλοιπα
που έχουμε στα χέρια μας.

Με βάση αυτό και έχοντας επίγνωση των προβλημάτων που προκύπτουν από
αυτού του είδους τα «κατάλοιπα», αποφασίστηκε η αναπαράσταση των
άγνωστων χώρων επίσης φωτορεαλιστικά ώστε να μη διακόπτεται αισθητικά η
ενιαία περιήγηση. Ο γραφιστικός διαχωρισμός των επιβεβαιωμένων στοιχείων
από τα μη, ήταν τόσο πολύπλοκος και ιδιαίτερος λόγω της περίπτωσης, που
θα καθιστούσε το τελικό αποτέλεσμα ιδιαίτερα δυσανάγνωστο, καθώς θα
προσέθετε έναν τεράστιο όγκο επιπλέον πληροφορίας που θα απαιτούσε και
τις αντίστοιχες επεξηγήσεις και τεκμηριώσεις. Κάτι τέτοιο θα απέκλινε πολύ από
τους στόχους και τους σκοπούς της συγκεκριμένης αναπαράστασης,
ιδιαιτέρως όταν μιλάμε για βίντεο.

Γ. βαθμός λεπτομέρειας
Σημαντική απόφαση για τη δημιουργία των τρισδιάστατων μοντέλων είναι να
καθοριστεί ο βαθμός λεπτομέρειας που θα έχουν (level of detail -LOD). Αυτό

44 Francesco Gabellone, «La trasparenza scientifica in archeologia virtuale: una

lettura critica al principio N.& della Carta di Siviglia», SCIRES-IT, Volume 2, issue 2, 2012,
σελ. 99
45 Βλ. παράγραφο 4.3 στις «Αρχές της Σεβίλλης»
46 Roland Barthes «Ο φωτεινός θάλαμος», σελ. 112-114, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1983,

σελ. 79-83
47 Σε μία σειρά φωτογραφιών μπορεί κανείς να διακρίνει βασικά στοιχεία όπως

αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά και όγκους, αλλά και δευτερεύοντα όπως υφές, υλικά,
αποχρώσεις, φθορά από τον χρόνο, χρήση, περιβάλλον κ.ά. Σαφώς όμως
μειονεκτούν σε σχέση με τα αρχιτεκτονικά σχέδια στο να παρέχουν ακριβείς μετρήσεις,
εκτός αν και αναφερόμαστε σε ορθοφωτογραφίες ή φωτογραμμετρία

28
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

διότι όση μεγαλύτερη λεπτομέρεια υπάρχει σε ένα μοντέλο, τόσα περισσότερα

πολύγωνα θα διαθέτει και κατά συνέπεια θα καταστεί πιο δύσχρηστο.

Συνήθως, η απόφαση για τον βαθμό λεπτομέρειας εξαρτάται από τα εξής:

α) τον σκοπό για τον οποίο προορίζεται το μοντέλο

β) την πλατφόρμα και τον τρόπο παρουσίασης
γ) την απόσταση από την οποία γίνεται η θέαση του μοντέλου

Πιο αναλυτικά, το α) συζητήθηκε προηγουμένως· μία αναπαράσταση που

στοχεύει στην ιστορική ακρίβεια και αντιπαραβάλλεται με φωτογραφικό υλικό
θα πρέπει να διαθέτει έναν αντίστοιχο βαθμό λεπτομέρειας.

Σχετικά με το β) αν το μοντέλο προοριζόταν για συγκεκριμένη συσκευή

(υπολογιστή, φορητή κτλ) και real time rendering, θα απαιτούσε ανάλογη
μείωση των πολυγώνων και κατά συνέπεια της λεπτομέρειας48. Στην περίπτωσή
μας προορίζεται για προβολή μέσω βίντεο, οπότε μπορούσε να αποκτήσει
τόση λεπτομέρεια, όση μπορούσε να διαχειριστεί ο υπολογιστής και το
πρόγραμμα που θα πραγματοποιούσε το animation render.

Τέλος, το γ) είναι σημαντικό σημείο διότι λαμβάνοντας υπόψη τα προηγούμενα,

αν η θέαση ενός μοντέλου γίνεται από μακριά δεν υπάρχει λόγος να «βαρύνει»
με πολύγωνα. Από τη στιγμή όμως που μιλάμε για πολύ κοντινή περιήγηση σε
αυτό, αναπόφευκτα πρέπει να δοθεί προσοχή στις λεπτομέρειες και να βρεθεί η
σωστή ισορροπία σε σχέση με τα προηγούμενα δύο σημεία.

Πλέον, αφού είχαν καταστεί σαφή τα βασικότερα ζητούμενα μιας τέτοιας

αναπαράστασης, ήταν δυνατή η έναρξη της κατασκευής των τρισδιάστατων
μοντέλων.

Δημιουργώντας το τρισδιάστατο μοντέλο

Έρευνα
Πριν επιχειρηθεί η αναπαράσταση ενός μνημείου (είτε έχει αφήσει κατάλοιπα
είτε όχι) χρειάζεται να στοιχειοθετηθεί η απαραίτητη έρευνα που θα τεκμηριώνει
τις κινήσεις που θα ακολουθήσουν.

Ο Sorin Hermon (2008) προτείνει ένα συνοπτικό σχεδιάγραμμα με τα

απαιτούμενα στάδια για τη δημιουργία μιας τρισδιάστατης αναπαράστασης,
το οποίο έχει πολλά κοινά στοιχεία με τη μέθοδο που ακολουθήθηκε στην
παρούσα εργασία. Ξεκινά με πρώτο κομμάτι, τα ανασκαφικά δεδομένα
(excavation data), συνεχίζει με τη συγκριτική έρευνα (comparative studies),

48 Που εν μέρει θα μπορούσε να καλυφθεί από τις υφές (textures)

29
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

ύστερα τις ιστορικές πηγές (historical sources) και τέλος τη φαντασία

(imagination)49.

