Analiza słowotwórcza

1. Określenie wyrazu podstawowego ( bazy) dla danego wyrazu pochodnego ( derywatu ) w

celu wyodrębnienia podstawy słowotwórczej ( tematu słowotwórczego ) i formantu.
chorowity
-------------
chorować
2. Wyodrębnienie tematu słowotwórczego ( podstawy słowotwórczej ) i formantu.
chorow - ity
temat formant
3. Sprawdzenie poprawności wyodrębnienia przez stworzenie par derywacyjnych o tym
samym wykładniku formalnym derywacji i takim samym typie bazy.
pracow - ity smakow - ity jadow - ity
--------------- --------------- -------------
pracować smakować jadować się (arch. złościć się)
4. Opis
a) Kategoria słowotwórcza: przymiotnik potencjalny skłonnościowy.
b) Znaczenie strukturalne, czyli parafraza słowotwórcza:'ten, który jest skłonny chorować'
c) Znaczenie realne : to samo co strukturalne.
d) Typ słowotwórczy: przymiotnik odczasownikowy tworzony formantem -ity.
e) Typ derywatu : mutacyjny (zachodzi zmiana funkcji składniowej i znaczenia).
f) Rodzaj derywacji : sufiksalna.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
typy derywatów :
transpozycyjne - zmiana funkcji składniowej przy zachowaniu znaczenia np. bieganie-
biegać, białość-biały, podróżować-podróż.
mutacyjne - zmiana znaczeniowa i składniowa np. palacz-palić, żółty-żółtko, liściasty-liść.
modyfikacyjne - modyfikacja znaczenia przy nie zmienionej funkcji składniowej np. domek-
dom, białawy-biały, pisać-pisywać.
---------------------------------------------------------------------------------------------------
rodzaje derywacji:
I afiksalna (dodatnia):
- sufiksalna : pis-arz, dom-ek,
- prefiksalna : do-jechać, przy-długi,
- prefiksalno-sufiksalna (cyrkumfiksy): u-dostępn-ić, u-przedmiotow-ić,
- interfiksalna: woz-i-woda, gaz-o-mierz.
II bezafiksalna
- zerowa (paradygmatyczna) (funkcję formantu pełnią końcówki fleksyjne)
dźwig (-ać),obstawa (-ć),
- ujemna (wsteczna, amputacyjna):szpila = szpilka - -k- , wóda = wódka - -k-.
- syntaktyczna: brak wykładnika formalnego,derywat jest przekształconą w leksem formą
fleksyjną bazy.
III morfonologiczna
- alternacyjna (obocznościowa) Zofia - Zosia - Zocha.
IV fonologiczna
- prozodyczna : naraz, naprzód, nieraz (funkcję formantu pelni zmiana akcentu).
Augustynizm – Św. Augustyn (354-430)
Teoria poznania (ontologia)
Św. Augustyn twierdził, że człowiekowi potrzebne jest przede wszystkim poznanie Boga
i
własnej duszy. Według filozofa umysł lepiej poznaje prawdy wieczne niż rzeczy. O istnieniu
rzeczy można wątpić, ale o własnym życiu i istnieniu wątpić niepodobna. Własna myśl jest
zatem faktem ze wszystkich najpewniejszym.
Metafizyka
Św. Augustyn obok świata realnego uznawał istnienie świata idealnego, który jest
złączony
z Bogiem. Bóg jest ośrodkiem wszechświata (teocentryzm) i ma przewagę nad wszelkim
stworzeniem, a wszelkie stworzenie, w tym człowiek, jest całkowicie zależne od Boga. Od
Boga zależne jest również poznanie jego samego. Wiedzy, o którą próżno zabiegamy
rozumem,
Bóg udziela duszy drogą oświecenia (iluminatio).
Bóg jest nie tylko bytem, ale przyczyną wszelkich bytów, jest najważniejszym przedmiotem
poznania, najwyższym dobrem i przyczyną wszelkiego dobra.
Etyka
Św. Augustyn twierdził, że człowiek ma naturę dwoistą – składa się z duszy i ciała. Dusza
ma przewagę nad ciałem, gdyż jest substancją samoistną, lepszą od ciała i dąży do
doskonałości. Ciało zaś dąży do rozkoszy zmysłowych, a to jest godne potępienia.
Człowiek
jest więc w stanie rozdarcia miedzy pragnieniami duszy a żądzami ciała. Ponieważ ciało jest
tylko narzędziem duszy, człowiek powinien ograniczyć potrzeby ciała, aby w ten sposób
dać więcej wolności duszy.
Św. Augustyn nie negował istnienia zła, ale wyjaśniał sens jego istnienia. Zło nie należy do
tworów Boga, jak cała przyroda, ale jest dziełem istot wolnych ( ludzi, zbuntowanych
aniołów). Zło nie psuje harmonii świata, ale ją uzupełnia. Bóg wolał stworzyć większe dobro,
ponosząc ryzyko powstania zła, niż stworzyć mniejsze dobro bez tego zła.

