Περιοδική ἔκδοση ἱστορικῆς-ἀρχαιολογικῆς καί λαογραφικῆς ἐνημέρωσης καί καταγραφῆς

ΕΤΟΣ ΛΔ΄, Τεῦχος 131, Ἀπρίλιος-Ἰούνιος 2021

 ΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝA
ΤΟΥ ΤΕΥΧΟΥΣ 131
Περιοδική ἔκδοση ἱστορικῆς-
ἀρχαιολογικῆς καί λαογραφικῆς
● «Παλιό σχολεῖο» - πρ. Δημαρχεῖο Ἀρναίας
ἐνημέρωσης καί καταγραφῆς
630 74 ΑΡΝΑΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 1871-2021 (Ἀστ. Καραστέργιου). σσ. 3-6

ΚΩΔΙΚΟΣ 3677 ● Ὁ Ἐπίσκοπος Ἱερισσοῦ καί Ἁγίου Ὄρους

Ἰδιοκτήτης-Ἐκδότης
Διευθυντής–Συντάκτης
Ὑπεύθυνος–Ἐπιμελητής Ὕλης:
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Θ. ΚΥΡΟΥ
Φιλόλογος-Θεολόγος
Τηλέφωνα:
23720 22 127 καί 6943 441419
ISSN: 1106-4579
ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ
Συνδρομές προαιρετικές
Ἐπιστολές-Ἐπιταγές-Ἐμβάσματα:
Δημ. Θ. Κύρου, 630 74 ΑΡΝΑΙΑ
Ἀριθμός Λογαριασμοῦ:
ΙΒΑΝ GR 1301103260000032674787984
ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ «ΜΕΛΙΣΣΑ»
ΑΣΠΡΟΒΑΛΤΑ. ΤΗΛ. 23970 23 313
Σωκράτης (Σταυρίδης) 1911-1944)
(Δημ. Θ. Κύρου). σσ. 7- 25
● Μία προσπάθεια καθιέρωσης τῆς ἑορτῆς
τοῦ Ἁγίου Χριστοφόρου ὡς τοπικῆς ἑορτῆς
τῆς Ἀρναίας (1916) (Δημ. Θ. Κύρου). σσ. 26-27
● Πρίν ἀπό 200 χρόνια! Ἀγοραπωλησίες κτη-
κτημάτων στή Λιαρίγκοβη κατά τόν χρόνο
τῆς ἐθνεγερσίας (1821) (Δημ. Θ. Κύρου). σσ. 28-29
● Δύο ἄγνωστοι καί ἀνώνυμοι Χαλκιδικιῶτες
Νεομάρτυρες κατά τήν ἐθνεγερσία τοῦ 1821
(Δημ. Θ. Κύρου). σσ. 30-31
● Ἕνας Δάσκαλος μιά Πασχαλιά στήν Ἀρναία
(Γεωργίου Ἰ. Ρήγα). σσ. 32-33
● Ἡ Ἀλληλογραφία μας. σσ. 34-38

● Ὁ Τύπος γράφει γιά τό βιβλίο τοῦ Δημ. Κύρου σ. 39

● Ἡ Ἀρναία ἡ δροσερή καί ὡραία καί τά

ἀξιοθέατά της (Δημ. Θ. Κύρου). σσ. 40-42

● Ἐνδιαφέρουσες Εἰδήσεις. σ. 43-47

●Διορθώσεις στό τεῦχος ἀρ. 130/2021. σ. 47

Ἡ φωτογραφία τοῦ ἐξωφύλλου: ● Οἱ συνδρομητές μας. σ. 47

Τό ΔΙΔΑΚΤΗΡΙΟ ΤΟΥ 1871

* Τά ἀνυπόγραφα κείμενα συντάσσονται ἀπό τόν Ἐκδότη-

(πού συμπλήρωσε 150 χρόνια
ζωῆς) μέ ἔνθετη τήν ἐπιγραφή τῆς
Ἵδρυσης. Διευθυντή τοῦ περιοδικοῦ.
10 Ἰουνίου 1871-10 Ἰουνίου 2021
150 χρόνια ἀπό τή θεμελίωση τοῦ

[Σημείωση: Λόγῳ πληθώρας ὕλης οἱ στῆλες «Ἀπόψεις-

ἄλλοτε Σχολείου καί μετέπειτα
Δημαρχείου Ἀρναίας.
Προτάσεις-Σχόλια», «Ἔντυπα πού λάβαμε», καί «Δημοσι-
Ὁ Δῆμος Ἀριστοτέλη θά τιμήσει

εύματα Τύπου γιά τήν Ἀρναία»δέν δημοσιεύονται στό

αὐτή τή σπουδαία ἐπέτειο γιά τό
μοναδικό αὐτό σύμβολο.
(Δήλωση τοῦ Δημάρχου Ἀριστοτέ- τεῦχος αὐτό].
λη κ. Στέλιου Βαλιάνου).

2
 «ΠΑΛΙΟ ΣΧΟΛΕΙΟ»– πρ. ΔΗΜΑΡΧΕΙΟ ΑΡΝΑΙΑΣ
1871-2021
ΕΚΑΤΟΝ ΠΕΝΗΝΤΑ (150) ΧΡΟΝΙΑ ΖΩΗΣ-ΙΣΤΟΡΙΑΣ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
(Ἀφιέρωμα γιά τήν Ἐπέτειο τῶν 150 χρόνων ἀπό τήν ἵδρυσή του)
Tοῦ Ἀστερίου Θ. Καραστέργιου
τ. Δημάρχου Ἀρναίας

«Καί σχολεῖα ὑπάρχουν ὀλίγιστα ἤ νά εἴπω κάλλιον, ἕν, τό τῆς Λιαριγκόβης,

ἱδρυθέν τῇ συνδρομῇ τῶν ἐν Κωνσταντινουπόλει, Ἀθήναις καί Σέρραις Συλλό-
γων, τῶν τε φιλομούσων συνδρομητῶν καί τῶν κατοίκων Λιαριγκόβης συνδρα-
μόντων» (Νικ. Βουργαρελίδης, Ἠπειρώτης διδάσκαλος)1.
Σύμφωνα μέ τίς γραπτές μαρτυρίες θεμελιώθηκε στίς 10 Ἰουνίου τοῦ 1871.
Ὁ κυρίαρχος δυνάστης τοῦ τόπου, ἡ Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία, ἤδη ἀπό τά
μέσα τοῦ 19ου αἰῶνα κλυδωνίζεται καί φυλλορροεῖ, ἐνῶ χάνει συνεχῶς ἐδάφη.
Ἐσωτερικά κινήματα καί ἐξωτερικές ἐπιδράσεις πιέζουν τήν Ὑψηλή Πύλη γιά
μιά σειρά μεταρρυθμίσεων μέ στόχο τήν ἀναδιοργάνωση τοῦ κράτους σέ ἐπί-
πεδο διοίκησης, οἰκονομίας καί σχέσεων μέ τούς ὑπηκόους της.
Ἡ κίνηση αὐτή, γνωστή ὡς τανζιμάτ, χρονικά τοποθετεῖται στό χρονικό διά-
στημα 1839-1856, ὅμως τά ἀπόνερά της γίνονται ἐντονότερα τά ἑπόμενα χρόνια
μέχρι νά κορυφωθοῦν μέ τό κίνημα τῶν Νεοτούρκων τό 1908 στή Θεσσαλονίκη.
Σ’ αὐτή, λοιπόν, τήν κρίσιμη συγκυρία οἱ κάτοικοι τῆς Λιαρίγκοβης (Ἀρναίας)
καταφέρνουν καί ἀποσποῦν ἀπό τόν σουλτάνο φιρμάνι (διάταγμα) γιά τήν ἵδρυση

3
στόν τόπο τους Ἑλληνικῆς Σχολῆς, γενικῆς καί ἀλληλοδιδακτικῆς2.
Ἡ τότε σχολική ἐφορία, πού ἀποτελεῖτο ἀπό τούς Ἰωάννη Ν. Κοτσάνη (προ-
πάπο τοῦ σημερινοῦ Προέδρου τοῦ Παγχαλκιδικοῦ Συλλόγου Θεσσαλονίκης «Ο
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» Ἰωάννη Κοτσάνη), Ἰωάννη Γούτα, Ἠλία Ἀλεξάκη, Ἰωάννη Δήμου
καί Ἀναγνώστη Κωνσταντίνου, κατάφερε μέ ἐράνους στά μοναστήρια τοῦ Ἁγίου
Ὄρους, μέ γενναῖες συνδρομές τῶν ἰδίων καί ὅλων τῶν κατοίκων, καθώς καί
μέ συνδρομές Συλλόγων καί “φιλομούσων συνδρομητῶν”, ὅπως καταγράφεται
πιό πάνω ἀπό τόν Βουργαρελίδη, νά συγκεντρώσουν ἕνα σεβαστό χρηματικό
ποσό καί νά ξεκινήσουν τό μεγαλεπίβουλο αὐτό ἔργο3.
Τό πρωΐ τῆς 10ης Ἰουνίου 1871 ψάλθηκε μεγάλος ἁγιασμός καί Δοξολογία
μέ προεξάρχοντα τόν προηγούμενο τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ξηροποτάμου τοῦ Ἁγίου
Ὄρους Προκόπιο μέ τή συνοδία του, τόν τοπικό κλῆρο καί μέ τήν πάνδημη συμ-
μετοχή τῶν κατοίκων τῆς Λιαρίγκοβης καθώς καί Ἠπειρωτῶν καί Θεσσαλῶν με-
τοίκων, πού ἦλθαν καί κατοίκησαν στόν τόπο αὐτόν4. Τόν πανηγυρικό τῆς
ἡμέρας ἀπάγγειλε ὁ Ἠπειρώτης διδάσκαλος Σπυρίδων Βουργαρελίδης (εἶναι
αὐτός πού εὐθύνεται καί γιά τή ἔνθετη ἀνάγλυφη ἐπιγραφή, πού κοσμεῖ τήν πρό-
σοψη τῆς κύριας εἰσόδου στό κτίριο), πατέρας τοῦ Νικολάου ἐνῶ διαβάστηκαν
ἐπιστολές καί χαιρετισμοί Τούρκων ἀξιωματούχων, πού δέν μπόρεσαν νά παρα-
στοῦν.
Οἱ ἐργασίες ἀνέγερσης ἄρχισαν ἀμέσως. Ὅμως τά χρήματα, πού εἶχαν συγ-
κεντρωθεῖ, δέν ἦσαν ἀρκετά γιά τήν ὁλοκλήρωση τοῦ ἔργου καί γιά ἕνα διά-
στημα αὐτό παρέμεινε ἡμιτελές. Στή δύσκολη αὐτή συγκυρία ἐμφανίζεται ἕνας
Βούλγαρος Ἁγιορείτης μοναχός καί προσφέρει στή δημογεροντία καί στή σχο-
λική ἐφορία “δύο τρουβάδες χρυσᾶ”, σύμφωνα μέ τήν παράδοση, προκειμένου
νά ὁλοκληρωθεῖ καί νά λειτουργήσει τό σχολεῖο. Τό μόνο αἴτημά του, γιά ἀντι-
στάθμισμα τῆς “γενναίας” του προσφορᾶς, ἦταν νά καθιερωθεῖ νά διδάσκεται
καί ἡ βουλγαρική γλῶσσα παράλληλα μέ τήν ἑλληνική. Ἡ προσφορά φυσικά δέν
ἔγινε ἀποδεκτή καί ὁ μοναχός ἐκδιώχθηκε «κακήν κακῶς» ἀπό τή Λιαρίγκοβη5.
Τό γεγονός αὐτό μόνο τυχαῖο δέν ἦταν ... ! Τήν περίοδο αὐτή εἶναι ἔντονη
ἡ σλαβική προπαγάνδα σέ ὅλη τήν Μακεδονία. Ἡ αὐτονόμηση ἀπό τό Πατριαρ-
χεῖο Κωνσταντινουπόλεως τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας τῆς Βουλγαρίας, πού
ἔγινε τό 1870 καί εἶναι γνωστή
ὡς «Βουλγαρική ἐξαρχία»,
εἶχε ἀποτελέσει τόν Δούρειο
ἵππο τοῦ Ρωσικοῦ Πανσλαβι-
σμοῦ.
Εἶναι τότε, πού ξοδεύονται
ἀπό τούς σλάβους τεράστια
ποσά γιά ἐξαγορά περιουσιῶν,
ἀλλαγή ὀνομάτων καί τοπωνυ-
μίων καί ἐξαγορά συνειδήσεων
καί σέ ὁλόκληρη τή Μακεδονία
ἡ κατάσταση ἦταν ρευστή. Δέν
ὑπάρχουν οὔτε ἐθνικά ὅρια,
οὔτε κρατικές ὀντότητες, ἐνῶ
4
οἱ μεγάλες δυνάμεις ἤδη ἄρχισαν νά συζητοῦν καί νά προετοιμάζουν τόν δια-
μελισμό της.
Στό μεταξύ συγκεντρώθηκαν μέ ἔρανο τά χρήματα, πού ἔλλειπαν, γιά τήν
ὁλοκλήρωση τοῦ σχολείου καί αὐτό ὁλοκληρώνεται καί λειτουργεῖ τό 1875. Ἡ
θέση, πού ἐπιλέχθηκε γιά νά κτισθεῖ τό σχολεῖο ἦταν περίοπτη. Σέ μιά ἀπό τίς πιό
σημαντικές πλατεῖες τοῦ οἰκισμοῦ, στήν πλατεία μέ τό χαρακτηριστικό ὄνομα
“χοροστάσι” (στάση γιά χορό), ὅπου κάθε Κυριακή καί γιορτή μετά τή θ. Λει-
τουργία στηνόταν μεγάλος χορός.
Τό κτίριο δεσπόζει μπροστά καί δίπλα ἀπό τόν Ναό τοῦ Ἁγίου Στεφάνου
(1812). Εἶναι διόροφο-πετρόκτιστο καί εἶχε ξύλινα καί τό πάτωμα καί τή στέγη.
Σύμφωνα μέ προφορικές μαρτυρίες κτίσθηκε ἀπό Ἠπειρῶτες τεχνῖτες.
Ἡ γειτνίασή μας μέ τό Ἅγιον Ὄρος καί τό ἀναγκαστικό πέρασμα τῶν κτι-
στάδων, πού δούλευαν στά μοναστήρια, ἀπό τήν Λιαρίγκοβη ἐπηρέασε καί ἐπέ-
βαλε τήν ἀρχιτεκτονική καί τή μορφή του. Ἐπίσης τό γεγονός ὅτι τήν περίοδο
αὐτή τήν εὐθύνη λειτουργίας καί ὀργάνωσης τῶν σχολείων εἶχε ἡ τοπική Ἐκκλη-
σία (μέ τήν ἐκλεγμένη ἐφορεοπιτροπή) καί ὁ ἐπιχώριος ἐπίσκοπος ἐξηγεῖ τήν
ὕπαρξη στή λιθοδομή του ἔνθετων κεραμικῶν σταυρῶν καί τήν γενική ἐκκλη-
σιαστκή του σημειολογία.
Τό κτίσμα ἔχει ἐμβαδόν 351 τ.μ. ἀνά ὄροφο καί τό σχῆμα του εἶναι παραλ-
ληλόγραμμο.
Τά περιγράμματα τῶν τοξοτῶν παραθύρων καί τῶν δίδυμων θυρῶν τῆς κυ-
ρίας εἰσόδου στόν ὄροφο(“λαμπάδες”-“ποδιές”-“πρέκια”), ἀκολουθώντας τήν
ἀρχιτεκτονική τοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Στεφάνου, εἶναι περίτεχνα δομημένα μέ λευ-
κούς μαρμάρινους γωνιόλιθους, πού προεξέχουν ἀπό τήν ὑπόλοιπη λιθοδομή
καί προσδίδουν στό κτήριο στιβαρότητα καί μνημειακή μορφή. Ἡ πρόσβαση
στόν ὄροφο γίνεται ἀπό ἀμφίδρομες πέτρινες σκάλες, πού ἀναπτύσσονται ἀρι-
στερά καί δεξιά ὀρθογωνικοῦ-πέτρινου ἐξώστη, πού κυρίαρχο στοιχεῖο στήν
πρόσοψή του ἔχει πέτρινο περίτεχνο ἀνακουφιστικό τόξο (καμάρα). Ὁ ἐξώστης
εἶναι στεγασμένος μέ τριγωνικό ὀκτάκλινο ξύλινο στέγαστρο, πού στήν κορυφή
του ἔχει σταυρό. Τό ἰσόγειο ἐπικοινωνοῦσε μέ τόν ὄροφο μέ ἐσωτερική ξύλινη
σκάλα. Ἡ εἴσοδος σ’ αὐτό γινόταν ἀπό ΝΔ. Ἡ στάθμη τοῦ δαπέδου του ἦταν χα-
μηλότερη τοῦ περιβάλλοντος ἐδάφους καί ἡ εἴσοδος καλυπτόταν ἀπό ξύλινο
στέγαστρο. Τέλος γιά τήν πρόσβαση στόν ὄροφο ΝΑ ὑπῆρχε καί δεύτερη βοη-
θητική σκάλα.
Τό 1882 σέ ἐπαφή μέ τό σχολεῖο οἱ Πυρσογιαννῖτες μαΐστορες Ἀπόστολος
(Τόλης) Κιόχος (1839-1905) καί ὁ γιός του Πέτρος (1865-1954) μέ τό “μπουλούκι”
τους κτίζουν τό θαυμαστό ἐξαγωνικό καμπαναριό, πού μέχρι σήμερα στέκει ἀγέ-
ρωχο καί κοσμεῖ μαζί μέ τό “παλιό σχολεῖο” τόν οἰκισμό καί τήν περιοχή ὁλό-
κληρη6.
Ἡ ἐπιλογή τῆς θέσης αὐτῆς, τό καμπαναριό πλάι στό σχολεῖο καί ὄχι στόν Ναό
τοῦ Ἁγίου Στεφάνου, ὅπου θά ἔπρεπε λογικά νά εἶναι, δέν ἦταν φυσικά τυχαία.
Στό μυαλό τους οἱ Λιαριγκοβινοί εἶχαν τήν πρόταση τοῦ Βούλγαρου μοναχοῦ γιά
χρηματοδότηση τῆς ἀποπεράτωσης τοῦ σχολείου μέ ἀντάλλαγμα τή διδασκαλία
καί τῆς βουλγαρικῆς γλώσσας στούς μικρούς μαθητές. Ὅπως προαναφέραμε ἡ
πρόταση αὐτή τούς ἐξόργισε καί τούς πείσμωσε. Ἄλλωστε οἱ προσπάθειες τοῦ
5
πανσλαβισμοῦ ἦσαν συνεχεῖς καί συντονισμένες τήν περίοδο αὐτή. Στό χωριό Ρε-
βενίκια (Μεγάλη Παναγία) Ρῶσοι μοναχοί ἀγόρασαν ἀντί χιλιάδων χρυσῶν λιρῶν
ἔκταση πλάϊ στό “Προσκύνημα τῆς Μεγ. Παναγίας” καί ἐγκατέστησαν σέ προσωρινά
κελλιά μία Ρωσίδα πριγκίπισσα μέ ἐννέα ἄλλες μοναχές μέ σκοπό νά ἱδρύσουν
πολυπληθές γυναικεῖο μοναστήρι. Οἱ Ρεβενικιῶτες ξεσηκώθηκαν, ὅπως ἦταν φυ-
σικό, καί τούς ἐκδίωξαν «κακήν κακῶς»7.
Οἱ ἴδιοι Ρῶσοι μοναχοί τῆς Μονῆς τοῦ Ἁγ. Παντελεήμονος τοῦ Ἁγίου Ὄρους
ἔκτισαν οἰκία στό χωριό Παλαιοχώρι, κοντά στή Λιαρίγκοβη, στό ὄνομα τῆς πριγ-
κίπισσας, πού ἐκδίωξαν οἱ κάτοικοι ἀπό τά Ρεβενίκια, ἔθεσαν σ’ αὐτήν ρώσικη
ἐπιγραφή καί ἐγκατέστησαν Ρῶσο Ἐπίτροπο, ἐγκαθιστώντας στήν οὐσία Ρωσικό
προξενεῖο στήν περιοχή μας.
Μέσα στό κλίμα αὐτό οἱ παποῦδες μας καί οἱ πατεράδες μας ἔκτισαν τό ἀγέ-
ροχό μας καμπαναριό, δίπλα στό σχολεῖο καί μπροστά ἀπό τόν Ναό ἠθελημένα
καί σημαδιακά!!! Ἤθελαν μέ τόν τρόπο τους νά διαλαλήσουν σέ ὅλους αὐτούς
τούς ξενόφερτους ἐπιβουλεῖς ὅτι ἡ ἐθνική συνείδηση καί τά ἱερά τοῦ Ἕλληνα
οὔτε ἐξαγοράζονται, οὔτε πωλοῦνται. Ἡ γλῶσσα, ἡ θρησκεία, ἡ ἐθνική συνεί-
δηση, τά σχολεῖα, τά καμπαναριά καί οἱ Ναοί μας εἶναι δική μας ἐθνική ὑπόθεση.
ΔΕΝ ΕΚΧΩΡΟΥΝΤΑΙ, ΔΕΝ ΕΞΑΓΟΡΑΖΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΔΕΝ ΠΩΛΟΥΝΤΑΙ.

(Ἡ συνέχεια καί τό τέλος θά δημοσιευθεῖ στό ἑπόμενο τεῦχος).

Σημειώσεις:
1. Γιά τόν διδάσκαλο Νικόλαο Σπυρ. Βουργαρελίδη καί τήν ἀναφορά του στό Διδα-
κτήριο τοῦ 1871 βλ. Δημ. Θ. Κύρου, 1. Τό παλιό Σχολεῖο, πού ἔγινε Δημαρχεῖο (1871-1989),
ΜΗΚΟΣ ΚΑΙ ΠΛΑΤΟΣ, τχ. 4/Μάϊος -Ἰούνιος 1990, σ. 39; , καί 2. «Τά Μαδεμοχωριακά» (Λια-
ρίγκοβη 1878) τοῦ Ἠπειρώνη διδασκάλου τῆς Χαλκιδικῆς Νικολάου Σπυρ. Βουργαρελίδη,
Ἀρναία 2019, σσ. 11-13 καί 24-25. Ἐπίσης εἰδικά γιά τό Διδακτήριο αὐτό βλ. καί Ἠλέκτρας
Παπαθανασίου, Ἀρναία ἡ παλιά Λιαρίγκοβη. Ὄψεις ἀπό τή σχολική της ἐκπαίδευση καί
τήν κοινωνία της στό τέλος τοῦ 19ου καί ἀρχές τοῦ 20οῦ αἰώνα, Θεσσαλονίκη, σσ. 67-72.
2. Βλ. σχετικά: Ἐφημ. «ΝΕΟΛΟΓΟΣ» (Κωνσταντινούπολης), φ. 790/19-6-1871, σ. 3, καί
Δημ. Θ. Κύρου, Πρίν ἀπό 142 χρόνια. Ἡ θεμελίωση τοῦ παλιοῦ Διδακτηρίου τῆς Ἀρναίας
(μέ τήν συνδρομή τῶν κατοίκων τῆς Λιαρίγκοβης καί τῶν Φιλεκπαιδευτικῶν Συλλόγων
τῆς Τουρκοκρατούμενης Ἑλλάδας), ΑΡΝΑΙΑ, φ. 101/Ὀκτ.-Δεκ. 2013, σσ. 13-17.
3. Πληροφορίες γιά τούς ἀναφερόμενους ἐφόρους τῆς Σχολῆς βλ. Δημ. Θ. Κύρου,
Πρίν ἀπό 142 χρόνια. Ἡ θεμελίωση ..., ὅ.π., σ. 17 (Σημ. 28-32).
4. Γιά τή μετοίκηση Θεσσαλῶν καί Ἠπειρωτῶν στή Λιαρίγκοβη βλ. Χρήστου Γ. Ἐξάρ-
χου, Ἡ Φούρκα τῆς Ἠπείρου, Ἰωάννινα 2007.
5. Γιά τό γεγονός αὐτό βλ. Ἰωάννη Ἀ. Ἀποστολίδου, Ἀπό τάς ἐξεγέρσεις τῆς Χαλκι-
δικῆς, ΧΡΟΝΙΚΑ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ, τχ. 2 (1961), σ. 212. (Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο τοῦ Νι-
κολάου Γκαρπολᾶ, Πῶς ἡ Μακεδονία παρέμεινε ἑλληνική - Ἱστορ. Σελίδες, τ. Α΄).
6. Γιά τήν οἰκοδόμηση τοῦ καμπαναριοῦ βλ. Δημ. Κύρου, Τό Κωδονοστάσιο τοῦ Μη-
τροπολιτικοῦ Ναοῦ Ἁγίου Στεφάνου, ΑΡΝΑΙΑ, τχ. 64/Ἰούλ.-Σεπτ. 2004, σσ. 3-7, καί Σπύρου
Μαντᾶ, Γεφυρογραφία τῆς Πίνδου καί τῶν ὅμορων περιοχῶν. Α΄ Ὑστεροι Μαΐστορες ...
ἀπό τήν ἱστορία στό παραμύθι, Ἰωάννινα 2020, σ. 152.
7. Γιά τή δράση τῶν Ρώσων στά Ρεβενίκια βλ. Δημ. Θ. Κύρου, Ἡ προσπάθεια τῶν
Ρώσων γιά τήν κατάληψη τοῦ προσκυνήματος τῆς Μεγ. Παναγίας (1871-1872), ΠΑΓΧΑΛ-
ΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, τχ. 7/Ἀπρ.-Ἰούν. 2011, σσ. 13-15.

6
 O EΠΙΣΚΟΠΟΣ ΙΕΡΙΣΣΟΥ ΚΑΙ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ
ΣΩΚΡΑΤΗΣ (ΣΤΑΥΡΙΔΗΣ) (1866-1944)

Γράφει ὁ Δημ. Θ. Κύρου

Φιλόλογος-Θεολόγος

Διάδοχος τοῦ ἐπισκόπου Παρθενίου ἦταν ὁ Ἐπίσκοπος Σωκράτης.