Το πρώτο βήμα δεν μας αφορά στη συγκεκριμένη αναπαράσταση γιατί απαιτεί
φυσικά κατάλοιπα. Όπως αναφέραμε νωρίτερα στο Α΄ μέρος του κειμένου, τα
κτήρια της οδού Σίνα κατεδαφίστηκαν τη δεκαετία του 1970 και
αντικαταστάθηκαν από νεότερα. Καθώς λοιπόν δεν άφησαν κανένα φυσικό
κατάλοιπο50 που να μαρτυρά την ιστορία τους, έπρεπε να αναζητηθούν
πληροφορίες στα υπόλοιπα τρία στάδια, αλλά με λίγο διαφορετική σειρά λόγω
αυτής της έλλειψης.

Η έρευνα ξεκίνησε στα αρχεία του Λεοντείου Λυκείου (οι κατεξοχήν ιστορικές
πηγές για το συγκεκριμένο έργο) με σκοπό να βρεθούν κάθε είδους
πληροφορίες για το συγκρότημα της οδού Σίνα. Όπως αναφέραμε νωρίτερα,
το ιδιαίτερα πλούσιο φωτογραφικό αρχείο ήταν το βασικότερο σημείο
αναφοράς χωρίς το οποίο η αναπαράσταση θα ήταν σχεδόν αδύνατη. Τα
κτήρια κατεδαφίστηκαν σε μια εποχή κατά την οποία δεν υπήρχε νομοθεσία
περί διατηρητέων, αλλά ούτε και φορείς αρμόδιοι να τα αποτυπώσουν πριν την
κατεδάφιση. Επιπλέον, η εποχή εκείνη είναι αδύνατο να συγκριθεί με τη
σημερινή ψηφιακή, που πλέον, λόγω της ευρείας διάδοσης των μηχανών
λήψεων (σε κινητά τηλέφωνα κτλ.), είναι δυνατόν κανείς να βρει απλά και μόνο
μέσω διαδικτύου, ένα ασύλληπτα μεγάλο (για τα δεδομένα της δεκαετίας του
1970) αριθμό φωτογραφιών από ένα κτήριο σε τόσο κεντρικό σημείο.
Συνεπώς, η αναζήτηση φωτογραφιών σε αρχεία ήταν μονόδρομος.

Τα φωτογραφικά αρχεία του Λεοντείου Λυκείου51 ήταν πολύτιμα καθώς

αποτύπωναν τα κτήρια εσωτερικά και εξωτερικά σε πολλές φωτογραφίες
συμπεριλαμβάνοντας συνήθως σύντομες περιγραφές-λεζάντες. Οι λεζάντες
ήταν εξαιρετικά χρήσιμες καθώς βοηθούσαν στην ταύτιση των εσωτερικών
χώρων αλλά και στη χρονολόγηση των φωτογραφιών. Επιπλέον αναζήτηση
φωτογραφικών τεκμηρίων πραγματοποιήθηκε με έρευνα σε άλλα αρχεία (λ.χ.
ΕΛΙΑ, ΕΡΤ), σε φωτογραφικά λευκώματα και στο διαδίκτυο.

Πέραν του φωτογραφικού αρχείου, η μεθοδικότητα των Frères της εποχής και η
προσοχή τους στη λεπτομέρεια, μας άφησε δύο πολύ σημαντικούς
χειρόγραφους τόμους52 με πλήθος στοιχείων τοποθετημένων χρονολογικά. Και

49 Sorin Hermon, «Reasoning in 3D: a critical appraisal of the role of 3D modelling and
virtual reconstructions in archaeology», στο «Beyond illustration: 2D and 3D digital
technologies as tools for discovery in archaeology», B. Frischer & A. Dakouri-Hild 2008,
σελ 40, Fig. 4.
50 Εκτός ίσως από τον θυρεό που αναφέραμε σελ.14
51 Φωτογραφικά άλμπουμ βρέθηκαν στο Λεόντειο Λύκειο Πατησίων, στο Λεόντειο

Λύκειο Νέας Σμύρνης καθώς και στη Κοινότητα της Αγίας Κυριακής των Frères
52 Οι τόμοι αυτοί είναι γραμμένοι από ανώνυμους Frères και δημοσιεύονται εδώ για

πρώτη φορά. Ο ένας τόμος είναι άτιτλος (συμβατικά εδώ τον ονομάζουμε «Collèges
des Frères Maristes en Orient») και εκτίθεται σε προθήκη στο Μουσείο των Μαριανών

30
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

οι δύο αυτοί τόμοι πέρα από τα εκτενή κείμενά τους, εικονογραφούνται από
φωτογραφίες και σχεδιαγράμματα.

Ιδιαίτερα πολύτιμα είναι τα αρχιτεκτονικά σχέδια που υπάρχουν σε αυτούς. Στον

τόμο «Annales du Lycée Léonin 1907-1917» μας δίδεται μια σειρά από τρεις
αρχιτεκτονικές κατόψεις που παρουσιάζουν τις μεταβολές που
πραγματοποιήθηκαν σε όλους τους ορόφους το διάστημα 1907-1917 (βλ εικ
23). Οι κατόψεις αυτές συνοδεύουν ένα εκτενέστατο και πολύ λεπτομερές
κείμενο που καλύπτει ένα ολόκληρο κεφάλαιο στον τόμο, δείγμα της σημασίας
των εγκαταστάσεων για το σχολείο. Οι κατόψεις αυτές είναι σχετικά ακριβείς
(για τη γενική διάταξη των χώρων) χωρίς όμως να παρουσιάζουν μεγάλη
λεπτομέρεια. Αντιθέτως, οι κατόψεις στον δεύτερο τόμο «Collèges des Frères
Maristes en Orient», παρότι μικρού μεγέθους, ξεχωρίζουν για την ακρίβεια και
την επιστημονική τους αποτύπωση, και σε συνάρτηση με τις προαναφερθείσες
κατόψεις και τις πληροφορίες των κειμένων, αποτέλεσαν τη βάση για την
τρισδιάστατη κατασκευή των κτηρίων.