Tomizm – Św. Tomasz z Akwinu (1225 -1274)

Św. Tomasz oddzielił wiedzę od wiary. Rozum poznaje nie tylko rzeczy materialne, ale
również Boga. Są jednak prawdy dla rozumu niedostępne, które człowiek może poznać
jedynie
dzięki objawieniu. Niektóre prawdy przekraczają rozum, ale żadna mu się nie sprzeciwia. Św.
Tomasz rozgraniczył w ten sposób filozofię od teologii. Filozofia opiera się na działaniach
rozumu, teologia na objawieniu.
Św. Tomasz dał pięć dowodów logicznych na istnienie Boga:
• Musi istnieć pierwsza przyczyna ruchu, pierwszy poruszyciel – Bóg;
• Musi istnieć istota samoistna będąca przyczyną świata;
• Z przypadkowości i przemijalności świata wynika, że musi istnieć istota konieczna (bez
początku i przyczyny);
• Z faktu istnienia istot o różnej doskonałości wynika, że musi istnieć istota najdoskonalsza;
• Z celowości przyrody wynika, że istnieje istota nią rządząca.
Bóg nie tylko świat stworzył, ale także nim kieruje. Dlatego świat jest uporządkowany i
rozwija się celowo według boskiego planu.
Według św. Tomasza z Akwinu świat ma budowę hierarchiczną. Istnieją różnorodne byty
o różnym stopniu doskonałości: od żywiołów, poprzez ciała nieorganiczne, rośliny,
zwierzęta aż do człowieka. To wszystko znamy z doświadczenia i poznajemy rozumem. Ale
poza nimi są jeszcze istoty poznawane dzięki objawieniu – aniołowie. Są one
stworzeniami pośrednimi między człowiekiem a Bogiem.
Drabina bytów wg. św. Tomasza

Wartość historyczna Bogurodzicy:

1. Jest najstarszym utworem literackim w języku polskim. Dwie pierwsze zwrotki
powstały najprawdopodobniej na przełomie XIII i XIV w.
2. Ma ogromną wartość dla historii kultury muzycznej. Najstarszy zachowany rękopis
Bogurodzicy pochodzący z 1407 r. zawiera nuty, stąd znamy melodię pieśni.
3. Jest najstarszym hymnem narodowym Polaków. Z Kronik sławnego Królestwa
Polskiego Jana Długosza wiemy, że Bogurodzica była śpiewana przed bitwą pod
Grunwaaldem w 1410 r. Między XIV–XVIII w. Bogurodzica pełniła rolę hymnu
państwowego Wielkiego Księstwa Litewskiego.
4. Ze względu na obecność licznych archaizmów Bogurodzica ma ogromną wartość jako
źródło do badań nad rozwojem języka polskiego.
Wartość artystyczna:
1. Kunsztowna kompozycja. Pierwsza strofa to prośba zbiorowego podmiotu do Matki
Boskiej, by zyskała przychylność Chrystusa dla ludzi. Prośba w drugiej strofie
kierowana jest bezpośrednio do Chrystusa, ale przez wzgląd na Jana Chrzciciela.
Połączenie trzech osób – Chrystusa, Matki Boskiej i Jana Chrzciciela – występowało
w sztuce romańskiej pod nazwą deesis (gr. ‘modlitwa’). Ten motyw plastyczny
przedstawiał Chrystusa jako Władcę znajdującego się pośrodku, a Matkę Boską i Jana
Chrzciciela po jego bokach. Taka kompozycja odzwierciedla średniowieczną
hierarchię oraz ideę pośrednictwa świętych, według której człowiek nie powinien
zwracać się z prośbą bezpośrednio do Boga, ale czynić t o za pośrednictwem świętych.
Matka Boska i Jan Chrzciciel pełnią rolę takich pośredników.
2. Dogmaty religijne zostały przedstawione w postaci antytezy, np. Bogurodzica –
dziewica, Bogiem sławiena – matko zwolena (sensy obu par słów są przeciwstawne
logicznie).
3. Tekst budowany jest przy zastosowaniu podwajania elementów formalnych: dwie
strofy, druga dwukrotnie większa od pierwszej, dwoje adresatów, podwajane elementy
wersów.
4. Bogactwo rymów:
a) Ze względu na miejsce występowania:
- wewnętrzne (wewnątrzwersetowe), np. Bogurodzica – Dziewica, Syna –
Gospodzina, dziela – Krzciciela;
- zewnętrzne (międzywersetowe), np. sławiena – zwolena, bożycze – człowiecze,
nosimy – prosimy;
b) Ze względu na akcent:
- żeńskie (Bogurodzica – dziewica, Syna – Gospodzina);
- męskie (Usłysz – słysz);
- rym składany (Zyszczy nam – spuści nam);
c) Ze względu na dokładność:
- dokładne (pełne) : Bogurodzica – Dziewica, Syna – Gospodzina, dziela –
Krzciciela;
- niedokładne (przybliżone): bożycze – człowiecze, pobyt – przebyt.
5. Bogactwo synonimów:
Bogurodzica – Maryja – matka
Syn – Gospodzin – Bożyc
Pobyt - przebyt
Archaizmy w Bogurodzicy:
1. fonetyczne (dawny sposób wymawiania wyrazów)
o Krzciciela – Chrzciciela (przejście nagłosowego „ch” w „k”),
o Sławiena – sławiona, zwolena – wybrana (brak przegłosu polskiego).
2. słowotwórcze (przestarzały sposób tworzenia wyrazów):
o Bogurodzica – Bogarodzica (matka Boga), już w XV w. mówiło się matka (kogo?,
czyja?) Boga, a nie matka (komu?) Bogu.
3. leksykalne (dawne wyrazy)
o dziela – dla,
o bożyc – syn Boga,
o Gospodzin – Pan,
o zbożny – dostatni,
o przebyt – bytowanie, istnienie,
o rodzica – matka,
o jąż, jegoż – którą, którego,
4. fleksyjne (dawne końcówki odmiany wyrazów)
o raczy – racz, spuści – (spuść) ześlij (nieściągnięte formy trybu rozkazującego),
o Maryja – Maryjo (identyczne końcówki mianownika i wołacza).
5. składniowe (nieużywany sposób łączenia wyrazów w zdaniu)
o Bogiem sławiena – sławiona przez Boga (składnia bezprzyimkowa),
o Twego dziela (twego dla) - dla twego (ze względu na twego) – dawny szyk wyrażenia
przyimkowego.

Dante Alighieri – Boska Komedia – streszczenie cz. I Piekło 

  
 