Στίς 25 Ὀκτωβρίου 1911 (ἡμέρα Τρίτη) ψηφίσθηκε ὡς ἐπίσκοπος Ἱερισσοῦ καί

Ἁγίου ῎Ορους ὁ Ἀρχιμανδρίτης Σωκράτης Σταυρίδης, καταγόμενος ἀπό τήν Σηλύ-
βρια τῆς Ἀνατ. Θράκης, ἀπό τήν Ἐπισκοπική Σύνοδο Θεσσαλονίκης, ἡ ὁποία ἀπο-
τελεῖτο ἀπό τόν Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ἰωακείμ καί τούς ἐπισκόπους Κίτρους
Παρθένιο, Καμπανίας Φώτιο, Ἀρδαμερίου Ἰωακείμ καί Πολυανῆς Φώτιο. Συνυπο-
ψήφιοί του ἦσαν ὁ ἀρχιμ. Γεράσιμος Θεολογίδης καί ὁ πρωτοσύγκελλος τοῦ Μη-
τροπολίτη Αἴνου Ἰωακείμ Νικολαΐδης1.
Στίς 4 Νοεμβρίου 1911 (Παρασκευή) ὁ «ἐψηφισμένος» ἐπίσκοπος ἀναχώρησε ἀπό
τό Μακροχώρι Κωνσταντινουπόλεως, στό ὁποῖο ἀπό τό 1903 χρημάτισε ἱδρυτικός
Προϊστάμενος καί Ἀρχιερατικός Ἐπίτροπος, μετά ἀπό συγκινητική προπομπή (ξε-
προβόδισμα) τῶν κατοίκων του στόν σιδηροδρομικό σταθμό τῆς Κωμόπολης, μέ
πολύ σεβασμό καί ἀγάπη καί προσφορά δώρων σ’ αὐτόν «ἀγορασθέντα διά κοινῆς
συνεισφορᾶς» (Μητροπολιτική μίτρα, Σταυρό εὐλογίας, Ποιμαντορική ράβδο καί
Ἐγκόλπιο)2.
Στίς 5 Νοεμβρίου 1911 (Σάββατο) ὁ «ἐψηφισμένος» ἐπίσκοπος συνοδευόμενος
ἀπό τήν ἀδελφή τῆς μητέρας του Ἀρίστη Μανταλίδου ἦρθε στή Θεσσαλονίκη,
στόν σιδηροδρομικό σταθμό τῆς ὁποίας τόν ὑποδέχθηκαν ἐκ μέρους τοῦ Μητρο-
πολίτη Θεσσαλονίκης ὁ ἐπίσκοπος Καμπανίας Φώτιος καί πολλοί κάτοικοι ἀπό τήν
ἐπαρχία Ἱερισσοῦ, οἱ ὁποῖοι ἦλθαν γιά τόν σκοπό τῆς ὑποδοχῆς ἤ ἔμεναν στή Θεσ-
σαλονίκη3.
Στίς 6 Νοεμβρίου 1911 (Κυριακή) ὁ Ἀρχιμανδρίτης Σωκράτης Σταυρίδης χειρο-
τονήθηκε Ἐπίσκοπος Ἱερισσοῦ καί Ἁγίου Ὄρους «ἐν Θεσσαλονίκῃ ὑπό τοῦ Μη-
τροπολίτου καί τῶν ἐπισκόπων Καμπανίας Φωτίου καί Ἀρδαμερίου Ἰωακείμ» στόν
Ἱ. Ναό Ἁγίου Νικολάου Θεσσαλονίκης4.
Στίς 14 Νοεμβρίου 1911 ὁ Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης ζητεῖ ἀπό τήν ἐπισκοπἠ
Ἱερισσοῦ πίνακα «τῶν ναῶν καί μονῶν τῶν ἐν τῇ ἐπισκοπικῇ περιφερείᾳ», πίνακα
«Σχολῶν, ἀριθμοῦ τάξεων, διδασκάλων καί μαθητῶν καί δαπανῶν ὑπέρ αὐτῶν» καί
πίνακα «σωματείων καί ὀνομασίαν ἐπιστημόνων»5.
Στίς 24 Νοεμβρίου 1911 μέ τηλεγράφημα τοῦ Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ἰωα-
κείμ Σγουροῦ πρός τήν ἐπισκοπή Ἱερισσοῦ «Ἀγγέλλεται ἡ ἄφιξις τοῦ νέου ἐπισκό-
που Ἱερισσοῦ καί Ἁγίου Ὄρους Κυρίου Σωκράτη καί προτρέποντται οἱ κάτοικοι τῆς
ἐπαρχίας νά δεικνύωσιν ἀγάπην καί ἀφοσίωσιν πρός τόν κανονικόν των ἀρχιερέα
καί νά παρέχωσιν αὐτῷ τακτικῶς τήν ἀρχιερατικήν ἐπιχορήγησιν καί τάς λοιπάς προ-
αιραιτικάς προσφοράς». Ὁ ἐπίσκοπος σημειώνει παραπλεύρως: «Ὁ ἐν λόγῳ ἐπί-
σκοπος Σωκράτης ἐψηφίσθη 25 Ὀκτωβρίου 1911 καί ἐχειροτονήθη 6 Νοεμβρίου
1911 ἐν Θεσσαλονίκῃ ὑπό τοῦ Μητροπολίτου καί τῶν ἐπισκόπων Καμπανίας Φωτίου
καί Ἀρδαμερίου Ἰωακείμ» καί στή στήλη «Παρατηρήσεις»: «Ἀνεγνώσθη ἐπ’ ἐκκλη-
σίας ἐν Λιαριγκόβῃ κατά τήν δεξίωσιν τοῦ ἐπισκόπου. Νοεμβρίου 26»6.
7
 Στίς 26 Νοεμβρίου 1911 (ἡμέρα Σάββατο) ὁ ἐπίσκοπος Σωκράτης ἔφθασε στή Λια-
ρίγκοβη, ὅπου τόν ὐποδέχθηκαν οἱ κάτοικοι καί ἔγινε ἡ ἐνθρόνισή του (μέ τήν ἀνά-
γνωση τοῦ διοριστηρίου γράμματος «ὡς Ἐπισκόπου παρά τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πα-
τριαρχείου», τόν Ἑσπερινό καί τήν προσφώνηση ἀπό τόν Διευθυντή τῶν
Ἐκπαιδευτηρίων Γ. Κύρου)7.
Στίς 28 Νοεμβρίου 1911 ὁ ἐπίσκοπος μέ τηλεγράφημά του πρός τόν Μητροπο-
λίτη Θεσσαλονίκης «Ἀγγέλλει τήν αἰσίαν ἄφιξίν του ἐν τῇ ἕδρᾳ καί τήν λαμπράν ὑπο-
δοχήν ἧς ἔτυχε καί ζητεῖ εὐχάς ὑπέρ εὐδοκιμήσεως»8.
Στίς 14 Δεκεμβρίου 1911 ὁ ἐπίσκοπος Ἱερισσοῦ παρακαλεῖ τόν Μητροπολίτη Κασ-
σανδρείας Εἰρηναῖο «νά συμβιβάσῃ τήν Μονήν τοῦ Ξηροποτάμου μετά τῆς Κοινό-
τητος Ἱερισσοῦ ὁμιλῶν πρός τοῦτο τόν ἀντιπρόσωπον τῆς Μονῆς ἐν Πολυγύρῳ»9.
Στίς 28 Δεκεμβρίου 1911 ὁ ἐπίσκοπος μέ ἐπιστολή του πρός τίς ἐφοροεπιτροπές
τῶν Κοινοτήτων ζητεῖ «νά δώσουν τάς σχετικάς πληροφορίας τῶν ζητουμένων ἐκ
μέρους τῆς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης διά τοῦ ὑπ’ ἀρ. 80 ἐγγράφου αὐτῆς»10.
Στίς 12 Ἰανουαρίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ζητεῖ ἀπό τήν Ἱερά Κοινότητα τοῦ Ἁγίου
Ὄρους πνευματικό «διά τήν ἐπισκοπήν πρός ἐξομολόγησιν τῶν χριστιανῶν κατά
τήν Μ. Τεσσαρακοστήν»11.
Στίς 18 Ἰανουαρίου 1912 οἱ Ἐπιστάτες τῆς Ἱερᾶς Κοινότητος τοῦ Ἁγίου Ὄρους
λαβόντες τήν εὐχετική ἐπιστολή τοῦ ἐπισκόπου, τόν συγχαίρουν «ἐπί τῇ ἐπαξίᾳ
εὐκλογῇ» του «ὡς ἐπισκόπου τῆς θεοσώστου Ἐπισκοπῆς Ἱερισσοῦ καί Ἁγίου
Ὄρους». Ἐπίσης συγχαίρουν τό χριστεπώνυμο πλήρωμα, πού ἀξιώθηκε «ἀποκτῆσαι
ποιμενάρχην ἄξιον καί γεραρόν προστάτην τῶν συμφερόντων αὐτοῦ». Τέλος, τόν
εὐχαριστοῦν γιά τίς εὐχές καί εὐλογίες του «ἐγκαρδίως» ἀντευχόμενοι «τήν ἐπι-
τολήν τοῦ νέου σωτηρίου ἔτους εὐτυχῆ καί εὐδαίμονα καί φορόν παντός ἀγαθοῦ»
στή Μεγάλη τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία καί σέ αὐτόν τόν ἴδιο, πού τήν ὑπηρετεῖ12.
Στίς 26 Ἰανουαρίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ἀγγέλλει στόν Μητροπολίτη Θεσσαλονί-
κης «ὅτι ἐξεδόθη ἔνταλμα διά λίρας 223 εἰς διαταγήν ἀδελφῶν Ἀλλατίνη πρός τήν
Μητρόπολιν Θεσσαλονίκης, ἵνα μετρηθοῦν τά χρήματα ταῦτα, ἅτινα ἦσαν κατατε-
θημένα ἐκ μέρους τῆς Κοινότητος Ρεβενικίων ἐν τῇ Μητροπόλει». Ἐπίσης παρα-
καλεῖ τήν Μητρόπολη «νά ζητήσῃ ἐκ τῆς Διευθύνσεως τῆς Παιδείας διδάσκαλον τῆς
τουρκικῆς διά τήν Λιαρίγκοβαν» καί «νά ἀπαντήσῃ ἄν φρόντισε νά ζητήσῃ διά τοῦ
Πατριάρχου ἄδειαν κυβερνητικήν πρός ἀνέγερσιν Σχολῆς ἐν Νεοχωρίῳ συμφώνως
πρός αἴτησιν τῶν Νεοχωριτῶν ὑποβληθεῖσαν κατά Σεπτέμβριον εἰς τήν Ἱεράν Μη-
τρόπολιν».
Τήν ἴδια ἡμέρα ὁ ἐπίσκοπος στέλνει στή Μητρόπολη Θεσσαλονίκης «ἔνταλμα,
ὅπως πληρωθοῦν αἱ 223 λίραι τῇ Κοινότητι Ρεβενικίων κατατεθημέναι εἰς τήν
Ἱεράν Μητρόπολιν εἰς διαταγήν ἀδελφῶν Ἀλλατίνη»13.
Στίς 27 Ἰανουαρίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος σέ ἐπιστολή του στίς Κοινότητες γράφει
ὅτι «Ἐντέλλονται αἱ ἐφοροεπιτροπαί, ἵνα συγκαλέσωσι τάς ἰδίας κοινότητας εἰς γε-
νικήν συνεδρίαν καί ἐκλέξωσιν ἑκάστη δύο ἀντιπροσώπους, οἵτινες θά παρακαθή-
σουν ἐν Γενικῇ τῆς ἐπισκοπῆς συνελεύσει γενησομένῃ τήν Κυρ(ιακήν) τῆς Ὀρθο-
δοξίας Φεβρ(ουαρίου) 17, ἥτις θά ἐκλέξῃ Δημογεροντίαν καί θά σκεφθῇ περί τοῦ
κανονισμοῦ τῆς Ἐπισκοπῆς»14.
Στίς 7 Φεβρουαρίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ἀπαντᾶ σέ ἐπιστολή τοῦ Μητροπολίτη Θεσ-
σαλονίκη (ἀπό 20 Ἰανουαρίου) «ὅτι ἡ ἐκλογή Ἐφορίας Μαχαλᾶ εἶναι ἔγκυρος 1) διότι
ἔγινε ὡς συνήθως γίνονται αἱ ἐκλογαί, 2) διότι ἡ ἐνισταμένη μερίς αὐτή ἐζήτησε τήν
ἐκλογήν εἰποῦσα ὅτι εἶναι ἕτοιμος, 3) διότι αἱ κατηγορίαι κατά τινων ἐκλογέων ψη-
8
φισάντων εἶναι ἀναπόδεικτοι καί ἑπομένως πρίν ἀποδεχθοῦν ὅτι ἦτο δυνατόν νά
ἀποκλεισθοῦν τῆς ψηφοφορίας, 4) διότι ὀ κανονισμός ἐκ Θεσσαλονίκης δέν ἠμπο-
ρεῖ νά ἔχῃ κῦρος διά τήν ἐπισκοπήν, 5) διότι αἱ ἐνστάσεις ἅς ἔκαμον ἐγγράφως κατά
τῶν ἐκλεγέντων θά ἐξετασθοῦν ὑπό τῆς Δημογεροντίας»15.
Στίς 7 Φεβρουαρίου 1912 ἡ Ἐφορεία τῶν Ρεβενικίων ζητεῖ ἀπό τόν ἐπίσκοπο
«παῦσιν τοῦ Διευθυντοῦ τῆς Σχολῆς διά τήν ἀποδειχθεῖσαν κακόβουλον ἐπίθεσιν
κατά τῆς διδασκαλίσσης· ἐν τῷ Διευθυντηρίῳ, ἥτις ὁραθεῖσα ὑπό μαθητριῶν ἐγέ-
νετο σκάνδαλον»16.
Στίς 7 Φεβρουαρίου 1912 «οἱ Ἐπιστάται τῆς Ἱερᾶς Κοινότητος» (Καρυές)
ἀπαντῶντας στήν ἀπό 12-1-1912 ἐπιστολή - αἴτημα τοῦ ἐπισκόπου «ἀγγέλλουσιν ὅτι
ἀποστέλλουσι πνευματικόν τόν Νεόφυτον ἐκ τῆς σκήτης τῆς νέας τοῦ Ἁγίου Παύ-
λου»17.

Μεγάλο τμῆμα τῆς Νέας Σκήτης.