Εικόνα 23: Τα σχέδια του σχολικού συγκροτήματος της οδού Σίνα από το χειρόγραφο «Annales du Lycée
Léonin 1907-1917»

Αδελφών και του Λεοντείου Λυκείου, ενώ ο άλλος με τίτλο «Annales du Lycée Léonin
1907-1917», βρίσκεται στη βιβλιοθήκη του σχολείου.

31
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Εικόνα 24: Τα σχέδια του σχολικού συγκροτήματος της οδού Σίνα από το χειρόγραφο «Collèges des Frères
Maristes en Orient»

Τέλος, σημαντικές ήταν και οι προφορικές μαρτυρίες που κατέθεσαν οι Frères

καθώς και μερικοί απόφοιτοι του Λεοντείου της Σίνα. Οι πληροφορίες αυτές
ήταν σημαντικές για το σχολείο, την εξέλιξή του και τη ζωή σε αυτό, αλλά όλες
αναφέρονταν σε αρκετά μεταγενέστερη εποχή από αυτή της αναπαράστασης.
Παρόλα αυτά αρκετές λεπτομέρειες υπήρξαν χρήσιμες53.

Κατά τη διάρκεια της φωτογραφικής έρευνας και ύστερα από αυτή,

αναζητήθηκαν επιπλέον στοιχεία για να συμπληρωθούν τα κενά στην
αποτύπωση (χώροι μη φωτογραφημένοι, επίπλωση, διακόσμηση, χρώματα
κτλ.). Για την όσο το δυνατόν πιο πιστή αναπαράσταση αυτών των στοιχείων
αναζητήθηκαν παρόμοια σε άλλα κτήρια (ίδιας χρήσης ή περιόδου) και κυρίως
αντίστοιχα σημεία αναφοράς στο Λεόντειο Λύκειο Πατησίων, που λόγω
περιόδου κατασκευής -και παράλληλης λειτουργίας με το σχολείο της Σίνα-
προσέφερε πολλά στοιχεία για σύγκριση και εξαγωγή συμπερασμάτων. Το

53Για παράδειγμα, δεν βρέθηκε φωτογραφία της κεντρικής εσωτερικής σκάλας του
Κτηρίου Β΄ και υπήρξε ο προβληματισμός αν ήταν ξύλινη ή μαρμάρινη. Απόφοιτος
ανέφερε πως ήταν ξύλινη, καθώς δεν επέτρεπαν στους μαθητές να περπατούν με
συντονισμένο βηματισμό -όπως συνήθως- για την αποφυγή κατάρρευσης.

32
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

τελευταίο αυτό κομμάτι συνδέεται άμεσα με το -κατά τον Hermon- στάδιο της
«φαντασίας».

Πράγματι υπήρξαν περιπτώσεις όπου η προσθήκη φανταστικών στοιχείων

ήταν απαραίτητη. Αυτό συμβαίνει διότι η τρισδιάστατη αναπαράσταση
συνήθως χαρακτηρίζεται από φωτορεαλισμό και συνεπώς δεν αφήνει πολλά
περιθώρια για αφαιρετικά στοιχεία. Έχοντας όμως ως βάση τον τρόπο
προσέγγισης που προαναφέραμε, δόθηκε προσοχή ώστε τα φανταστικά
στοιχεία να είναι αφενός ομοιογενή οπτικά με τα υπόλοιπα και αφετέρου όσο
το δυνατόν πιο λιτά, ώστε να προσεγγίζουν τη μορφή του χώρου όπως
πιθανώς ήταν χωρίς στοιχεία φλύαρα και επίφοβα για την ιστορική ακρίβεια
(βλ. εικ. 25).

Εικόνα 25: Παράδειγμα υποθετικής

αναπαράστασης χώρου. Ο διάδρομος της
τρίτης πτέρυγας δεν έχει αποτυπωθεί σε
καμία φωτογραφία. Έτσι η όψη του
ανασυστάθηκε χρησιμοποιώντας τη
διχρωμία που είναι εμφανής σε όλους
τους χώρους που γνωρίζουμε, με ένα
ουδέτερο πλακάκι στο πάτωμα και τέλος
με μόνα διακοσμητικά στοιχεία ένα
φωτιστικό (ίδιο με αυτά που
απεικονίζονται σε άλλες αίθουσες του
κτηρίου) και λίγα κάδρα, με τα οποία
γνωρίζουμε ότι ήταν γεμάτοι πολλοί
τοίχοι, ειδικά στις αίθουσες διδασκαλίας.

Κατασκευή της αναπαράστασης του εξωτερικού

Η διαδικασία κατασκευής του τρισδιάστατου μοντέλου ξεκίνησε με τη
δημιουργία πρώτα των εξωτερικών όψεων των κτηρίων. Γι’ αυτόν τον σκοπό
τοποθετήθηκαν στον τρισδιάστατο καμβά οι κατόψεις από τα χειρόγραφα υπό
κλίμακα 1:1. Πάνω σε αυτές τις κατόψεις ξεκίνησε το «χτίσιμο» του
τρισδιάστατου μοντέλου από κάτω προς τα πάνω ακολουθώντας τα
ανοίγματα της κάτοψης.

Από τη στιγμή που δεν βρέθηκε αρχιτεκτονικό σχέδιο της πρόσοψης, οι

μετρήσεις για τα ύψη των κτηρίων αλλά και των μερών τους (ανοίγματα, γείσα
κτλ.) έγιναν κατά προσέγγιση με βάση το φωτογραφικό υλικό, αλλά και σε
σύγκριση με τα γύρω κτήρια που υφίστανται ακόμη (π.χ. οφθαλμιατρείο). Έτσι
κατέστη δυνατή η ανάπτυξη του μοντέλου καθ’ ύψος με αρκετή ακρίβεια.

33
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Κατασκευή της αναπαράστασης του εσωτερικού

Αφού ολοκληρώθηκε η κατασκευή των προσόψεων, επόμενο βήμα ήταν η
κατασκευή και η διαρρύθμιση των εσωτερικών χώρων.