Pieśń I 
Podróż Dantego rozpoczyna się w nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek roku 1300.
Dante miał wówczas 33 lata. Poeta mówi, że jest „na połowie czasu”. Zgubił drogę i znalazł
się w ciemnym, gęstym lesie, szukając z niego wyjścia. Las jest alegorią świata pogrążonego
w grzechach, a zgubienie drogi oznacza odejście od prawego życia.  Dante odczuwa trwogę,
lęk (wł. paura – to uczucie będzie wielokrotnie pojawiać się podczas jego podróży przez
Piekło). Gdy jednak podnosi wzrok, dostrzega w oddali wzgórze, a nad nim gwiazdę –
Słońce, będące alegorią Boga. 
To go uspokaja, przestaje odczuwać lęk. Chce wejść na wzgórze, gdy drogę zastępują mu po
kolei trzy zwierzęta: 
• Pantera – alegoria zmysłowości, 
• Lew – alegoria pychy, 
• Wilczyca (potwornie chuda, mimo że pochłania wiele) – alegoria chciwości. 
Ta ostatnia jest szczególnie agresywna. Dante cofa się do przepaści, gdzie nie świeci Słońce
(czyli oddala się od opieki Boskiej). W ostatniej chwili, gdy już ma spaść w przepaść, na
ratunek przybywa mu Wergiliusz (starożytny rzymski poeta, autor Eneidy, dla Dantego mistrz
poetyckiego pióra). Wergiliusz informuje Dantego, że droga prowadząca do góry tak długo
będzie zamknięta, aż nie nadejdzie Chart (wł. Veltro) i przepędzi Wilczycę do Piekła, gdzie
jest jej miejsce. Ów Chart może oznaczać Chrystusa, który przyjdzie podczas Sądu
Ostatecznego, lub jakąś postać historyczną. Jedyne wyjście z lasu to droga przez Piekło,
Czyściec i Raj. Wergiliusz podejmuje się poprowadzić Dantego przez Piekło i Czyściec, w
Raju ma czekać na niego osoba godniejszy przewodnik. Podróż poetów rozpoczyna się. 
Pieśń II 
Wergiliusz informuje Dantego, że został wysłany jako jego przewodnik na prośbę Beatrycze,
która z Nieba zeszła do Przedpiekla, miejsca przebywania starożytnego poety. Wolą Boga
jest, aby Dante odbył wędrówkę po zaświatach, Bóg będzie opiekował się nim podczas całej
wędrówki. Obaj poeci kierują się w stronę Piekła. 
Pieśń III 
Dante i Wergiliusz docierają do bramy Piekła, na której widnieje napis: 
„Przeze mnie droga w miasto utrapienia, 
Przeze mnie droga w wiekuiste męki, 
Przeze mnie droga w naród zatracenia. 
Jam dzieło wielkiej, sprawiedliwej ręki. 
Wzniosła mię z gruntu Potęga wszechwłodna, 
Mądrość najwyższa, Miłość pierworodna; 
Starsze ode mnie twory nie istnieją, 
Chyba wieczyste – a jam niepożyta! 
Ty, który wchodzisz, żegnaj się z nadzieją” 
Ciekawostka: pierwsze sześć wersów tłumaczył Adam Mickiewicz 
Ten napis oddaje dobrze charakter Piekła. 
• Jest to miejsce, gdzie dusze ludzkie doznają utrapienia, które ma trwać wiecznie, 
• Jest to miejsce będące wyrazem sprawiedliwości Bożej, 
• Zostało stworzone przez Trzy Osoby Boskie – Boga Ojca („Potęgę wszechwłodną”), Syna
Bożego („Miłość pierworodną”) i Ducha Świętego („Mądrość najwyższą”). 
Budowa Piekła 
Piekło powstało, gdy Lucyfer, największy z aniołów (jego imię oznacza „niosący światło”, od
łac. lux – światło), po zdradzeniu Boga został strącony z nieba. Zrobił przy tym ogromną
dziurę w ziemi i tak powstało Piekło.   
Piekło składa się z dziewięciu kręgów, zwężających się w głąb ziemi.  
Pierwszy z nich to tzw. Limbo (Przedpiekle), dusze wielkich ludzi, m.in. poetów
starożytnych, którzy nie zostali ochrzczeni. 
 Następne cztery zajmują ludzie popełniający grzechy wynikające ze słabej woli: 
• Krąg II – zmysłowi, 
• Krąg III – żarłocy i opilcy, 
• Krąg IV – skąpcy i rozrzutnicy, 
• Krąg V – gniewliwi. 
Każdy z kręgów strzeżony jest przez jakąś mitologiczną postać: 
• I – Charona, 
• II – Minosa, 
• III – Cerbera, 
• IV – Plutona, 
• V – Flegiasza. 
Druga część Piekła (tzw. Dolne Piekło) oddzielona jest od pierwszej murem. Za murem
znajdują się bardziej zatwardziali grzesznicy: 
• Krąg VI – heretycy 
• Krąg VII – gwałtownicy (wobec bliźnich, wobec siebie samych, wobec Boga i natury) 
• Krąg VIII, tzw. Złe Doły, podzielony na 10 czeluści: 
o 1. uwodziciele 
o 2. pochlebcy 
o 3. świętokupcy 
o 4. wróżbici 
o 5. oszuści 
o 6. obłudnicy 
o 7. złoczyńcy 
o 8. fałszywi doradcy 
o 9. szerzyciele waśni 
o 10. fałszerze. 
• W kręgu IX znajdują się ci, którzy zgrzeszyli zdradą – sam Lucyfer, zdrajca Boga, a w
jego trzech paszczach trzej najwięksi zdrajcy ludzkości – Judasz, zdrajca Jezusa oraz Brutus i
Kasjusz – zdrajcy Cezara. 
 
Każda z grup grzeszników cierpi męki wynikające z popełnionych grzechów. Bogactwo
pomysłów Dantego jest pod tym względem ogromne. 
 