Στίς 9 Φεβρουαρίου 1912 ἡ Ἐφορία τοῦ Σχολείου τοῦ Παλαιοχωρίου ζητεῖ ἀπό
τόν ἐπίσκοπο «τήν τιμωρίαν 6 νέων προσβαλόντων τήν διδασκάλισσαν ἀποδεδειγ-
μένης καλῆς διαγωγῆς κάτωθεν τῶν παραθύρων της δι’ αἰσχίστων βωμολοχιῶν τήν
νύκτα πρός τήν 6 Φεβρουαρίου»18.
Στίς 12 Φεβρουαρίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος συνιστᾶ στόν Διευθυντή τῆς Σχολῆς τῶν
Ρεβενικίων (Δ. Ι. Παπαγεράκη) «νά δώσῃ παραίτησιν ἀπό τῆς θέσεως»19.
Στίς 15 Φεβρουαρίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ἐνημερώνει τούς Ἰ. Κοτσάνη, Κ. Μήτσιου,
Πρ(όεδρο) Γρ. Σαραφιανό, Ἰω. Γεράκη, Γεώργιο Κυρούδα καί Κωνστ. Καραλιόλιο
«ὅτι ἐξελέγησαν ὑπό τῆς Συνελεύσεως τῶν ἀντιπροσώπων τῆς ἐπισκοπῆς μέλη τῆς
Συντακτικῆς τοῦ Κανονισμοῦ Ἐπιτροπῆς»20.
Στίς 15 Φεβρουαρίου 1912 ὁ Διευθυντής τῆς Σχολῆς τῶν Ρεβενικίων ἐνημερώ-
νει τόν ἐπίσκοπο, ὅτι «ὑποβάλλη παραίτησιν ἀπό τῆς θέσεως αὐτοῦ»21.
Στίς 15 Φεβρουαρίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος γράφει στόν οἰκονόμο παπα Ἀπόστολο
τοῦ Παλαιοχωρίου «νά καλέσῃ τούς παρεκτραπέντας νέους ἐν Παλαιοχωρίῳ καί νά
τούς ὑποβάλῃ νά ὑπογράψουν ἔγγραφον πρός τόν ἐπίσκοπον αἰτήσεως συγγνώμης
καί νά προσφέρουν εἰς τάς Σχολάς ὅλοι ὁμοῦ δύο λίρας εἰς ἔνδειξιν μετανοίας»22.
Στίς 16 Φεβρουαρίου 1912 ἀπό τόν ἐπίσκοπο στέλνεται στόν Μητροπολίτη Θεσ-
σαλονίκης ὁ ζητηθείς «Κατάλογος ναῶν, Σχολῶν, ἀριθμοῦ τάξεων διδασκομένων
μαθητῶν καί δαπανῶν ἑκάστης Κοινότητος»23.
Στίς 18 Φεβρουαρίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος μέ ἐπιστολή του ἀπό τήν Ἱερισσό παρα-
καλεῖ τήν Ἱ. Μονή Ξηροποτάμου «νά στείλῃ ἀντιπρόσωπον πρός συνεννόησιν ἐπί τῆς
9
ὑφισταμένης διαφορᾶς μεταξύ Μονῆς καί Ἱερισσοῦ, ἐν τῷ μεταξύ δέ νά ἀνασταλῇ
ἡ δικαστική καταδίωξις τῶν Ἱερισσιωτῶν τῶν δρεψάντων ἐλαίας ἐκ τοῦ ἐλαιῶνος
τῆς Μονῆς»24.
Στίς 20 Φεβρουαρίου 1912 ὁ Νεασκητιώτης ἱερομόναχος (πνευματικός) Νεόφυ-
τος ἀπό τόν Πολύγυρο, ὅπου βρίσκεται, «δηλοῖ ὅτι ἐδέχθη νά ἔλθῃ, ἐν περιπτώσει
καθ’ ἥν θά μετέβαινον εἰς ἐπαρχίαν Κασσανδρείας ἐξ ἄλλων σκητῶν πνευματικοί καί
ἐπειδή δέν ἦλθον καί προηγουμένως εἶχεν προσκληθῆ ὑπό τοῦ Ἁγίου Κασσαν-
δρείας, ἐκφράζει τήν λύπην του ὅτι δέν ἠμπορεῖ νά ἔλθῃ, ἀναγκαζόμενος νά μένῃ
ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ Κασσανδρείας»25.
Στίς 23 Φεβρουαρίου 1912 ἡ Ἱ. Μονή Ξηροποτάμου ἀπαντώντας στήν ἀπό 18-2-
1912 ἐπιστολή τοῦ ἐπισκόπου, «χωρίς νά κάμῃ οὐδένα λόγον περί ἀναστολῆς τῆς
δικαστικῆς καταδιώξεως, δηλοῖ ὅτι εὐχαρίστως κατά τό Πάσχα θά ἀποστείλῃ ἀντι-
πρόσωπόν της πρός συνεννόησιν»26.
Στίς 23 Φεβρουαρίου 1912 ὁ Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης ἀγγέλλει στόν ἐπί-
σκοπο «ὅτι τά κατατεθειμένα χρήματα τῶν Ρεβενικίων ἐν τῇ Ἱερᾷ Μητροπόλει ἐμε-
τρήθησαν συμφώνως τῷ ἐντάλματι Κοινότητος εἰς ἀδελφούς Ἀλλατίνη»27.
Στίς 25 Φεβρουαρίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος μέ ἐπιστολή του ἀπό τήν Ἱερισσό πρός
τήν Ἱ. Μονή τῶν Ἰβήρων ζητεῖ ἀπό αὐτήν ἐξήγηση «διατί, ἐνῷ δι’ ἐπισήμου συμβο-
λαίου κατατεθημένου παρά τῷ Ἁγίῳ Κασσανδρείας ὑπεσχέθησαν νά παραχωρήσωσι
εἰς Κοινότητα Ἱερισσοῦ τό Μετόχιον Κοτσάκι καί μέρος τῆς Ἀλαδιάβας πρός ξύ-
λευσιν καί βοσκήν ζώων ἐκτός αἰγῶν καί χοίρων, δέν παρεχώρησε ταῦτα εἰς ταύ-
την, ἐνῷ αὕτη ἐξεπλήρωσε τόν ὅρον τοῦ συμβολαίου μαρτυρήσασα ἐπισήμως ὅτι
ἡ Ἀλαδιάβα ἀνήκει εἰς τήν Μονήν τῶν Ἰβήρων, ἡ τέως διαφιλονεικουμένη»28.
Στίς 26 Φεβρουαρίου 1912 οἱ Ἐπίτροποι τῆς Ἱ. Μονῆς τῶν Ἰβήρων ἀπαντώντας
στήν ἀπό 25-2-1912 ἐπιστολή τοῦ ἐπισκόπου δηλώνουν «ὅτι δέν ἐξετελέσθη τό συμ-
βόλαιον, διότι παρεσπόνδησαν οἱ Ἱερισσιῶται μαζεύσαντες ἐλαίας ἐκ τῆς Ἀλαδιά-
δας καί μή ἀκούσαντες τούς ἀπεσταλμένους αὐτῆς ὅτι πρέπει νά περιμένουν μέ-
χρις οὗ γίνῃ κυρία τῆς Ἀλαδιάβας ἡ Μονή καί κατόπιν θά ἔλθουν εἰς ἐξηγήσεις μετά
τῆς Κοινότητος»29.
Στίς 27 Φεβρουαρίου 1912 ἡ Ἱ. Μονή Καρακάλλου παρακαλεῖται ἀπό τόν ἐπίσκοπο
«κατά τό Πάσχα νά στείλῃ ἀντιπρόσωπον φέροντα τό δωρητήριον καί τά σχετικά
ἔγγραφα κυριότητος ἐπί τῶν γηπέδων, ἅτινα ἐδώρησεν εἰς Ἱερισσόν καί τότε θά
λάβῃ τάς 18 λίρας ἅς ὀφείλει ἔτι ἡ Ἱερισσός»30.
Στίς 5 Μαρτίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ζητεῖ ἀπό τόν Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως
«ἄδεια ἐπισκέψεως τῶν Ἱερῶν Μονῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους»31.
Στίς 12 Μαρτίου 1912 ὁ βιβλιοπώλης Ἀθ. Μάνος παρακαλεῖ τόν ἐπίσκοπο νά δια-
κανονίσει τό χρέος τῆς Κοινότητος Λιαριγκόβης, πού προέρχεται ἀπό βιβλία πού
ἀγοράσθηκαν κατά τά σχολικά ἔτη 1908-1909 καί 1910-1911, ὕψους 3.204 γροσίων,
«ὡς ἡ ἔγκλειστος λεπτομερής σημείωσις δεικνύει», διότι «ἡ καθυστέρησις τοιού-
των ποσῶν ἐπί ἔτη μόνον ζημίαν φέρει εἰς τό κατάστημα»32.
Στίς 18 Μαρτίου 1912 ἀπό τόν ἐπίσκοπο προτρέπονται αἱ Κοινότητες «τόν ἐπι-
τάφιον ὕμνον νά ψάλλωσι ἀφ’ ἑσπέρας τοῦ Σαββάτου καί ὄχι πρωί καί νά περιαγά-
γωσι δίσκον ὑπέρ τῶν πτωχῶν, αἱ εἰσπράξεις τοῦ ὁποίου νά διανεμηθοῦν εἰς τούς
πτωχούς διά τό Πάσχα»33.
Στίς 20 Μαρτίου 1912 ὁ Ἡγούμενος τῆς Ἱ. Μονῆς Καρακάλλου Ἀρχιμ. Ἀθανάσιος
ἀπαντώντας στήν ἀπό 27-2-1912 ἐπιστολή τοῦ ἐπισκόπου γράφει: «Ἵνα δώσῃ ἡ
Μονή τό Δωρητήριον ἔγγραφον διά τά δωρηθέντα εἰς Ἱερισσόν γήπεδα ἀπέναντι
10
100 λιρῶν πρέπει ἡ Κοινότης νά πληρώσῃ τάς ὑπολειπομένας 18 λίρας καί ἔτι 22 λί-
ρας ἐνοίκια τῶν γηπέδων προηγουμένων ἐτῶν»34.
Στίς 29 Μαρτίου 1912 ὁ Λιαριγκοβινός Γεώργιος Καλυβιώτης μέ ἐπιστολή του
πρός τόν Ἐπίσκοπο τόν παρακαλεῖ, μέ ἀφορμή σχόλια τῶν κατοίκων ὅτι ὁ ἐπίσκο-
πος «δέν φροντίζει περί τοῦ δικαίου τῶν Σχολείων καί τῆς Ἐκκλησίας», νά λάβει
ὑπόψει τά ὅσα παράτυπα συμβαίνουν σχετικά μέ τήν ἐνοικίαση τῶν κτημάτων τῆς
Ἐκκλησίας ἀπ’ τούς Ἐφοροεπιτρόπους35.
Τήν 1η Ἀπριλίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ἀπαντώντας ἀπό τήν Ἱερισσό στήν ἀπό 26-2-
1912 ἐπιστολή τῆς Ἱ. Μ. Ἰβήρων δηλώνει ὅτι «ἀνακρίβειά της ὑπάρχει ἐν τῇ ἐπιστολῇ
τῆς 26 Φεβρ(ουαρίου) καθόσον ἐμάζευσαν ἐλαίας οἱ Ἱερισσιῶται μετά τήν δήλωσιν
τῶν ἀπεσταλμένων τῆς Μονῆς ὅτι δέν παραχωροῦσι καί μέρος τῆς Ἀλαδιάβας
πρός βοσκήν. Ἕνεκα τούτου οἱ Ἱερισσιῶται θεωροῦσιν ὑφιστάμενον τό συμβόλαιον
καί θά ἐπιδιώξωσι τήν ἐφαρμογήν αὐτοῦ»36.
Στή 1 Ἀπριλίου 1912 μέ ἐπιστολή του ἀπό τήν Ἱερισσό ὁ ἐπίσκοπος παρακαλεῖ τήν
Ἱ. Μονή Ξηροποτάμου «νά στείλῃ ἀντιπροσώπους πρός κανονισμόν ἐπί τῆς ὑφι-
σταμένης διαφορᾶς μεταξύ Μονῆς καί Κοινότητος»37.
Στίς 5 Ἀπριλίου 1912 οἱ Ἐπίτροποι τῆς Ἱ. Μονῆς Ξηροποτάμου ἀπαντώντας στήν
ἀπό 1-4-1912 ἐπιστολή τοῦ ἐπισκόπου δηλώνουν «ὅτι στέλνονται ἀντιπρόσωποι οἱ
Προηγούμενοι Ἀκάκιος καί Εὐγένιος»38.
Στίς 10 Ἀπριλίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ἀπό τόν Ἴσβορο τηλεγραφεῖ στόν γιατρό Γ.
Παπανικολάου στή Θεσσαλονίκη «νά εὕρῃ κατάλληλον ἀρχιτέκτονα, ὅστις ἐλθών
ἀμέσως νά δώσῃ ἐπί τόπου σχέδιον διά ναόν Ἱερισσοῦ καί σχολήν Ἰσβόρου39.
Στίς 11 Ἀπριλίου 1912 ὁ γιατρός Γ. Παπανικολάου ἀπό τή Θεσσαλονίκη μέ τηλε-
γράφημά του πρός τόν ἐπίσκοπο «ἀγγέλλει ὅτι ἔρχεται διά θαλάσσης ἀρχιτέκτων
Γραικός ζητῶν ἀμοιβήν 30 λιρῶν»40.
Στίς 13 Ἀπριλίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ἀπό τόν Ἴσβορο τηλεγραφεῖ στόν ἰατρό Γ. Πα-
πανικολάου «νά ἔλθῃ ὁ ἀρχιτέκτων»41.
Στίς 13 Ἀπριλίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος παρακαλεῖ τόν Σολωμόν (;) μηχανικό ἀντι-
πρόσωπο τοῦ Διευθυντῆ «νά δώσῃ ἐντολήν εἰς ἀδελφούς Ἀλλατίνη νά πληρώσωσι
λίρας 10 εἰς βιβλιοπώλην Ν. Χρηστομάνον στή Θεσσαλονίκη ἐκ τῶν χρημάτων τῆς
Κοινότητος Ρεβενικίων κατατεθειμένων ἐν τῇ Ἑταιρείᾳ»42.
Στίς 24 Ἀπριλίου 1912 ὁ βιβλιοπώλης Χρηστομάνος «ζητεῖ ἀπό τήν ἐφορίαν Λια-
ριγκόβης ὑπόλοιπον λ/μοῦ βιβλίων τοῦ ἔτους 1908-1909 γρόσια 346»43.
Στίς 28 Ἀπριλίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ὑπογράφει Ἀπόδειξη ὅτι ἔλαβε «ἐκ τοῦ τα-
μείου τῆς Ἑταιρείας τριάκοντα λίρας ἐκ τῶν χρημάτων τῆς Κοινότητος Ρεβενικίων»
καί τήν ἴδια ἡμέρα (ἀπό παραδρομή σημειώνεται ἡ ἡμερομηνία 18 Ἀπριλίου) στέλ-
νει Σημείωμα στόν μηχανικό Σολωμόν «τά δουκάτα νά ἐξαργυρωθοῦν καί κατατε-
θοῦν εἰς τήν ἑταιρείαν τό ἀντίτιμον αὐτῶν»44.
Στίς 28 Ἀπριλίου 1912 ὁ Καϊμακάμης Κασσάνδρας (Πολύγυρος) ζητεῖ ἀπό τόν ἐπί-
σκοπο «Στατιστικήν τῶν Σχολῶν»45.
Στίς 30 Ἀπριλίου 1912 ὁ ὑπεύθυνος τοῦ βιβλιοπωλείου Α.Κ. Γεράλδος Ἀθ. Μά-
νος «ζητεῖ ἀπό Ἐφορίαν Λιαριγκόβης 3204 γρ. συμφώνως τιμολογίῳ βιβλίων ἐσω-
κλείστως»46.
Στίς 7 Μαΐου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ὑποβάλλει στόν Καϊμακάμη τρεῖς ἀναφορές «δι’
ὧν ζητεῖται ἡ ἄδεια λειτουργίας φιλεκπαιδευτικῆς Ἀδελφότητος Ἱερισσοῦ, Ὁμίλου
φιλομούσων Λιαριγκόβης καί Ἀγαθοεργοῦ Ἀδελφότητος «Ἁγία Βαρβάρα» Ἰσβόρου
καί μεθ’ ὧν εἶναι συνημμένοι οἱ κανονισμοί ἐπικυρωμένοι ὑπό τοῦ ἐπισκόπου»47.
11
 Στίς 7 Μαΐου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ζητεῖ ἀπό τόν Καϊμακάμη Κασσάνδρας τήν «ἀνα-
κατοχή κήπου πωληθέντος ὑπό τῆς ἐκκλησίας (εἰς ἥν ἐδωρήθη ὑπό τῶν κληρονό-
μων Νικ. Ἀσπρομάλλη ἀνεγνωρισμένον ἰδιοκτήτου αὐτοῦ) πρό 10 ἐτῶν ὑπό τοῦ ἀγο-
ραστοῦ Κων. Σαραφιανοῦ ἀπό τήν ὁποίαν ἠμπόδισεν αὐτόν ὁ Μουδήρης Ἰσβόρου
ἐλθών ἐνταῦθα συνεπείᾳ ἀναφορᾶς τοῦ Ἰω. Ἀσπρομάλλη προβάλλοντος δικαιώματα
ἰδιοκτησίας καί κατασχόντος αὐθαιρέτως αὐτόν»48.
Στίς 7 Μαΐου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ζητεῖ ἀπό τόν Μητροπολίτη Κασσανδρείας Εἰρη-
ναῖο τή γνώμη του «περί τοῦ καταρτισμοῦ τῶν Στατιστικῶν τῶν Σχολῶν, ἅς ἐζήτη-
σεν ἠ Κυβέρνησις» καί «περί λήψεως ἀδείας κυβερνητικῆς δι’ ἔκδοσιν λαχείου ὑπέρ
τῆς Σχολῆς Ἱερισσοῦ»49.
Στίς 8 Μαΐου 1912 ὁ ἐπίσκοπος παρακαλεῖ τόν Μουδήρη Ἰσβόρου «νά φροντίσῃ
νά πληρωθῇ τό ἐνοίκιον τοῦ σταθμοῦ Χωροφυλακῆς Λιαριγκόβης ἀνήκοντος εἰς τήν
Κοινότητα»50.
Στίς 9 Μαΐου 1912 ὁ ὑπεύθυνος τοῦ βιβλιοπωλείου “Ἀλ. Κ. Γεράλδος” Ἀθ. Μάνος
σέ ἐπιστολή του πρός τόν Ἐπίσκοπο γράφει ὅτι μέ εὐχαρίστηση διάβασε τήν ἐπιστολή
του, πού ἀνέγραφε ὅτι ἀποφασίσθηκε «νά πληρωθῇ κατά τό τέλος τοῦ Σχολικοῦ
ἔτους» «τό παλαιότερον χρέος τῆς Κοινότητος» (1908-1909), ἀπό τήν ὁποία ζητεῖ
τήν ἐξόφληση καί τόν λογαριασμόν της τοῦ ἔτους 1910-1911, παρακαλώντας τον νά
ἐνεργήσει καί νά φροντίσει γιά τήν εἴσπραξη καί ἀποστολή τοῦ χρήματος, «διότι ἡ
καθυστέρησις ποσῶν παρά Κοινοτήτων ζημιοῖ μεγάλως τά Καταστήματα», δηλ. τά
Βιβλιοπωλεῖα Δεπάστα-Σφύρα-Γεράλδου στήν Κωνσταντινούπολη καί στή Θεσσα-
λονίκη51.
Στίς 11 Μαΐου 1912 ὁ Ἐπίσκοπος Ροδοστόλου Ἀλέξανδρος (Μητρόπολη Θεσσα-
λονίκης) μέ τηλεγράφημά του ἀγγέλλει στόν ἐπίσκοπο τόν θάνατο τοῦ Μητροπο-
λίτη Θεσσαλονίκης Ἰωακείμ52.
Στίς 12 Μαΐου 1912 ὁ Πρόεδρος τῆς Δημαρχίας Ἰσβόρου Νούλιας γράφει στόν
Ἐπίσκοπο «ὅτι ὁ Μουδίρ ἐφένδης ἀπήντησεν ὅτι ἡ Κοινότης Λιαριγκόβης δωρεάν
ἔδωκε τόν σταθμόν, ἄν δέ ζητῇ ἐνοίκιον δέον νά τό δηλώσῃ»53.
Στίς 12 Μαΐου 1912 ὁ Μητροπολίτης Κασσανδρείας Εἰρηναῖος (Πολύγυρος) σέ
γράμμα του πρός τόν Ἐπίσκοπο «δηλοῖ ὅτι διά τούς μή ἔχοντας δίπλωμα διδασκά-
λου δέον νά σημειωθῶσι ὡς γραμματοδιδάσκαλοι. Προκειμένου περί λαχείων λέ-
γει ὅτι τήν κυβέρνησιν ἁπλῶς εἰδοποιοῦν»54.
Στίς 12 Μαΐου 1912 ὁ ἐπίσκοπος μέ τηλεγραφήματά του πρός τόν ἐπίσκοπο Ρο-
δοστόλου Ἀλέξανδρο ἐκδηλώνει τήν «λύπη ἐπί ἀπωλείᾳ τοῦ πολυαγαπητοῦ προ-
στάτου καί τά συλλυπητήρια Μητρί καί συγγενέσι ἀειμνήστου» καί πρός τή Σύνοδο
τῶν ἐπισκόπων ἐκδηλώνει τή λύπη «ἐπί ἀπωλείᾳ σεβαστοῦ Μητροπολίτου, ἐν τῷ
προσώπῳ τοῦ ὁποίου ἀπώλεσεν ἡ Ἐκκλησία σπάνιον ἱεράρχην»55.
Στίς 12 Μαΐου 1912 ὁ ἐπίσκοπος καί ἡ Δημογεροντία Λιαριγκόβης μέ τηλεγρά-
φημά τους ἐκδηλώνουν τή «λύπη ἐπί ἀπωλείᾳ ἀνεκτιμήτου ποιμενάρχου» στή δη-
μογεροντία τῆς Θεσσαλονίκης56.
Στίς 16 Μαΐου 1912 ὁ ἐπίσκοπος μέ ἐπιστολή του πρός τούς «προϊσταμένους τῶν
ἐκκλησιῶν» δίνει ἐντολή «νά τελέσωσι τήν προσεχῆ Κυριακήν 21 Μαΐου ἐνεαήμε-
ρον Μνημόσυνον ὑπέρ ἀναπαύσεως τῆς ψυχῆς τοῦ ἀοιδίμου Μητροπολίτου Θεσ-
σαλονίκης Ἰωακείμ» καί «νά εἰδοποιήσωσι καί τούς Ἀντιπροσώπους ὅτι τήν προσεχῆ
Κυριακήν γενήσεται δευτέρα συνεδρία αὐτῶν, ἐν ᾗ θά ἀναγνωσθῇ τό σχέδιον τοῦ
κανονισμοῦ τό σταλέν ἤδη αὐτῆς, θά συζητηθῆ καί θά ψηφισθῇ»57.
Στίς 17 Μαΐου 1912 ὁ Πατριάρχης ἐκφράζει τή λύπη του, διότι ὁ ἐπίσκοπος δέν
12
ἔστειλε «πέρυσιν τάς συνδρομάς τῶν ἱερῶν ναῶν καί γίνεται προτροπή δίς τοῦ
ἔτους νά περιάγεται δίσκος ὑπέρ τῶν ἀναγκῶν τοῦ ἐθνικοῦ ταμείου». Ὁ ἐπίσκοπος
ἀπάντησε στέλνοντας ἐγκύκλιο58.
Στίς 20 Μαΐου 1912 κάτοικοι τῶν Ρεβενικίων ἀναφέρουν σέ ἐπιστολή τους πρός
τόν ἐπίσκοπο «ὅτι δέν εἶναι ἐν γνώσει των ἡ ἐκλογή τῶν ἀντιπροσώπων»61.
Στίς 22 Μαΐου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ἐνημερώνει ἀπό τά Ρεβενίκια τόν Μουδίρη, «ὅτι
δύο χωροφύλακες Ἱερισσοῦ ἀπειλοῦν ὅτι θά ἁρπάσουν μίαν κόρην ἐξ Ἱερισσοῦ» καί
ζητεῖ «νά ἐξετασθῇ ἡ ὑπόθεσις»59.
Στίς 24 Μαΐου 1912 ὁ ἐπίσκοπος δηλώνει ἀπό τά Ρεβενίκια στόν Γεώργιο Μη-
τροφάνη «ὅτι εἶναι ὑπόχρεως μετά τῶν συναδέλφων του Γεωργίου Τρικκαλιώτη καί
Ἀθανασίου Παπαγεωργίου, ἤ νά δείξωσι τί ἔγεινε τό ποσόν 6289 γρ. (λίρ. 153) τό πα-
ραδοθέν αὐτοῖς διά τήν οἰκοδομήν τῆς Σχολῆς ὑπό τῆς Κοινότητος ἐκ τοῦ κισλᾶ
κατά τό ἔτος τῆς διαχειρίσεως ὑπ’ αὐτῶν τοῦ κοινοτικοῦ ταμείου ἐντός ἑνός μη-
νός ἤ ἄλλως νά μετρήσωσι τοῦτο εἰς τήν Κοινότητα»60.
Στίς 25 Μαΐου 1912 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο μέ τηλεγράφημα πρός τόν νέο Μητροπο-
λίτη Θεσσαλονίκης Γεννάδιο (πρ. Λήμνου) «ἐκφράζεται ἡ χαρά καί ἀφοσίωσις εἰς
αὐτόν ἐπί τῇ ἐκλογῇ του»62.
Στίς 25 Μαΐου 1912 ὁ Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης μέ τηλεγράφημά του ἀπό τήν
Κωνσταντινούπολη «εὐχαριστῶν εὔχεται πατρικῶς» στόν ἐπίσκοπο63.
Στίς 29 Μαΐου 1912 ὁ Καϊμακάμης (Πολύγυρος) ζητεῖ ἀπό τόν ἐπίσκοπο «δηλωθῇ
ποῦ ἐφημερεύει ὁ ἱερεύς Ἀζαρίας». Ὁ ἐπίσκοπος ἀπαντᾶ στίς 31 Μαΐου στόν Καϊ-
μακάμη δηλώνοντας «ὅτι ἐφημερεύει ἐν τῇ πατρίδι του Ἱερισσῷ»64.
Τήν 1η Ἰουνίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος μέ ἐπιστολή του «συγχαίρει τόν Προηγούμε-
νον Τιμόθεον Βατοπαιδινόν διά τάς ὑπέρ τῶν Σχολῶν τῆς Κοινότητος Βαρβάρας πα-
τρίδος του δωρεάν 26 Μετοχῶν ἀγγλοελληνικῆς καί εὔχεται αὐτῷ ὑγείαν καί χα-
ράν»65.
Στίς 8 Ἰουνίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ἐνημερώνει τόν Γρηγόριο Σεραφιανό, ἰατρό, καί
τόν Ἰωάννη Κοτσάνη, δικηγόρο, «ὅτι ἐξελέγησαν μέλη τῆς Ἐκπαιδευτικῆς Ἐπι-
τροπῆς» Λιαριγκόβης ἀπό αὐτόν66.
Στίς 11 Ἰουνίου 1912 μέ ἐπιστολή τοῦ ἐπισκόπου πρός τούς Διευθυντές τῶν Σχο-
λείων «ζητεῖται 1) κατάλογος διδακτικῶν βιβλίων, 2) νά ἀναγγείλουν τήν ἡμέραν
τῶν ἐξετάσεων, 3) Ἔκθεσις τῶν πεπραγμένων κατά τό διαρρεῦσαν σχολ. ἔτος»67.
Στίς 12 Ἰουνίου 1912 δίνει ἐντολή στίς ἐφοροεπιτροπές τῶν χωριῶν «μετά τῆς
Μουχταροδημογεροντίας νά ἐκλέξωσι τόν ἀντιπρόσωπον τοῦ χωρίου των, ὅστις θά
παρακάθηται ὡς μέλος τῆς Δημογεροντίας ἤ Μικτοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπισκοπῆς»68.
Στίς 13 Ἰουνίου 1912 ἡ ἐφοροεπιτροπή τῶν Ρεβενικίων ἀγγέλλει στόν ἐπίσκοπο
«ὅτι ὁ χωροφύλαξ Μεμέτ ἀπήγαγεν τήν χήραν Μαρίαν Κατσάρισαν»69α΄.
Στίς 14 Ἰουνίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος δίνει ἐντολή στόν Ἀρχιμ. Δωρόθεο «νά ἀνα-
φέρει εἰς τόν Μουδίρην τήν ἀπαγωγήν καί νά ζητήσῃ νά ἐπιστραφῇ ἡ ἀπαχθεῖσα
χήρα Μαρία εἰς τήν ἐπισκοπήν»69β΄.
Στίς 15 Ἰουνίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος τηλεγραφεῖ στόν ἐπίσκοπο Ἀρδαμερίου Ἰωα-
κείμ, ἀντιπρόσωπο τοῦ Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, «ὅτι χωροφύλαξ ἐκ Ρεβενικίων
Μεμέτ ἀπήγαγε Μαρίαν χήραν μετά τοῦ ἄρρενος τέκνου ἡλικίας 8 ἐτῶν, ὅτι εὑρί-
σκεται ἐνταῦθα καί ὅτι δέν ἐπετράπη ὑπό τοῦ δεκανέως νά ἴδωμεν αὐτήν», καί ζη-
τεῖ τήν δέουσα ἐνέργεια69γ΄.
Στίς 16 Ἰουνίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ἐνημερώνει τόν ἐπίσκοπο Ἀρδαμερίου, ἀντι-
πρόσωπο τοῦ Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, «ὅτι ἐπιτρέπει κατά τόν νόμον νά δοθοῦν
13
αἱ δέουσαι νουθεσίαι εἰς τήν Μαρίαν, ὅτι αὕτη μετανοήσασα ἀνεχώρησε μόνη ἐκ
τοῦ ἀστυνομικοῦ σταθμοῦ, ὅπου ἐφυλάσσετο, καί κατέφυγεν εἰς τόν ναόν ἐκεῖθεν
δέ εἰς τήν Μητρόπολιν, ὅτι ἐνώπιον τοῦ ἀστυνόμου ἐλθόντος εἰς τήν Μητρόπολιν
μέ προηγουμένην ἄδειαν ἐδήλωσεν ὅτι τόν ἐπῆρε διότι ὑπεσχέθη ὅτι θά γίνῃ χρι-
στιανός, ὅτι μωαμεθανή κατά κανέναν τρόπον δέν γίνεται καί ὅτι δέν τόν θέλει
πλέον»69δ΄.
Στίς 16 Ἰουνίου 1912 ὁ Μουδήρης Ἰσβόρου ἀγγέλλει στόν ἐπίσκοπο «διά τοῦ Κυ-
ρίου Ἰωάννου Ἀστερίου, ὅτι οἱ χωροφύλακες Χαϊρουλᾶ καί Χουσεΐνης μετατέθηκαν
εἰς Ἴσβορον»70.
Στίς 16 (;) Ἰουνίου 1912 τό Πατριαρχεῖο ζητεῖ ἀπό τόν Ἐπίσκοπο «στατιστική κα-
τοίκων, Σχολῶν καί Ἐκκλησιῶν». Στίς 22 Ἰουνίου 1912 ἀπό τόν ἐπίσκοπο «ἐστάλη
τοιαύτη στατιστική»71 στό Πατριαρχεῖο.
Στίς 18 Ἰουνίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος Ἀρδαμερίου ἀγγέλλει στόν ἐπίσκοπο Ἱερισσοῦ
«ὅτι ἐνήργησε παρά τῷ Βαλῇ καί ὅτι ἐχάρη διά τήν αἰσίαν ἔκβασιν τῆς ὑποθέσεως,
ἥν ἔμαθεν ἐκ τῆς ἐπιστολῆς»72.
Στίς 20 Ἰουνίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος Ἀρδαμερίου Ἰωακείμ, ἀντιπρόσωπος τοῦ Μη-
τροπολίτη Θεσσαλονίκης, προσκαλεῖ τόν ἐπίσκοπο «εἰς Θεσσαλονίκην διά τό μνη-
μόσυνον τό τεσσαρακονθήμερον ἀειμνήστου Ἰωακείμ»73.
Στίς 21 Ἰουνίου 1912 (ἀπό παραδρομή γράφεται Ἰουλίου) οἱ Ἐπίτροποι τῆς
Μονῆς Ξηροποτάμου (τοῦ Ἁγίου Ὄρους) «παρακαλοῦνται καί προτρέπονται» ἀπό
τόν ἐπίσκοπο «νά παραχωρήσωσι τό διαφιλονεικούμενον μέρος (Σαμάρι) εἰς τήν Κοι-
νότητα Ἱερισσοῦ χάριν τῆς εἰρήνης καί τῆς ἡσυχίας των». Στίς 26 Ἰουνίου 1912 οἱ
ἐπίτροποι τῆς Μονῆς Ξηροποτάμου «ἀπαντῶσιν ὅτι δέν δύνανται νά παραχωρήσωσι
ἀνῆκον αὐτοῖς μέρος»74.
Στίς 25 Ἰουνίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος μέ τηλεγράφημά του πρός τόν μηχανικό Σο-
λωμόν ζητεῖ ἀπό αὐτόν «νά διατάξῃ ἀδελφούς Ἀλλατίνη νά μετρήσωσι τῷ ἐπι-
σκόπῳ λίρας δέκα»75.
Στίς 25 Ἰουνίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ζητεῖ ἀπό τή Μητρόπολη Θεσσαλονίκης «νά
ἐνεργήσῃ πρός ἔκδοσιν αὐτοκρατορικῆς ἀδείας διά τήν οἰκοδομήν Σχολῆς Γομα-
τίου»76.
Στίς 17 Ἰουλίου 1912 ἀπό τόν ἐπίσκοπο συνιστᾶται στή Μητρόπολη Θεσσαλονί-
κης ἡ Αἰκ. Δ. Κατζαροῦ, ἵνα εἰσαχθῇ εἰς τό Διδασκαλεῖον»77.
Στίς 17 Ἰουλίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ζητεῖ νά πληροφορηθεῖ ἀπό τήν Μητρόπολη
Θεσσαλονίκης «1) ἄν ἀντί 6 λιρῶν ἐτησίως γίνεται δεκτός ὀρφανός ἐκ Παλαιοχω-
ρίου, 2) καί ποία ἀπόφαση ἐλήφθη σχετικῶς πρός τήν αἴτησιν τῆς Κοινότητος Λια-
ριγκόβης διά τήν εἰσαγωγήν εἰς τό Ὀρφανοτροφεῖον τοῦ ὀρφανοῦ Κωνστ(αντίνου)
Βαγιονᾶ»78.
Στίς 17 Ἰουλίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος παρακαλεῖ τόν Μητροπολίτη Ἀθηνῶν «νά
ἐνεργήσῃ νά εἰσαχθῇ ὁ ἐκ Λιαριγκόβης Ἀλέξανδρος Χατζη-Γεωργίου ὑπότροφος εἰς
τήν Ἀκαδημίαν Ρουσσοπούλου μέ τό ἥμισυ τῶν διδάκτρων»79.
Στίς 18 Ἰουλίου 1912 ὁ Εὐάγγελος Δ. Μανίκας ἀπό τή «Μονή Γαλλιλαίας» ζητεῖ
ἀπό τήν ἐπισκοπή «πιστοποιητικόν ὅτι εἶναι ἐκ Γοματίου καί Χριστιανός ὀρθόδοξος».
Στίς 18 Αὐγούστου 1912 «ἐξεδόθη τό ζητούμενον πιστοποιητικόν»80.
Στίς 31 Ἰουλίου 1912 ὁ Πατριάρχης στέλνει Ἐγκύκλιο στόν ἐπίσκοπο, γιά νά γί-
νουν συνδρομές γιά τούς σεισμοπαθεῖς τῶν Γανοχώρων81.
Στίς 3 Αὐγούστου 1912 ὁ ἐπίσκοπος μέ ἐπιστολή του στούς κατοίκους τῆς Ἱερισ-
σοῦ προτρέπει τούς ναυτικούς «νά μεταφέρουν πέτραν διά τήν οἰκοδομήν τοῦ ναοῦ
14
ἐργαζόμενοι ἕκαστος μίαν ἤ δύο ἡμέρας δωρεάν μέ τό πλοιάριόν των»82.
Στίς 3 Αὐγούστου 1912 ὁ ἐπίσκοπος δίνει ἐντολή στούς ἱερεῖς τῶν Κοινοτήτων
«νά τελέσουν μνημόσυνον ὑπέρ τοῦ ἀειμνήστου ἐπισκόπου Παρθενίου»83.
Στίς 3 Αὐγούστου 1912 ὁ ἐπίσκοπος παρακαλεῖ τόν Διευθυντή τῆς (Μεταλλευ-
τικῆς) Ἑταιρείας (Π. Κουνᾶ) «νά δώση διαταγήν ἀδελφοῖς Ἀλλατίνη νά μετρή-
σουν» σ’ αὐτόν στή Θεσσαλονίκη 10 λίρες84.
Στίς 3 Αὐγούστου 1912 ὁ Μητροπολίτης «Χαλδείας Λαυρέντιος πρόεδρος τῆς
τῶν Ἀρχιγενείων ἐπιτροπῆς» παρακαλεῖ τόν ἐπίσκοπο νά ἀναλάβει νά συλλέξει
«συνδρομάς ἐκ τῶν Μονῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους ὑπέρ τῶν Ἀρχιγενείων». Ὁ ἐπίσκο-
πος ἀπαντᾶ στόν Μητροπολίτη Χαλδείας ὅτι «ἕνεκα ἐργασιῶν» δέν θά δυνηθεῖ νά
μεταβεῖ στό Ἅγιον Ὄρος85.
Στίς 4 Αὐγούστου 1912 ὁ Διευθυντής τῆς Μεταλλ. Ἑταιρείας Π. Κουνᾶς μέ ἐπι-
στολή του πρός τόν ἐπίσκοπο «ἀγγέλλει ὅτι ἡ Ἑταιρεία παρέχει 5 λίρας διά τήν ἐκ
Γοματίου Μαρίαν τήν ἐκ τοῦ ἐξισλαμισμοῦ σωθεῖσαν»86.
Στίς 8 Αὐγούστου 1912 ὁ Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης στέλνει Ἐγκύκλιο στόν
ἐπίσκοπο «ἵνα γίνουν συνδρομαί ὑπέρ τῶν σεισμοπαθῶν τῶν Γανοχώρων»87.
Στίς 13 Αὐγούστου 1912 ἀπό τόν ἐπίσκοπο συνιστᾶται στόν Μητροπολίτη Θεσ-
σαλονίκης «ὁ Δημ. Πάππας διά τό ὑποδιδασκαλεῖον»88.
Στίς 15 Αὐγούστου 1912 ὁ (χωρίς ὄνομα καί ἰδιότητα) Χαρδαλιάς ἀπό τή Θεσ-
σαλονίκη ἐνημερώνει τόν ἐπίσκοπο «ὅτι ὁ χωρίς ὄνομα καί ἰδιότητα) Παπαστεργίου
δέχεται μέ τιθέντες ὅρους· ζητεῖ μόνον δύο λίρας ὁδοιπορικά». Στίς 18 Αὐγούστου
1912 ὁ ἐπίσκοπος ἀπαντᾶ στόν Χαρδαλιᾶ ὅτι δίνει «καί τά ὁδοιπορικά»89.
Στίς 17 Αὐγούστου 1912 μέ Ἐγκύκλιο τοῦ Ἐπισκόπου πρός τίς Κοινότητες τῆς
Ἐπαρχίας του «προτρέπονται οἱ κάτοικοι νά συνδράμωσιν τούς σεισμοπαθεῖς»90.
Στίς 20 Αὐγούστου 1912 ὁ Πολιτικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης ἔστειλε στόν ἐπί-
σκοπο Ἐγκύκλιο «περί ἐκλογῶν βουλευτικῶν», τήν ὁποία ὁ ἐπίσκοπος στήν συνέ-
χεια ἔστειλε «εἰς τάς ἐφοροεπιτροπάς τῶν χωρίων»91.
Στίς 21 Αὐγούστου 1912 ἡ Ἐπιτροπή Δημογεροντίας Γοματίου ζητεῖ ἀπό τόν ἐπί-
σκοπο νά ἐπικυρώσει «τό συμβόλαιον τῆς οἰκοδομῆς τῆς Σχολῆς». Τήν ἴδια ἡμέρα
ὁ ἐπίσκοπος ἀπαντᾶ στήν Κοινότητα Γοματίου «ὅτι, ἐπειδή ἡ συμφωνία τῆς Σχολῆς
ἐγένετο ἄνευ τῆς γνώσεως καί ἀδείας» του «δέν θά ἐπικυρωθῇ»92.
Στίς 21 Αὐγούστου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ζητεῖ – ἀπό τόν ἱεροδιάκονο Δανιήλ «ἤ νά
ἀποδώσῃ ἤ νά πληρώσῃ τό ἀντίτιμον κτήματος τοῦ ναοῦ τοῦ Νεοχωρίου, ὅπερ κα-
τέχει ἡ οἰκογένειά του»93.
Στίς 18 Σεπτεμβρίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ἀπό τόν Ἴσβορο ζητεῖ ἀπό τόν Καϊμακάμη
«νά ἀναγνωρίσῃ τόν διορισμόν ὡς τουρκοδιδασκάλου Λιαριγκόβης τοῦ Βασιλείου
Γαλανοῦ»94.
Στίς 18 Σεπτεμβρίου 1912 ὁ Καϊμακάμης (Πολύγυρος) ζητεῖ ἀπό τόν ἐπίσκοπο
«στατιστικήν τῶν Σχολῶν» στίς 26 Σεπτεμβρίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ἀπαντᾶ μέ τηλε-
γράφημα «ὅτι ἐστάλη πρό πολλοῦ ἡ στατιστική μέσον Μητροπόλεως Κασσαν-
δρείας», καί ζητεῖ ἀπό τόν Καϊμακάμη «νά ἐνεργήσῃ ἀπαλλαγήν στρατιωτικῆς θη-
τείας τῶν διδασκάλων Δημητρίου Τσολάκη καί Γεωργίου Παπαχρίστου» καί στίς 28
Σεπτεμβρίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ἀπό τόν ῎Ισβορο μέ τηλεγράφημά του πρός τόν Μη-
τροπολίτη Θεσσαλονίκης ζητεῖ «νά φροντίση δι’ ἀπαλλαγήν διδασκάλων Δ. Τσολάκη
καί Γ. Παπαχρίστου»95.
Στίς 21 Σεπτεμβρίου 1912 ἀπό τόν Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης «προσκαλεῖται ὁ
ἐπίσκοπος εἰς τοπικήν σύνοδον διά τό ζήτημα τοῦ Καμπανίας συγκροτηθησομένην
15
27 Σεπτεμβρίου», στίς 25 Σεπτεμβρίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος τηλεγραφεῖ στόν Μητρο-
πολίτη Θεσσαλονίκης «ὅτι εἶναι δύσκολον νά ἔλθῃ καί παρακαλεῖται, ἄν εἶναι δυ-
νατόν νά ἐπιτραπῇ νά μή ἔλθῃ», ἀφήνοντας «τήν ψῆφον εἰς τόν Μητροπολίτην» καί
στίς 28 Σεπτεμβρίου 1912 ὁ Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης τηλεγραφεῖ «ὅσον δυ-
νατόν ταχύτερον νά μεταβῇ ὁ ἐπίσκοπος εἰς Θεσσαλονίκην»96.
Στίς 26 Σεπτεμβρίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ἀπό τήν Ἱερισσό παρακαλεῖ τούς Ἐπι-
τρόπους τῆς Μονῆς Χελανδαρίου «νά παραχωρήσωσι διά τόν ναόν τοῦ Εὐαγγελι-
σμοῦ ξυλείαν ἐκ τοῦ Μετοχίου των διά τίς σκαλωσιές»97.
Στίς 28 Σεπτεμβρίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος παρακαλεῖ τόν Μητροπολίτη Θεσσαλονί-
κης «νά ἐνεργήσῃ ὑπέρ τῆς ἀπαλλαγῆς τοῦ διδασκάλου Δημ. Τσολάκη καί στέλνει
«τό ἀπολυτήριον καί τά ἐνδεικτικά του»98.
Στίς 29 Σεπτεμβρίου 1912 ὁ Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης τηλεγραφεῖ στόν ἐπί-
σκοπο «ὅτι εἶναι ἀνάγκη» νά μεταβεῖ στή Θεσσαλονίκη. Στίς 30 Σεπτεμβρίου ὁ ἐπί-
σκοπος ἀπαντᾶ ὡς ἑξῆς: «Τά χωρία ἔρημα ζώων καί ἀνθρώπων. Μή εὑρών ζῶον καί
ἄνθρωπον δέν κατώρθωσα νά κινήσω»99.
Στίς 2 Ὀκτωβρίου 1912 ὁ Ἐπίσκοπος γράφει ἀπό τόν Ἴσβορο στόν Μητροπολίτη
Θεσσαλονίκης ὅτι «οἱ διδάσκαλοι Δημ. Τσολάκης Λιαριγκόβης καί Γεώργιος Παπα
Χρίστου Μαχαλᾶ ἐζητήθησαν στρατιῶται, τί ποιητέον πρός ἀπαλλαγήν. Πρός ἐπι-
κύρωσιν τῶν διπλωμάτων των οἱ διδάσκαλοι τί δέον νά πράξωσιν» καί τόν ἐνημε-
ρώνει ὅτι προσωρινά μένει στόν Ἴσβορο «χάριν τῶν κτιζομένων Σχολῶν Ἰσβόρου
καί Ἱερισσοῦ»100.
Στίς 2 Ὀκτωβρίου 1912 ὁ Ἐπίσκοπος ἀναγγέλει στόν Διευθυντή Παιδείας τῆς
Θεσσαλονίκης διορισμό τοῦ Βασιλείου Γαλανοῦ «ὡς διδασκάλου τῶν τουρκικῶν ἐν
τῇ Σχολῇ Λιαριγκόβης»101.
Στίς 3 Ὀκτωβρίου 1912 ὁ Ἐπίσκοπος στέλνει στόν Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης
τόν διορισμό τοῦ Β. Γαλανοῦ, «ἵνα μέσῳ Μητροπόλεως δοθῇ τῷ Διευθυντῆ Παι-
δείας» καί τόν παρακαλεῖ «ἵνα φροντίσῃ περί ἀπαλλαγῆς τοῦ Βασιλείου Γαλανοῦ διά
τῆς ἐπικυρώσεως τοῦ διπλώματος»102.
Στίς 4 Ὀκτωβρίου 1912 τηλεγραφεῖται ἀπό τόν Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης
πρός τόν Ἐπίσκοπο «ὅτι ἐξάπαντος » πρέπει νά εὑρεθεῖ τό Σάββατο στή Θεσσαλο-
νίκη. Τήν ἑπόμενη ἡμέρα (5 Ὀκτωβρίου) ὁ ἐπίσκοπος ἀπαντᾶ τηλεγραφικά στόν Μη-
τροπολίτη «ὅτι δολοφονηθέντος τοῦ Ἰωάννου Χατζῆ δέν ἠδυνήθην νά κινήσω» καί
τόν παρακαλεῖ νά τόν ἀπαλλάξει «δυσκόλου καί κινδυνώδους ταξιδίου ἀναβαλλο-
μένης τῆς συνόδου εἰς εὐθετώτερον χρόνον»103.
Στίς 5 Ὀκτωβρίου 1912 ὁ Ἑλληνικός Στρατός ἀπό τή Θεσσαλία διέσπασε τά ἑλλη-
νοτουρκικά σύνορα καί εἰσέβαλε στήν τουρκοκρατούμενη Μακεδονία. Τήν ἴδια
μέρα τμήματα Προσκόπων (ἐθελοντῶν ἀνταρτῶν) ἀποβιβάσθηκαν στή Χαλκιδική,
στόν κόλπο τοῦ Ὀρφανοῦ (Στρυμωνικό κόλπο) στήν τοποθεσία Μαρμάρι, κοντά στά
ἀρχαῖα Στάγειρα (στή σημερινή περιοχή τῆς Ὀλυμπιάδας) καί κατευθύνθηκαν στό
χωριό Βαρβάρα. Στίς 8 Ὀκτωβρίου 1912 οἱ ἀντάρτες ἀπό τή Βαρβάρα ἔστειλαν ἐπι-
στολή στόν ἐπίσκοπο Ἱερισσοῦ καί Ἁγίου Ὄρους Σωκράτη, ὁ ὁποῖος βρισκόταν στό
χωριό Ἴσβορος (σημ. Στρατονίκη), μέ τήν ὁποία τόν καλοῦσαν νά βοηθήσει στό
ἔργο τους. Ὁ Ἐπίσκοπος ἀμέσως πῆγε στή Βαρβάρα, γιά νά τούς συναντήσει.
Κατά τή συνάντηση «τούς χαιρέτησεν ὡς χελιδόνας τάς φερούσας τό ἔαρ» καί
ἔμαθε ἀπό αὐτούς ὅτι θά ἔμεναν στά βουνά γιά τή φύλαξη τῶν χωριῶν καί ζητοῦσαν
νά ἐνισχυθεῖ τό Σῶμα τους μέ ντόπιους, κυρίως φυγόστρατους105. Ἐκεῖ εἶχαν, μετά
ἀπό πρόσκληση, συγκεντρωθεῖ πρόκριτοι ἀπό τά χωριά, γιά νά συνεννοηθοῦν γιά
16
τόν τρόπο τῆς τακτοποίησης τῶν ὅπλων καί τῶν φυσιγγίων, πού εἶχαν φέρει στήν
Ὀλυμπιάδα. Ὁ ἐπίσκοπος μέ τούς προκρίτους παρουσιάσθηκε στόν ἀρχηγό Βασί-
λειο Παπακώστα καί ἐξήγησε τήν ἀνάγκη νά εἰδοποηθεῖ ἡ Κυβέρνηση γιά τήν πα-
ρουσία τῶν ἀνταρτῶν. Τήν ἄποψη αὐτή ἔκανε δεκτή ὀ Παπακώστας καί ἔδωσε ἔντυ-
πες προκηρύξεις νά τίς παρουσιάσουν (ὁ ἐπίσκοπος καί οἱ πρόκριτοι) στίς τουρκικές
ἀρχές. Ὁ ἐπίσκοπος, ὅταν ἐπέστρεψε στόν Ἴσβορο, παρουσιάσθηκε στίς ἀρχές καί
ἀνάγγειλε τήν παρουσία τῶν ἀνταρτῶν, δίνοντας καί μιά προκήρυξη, μεταφρασμένη
στά τουρκικά ἀπό τόν δάσκαλο τῆς Σχολῆς Ἰσβόρου Πολυγυρινό Παῦλο Συρ-
γιάννη104.
Στίς 10 Ὀκτωβρίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος Σωκράτης ὕστερα ἀπό πρόσκληση τῶν Λια-
ριγκοβινῶν ἦρθε στή Λιαρίγκοβη καί βρῆκε τόν κόσμο ταραγμένο. Τόν καθησύχασε
ἐνημερώνοντάς τον, ὅτι εἰδοποίησε τήν Κυβέρνηση καί ζήτησε τή βοήθειά της105.
Στίς 11 Ὀκτωβρίου 1912 ὁ Παπακώστας πού μέ τό κύριο Σῶμα τῶν Προσκόπων
στρατοπέδευσε στό ἐξωκκλήσι τοῦ Προφήτη Ἠλία τῆς Λιαρίγκοβης ζήτησε τόν ἐπί-
σκοπο καί αὐτός πῆγε στόν Προφήτη Ἠλία, ὅπου ἔγινε ἡ συνάντηση. Ὁ Παπακώστας
τοῦ ἔκανε παρατήρηση, γιατί εἰδοποίησε τήν Κυβέρνηση. Ὁ ἐπίσκοπος τοῦ ἐξήγησε
ὅτι ἡ εἰδοποίηση ἔγινε μέ τή συγκατάθεσή του καί ὅτι ἡ εἰδοποίηση αὐτή δέν
ἔφερε κανένα ἐμπόδιο. Ἀντίθετα ἔκανε τά χωριά νά βρίσκονται ἐντάξει ἀπέναντι
στήν Κυβέρνηση καί καθησύχασε τόν κόσμο, πού μποροῦσε ἔτσι χωρίς φόβο νά προ-
μηθεύει μέ τρόφιμα καί νά βοηθᾶ τούς ἀντάρτες106.
Στίς 15 καί 16 Ὀκτωβρίου 1912 ὑπῆρχε ἀγωνία στούς κατοίκους τῆς Λιαρίγκο-
βης, γιατί ἔρχονταν εἰδήσεις γιά προέλαση τουρκικοῦ στρατοῦ. Στίς 17 Ὀκτω-
βρίου ὁ κόσμος ἡσύχασε, γιατί ἦρθε στή Λιαρίγκοβη νέο ἀντάρτικο Σῶμα ἀπό τόν
Ἴσβορο, τό ὁποῖο αὐξήθηκε μέ τήν προσέλευση πολλῶν (200) ἐθελοντῶν ἀνδρῶν,
οἱ ὁποῖοι ἦταν φυγόστρατοι καί εἶχαν καταφύγει στά βουνά, καί στάθμευσε στό
ἄλσος τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς. Μέ αἴτηση τῶν ἀνταρτῶν ἔγινε στό φερώνυμο ἐξωκ-
κλήσι Δέηση ἀπό τόν ἐπίσκοπο Σωκράτη γιά τήν ἐνίσχυση τοῦ ἀνταρτικοῦ στρατοῦ,
στήν ὁποία (Δέηση) παραβρέθηκε πλῆθος ἀνδρῶν καί γυναικῶν τοῦ χωριοῦ. Μετά
τή Δέηση μίλησαν ὁ Διευθυντής τῆς ἀστικῆς Σχολῆς Ρεβενικίων Γεώργιος Κύρου,
ὁ ὁποῖος ἦρθε ἐκεῖ ἐπικεφαλῆς ἐθελοντῶν, ὁ Διευθυντής τῆς Ἀστικῆς Σχολῆς Λια-
ριγκόβης Νικ. Παπαστεργίου καί ὁ Δουμπιώτης Ἱεροδιάκονος Μελχισεδέκ. Τήν τε-
λετή σφράγισε ὁ ἐπίσκοπος, ὁ ὁποῖος σέ σύντομη προσλαλιά του εὐχήθηκε ὁ Θεός
νά συγχωρήσει τίς ἁμαρτίες τῶν Ἑλλήνων, νά εὐλογήσει αὐτή τή φορά τά ἔργα
τους καί νά τούς ἀξιώνει νά ψάλουν «ἐλευθέρα μέν ἡ κτίσις γνωρίζεται». Τά λόγια
τοῦ ἐπισκόπου κάλυψαν ζητωκραυγές ὑπέρ τοῦ βασιλέως καί τοῦ στρατοῦ107.
Στίς 27 Ὀκτωβρίου 1912 ὁ Μητροπολίτης Κασσανδρείας Εἰρηναῖος (Πολύγυρος)
μέ ἐπιστολή του στόν ἐπίσκοπο Ἱερισσοῦ Σωκράτη «ἀγγέλλει μετά χαρᾶς τήν ἀνα-
χώρησιν τῶν Τούρκων ἐκ τοῦ Πολυγύρου (23 8/βρίου) καί τήν εἴσοδον τῶν
ἀνταρτῶν»108.
Στίς 28 Ὀκτωβρίου 1912 ὁ Μητροπολίτης Κασσανδρείας Εἰρηναῖος μέ ἐπιστολή
του στόν ἐπίσκοπο Σωκράτη ἀγγέλλει, ὅτι «μετά τριημέρους ἀγόνους διαπραγμα-
τεύσεις κατόπιν νικηφόρου μάχης εἰσῆλθεν ὁ Ἑλληνικός στρατός εἰς τήν πρω-
τεύουσαν τῆς Μακεδονίας», ὅτι ἱππεῖς Ἕλληνες περιφρουροῦσι τήν τάξιν τῆς πό-
λεως, ὅτι παντοῦ κυματίζει ἡ Ἑλληνική σημαία καί ὅτι ὁ λαός ἀκάθεκτος περιέρχεται
τήν ἑλληνικήν πόλιν χαιρετίζων τόν εἰσερχόμενον ἑλληνικόν στρατόν», καί διαβι-
βάζει τά συγχαρητήριά του «ἐπί τῇ ἐλευθερίᾳ τοῦ ἡμ(ετέρου) κλήρου καί λαοῦ».