Αρχική σκέψη ήταν οι εσωτερικοί χώροι να γίνουν σε ένα ενιαίο μοντέλο με το

εξωτερικό του κτηρίου. Στην πορεία όμως φάνηκε ότι αυτό ήταν ιδιαίτερα
δύσκολο για τους παρακάτω λόγους:

α) Δεν ήταν εύκολη και άμεση η διευθέτηση των εσωτερικών χώρων και η
ταύτισή τους από το διαθέσιμο υλικό
β) Οποιαδήποτε αλλαγή λόγω του ανωτέρω ήταν ιδιαίτερα δύσκολη στην
περίπτωση συγχώνευσης των μοντέλων
γ) Λόγω της λεπτομέρειας με την οποία δημιουργούνταν τα μοντέλα (μεγάλος
αριθμός πολυγώνων) τα αρχεία ήταν πολύ ογκώδη και δύσχρηστα και
καθιστούσαν ασταθή τα προγράμματα και τον υπολογιστή.

Οπότε ως λύση προτάθηκε η δημιουργία ξεχωριστών μοντέλων για κάθε

εσωτερικό χώρο, πλήρως ανεξάρτητα από το μοντέλο των εξωτερικών όψεων
των κτηρίων. Δημιουργήθηκαν τα εξής τρία μοντέλα εσωτερικών χώρων (βλ.
εικ. 26): α) μέρος του ισογείου του κτηρίου Β’ με αίθουσες διδασκαλίας β) το
εστιατόριο και ο διάδρομος της τρίτης πτέρυγας που ενώνει με το κτήριο Α΄ και
η αίθουσα τελετών του τελευταίου γ) ο κοιτώνας της τρίτης πτέρυγας.

Εικόνα 26: Τα τρία μοντέλα των εσωτερικών χώρων. Όπου ήταν δυνατό συνδέθηκαν, έχοντας υπόψη την
πορεία της κάμερας στο τελικό βίντεο

Η επιλογή των χώρων αυτών έγινε με βάση το ενδιαφέρον που παρουσίαζαν

ώστε να αναδειχθεί πλήρως η λειτουργία του σχολείου (το οποίο διέθετε και
οικοτροφείο).

34
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Σε αντίθεση με τα τεκμήρια (κυρίως φωτογραφίες) των εξωτερικών όψεων

(όπου κανείς μπορεί να δει μεγάλες επιφάνειες), τα τεκμήρια για τους
εσωτερικούς χώρους ήταν δύσκολο να τοποθετηθούν στις κατόψεις. Αυτό
συνέβη για παράδειγμα στις αίθουσες διδασκαλίας, οι οποίες στην κάτοψη και
στις φωτογραφίες αναφέρονται απλά ως “Classe” χωρίς να διασαφηνίζεται σε
κάθε φωτογραφία πού βρίσκεται η αίθουσα μέσα στο κτήριο.

Για να επιλυθεί αυτό το πρόβλημα και για να ταυτιστούν με ιστορική ακρίβεια οι

αίθουσες των φωτογραφιών στην κάτοψη, λήφθηκε υπόψη η θέση των
ανοιγμάτων (πόρτες και παράθυρα) που ήταν διακριτά. Τα υπόλοιπα
παράθυρα, που βρίσκονταν εκτός του φωτογραφικού κάδρου, εντοπίστηκαν
λόγω του φωτισμού, καθώς η πλευρά εκείνη ήταν πιο έντονα και ενιαία
φωτισμένη από τον ήλιο.

Τέτοιοι προβληματισμοί σαφώς δεν υπήρξαν στην περίπτωση ιδιαίτερων

χώρων, όπως λ.χ. το εστιατόριο ή ο κοιτώνας στην τρίτη πτέρυγα, καθώς ήταν
ιδιαίτερα σαφής η θέση τους.

Ο περιβάλλων χώρος
Το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται ένα κτήριο είναι ιδιαίτερα σημαντικό
στοιχείο του χαρακτήρα του. Ο χώρος, οι δρόμοι, τα γειτονικά κτήρια, η
βλάστηση, όλα έχουν ρόλο στην ολοκληρωμένη εικόνα του και την
ενσωμάτωσή του στον αστικό ιστό.

Η πρώτη σκέψη να αποδοθεί η ευρύτερη περιοχή της οδού Πανεπιστημίου

ώστε να συμπεριλαμβάνεται και το κτήριο της Ακαδημίας ως τοπόσημο,
απορρίφθηκε αμέσως διότι ο όγκος ήταν ιδιαίτερα μεγάλος, αλλά και γιατί κάτι
τέτοιο θα καθιστούσε την οπτική πληροφορία ιδιαίτερα φλύαρη.

Η δεύτερη και επικρατήσασα σκέψη ήταν να κατασκευαστεί μόνο το οικοδομικό

τετράγωνο στο οποίο ανήκε το κτήριο, κάτι το οποίο αποδείχτηκε πρακτικό διότι
είναι σχετικά μικρό και εύκολα διαχειρίσιμο. Επιπλέον, περιλαμβάνει δύο
σημαντικά και αναγνωρίσιμα μνημεία, το οφθαλμιατρείο και τον Ι.Ν. Αγίου
Διονυσίου του Αρεοπαγίτου.

Τα κτήρια αυτά αναπαραστάθηκαν σχηματικά, ενώ τα υπόλοιπα κτήρια από

την πλευρά της οδού Βησσαρίωνος αναπαραστάθηκαν αφαιρετικά. Τα
χρώματα και οι υφές όλων αυτών αποδόθηκαν με απαλές, σχεδόν λευκές
αποχρώσεις, ώστε να μην αποσπούν την προσοχή από τα κτήρια του
Λεοντείου Λυκείου, αλλά και να μπορούν ταυτόχρονα να ορίζουν τον χώρο.