Pieśń IV 
Dante i Wergiliusz zostają przewiezieni łodzią przez Charona przez rzekę Acheront i
docierają do I kręgu Piekła, Przedpiekla (Limbo). Znajdują się tam dusze szlachetne, które
przez to, że przyszły na świat przed Chrystusem, nie mogły zostać zbawione. Punktem
centralnym przedpiekla jest szlachetny zamek (Nobile castello), rezydencja wielkich poetów i
myślicieli świata pogańskiego (m.in. Homera, Horacego, Owidiusza, Cezara, Euklidesa,
Ptolemeusza, Talesa) oraz postaci mitologicznych (Hektora, Elektry, Eneasza i innych). Nie
cierpią oni fizycznie, ale psychicznie, ponieważ wiedzą, że nigdy nie będą oglądać oblicza
Boga, tylko dlatego, że urodzili się przed narodzinami Zbawiciela. Stąd atmosfera smutku,
która dominuje w tym kręgu Piekła. 
Pieśń V 
Pieśń V przenosi nas do II kręgu, miejsca przebywania tych, którzy zgrzeszyli zmysłowością.
U wejścia Minos, strażnik tego kręgu, wyznacza miejsce wiecznego pobytu duszom
potępionym, owijając swój ogon dookoła ciała. Głównymi bohaterami tej pieśni są Francesca
de Rimini i Paolo Malatesta, autentyczne postaci, które żyły za czasów Dantego w
Rawennie. Francesca zakochała się w Paolo, który był bratem jej męża. Ich uczucie ujawniło
się podczas wspólnej lektury legend arturiańskich. Gdy doszli do sceny, w której Lancelot
całuje Ginewrę, ich usta same się zeszły. Gdy mąż Franceski odkrył zdradę, zamordował
oboje kochanków. Poza tym w II kręgu Dante spotyka i inne postaci, grzeszące
zmysłowością: Helenę trojańską, Achillesa, Kleopatrę, Parysa, Tristana. Wszystkie te dusze
dręczy huraganowy wiatr. 
Pieśń VI 
W III kręgu spotykamy dusze grzeszące łakomstwem, które smagane są deszczem i grzęzną w
błocie, dodatkowo kąsane przez Cerbera, strażnika tego kręgu. Dante spotyka tam
Florentczyka Ciacco, który przepowiada rozwój wypadków we Florencji po roku 1300. 
Pieśń VII-IX 
Krąg IV przeznaczony jest dla skąpców i rozrzutników. Obie te grupy robiły zły użytek z
dóbr materialnych, pierwsi gromadząc je bez potrzeby, a drudzy wydając lekkomyślnie. W
kręgu V znajdują się gwałtownicy oraz apatyczni i leniwi. Dusze znajdujące się w tych obu
kręgach grzęzną w Styksie, bijąc się ze sobą. 
Dante i Wergiliusz mają problemy z przedostaniem się do kolejnych kręgów Piekła,
oddzielonych murem. Na pomoc przychodzi im wysłannik niebios, który każe otworzyć im
bramę. 
W kręgu VI w rzędach grobów znajdują się heretycy. Ich groby płoną, a natężenie ognia jest
zależne od stopnia odstępstwa od wiary herezji, które owi ludzie za życia głosili. 
Pieśń XI 
Wergili tłumaczy Dantemu strukturę dalszych części Piekła. W kręgu VII, podzielonym na
trzy rejony, przebywają gwałtownicy. W każdym rejonie znajdują się gwałtownicy innego
rodzaju: przeciwko innym ludziom, przeciwko samemu sobie i przeciwko Bogu. W kręgu
VIII przebywają fałszerze, oszuści i inni ludzie podstępni. Ostatni krąg, IX, przeznaczony jest
dla zdrajców oraz tych, którzy nadużywali zaufania innych. 
Pieśń XXXIV 
Poeci wpuszczają się do IX i ostatniego kręgu Piekła, dzielącego się na cztery podkręgi. W
pierwszym, zwanym Kaina, umieszczeni są zdrajcy osób bliskich, w drugim – Antenora,
znajdują się zdrajcy swego kraju lub stronnictwa. W trzecim podkręgu,
zwanym Tolomea, cierpiąci, którzy nadużyli zaufania innych. Czwarty krąg, nazywający
się Giudecca, to dno Piekła i miejsce przebywania Lucyfera. Jest to największy zdrajca –
zdrajca samego Boga i całego świata. Lucyfer to potwór o trzech paszczach, pogrążony w
lodzie. W każdej z paszczy potwora znajduje się jeden zdrajca ludzkości. Są to po kolei:
Judasz, Brutus i Kasjusz. Ostatni krąg Piekła stanowi centrum Ziemi. Wergiliusz i Dante
opuszczają go i udają się do tunelu, którym przechodzą na drugą półkulę ziemi – do Góry
Czyśćcowej. 
 
Tłumaczenie: Małgorzata Haze 
 

Hierarchia w średniowieczu
Piramida społeczna w średniowieczu
Angelologia – nauka o aniołach