17
Αὐτούσια ἡ ἐπιστολή ἔχει ὡς ἑξῆς109:
Ἀγαπητέ ἐν Χῷ ἀδελφέ,
Ταύτην τήν στιγμήν ἐλάβομεν γραπτάς καί θετικάς πληροφορίας ἐκ Θεσσα-
λονίκης, καθ’ ἅς μετά τριημέρους ἀγόνους διαπραγματεύσεις κατόπιν νικηφόρου
μάχης εἰσῆλθεν ὁ Ἑλληνικός στρατός εἰς τήν πρωτεύουσαν τῆς Μακεδονίας.
Ἱππεῖς Ἕλληνες περιφρουροῦσι τήν τάξιν τῆς πόλεως, παντοῦ κυματίζει ἡ Ἑλλη-
νική σημαία· ὁ λαός ἀκάθεκτος περιέρχεται τήν ἑλληνικήν πόλιν χαιρετίζων τόν
εἰσερχόμενον ἑλληνικόν στρατόν. Πάντες οἱ στρατιωτικοί, ἀστυνομικοί καί πο-
λιτικοί ὑπάλληλοι ἐκηρύχθησαν αἰχμάλωτοι, πλήν ὀλίγον πρό τῆς εἰσόδου τοῦ
Ἑλληνικοῦ στρατοῦ τά βάρβαρα θηρία ἔρριψαν εἰς θάλασσαν τήν πυρίτιδα, τά τη-
λεβόλα καί πλεῖστα πολεμοφόδια.
Σέ ἀσπάζομαι ἀδελφικῶς καί διαβιβάζω τά συγχαρητήριά μου διά τήν ἐλευ-
θερίαν τοῦ ἡμ(ετέρου) κλήρου καί λαοῦ.
Ἐν Πολυγύρῳ τῇ 28η Ὀκτωβρίου 1912 Ὁ Κασσ(ανδρείας) Εἰρηναῖος
Στίς 29 Ὀκτωβρίου 1912 ἀπό τόν ἐπίσκοπο γνωστοποιεῖται στήν Ἱερά Κοινότητα
τοῦ Ἁγίου Ὄρους «ἡ κατάληψη τῆς Θεσσαλονίκης ὑπό τοῦ ἑλλην. στρατοῦ»110.
Στίς 2 Νοεμβρίου 1912 τμῆμα τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ (Α΄ Ἀνεξάρτητου Τάγμα-
τος Κρητῶν) μέ ἐπικεφαλῆς τόν Κρῆτα ἀνθυπολοχαγό Ἰωάννη Ἀλεξάκη εἰσῆλθε
θριαμβευτικά στή Λιαρίγκοβη καί τήν ἀπελευθέρωσε ἐπίσημα. Κατά τήν εἴσοδό του
οἱ κάτοικοι τῆς Κωμόπολης συμμετεῖχαν στήν πάνδημη ὑποδοχή του. Ὁ ἐπίσκοπς
ἀπουσίαζε εὑρισκόμενος στή Θεσσαλονίκη γιά ἐκκλησιαστικούς λόγους111.
Στίς 14 Νοεμβρίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος μέ ἐπιστολή του ζητεῖ ἀπό τόν Δικαῖο τῆς
Σκήτης τῆς Ἁγίας Ἄννης νά σταλῆ «πνευματικός διά τήν ἐπισκοπήν». Στίς 10 Δε-
κεμβρίου 1912 ὁ Δικαῖος τῆς Σκήτης Νικόδημος ἀπαντᾶ στόν ἐπίσκοπο ὅτι «ἡ ἐπι-
στολή ἐλήφθη ἀργά καί ὅτι κατά τήν Μ. Τεσσαρακοστήν θά στείλουν κατάλληλον
πνευματικόν»112.
Στίς 23 Νοεμβρίου 1912 ἀπό τόν ἐπίσκοπον «ἐκφράζεται ἡ λύπη ἐπί τῷ θανάτῳ
τοῦ Οἰκουμ. Πατριάρχου Ἰωακείμ» πρός τόν τοποτηρητή τοῦ Οἰκουμενικοῦ θρό-
νου»113.
Στίς 30 Νοεμβρίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ἐκφράζει τά συγχαρητήριά του στόν Διοι-
κητικό Ἐπίτροπο Χαλκιδικῆς (Πολύγυρος) κύριο Ἀγγελόπουλο «ἐπί τῇ ἐκλογῇ
του»114.
Στίς 30 Νοεμβρίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ζητεῖ ἀπό τόν Διοικητικό Ἐπίτροπο Χαλκι-
δικῆς «νά παραχωρηθῇ ἡ ἄδεια νά κόψῃ ξύλα ἐκ τοῦ δάσους τῆς Λοκόβης, διά νά
κατασκευασθοῦν τά πλαίσια τῶν παραθύρων τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Στεφάνου». Στίς
8 Δεκεμβρίου 1912 ὁ Διοικ. Ἐπίτροπος Χαλκιδικῆς κάνει γνωστό στόν ἐπίσκοπο «ὅτι
ἡ ὑλοτομία ἀπηγορεύθη προσωρινῶς»115.
Στίς 30 Νοεμβρίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος ζητεῖ ἀπό τόν Διοικητικό Ἐπίτροπο Χαλκι-
δικῆς Ἀγγελόπουλο τήν ἄδεια «νά κοπῇ ἡ ξυλεία ἡ ἀπαιτουμένη διά τήν οἰκοδομήν
τῆς Σχολῆς Γοματίου». Στίς 8 Δεκεμβρίου 1912 ὁ Διοικ. Ἐπίτροπος Χαλκιδικῆς γνω-
στοποιεῖ στόν ἐπίσκοπο «ὅτι ἡ ὑλοτομία ἀπαγορεύεται, θά προκαλέσῃ (ὅμως) ἔγκρι-
σιν παρά τῆς κυβερνήσεως πρός παροχήν ἀδείας, ὅταν θά ἀρθῇ ἡ ἀπαγόρευσις»116.
Στίς 18 Δεκεμβρίου 1912 ὁ ἐκπρόσωπος τοῦ Ὑποκαταστήματος Θεσσαλονίκης
τῶν Βιβλιοπωλείων Α.Κ. Γεράλδου Ἀθ. Μάνος ἀπευθυνόμενος (μέ τήν λαθεμένη
προσφώνηση «Πανιερώτατε Κύριε Σαρίδη») στόν Ἐπίσκοπο γράφει ὅτι παρέδωσε
στόν βιβλιοπώλη Γ. Καραγκάνη στόν Πολύγυρο ἕνα κιβώτιο μέ τά βιβλία Ἱστορίας
τοῦ Γιαννακάκη, τά ὁποῖα εἶχαν παραγγελθῆ - ἀποκλειστικά γιά τή Σχολή Λιαριγ-

18
κόβης, καί τόν παρακαλεῖ «νά ληφθῇ φροντίς νά καταναλωθοῦν». Ἐπίσης τόν πα-
ρακαλεῖ νά συστήσει στήν ἐφορεία «τήν ἄμεσον ἀποστολήν τοῦ χρέους ἐξ -930-
δρχμ. καί παρότρυνσιν πρός τόν κ. Β. Σεραφιανόν, ..., ὅπως ἐξοφλήσῃ τό ἕτερον
χρέος τῆς Κοινότητος ἐκ δρχμ. 2.273, γράφοντας «καί πρός τόν ἴδιον» καί ἐλπί-
ζοντας «ὅτι τήν φοράν αὐτήν θά θελήσῃ νά ἐξοφλήσῃ τόν λ/σμόν»117.
Στίς 23 Δεκεμβρίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος παρακαλεῖ τόν Διοικητικόν Ἐπίτροπο Χαλ-
κιδικῆς «νά ἐνεργήσῃ νά ἀποδοθοῦν εἰς τήν ἐκκλ. Μαχαλᾶ τά χρήματα τοῦ Κισλᾶ
τῆς Ὀλυμπιάδος». Ὁ Διοικητικός Ἐπίτροπος ἀπαντᾶ στίς 27 Φεβρουαρίου 1913
«ἐσωκλείων τήν ἔκθεσιν τοῦ σταθμάρχου Ἰσβόρου ἡμερομ(ηνία) 21 Φεβ(ουα-
ρίου)»118.
Στίς 31 Δεκεμβρίου 1912 ὁ ἐπίσκοπος στέλνει στόν βασιλέα τῶν Ἑλλήνων Γε-
ώργιο τόν Α΄: «Συγχαρητήριον τηλεγράφημα ἐπί τῷ νέῳ ἔτει ἐκ μέρους τῆς ἐπι-
σκοπῆς Ἱερισσοῦ». Στίς 20 Ἰανουαρίου 1913 ὁ βασιλιᾶς ἀπαντᾶ: «Σᾶς καί τήν δη-
μογεροντίαν Ἱερισσοῦ εὐχαριστῶ»119.
Στίς 31 Δεκεμβρίου 1912 ὁ Μητροπολίτης ἐνημερώνει τόν ἐπίσκοπο ὅτι «ἀπο-
στέλλονται λίραι 11 καί γρ(όσια) 70 πρός δέ καί 18 ζ(εύγη) σκουφούνια διά τούς
τραυματίας συνδρομή Λιαριγκόβης καί ζητεῖται ἡ γνώμη αὐτοῦ ὑπέρ ποίου σκοποῦ
νά γίνωνται αἱ συνδρομαί». Στίς 10 Ἰανουαρίου 1913 ὁ ἐπίσκοπος ἀπαντᾶ ὅτι πα-
ρελήφθησαν ἡ συνδρομή καί τά σκουφούνια καί δηλοῦται ὅτι αἱ συνδρομαί δέον νά
γίνωνται ὑπέρ τῶν ἐκτάκτων δαπανῶν τοῦ πολέμου»120.

Σημειώσεις:

1. Bλ. (Σύνταξης), Ὁ νέος ἐπίσκοπος
Ἱερισσοῦ, Ἁγ. Ὄρους, Ἐφημ. «ΜΑΚΕΔΟ-
ΝΙΑ», φ. 97/26-10-1911, σ. 3, Ἀπ. Ἀθ. Γλαβίνα,
Ἀρχιερεῖς τῆς ἐπισκοπῆς Ἀρδαμερίου, ΜΑ-
ΚΕΔΟΝΙΚΑ Κ΄ (1980), σ. 28, καί Δημ. Θ. Κύ-
ρου, 1. Τά «Χρονικά Ναοῦ Ἁγίου Στεφάνου
Λιαρίγκοβης (Ἀρναίας)» τοῦ Μητροπολίτη
Ἱερισσοῦ, Ἁγίου Ὄρους καί Ἀρδαμερίου
Σωκράτη (1911-1944), ΑΡΝΑΙΑ, τχ. 79/ Ἀπρ.-
Ἰούν. 2008, σ. 3, 2. 140 χρόνια ἀπό τή γέννη-
σή του. Ἡ ζωή καί τό ἔργο τοῦ Μητροπολίτη
Ἱερισσοῦ, Ἁγίου Ὄρους καί Ἀρδαμερίου
Σωκράτη Σταυρίδη (1866-1944), ΑΡΝΑΙΑ, τχ.
70/Ἰαν.-Μάρτ, 2006, σ. 24. 3. Πρίν ἀπό 99 χρό-
νια: Ὀκτώβριος-Νοέμβριος. Ἡ Ἐκλογή, ἡ
χειροτονία καί ἡ ἔλευση στή Λιαρίγκοβη τοῦ
ἐπισκόπου Ἱερισσοῦ καί Ἁγίου Ὄρους Σω-
κράτη, ΑΡΝΑΙΑ, τχ. 89/Ὀκτ.-Δεκ. 2010, σ. 15,
καί 4. Ὁ Μητροπολίτης Ἱερισσοῦ, Ἁγίου
Ὄρους καί Ἀρδαμερίου Σωκράτης Σταυρί-
δης (1866-1944), Ἀρναία 1911, σσ. 41, 70, 189-
194, 308 καί 314.
2. (Σύνταξης), Ἡ σημερινή χειροτονία. Τίς
ὁ νέος ἅγιος Ἱερισσοῦ καί Ἁγίου Ὄρους. Βιο-
γραφικαί Σημειώσεις, βλ. ἐφημ. «ΜΑΚΕΔΟ-
ΝΙΑ», φ.106/6-11-1911, σ. 3, Ἀθηνᾶς Γαϊτάνου-
Γιαννιοῦ, Πολῖτες λόγιοι πού ἐγνώρισα. Ὁ Μη-
τροπολίτης Ἱερισσοῦ, Ἁγίου Ὄρους καί Ἀρδα-
μερίου Σωκράτης Σταυρίδης, Ἀθῆναι 1954, σσ.
11-12 καί 13 (ὅπου δημοσιεύεται ὁλοσέλιδη
φωτογραφία ἀπό τό ξεπροβόδισμα τοῦ Ἀρχι-
μανδρίτη Σωκράτη), Βασιλείου Σταυρίδη,
Μορφές Ἱεραρχῶν. Ὁ Σωκράτης Σταυρίδης
πρό τῆς ἀνυψώσεώς του στήν Ἱ. Μητρόπολη
Ἱερισσοῦ καί Ἁγίου Ὄρους, ἐφημ. «ΕΚΚΛΗ-
ΣΙΑΣΤΙΚΗ ΑΛΗΘΕΙΑ», φ. 340/1-16.1.1992, σ. 7,
καί Δημ. Θ. Κύρου, 1. 140 χρόνια ἀπό τή γέν-
νησή του ..., ὅ.π., σ. 24, 2. Πρίν ἀπό 99 χρόνια
..., ὅ.π., σ. 15, καί 3. Ὁ Μητροπολίτης Ἱερισ-
σοῦ ..., σσ. 189 καί 193.
3. Βλ. (Σύνταξης), Ἡ σημερινή χειροτο-
νία ..., ὅ.π., καί Δημ. Θ. Κύρου, Πρίν ἀπό 99
χρόνια ..., ὅ.π., σ. 15 .
4. Βλ. Ἀρχεῖο Ἐπισκοπῆς Ἱερισσοῦ καί
Ἁγίου Ὄρους (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ., ἀρ. 74, καί
τίς παραπομπές τῆς Σημ. 1.

19
 5. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α. Ο.), Πρωτ., ἀρ. 80.
6. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 74. Ὅλα τά
εἰσερχόμενα καί ἐξερχόμενα Ἔγγραφα πρω-
τοκολλοῦνταν ἀπό τόν ἐπίσκοπο Σωκράτη. Ἡ
πρώτη πρωτοκόλληση ἔγινε στό Ἔγγραφο
αὐτό, τό ὁποῖο παρέλαβε στίς 26 Νοεμβρίου,
ἡμέρα ἄφιξής του στή Λιαρίγκοβη.
7. Βλ. (Σύνταξης), Ὁ ν. ἐπίσκοπος Ἱερισ-
σοῦ καί Ἁγίου Ὄρους εἰς Λιαρίγκοβην,
ἐφημ. «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ», φ. 127/2-12-1911, σ. 1,
καί Δημ. Θ. Κύρου, 1. Πρίν ἀπό 99 χρόνια ...,
ὅ.π., σ. 15-17, καί 2. Ὁ Μητροπολίτης Ἱερισ-
σοῦ ..., σσ. 190-192 καί 194.
8. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 75.
9. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 78. Ὁ Μη-
τροπολίτης Εἰρηναῖος, ὁ ἀπό Μελενίκου
(Βουλγαρίας) ἀρχιεράτευσε στή Μητρόπολη
Κασσανδρείας κατά τά ἔτη 1907-1945.
10. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 81.
11. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 82.
12. Ἡ εὐχετική ἐπιστολή τοῦ ἐπισκόπου
δέν πρωτοκολεῖται καί δέν ἔχουμε ἄλλες
πληροφορίες γι’ αὐτήν. Ἡ Ἐπιστολή τῆς Ἱ. Κοι-
νότητος δέν πρωτοκολλεῖται, ἀλλά σώζεται
στό Ἀρχεῖο. Ἀναφορά σ’ αὐτήν βλέπε: Δημ. Θ.
Κύρου, 1. Τό Ἀρχεῖο Ἐγγράφων τῆς Μητρο-
πόλεως Ἱερισσοῦ, Ἁγίου Ὄρους καί Ἀρδα-
μερίου (1836-1943), Β΄ Μέρος, ΑΡΝΑΙΑ, τχ.
85/Ὀκτ.-Δεκ. 2009, 2. Πρίν ἀπό 99 χρόνια ...,
ὅ.π., σ. 15, καί 3. Ὁ Μητροπολίτης Ἱερισσοῦ ...,
σσ. 192 καί 195 (ὅπου δημοσιεύεται σέ φωτο-
τυπία).
13. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 83 καί 84.
Οἱ ἀδελφοί Ἀλατίνι ἴσως εἶχαν τή διεύθυνση
τῆς Ἑταιρείας Μεταλλείων Σιδηροκαυσίων.
Τό Νεοχώρι στά χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας
ὀνομαζόταν Νοβοσέλο. Ἀπέχει 9 χλμ. Α τῆς
Λιαρίγκοβης. Τό χωριό Ρεβενίκια σήμερα
ὀνομάζεται Μεγάλη Παναγία καί ἀπέχει 15
χλμ. Α. τῆς Λιαρίγκοβης.
14. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 85.
15. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 87. Τό χω-
ριό Μαχαλάς σήμερα ὀνομάζεται Στάγειρα,
καί ἀπέχει 15 χιλ. Α. τῆς Λιαρίγκοβης
(Ἀρναία).
16. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 89. (Βλ. καί
Πρωτ. ἀρ. 97). Κατά τό σχολικό ἔτος 1911-
20
1912 Διευθυντής τῆς Ἀστικῆς Σχολῆς Ρεβε-
νικίων ἦταν ὁ Δημ. Ἰω. Παπαγεράκης (βλ.
Δημ. Θ. Κύρου, Πληροφορίες γιά τήν Ἐκπαί-
δευση στή Χαλκιδική ἐπί Τουρκοκρατίας.
Ἀπό ἀδημοσίευτο ἀρχειακό ὑλικό τῶν πε-
ριοχῶν Νικήτης, Μεγάλης Παναγίας καί τοῦ
Ἁγίου Ὄρους, ΧΡΟΝΙΚΑ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ,
Παράρτημα, Ἡ Χαλκιδική κατά τήν περίοδο
τῆς Τουρκοκρατίας, Πρακτικά τοῦ τετάρτου
Πανελληνίου Συνεδρίου. Ποσείδι Χαλκι-
δικῆς, 13-15 Ὀκτωβρίου 1995, Θεσσαλονίκη
1999, σ. 479. Πρόκειται γιά τήν διδασκάλισσα
Ἑλένη Γεωργίου (μοναδική διδασκάλισσα
στή Σχολή), ἡ ὁποία ὑπηρέτησε στή Σχολή
καί κατά τό ἑπόμενο σχολικό ἔτος (1912-
1913) (βλ. Δημ. Θ. Κύρου, Πληροφορίες γιά
τήν Ἐκπαίδευση ..., ὅ.π.
17. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 106. Ἡ ἐπί-
σημη ὀνομασία τῆς Σκήτης εἶναι «Σκήτη τοῦ
Γενεσίου τῆς Θεοτόκου». Οἱ ἄλλες ὀνομα-
σίες εἶναι Σκήτη τοῦ Ἁγίου Παύλου καί Νέα
Σκήτη.
18. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 90. Δέν
γνωρίζουμε τό ὀνοματεπώνυμο τῆς διδα-
σκάλισσας. Τό χωριό Παλαιοχώρι ἀπέχει 5
χλμ. ἀπό τήν Λιαρίγκοβη Α.
19. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 92.
20. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 94.
21. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 97, 89 και 92.
22. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 98 καί 90.
23. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 99 καί 81
καί Δημ. Θ. Κύρου, Πληροφορίες γιά τήν
Ἐκπαίδευση στή Λιαρίγκοβη (Ἀρναία) στά
τελευταῖα χρόνια τῆς τουρκοκρατίας (1907-
1912). Ἀπό τό ἀνέκδοτο Βιβλίο Πρωτοκόλλ-
λου τῆς Ἐπισκοπῆς Ἱερισσοῦ καί Ἁγίου
Ὄρους (1907-1927), ΑΡΝΑΙΑ, τχ. 111/Ἀπρ.-
Ἰούν. 2016, σ. 19. (Ὑποθέτουμε ὅτι ὁ Κατάλο-
γος βρίσκεται στό Ἀρχεῖο τῆς Μητρόπολης
Θεσσαλονίκης).
24. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 100.
25. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 107. Ἀπό τό
1907 ἕως τό 1945 Μητροπολίτης ἦταν ὁ ἀπό
Μελενίκου Εἰρηναῖος Παντολέοντος. (Περισ-
σότερα γι’ αὐτόν βλ. Ἀποστόλου Ἀθ. Γλαβίνα,
Ἀρχιερεῖς Κασσανδρείας, ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ, τόμ.
ΚΒ΄ Θεσσαλονίκη 1982, σ. 257 καί Παναγιώτου
Γ. Στάμου, Ὁ Μητροπολίτης Κασσανδρείας
Εἰρηναῖος. Βιογραφικά, Ἀθῆναι 1992 (3η ἔκδο-
ση), σσ. 256.
26. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 102. Ὑπο-
θέτουμε ὅτι ἡ ἐπιστολή Σωκράτη βρίσκεται
στό Ἀρχεῖο τῆς Μονῆς.
27. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 105, 83 καί
84.
28. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 101. Ὑπο-
θέτουμε ὅτι ἡ ἐπιστολή βρίσκεται στό
Ἀρχεῖο τῆς Μονῆς.
29. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 104. Ὑπο-
θέτουμε ὅτι ἡ ἐπιστολή βρίσκεται στό Ἀρχεῖο
τῆς Μονῆς, (βλ. Δημ. Θ. Κύρου, 1. Τό Ἀρχεῖο
Ἐγγράφων τῆς Μητροπόλεως Ἱερισσοῦ ...,
ὅ.π., σ. 6, καί 2.Ὁ Μητροπολίτης Ἱερισσοῦ ...,
σ. 150).
30. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 103. Ὑπο-
θέτουμε ὅτι τό Ἔγγραφο βρίσκεται στό
Ἀρχεῖο τῆς Μονῆς.
31. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 109. Ὑπο-
θέτουμε ὅτι τό Ἔγγραφο βρίσκεται στό
Ἀρχεῖο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου.
32. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), σώζεται ἀπρωτοκόλ-
λητο, Δημ. Θ. Κύρου, Ἡ Ἐκπαίδευση στήν
Ἀρναία (Λιαρίγκοβη στά χρόνια τῆς Τουρκο-
κρατίας καί μιά πρώτη ἀναφορά σέ ἀδημοσί-
ευτο ἀρχειακό ὑλικό, ΑΡΝΑΙΑ, τχ. 18/Ἰαν.-
Μάρτ. 1993, σ. 10, καί Ἰω. Βορβῆ, Τά Μαδε-
μοχώρια Χαλκιδικῆς κατά τήν Τουρκοκρατία:
Οἱ Κοινότητες καί ἡ Διοικητική Ὀργάνωση καί
ἐκμετάλλευση τῶν μεταλείων (ἀδημοσίευτη
διδακτορική διατριβή), Θεσσαλονίκη 2000, σ.
577.
33. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 122. Ἀνα-
φέρεται στόν Ὄρθρο τοῦ Μεγάλου Σαββά-
του μέ τά Ἐγκώμια, πού οἱ Κοινότητες προ-
τρέπονται νά ψάλλουν τό βράδυ τῆς Μεγά-
λης Παρασκευῆς. Ὑποθέτουμε ὅτι ἡ Ἀκο-
λουθία τοῦ Ἐπιταφίου γινόταν τό πρωΐ τοῦ
Μ. Σαββάτου λόγῳ τουρκοκρατίας.
34. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 126. (Δέν
σώζεται στό Ἀρχεῖο).
35. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.) (σώζεται στό πρωτό-
τυπο ἀλλά εἶναι ἀπρωτοκόλλητο) καί Δημ. Θ.
Κύρου, Ἡ Ἐκπαίδευση στήν Ἀρναία (Λιαρίγ-
κοβη) ..., ὅ.π., καί 2. Ὁ Μητροπολίτης Ἱερισ-
σοῦ, ..., σ. 242 (ὅπου δημοσιεύεται φωτοτυ-
πημένη ἡ ἐπιστολή τοῦ Γ. Καλυβιώτη), καί
Ἰω. Βορβῆ, ὅ.π., σ. 577.
36. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 127.
37. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 128.
38. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 129.
39. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 130. Τό χω-
ριό Ἴσβορος (πού εἶναι ἡ σημερινή Στρατονί-
κη) ἀπέχει 15 χλμ. Α τῆς Λιαρίγκοβης καί
ἐφάπτεται σχεδόν τοῦ χωριοῦ Μαχαλᾶς
(Στάγειρα). Ὁ γιατρός Γεώργιος Παπανικο-
λάου καταγόταν ἀπό τόν Πολύγυρο καί χρη-
μάτισε πρῶτος πρόεδρος τοῦ Παγχαλκιδι-
κοῦ Συνδέσμου Θεσσαλονίκης «Ο ΑΡΙΣΤΟ-
ΤΕΛΗΣ».
40. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 131.
41. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 132.
42. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 135. Ἡ ἀνα-
φερόμενη Ἑταιρεία εἶναι ἡ Μεταλλευτική
Ἑταιρεία.
43. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 141 καί
Δημ. Θ. Κύρου, 1. Ἡ Ἐκπαίδευση στήν
Ἀρναία (Λιαρίγκοβη) ..., ὅ.π., σ. 10, καί 2. Πλη-
ροφορίες γιά τήν Ἐκπαίδευση..., ὅ.π., σ. 19.
44. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 139.
45. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 140. Καϊμα-
κάμης (τουρκ. Kaimakam) ὀνομαζόταν ὁ ὑπο-
διοικητής τῆς Ὑποδιοίκησης Χαλκιδικῆς
(πού ὑπαγόταν στή Διοίκηση Θεσσαλονίκης)
στά χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας.
46. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 142 (σώζε-
ται τό πρωτότυπο), καί Δημ. Θ. Κύρου, 1. Ἡ
Ἐκπαίδευση στήν Ἀρναία (Λιαρίγκοβη) ...,
ὅ.π., καί 2. Πληροφορίες γιά τήν Ἐκπαίδευ-
ση..., ὅ.π.
47. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 145.
48. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 144. Ἡ λ.
μουδήρης προέρχεται ἀπό τήν τουρκική λέ-
ξη müdür, πού σημαίνει διευθυντής, διοικη-
τής, προϊστάμενος.
49. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 147, καί
Δημ. Θ. Κύρου, Πληροφορίες γιά τήν Ἐκπαί-
δευση..., ὅ.π.
50. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 148.
51. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), (σώζεται στό Ἀρχεῖο
τό πρωτότυπο ἀλλά εἶναι ἀπρωτοκόλλητο)
καί Δημ. Θ. Κύρου, 1. Ἡ Ἐκπαίδευση στή Λια-
21
ρίγκοβη ..., ὅ.π., σ 10, καί Ἰω. Βορβῆ, ὅ.π., σ.
577.
52. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 151. Ὁ ἐπί-
σκοπος Ροδοστόλου Ἀλέξανδρος χρημάτισε
βοηθός ἐπίσκοπος τῆς Μητρόπολης Θεσσα-
λονίκης κατά τά ἔτη 1910-1912. Ὁ Μητροπο-
λίτης Θεσσαλονίκης Ἰωακείμ ὁ Δ΄ (Σγουρός),
ἀρχιεράτευσε κατά τά έτη 1910-1912.
53. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 149.
54. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 150.
55. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 152α΄ καί
152β΄.
56. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 153.
57. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 154.
58.Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 160. Πα-
τριάρχης (τότε) ἦταν ὁ γνωστός Ἰωακείμ Γ΄,
ὁ ὁποῖος πατριάρχευσε κατά τό ἔτος 1878-
1884 καί 1901-1912 (13/11).
59. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 155.
60. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 156.
61. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 158.
62. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 157. Ὁ Μη-
τροπολίτης Θεσσαλονίκης Γεννάδιος Ἀλε-
ξιάδης ἀρχιεράτευσε κατά τά ἔτη 1912-1951.
63. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 159.
64. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 161.
65. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 163, Χρή-
στου Καλογραία, Ἡ παλιά Βαρβάρα, ΤΑ ΝΕΑ
ΤΗΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ, τχ. 42/Ἰούλ.-Αὔγ. 1998, σσ.
4-6, Κων. Χιούτη, Ἁγιορεῖτες Μοναχοί ἀπό τή
Βαρβάρα, ὅ.π., τχ. 45/Ἰαν.-Φεβρ. 1999, σσ.
20-21, καί Δημ. Θ. Κύρου, Ὁ Προηγούμενος
Τιμόθεος Βατοπαιδινός, τέκνο καί δωρητής
τῆς Βαρβάρας, ὅ.π., τχ. 46/Μάρτ.-Ἀπρ.1999,
σ. 6 (ὅπου παρουσιάζεται ἡ παραπάνω κατα-
χώρηση στό πρωτόκολλο).
66. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 164, Δημ.
Θ. Κύρου, 1. Πληροφορίες γιά τήν Ἐκπαίδευ-
ση..., ὅ.π., 19, καί 2. Καταγραφή Ἀρχείων
ΚΑ΄(2). Κατάλογος Ἐγγράφων Ἀρχείου Λυσι-
μάχου Γ. Σαραφιανοῦ, ΑΡΝΑΙΑ, τχ. 39/Ἀπρ.-
Ἰούν. 1998, σ. 6.
67. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 167, καί
Δημ. Θ. Κύρου, Πληροφορίες γιά τήν Ἐκπαί-
δευση..., ὅ.π., σ. 19.
68. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 170.
69α΄. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 168. Ὁ Ἀρχιμ.
22
Δωρόθεος ἦταν ἐφημέριος τοῦ Ἰσβόρου,
ὅπου εἶχε τήν ἕδρα του καί ὁ Μουδίρης (βλ.
σχετικά Δημ. Θ. Κύρου, Ἡ Ἀπελευθέρωση τῆς
Ἀρναίας καί τῆς Βόρειας Χαλκιδικῆς ἀπό τόν
Τουρκικό Ζυγό (1912) καί οἱ πρῶτες ἡμέρες
ἐλεύθερης ζωῆς, Ἀρναία 2007, σ. 13).
69β΄. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ.169.
69γ΄. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 171.
69δ΄. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 172.
70. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 173. Ὁ
Ἰωάννης Ἀστερίου (συνοδευόμενος ἀπό τό
πατριδωνυμικό Καταφυγιώτης) ἦταν πρόκρι-
τος καί διδάσκαλος τῆς Σχολῆς Ἰσβόρου, κα-
ταγόμενος ἀπό τό χωριό Καταφύγιο τῆς
Καρδίτσας (βλ. Δημ. Θ. Κύρου, Ἡ Ἀπελευθέ-
ρωση τῆς Ἀρναίας ..., σ. 13).
71. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 174, καί
Δημ. Θ. Κύρου, Πληροφορίες γιά τήν Ἐκπαί-
δευση..., ὅ.π., σ. 19.
72. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 176. Δέν γνω-
ρίζουμε τί ἐνέργειες ἔκανε στόν Βαλῆ (Νο-
μάρχη) Θεσσαλονίκης, γιά ποιά ὑπόθεση καί
ἀπό ποιά ἐπιστολή τήν ἔμαθε. Ἐπίσκοπος
Ἀρδαμερίου ἦταν (τότε) ὁ Ἰωακείμ Στρουμπῆς,
ὁ ὁποῖος ἀρχιεράτευσε κατά τά ἔτη 1911-1922
(βλ. Ἀποστόλου Ἀθ. Γλαβίνα, Ἀρχιερεῖς τῆς
ἐπισκοπῆς Ἀρδαμερίου, ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ, τόμ. Κ΄,
Θεσσαλονίκη 1980, σ. 26).
73. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 175.
74. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 177. Ἡ ἀ-
πάντηση τῆς Μονῆς σώζεται στό Ἀρχεῖο (βλ.
Δημ. Θ. Κύρου, 1. Τό Ἀρχεῖο Ἐγγράφων τῆς
Μητροπόλεως Ἱερισσοῦ ... ὅ.π., σ. 6, καί 2.Ὁ
Μητροπολίτης Ἱερισσοῦ, ... σ. 151).
75. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 178.
76. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 180.
77. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 181. Ἀνα-
φέρεται στό Διδασκαλεῖο Θηλέων τῆς Θεσ-
σαλονίκης, στό ὁποῖο φοίτησε ἡ συστημένη.
Πρόκειται γιά τήν Λιαριγκοβινή ὑποδιδασκά-
λισσα (ὡς μαθήτρια γυμνασιακῆς τάξεως)
στήν Ἀστική Σχολή Λιαριγκόβης καί διδα-
σκάλισσα στό Δημ. Σχολεῖο Λιαριγκόβης
Αἰκατερίνη Κατσαροῦ, μητέρα τῆς φιλολό-
γου Ἠλέκτρας Μαυρ. Παπαθανασίου, γιά τήν
ὁποία (Αἰκατερίνη) βλέπε: Ἠλ. Παπαθανασί-
ου, Ἀρναία ἡ παλιά Λιαρίγκοβα. Ὄψεις ἀπό
τή σχολική της ἐκπαίδευση καί τήν κοινωνία
της στό τέλος τοῦ 19ου καί τίς ἀρχές τοῦ
20οῦ αἰῶνα. Θεσσαλονίκη 1999, σσ. 95, 127,
136 καί 137.
78. Βλ.(Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 182. Ὁ Κων-
σταντῖνος Βαγιωνᾶς τοῦ Δημητρίου (ἴσως γι’
αὐτόν πρόκειται) γεννήθηκε τό 1902 (Βλ.
«Μητρῷον τῶν Ἀρρένων τῆς Κοινότητος
Ἀρναίας τοῦ Νομοῦ Χαλκιδικῆς καταρτισθέν
ἐν ἔτει 1925» καί «Ἐκλογικός Κατάλογος
τῆς Κοινότητος Λιαριγκόβης, ἀνασυνταχ-
θείς καί ἐκτυπωθείς τό 1927) ὅπου ἀναγρά-
φεται μέ τό ἐπάγγελμα ὑποδηματοποιός).
79. Βλ.(Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 183. Μητρο-
πολίτης Ἀθηνῶν ἦταν τότε ὁ Θεόκλητος ὁ
Α΄ (Μηνόπουλος), ὁποῖος ἀρχιεράτευσε κατά
τά ἔτη 1902-1917 καί 1920-1922.
Ἡ Ἀκαδημία Ρουσσοπούλου (μέ τήν πλή-
ρη ὀνομασία της Βιομηχανική καί Ἐμπορική
Ἀκαδημία) ἱδρύθηκε στήν Ἀθήνα τό 1894
ἀπό τόν χημικό Ὄθωνα Ρουσσόπουλο καί
τόν φυσικό Ἰω. Γεράκη καί λειτούργησε ὡς
Μέση Τεχνική Σχολή. Τό 1905 ἀναβαθμίστη-
κε σέ Ἵδρυμα Ἀνώτερης Τεχνικῆς Ἐκπαί-
δευσης ἰσότιμη μέ Πολυτεχνεῖο καί λειτούρ-
γησε μέχρι τό 1923 (πληροφορίες Διαδι-
κτύου μέ ἔρευνα Νικ. Παπαοικονόμου).
Ὁ Ἀλέξανδρος Χατζηγεωργίου ἤ Χατζῆς
τοῦ Γεωργίου γεννήθηκε τό 1890 (Βλ.
«Μητρῷον τῶν Ἀρρένων...» καί Ἀθ. Γραμμέ-
νου, Οἱ πρῶτοι ἐκλογικοί Κατάλογοι Ἀρναίας,
ΑΡΝΑΙΑ, τχ. 82/Ἰαν.-Μάρτ. 2009, σ. 17). Δέν
ἔχουμε ἄλλες πληροφορίες γι’ αὐτόν.
80. Βλ.(Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 198. Ὁ Εὐ.
Δ. Μανίκας ἦταν συγγενής τοῦ Ἀγγέλου Δη-
μητρίου Μανίκα (μᾶλλον ἀδελφός του), τοῦ
μετέπειτα μοναχοῦ Ρωμανοῦ τοῦ Βατοπαιδι-
νοῦ (1919-1971), γιά τόν ὁποῖο βλέπε: Δημ.
Θ. Κύρου, Ὁ Μοναχός Ρωμανός ὁ Βατοπαι-
δινός ἄριστος ψάλτης καί μελοποιός ἀπό τό
Γομάτι, ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, τχ. 2/Ἰαν.-
Μάρτ. 2010, σ. 16.
81. Βλ.(Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 191. Ἡ πε-
ριοχή Γανοχώρα ἤ τά Γανόχωρα) ἀποτελεῖται
ἀπό τίς πόλεις Γάνος καί Χώρα τῆς Ἀνατολικῆς
Θράκης. Ἀπό τίς πόλεις αὐτές πῆρε τήν ὀνο-
μασία (ἀπό τόν 14ο αἰ. ἕως τό 1924) ἡ Μη-
τρόπολη Γανοχώρας ἤ Γανοχώρων, ἡ ὁποία
ἐπεκτεινόταν ἀνάμεσα στό Μυριόφυτο καί στή
Ραιδεστό. Κατά τά ἔτη 1909-1913 ἀρχιερά-
τευσε ὁ Μητροπολίτης Σεραφείμ. Κάτοικοι τῆς
περιοχῆς Γανοχώρων μετά τή Μικρασιατική
Καταστροφή ἐγκαταστάθηκαν στήν Πιερία
καί ἔκτισαν τό χωριό Γανόχωρα (βλ.Ἐγκυ-
κλοπαίδεια «ΥΔΡΙΑ», τόμ. 16, σ. 434). Δέν ἔχου-
με πληροφορίες γιά τόν σεισμό καί τά ἀποτε-
λέσματά του.
82. Βλ.(Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 185.
83. Βλ.(Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 186. Ὁ ἐπί-
σκοπος Ἱερισσοῦ καί Ἁγίου Ὄρους Παρθένιος
«ἐκοιμήθη» στίς 5 Αὐγούστου 1911 καί τό μνη-
μόσυνο ψάλθηκε τό Σάββατο 18 Αὐγούστου
1912 στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Στεφάνου [βλ. Δημ. Θ. Κύ-
ρου, Ὁ ἐπίσκοπος Ἱερισσοῦ καί Ἁγίου Ὄρους
Παρθένιος (Κελαϊδῆς ἤ Μπιτσάκης) (1907-
1911), ΑΡΝΑΙΑ, τχ. 128/Ἰούλ.-Σεπτ. 2020, σ. 16].
84. Βλ.(Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 187. Ὁ Δι-
ευθυντής τῆς Μεταλλευτικῆς Ἑταιρείας Πα-
ναγιώτης Κουνᾶς ἤ Κονᾶς πρόσφερε πολύτι-
μες ὑπηρεσίες κατά τόν Μακεδονικό Ἀγῶνα
(1904-1908) καί κατά τήν Ἀπελευθέρωση τῆς
ΒΑ Χαλκιδικῆς [Βλ. ἐνδεικτικά: Δημ. Θ. Κύ-
ρου, 1. Ὅσοι προκινδύνευσαν ἄοπλοι στή
Χαλκιδική στόν Μακεδονικό Ἀγῶνα, «ΜΑΚΕ-
ΔΟΝΙΚΗ ΖΩΗ», τχ. 204/Μάϊος·1983, σ. 33, 2.
Προσφορά Χαλκιδικιωτῶν στόν Μακεδονικό
Ἀγῶνα (1903-1908),ἐφημ. «ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ»,
φ. 26/ 30-6-1983, σ. 2, 3. Ἡ Ἀπελευθέρωση
τῆς Ἀρναίας ..., σ. 13, καί 4. Ἡ πρώτη ἀπελευ-
θέρωση (ἀπό τούς Προσκόπους) τῆς Βορει-
οανατολικῆς Χαλκιδικῆς καί τῆς Νιγρίτας
τόν Ὀκτώβριο τοῦ 1912 (ὅπως καταγράφεται
σέ συμπληρωματικό Ἡμερολόγιο τοῦ Γεωρ-
γίου Παναγιώτη Γεωργιάδη Κυριάκου), ΑΡ-
ΝΑΙΑ, τχ. 129/Ὀκτ.-Δεκ. 2020, σσ. 9 καί 10
(Σημ. 59)].
85. Βλ.(Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 193. Ἡ Μη-
τρόπολη Χαλδίας βρισκόταν στόν Πόντο,
στή χώρα τῶν Χαλδαίων, ἡ ὁποία ἀποτέλεσε
τό μετέπειτα βυζαντινό θέμα τῆς Χαλδίας μέ
πρωτεύουσα τήν Τραπεζούντα. Τά Ἀρχιγέ-
νεια ἦσαν Ἐκπαιδευτήρια (Παρθεναγωγεῖα)
στούς Ἐπιβάτες τῆς Θράκης, στά ὁποία χρη-
μάτισε καθηγητής - διευθυντής καί διοργα-
23
νωτής (1893-1896) ὁ Ἀρχιμανδρίτης (τότε)
Σωκράτης Σταυρίδης [βλ. Ἀθηνᾶς Γαϊτάνου-
Γιαννιοῦ, Πολίτες λόγιοι πού ἐγώρισα ..., σ.
11, Βασιλ. Σταυρίδη, Μορφές ἱεραρχῶν. Ὁ
Σωκράτης Σταυρίδης ..., ὅ.π., φφ. 339/16-12-
1991, σ. 6, καί 340/1-16.1.1992, σ. 7, καί Δημ.
Θ. Κύρου (βλ. Σημ. 1)].
86. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 189, 168,
169, 171 καί 172.
87. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 190 καί 191.
88. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 194. Πιθα-
νόν νά ἀναφέρεται στό πρότυπο Δημοτικό
Σχολεῖο Θεσσαλονίκης, πού ἱδρύθηκε τό
1876 ἀπό τόν Ἀθηναϊκό Σύλλογο πρός διάδο-
σιν τῶν Ἑλληνικῶν Γραμμάτων» και προσαρ-
τήθηκε στό Διδασκαλεῖο Θεσσαλονίκης [βλ.
Κυριάκου Θ. Μπονίδη, Ἡ δραστηριότητα τῶν
φιλεκπαιδευτικῶν Συλλόγων στή Μακεδονία
κατά τήν περίοδο 1869-1914, στόν συλλογικό
τόμο «Ἡ ἐκπαίδευση στήν Μακεδονία κατά
τήν τουρκοκρατία. Πρώτη προσέγγιση καί
ἀπογραφή» τοῦ Ἱστορικοῦ Ἀρχείου Νεοελ-
ληνικῆς Ἐκπαίδευσης (ἐπιμέλεια Ν. Π.
Τερζῆ-Σ. Ζιώγου), σσ. 77-78, 88 καί 90].
89. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 197. Δέν
γνωρίζομεν τήν ὑπόθεση τῶν ἀναφερομέ-
νων ἐνεργειῶν. Πιθανότατα ὁ Χαρδαλιάς
ἦταν ὁ πατέρας ἤ συγγενής τοῦ υἱοθετημέ-
νου ἀπό τόν πολιτικό (βενιζελικό) Δημήτριο
Δίγκα Νικολάου Δίγκα-Χαρδαλιᾶ, ὁ ὁποῖος
γεννήθηκε τό 1920. (Πληροφορία τοῦ Πολυ-
γυρινοῦ ἀρχιτέκτονα Γιάννη Αἰκατερινάρη,
πού τόν εὐχαριστοῦμε).
90. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 196. Προ-
φανῶς ἀναφέρεται στούς σεισμοπαθεῖς τῶν
Γανοχώρων (βλ. πρωτ. ἀρ. 190/8-8-1912 καί
191/31-7-1912).
91. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 203. Ὁ Πο-
λιτικός Σύλλογος ἀποτελεῖτο ἀπό Ἕλληνες,
ὀθωμανούς ὑπηκόους, καί συνεργαζόταν μέ
τούς νεότουρκους γιά τίς ἐκλογές στό ὀθω-
μανικό Κοινοβούλιο, οἱ ὁποῖες πραγματοποι-
ήθηκαν τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1912. (Πληροφο-
ρία τοῦ Πολυγυρινοῦ Ἀρχιτέκτονα Αἰκατερι-
νάρη, πού τόν εὐχαριστοῦμε).
92. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 199.
93. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 200. Πρό-
24
κειται γιά τόν Νεοχωρίτη ἱεροδιάκονο Δανιήλ
(κατά κόσμον Ἰωάννη) Σαμολαδᾶ τοῦ Νικο-
λάου. Μόνασε στό κελλί «Ἀποτομή τοῦ Τιμί-
ου Προδρόμου» τῆς Μονῆς Ἰβήρων. Πέθανε
τό 1938, [βλ. Κων. Θ. Χιούτη, Προσωπογραφία
τοῦ Νεοχωρίου Χαλκιδικῆς (16ος-20ός αἰ.),
Θεσσαλονίκη 2001, σ. 435].
94. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 206, καί
Δημ. Θ. Κύρου, Πληροφορίες γιά τήν Ἐκπαί-
δευση..., ὅ.π., σ. 19. Ὑπηρέτησε κατά τά
σχολ. ἔτη 1909-1910 ἕως 1910-1911 καί 1912-
1917. Ἀπό τήν Ἠλ. Παπαθανασίου, Ἀρναία ἡ
παλιά Λιαρίγκοβα ..., σ. 93, καταγράφεται ὡς
Βασίλειος Μόσχου (Γαλάκος;) τουρκιστής.
95. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 207 καί
208, καί Δημ. Θ. Κύρου, Πληροφορίες γιά
τήν Ἐκπαίδευση..., ὅ.π., σ. 19. Οἱ ἀναφερόμε-
νοι διδάσκαλοι κατάγονται ἀπό τή Λιαρίγκο-
βη (ὁ πρῶτος) καί τόν Μαχαλᾶ ὁ δεύτερος.
96. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 209 καί
210, καί Ἀθανασίου Καραθανάση-Ἀρχιμ. Γε-
ωργίου Τριανταφυλλίδη, Ἡ Ἐπισκοπική Σύ-
νοδος τῆς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης
(19ος-20ός αἰώνας), Θεσσαλονίκη 1994, σ.
29, ὅπου σημειώνεται ὅτι «ὁ ἐπίσκοπος Καμ-
πανίας Φώτιος Μαρινάκης εἶχε πολλά προ-
βλήματα, γι’ αὐτό καί παραιτήθηκε τήν 1η
Ὀκτ. 1912 καί ἀνεχώρησε γιά τή Σμύρνη»,
ἀπέχοντας ἀπό καιρό ἀπό τά καθήκοντά
του».
97. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 212. Τό
ἀναφερόμενο Χιλιανδαρινό Μετόχι βρίσκε-
ται Δ τῆς Ἱερισσοῦ στούς πρόποδες τοῦ
ὄρους Κάκαβος καί ὁ ναός του τιμᾶται στήν
Θεοτόκο τήν Ζωοδόχο Πηγή, ὅπου γίνεται
κάθε χρόνο πανήγυρη (βλ. σχετικά, Δημ. Θ.
Κύρου, Τό Πανηγύρι τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς
στόν Κάκαβο Ἱερισσοῦ, ἐφημ. «ΠΑΡΑΤΗΡΗ-
ΤΗΣ», φ. 60/7-5-1984, σ. 2).
98. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 211, καί
Δημ. Θ. Κύρου, Πληροφορίες γιά τήν Ἐκπαί-
δευση ..., ὅ.π., σ. 20.
99. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 214.
100. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 215, καί
Δημ. Θ. Κύρου, Πληροφορίες γιά τήν Ἐκπαί-
δευση ..., ὅ.π., σ. 20.
101. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 217 καί
206.
102. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 218 καί
Δημ. Θ. Κύρου, Πληροφορίες γιά τήν Ἐκπαί-
δευση..., ὅ.π., σ. 20.
103. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 219. Ὑπο-
θέτουμε ὅτι ὁ Ἰωάννης Χατζῆς ἦταν μέλος
τῆς οἰκογένειας Χατζηγεωργίου ἤ Παπαγε-
ωργίου τῆς Λιαρίγκοβης. Οἱ λόγοι τῆς δολο-
φονίας δέν μᾶς εἶναι γνωστοί.
104. Βλ. Δημ. Θ. Κύρου, 1. Ἡ Ἀπελευθέ-
ρωση τῆς Ἀρναίας ..., σσ. 9, 11 καί 15, 2. Τά
“Χρονικά Ναοῦ Ἁγίου Στεφάνου .... ὅ.π., 3. Ὁ
Μητροπολίτης Ἱερισσοῦ, ...., σσ. 73-75, καί 4.
Ἡ πρώτη Ἀπελευθέρωση (ἀπό τούς προσκό-
πους) τῆς Βορειοανατολικῆς Χαλκιδικῆς καί
τῆς Νιγρίτας τόν Ὀκτώβριο τοῦ 1912 (ὅπως
καταγράφεται σέ συμπληρωματικό Ἡμερο-
λόγιο τοῦ Γεωργίου Παναγιώτη Γεωργιάδη -
Κυριάκου), ΑΡΝΑΙΑ, τχ. 129/Ὀκτ.-Δεκ. 2020,
σσ. 20-21.
105. Βλ. Σημ. 104.
106. Βλ. Σημ. 104.
107. Βλ. Σημ. 104.
108. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 220, καί
Δημ. Θ. Κύρου, 1. Ὀκτώβριος 1912. Δύο ντο-
κουμέντα ἀπό τήν Ἀπελευθέρωση τοῦ Πολυ-
γύρου καί τῆς Θεσσαλονίκης. Ἀπό τόν Μη-
τροπολίτη Κασσανδρείας Εἰρηναῖο, ἐνῶ
εἰσερχόταν ἐλευθερωτής ὁ Ἑλληνικός
Στρατός, ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΖΩΗ, τχ. 185/Ὀκτ.
1981, σσ. 14-15, 2. Ἄγνωστα κείμενα τῆς
Ἱστορίας μας. Ἡ Ἀπελευθέρωση τοῦ Πολυ-
γύρου καί τῆς Θεσσαλονίκης. Πληροφορίες
ἀπό δύο συγκινητικές ἐπιστολές τοῦ Μητρο-
πολίτη Εἰρηναίου πρός τόν Μητροπολίτη
Ἱερισσοῦ Σωκράτη, ἐφημ. «ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ»,
φ. 40/19-10-1983, σ. 4, 3. Ἡ Ἀπελευθέρωση
τοῦ Πολυγύρου καί τῆς Θεσσαλονίκης. Δύο
ἐπιστολές τοῦ Μητροπολίτη Κασσανδρείας,
ΒΟΡΕΙΟΕΛΛΑΔΙΚΑ, τχ. 57-59/1986, σσ. 186-
187, 4. Ἡ Ἀπελευθέρωση τοῦ Πολυγύρου
ἀπό τούς Τούρκους τό 1912, ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ,
τχ. 7/Νοέ.-Δεκ. 2001, σσ. 26-27, 5. Ἡ Ἀπελευ-
θέρωση τῆς Ἀρναίας ..., σ. 17, 6. Τά “Χρονικά
Ναοῦ ..., ΑΡΝΑΙΑ, τχ. 79/Ἀπρ.-Ἰούν. 2008, σ.
6, 7. Τό Ἀρχεῖο Ἐγγράφων τῆς Μητροπόλε-
ως Ἱερισσοῦ, Ἁγίου Ὄρους καί Ἀρδαμερίου
(1836-1943), ΑΡΝΑΙΑ, τχ. 84/Ἰούλ.-Σεπτ. 2009,
σ. 4, καί 8. Ὁ Μητροπολίτης Ἱερισσοῦ ..., σ.
75 καί 138.
109. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 221, καί
Δημ. Θ. Κύρου, τίς παραπομπές 1-3 τῆς προ-
ηγούμενης Σημείωσης.
110. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 222.
111. Γιά τήν ὑποδοχή τοῦ στρατοῦ βλ.
σχετικά: Ἀντιστρατήγου Ἰ. Σ. Ἀλεξάκη, Πολε-
μικαί ἀναμνήσεις. Οἱ Ἑλληνικοί Ἀπελευθε-
ρωτικοί Πόλεμοι 1912-1913 καί τό 1ο Ἀνε-
ξάρτητον Τάγμα τῶν Κρητῶν (Τάγμα Κολο-
κοτρώνη), τόμ. Α΄, Ἀθῆναι 1967, σσ. 521-522,
καί Δημ. Θ. Κύρου, Ἡ Ἀπελευθέρωση τῆς
Ἀρναίας καί τῆς Βόρειας Χαλκιδικῆς ..., σσ.
23-25.
112. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 223α΄.
113. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 223β΄. Ὁ
Οἰκ. Πατριάρχης Ἰωακείμ Γ΄, ὁ Μεγαλοπρε-
πής «ἐκοιμήθη» στίς 13 Νοεμβρίου τοῦ 1912.
114. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 228. Πρό-
κειται γιά τόν Θεόδωρο Ἀγγελόπουλο, ὁ
ὁποῖος χρημάτισε ὁ πρῶτος Διοικητικός Ἐπί-
τροπος Χαλκιδικῆς μετά τήν ἀπελευθέρωσή
της ἀπό τά τέλη Ὀκτωβρίου τοῦ 1912 μέχρι
τόν Μάϊο τοῦ 1913. (Περισσότερα γι’ αὐτόν
βλέπε, Δημ. Θ. Κύρου, Ἡ Ἀπελευθέρωση τοῦ
Ἁγίου Ὄρους ἀπό τόν τουρκικό ζυγό τό
1912 καί οἱ πρῶτες ἡμέρες ἐλεύθερης ἁγιο-
ρείτικης ζωῆς, ΧΡΟΝΙΚΑ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ,
τχχ. 56-57, Θεσσαλονίκη 2011-2012, σσ. 221
καί 235, καί Γιάννη Δ. Κανατᾶ, Ὑποδιοικητές
καί Νομάρχες Χαλκιδικῆς, ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ, τχ.
75/Ὀκτ.-Δεκ. 2013, σ. 22).
115. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 229. Λόκο-
βη εἶναι τό σημερινό χωριό Ταξιάρχης στόν
ὀρεινό ὄγκο τοῦ Χολομώντα σέ ὑψόμετρο
630 μ., 20 χλμ. Δ τῆς Ἀρναίας.
116. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 230. Τό
χωριό Γομάτι ἀπέχει 30 χλμ. Α τῆς Ἀρναίας.
117. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), (σώζεται στό Ἀρχεῖο,
ἀλλά δέν πρωτοκολεῖται), Δημ. Θ. Κύρου, 1.
Ἡ Ἐκπαίδευση στήν Ἀρναία ..., ὅ.π., σ. 9-10,
καί Ἰω. Βορβῆ, ὅ.π., σ. 578.
118. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 232.
119. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 233.
120. Βλ. (Α.Ε.Ι.Α.Ο.), Πρωτ. ἀρ. 239.
25
 μια προσπαθεια καθιερωσης τησ εορτησ του αγιου
χριστοφορου ως τοπικησ εορτησ τησ αρναιασ (1916)