Δημιουργήθηκαν επίσης οι δρόμοι γύρω από το τετράγωνο και στους δύο

από αυτούς (Σίνα και Πανεπιστημίου) τοποθετήθηκαν και οι ονομασίες ώστε ο
χώρος να εδραιώνεται εξαρχής στο βίντεο.

35
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Τέλος, προστέθηκαν στην πλευρά της Σίνα δύο δέντρα που γνωρίζουμε από
φωτογραφίες της εποχής ότι υπήρχαν. Η προσθήκη αυτών έγινε επιπλέον και
για αισθητικούς λόγους γιατί προσδίδουν έναν πρόσθετο ρεαλισμό, αλλά και
γιατί ενισχύουν χρωματικά τη σύνθεση.

Σκοπός ήταν το τελικό αποτέλεσμα από μακριά να δίνει την εντύπωση μιας
ψηφιακής μακέτας, στην οποία όμως μπορεί κανείς να πλοηγηθεί και στο
εσωτερικό.

Οι υφές (textures)
Το επόμενο βήμα μετά το «χτίσιμο» των πολυγώνων του μοντέλου, ήταν να
προστεθούν οι υφές (textures) που θα προσέδιδαν το χρώμα και τα υλικά. Για
τη δημιουργία τους επιλέχθηκαν υλικά από βιβλιοθήκες στο διαδίκτυο που
τροποποιήθηκαν και προσαρμόστηκαν χρησιμοποιώντας το λογισμικό Adobe
Photoshop.

Για τους τοίχους των εσωτερικών και εξωτερικών όψεων χρησιμοποιήθηκε υφή
σοβά σε διάφορες αποχρώσεις ανάλογα με την περίσταση.

Σχετικά με την εξωτερική όψη των κτηρίων, δεν κατέστη δυνατό από την έρευνα
που προηγήθηκε να εντοπιστεί το χρώμα που είχαν την περίοδο που
αναπαρίστανται. Τα τελευταία χρόνια της χρήσης τους έγχρωμες φωτογραφίες
πιστοποιούν ένα βαθύ κίτρινο χρώμα, ιδιαίτερα ταλαιπωρημένο (εικ. 19-20),
πράγμα που βεβαιώνει την ύπαρξή του για πολλά χρόνια. Φωτογραφίες της
δεκαετίας του 1920 και των αρχών του 1930 δείχνουν ότι οι προσόψεις ήταν
βαμμένες με πολύ ανοιχτό χρώμα, μάλλον λευκές. Η ανακαίνισή τους το 1934
φαίνεται ότι διατήρησε τη λευκή εμφάνιση54. Για λόγους ασφάλειας και
ουδετερότητας αποφασίστηκε να αποδοθούν οι όψεις με λευκό χρώμα55.

Ένα άλλο στοιχείο, που προκύπτει από τις φωτογραφίες της εποχής που
επιλέχθηκε, ήταν ότι οι προσόψεις δεν βρίσκονταν σε πολύ καλή κατάσταση.
Βλέπουμε δηλαδή φθορές και αποφλοιώσεις στην επιφάνεια και κυρίως στα
γύψινα διακοσμητικά στοιχεία, καθώς και φθορές από υγρασία και ρύπους
στους τοίχους. Για αισθητικούς λόγους και παραβιάζοντας συνειδητά την
ιστορική ακρίβεια, οι φθορές αυτές δεν παρουσιάστηκαν στην
αναπαράσταση.

54 βλ. «Λεύκωμα 1907-2007, Μαριανοί Αδελφοί Λεόντειο Λύκειο, 100 χρόνια κοινωνικής
και εκπαιδευτικής προσφοράς στην Ελλάδα», Μαριανοί Αδελφοί Αθήνα 2008, σελ 41.
εικ 5-6 όπου, όπως και σε άλλες φωτογραφίες, ο χρωματισμός φαίνεται ενιαίος, χωρίς
να διαχωρίζονται τα γύψινα ή μαρμάρινα στοιχεία, το οποίο ενδεχομένως σημαίνει είτε
ότι ήταν όλα λευκά, είτε ότι οι τοίχοι ήταν βαμμένοι με μια πολύ απαλή απόχρωση που
δεν αποδόθηκε στην ασπρόμαυρη φωτογραφία της εποχής.
55 Οι τοίχοι αποδόθηκαν με ελάχιστα πιο σκούρο τόνο απ’ ότι τα γύψινα και μαρμάρινα

διακοσμητικά (πεσσοί, ζωφόροι κτλ) ώστε τα δεύτερα να αναδεικνύουν καλύτερα την

αρχιτεκτονική των κτηρίων

36
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Στους εσωτερικούς τοίχους ήταν εμφανής σε όλες τις φωτογραφίες η διχρωμία

που τους διέκρινε. Καθώς δεν υπήρχαν μαρτυρίες γι’ αυτήν, ακολουθήθηκε η
συνήθης πρακτική της εποχής για σχολικά κτήρια: το κάτω μισό των τοίχων να
βάφεται σε αποχρώσεις του πράσινου ή του μπλε. Στην αναπαράσταση
επιλέχθηκε απόχρωση του πράσινου, σχετικά διακριτική ώστε να μην κυριαρχεί
ιδιαίτερα στην εικόνα.

Αντικείμενα και έπιπλα

Για να μπορέσει να συμπληρωθεί το σύνολο της αναπαράστασης, έπρεπε να
εμπλουτιστούν οι χώροι με αντικείμενα και έπιπλα που θα την καθιστούσαν πιο
ζωντανή και βιωματική στον θεατή.

Αναλόγως την αίθουσα, λοιπόν, δημιουργήθηκαν έπιπλα και αντικείμενα με

βάση αυτά που υπήρχαν στις φωτογραφίες. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται
θρανία, έδρες, τραπέζια, πίνακες, καρέκλες, φωτιστικά, κρεβάτια κτλ. Η
αναπαράσταση έγινε όσο το δυνατόν πιο πιστή στα εικονιζόμενα και εκτός των
φωτογραφιών χρησιμοποιήθηκαν ως βάση αντικείμενα ίδιας εποχής και
χρήσης προερχόμενα από το Λεόντειο Λύκειο Πατησίων56.