Γράφει ὁ Δημ. Θ. Κύρου

Φιλόλογος-Θεολόγος

Στίς 9 Μαΐου κάθε χρόνο ἡ Ἀρναία γιορτάζει πανηγυρικά τή μνήμη τοῦ Ἁγίου Με-
γαλομάρτυρος Χριστοφόρου στό φερώνυμο ἐξωκκλήσι, πού βρίσκεται σέ ἀπόσταση
τριῶν χιλιομέτρων δυτικά της1.
Γιά πολλά χρόνια ἐπίσημη τοπική γιορτή τῆς Ἀρναίας ἦταν ἡ γιορτή τοῦ Ἁγίου
Πρωτομάρτυρος καί Πρωτοδιακόνου Στεφάνου, πολιούχου τῆς Ἀρναίας, στόν ὁποῖο
τιμᾶται ὁ περικαλλής καί ἱστορικός Μητροπολιτικός Ναός (1812)2, πού πρίν ἀπό 15
χρόνια (5-9-2005) ἀποτεφρώθηκε ἐσωτερικά3. Τά τελευταῖα, ὅμως χρόνια, μέ αἴτηση
τοῦ Δήμου, ἐπίσημη τοπική γιορτή καθιερώθηκε ἡ γιορτή τῆς Ἁγίας Μεγαλομάρτυ-
ρος Παρασκευῆς στό φερώνυμο ἐξωκκλήσι4.
Ἀπό σχολικό Κώδικα τοῦ Ἀρχείου τοῦ Ἑνιαίου Λυκείου Ἀρναίας, καί συγκεκριμένα
ἀπό τό «Βιβλίον Πράξεων τοῦ Προσωπικοῦ τοῦ Ἡμιγυμνασίου Λιαριγκόβης» (1915-
1940)5 πληροφορούμαστε ὅτι τό 1912 μέ Βασιλικό Διάταγμα (τῆς 30-9-1912) προβλε-
πόταν ἡ καθέρωση τοπικῶν ἑορτῶν.
Στίς 9 Μαΐου κάθε χρόνο κατά τήν ἑορτή τοῦ Ἁγίου Χριστοφόρου στό φερώνυμο
ἐξωκκλήσι ἡ Λιαρίγκοβη πανηγύριζε, (καί πανηγυρίζει), ἀλλά στήν πανήγυρη αὐτή δέν
συμμετεῖχε τό Ἡμιγυμνάσιό της, ὅπως οἱ ἄλλες ὑπηρεσίες. Γι’ αὐτό στίς 4 Μαΐου τοῦ
1916 (Πράξη 7η) ὁ Σύλλογος τῶν καθηγητῶν του συζήτησε καί γιά τήν καθιέρωση ὡς
τοπικῆς ἑορτῆς τῆς ἑορτῆς τοῦ Ἁγίου Χριστοφόρου καί ἀποφάσισε ὁμόφωνα νά θε-
σπισθεῖ «ἵνα ἑορτάζῃ καί τό Ἡμιγυμνάσιον τήν τοπικήν ταύτην ἑορτήν τῆς Κωμοπό-
λεως Λιαριγκόβης».
Ὁλόκληρη ἡ Πράξη τοῦ Συλλό-
γου ἔχει ὡς ἑξῆς (βλ. καί φωτοτυ-
πία):
«Πράξις 7η
Ἐν Λιαριγκόβῃ κ(αι)΄ ἐν τῷ γρα-
φείῳ τοῦ Ἡμιγυμνασίου σήμερον
τετάρτην τοῦ μηνός Μαΐου τοῦ χι-
λιοστοῦ ἐννεακοσιοστοῦ δεκάτου
ἕκτου ἔτους (1916) συνελθών ὁ σύλ-
λογος τοῦ προσωπικοῦ τοῦ Ἡμιγυ-
μνασίου6 εἰς σύσκεψιν περί τῶν
πραγμάτων τοῦ σχολείου κ(αι)΄ τῆς
πορείας τῶν ἐργασιῶν αὐτοῦ με-
ταξύ ἄλλων συνεζήτησε κ(αι)΄περί
καθιερώσεων ὡς τοπικῆς ἑορτῆς, ἥν
τό Β.Δ. τῆς 30ῆς Σεπτεμβρίου 1912
(Ἄρθ. 8) προβλέπει, τῆς ἐνάτης
Μαΐου (9ης) ἐπετείου τοῦ Ἁγίου Χρι-
στοφόρου, καθ’ ἥν ἡ κωμόπολις πα-
νηγυρίζει, κ(αι)΄ ἀπεφήνατο ὁμοφώ-

26
νως ὅτι ἐγκρίνει, ὅπως θεσπισθῇ, ἵνα ἑορτάζῃ κ(αι)΄ τό Ἡμιγυμνάσιον τήν τοπικήν ταύ-
την ἑορτήν τῆς Κωμοπόλεως Λιαριγκόβης, καθ’ ἥν ὡς ἐλέχθη τελεῖται ἐξοχική πα-
νήγυρις εἰς τό ἐξωκλήσιον τοῦ Ἁγίου τούτου. Ἐφ’ οἷς ἐγένετο ἡ παροῦσα Πρᾶξις κ(αι)΄
ὑπογράφεται νομίμως ὡς ἕπεται:
Ὁ Διευθυντής Οἱ ἐλληνοδιδάσκαλοι
Ἰ. Ν. Σιούλας 7 Τ.Σ. 8 Δ. Τσολάκης9»

Ὅπως διαπιστώνεται, ἡ ἑορτή καί πανήγυρη τοῦ Ἁγίου Χριστοφόρου δέν καθιε-
ρώθηκε ὡς τοπική ἑορτή.

Σημειώσεις:

1. Τό ἐξωκκλήσι εἶναι κτίσμα πιθανόν τοῦ 19ου αἰ. Τό 1974 ἀναιτίως (ἦταν, λένε, ἑτοι-
μόρροπο) κατεδαφίσθηκε καί κτίσθηκε ἕνα «περικαλλές» κτίσμα! Τό 1976 ἡ Μονή Χιλιανδαρίου
ἔκανε δωρεά ἕνα παλιό τέμπλο Κελλιοῦ της καί τοποθετήθηκε τό 1977 στό νεόδμητο ἐξωκ-
κλήσι. Γιά τίς παραπάνω πληροφορίες βλέπε κατά χρονολογική σειρά: α΄) Ἀνωνύμου, Ὀργα-
σμός ἔργων στήν Ἐκκλησία μας, ἐφημ. «ΑΝΤΙΛΑΛΟΙ ΤΗΣ ΑΡΝΑΙΑΣ», φ. 7/Αὔγ.-Σεπτ. 1976,
σ. 3. β΄) Ἀνωνύμου, Μεταφέρεται τό Τέμπλο γιά τόν Ἅγιο Χριστόφορο, ὅ.π., φ. 8/Ὀκτ.-Νοέ.
1976, σ. 2, γ΄) Ἦρθε τό Τέμπλο, ὅ.π., φ. 12/Ἰούν.-Ἰούλ. 1977, σσ. 1 καί 5, καί δ΄) † Πέτρου Μαυ-
ροδῆ, Ἕνα μνημεῖο πού χάθηκε, ὅ.π., φ. 20/Αὔγ.-Σεπτ. 1978, σ. 5.
2-3. Βλ. ἐνδεικτικά: Δημ. Θ. Κύρου, Ὁ Ἱερός Μητροπολιτικός Ναός τοῦ Ἁγίου Στεφάνου
Ἀρναίας, Ἀρναία 2009, σσ. 272.
4. Κτίσθηκε στίς ἀρχές τοῦ 20οῦ αἰ. (1903/1904) καί βρίσκεται σέ μαγευτικό ἀλσύλιο βό-
ρεια τῆς Ἀρναίας σέ μικρή ἀπόσταση ἀπ’ αὐτήν (βλ. ἐνδεικτικά: Δημ. Θ. Κύρου, Τό ἐξωκκλήσι
τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς Ἀρναίας. Ἡ ὑπεραιωνόβια ἐπιβλητική παρουσία-δεσποτεία του στό
ὁμώνυμο ἄλσος. (Ἀπό τό ξύλινο παράπηγμα τοῦ 1880 στό πέτρινο περικαλλές οἰκοδόμημα
τοῦ 1903-1904), Ἀρναία 2017, σσ. 86.
5. Γιά τήν ἵδρυση καί τή λειτουργία του βλέπε: Δημ. Θ. Κύρου, Κατάλογος Ἐγγράφων
Ἀρχείου Λυσιμάχου Γρ. Σαραφιανοῦ, ΑΡΝΑΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, τχ. 40/Ἰούλ.-Σεπτ. 1998, σσ.
6 (Ἔγγρ. 74) καί 10-12 (Παρουσίαση Ἐγγράφων ... 2. [Ὑπόμνημα], καί Ἠλέκτρας Μ. Παπα-
θανασίου, Ἀρναία ἡ παλιά Λιαρίγκοβα, Θεσσαλονίκη 1999, σσ. 138-142.
6. Κατά τά σχολικά ἔτη 1915-1916 ἕως 1923-1924 τό Ἡμιγυμνάσιο ἦταν διτάξιο καί κατά
τό ἔτος 1915-1916 ὑπηρέτησαν οἱ ὑπογράφοντες τήν 7η πράξη Ἰ. Ν. Σιούλας (Διευθυντής)
καί Δημ. Τσολάκης (βλ. Σημ. 7 καί 9).
7. Ὁ Ἰ. Ν. Σιούλας καταγόταν ἀπό τίς Σέρρες καί ὑπηρέτησε ὡς Διευθυντής στό Ἡμιγυ-
μνάσιο Λιαριγκόβης κατά τά σχολικά ἔτη 1915-1916 καί 1916-1917 [βλ. κυρίως, Ἠλ. Παπα-
θανασίου Ἀρναία ἡ παλιά Λιαρίγκοβα, σσ. 94 (ὅπου καταγράφεται στόν Κατάλογο τῶν δι-
δασκάλων Σχολείων Λιαριγκόβης μέχρι τήν Ἀπελευθέρωση χωρίς τό κύριο ὄνομά του καί
μέ τό ἐπώνυμο «Σούλας» (ἐλαφρά λαθεμένο) καί ὡς “διδάσκαλος Ἡμιγυμνασίου”) καί 139
(ὅπου καταγράφεται μέ τό ὀρθό ὀνοματεπώνυμο, Ἰωάννης Σιούλας, καί ὡς “σχολάρχης”)].
8. Ἡ σφραγίδα τοῦ Ἡμιγυμνασίου ἦταν στρογγυλή μέ διάμετρο 3,8 ἑκ. Κυκλικά ἀνα-
γράφεται ὁ λογότυπος: «ΗΜΙΓΥΜΝΑΣΙΟΝ ΛΙΑΡΙΓΚΟΒΗΣ» καί στό κέντρο εἰκονίζεται ἡ πα-
ράσταση τοῦ ἐθνοσήμου.
9. Ὁ Δημ. Τσολάκης καταγόταν ἀπό τήν Παλαιοχώρα Χαλκιδικῆς (15 χλμ. Δ τῆς Ἀρναίας).
Κατά τά σχολικά ἔτη 1910-1914 ἐργάσθηκε ὡς διδάσκαλος καί Διευθυντής στήν Ἀστική
Σχολή Λιαριγκόβης καί κατά τά σχολικά ἔτη 1915/1916-1918/1919 καί 1920/1921-1923/1924
στό διτάξιο Ἡμιγυμνάσιο Λιαριγκόβης ὡς α΄βάθμιος ἑλληνοδιδάσκαλος, κατά τά σχολικά ἔτη
1925/1926-1928/1929 στό τριτάξιο Ἡμιγυμνάσιο Λιαριγκόβης καί κατά τό σχολικό ἔτος
1929/1930 στό διτάξιο Ἡμιγυμνάσιο Λιαριγκόβης.

27
 Πρ ί ν ἀ π ό 2 0 0 χ ρ ό ν ι α !

ΑΓΟΡΑΠΩΛΗΣΙΕΣ ΚΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗ ΛΙΑΡΙΓΚΟΒΗ

ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΧΡΟΝΟ ΤΗΣ ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑΣ (1821)
ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Θ. ΚΥΡΟΥ
Φιλολόγου-Θεολόγου

Τό 1821 (σημαντική γιά φέτος χρονιά) ἕνας Λιαριγκοβινός σημείωσε σέ ἕνα

«χαρτί» πρόχειρα τί ἀγόρασε ἀπό τά πεθερικά του, ἀπό τόν ἀδελφό του Δημή-
τριο, κάποιον Ἠρακλῆ καί τόν Ταχμιτζῆ.
Ἡ «Σημείωση» αὐτή ἔγινε, διότι χάθηκε τό ἐπίσημο χαρτί τῆς ἀγοραπωλη-
σίας, τῆς «ὁμολογίας».
Τά ἀγορασμένα ἀπό τά πεθερικά, τόν ἀδελφό του, τόν Ἠρακλῆ καί τόν Ταχ-
μιτζῆ ἦσαν τά ἑξῆς:
● Ἀμπέλι μισή σποριά στήν τοποθεσία «Παλιόφουρνος» πέρα ἀπό τόν λάκκο,
συνορευόμενο μέ κτῆμα τοῦ Ἠρακλῆ, 23 γρόσια.
● Ἀμπέλι στήν τοποθεσία «Κουτλούδι» 47 γρόσια.
● Ἀμπέλι στήν τοποθεσία «Σταυρός».
● Λιβάδι στήν τοποθεσία «Τσιπουτούρα».
● Κῆπος στό σπίτι του ἀπό πάνω καί
● Ἀδιευκρίνιστος τόπος «ἀπό τήν μηλούδα ... ἕως τά δεντρούδια».
Αὐτούσια ἡ «Σημείωση» ἔχει ὡς ἑξῆς (βλ. καί εἰκόνα):1
«ἐτως 1821: σιμεόνω τι του αγόρασα
απο τα πιθιρκα μου τον αδηρφόν μου
μου2 τον δημίτρη.
ἀγόρασα ἀμπέλη στον παλεόφουρ-
νον3 από πέρα απο τον λάκο σινορον
με τον γερακλή μισοί σπορά δηα γρό-
σια: 23: ηκοσοι τρία κ(αι)΄ τω άλω το
αμπέλη στο κ(ου)τλούδι4 το αγόρασα
δηά γρόσια: 47: διατή ήρθεν η κατη-
ρής5 κ(αι)΄ γίρεβεν γρόσια δηα τα
μαλιά6 διατοί κάθονταν ης το σπήτι
του μέρης: 4: κ(αι) ώταν έφιγεν ο
αδερφός μου κ(αι)΄ ἐπίγεν είς την
Θάσο κ(αι) έκαμε εκί χρόνων κιρόν
κ(αι)΄ ήστιρα ήρθεν κ(αι) απάφκι7 τήν
μάνα μου το αμπέλη ησ/τον σταβρόν8
στο ξούφι απο πάνο απαφίκι κ(αι) μία
γιλάδα κ(αι) ένα πουλαρούδη δηα να
κιταχτή9 με τ’ εκίνο κ(αι) όπιος την κι-
τάξη ψηχηκά κ(αι)΄ σοματηκά να τα πάρι, το ληπον απόθανη εις τα δικά μου τα
χέρια κ(αι) έμινη μόνων το αμπέλη ησ ιμένα κ(αι)΄ τῶ λιβάδι εις την τζηπουτούρα10

28
το επούλισα τόν ταχμιτζή11 κ(αι) έχο καί κίπον εἰς στο σπιτη μας απο πάνο αγο-
ρασμένον του γερακλή κ(αι) από την μιλούδα σαπανο έος τα δηντρούδια12 του
έχο αγοραςμένων δηα γρόσοια: 12. κ(αι)΄ αυτανα τα έχο αγοραςμένα ὅλα δηα
τούτο τα σιμεονω Επιδής εχάθικαν εἱ ωμολογίης13».
Ὅπως φαίνεται, οἱ πράξεις ἀγοραπωλησίας, πού ἀναφέρονται στή «Σημεί-
ωση» τοῦ λιαριγκοβινοῦ, πραγματοποιήθηκαν λίγο πρίν ἀπό τήν ἔναρξη τῆς ἐπα-
νάστασης τοῦ 1821, δηλαδή μέσα στό τετράμηνο Ἰανουαρίου-Ἀπριλίου 1821. Στή
Χαλκιδική ἡ ἐπανάσταση ἄρχισε στίς 17 Μαΐου ἀπό τόν Πολύγυρο.
Ἀπό τίς παραπάνω οἰκονομικές δραστηριότητες, ἄσχετα μέ τόν χρόνο ἔναρ-
ξης τῆς ἐθνεγερσίας κατά τῶν Ὀθωμανῶν γιά τήν παλιγγενεσία τοῦ ἑλληνικοῦ
ἔθνους, παρατηροῦμε ὅτι στά χρόνια τῆς ὀθωμανικῆς δουλείας, πού ὅλα «τά
’σκιαζε ἡ φοβέρα καί τά πλάκων’ ἡ σκλαβιά» (κατά τόν ἐθνικό μας ποιητή Διονύ-
σιο Σολωμό), ἡ ζωή τῶν κατοίκων τῆς Λιαρίγκοβης συνεχιζόταν γιά 400 χρόνια μέ
ὅλες τίς ἐκφάνσεις της.

Σημειώσεις:
1. Ἠ «Σημείωση» πρωτοδημοσιεύθηκε στήν ἐφημερίδα «ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ» (τοῦ Πολυγύρου),
στό φύλλο 14/31-3-1983, σελίδα 3, μέ τίτλο: «Μιά ἀγοραπωλησία στά χρόνια τῆς ἐθνεγερσίας στή
Λιαρίγκοβη (Ἀρναία)», μέ ἀρκετά ἀντιγραφικά καί τυπογραφικά λάθη, στό μονοτονικό σύστημα
γραφής καί χωρίς ὑπομνηματισμό. Τώρα «ἀποκαθίσταται ἡ τάξις»! καί, φυσικά, ἡ ἀναδημοσίευση
(ἐπαυξημένη καί βελτιωμένη) γίνεται μέ τήν εὐκαιρία τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς Ἐπετείου τῶν 200 χρό-
νων ἀπό τήν ἐπανάσταση κατά τοῦ τουρκικοῦ ζυγοῦ. Εἶναι ἀνυπόγραφη.
2. Ἡ ἀντωνυμία -μου- ἐπαναλαμβάνεται «κατά λάθος».
3. Ἡ τοποθεσία «Παλαιόφουρνος» (παλιόφουρνος) βρίσκεται στήν γειτονιά Ξιουφάδικα καί
συγκεκριμένα ἀπέναντι ἀπό τήν οἰκία τοῦ Γεωργίου Πάχτα στήν ἀνηφοριά γιά τοῦ Ἀγαπητοῦ. Ὁ
φοῦρνος φυσικά δέν σώζεται.
4. Ἡ τοποθεσία «Κουτλούδι» βρίσκεται 3 χλμ. ΝΑ τῆς Ἀρναίας. Ὀνομάζεται ἔτσι, διότι στό μέ-
ρος πού ἀναβλύζει νερό τοποθέτησαν ἕνα μικρό κοῦτλο (=βαρέλι) δίχως πάτο καί καπάκι (βλ. Δημ.
Γρ. Παπαγιάννη, Λαογραφικά Ἀρναίας. Τοπωνύμια Ἀρναίας. Φυτωνύμια-Ὑδρωνύμια-Ναωνύμια, χ.τ.
και χ., σ. 17).
5. Κατηρής. Δέν γνωρίζω τή σημασία τῆς λέξης.
6. Μαλλιά μᾶλλον ἐννοοῦνται ἡ ποσότητα γιδότριχας, πού ἀγόρασε ὁ συντάκτης τῆς “Σημεί-
ωσης”, γιά νά τήν χρησιμοποιήσει στήν κατασκευή ταγαριῶν, δίνοντάς την στόν κατασκευαστή τα-
γαριῶν, δισακκιῶν (στόν μουταφτσῆ, τουρκ. mutafçi).
7. απάφ’κι - ἀπαφῆκε-ἀπάφησε = ἄφησε (γιά τίς ἀνάγκες τῆς μάνας του).
8. Ἡ τοποθεσία «Σταυρός» βρίσκεται 3 χλμ. δυτικά τῆς Ἀρναίας. καί πῆρε τήν ὀνομασία ἀπό
τό εἰκονοστάσι τοῦ Χριστοῦ, πού κτίσθηκε ἐκεῖ τό 1940 [βλ. Δημ. Γρ. Παπαγιάννη, ὅ.π., σσ. 13 καί
20 (διπλή καταγραφή), καί, κυρίως: Δημ. Θ. Κύρου, 1. Τά “Χρονικά Ναοῦ Ἁγίου Στεφάνου Λια-
ριγκόβης (Ἀρναίας)” τοῦ Μητροπολίτη Ἱερισσοῦ, Ἁγίου Ὄρους καί Ἀρδαμερίου Σωκράτη
(1911-1944), ΑΡΝΑΙΑ, τχ. 78/Ἰαν.-Μάρτ. 2008, σ. 8, καί 2. Ὁ Μητροπολίτης Ἱερισσοῦ, Ἁγίου
Ὄρους καί Ἀρδαμερίου Σωκράτης Σταυρίδης (1866-1944), Ἀρναία 2011, 68-69].
9. νά κοιταχτῆ = νά την φροντίσει κάποιος (ἐδῶ κάποιο παιδί της) στά γεράματά της.
10. Ἡ τοποθεσία «τσιπουτούρα» βρίσκεται Α τῆς Ἀρναίας ἀνάμεσα στήν “Παναγούδα” καί
στό Ἐθνικό Στάδιο.
11. Ταχμιτζῆς (τουρκ. tahmiçi) λεγόταν ὁ ἐκτιμητής.
12. Ἄγνωστη τοποθεσία.
13. Ὁμολογία λέγεται τό Ἔγγραφο, ὅπου οἱ συμβαλλόμενοι ὁμολογοῦσαν τήν τέλεση τῆς
ἀναγραφόμενης πράξης (κυρίως πώληση-ἀγορά κτήματος).

29
 ΔΥΟ ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΚΑΙ ΑΝΩΝΥΜΟΙ ΧΑΛΚΙΔΙΚΙΩΤΕΣ
ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑ ΤΟΥ 1821
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Θ. ΚΥΡΟΥ
Φιλόλογος-Θεολόγος

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ τήν ἀφήγηση τοῦ γέρο-Ἀργυροῦ ἀπό τή Λόκοβη (Ταξιάρχη)

Χαλκιδικῆς, ἡ ὁποία βρίσκεται στήν Ἐθνική Βιβλιοθήκη (στήν Ἀθήνα)1 καί εἶναι
γνωστή ἀπό τήν (πρώτη) δημοσίευσή της στήν περιοδική ἔκδοση τῆς Ἱστορικῆς
καί Λαογραφικῆς Ἑταιρείας Χαλκιδικῆς «ΧΡΟΝΙΚΑ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ»2, πληρο-
φορούμαστε ὅτι ἀρκετά παιδιά ἀπό τή Χαλκιδική, τά ὁποῖα μετά τόν χαλασμό τοῦ
1821 κατέφυγαν στό Ἅγιον Ὄρος, γιά νά σωθοῦν, μέ πολλά ἄλλα γυναικόπαιδα,
ὄντας κρυμμένα «εἰς κάτι μακριά βράχια», συνελήφθησαν ὕστερα ἀπό προδοσία
κάποιου μοναχοῦ καί σκλαβώθηκαν. Τά μοναστήρια προσπάθησαν μέ δωροδο-
κίες νά τά ξεσκλαβώσουν, ἀλλά δέν τά κατάφεραν. Οἱ Τοῦρκοι τά φοβέριζαν καί
τά βασάνιζαν ὑπερβολικά μέ ἀποτέλεσμα στό τέλος νά τουρκέψουν ὅλα ἐκτός
ἀπό δύο, πού δέν δέχθηκαν νά ἀλλαξοπιστήσουν καί εἶχαν μαρτυρικό θάνατο.
Νά πῶς ἀφηγεῖται τό περιστατικό ὁ γέρο-Ἀργυρός.
«Ὅσον γιά τό Ἅγιον Ὄρος στήν ἀρχή εἶχε σκοπό νά κάψει τά μοναστήρια καί
νά σκλαβώσει τόν κόσμο, ἀλλά μέ πολλά γρόσια ἡσύχασαν καί ἔτσι ἔστειλαν
μόνον χίλιους νομάτους νά φωνάξουν τάχα, καί αὐτός ἦλθεν εἰς τήν Κομίτσα
καί ἔστησεν ἐκεῖ τά τσαντήρια του καί ἐπρόσταξε νά ἔβγουν ἀπό τό Ἅγιον Ὄρος
ὅσοι σπανοί καί νέοι χωρίς γένια καί ἐκεῖνοι ὁπού θά ἔμεναν καί θά παράκουαν
εἰς τήν προσταγή του θά τούς σκότωνε... Εἰς τό Μοναστήρι Δοχειαρίου ἦταν
κρυμμένα μέσα στόν κῆπο δύο παιδιά μικρά ὡς ὀκτώ χρονῶν. Τά πῆρε τό μάτι
τῶν Τούρκων καί τά ἐσκλάβωσαν. Τό μοναστήρι τούς ἐχόρτασε μέ γρόσια καί
ἔτσι τά ἐλευθέρωσε. Τό ἕνα ἀπό αὐτά τά δύο παιδιά, Πολυγυρινό, ἔγινε κατόπιν
καλόγηρος, τόν ἔλεγαν Μακάριο3 καί ἐζοῦσεν ἕως τό 1890 καί τά ἀφηγοῦνταν ὀ
ἴδιος. Ἀπό τόν ἴδιο ἄκουσα πώς εἰς κάτι μακριά βράχια τοῦ Ὄρους εἶχαν κρύψει
καί κάμποσα ἄλλα παιδιά καί θά γλύτωναν μέ τόν καιρό, ἀλλά τά ἐπρόδωκεν εἰς
τούς Τούρκους ἕνας σκυλόψυχος καλόγηρος καί τά ἐσκλάβωσαν. Ἐπροσπάθη-
σαν μέ πολλά γρόσια νά τά ξεσκλαβώσουν, ἀλλά ἐστάθη ἀδύνατον καί τόσον
πολύ τά ἐφοβέριζαν καί τά ἐβασάνιζαν οἱ Τοῦρκοι πού στό τέλος ἐτούρκεψαν.
Μόνο δύο ἀπό αὐτά δέν δέχθηκαν μέ κανένα τρόπο νά ἀλλαξοπιστήσουν καί τά
ἔδωκαν θάνατο μαρτυρικόν».
Στό σημεῖο αὐτό τῆς ἀφήγησης τοῦ γέρο-Ἀργυροῦ ἔχουμε μιά κατάδηλη πε-
ρίπτωση χριστιανικῆς ὁμολογίας-μαρτυρίας δύο παιδιῶν, ἡ ὁποία τά ὁδήγησε σέ
μαρτυρικό θάνατο. Δηλαδή, ἐδῶ ἔχουμε σαφέστατη ἀναφορά σέ δύο ἀνώνυ-
μους Χαλκιδικιῶτες νεομάρτυρες μή καταγεγραμμένους στόν Κατάλογο τῶν Νε-
ομαρτύρων καί ὡς ἐκ τούτου στό Ἁγιολόγιο τῆς ἐκκλησίας μας καί στό
Συναξάριό της.
Δέν γνωρίζουμε, ἄν τά δύο παιδιά μαρτύρησαν στό Ἅγιον Ὄρος ἤ ἐκτός
αὐτοῦ. Καί αὐτό τό σημειώνουμε, διότι ὑπάρχει παρόμοια περίπτωση ἄλλου, κα-
ταγεγραμμένη, ἡ ὁποία ἀναφέρει ὅτι ὁ Λουμπούτ Πασάς «ἀποστείλας ἀνθρώ-
πους ἰδικούς του εἰς τό Ὄρος ἐσύναξαν τά εὑρισκόμενα παιδιά, τόν ἀριθμό
ἑβδομήκοντα, καί ἤγαγον αὐτά εἰς τήν Θεσσαλονίκην καί τά ἐκτούρκισαν. Ἕνα
δέ μόνον ἐστάθη σταθερόν εἰς τήν πίστιν καί ἐμαρτύρησεν, ὀνόματι Ζαφείριος»4.
30
 Πιθανόν νά εἶναι ἡ ἴδια περίπτωση μέ τήν ἀναφερόμενη ἀπό τόν γέρο-Ἀργυρό
καί ὁ Ζαφείριος νά εἶναι ἕνα ἀπό τά δύο ἀναφερόμενα παιδιά.
Σκοπός τοῦ ἄρθρου αὐτοῦ5 εἶναι ἡ γνωστοποίηση τῶν δύο ἀγνώστων μέχρι
τώρα νεομαρτύρων καί στή συνέχεια ἡ ἔναρξη διαδικασιῶν γιά τήν ἔνταξή τους
στό ἁγιολόγιο τῆς Ἐκκλησίας μας, (ἄν ἀποδειχθεῖ ὅτι ἕνας ἀπό τούς δύο εἶναι ὁ
Ἅγιος Ζαφείριος, ἡ ἁγιοποίηση θά γίνει φυσικά μόνο γιά τόν ἄλλο νεομάρτυρα,
τόν ἀνώνυμο). Ὅσο δέ ἀφορᾶ στήν ἡμερομηνία ἑορτασμοῦ τῆς μνήμης τους
ἐκφράζουμε τήν ταπεινή μας γνώμη, ὅτι αὐτή πρέπει νά τοποθετηθεῖ στά μέσα
Ἰουλίου γιά τόν ἑξῆς λόγο: Τά γυναικόπαιδα μπῆκαν στό Ἅγιον Ὄρος κατά τό 2ο
15ήμερο τοῦ Ἰουνίου μετά τό χαλασμό τῆς Βόρειας Χαλκιδικῆς, πού συνέβη στά
μέσα τοῦ Ἰουνίου, ὕστερα ἀπό τίς ἄτυχες ἑλληνοτουρκικές συγκρούσεις στήν
περιοχή τῆς Ρεντίνας (μέ τόν Ἐμμανουήλ Παπᾶ) καί τῶν Βασιλικῶν-Ἱ.Μ. Ἁγίας
Ἀναστασίας (μέ τόν Στάμο Χάψα), ὁπότε ἡ ἐντολή τοῦ Τούρκου πασᾶ γιά τήν
ἔξοδο τῶν παιδιῶν ἀπό τό Ἅγιον Ὄρος πρέπει νά δόθηκε στίς ἀρχές Ἰουλίου καί
λίγο ἀργότερα θανατώθηκαν τά δύο παιδιά, πού δέν ἀλλαξοπίστησαν, στό Ἅγιον
Ὄρος ἤ στή Θεσσαλονίκη.

Σημειώσεις:
1. Τό ἔγγραφο τῆς ἀφήγησης πάρθηκε (προφανῶς σέ ἀντίγραφο) ἀπό τόν τότε βουλευτή Χαλ-
κιδικῆς, Ὑπουργό καί Ἀντιπρόεδρο τῆς Βουλῆς, Βασίλειο Βασιλικό.
2. Βλ. Ἀνωνύμου, Ἀπό τήν Ἐπανάστασιν τῆς Χαλκιδικῆς τοῦ 1821, ΧΡΟΝΙΚΑ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ,
1 (1961) 18-25. Στά περιεχόμενα τοῦ τεύχους ἀναγράφεται ὡς συντάκτης τοῦ ἄρθρου ὁ Βασ. Βα-
σιλικός. Δύο μικρά ἀποσπάσματα τῆς ἀφήγησης δημοσιεύθηκαν ἀπό τήν Ἐρατώ Ζέλλιου-Μα-
στοροκώστα στό βιβλίο της, Χαλκιδική: Ἐπαναστάσεις κατά τήν Τουρκοκρατία-Μακεδονικός
Ἀγώνας, Θεσσαλονίκη 1996, σσ. 17 καί 23-24 [ὅπου ἀναφέρεται, ὅτι ὁ ἀφηγητής στό ἐπώνυμο λε-
γόταν Σάρης καί καταγόταν ἀπό τή Λόκοβη (Ταξιάρχη) καί ὅτι τήν ἀφήγησή του κατέγραψε καί
διέσωσε ὁ Λοκοβίτης δάσκαλος Ἀθανάσιος Βελώνης, τόν ὁποῖο στήν παραπομπή της (Σημ. 14)
στά ΧΡΟΝΙΚΑ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ (ἀπ’ ὅπου παίρνει τά ἀποσπάσματα) ἀναφέρει ὀρθά ὡς συντάκτη
τοῦ ἄρθρου].
3. Ὁ Μακάριος ἦταν Δοχειαρίτης μοναχός. Ὁ πατέρας του λεγόταν Ἀθανάσιος καί γεννήθηκε
στόν Πολύγυρο τό 1810. (Τό 1821 ἦταν 11 ἐτῶν). [Βλ. Μοναχοῦ Μωϋσέως, Ἁγιορεῖτες ἀπό τή Χαλ-
κιδική τόν τελευταῖο αἰώνα τῆς Τουρκοκρατίας, ΧΡΟΝΙΚΑ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ, Παράρτημα. Ἡ Χαλ-
κιδική κατά τήν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας, Πρακτικά τοῦ Τετάρτου Πανελληνίου Συνεδρίου,
Ποσείδι Χαλκιδικῆς, 13-15 Ὀκτωβρίου 1995, Θεσσαλονίκη 1998, σ. 140 (πρ. 35)].
4. Τό μαρτύριο τοῦ νεομάρτυρα Ζαφειρίου ἀναφέρεται συνοπτικά στό «Μαρτύριον τοῦ
Ἁγίου Νεομάρτυρος Ἀθανασίου, ἀθλήσαντος ἐν ἔτη αωκστ΄:1826, προτροπῇ καί εἰσηγήσει τοῦ
πανοσιωτάτου Θωμᾶ Ἱερομονάχου, διατελοῦντος ἐν τῇ Ἱερᾷ Μονῇ τοῦ Ρωσσικοῦ», καί κατα-
γράφεται στό βιβλίο τοῦ Μωϋσέως Μοναχοῦ Ἁγιορείτου, Οἱ Ἅγιοι τοῦ Ἁγίου Ὄρους, Θεσσα-
λονίκη 2007, σ. 605, ἀπό ὄπου ὁ ἁγιορείτης ἱερομόναχος Βενέδικτος τό μετέφερε στό βιβλίο του
«Συναξαριστής 19ου καί 20οῦ αἰῶνος», Ἅγιον Ὄρος 2013, σ. 414, μετά τούς ἁγίους τοῦ μηνός
Δεκεμβρίου, στό κεφάλαιο «Κυριακή τῶν Ἁγιορειτῶν Πατέρων», ὅπου ἀναγράφεται ὅτι «τιμᾶται
μετά τῶν Ὁσίων Ἁγιορειτῶν Πατέρων». (Ἡ ἄποψή μας εἶναι, ὅτι δέν πρέπει νά τιμᾶται τήν ἡμέρα
αὐτή, διότι ὁ νεομάρτυρας Ζαφείριος οὔτε Ἁγιορείτης Πατέρας εἶναι, οὔτε Ὅσιος εἶναι, οὔτε
κάν μοναχός). Γιά τόν νεομάρτυρα Ζαφείριο ὁ Ἱερομόναχος Ἀθανάσιος Σιμωνοπετρίτης συνέ-
ταξε σχετική Ἀκολουθία. [Βλ. Ἱερομ. Ἀθανασίου Σιμωνοπετρίτου, Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου Ἐνδό-
ξου νεομάρτυρος Ζαφειρίου (ἑορταζομένου τήν 11ην Ἰουνίου), Θεσσαλονίκη 2012, σσ. 32]. Δέν
γνωρίζουμε, γιατί τέθηκε ὡς ἡμέρα μνήμης του ἡ 11η Ἰουνίου.
5. Τό ἄρθρο αὐτό πρωτοδημοσιεύθηκε στό περιοδικό «ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ», τχ. 20/Ἰούλ.-
Σεπτ. 2014, σ. 10.

31
 Ἕνας Δάσκαλος
μιά Πασχαλιά στήν Ἀρναία

ΠΑΣΧΑΛΙΝΗ ΔΙΗΓΗΣΗ

Ε
Γράφει ὁ Γεώργιος Ἰ. Ρήγας

ἶναι μιά ἱστορία πού ἔχει τίς ρίζες της στήν Ἀρναία, στό χωριό μου καί ἡ ὁποία
ἀνάγεται στά χρόνια τῆς Κατοχῆς. Παιδί ἐγώ τοῦ δημοτικοῦ, θυμάμαι ὅτι εἶχα
ἕνα δάσκαλο μορφωμένο, μέ τήν πλατιά ἔννοια τῆς λέξεως. Ἐρχόταν στό σχο-
λεῖο πάντα περιποιημένος, μέ κοστούμι καί γραβάτα (ἔτσι ντύνονταν οἱ ἐκπαι-
δευτικοί στά χρόνια μου), φρεσκοξυρισμένος, μέ παπούτσια φτιαγμένα σέ ἕνα
ἀπό τά πολλά τσαγκαράδικα τῆς Ἀρναίας καί πάντα μέ τό χαμόγελο.
Λίγες οἱ ὧρες τῶν μαθημάτων, λόγω τῆς γνωστῆς δύσκολης κατάστασης,
ἀλλά ἡ προσπάθεια, γιά νά μάθουμε γράμματα, ἐπίμονη.
Ἐμεῖς στό σπίτι μας, προσπαθούσαμε νά ἐπιζήσουμε, νά ἐπιβιώσουμε μέ ὁποι-
ονδήποτε τρόπο. Ἀνάμεσα στά ἄλλα διατηρούσαμε στήν «ἄρκλα», μέσα σέ
ἄχυρο, πατάτες καί μεγαλώνουμε ἕνα ἀρνάκι, τοῦ ὁποίου ἡ προσφορά τελείωνε,
ὅταν πλησίαζε τό Πάσχα.
Γιά τή μεγάλη αὐτή γιορτή τῆς Χριστιανοσύνης ἔχω νά θυμηθῶ πολλά. Τήν
προετοιμασία στό σπίτι μας τήν εἶχε ἡ μητέρα μου. Καθαρά ροῦχα, κουρεμένα
μαλλιά, λαμπάδα ἀπό ἁγνό κερί, ὅλα στήν ὥρα τους, μέ τό χτύπημα τῆς καμπά-
νας, πού μᾶς καλοῦσε γιά τήν ἐκκλησία.
Ἀφοῦ τό Πάσχα συμπίπτει μέ τόν ἐρχομό τῆς ἄνοιξης –δεῖγμα καί οἱ ὁλάνθι-
στες κερασιές στό κτῆμα δίπλα στή σημερινή «Ἐλβετία», –εἶχα χαρά μεγάλη,
ὅταν μαζεύαμε στά λιβάδια τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς ἀνεμῶνες γιά τό στόλισμα
τοῦ ἐπιταφίου στόν Ἅγιο Στέφανο. Ἦταν πλούσια ἡ προσφορά τῆς φύσης καί τά
δεματάκια– ματσάκια ἀπό ἀγόρια καί κορίτσια τῆς ἡλικίας μου ἦσαν πολλά, ἀνά-
λογα μέ τόν ἀνταγωνισμό πού ὑπῆρχε!
Κατά τή διάρκεια τῆς Μεγ. Ἑβδομάδας, ὅταν τά σχολεῖα εἶχαν διακόψει τά
μαθήματα, ὁ δάσκαλός μου βγαίνοντας ἀπό τό κουρεῖο τοῦ Θεοχάρη Καρα-
γιάννη, εἶδε δίπλα, ἐκεῖ κοντά στό πλάτανο, ἕνα μικρό κορίτσι, τό ὁποῖο πουλοῦσε
λεμόνια, σπανάκι καί «καρμπολάχανα». Δέν τό ἔκανε κανείς πάνω ἀπό 14-15 χρό-
νων. Ὄμορφο, μέ καστανά μαλλιά, μέ ἐκφραστικό πρόσωπο καί ντυμένο φτω-
χικά. Ὁ κόσμος λίγος, λιγότερα τά χρήματα, ὡστόσο ἔπρεπε νά ἐξασφαλίσει τόν
ἐπιούσιο.
Καθισμένο πάνω σέ ἕνα ξύλινο κιβώτιο καί μήν ἔχοντας τί νά κάνει καί γιά νά
μήν πάει ὁ χρόνος χαμένος, εἶχε στά γόνατά του τή Φυσική του τοῦ σχολείου
του καί διάβαζε, ὅταν δέν πλησίαζε ἀγοραστής. Καταλάβαινε ἀπό τώρα τίς δυ-
σκολίες τῆς ζωῆς κι αὐτό τό χαλύβδωνε. Ἑτοιμαζόταν γιά τόν μελλοντικό ἀγώνα
του.
Τό πλησίασε ὁ δάσκαλός μου καί τό ρώτησε πῶς βρέθηκε ἐδῶ. Ἀπό γονεῖς
φτωχούς καί ἀνήμπορους καί μητέρα ἄρρωστη.
Πλησίαζει τό Πάσχα καί δέν πρέπει νά μείνει τό κορίτσι αὐτό ἀβοήθητο, σκέ-

32
φτηκε. Ὁ κόσμος πού περνοῦσε
δέν ἔδινε μεγάλη σημασία. Τότε
ὁ δάσκαλος μέ τήν εὐαισθησία,
πού τόν διέκρινε, βοήθησε τό
παιδί ὡς πρώτη δόση. Τοῦ ἔδωσε
μερικά χρήματα καί γύρισε τήν
πλάτη του νά μήν δεῖ κανένας
τήν ἐνέργειά του. Μιά κυρία, πού
εἶδε τή σκηνή, πλησίασε καί τοῦ
ἔβαλε ἕνα χαρτονόμισμα στό
χέρι.
Σάν δεύτερη δόση, ἑτοίμασε
λίγα κόκκινα αὐγά, ἕνα δέμα και-
νούργια ροῦχα, μιά σακκούλα μέ
τρόφιμα, λίγο ἀρνί, ἕνα βιβλίο,
πού εὐχάριστα ξεφυλλίζεται, καί
νά ’σου στό σπίτι τοῦ μικροῦ παι-
διοῦ. «Μακάριοι οἱ ἐλεήμονες ὅτι
αὐτοί ἐλεηθήσονται», ξέρει ἀπό
τήν ἐμπειρία του. Εἶναι παλιά
αὐτή ἡ ἀλήθεια, ἀλλά δέν εἶναι
καί πολλοί, πού τήν ἐφαρμόζουν.
Εἶναι, ἐπίσης, ἄλλοι οἱ ὁποῖοι πα-
ριγελοῦν αὐτή τήν πίστη, αὐτή τή
χειρονομία καί βλέπουν μόνον τόν ἑαυτό τους. Ἡ σκηνή τήν ὥρα τῆς προσφορᾶς
ἦταν συγκινητική. Ἀπέναντι στή μοναξιά καί στήν ἀπελπισία, ἦρθε ἡ μικρή δωρεά.
Εὐχαριστίες καί εὐχές τῆς μητέρας ἀπό τό κρεβάτι τοῦ πόνου καί ἀπό τό μικρό
κορίτσι.
Γέμισε ἡ ψυχή τοῦ δασκάλου. Ἡ ζωντανή εἰκόνα πού εἶδε στό φτωχό σπίτι, θά
τόν ἀκολουθεῖ στά ἑπόμενα βήματά του. Σάν ἐκεῖνα τοῦ μικροῦ κοριτσιοῦ, θά τά
ἀναζητεῖ. Εἶναι ἕνας σκοπός, μέ νόημα, ζωῆς.
Καί μετά ἀπ’ ὄλα τοῦτα, ἦρθε ἡ ὥρα τῆς ἐκκλησίας. Πρέπει νά παραβρεθεῖ
στήν κατανυκτική ἀκολουθία τῶν Παθῶν τοῦ Κυρίου. Νά ψάλλει τά ἐγκώμια «Ὦ
Γλυκύ μου Ἔαρ ...», νά παρακολουθήσει τή λιτανεία τοῦ ἐπιταφίου καί τό Μέγα
Σάββατο τό βράδυ νά ἀκούσει τόν ἐπινίκιο ὕμνο: «Χριστός Ἀνέστη ἐκ νεκρῶν».
Εἶναι ὁ ὕμνος, πού γεμίζει ἀπεριόριστη χαρά τό ἐκκλησίασμα. Πανηγυρίζει, ἀγκα-
λιάζεται, φιλιοῦνται οἱ παντρεμένοι, οἱ φίλοι, οἱ γνωστοί. «Χριστός Ἀνέστη», χρό-
νια πολλά εὔχονται ὅλοι.
Ὕστερα, ἀπό λίγο, οἱ περισσότεροι εἶχαν ἀποχωρήσει γιά τήν παραδοσιακή
μαγειρίτσα. ὁ δάσκαλός μου παρέμεινε μέχρι τό τέλος. Μέ τό «Δι’ εὐχῶν ...».
Ἔβαλε τή λαμπάδα του στό φαναράκι μέ τό Ἅγιο Φῶς καί ἔφθασε μέχρι τό
σπίτι του, ὅπως παλιά. Τό τραπέζει ἦταν ἕτοιμο. Λιτό τό δεῖπνο. Ὄχι Πάσχα τῆς
κατσαρόλας, πίστευε.
Ἤδη ὁ ἄγγελος τά ξημερώματα τῆς Κυριακῆς πληροφόρησε τίς μυροφόρες
γυναῖκες, ὅτι ὁ Χριστός ἠγέρθη, ἀναστήθηκε καί ἔδειξε τόν ἀδειανό τάφο.