Χώροι για τους οποίους δεν βρέθηκαν πληροφορίες, έμειναν κενοί ή

περιέχοντας ένα ενδεικτικό αντικείμενο για λόγους κλίμακας και ρεαλισμού.

Δημιουργώντας το βίντεο

Όπως είδαμε και νωρίτερα η απόφαση να γίνει η παρουσίαση του μοντέλου

μέσω βίντεο, καθόρισε όλη την πορεία της δημιουργίας. Βασικός άξονας για το
βίντεο ήταν η αίσθηση μιας αδιάκοπης περιήγησης στο εξωτερικό και στο
εσωτερικό, ώστε να μπορεί να αντιληφθεί ο θεατής τους χώρους και τη
διαρρύθμισή τους.

Ο καλύτερος τρόπος για να επιτευχθεί αυτό ήταν η χρήση μονοπλάνων, που

δεν θα διέκοπταν την κίνηση και θα έδιναν την αίσθηση στον θεατή πως
περιηγείται ο ίδιος μέσα στα κτήρια, παρακινώντας το ενδιαφέρον του για το τι
μπορεί να βρίσκεται πίσω από κάθε πόρτα.

Για να πραγματοποιηθεί ένα μονοπλάνο πρέπει να καθοριστεί με μεγάλη

ακρίβεια η κίνηση της κάμερας στον χώρο. Έτσι λοιπόν, ο σχεδιασμός έγινε
λαμβάνοντας υπόψη τους χώρους και τα ζητούμενα προς ανάδειξη, ως εξής:

1) πλάνο εδραίωσης, γενική άποψη του οικοδομικού τετραγώνου, θέση

του σχολείου, εναέρια περιστροφή για θέαση όλου του οικοδομήματος

56Τέτοια παραδείγματα είναι κάδρα με αγιογραφίες, πίνακες διακριθέντων μαθητών και

τάξεων, αφίσες εκπαιδευτικού περιεχομένου κ.ά.

37
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

2) είσοδος στο εσωτερικό από την κεντρική είσοδο με την επιγραφή

3) άποψη μιας τάξης –το βασικότερο στοιχείο ενός σχολείου
4) έξοδος προς την αυλή
5) άποψη του εστιατορίου
6) πέρασμα μέσω διαδρόμων στον 1ο όροφο του κτηρίου Α΄ για είσοδο
στην αίθουσα τελετών
7) έξοδος από το παράθυρο της αίθουσας τελετών και εναέρια πλοήγηση
προς την τρίτη πτέρυγα με τον κοιτώνα του οικοτροφείου
8) έξοδος από τον κοιτώνα για μια τελευταία εναέρια άποψη που κλείνει σε
στιγμιότυπο με την πρόσοψη του σχολείου

Όπως αναφέρθηκε νωρίτερα, το εσωτερικό χωρίστηκε από το εξωτερικό,

συνεπώς υπήρχαν 4 διαφορετικά μοντέλα τα οποία έπρεπε να συνενωθούν. Η
τοποθέτησή τους στην ίδια σκηνή του προγράμματος όπου έγινε το render,
κρίθηκε μη πρακτική διότι επιβάρυνε την επίδοση του υπολογιστή, αλλά και γιατί
τα μοντέλα είχαν κατασκευαστεί εξαρχής να είναι ανεξάρτητα.

Η λύση σε αυτό ήταν η δημιουργία 8 μονοπλάνων σύμφωνα με το

προαναφερθέν σχεδιάγραμμα (βλ. εικόνες Παραρτήματος). Ο διαχωρισμός
αυτός έκανε τη διαδικασία καθορισμού του μονοπατιού της κάμερας, αλλά και
το render πιο γρήγορο και εύκολα διαχειρίσιμο. Τα σημεία μετάβασης από το
ένα μονοπλάνο στο άλλο θα έπρεπε να είναι κρυφά ώστε στο τελικό
αποτέλεσμα να δίνεται η αίσθηση συνεχούς και πραγματικής κίνησης. Αυτό
έγινε εφικτό με το μασκάρισμα των μεταβάσεων τη στιγμή που η κάμερα
περνούσε μέσα από μία πόρτα ή ένα παράθυρο57.

Με την ολοκλήρωση της ιδιαίτερα χρονοβόρας διαδικασίας του rendering, το

επόμενο σημαντικό στάδιο ήταν η τοποθέτηση στο βίντεο, φωτογραφιών των
χώρων που απεικονίζονται κάθε φορά. Έτσι ο θεατής μπορεί να ρίχνει
παράλληλες ματιές στο αυθεντικό υλικό (για τεκμηρίωση και για σύγκριση) και
μέσω του βίντεο να το βλέπει να ζωντανεύει. Για να επιτευχθεί καλύτερα αυτός ο
στόχος, έγινε προσπάθεια η θέση της κάμερας, καθώς κινείται, να συμφωνεί
όσο δυνατόν με την αντίστοιχη φωτογραφία (εικ. 27 και Παράρτημα)

57 Μία τεχνική συνηθισμένη στις κινηματογραφικές ταινίες με μονοπλάνα, από

αναλογικές όπως η «Θηλειά» του Χίτσκοκ, μέχρι και ψηφιακές όπως το «Birdman» του
Ινιαρίτου.

38
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Εικόνα 27: Στιγμιότυπο από το βίντεο όπου διακρίνεται η πρωτότυπη φωτογραφία κάτω δεξιά ως τεκμήριο
για την αναπαράσταση

Τα τελευταία βήματα για την ολοκλήρωση του βίντεο ήταν η προσθήκη

γραφικών τίτλων αρχής-τέλους και η τελική επεξεργασία της εικόνας τονικά και
χρωματικά. Το βίντεο του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα, συνενώθηκε μαζί με
τα αντίστοιχα βίντεο των άλλων δύο Λεοντείων και προβάλλονται σε συνεχή
λούπα στην αίθουσα προβολής του «Μουσείου Μαριανών Αδελφών και
Λεοντείου Λυκείου»58 (εικ. 28).

Εικόνα 28: Προβολή του βίντεο στον χώρο προβολών του Μουσείου σε κοινό αποφοίτων

58 Στο παράρτημα παρέχεται link με την online έκδοση του βίντεο στο YouTube.

39
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Συμπεράσματα
Αποδοχή
Το βίντεο προβλήθηκε από την πρώτη μέρα των εγκαινίων στο Μουσείο και οι
εντυπώσεις του κοινού ήταν ιδιαίτερα θετικές. Λόγω του ότι το κοινό είναι κατά
κύριο λόγο απόφοιτοι διαφόρων ηλικιών, επιδρά σε μεγάλο βαθμό η
δυνατότητα ταύτισης με το αντικείμενο θέασης. Ενδιαφέρον παρουσίασε η
αντίδραση αποφοίτων που έζησαν τα κτήρια της οδού Σίνα, οι οποίοι
βλέποντας το βίντεο, εστίασαν πρωτίστως σε αναφορές με αφορμή τις
αναπαραστάσεις των χώρων. Αναγνώριζαν συγκεκριμένα σημεία του
σχολείου, ανακαλούσαν μνήμες και προχωρούσαν σε παράλληλο σχολιασμό
μεταξύ τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι σχεδόν καμία αναφορά δεν έγινε στην
πιστότητα ή ιστορικότητα της αναπαράστασης, ακόμα και αν το κτήριο
απεικονιζόταν διαφορετικό, όπως ήταν δεκαετίες νωρίτερα από τα δικά τους
χρόνια. Οι αναμνήσεις περιστρέφονταν κυρίως από καθημερινά σχολικά
γεγονότα, τα οποία ανακαλούσαν αναγνωρίζοντας τα όποια προσωπικά –ή
συλλογικά- σημεία αναφοράς στο βίντεο, που πυροδότησαν τον μεταξύ τους
σχολιασμό59.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασε το γεγονός ότι τα σχόλια και οι αντιδράσεις

αυτές ήταν σχεδόν πανομοιότυπες με τις αντιδράσεις των αποφοίτων του
Λεοντείου Λυκείου Πατησίων (όπου στεγάζεται το μουσείο) όταν είδαν ζωντανά
τους χώρους του σχολείου ύστερα από πολλά χρόνια. Η λειτουργία δηλαδή με
την οποία τροφοδοτήθηκε η μνήμη και στις δύο περιπτώσεις ήταν σε μεγάλο
βαθμό ταυτόσημη. Και το ψηφιακό σχολείο και το πραγματικό λειτούργησαν
όμοια ως σημεία αναφοράς για ανάκληση αναμνήσεων.

Υπό αυτό το πρίσμα και συνυπολογίζοντας τα θετικά σχόλια από όλους τους
θεατές, θεωρούμε ότι το βίντεο πέτυχε τους στόχους που είχαν τεθεί εξαρχής.

Προβληματισμοί-συμπεράσματα
Στο βίντεο αναπαρίσταται ένα κτήριο το οποίο δεν υπάρχει και δεν έχει αφήσει
κανένα κατάλοιπο. Όπως και σε κάθε αναπαράσταση, έτσι και εδώ το
αποτέλεσμα δεν μπορεί να είναι το ίδιο με αυτό που θα έβλεπε κάποιος την
εποχή εκείνη. Η αναπαράσταση παραμένει πάντα μία προσπάθεια, μία
πρόταση –βασισμένη σε τεκμήρια- και είναι όπως άλλωστε είδαμε, πάντα
εξιδανικευμένη. Ιδιαίτερα στην περίπτωσή μας όπου το βίντεο δεν
προσφερόταν για μελέτη σε επιστημονικό κοινό.

59 Σχετικά σχόλια υπήρξαν και με την ανάρτηση του εν λόγω βίντεο σε μέσα κοινωνικής
δικτύωσης και στο YouTube

40
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Όπως αναφέρεται και από τις αρχές της Σεβίλλης60, αλλά και από πολλές
αντίστοιχες εργασίες, είναι επιτακτική η ανάγκη τέτοιου είδους αναπαραστάσεις
να γίνονται με διεπιστημονική προσέγγιση. Δυστυχώς λόγω συνθηκών και του
περιορισμένου χρόνου αυτό δεν ήταν πλήρως εφικτό61. Για παράδειγμα, η
συμμετοχή ενός αρχιτέκτονα με εξειδίκευση στα κτήρια της εποχής, θα ήταν
πολύτιμη για την αποφυγή αστοχιών, όπως λ.χ. αποδείχτηκε αργότερα για τη
μορφή και τη θέση κάποιων ανοιγμάτων στην πίσω πλευρά των κτηρίων που
ήταν ελλιπώς τεκμηριωμένα.

Σε κάθε περίπτωση όμως, το σημαντικότερο πλεονέκτημα της ψηφιακής

τρισδιάστατης αναπαράστασης είναι η ιδιαίτερα εύκολη δυνατότητα
διόρθωσης σφαλμάτων62 και ο συνεχής πειραματισμός πάνω σε μία
υπάρχουσα σχεδιαστική βάση καθώς ανακαλύπτονται νέα ή αναθεωρούνται
υπάρχοντα στοιχεία63.

60 The Seville Principles, international principles of virtual archaeology, Αρχή 1, 2011

(http://smartheritage.com/seville-principles/seville-principles ανακτήθηκε 11 Ιαν. 2017
61 Στην έρευνα συμμετείχε και ο ιστορικός Χρήστος Τριανταφύλλου με τον οποίο

πραγματοποιήθηκε η ταξινόμηση και η καταγραφή μεγάλου μέρους των αρχείων των

frères του Λεοντείου Λυκείου Πατησίων.
62 Βλ. σχετικά: Ανδρέας Γεωργόπουλος, «3d virtual reconstruction of archaeological

monuments», Mediterranean Archaeology and Archaeometry, Vol. 14, No 4, σελ. 162,

2014
63 Κάτι το οποίο είναι εξαιρετικά δύσκολο ή ακατόρθωτο σε φυσικές αναστηλώσεις και

ανακατασκευές ή πολύ χρονοβόρο και με μεγάλο κόστος στις παραδοσιακές

αρχιτεκτονικές μακέτες.

41
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Παράρτημα

Το βίντεο
Το βίντεο είναι αναρτημένο στο YouTube στην παρακάτω διεύθυνση
(ανακτήθηκε 26/1/2017):

https://www.youtube.com/watch?v=fOF5acCNuyI

Απόψεις του ψηφιακού μοντέλου

Εικόνα 29: Το τελικό ψηφιακό μοντέλο της εξωτερικής όψης των κτηρίων στην οδό Σίνα

42
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Εικόνα 30: Ο κεντρικός διάδρομος του κτηρίου Β’. Στα δεξιά η μεγάλη είσοδος της οδού Σίνα. Αριστερά η
ξύλινη σκάλα που οδηγούσε στον πάνω όροφο

Εικόνα 31: Αίθουσα διδασκαλίας στο κτήριο Β’. Πρόκειται για την αίθουσα στο νοτιοανατολικό άκρο

43
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Εικόνα 32: Το εστιατόριο του σχολείου στο ισόγειο της τρίτης πτέρυγας

Εικόνα 33: Η μεγάλη αυλή στο πίσω μέρος του κτηρίου Β’. Στο κέντρο στο ισόγειο βρίσκεται η είσοδος του
εστιατορίου

44
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Εικόνα 34: Η αίθουσα τελετών στον 1ο όροφο του κτηρίου Α’

Εικόνα 35: Οι κοιτώνες στον 2ο όροφο της τρίτης πτέρυγας

45
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Πηγές των εικόνων

Εικ. 1-3, 12-14, 23, 24: Αρχείο Λεοντείου Λυκείου

Εικ. 4, 5, 10: Αναγνωστοπούλου, Γ. «Κτίρια δημόσιας υγείας στην Αθήνα, 1833-

1923», Αθήνα 2013 (από το Akademie der bildenden Künste της Βιέννης, στο
Λάιος Γ., 1972)

Εικ. 7, 11: Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, από το λεύκωμα «Αθήνα 1839-1900», εκδ.
Μουσείο Μπενάκη

Εικ. 6, 8: «Μεταμορφώσεις των Αθηνών», Χ. Γιακουμής, Τ.Α. Ανδρέου, εκδόσεις

Kallimages 2014

Εικ. εξώφυλλο, 9, 15, 16, 21, 25- 27, 29-35: ψηφιακές αναπαραστάσεις και
φωτογραφίες του συγγραφέα

Εικ. 17: αρχείο αεροφωτογραφιών Ε.Κ.Χ.Α.

https://www.ktimanet.gr/CitizenWebApp/SearchAerophotos.aspx

Εικ. 18: Rijks Museum, Φωτογραφία του L. Heldring, 1898,

http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.438101

Εικ. 19, 20: www.ebay.com

Εικ. 22, 28: Μουσείο Μαριανών Αδελφών και Λεοντείου Λυκείου

46
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Βιβλιογραφία
Barthes R. «Ο φωτεινός θάλαμος», εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1983

Desvallées A. και Mairesse F. «Βασικές Έννοιες της Mουσειολογίας», ICOM,

Armand Colin, 2010

Gabellone F., «Ambienti virtuali e fruizione arricchita», Fruizione di contesti

archeologici inaccessibili - Il progetto MARTA Racconta, Edizioni Grifo 2014

Gabellone F., « Comunicazione dei Beni Culturali» - Il progetto MARTA Racconta,

Edizioni Grifo 2014

Hermon S., Reasoning in 3D: a critical appraisal of the role of 3D modelling

and virtual reconstructions in archaeology, στο «Beyond illustration:2D and 3D
digital technologies as tools for discovery in archaeology», B. Frischer & A.
Dakouri-Hild 2008

Maschek D., Schneyder M. και Tschannerl M., «Virtual 3D reconstructions –

benefit or danger for modern archaeology?»

Rocheleau M., La modélisation 3D comme méthode de recherche en

sciences historiques, Actes du 10e colloque international étudiant du
département d’histoire de l’Université Laval, Université Laval, 2010

The London Charter for the Computer-based Visualisation of Cultural

Heritage, King’s College London, 7 February 2009

The Seville Principles, international principles of virtual archaeology, 2011

Ανωνύμου Frère, χειρόγραφο «Annales du Lycée Léonin 1907-1917», 1917

Ανωνύμου Frère, χειρόγραφο χωρίς τίτλο («Collèges des Frères Maristes en

Orient»)

Γεωργόπουλος Α., «3d virtual reconstruction of archaeological monuments»,

Mediterranean Archaeology and Archaeometry, Vol. 14, No 4, 2014

Καραπιδάκη Λ., Οδηγός Μουσείου Μαριανών Αδελφών και Λεοντείου Λυκείου

(2014):

47
 Δημήτρης
Τσαλκάνης Το κτηριακό συγκρότημα του Λεοντείου Λυκείου της οδού Σίνα - Ψηφιακή αναπαράσταση και ιστορική τεκμηρίωση

Κραουνάκης Δ. «Ελεάνα Απέργη, η γνωριμία μου με την “άγνωστη”

πρωταγωνίστρια», http://tilevoaskefalonias.blogspot.gr/2011/11/blog-
post_570.html

Ρούσσος-Μηλιδώνης Μ., «Οι Μαριανοί Αδελφοί και το παιδαγωγικό τους

έργο», Μαριανοί Αδελφοί Ελλάδας, 2007

«Λεύκωμα 1907-2007, Μαριανοί Αδελφοί Λεόντειο Λύκειο, 100 χρόνια

κοινωνικής και εκπαιδευτικής προσφοράς στην Ελλάδα», Μαριανοί Αδελφοί
Αθήνα 2008

48