33
 ῾ Η ᾽ Αλληλογραφία μας

ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΜΑΣ

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ
• Ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ἱερισσοῦ, Ἁγίου Ὄρους καί Ἀρδαμερίου μᾶς ἔστει-
λε τό παρακάτω πασχάλιο εὐχετήριο:

Σημ. Σύνταξης: Σεβασμιώτατε, δεχόμενοι τάς «ὁλοκαρδίους» εὐχάς σας ἀντευχόμεθα

«υἱϊκῶς». Ὄντως ἀνέστη ὁ Κύριος!
● Ὁ (Χαλκιδικιώτης-Μεγάλη Παναγία) Μητροπολίτης Ἰωαννίνων κ. Μάξιμος μᾶς
ἔστειλε τό παρακάτω εὐχαριστήριο καί εὐχετήριο Γράμμα:

34
 Σημ. Σύνταξης: Σεβασμιώτατε, σᾶς εὐχαριστοῦμε καί ἐμεῖς γιά τήν εὐμενῆ ἀποδοχή τῶν
πονημάτων μας καί γιά τίς εὐχές σας, γιά τίς ὁποῖες ἀντευχόμαστε.
● Ἀπό τήν Ἱερά Μονή Μεγίστης Λαύρας -Ἅγιον Ὄρος πήραμε τήν παρακάτω εὐχαρι-
στήρια καί εὐχετήρια ἐπιστολή:

Σημ. Σύνταξης: Σεβαστέ μας Ἅγιε Καθηγούμενε, π. Πρόδρομε, εὐχαριστοῦμε καί ἐμεῖς
γιά τήν εὐμενῆ ἀποδοχή τῶν ἀποσταλέντων βιβλίων μας, τά ὁποῖα ἔχουν ἀναφορές καί στή
Μονή σας, καί γιά τίς εὐχές σας γιά τήν Ἁγία καί Μεγάλη Τεσσαρακοστή ἀντευχόμενοι. «Μι-
μνησκόμεθα ἡμερῶν ἀρχαίων», ὅταν πολύ νεώτεροι ὄντες ἀμφότεροι εἴχαμε ἀρκετές ὠφέ-
λιμες συναντήσεις. Εὐλογεῖτε καί ἡ περιβολλάρισσα Παναγία νά σᾶς σκεπάζει παντοειδῶς!
● Ἀπό τόν συμπατριώτη μας, ἀλλά κάτοικο Ἀθηνῶν, κ. Στέφανο Βογιατζῆ, πήραμε (Ἀθήνα
5/4) τήν παρακάτω ἐπιστολή μέ τίς σκέψεις του γιά τό βιβλίο μας γιά τόν Ἐθνικό Διχασμό καί
τά τραγικά γεγονότα τῆς Λιαρίγκοβης τό 1916-1917, πού τό ἔλαβε πρόσφατα:
Ἀγαπητέ Δημήτρη,
Στή σκέψη μου εἶσαι ἀπόλυτα ταυτισμένος μέ τή γενέτειρά μας, τήν Ἀρναία, ἀλλά καί
μέ τά θρησκευτικά καί πολιτιστικά δρώμενα καί προβληματισμούς. Ἀφοσιωμένος καί γαλήνιος
δάσκαλος, προσιτός καί προσηνής, φιλικός καί πάνω ἀπό ὅλα «αἰχμάλωτος» τῆς ἱστο-
ρικῆς –ἀρχαιολογικῆς καί λαογραφικῆς ἐνημέρωσης καί καταγραφῆς. Προβάλλεις στούς
ἀναγνῶστες τῆς περιοδικῆς ἔκδοσης «ΑΡΝΑΙΑ», πού ἐκδίδεις, τεκμηριωμένα καί εὔπεπτα
τήν Ἱστορία τοῦ τόπου μας, μέ λαϊκότητα, σωφροσύνη, ἀλλά καί μέ ταπεινοφροσύνη, πού
καθορίζει τή δική σου αὐθεντική ἰδιοσυστασία. Εἶσαι ἀφοσιωμένος στή διαρκή ἀναζήτηση
τῆς ἱστορικῆς καί λαογραφικῆς ταυτότητας τῆς Ἀρναίας ἀπό τή σύστασή της μέχρι καί σή-
35
μερα. Δέν διστάζεις νά πάρεις ξεκάθαρες θέσεις σέ ποικίλα θέματα, πού τήν ἀφοροῦν. Ἔτσι
θά ἦταν παράδοξο νά ἀπουσιάζει ἀπό τίς ἱστορικές καταγραφές σου ἡ συγγραφή τοῦ βι-
βλίου, πού προβάλλει τά συνταρακτικά γεγονότα τῶν ἐτῶν 1916-1917 στή Χαλκιδική, γιά
τήν περίοδο στήν ὁποία ἀφιέρωσες πλῆθος σελίδων στίς τελευταῖες πολλές ἐκδόσεις τοῦ
περιοδικοῦ «ΑΡΝΑΙΑ». Ἡ συγγραφή τοῦ πλούσιου σέ περιεχόμενο καί πληροφορίες ἱστο-
ρικοῦ βιβλίου μέ τίτλο: «Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΤΡΑΓΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΛΙΑΡΙΓ-
ΚΟΒΗΣ (ΑΡΝΑΙΑΣ) (1916-1917)» θά ἀφήσει ἀνεξίτηλο τό δικό σου ἀποτύπωμα στούς τωρι-
νούς καί μελλοντικούς μελετητές τῶν συγκεκριμένων πτυχῶν τῆς Ἱστορίας τοῦ τόπου μας.
Σέ συγχαίρω θερμά, ἀγαπητέ Δημήτρη, γιά τήν πρωτοβουλία τῆς συγγραφῆς καί ἔκδο-
σης τοῦ πιό πάνω βιβλίου. Τά γεγονότα αὐτά προκαλοῦν δέος σέ τέτοιο βαθμό, πού δέν θά
μποροῦσαν νά χωρέσουν στό χρονοντούλαπο τῶν ἀπορρήτων τῆς ἑλληνικῆς Ἱστορίας. Ἡ
χρησιμότητα τοῦ βιβλίου σου θά ἀναδειχθεῖ σύντομα στούς ἱστορικούς ἐρευνητές καί οἱ
ἀναφορές σέ αὐτό θά εἶναι ἠχηρές. Σέ κάθε περίπτωση θά προσφέρει σέ κάθε ἀναγνώστη
ὅλες ἐκεῖνες τίς πολύ σημαντικές ἱστορικές μνῆμες τῆς περιόδου πού ἀναφέρεται, μέ ἐπαρκῆ
τεκμηρίωση καί παράθεση αὐθεντικῶν ντοκουμέντων.
Ἐν κατακλείδι, σέ εὐχαριστῶ πολύ γιά τήν ἀποστολή καί ἀφιέρωση ἀντιτύπου τοῦ βι-
βλίου, τό ὁποῖο καί παρέλαβα μέ περίσσια χαρά.
Μέ ἐκτίμηση,
Στέφανος Βογιατζής
Σημ. Σύνταξης: Ἀγαπητέ Στέφανε, σ’ εὐχαριστοῦμε θερμότατα γιά τά καλά σου λόγια
(«ὑπέρ τό δέον» ὑπερβολικά) στόν ἐκδότη τοῦ περιοδικοῦ «ΑΡΝΑΙΑ» καί στό περιεχόμενό
του καί γιά τούς εὐμενεῖς χαρακτηρισμούς σου στό περιεχόμενο καί στή χρησιμότητα τοῦ
βιβλίου γιά τόν Ἐθνικό Διχασμό. Εἶναι «εὐχῆς ἔργον» νά «ἀναδειχθεῖ σύντομα» ἡ χρησιμό-
τητά του» στούς ἱστορικούς ἐρευνητές» καί γενικά νά φανεῖ ὠφέλιμο στούς ἀναγνῶστες
του. Ἐπίσης σ’ εὐχαριστοῦμε γιά τόν ἐμπλουτισμό τῶν περιεχομένων τοῦ βιβλίου μέ τό ση-
μαντικό κείμενό σου, ὅπου σχολιάζεις κάποια τραγικά γεγονότα, πού συνέβησαν τότε σέ
συγγενικά πρόσωπά σου, καί γιά ἄλλες ἐξυπηρετήσεις σου κατά τή διάρκεια τῆς προετοι-
μασίας τῆς ἔκδοσης τοῦ βιβλίου. Θά τά ποῦμε καί ἀπό κοντά κατά τήν «σύν Θεῷ» θερινή
ἄνοδο καί παραμονή σου στήν Ἀρναία, τό τρίτο σέ ὀμορφιά (κατά CNN) χωριό τῆς Ἑλλάδας
μας! Ὑγίαινε!
● Ἀπό τόν παλαίμαχο Δασολόγο καί πολυχρόνιο ὑπάλληλο τοῦ Δασαρχείου Ἀρναίας στά
περασμένα χρόνια κ. Παναγιώτη Βεζιργιανίδη, πήραμε (Θεσσαλονίκη 15/3) τήν παρακάτω ση-
μαντική καί ἐνδιαφέρουσα ἐπιστολή, στήν ὁποία σχολιάζει τό ἄρθρο τοῦ κ. Ἀστερίου Καρα-
στέργιου «Οἱ παραμάνες τοῦ Δεσπότη», τό ὁποῖο δημοσιεύθηκε στό τεῦχος 129 τοῦ περιοδι-
κοῦ μας:
Θεσσαλονίκη 15/3/2021
Παναγιώτης Βεζιργιαννίδης Πρός : Κύριο Δημήτριο Κύρου
Παλαίμαχος Δασολόγος Φιλόλογο - Θεολόγο
Δημ. Γούναρη 13 Ἐκδότη τοῦ Περιδικοῦ “ΑΡΝΑΙΑ”
546 22 Θεσσαλονίκη Ἀρναία Χαλκιδικῆς
Ἕνας Σχολιασμός πάνω στό ἄρθρο
'' ΟΙ ΠΑΡΑΜΑΝΕΣ ΤΟΥ ΔΕΣΠΟΤΗ”
Ἀγαπητέ Δημήτρη,
Ἀρχικά ἐκφράζω τίς εὐχαριστίες μου γιά τήν ἀνελλιπή ἐνημέρωσή μου μέσα ἀπό τό πε-
ριοδικό “ΑΡΝΑΙΑ”, πού ἐκδίδεις.
Στό τελευταῖο τεῦχος (ἀριθ. 129), πού ἔλαβα, περιέχεται ἕνα ὄντως συγκινητικό ἄρθρο
τοῦ ἀγαπητοῦ μου πρώην γείτονα (στά Τρικαλιωτάδικα τῆς Ἀρναίας) καί πρώην Δημάρχου
Ἀρναίας Στέργιου Καραστέργιου, πού τιτλοφορεῖται, “Οἱ Παραμάνες τοῦ Δεσπότη”.
Ἀφ’ ἑνός μοῦ θύμησε τά παιδικά μου χρόνια (10ετία τοῦ ’50) μέ τό τεφτεράκι, στό ὁποῖο

36
ὁ μπακάλης τῆς γειτονιᾶς ἀντέγραφε τά ψώνια, τά ὁποῖα ἀρχικά σημείωνε στό δικό του βι-
βλίο. Θυμᾶμαι ὅτι τό ἑβδομαδιαῖο κόστος τῶν ἀγαθῶν καθημερινῆς κατανάλωσης ἀνέρχονταν
σέ 120 δρχ. ἀπό τά ὁποῖα ὁ πατέρας μου (ἐργάτης τότε στήν ΥΦΑΝΕΤ) πλήρωνε τίς 100 καί
τό ὑπόλοιπο μεταφέρονταν στήν ἑπόμενη ἑβδομάδα.
Ἀφ’ ἑτέρου μοῦ μετέδωσε τήν ἀγάπη καί τή συμπάθεια πρός τόν Μητροπολίτη Σωκράτη
ὅμοια μέ τό σεβασμό, πού ἔτρεφαν οἱ Ἀρναιῶτες πρός τό πρόσωπο αὐτοῦ τοῦ τόσο ξεχω-
ριστοῦ ἀνθρώπου φωτίζοντας εὔστοχα πτυχές τοῦ χαρακτῆρα του ὅσο καί τῶν ὁραματισμῶν
του καί βέβαια τῆς δράσης του. Τόν εὐχαριστῶ λοιπόν ἀπό καρδιᾶς.
Θά σταθῶ ὅμως ἰδιαίτερα στό γεγονός τῆς μετονομασίας τῆς περίφημης Λιαρίγκοβης
σέ Ἀρναία, στήν ὁποία ὁ ἀείμνηστος Δεσπότης πρωτοστάτησε. Γιά μένα, ἀπό τή στιγμή πού
τό ἔμαθα, ὁ ἄνθρωπος αὐτός ἔγινε μία γιγάντια μορφή ἀπό αὐτές πού δεσπόζουν στήν ψυχή
μου.Ἦταν σάν νά τράβηξε καί ἔβγαλε τό ἀγκάθι γιατρεύοντας μία κακοφορμισμένη πλη-
γή στό σῶμα τοῦ Ἑλληνικότατου οἰκισμοῦ τῆς Ἀρναίας.
Ὁμολογῶ ὅτι τίποτε δέν μέ πείραξε περισσότερο στήν Ἀρναία (οὔτε κάν ἡ φυματίωση,
πού μοῦ ἐπιτέθηκε λόγω ὑγρασίας ἀλλά εὐτυχῶς τήν ξεπέρασα ἄνευ νοσηλείας), ὅσο ἡ χρή-
ση αὐτῆς τῆς ξενικῆς ὀνομασίας καί δή ἀπό ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι λογίζονται (“μορφωμέ-
νοι”), πού ἐπιμένουν ἀκόμη καί σήμερα στή χρήση τοῦ ὀνόματος Λιαρίγκοβη σάν νά θέλουν
νά ἀκυρώσουν στήν πράξη τή σοφή παρέμβαση τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτη Σωκράτη.
Ἐπειδή ἔχω συναντήσει σέ πολλά μέρη τῆς Χώρας μας τήν ἄρρωστη νοοτροπία τοῦ σερ-
βιρίσματος (εὐκαιρίας δοθείσης) ἀπό χωρικούς, καί ὄχι μόνο, παλαιῶν ὀνομάτων τοποθε-
σιῶν, χωριῶν, ἀκόμη καί πόλεων, εἴτε Σλαβικῆς εἴτε Τουρκικῆς ἤ Ἀλβανικῆς προέλευσης,
(ἀπομεινάρια μακρόχρονης ἤ σύντομης κατοχῆς) ἀπό ἀφελῆ διάθεση ἐπίδειξης γνώσεων.
Θά πῶ ὅτι αὐτές οἱ ἀθωότητες εἶναι δυστυχῶς στοιχεῖα ἀξιοποιήσιμα ἀπό τούς ἐχθρούς τῆς
Πατρίδας μας.
Τό ἐπαίσχυντο ξεπούλημα τοῦ ὀνόματος τῆς Μακεδονίας εἶναι ἀποτέλεσμα μακροχρόνιας
προσπάθειας σκοτεινῶν κύκλων, πού ποτέ δέν εἶδαν μέ καλό μάτι τή δημιουργία ἑνός Ἐλεύ-
θερου Ἑλληνικοῦ Κράτους. Θά θυμίσω τίς δύο περιοδίες Ἀμερικανῶν γερουσιαστῶν τή δε-
καετία τοῦ ’80 μέ χρηματοδότηση τοῦ ζάπλουτου Οὐγγροεβραίου Σόρος, πού διαπίστωσαν
“Μακεδονικούς” πληθυσμούς στή Μακεδονία. Ἔτσι κάπως προέκυψε ὁ τραγελαφικός ἰσχυ-
ρισμός τῶν Σκοπιανέζων ὅτι οἱ Μακεδόνες εἶναι σκλαβωμένοι στούς Ἕλληνες. Καί ἕπεται
συνέχεια. Ἐκεῖνο ὅμως πού κυρίως φοβᾶμαι μέ τήν ἐπιχειρούμενη ἀποδόμηση τῆς Ἱστο-
ρίας μας εἶναι μήπως τό ἀκούσουμε ἀπό τά παιδιά μας ἤ τά ἐγγόνια μας.
Πάντως, γιά νά μήν ἀκούομαι σάν δάσκαλος, πού ἁπλά δίδασκε ..., δηλώνω ὅτι στά πλαί-
σια τῶν Δασοπονικῶν Μελετῶν καί τῶν δύο Δασικῶν Συμπλεγμάτων τοῦ Δασαρχείου Ἀρναί-
ας, πού συνέταξα ἀπό κοινοῦ μέ τόν ἄξιο συνάδελφο καί φίλο μου Γιῶργο Φουρκιώτη, οἱ
συνοδοί Δασοπονικοί Χάρτες εἶναι πλήρως ἀπαλλαγμένοι ἀπό τά ξενικά ὀνόματα, πού πε-
ριεῖχαν οἱ προηγούμενοι, καί σαφῶς σεμνύνομαι γι' αὐτό. Εἶναι οἱ τελευταῖοι χειροποίητοι
χάρτες πρίν τήν πλήρη ἐπικράτηση τῶν ἠλεκτρονικῶν ἀπεικονιστικῶν καί ἐκτυπωτικῶν μη-
χανημάτων καί ἀντίγραφά τους ἔχουν δωρηθεῖ στό Ἐθνικό Κέντρο Χαρτῶν καί Χαρτο-
γραφικῆς Κληρονομιᾶς (Δημ. Πολιορκητοῦ 37 - 546 33 Θεσσαλονίκη).
Δημήτρη σέ χαιρετῶ καί Καλή Σαρακοστή
Παναγιώτης Βεζιργιαννίδης
Υ. Γ. Σοῦ ἐσωκλείω ἕνα κατά δύναμη βοήθημα γιά τό περιοδικό.
Σημ. Σύνταξης: Ἀγαπητέ Παναγιώτη, τέως συμπολίτα, σ’ εὐχαριστοῦμε θερμότατα
πρῶτα γιά τήν εὐμενῆ ὑποδοχή τοῦ περιοδικοῦ μας καί, κυρίως, γιά τήν τιμητική γιά μᾶς θέ-
ληση-ἀπόφασή σου νά ἀσχοληθεῖς σχολιάζοντας τό ἐνδιαφέρον ἄρθρο τοῦ φίλου καί γεί-
τονα Στέργιου Καραστέργιου γιά τίς “παραμάνες” τοῦ φωτισμένου Μητροπολίτη Ἱερισσοῦ
Σωκράτη, τή ζωή καί τή δράση τοῦ ὁποίου καταγράψαμε σέ πολυσέλιδο βιβλίο μας τό 2011
μέ τήν εὐκαιρία τῆς συμπλήρωσης 100 ἐτῶν ἀπό τήν ἐκλογή, τή χειροτονία καί τήν ἔλευσή
του στήν Ἀρναία (τότε Λιαρίγκοβη), στήν ὁποία παρέμεινε ἀμετάθετος οἰκειοθελῶς μέχρι
τήν «κοίμησή» του τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1944.
37
 Ὅσον ἀφορᾶ στό γεγονός τῆς μετονομασίας τῆς Λιαρίγκοβης σέ Ἀρναία, ἡ Ἱστορία τό
κατέγραψε ἐπακριβῶς ὡς ἑξῆς:
Στά τέλη τοῦ 1925 τό Ὑπουργεῖο Ἐσωτερικῶν, μέ Ἐγκύκλιό του, ἔδωσε ἐντολή στή Γε-
νική Διοίκηση Μακεδονίας (Γ.Δ.Μ.) νά συστήσει στή Θεσσαλονίκη Ἐπιτροπή «μετονομασίας
τῶν ξενοφώνων χωρίων καί Κοινοτήτων τῆς Μακεδονίας». Στή συνέχεια ἡ Γ.Δ.Μ. μέ Δια-
ταγή της ἐξουσιοδότησε τόν Ὑποδιοικητή Λιαριγκόβης νά σχηματίσει στή Λιαρίγκοβη Το-
πική Ἐπιτροπή μετονομασίας «τῶν ξενοφώνων χωρίων καί συνοικισμῶν» τῆς Ὑποδιοική-
σεως, καί ὁ Ὑποδιοικητής σχημάτισε Ἐπιτροπή, ἀποτελούμενη ἀπό τόν Μητροπολίτη Σω-
κράτη (ὡς Πρόεδρο), τόν γιατρό Γρηγόριο Σαραφιανό, τόν Ὑποδιευθυντή τοῦ Ἡμιγυμνα-
σίου Λιαριγκόβης Ἀντώνιο Νικολάου καί τόν ἰατρό Νικόλαο Μαρμαρᾶ, ἡ ὁποία πρότεινε νά
μετονομασθεῖ ἡ Λιαρίγκοβη σέ «Ἄρνες» (ὅπως ὀνομαζόταν ἡ ἀρχαία πόλη, πού βρισκόταν
ἐκεῖ κοντά, δηλ. αἱ Ἄρναι) καί ὄχι Αὐγαία, ὅπως ὑποστήριζε ἡ δεύτερη γνώμη. Τήν πρότα-
ση τῆς Ἐπιτροπῆς ὑπέγραψαν ὅλα τά μέλη της. Ὅμως ὁ Μητροπολίτης Σωκράτης, λίγα χρό-
νια μετά, στό πόνημά του: «Χρονικά Ναοῦ Ἁγίου Στεφάνου Λιαριγκόβης (Ἀρναία) 1938» γρά-
φει: «Γνώμη μου ἦτο νά ὀνομασθῃ Αὐγαία... Ἀλλ’ ἐπεκράτησεν ἡ γνώμη τῶν δύο ἄλλων νά
ὀνομασθῆ Ἄρναι ...».
Ἡ Τοπική Ἐπιτροπή τῆς Λιαρίγκοβης ἔστειλε μέ Ἔκθεσή της τήν πρότασή της στήν Κεν-
τρική Ἐπιτροπή τῆς Γ.Δ.Μ. τόν Μάϊο τοῦ 1926. Ἡ Κεντρική Ἐπιτροπή ὀνόμασε τήν Λιαρίγ-
κοβη Ἀρναία, ἑνώνοντας τίς ὀνομασίες τῶν δύο ἀρχαίων πόλεων Ἄρναι καί Αὐγαία μέ τή
χρήση τοῦ θέματος τῆς πρώτης (Ἄρν) καί τῆς κατάληξης τῆς δεύτερης (αία).
Τό Διάταγμα τῆς μετονομασίας δημοσιεύθηκε τόν Αὔγουστο τοῦ 1928 στήν Ἐφημερίδα
τῆς Κυβέρνησης (φ. 156). Ὁ Μητροπολίτης δέν ἦταν εὐχαριστημένος μέ τήν ἐξέλιξη αὐτή
καί στό παραπάνω πόνημά του ἐκφράζεται μέ αἰσιοδοξία γιά τή μελλοντική ἱκανοποίηση τῆς
ἐπιθυμίας του γράφοντας: «Ἐάν ποτέ γίνουν ἀνασκαφαί εἰς τόν Προφήτην Ἠλίαν καί
εὑρεθῇ ἐκεῖ ἡ ἀκρόπολις τῆς Αὐγαίας, τότε θά μετονομασθῇ ἡ Ἀρναία εἰς Αὐγαίαν, ὄνομα
πολύ καλύτερον ἀπό τό Ἀρναία» (βλ. Δ. Κύρου Ἡ μετονομασία τῆς Λιαρίγκοβης σέ Ἀρναία,
ΑΡΝΑΙΑ, τχ. 104/Ἰούλ-Σεπτ. 2014, σσ. 13-15).
Τέλος, ὅσον ἀφορᾶ στή χρήση τῆς ξενικῆς ὀνομασίας τῆς Ἀρναίας πρέπει νά γραφοῦν τά
παρακάτω: Ἀπό τήν ἵδρυση τῆς κωμόπολης, τόν 16ο ἴσως αἰώνα, ἡ ὀνομασία της ἦταν, σύμ-
φωνα μέ τήν ἄποψή μου, Ραλίγκοβη καί στή συνέχεια ἐξελίχθηκε μέ ἀναγραμματιμό σέ Λα-
ρίγκοβη ἤ Λιαρίγκοβη καί δέν ἔχει ξεκαθαρισθεῖ ἀκόμη ἡ ἐτυμολογία της, παρά τίς
προσπάθειες, πού ἔγιναν ἀπό διάφορους ἱστοριογράφους. (βλ. κυρίως: Δ. Κύρου, Ἐπισκόπη-
ση ἐκδοχῶν καί ἀπόψεων γιά τήν ἐτυμολογία τοῦ πατριδωνυμίου «Λιαρίγκοβη», τχ. 100/Ἰούλ-
Σεπτ. 2013, σσ. 33-35, Κων Σταλίδη, Συμπληρωματικά στή μορφή καί τήν ἐτυμολογία τοῦ
ὀνόματος Λιαρίγκοβη, ΑΡΝΑΙΑ, τχ. 101/Ὀκτ. - Δεκ. 2013, σσ. 23-25, καί Ἀντ. Θαβώρη, Σλαβικῆς
ἀρχῆς λέξεις στή Χαλκιδική, Λιαρίγκοβη. Ἡ ἐτυμολογία τοῦ παλαιοῦ ὀνόματος τῆς Ἀρναίας,
ΕΛΛΗΝΙΚΑ, τόμος 68/2018-2019, σσ. 151-168).
Ἡ ὀνομασία Λιαρίγκοβη, λοιπόν, χρησιμοποιεῖται ἐπί αἰῶνες ἐπίσημα (Ὑπηρεσίες, Τύπος
κ.λπ.) μέχρι τό 1928, ἀφοῦ μέ παρέμβαση τοῦ Ὑπουργείου Ἐσωτερικῶν (τό 1925) ἄρχισε ἡ δια-
δικασία μετονομασίας ὅλων τῶν ξενόφωνων χωριῶν κ.λπ. (βλ. πιό πάνω).
Σήμερα οἱ κάτοικοι τῆς κωμόπολής μας χρησιμοποιοῦν τήν ὀνομασία Ἀρναία καί μόνο οἱ
ἱστοριογράφοι χρησιμοποιοῦν τήν ὀνομασία Λιαρίγκοβη, ὅταν ἀναφέρονται γραπτά ἤ προ-
φορικά σέ ἱστορικά καί ἄλλα γεγονότα, πού συνέβησαν στήν κωμόπολή μας πρίν ἀπό τό 1928,
καί αὐτά τά γεγονότα εἶναι πάμπολλα [π.χ. καί ἐνδεικτικά: Ἡ ἀνοικοδόμηση τοῦ Ἱ.Ν. Ἁγ. Στε-
φάνου τό 1812, ἡ ἐπανάσταση στή Χαλκιδική τό 1821, ἡ ἐπανάσταση τοῦ Τσάμη Καρατάσου τό
1854, ἡ ἵδρυση τοῦ Διδακτηρίου τό 1871, ἡ ἵδρυση τοῦ κωδωνοστασίου τό 1882, ὁ Μακεδονι-
κός Ἀγώνας (1904-1908), ἡ Ἀπελευθέρωση τῆς κωμόπολης καί γενικά τῆς Μακεδονίας ἀπό
τόν τουρκικό ζυγό τό 1912, ὁ Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος (1914-1918), ὁ Ἐθνικός Διχασμός (1916-
1917), ἡ ἵδρυση τοῦ Ἱ. Ναοῦ τῶν Ἀγίων Ἀναργύρων τό 1919 κ.ἄ.].
Ἀγαπητέ Παναγιώτη, ἡ Ἀρναία σέ χαιρετᾶ, σέ εὐχαριστεῖ γιά τήν ἀγάπη σου σ’ αὐτήν καί σέ
περιμένει γιά κανένα «τερψιλαρύγγιο»!
38
 Ο ΤΥΠΟΣ ΓΡΑΦΕΙ ΓΙΑ BΙΒΛΙΟ
ΤΟΥ ΔΗΜ. ΚΥΡΟΥ

● Τό περιοδικό «ΠΑΡΙΑΝΑ» (Ἀθήνα), τχ. 161/Ἀπρ.-Ἰούν. 2021, γράφει:

39
 Η Α ΡΝ ΑΙΑ , Η ΔΡ ΟΣ ΕΡ Η ΚΑΙ ΩΡΑΙΑ ,
Κ ΑΙ Τ Α ΑΞ Ι Ο ΘΕΑΤ Α Τ ΗΣ
Γράφει ὁ Δημ. Θ. Κύρου
(2η συνέχεια)

8) Ἡ “οἰκία Ἀλεξάνδρου”- Παραδοσιακός Ξενῶνας.

Κτίσθηκε τό 1812 (θεμελιώθηκε τήν ἴδια ἡμέρα μέ τή θεμελίωση τοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου
Στεφάνου, σύμφωνα μέ μαρτυρία τῆς μητέρας τοῦ ἰδιοκτήτη Βασίλη Ἀλεξάνδρου Αἰκατε-
ρίνης Κοτσάνη, συζύγου Ἀλεξάνδρου Ἰωαννίδη (Ἀλεξάνδρου) (19ος αἰ.). Ἡ οἰκία αὐτή, βρί-
σκεται στό χοροστάσι καί συναποτελεῖ τό κέντρο τοῦ ἱστορικοῦ οἰκισμοῦ, σέ ἄμεση
ἑνότητα καί γειτνίαση μέ τά σημαντικότερα παραδοσιακά κτίσματά του, δηλ. τοῦ Ἱ. Ναοῦ
Ἁγίου Στεφάνου (1812) μέ τό Κωδωνοστάσιο (1882) καί τό Διδακτήριο (1871), πού τώρα
ἀποκαταστημένο εἶναι Δημαρχιακό Κατάστημα. Πιθανότατα νά ἀνακατασκευάσθηκε μετά
τήν καταστροφή (ὁλοκαύτωμα) τοῦ 1821.
Στίς 15 Ὀκτωβρίου 1912 ἔγινε στήν
οἰκία αὐτή ἡ τελευταία μάχη μεταξύ
ἑλληνικοῦ ἀνταρτικοῦ σώματος καί ταμ-
πουρωμένων στήν οἰκία Τούρκων χωρο-
φυλάκων, ἡ ὁποία (μάχη) ἔφερε τήν
Ἀπελευθέρωση τῆς Ἀρναίας. Ἀποτελεῖ
χαρακτηριστικό κτίσμα παραδοσιακῆς
κατοικίας τῆς Ἀρναίας μέ λιθόκτιστο τό
ἰσόγειο τμῆμα, ξυλόπηκτη τοιχοποιΐα
(τσατμά) ὁ ὄροφος, δύο γωνιακές προ-
εξοχές στόν ὄροφο μέ πολλά παράθυρα
(σαχνισιά) καί τετράρριχτη στέγη μέ κε-
ραμίδια. Εἶναι ἀξιοσημείωτο τό γεγονός ὅτι ἦταν γιά ἀρκετά χρόνια “χάνι” (ξενῶνας) καί
ἐξυπηρετοῦσε κυρίως ἐμπόρους τῆς περιοχῆς καί ἐπισκέπτες τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Στά χρό-
νια 1998-2000 ἀποκαταστάθηκε καί μετατράπηκε σέ παραδοσιακό κατάλυμα μέ τόν παρα-
πάνω τίτλο προσαρμοσμένο στίς ἀνάγκες καί ἀπαιτήσεις ἑνός ὑποδειγματικοῦ –
σύγχρονου Ξενῶνα, μέ ὅλες τίς ἀνέσεις καί γιά ὅλες τίς ἐποχές τοῦ ἔτους, παρεμβάσεις
οἱ ὁποῖες ὄχι μόνο δέν ἔθιξαν τόν αὐθεντικό παραδοσιακό χαρακτῆρα, ἀλλά τόν ἀναβάθ-
μισαν αἰσθητά.
9) Τό Μνημεῖο Ἀπελευθέρωσης
τῆς Ἀρναίας τό 1912.
Βρίσκεται στή δυτική εἴσοδο – ἔξοδο τῆς κωμό-
πολης. Στήθηκε τό 2004 μέ πρωτοβουλία τοῦ Συνδέ-
σμου Ἐφέδρων Ἀξιωματικῶν Χαλκιδικῆς, μέ τήν οἰκο-
νομική ἐνίσχυση τῆς (τότε) Νομαρχίας Χαλκιδικῆς, τοῦ
(τότε) Δήμου Ἀρναίας καί τοῦ Ὑπουργείου Οἰκονομίας
καί Οἰκονομικῶν. Τό Μνημεῖο ἀποφασίσθηκε νά στη-
θεῖ ἐκεῖ, διότι περίπου στόν χῶρο ἐκεῖνο οἱ κάτοικοι
τῆς Ἀρναίας στίς 2 Νοεμβρίου τοῦ 1912 ὑποδέχθηκαν
τόν Ἀπελευθερωτικό Ἑλληνικό Στρατό, ὁ ὁποῖος ἐπί-
σημα ἀπελευθέρωσε τήν περιοχή ἀπό τούς Τούρκους.
Ἔτσι τό Μνημεῖο παριστάνει τήν ὑποδοχή τοῦ Ἑλλη-
νικοῦ Στρατοῦ ἀπό τούς κατοίκους στίς 2 Νοεμβρίου
40
τοῦ 1912 καί ἐκεῖ κάθε χρόνο τήν ἡμέρα τῆς Ἐπετείου (τήν 1η Νοεμβρίου) παράλληλα μέ
τήν πανήγυρη τοῦ Ἱεροῦ Ἐνοριακοῦ Ναοῦ τῶν Ἁγίων Ἀναργύρων ψάλλεται Τρισάγιο καί
γίνεται κατάθεση στεφάνων μέ τήν παρουσία Ἀρχῶν καί λαοῦ.
10) Τό πλατανίσιο νερό στήν Κεντρική Πλατεῖα.
Πρόκειται γιά τό νερό, πού μέ ἐνσωματωμένο σωλῆνα ἀνα-
βλύζει μέσα ἀπό τόν κορμό τοῦ πολύχρονου πλατανιοῦ (πάνω
ἀπό 150 χρόνια) καί ἑλκύει καί ἐνθουσιάζει τούς περαστικούς.
Τό νερό αὐτό ὀνομάζεται καί “παζαρίσιο”, διότι στήν πλα-
τεῖα πού βρίσκεται γινόταν στά παλιά χρόνια παζάρι, δηλ. ἀγορά.
Τό νερό τῆς πλατείας, τό γαλανό νερό τῆς Ἀρναίας, πού εἶναι
ζεστό τόν χειμώνα καί κρύο τό καλοκαίρι, ἔγινε θρῦλος, πού
λέει ὅτι ὅποιος ξένος πιεῖ ἀπό αὐτό τό νερό ξεχνᾶ τόν τόπο του
καί βρίσκει στήν Ἀρναία τό ταίρι του. Ἐπίσης καί ἡ δημοτική κλέ-
φτικη μοῦσα τό ὕμνησε μέ τούς παρακάτω 12σύλλαβους στί-
χους:
Παντοῦ, πιδιά μ’, νά πάτι νά πατήσιτι
στ’ Λιαρίγκουβ’ νά μήν πάτι νά πατήσιτι,
γιατ’ ἔχ’ ὄμουρφα κουρίτσια, γαλανό νιρό
ἔχει κι παλληκάρια, πού θά σᾶς ντρουπιάσ’ν.
11) Ἡ οἰκία Γρηγορίου Σαραφιανοῦ.
Βρίσκεται στό κέντρο τῆς Ἀρναίας,
κοντά στήν Κεντρική Πλατεία καί πάνω στήν
Ἐθνική Ὁδό Θεσσαλονίκης – Οὐρανούπο-
λης. Ἀνήκει στή «μικρή κατηγορία σπιτιῶν»,
πού κτίσθηκαν γύρω στά 1904-1910. Ἡ οἰκία
Σαραφιανοῦ εἶναι λιθόκτιστη καί διώροφη
καί κτίσθηκε τό 1909/1910. Οἱ θύρες καί τά
παράθυρά της ἔχουν γύρω τους θυρώματα
καί παραστάδες ἀπό πέτρα. Στά ὑπέρθυρα
τῶν δύο ἀνοιγμάτων φωτισμοῦ, πού ἀργό-
τερα μετατράπηκαν σέ εἰσόδους, ὑπάρχουν
ἀνάγλυφα μέ τήν παράσταση τοῦ ἥλιου
προσωποιημένου καί τῶν ἀρχικῶν γραμμά-
των τοῦ ἰδιοκτήτη τῆς οἰκίας, γιατροῦ καί
βουλευτή, Γρηγορίου Σαραφιανοῦ (ΓΣ), τά
ὁποῖα ἀντικαθιστοῦν τήν καθιερωμένη κτη-
τορική ἐπιγραφή. Στήν οἰκία Σαραφιανοῦ
κατά τόν Ἐθνικό Διχασμό τοῦ 1916/1917 προκλήθηκαν πολλές ζημιές κατά τήν συμπλοκή,
πού ἔγινε ἐκεῖ μεταξύ τῶν ἐπιστράτων καί τῶν ἐγκλωβισμένων σ’ αὐτήν χωροφυλάκων τοῦ
Ἀστυνομικοῦ Σταθμοῦ.
12) Τό ἐξωκκλήσι
τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς.
Βρίσκεται σέ ἀπόσταση 1000μ. Β.
τῆς Ἀρναίας μέσα σέ ἕνα μαγευτικό
ἀλσύλιο. Ἱδρύθηκε τόν Ἰούλιο τοῦ
1903. Ἡ θεμελίωσή του ἔγινε στίς 21
Αὐγούστου τοῦ ἴδιου ἔτους «ἐπί τῶν
ἐρειπίων ἀρχαίας ἐκκλησίας» καί
ἄρχισε ἡ ἀνοικοδόμηση μέ τήν οἰκο-
41
νομική ἐνίσχυση τῶν κατοίκων καί Μονῶν τοῦ Ἁγίου Ὅρους, ἡ ὁποία περατώθηκε βασικά
τό 1906/1907, ἀλλά συμπληρωματικά ἔγιναν καί ἄλλες ἐργασίες ἀργότερα (1910, 1913,
1918, 1920/1921, 1922) καί ἡ τελική ἀποπεράτωση ἔγινε τό 1923 μέ τήν πραγματοποίηση τῶν
ἐγκαινίων τόν Αὔγουστο. Τό 1925/1926 (;) ἀναγράφηκαν στόν ἐσωτερικό δυτικό τοῖχο του
τά ὀνόματα τῶν πεσόντων στούς πολέμους (1917-1923).
Μέχρι σήμερα τό ἐξωκκλήσι ἐξακολουθεῖ νά λειτουργεῖ κυρίως κατά τήν ἡμέρα τῆς
μεγάλης πανήγυρης τῆς Ἀρναίας, στίς 26 Ἰουλίου, στήν ὁποία συμμετέχουν πολλοί ἀπό
τούς ἁπανταχοῦ Ἀρναιῶτες, ἀλλά καί ἄλλες ἡμέρες.
13) Ὁ λόφος τοῦ Προφήτη Ἠλία (Ἐξωκκλήσι-Ἀρχαιότητες).
Βόρεια τῆς Ἀρναίας καί σέ ἀπόσταση 3 χλμ.περίπου βρίσκεται τό κωνοειδές ὕψωμα
(λόφος) “Προφήτης Ἠλίας” ἤ “Ἅι Λιᾶς”, πού ὀνομάζεται ἔτσι, ἐπειδή στήν κορυφή του (ὕψ.
668 μ.) εἶναι κτισμένο τό φερώνυμο ἐξωκκλήσι. Τό ἐξωκκλήσι εἶναι κτισμένο ἀνάμεσα σέ
γέρικες βαλανιδιές, πού δεσπόζει τῆς περιοχῆς, δηλ.τοῦ κάμπου, πού ἐκτείνεται ἀπό τήν
Ἀρναία μέχρι τό Νεοχώρι καί εἶναι ὁρατό ἀπό κάθε κατεύθυνση καί κατά τόν περιηγητή Νικ.
Σχινᾶ (1887) τό «ἐκκλησίδιον τοῦ
Προφήτη Ἠλία» εἶναι ὁρατό ἀπό
«Λαγκαδᾶ καί Σοχοῦ». Ἡ παραπάνω
ἀναφορά τοῦ Ν. Σχινᾶ στό ἐξωκ-
κλήσι εἶναι ἡ ἀρχαιότερη γιά τήν
ὕπαρξή του. Ὑπάρχουν καί νεώτε-
ρες ἀναφορές, π.χ.τοῦ 1908 καί τοῦ
1912. Ἡ ἀνθρώπινη ἐγκατάσταση
στόν λόφο τοῦ Προφ. Ἠλία ἀρχίζει
ἀπό τούς προϊστορικούς χρόνους
(15ο αἰ. π.Χ.) καί συνεχίσθηκε μέ μι-
κροδιακοπές μέχρι τόν 14ο αἰ. μ.Χ.
Ἡ σημαντικότερη καί ὀργανωμένη
ἀνθρώπινη ἐγκατάσταση στήν πε-
ριοχή συμβαίνει μᾶλλον μετά τούς
περσικούς πολέμους τόν 5ο αἰ. μέ
τήν ἵδρυση τῆς πόλης τῶν Ἀρνῶν ἤ
τῆς Αὐγαίας, τῶν ὁποίων ἀκρόπολη
θεωρεῖται ὁ λόφος τοῦ Προφ. Ἠλία,
πού εἶναι κηρυγμένος ἀρχαιολογι-
κός χῶρος στή βάση καί στίς πλαγιές
τοῦ ὁποίου διακρίνονται οἱ κλασικές
ἀρχαιότητες, ἐνῶ ἀργότερα, τόν
14ο αἰ., ὑπάρχει στήν ἐπίστεψη τοῦ
λόφου σέ ἐρείπια μεσαιωνικό κά-
στρο, τό ὁποῖο ἀποκαλύφθηκε σέ με-
γάλο τμῆμα του μέ τίς ἀρχαιολογι-
κές ἀνασκαφές τοῦ 2003 ἀπό τή 10η Ἐφορεία Βυζαντινῶν Ἀρχαιοτήτων Χαλκιδικῆς. Τέλος,
πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τήν Τρίτη μέρα τοῦ Πάσχα ἀναβιώνει στό ἐξωκκλήσι καί στήν πε-
ριοχή τοῦ λόφου τό ἱστορικό ἔθιμο “Κότσμανους” μέ Θεία Λειτουργία καί σκοποβολή.
Βέβαια τά ἀξιοθέατα τῆς Ἀρναίας δέν εἶναι μόνο αὐτά. Ὑπάρχουν καί ἄλλα, ὅπως τά
στενά σοκάκια μέ τά ἀρκετά παραδοσιακά σπίτια, ὄμορφα ἁρμολογημένα στήν τεχνοποιΐα
τους, ἄλλα ὄμορφα σπίτια, ὅπως τοῦ Βαράνου, τοῦ Ματζάνου κ.ἄ., τό Δημοτικό Σχολεῖο
τοῦ 1930, ἡ Μονή τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, τά ἐξωκκλήσια τοῦ Ἁγίου Μοδέστου καί
τοῦ Ἁγ. Χριστοφόρου κ.ἄ., τά ὁποῖα ἴσως παρουσιασθοῦν ἄλλη φορά.
42
 ᾽Ενδιαφέρουσες Εἰδήσεις
(Ὅσες ἀναφέρονται στήν Ἱστορία καί στή Λαογραφία τῆς Ἀρναίας)

ΤΟ ΠΑΣΧΑ ΣΤΗΝ ΑΡΝΑΙΑ

Ἀπό τή Μεγάλη Πέμπτη ἕως τήν Κυριακή τῆς Ἀναστάσεως (Σταύρωση-Ταφή-Ἀνάσταση)

ἐπικρατοῦσε συγκίνηση καί κατάνυξη καί ὑπῆρχε ἔντονη συμμετοχή τῶν πιστῶν, στοιχεῖα
πού ἦσαν «γροθιά στό στομάχι» τῶν ἐπιχειρησάντων ἀνώφελες καί ἐπικίνδυνες, σωματι-
κά καί ψυχικά, ἀπαγορεύσεις! Ὤ τῆς ἀρχόντων ἀθλιότητος!
Ἀπουσίαζαν μόνο οἱ φοβούμενοι τόν κορωναϊό καί τήν Ἀστυνομία καί οἱ «δι’ εὐλόγους
αἰτίας ἀπολειφθέντες»!
Παρακάτω παρουσιάζουμε τό Πάσχα στήν Ἀρναία [καί συγκεκριμένα τήν Ἀνάσταση (τε-
λετή τῆς Ἀνάστασης- Ὄρθρος- θεία Λειτουργία- Ἑσπερινός Ἀγάπης)] καί «ἐν φωτογραφί-
αις φθεγγομέναις».
[Καί γιά νά μή παρεξηγηθοῦμε ἐκκλησιαστικῶς-θεολογικῶς καί λατρευτικῶς, φέτος οἱ
παραπάνω Ἀκολουθίες τοῦ Πάσχα πραγματοποιήθηκαν στήν Ἀρναία καί σέ ὅλους σχεδόν
τούς Ἱερούς Ναούς τῆς Χώρας μας μέ τήν μή συμβατή μέ τή λειτουργική τάξη τῆς Ἐκκλη-
σίας ἀλλαγή τῆς ὥρας καί τῆς ἡμέρας τοῦ ἑορτασμοῦ, «κοινῇ συναινέσει» Πολιτείας καί
Ἐκκλησίας λόγω κοροναϊοῦ. Ἔτσι τό «Χριστός Ἀνέστη» ἀκούσθηκε στίς 9 μ.μ. ἀντί στίς 12
τά μεσάνυχτα!, ἐνῶ οἱ Ἀκολουθίες τοῦ Ὄρθρου καί τῆς Θείας Λειτουργίας τῆς Ἀναστάσεως
μέ διαφοροποίηση, ἀπό τήν πολιτικο-εκκλησιαστική ἀπόφαση, τοῦ Σεβ. Μητροπολίτη μας
πραγματοποιήθηκαν τό πρωΐ τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα (8 π.μ.-10 π.μ. καί ὄχι σύμφωνα μέ τήν
ἀντικανονική ἀπόφαση, τό βράδυ τοῦ Μεγ. Σαββάτου)]:

Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης μας κ. Θεόκλητος ἐκφωνεῖ Ὁ πιστός λαός τῆς Ἀρναίας ἀπαντᾶ: «Ἀληθῶς
«γεγωνυία τῇ φωνῇ »τό μεγάλο καί σωτήριο μήνυμα ἀνέστη ὁ Κύριος!», «Ὄντως ἠγέρθη ὁ Κύριος!»
«Χριστός Ἀνέστη ἐκ νεκρῶν θανάτῳ θάνατον πατή- στήν πλατεία χοροστασίου.
σας καί τοῖς ἐν τοῖς μνήμασι ζωήν χαρισάμενος»!
ἀπό τόν ἐξώστη τοῦ Δημαρχιακοῦ Καταστήματος
στό χοροστάσι. «Ἀνέστη Χριστός καί πεπτώκασι δαί-
μονες»!
Ἡ τελετή τῆς ἀναστά-
σεως στό χοροστάσι.
«Χριστός Ἀνέστη» μέ
κυματίζουσα καί «πνιγ-
μένη» στά πυροτεχνή-
ματα τῆς στιγμῆς ἐκεί-
νης Ἑλληνική Σημαία! Οἱ ἱεροψάλτες τῶν δύο ἱερῶν Ἐνοριακῶν
Χριστός καί Ἑλλάδα σέ Ναῶν τῆς Ἀρναίας (Ἁγίου Στεφάνου καί Ἁγίων
«πεῖσμα ἀντιχρίστων καί Ἀναργύρων) στήν κοινή τελετή τῆς Ἀναστά-
ἀνθελλήνων! σεως στό χοροστάσι «λαμπρυνθέντες τῇ πα-
νηγύρει» μέ τή συμμετοχή τοῦ πιστοῦ λαοῦ.
43
Στήν πασχαλινή θεία Λειτουργία στόν Μητροπολιτικό Ἱ.
Ναό τήν Κυριακή τό πρωΐ ὁ Σεβ. Μητροπολίτης μας κατά τή
Μεγάλη Εἴσοδο μνημονεύει τά ὀνόματα τῶν προκατόχων
του (1821-2012) ἀρχιερέων.
Στό τέλος τῆς ἴδιας θ. Λειτουργίας ὁ Σεβ. Μητροπολίτης
μας διαβάζει τήν εὐχή «ἐπί τῇ εὐλογήσει τῶν ὠῶν» ͢

Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης μας ἐξέρχεται «ἐνδε-

δυμένος τήν ἀρχιερατικήν στολήν» ἀπό τό πα-
ρεκκλήσι τῆς Δακρυρροούσης Παναγίας τῆς
Ἁλώσεως τοῦ Μητροπολιτικοῦ Μεγάρου με-
ταβαίνοντας στόν Μητροπολιτικό Ναό τήν Κυ- Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης μας διαβάζει τό Εὐαγγέλιο στήν
ριακή τό ἀπόγευμα γιά τόν Ἑσπερινό τῆς Β΄ ἑλληνική καί στήν ἀγγλική γλῶσσα.
Ἀναστάσεως (τῆς Ἀγάπης).

Κατά τόν Ἑσπερινό τῆς Β΄ Ἀναστάσεως οἱ ἱερεῖς π. Μακάριος, π. Δωρόθεος,

Κατά τόν Ἑσπερινό τῆς Β΄ Ἀνα-
στάσεως ὁ διάκονος π. Ἀμφιλόχιος
ἀναγινώσκει τό Ἰερό Εὐαγγέλιο
στήν ἑλληνική γλῶσσα ἀπό τόν
Ἄμβωνα.
π. Παΐσιος καί π. Γεώργιος ἀπό δεξιά πρός τά ἀριστερά ἀναγινώσκουν τό Εὐαγ-
γέλιο στίς γλῶσσες λατινική, γαλλική, ἐλληνική (ὁμηρική διάλεκτο) καί ἀφρι-
κανική (σουαχίλι) ἀπό τό α΄ παραθρόνιο, τόν δεσποτικό θρόνο, τό β΄ παρα-
θρόνιο καί τό Ἀναλόγιο τοῦ δεξιοῦ ἀναλογίου τῶν ἱεροψαλτῶν ἀντίστοιχα.
Ὁ π. Κωνσταντῖνος, ἐφημέριος τοῦ ἐνοριακοῦ Ἱ. Ν. Ἁγ. Ἀναργύρων Ἀρναίας
στην δεξιά φωτογραφία διαβάζει τό Εὐαγγέλιο στήν ἰταλική γλῶσσα. ἀπό
τό ἀριστερό ἀναλόγιο.

44
 Ἀνέστη Χριστός, ὀ Υἱός τοῦ Θεοῦ, καί καταπεσοῦνται οἱ δαιμονοϊοί σέ πεῖσμα τῶν ξα-
νασταυρωτῶν τοῦ Ἀναστάντος Θεανθρώπου!

ΤΟ ΚΟΡΟΝΟΪΟΠΛΗΚΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ
ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ!

Γιά δεύτερη χρονιά ὁ κοροναϊός ἔπληξε τό πανηγύρι τοῦ Ἁγίου Χριστοφόρου στή μνή-
μη του στίς 8-9 Μαΐου. Τό ἀναμενόμενο ἀποτέλεσμα ἦταν ἡ μείωση τῶν πιστῶν τήν παρα-
μονή καί τήν κυριώνυμη ἡμέρα τῆς γιορτῆς καί ἡ παντελής ἀπουσία τῶν γνωστῶν ὑπαίθριων
πωλητηρίων διαφόρων μικροεμπορευμάτων. Ἀπό λατρευτικῆς πλευρᾶς τήν παραμονή τῆς
γιορτῆς ψάλθηκε ὁ Ἑσπερινός καί τήν ἑπόμενη ἡμέρα ψάλθηκε ὀ Ὄρθρος μέ χοροστατοῦντα
τόν Σεβ. Μητροπολίτη μας κ. Θεόκλητο, ὁ ὁποῖος στή συνέχεια ἱερούργησε στή Θεία Λει-
τουργία.
Παρόντες ἀπό τίς τοπικές Ἀρχές ἦσαν: ῾Ο Πρόεδρος τῆς Κοινότητας Ἀρναίας κ. Ἀγαπητός
Κιάτος, ὁ Ἀντιδήμαρχος τῆς Δημοτικῆς Ἑνότητας Ἀρναίας κ. Γεώργ. Θαλασσινός καί ὁ Δι-
οικητής τοῦ Πυροσβεστικοῦ Κλιμακίου Ἀρναίας κ. Δημ. Ἀλεξανδρῆς.
Τό παραπάνω ἐλλειπές εἰδησεογράφημα τό
ἐμπλουτίζουμε μέ τίς παρακάτω λίγες φωτο-
γραφίες ἀπό τή θεία Λειτουργία:

Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης μας ἀκροώμενος τοῦ Ἱεροῦ Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης μας κατά τή Μεγάλη
Εὐαγγελίου πού ἀναγινώσκει ὁ διάκονος π. Ἀμφιλό- Εἴσοδο μνημονεύει τά ὀνόματα τῶν προκατό-
χιος ἀπό τόν δεσποτικό θρόνο. χων του ἀρχιερέων (1821-2012) ἀπό τόν σχε-
τικό πίνακα.

Θεία Λειτουργία στό ἑορτάζον ἐξωκκλήσι τοῦ Ἁγίου Χριστοφόρου. Στό ἀριστερό τμῆμα τοῦ ἐκκλη-
σιάσματος διακρίνεται ὀ Ἀντιδήμαρχος, δίπλα του ὁ Πρόεδρος τῆς Κοινότητας Ἀρναίας καί πίσω του
ὁ Διοικητής τοῦ Πυροσβεστικοῦ Κλιμακίου Ἀρναίας.

45
 ΤΟ ΝΕΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ
ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΙΕΡΙΣΣΟΥ, ΑΓΟΥ ΟΡΟΥΣ ΚΑΙ ΑΡΔΑΜΕΡΙΟΥ

Στά τέλη τοῦ περασμένου ἔτους ἐκδόθηκε καί κυ-

κλοφορήθηκε γιά 40ό ἔτος τό Ἡμερολόγιο τοῦ
2021 (τσέπης) τῆς Μητροπόλεως Ἱερισσοῦ, Ἁγίου
Ὄρους καί Ἀρδαμερίου μέ διαστάσεις 9Χ13 ἑκ., μέ
112 σελίδες, μέ τήν ἐπιμέλεια τοῦ Ἀρχιμ. Χρυσο-
στόμου Μαϊδώνη, πρ. Πρωτοσυγκέλλου καί ἱεροκή-
ρυκα, καί μέ τήν πρόνοια τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου κ.
Θεοκλήτου (βλ. εἰκόνα ἐμπροσθοφύλλου).
Τό Ἡμερολόγιο εἶναι «Ἀφιέρωμα εἰς τήν συμβο-
λήν τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας εἰς τήν ἐθνεγερσίαν τοῦ
1821» μέ τήν εὐκαιρία τῆς Ἐπετείου 200 ἐτῶν ἀπό τήν
Ἐπανάσταση-Ἐθνεγερσία τοῦ 1821.
Στίς σελίδες 2 καί 3 δημοσιεύονται οἱ φωτογρα-
φίες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου
καί τοῦ Μητροπολίτη Ἱερισσοῦ.
Στίς σελίδες 4 καί 5 περιέχονται τό Σύμβολο τῆς
Πίστεως καί ἡ Κυριακή Προσευχή.
Οἱ σελίδες 6-17 καταλαμβάνουν τόν ἀπό τόν Μη-
τροπολίτη γραμμένο Πρόλογο τοῦ Ἡμερολογίου, ὁ
ὁποῖος, ἐπειδή ἀναφέρεται στήν Ἐπανάσταση (κυρίως τῆς Χαλκιδικῆς) καί εἶναι ἐξαιρετι-
κός, ἀναδημοσιεύθηκε αὐτοτελῶς (ὡς ἄρθρο τοῦ Μητροπολίτη) στό προηγούμενο τεῦχος.
Ἀκολουθεῖ τό Α΄ Μέρος τοῦ Ἡμερολογίου στίς σελίδες 18-41, ὅπου περιέχονται τό Ἑορ-
τολόγιο συμπληρωμένο μέ τίς στῆλες «Ἀναγνώσματα Κυριακῆς καί Μεγάλων Ἑορτῶν, «Το-
πικόν Ἁγιολόγιον» καί «Ἡμέραι νηστείας».
Στίς σελίδες 42-61 καταγράφεται τό Β΄ Μέρος τοῦ Ἡμερολογίου, στό ὁποῖο περιέχεται
ἡ «Διοικητική διάρθρωσις τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως».
Στό Γ΄ Μέρος τοῦ Ἡμερολογίου περιέχεται πολυσέλιδο ἄρθρο (σσ. 62-104) μέ τίτλο: «Ἀφιέ-
ρωμα εἰς τήν συμβολήν τῆς τοπικῆς ἐκκλησίας εἰς τήν ἐθνέγερσιν τοῦ 1821» γραμμένο ἀπό
τόν Ἀρχιμ. Χρυσόστομο Μαϊδώνη μέ τήν ἑξῆς διάρθρωση:
– Οἱ Μητροπόλεις Ἱερισσοῦ καί Ἀρδαμερίου ἐπί Τουρκοκρατίας.
α΄. Ἡ σκλαβιά, β΄. Ὁ ρόλος τῶν Ἐπισκοπῶν Ἱερισσοῦ καί Ἀρδαμερίου στήν Τουρκο-
κρατία, γ΄. Τά δεινά τῆς σκλαβιᾶς, δ΄. Ἡ Ἐκκλησιαστική ζωή, ε΄. Ἐνορίες Ἐπισκοπῆς Ἱερισ-
σοῦ, στ΄. Ἐνορίες Ἐπισκοπῆς Ἀρδαμερίου, ζ΄. Τά Μαντεμοχώρια.
– Ἅγιοι Μητροπόλεως Ἱερισσοῦ, Ἁγίου Ὄρους καί Ἀρδαμερίου ἐπί Τουρκοκρατίας
1430-1912).
α΄. Νεομάρτυρες, β΄. Ὅσιοι.
– Ἀρχιερεῖς τῶν ἐπισκοπῶν Ἱερισσοῦ καί Ἀρδαμερίου ἐπί Τουρκοκρατίας (1430-1912).
α΄. Ἀρχιερεῖς Ἐπισκοπῆς Ἱερισσοῦ καί Ἁγίου Ὅρους.
β΄. Ἀρχιερεῖς Ἐπισκοπῆς Ἀρδαμερίου.
–. Ἡ συμμετοχή τῶν ἐπισκόπων Ἱερισσοῦ καί Ἀρδαμερίου στήν ἐπανάσταση τοῦ 1821.
● Ὁ Ἱερομάρτυς καί ἐθνομάρτυς Ἱερισσοῦ Ἰγνάτιος.
α΄. Ἡ ἐπανάσταση ξεκινᾶ, β΄. Στό πλευρό τῶν ἐπαναστατῶν, γ΄. Ἡ μάχη,.δ΄. Ἡ κατα-
στροφή, ε΄. Ἡ διάσωση τῶν γυναικοπαίδων καί τῶν κειμηλίων τοῦ Ἁγίου Ὅρους, στ΄. Ἡ
θυσία του.

46
 ● Ὁ ἠρωϊκός Ἐπίσκοπος Ἀρδαμερίου Ἰγνάτιος.
α΄. Ἡ ζωή καί ἡ δράση του, β΄. Στόν ἀγῶνα γιά τήν ἐλευθερία, γ΄. Ἡ καταστροφή, δ΄. Ὁ
ἀγώνας συνεχίζεται στήν κυρίως Ἑλλάδα, ε΄. Τό τέλος του.
– Ὁ Ἐθνεγέρτης τῆς Χαλκιδικῆς Μητροπολίτης Μαρωνείας Κωνστάντιος ἐκ Μαντεμο-
χωρίωνΧαλκιδικῆς.
α΄. Καταγωγή, β΄. Ἡ ἐκλογή του σέ Μητροπολίτη Μαρωνείας,
γ΄. Ἐγκατάλειψη Μητρόπολης καί ἀνάληψη ἐθνικῆς δράσης
δ΄. Ἡ δραστηριοποίηση τοῦ Μητροπολίτη Μαρωνείας στή Θάσο.
ε΄. Ὁ ἐνεργός του λόγος στόν ἀγῶνα, στ΄ Τό τέλος τοῦ Μητροπολίτη Μαρωνείας
......Κωνσταντίου
– Τιμή καί δόξα.
Στή σελίδα 105 καταγράφονται τά τηλέφωνα τοῦ Ἁγίου Ὅρους καί οἱ σελίδες 106-111
εἶναι κενές γιά τήν ἀναγραφή Τηλεφώνων καί Σημειώσεων.
Τό Ἡμερολόγιο ἐκτυπώθηκε καί βιβλιοδετήθηκε στίς «ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ “ΜΕΛΙΣΣΑ”».
Τέλος, τά ἐξώφυλλα τοῦ Ἡμερολογίου κοσμοῦνται μέ: Τό Μνημεῖο σφαγιασθέντων 400
χριστιανῶν στό “Μαῦρο Ἁλώνι” τῆς Ἱερισσοῦ καί τό Μνημεῖο τῶν θανατωθέντων 274 χρι-
στιανῶν στή λίμνη Βόλβη Παζαρούδας καί μέ ἄλλες 9 φωτογραφίες κοσμεῖται τό κείμενο
γιά τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821.
(Σημ.: Ἡ εἴδηση δημοσιεύεται μέ καθυστέρηση γιά τεχνικούς λόγους).

ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΑΡ. 130/2021

Στή σελίδα 18, 2η σειρά (ἀπό πάνω): Ἡ λέξη ἐξαγωγικό νά διαβαστεῖ ἑξαγωνικό.
Στή σελίδα 34, 6η σειρά ( » ): Ἡ λέξη μανάκια νά διαβασθεῖ μανάκα.
Στή σελίδα 42, 1η σειρά ( » ): Ἡ λέξη διακυβέβεται νά διαβασθεῖ διακυβεύεται.
Στή σελίδα 44, στίς σειρές 1η καί 2η (ἀπό κάτω): Ἡ φράση «Οὔτε κατάθεση στεφανιῶν,
οὔτε μαθητική ἐθνική παρέλαση» νά διαβασθεῖ: «κατατέθηκαν μόνο λιγοστά στεφάνια
καί δέν ἔγινε μαθητική ἐθνική παρέλαση».
Στή σελίδα 45, 2η σειρά (ἀπό κάτω): Ἡ λέξη ἐξελληνισμό νά διαβασθεῖ ἐξευτελισμό.
Στή σελίδα 46, 8η σειρά (ἀπό κάτω): Ἡ λέξη σου νά διαβασθεῖ σοι.

ΟΙ Σ ΥΝ ΔΡ Ο Μ ΗΤ ΕΣ Μ ΑΣ
Τήν ἐκδοτική μας προσπάθεια βοήθησαν καί εὐχαριστοῦμε οἱ:

● Μιχ. Καραδήμας (Πειραιάς) 50 €(17.038 δρχ.) ● Παν. Κεφάλας (Ἀθήνα) 20 €( 6.815 » )

● Ἄννα Γκόσποτα-Τόλιου καί ● Χρῆστος Μπουζιᾶς (Ἀρναία) 10 €( 3.408 » )
Σουλτάνα Γκόσποτα-Σταύρου 50 €(17.038 » ) ● Ἀλέξ. Καραγιάννης (Ἀρναία) 10 €( 3.408 » )
● Ἱ. Μονή Σίμωνος Πέτρας ● Δημ. Ν. Ζυγούρης (Ἀρναία) 10 €( 3.408 » )
(Ἅγ. Ὄρος) 30 €(10.222 » ) ● Ὄλγα Λάτμου-Σβεντζίδη
● Νικ. Κατσαμάνης (Σέρρες) 20 €( 6.815 » ) (Θεσσαλονίκη 10 €( 3.408 » )

(Στό τχ. 130, σελ. 30, τό ὄνομα «εἰς μνήμην» Θεοδώρας νά διαβασθεῖ «Θεοστόρως”.

47
 ΚΑΠΕΤΑΝ ΧΑΨΑΣ (1821)
Γεννημένος στά Παζαράκια (Κρυοπηγή) τῆς Κασσάνδρας Χαλκιδικῆς, νεώτατος μετοίκησε στή
Συκιά τῆς Σιθωνίας Χαλκιδικῆς. Ἡ ἐπανάσταση τοῦ 1821 τόν βρῆκε στό Ἅγιον Ὄρος, ὅπου ὑπηρετοῦσε
ὡς σερδάρης τῆς Ἱερᾶς Κοινότητας.
Μέ ἐντολή τοῦ Ἐμμανουήλ Παπᾶ, ἀρχιστρατήγου Χαλκιδικῆς, στρατολόγησε συμπατριῶτες του –κυ-
ρίως Συκιῶτες– καί ὁρίσθηκε ἐπικεφαλῆς τῆς νότιας φάλαγγας, πού προελαύνοντας μέσω Ἀρναίας-
Ἁγίου Προδρόμου-Γαλάτιστας καί Βασιλικῶν ἔφτασε ὡς τή Θέρμη (Σέδες), ἀπωθώντας συνεχῶς τίς
ἀνθιστάμενες τουρκικές δυνάμεις.
Στή φονική μάχη τῶν Βασιλικῶν (10.6.1821), κάτω ἀπό τή σκιά τοῦ ἱστορικοῦ μοναστηριοῦ τῆς Ἁγ.
Ἀναστασίας, μαχόμενος γενναία ἐναντίον ὑπέρτερων τουρκικῶν δυνάμεων (30.000 πεζοί καί 5.000
ἱππεῖς) τοῦ Μπαϊράμ Πασᾶ, βρῆκε ἡρωϊκό θάνατο μέ ὅλους τούς συμπολεμιστές του (ἀπό τούς ὁποίους
οἱ 63 Συκιῶτες), στή θέση πού ἀπό τότε πρός τιμή τους ὀνομάζεται “Σ’κιωτούδια” (Συκιωτούδια) ἤ “Κομ-
μένοι”.
Ἡ σθεναρή του ἀντίσταση, σύμβολο αὐτοθυσίας καί ἀπαράμιλλου ἡρωϊσμοῦ, ἔδωσε τή δυνατότητα
στά γυναικόπαιδα τῆς περιοχῆς νά καταφύγουν στό Ἱ. Μοναστήρι τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας, καταπτόησε
τίς ἀντίπαλες δυνάμεις καί ἀναπτέρωσε τό φρόνημα τῶν κατοίκων τῆς εὐρύτερης περιοχῆς.
Ἡ προτομή τοῦ καπετάν Χάψα βρίσκεται στή φερώνυμη πλατεία τῆς ἀνατολικῆς Θεσσαλονίκης,
γωνία Κ. Καραμανλῆ-Βούλγαρη καί κατασκευάσθηκε μέ πρωτοβουλία καί δαπάνη τοῦ Παγχαλκιδικοῦ
Συλλόγου Θεσσαλονίκης «Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ».